Ocena ryzyka zespołu metabolicznego u dzieci z nadwagą i

Kolarzyk
Probl
HigEEpidemiol
i wsp. Ocena
2011,
ryzyka
92(4):
zespołu
741-746
metabolicznego u dzieci z nadwagą i otyłością. Część I. Antropometryczne ...
741
Ocena ryzyka zespołu metabolicznego u dzieci z nadwagą
i otyłością. Część I. Antropometryczne i biochemiczne
wskaźniki ryzyka wystąpienia zespołu metabolicznego
Evaluation of the risk of metabolic syndrome among overweight and obese children. Part I.
Anthropometric and biochemical factors of the risk of metabolic syndrome development
Emilia Kolarzyk, Anna Janik, Jacek Kwiatkowski
Zakład Higieny i Dietetyki, Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków
Wstęp. Dane z piśmiennictwa wskazują, że częstość występowania
cech zespołu metabolicznego (metabolic syndrome – MS) u dzieci ulega
podwyższeniu wraz ze wzrostem stopnia otyłości.
Introduction. The literature data indicate that the prevalence of metabolic
syndrome (MS) appears to increase in parallel with the increase of obesity
degree.
Cel pracy. Ocena ryzyka MS w grupie krakowskich dzieci, u których została
stwierdzona nadwaga i otyłość.
Aim. The estimation of the MS risk among the overweight and obese
children in Krakow.
Materiał i metodyka. Spośród dzieci objętych profilaktycznymi badaniami
w Zakładzie Higieny i Dietetyki UJCM wyselekcjonowano grupę 51 dzieci (21
chłopców i 30 dziewczynek) z nadwagą i otyłością, w wieku przedszkolnym
i wczesnoszkolnym (8,31±1,57 lat). Wykonano badanie ogólnolekarskie
z pomiarem ciśnienia tętniczego krwi, podstawowe pomiary antropometryczne
i składowe masy ciała (tłuszczową i beztłuszczową masę ciała, całkowitą
wodę ustroju), badanie biochemiczne (lipidogram: cholesterol całkowity,
cholesterol LDL, cholesterol HDL, triglicerydy; poziom glukozy na czczo) oraz
oznaczono poziom hormonu tyreotropowego – TSH.
Material and Methods. During prophylactic examinations in the
Department of Hygiene and Dietetics, of the Jagiellonian University, a group
of 51 overweight and obese children (mean age 8.31±1.57 years) was
selected. They underwent a general medical check-up with blood pressure
measurement, anthropometric measurements, body mass components
(fatty body mass, lean body mass, total body water) and biochemical
examinations (LDL, HDL and total cholesterol, fasting triglycerides – TG,
fasting glucose) and TSH.
Wyniki. Obwód pasa badanych dzieci wynosił 76,3 cm; obwód bioder
– 86,5 cm; W/Ht-0,57; tkanka tłuszczowa – 24,4% ogólnej masy ciała.
Wartości pozostałych wskaźników kształtowały się następująco: glukoza
– 4,54 mmol/l, cholesterol całkowity – 4,83 mmol/l, HDL cholesterol
– 1,22 mmol/l, triglicerydy – 1,17 mmol/l; ciśnienie tętnicze skurczowe
– 106,9 mm Hg, TSH – poniżej górnego limitu – 2,26 uIU/ml. U 6 otyłych
dzieci występowały równocześnie minimum 3 spośród komponent zespołu
metabolicznego: TG≥110 mg/dl; HDL - cholesterol <40 mg/dl; W/Ht>0,5;
glukoza ≥110 mg/dl; ciśnienie tętnicze rozkurczowe ≥90 c.
Wniosek. W krakowskiej populacji dzieci w wieku 5-11 lat zespół
metaboliczny występował z częstością 11,7% i stwierdzony był u dzieci
z otyłością typu brzusznego i zaburzeniami w obrębie lipidogramu.
