Notatka - sztuka wczesnochrześcijańska - Mat

WSTĘP
Rozwój chrześcijaństwa w gminach żydowskich działających na obszarze imperium
rzymskiego datuje się od początków naszej ery. W okresie kryzysu, który przeżywało
rozpadające się cesarstwo, nowy religia- biednych, pokrzywdzonych i niewolników będąca
biernym protestem przeciwko uciskowi, obiecująca lepsze życie pozagrobowe gromadziła
coraz liczniejszych wyznawców. Najwcześniej gminy chrześcijańskie założono w
Jerozolimie, Efezie, Damaszku, Rzymie, Egipcie.
Na początku chrześcijaństwo była zakazane, dlatego wyznawcy spotykali się w ukryciu w
prywatnych domach i podziemnych cmentarzach – katakumbach
Edykt Mediolański wydany przez Cesarza Konstantyna Wielkiego w 313 roku wprowadził
równouprawnienie Religi chrześcijańskiej. Odtąd zaczęła być religią panującą.
Wtedy pojawiają się pierwsze kościoły.
Od 392 roku, w którym Teodozjusz Wielki wydał zakaz kultów pogańskich,
rozpowszechniła się w całej Europie wyznaczając na długie wieki drogę w kulturze i sztuce.
SZTUKA
Katakumby
Do najstarszych dzieł należą malowidła katakumb i rzeźbione sarkofagi.
Pierwsi chrześcijanie byli obywatelami rzymskimi przyzwyczajonymi do wyrażania swoich
myśli i uczuć w sposób zgodny z wielowiekową tradycją, w której się wychowali. Cała sztuka
wczesno chrześcijańska jest próbą pogodzenia tradycyjnego sposobu wyrażania z nową
ideologią. A więc nowe treści religijne ubierano w starą tradycyjną formę. W konsekwencji
dawne motywy i tematy nabierały ukrytego znaczenia w ten sposób powstał język symboli
dostępny tylko dla wtajemniczonych. Mit o Erosie- bogu miłości i Psyche(dusza w języku
greckim) stał się symbolem miłości Boga do duszy ludzkiej. Przekonanie Rzymian, że mięso
pawia się nie psuje pozwoliło wprowadzić motyw pawia jako symbol nieśmiertelności.
Wyobrażenie pasterza niosącego na ramionach owieczkę, znane już w okresie archaicznym w
starożytnej Grecji stało się symbolem Chrystusa dobrego pasterza utworzyły się też nowe
symbole najpopularniejszy symbol ryby gdyż pierwsze litery zdania ”Jezus Chrystus Boga syn
zbawiciel tworzyły greckie słowo Ichtis co znaczy ryba inny symbol- światło świecy lub
kaganka oznacza oświecenie wiarą lub Chrystus światłość świata. Krzyż w starożytności
narzędzie tortur u chrześcijan narzędzie zbawienia ludzi.
W malarstwie często pojawia się postać oranta czy orantki- modlącego się ze wzniesionymi
rękoma
Ta k więc na ścianach katakumb znajdują się różne sceny ze Starego i Nowego testamentu
np.: Arka Noego, Jonasz uratowany z brzucha wieloryba, Cuda dokonywane przez Chrystusa
(rozmnażanie chleba, wskrzeszenie Łazarza)
Katakumby w Rzymie
Dobry pasterz- katakumby św. Priscyli- Rzym ( 2 pol. III wieku)
Chrystus