Results. The waist circumference of the examined children was 76.3 cm;
hip circumference – 86.5 cm; W/Ht – 0.57; fatty mass% – 24.4%. Other
index values were as follows: glucose – 4.54 mmol/l, total cholesterol
– 4.83 mmol/l, HDL cholesterol – 1.22 mmol/l, triglycerides – 1.17 mmol/l;
systolic blood pressure – 106.9 mm Hg, TSH level – under the upper limit
– 2.26 uIU/ml. In 6 obese children minimum 3 components of MS were
present simultaneously: TG≥110 mg/dl; HDL – cholesterol <40 mg/dl;
W/Ht>0,5); glucose ≥110 mg/dl; SBP≥90 c.
Conclusion. In the Krakow population of 5-11-year-old children the
prevalence of MS was 11.7% and included children with abdominal obesity
and lipid metabolism disorders.
Key words: obesity, anthropometric measurements, cholesterol, triglycerides,
metabolic syndrome, children
Słowa kluczowe: otyłość, pomiary antropometryczne, cholesterol, triglicerydy,
zespół metaboliczny, dzieci
© Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 741-746
www.phie.pl
Nadesłano: 20.10.2011
Zakwalifikowano do druku: 03.11.2011
Wstęp
Zespół metaboliczny, to schorzenie które do
niedawna opisywane było tylko i wyłącznie u osób
dorosłych. Jednak gwałtowny wzrost nadwagi i oty-
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Prof. Emilia Kolarzyk
Zakład Higieny i Dietetyki UJCM
ul. Kopernika 7, 31-034 Kraków
e-mail: [email protected]
łości wśród dzieci i młodzieży stał się inspiracją do
diagnozowania tego zespołu również w tej grupie
wiekowej. Ze względu na wieloczynnikową etiologię
i wieloczynnikowy zestaw parametrów diagnostycz-
742
nych zaczęto stosować różne kryteria rozpoznawania
tego schorzenia i w związku z tym wyniki dotyczące
częstości występowania zespołu metabolicznego wśród
dzieci i młodzieży są niejednoznaczne. W zależności
od przyjętych definicji i kryteriów rozpoznawania,
proponowanych przez różnych autorów [1-3], częstość rozpoznawania ZM u otyłej młodzieży w wieku
12-19 lat (objętej badaniami NHANES 99-02 – National Health and Nutrition Examination Survey), przyjęła
rozpiętość od 12% do 44%. Nie ma również zgodności
co do punktów odcięcia na siatkach centylowych wartości między stanami fizjologicznymi i patologicznymi
w przypadku ciśnienia tętniczego czy parametrów
określających otyłość u dzieci [4]. A właśnie otyłość
trzewna i ściśle z nią współistniejąca insulinooporność
są niekwestionowanymi, często pierwotnymi czynnikami etiologicznymi zespołu metabolicznego [5].
Zmniejszenie wrażliwości tkanek obwodowych na
insulinę skutkuje narastaniem insulinooporności oraz
wystąpieniem kompensacyjnego hiperinsulinizmu.
Zjawisko to może prowadzić do zaburzenia gospodarki węglowodanowej i lipidowej, a tym samym stać
się przyczyną rozwoju zespołu metabolicznego [6].
Badania podejmowane w obliczu epidemii otyłości
dzieci i młodzieży wykazały, że u 2/3 nastolatków
z nadwagą lub otyłością stwierdza się przynajmniej
jeden składnik zespołu metabolicznego, a u prawie
1/3 z nich można rozpoznać pełny zespół. Wśród
dzieci z zespołem metabolicznym aż około 80% ma
nadmierna masę ciała [7]. Badania dowodzą również,
że u dzieci ze skłonnością do centralnego odkładania
się tkanki tłuszczowej, czynniki ryzyka wpływające na
wystąpienie zespołu metabolicznego mają tendencję
do grupowania się. Trzewne gromadzenie się tłuszczu
wpływa niekorzystnie na profil lipidowy i ciśnienie
tętnicze krwi oraz stanowi istotny czynnik ryzyka
rozwoju choroby wieńcowej w przyszłości [8-10].
Pojawiające się w dzieciństwie sercowo-naczyniowe
czynniki ryzyka i komponenty zespołu metabolicznego utrzymują się zazwyczaj także w wieku dorosłym,
a otyłe dzieci zazwyczaj stają się otyłymi dorosłymi.
Wobec tego szczególnego znaczenia nabiera fakt interdyscyplinarnej opieki i wielokierunkowych badań
dzieci z nadmiarami masy ciała.
Cel badań
Ocena ryzyka występowania zespołu metabolicznego u dzieci przedszkolnych i wczesnoszkolnych,
u których stwierdzona została nadwaga i otyłość.
Materiał i metodyka
Profilaktycznymi badaniami w latach 2008-2009
objętych było 324 dzieci z różnych dzielnic Krakowa.
Dzieci z niedoborami masy ciała i z nadmiarami masy
ciała objęte zostały systematyczną opieką dietetyczną
Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 741-746
i wykonywane były u nich pomiary antropometryczne,
w celu normalizacji masy ciała ( zgodnie z normami
dla płci i wieku). Następnie 51 dzieci (21 chłopców
i 30 dziewczynek) z nadwagą i otyłością, w wieku
przedszkolnym i wczesnoszkolnym (klasy I-III)
objętych zostało badaniami w kierunku zagrożenia
rozwojem zespołu metabolicznego. Zauważana przez
rodziców i nauczycieli otyłość u dzieci potwierdzana
była w Zakładzie Higieny i Dietetyki UJCM następującymi metodami:
I. Podstawowe pomiary antropometryczne [11]:
wysokość ciała (cm), masa ciała (kg), obwody: pasa,
bioder i ramienia (cm), grubość fałdów skórno-tłuszczowych: pod łopatką i nad mięśniem trójgłowym
ramienia (mm).
Obliczono następujące wskaźniki:
1. Wagowo-wzrostowy (BMI) – nadwaga i otyłość
oceniana była w oparciu o rozkład centylowy uzyskany w badaniach „Dziecko krakowskie 2000” [12],
z przyjęciem następującej interpretacji:
•między 90 a 97 centylem – nadmiary masy ciała =
nadwaga
•powyżej 97 centyla – istotne nadmiary masy ciała
= otyłość
2. Otyłości brzusznej (W/Ht):
•Interpretacja wartości wskaźnika: W/Ht>0,5
– otyłość brzuszna
3. Obwód mięśni ramienia (OMR) – jako wskaźnik
odżywienia białkowego
•interpretacja: wg skali centylowej – wartości powyżej 95centyla uważane były za nieprawidłowe
(nadmierne)
II. Pomiar składowych masy ciała – za pomocą Analizatora Składu Ciała – FUTREX 6100/ZL
z zastosowaniem polecanej obecnie metody bliskiej
podczerwieni. Oceniano:
1. tłuszczową masę ciała – (w % ogólnej masy ciała
i w kilogramach)
2. beztłuszczową masę ciała – (w kilogramach)
3. całkowitą wodę ustroju – (w % ogólnej masy ciała
i w litrach)
Różnice statystyczne w wartościach pomiarów
antropometrycznych i składowych ciała w poszczególnych grupach badanych dzieci (otyłe i z nadwagą)
oceniane były testem Kruscalla-Wallisa.
III. Badanie ogólnolekarskie i biochemiczne
a) badanie przedmiotowe i pomiar ciśnienia tętniczego krwi (RR)
b)lipidogram: cholesterol całkowity, cholesterol
HDL, cholesterol LDL, triglicerydy
c) poziom glukozy na czczo
d)oznaczenie poziomu hormonu tyreotropowego
– TSH.
Kolarzyk E i wsp. Ocena ryzyka zespołu metabolicznego u dzieci z nadwagą i otyłością. Część I. Antropometryczne ...
Badania te zostały wykonane w Specjalistycznym
Centrum Leczenia Dzieci i Młodzieży w Krakowie.
Badanie ogólnolekarskie i nadzór nad badaniami biochemicznymi sprawował lekarz medycyny, specjalista
pediatrii i endokrynologii dziecięcej.
Wartości referencyjne wyników biochemicznych:
cholesterol całkowity: 3,9-5,2 mmol/l – wartości pożądane, 5,2-6,2 mmol/l – wartości graniczne, powyżej
6,2 mmol/l – wysokie ryzyko powikłań; cholesterol
HDL – 1,04-1,55 mmol/l; cholesterol LDL – do 4,0
mmol/l; triglicerydy – 0,40-1,70 mmol/l; glukoza
– 3,90-5,83 mmol/l; TSH – 0,35-4,94 μIU/ml
Ocenę ciśnienia tętniczego przeprowadzono z zastosowaniem metody opracowanej przez L. Ostrowska-Nawarycz i T. Nawarycz [13]. Jest to klasyfikacja ciśnienia
tętniczego wg skali centylowej uwzględniająca wiek, płeć
oraz poziom centylowy wysokości ciała. Interpretacja:
brak cech nadciśnienia – SBP lub DB poniżej 90 c; stan
przednadciśnieniowy – SBP lub DBP w zakresie pomiędzy 90-95c; nadciśnienie tętnicze 10 – SBP lub DBP
w zakresie pomiędzy 95-99c; nadciśnienie tętnicze 20
– SBP lub DBP w zakresie powyżej 99c.
Dla rozpoznania zespołu metabolicznego
u badanych dzieci wykorzystano zmodyfikowaną
do stosowania w pediatrii definicję NCEP/ATP III
[14,15]. Jako kryterium występowania ZM według
tej definicji jest pojawienie się u badanego minimum
trzech spośród wymienionych poniżej zaburzeń:
TG≥110 mg/dl; HDL – cholesterol <40 mg/dl; obwód pasa ≥90 c (w naszym badaniu przyjęto wartość
wskaźnika WHt>0,5); glukoza ≥110 mg/dl; SBP lub
DBP≥90 c.
Wyniki
Badane dzieci mieściły się w przedziale od 5 do 11
lat. Obliczony średni wiek wyniósł 8,31 lat, SD=1,57.
W badanej grupie znajdowało się 21 chłopców i 30
dziewczynek. Przeważający odsetek dzieci charakteryzował się otyłością 82,35% – (42 dzieci). Nadwagę
stwierdzono u 17,65% badanych (9 dzieci). Przedmiotowym badaniem lekarskim stwierdzono u 33
osób (64,71%) występowanie schorzeń przewlekłych:
alergie – 39,39%, niedoczynność tarczycy – 33,33%,
astma oskrzelowa – 9,09%, autyzm – 9,09%, wada
wzroku – 6,06%, częste nawracające infekcje dróg
oddechowych (trzeci migdał) – 6,06%
Tylko u czwórki badanych stwierdzono jednoczesne występowanie więcej niż jednego schorzenia.
W przypadku dwojga dzieci były to niedoczynność tarczycy i alergia, u trzeciego stwierdzono niedoczynność
tarczycy, alergię, częste infekcje dróg oddechowych
(trzeci migdał) i wadę wzroku, a u czwartego nawracające infekcje górnych dróg oddechowych (trzeci
migdał) i uogólnioną próchnicę zębów.
743
Dane antropometryczne badanej grupy przedstawiono w tabeli I.
Wartości wszystkich parametrów antropometrycznych były statystycznie znamiennie wyższe
u dzieci otyłych niż u dzieci z nadwagą. Wskaźnik
BMI dla dzieci z nadwagą wynosił średnio 21,80
kg/m2, a z otyłością 24,92 kg/m2. W przypadku osób
dorosłych wartości te znajdowałyby się w przedziale
prawidłowych proporcji wagowo-wzrostowych (wg
WHO), a dla dzieci wartości te mieszczą się na siatce
centylowej odpowiednio pomiędzy 90 a 97 centylem
i powyżej 97centyla. U dzieci otyłych wskaźnik W/Ht
był powyżej granicznej wartości 0.5, co świadczyło
o występowaniu otyłości typu brzusznego. Należy
podkreślić wysokie wartości grubości fałdów skórnotłuszczowych zarówno nad mięśniem trójgłowym
ramienia jak i pod łopatką. Wartości te mieściły się
pomiędzy 90 a 97 centylem siatek opracowanych dla
populacji dzieci krakowskich [12]. Nadmierny udział
tkanki tłuszczowej w całkowitej masie ciała badanych
potwierdzony został poprzez badanie składu ciała
metodą bliskiej podczerwieni. Około 1/4 całkowitej
masy ciała przypadała na tkankę tłuszczową (tab. I).
Uzyskane wartości wyników badań biochemicznych przedstawione są w tabeli II.
Obliczone dla całości badanych oraz w podgrupach nadwagi i otyłości średnie wartości poszczególnych parametrów biochemicznych znajdowały się
w zakresie wartości referencyjnych. Jednakże podczas
analizy wyników badań poszczególnych dzieci, u 32
badanych (62,74%) stwierdzono występowanie jednej
lub więcej nieprawidłowości. Pojawiły się one u blisko
połowy chłopców (10 chłopców, 47,62%) i ponad 2/3
dziewczynek (22 dziewczynki, 73,33%). Najczęściej
(u 18 dzieci) stwierdzano nieprawidłowości w zakresie
jednego parametru biochemicznego. U 14 osób występowały zaburzenia więcej niż jednego parametru: tj.
dwóch parametrów (u 11 osób – 2 chłopców i 9 dziewczynek) i trzech parametrów (u 3 dziewczynek).
Nieprawidłowości w wartościach wyników biochemicznych dotyczyły zdecydowanie najczęściej cholesterolu całkowitego (21 wyników); znacznie rzadziej
cholesterolu HDL i triglicerydów (odpowiednio 10
i 9 wyników). Zdecydowanie najrzadziej występowały
nieprawidłowości w zakresie wartości cholesterolu
LDL i glukozy (po 4 wyniki dla każdego z tych parametrów). W jednym przypadku nieprawidłowy był
wynik TSH (ryc. 1).
Pomiar ciśnienia tętniczego (RR) wykonano u 50
dzieci (w jednym przypadku RR okazał się niemożliwy
do oszacowania z powodu zachowania dziecka – dziecko autystyczne). W tabeli III przedstawiono średnie
wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego.
744
Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 741-746
Tabela I. Wyniki badań antropometrycznych i składowych masy ciała badanej grupy dzieci z nadwagą i otyłością
Table I. Anthropometric measurements and body mass components in overweight and obese children
Wartości antropometryczne
/Anthropometric data
Całość /All
Nadwaga /Overweight (17,65%) Otyłość /Obesity (82,35%)
Średnia /Mean
SD
Średnia /Mean
SD
Średnia /Mean
SD
8,31
1,57
8,98
1,10
8,17
1,62
Masa ciała (kg) /Body mass (kg)
45,99
10,17
42,31
7,30
46,78*
10,59
Wysokość (cm) /Body height (cm)
136,48
11,39
138,77
8,23
135,99
11,98
Obwód ramienia (cm) /Arm circumference (cm)
27,42
2,74
25,93
1,71
27,77
2,84
Obwód pasa (cm) /Waist circumference (cm)
76,33
7,18
72,53
5,44
77,34*
7,31
Obwód bioder (cm) /Hip circumference (cm)
86,48
6,94
83,88
6,71
87,35*
6,93
Fałd skórno-tł nad łopatką (mm) /Subscapular skinfold (mm)
20,95
6,73
18.28
4,66
21,66*
7,07
Fałd skórno-tł nad tricepsem (mm) /Triceps skinfold (mm)
20,16
5,73
17,04
4,89
20,99*
5,72
Obwód mięśni ramienia (cm) /Circumference of arm muscles (cm)
24,74
2,71
23,23
1,63
25,16
2,82
0,57
0,04
Wiek (lata) /Age (years)
Wskaźnik otyłości brzusznej W/Ht /Index of abdominal obesity W/Ht
BMI (kg/m2)
24,37
2,41
21,80
1,66
24,92*
2,18
Tkanka tłuszczowa (%) /Fatty body mass (%)
24,45
5,70
23,78
4,76
25,99*
5,87
Tkanka tłuszczowa ( kg) /Fatty body mass (kg)
11,90
5,09
10,14
3,77
12,37*
5,34
Beztłuszczowa masa ciała (kg) /Lean body mass (kg)
33,65
5,39
31,86
3,80
34,13*
5,69
Całkowita woda ustroju (l) /Total body water (l)
25,51
4,33
24,06
3,10
25,90
4,557
Całkowita woda ustroju (kg) /Total body water (kg)
56,63
3,29
57,69
2,95
56,36
3,36
Średnia /Mean
SD
Średnia /Mean
SD
Średnia /Mean
SD
4,54
0,42
4,47
0,38
4,55
0,43
0,71
SKŁADOWE MASY CIAŁA /Body mass components
* różnice znamienne statystycznie – p <0,05, test Kruscala-Wallisa)
Tabela II. Wyniki laboratoryjnych badań biochemicznych
Table II. Results of biochemical measurements
Parametry biochemiczne /Biochemical parametres
Glukoza (mmol/l) /Glucose (mmol/l)
Całość /All
Nadwaga Overweight
Otyłość /Obesity
Cholesterol całkowity (mmol/l) /Total cholesterol (mmol/l)
4,83
0,75
4,41
0,81
4,928
HDL-cholesterol (mmol/l)
1,22
0,26
1,34
0,32
1,20
0,23
LDL-cholesterol (mmol/l)
3,08
0,71
2,66
0,74
3,17*
0,68
Triglicerydy (mmol/l) /Triglicerydes (mmol/l)
1,17
0,52
0,91
0,57
1,23
0,49
TSH (uIU/ml)
2,26
0,97
2,55
1,30
2,20
0,89
Tabela III. Wartości ciśnienia tętniczego badanych
Table III. Blood pressure values
Ciśnienie tętnicze krwi
/Blood pressure
Całość
/All
Śred.
SD
Nadwaga
/Overweight
Śred.
SD
Otyłość
/Obesity
Śred.
SD
Ciśnienie skurczowe
106,10 13,26 105,00 9,68
SBP (mmHg) /Systolic
blood pressure (mmHg)
106,34 14,01
Ciśnienie rozkurczowe
DBP (mmHg)
/Diastolic blood
pressure ((mmHg)
74,76
74,70
8,89
74,44 10,74
8,59
Ryc.1. Rozkład wartości wskaźników laboratoryjnych
Fig.1. Distribution of laboratory index values
Ocenę ciśnienia w kierunku występowania
ewentualnych zaburzeń przeprowadzono dla 45 badanych (w 5 przypadkach nie można było ocenić RR
z powodu zbyt niskiego wieku dziecka – tj. poniżej
7 lat – stosowana metoda wg Nawarycz i Nawarycz
umożliwia ocenę RR od 7-go roku życia). Dla 18
dzieci wyniki pomiaru były prawidłowe. U 27 dzieci
stwierdzono nieprawidłowości w zakresie ciśnienia
tętniczego. Dotyczyły one 13 chłopców i 14 dziewczynek. W 7 przypadkach stwierdzono występowanie
Kolarzyk E i wsp. Ocena ryzyka zespołu metabolicznego u dzieci z nadwagą i otyłością. Część I. Antropometryczne ...
stanu przednadciśnieniowego. Nadciśnienie tętnicze
10 zaobserwowano u 12, a nadciśnienie tętnicze 20
u 8 dzieci (ryc. 2). Nieprawidłowe wartości ciśnienia
występowały z podobną częstością u dzieci z nadwagą
(55,5% ) jak i otyłością (53,6%).
45
40
35
30
%
40%
25
20
26,6%
15
17,7%
15,5%
10
5
0
RR-1
RR-2
RR-1 – prawidłowe
RR-2 – stan przednadciśnieniowy
RR-3
RR-4
RR-3 – nadciśnienie 1 stopnia
RR-4 – nadciśnienie 2 stopnia
Ryc. 2. Prawidłowe i nieprawidłowe wyniki ciśnienia tętniczego
Fig. 2. Correct and incorrect blood pressure values
Kryteria rozpoznania zespołu metabolicznego wg
definicji ATP III stwierdzono u sześciorga dzieci, to
znaczy występowały u nich jednocześnie minimum
trzy spośród pięciu zaburzeń charakterystycznych dla
MS (ryc. 3).
Ryc. 3. Dzieci z cechami zespołu metabolicznego
Fig. 3. Children with metabolic syndrome
Dyskusja
Za powstawanie i rozwój zespołu metabolicznego
odpowiedzialne są zarówno predyspozycja genetyczna
jak i niewłaściwy styl życia (wysokoenergetyczna dieta,
niska aktywność fizyczna). Skutkuje to rozwojem nad-
745
wagi i otyłości, ze wszystkimi konsekwencjami w zakresie zdrowia fizycznego i psychicznego. W związku
z tym dzieci z nadmiarami masy ciała powinny być
objęte szczególnym nadzorem, a działania związane
z prewencją pierwotną i wtórną nabierają szczególnego
znaczenia. Działania takie powinny mieć początek już
w okresie ciąży, czy nawet w okresie przedkoncepcyjnym [16]. W okresie niemowlęcym najważniejszą rolę
odgrywa karmienie piersią, a w okresie przedszkolnym
i wczesnoszkolnym właściwy styl życia całej rodziny
i kształtowanie prozdrowotnych zachowań osobniczych. Profilaktyka zespołu metabolicznego u dzieci
wymaga działań edukacyjnych, które są skierowane do
wszystkich grup populacyjnych, ale przede wszystkim
do rodziców, potencjalnych matek oraz do dzieci. Do
tych działań należy zaangażować zarówno media,
jak i wszelkie formy nauczania stosowane w szkole.
Należy zachęcać szkoły do uprawiania zintegrowanej
polityki dotyczącej żywności, żywienia i aktywności
fizycznej [17]. Udowodnione bowiem zostało, że dostosowana do wieku i możliwości dziecka aktywność
fizyczna może spełniać rolę nie tylko w obniżeniu
ryzyka zespołu metabolicznego, ale również w terapii
[18]. Właściwa prewencja zespołu metabolicznego
u dzieci powinna opierać się na działaniach zapewniających utrzymanie stabilnej, prawidłowej masy ciała,
a w razie konieczności – powolnej redukcji nadwagi.
Należy nauczyć dzieci dokonywania mądrych wyborów spośród różnorodnych produktów żywieniowych.
Rodzice natomiast muszą mieć przekonanie, że zdrowe
nawyki żywieniowe są lepsze niż restrykcyjne diety,
a uchronienie dzieci przed rozwojem otyłości typu
brzusznego jest ich zasadniczym obowiązkiem [19].
Wnioski
1. Spośród zaburzeń predysponujących do rozwoju zespołu metabolicznego u dzieci z nadwagą
i otyłością, zaburzenia gospodarki lipidowej
(podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego
i triglicerydów oraz obniżone stężenie HDL cholesterolu) występowały częściej niż zaburzenia
związane z podwyższonym stężeniem glukozy.
2. Częstość zaburzeń mogących świadczyć o występowaniu zespołu metabolicznego u dzieci z nadmiarami masy ciała kształtowała się na poziomie
11.7%.
3. Wszystkie dzieci z cechami zespołu metabolicznego charakteryzowały się otyłością typu brzusznego
i nieprawidłowościami w obrębie lipidogramu.
746
Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 741-746
Piśmiennictwo / References
1. Cook S, Auinger P, Li C, Ford ES. Metabolic syndrome rates
in United States adolescents, from the National Health and
Nutrition Examination Survey, 1999-2002. J Pediatr 2008,
152, 2:165-170.
2. Caprio S, IDF Consensus Group. The metabolic syndrome in
children and adolescents – an IDF consensus report. Pediatr
Diabetes 2007, 8: 299-306.
3. Cruz ML, Goran M. The metabolic syndrome in children and
adolescents. Curr Diabetes Rep 2004, 4: 53-62.
4. Cook S, Auinger P, Daniels S. What best predicts medical
complications of obesity? BMI, waist circumference or both.
Obes Res 2003, 11,Suppl: A27-A28.
5. Weiss R, Dziura J, Burgert TS et al. Obesity and the metabolic
syndrome in children and adolescents. N Engl J Med 2004,
350: 2362-2374.
6. Caprio S. Insulin resistance in childhood obesity. J Pediatr
Endocrinol Metab 2002, 15,Suppl 1: 487-492.
7. Zachurzok-Buczyńska A, Małecka-Tendera E. Zespół
metaboliczny u dzieci i młodzieży. Endokryn Otyłość Zaburz
Przem Materii 2005, 3: 13-18.
8. Tatoń J, Czech A, Bernas M. Otyłość. Zespół metaboliczny.
PZWL, Warszawa 2007.
9. Abbasi F, Brown BW Jr, Lamendola C, McLaughlin T,
Reaven GM. Relationship between obesity, insulin resistance,
and coronary heart disease risk. J Am Coll Cardiol 2002, 40:
937-943.
10. Steinberger J, Daniels SR. Obesity, insulin resistance, diabetes,
and cardiovascular risk in children: an American Heart
Association scientific statement from the Atherosclerosis,
Hypertension, and Obesity in the Young Committee (Council
on Cardiovascular Disease in the Young) and the Diabetes
Committee (Council on Nutrition, Physical Activity, and
Metabolism). Circulation 2003, 107: 1448‑1453.
11. WHO Technical Report Series, 854, Physical status: the
use and interpretation of anthropometry. Report of a WHO
Expert Committee. WHO, Geneva 1995.
12. Gołąb S, Chrzanowska M (red). Dziecko Krakowskie 2000.
Poziom rozwoju biologicznego dzieci i młodzieży miasta
Krakowa. Studia i Monografie Nr 19, AWF, Kraków 2002.
13. http://www.fcs.wshe.lodz.pl/fccs2007/artykuły/nawarycz_
kalk. pdf
14. Pacholczyk M, Ferenc T, Kowalski J. Zespół metaboliczny. Cz. I:
Definicje i kryteria rozpoznawania zespołu metabolicznego.
Epidemiologia oraz związek z ryzykiem chorób sercowonaczyniowych i cukrzycy typu 2. Post Hig Med Dosw 2008,
62:530-535.
15. NCEP ATP III Guidelines. Circulation 2004, 110:
227‑239.
16. Szostak-Węgierek D. Znaczenie prawidłowego żywienia
kobiet w ciąży. Żyw Człow Metab 2004, 31: 160-171.
17. Szostak-Węgierek D. Zespół metaboliczny u dzieci
i młodzieży jako wyzwanie dla zdrowia publicznego. Prob
Hig Epidemiol 2008, 89: 21-29.
18. Charzewska J, Chabrom E. Aktywność fizyczna jako czynnik
obniżenia ryzyka zespołu metabolicznego i metoda terapii.
Standardy Medyczne 2008, 5: 127.
19. Asante P, Cox J, Rein J, et al. Childhood obesity prevention:
which behaviors are parents ready to change? Pediatrics
Academic Societies Annual Meeting, Washington 2005.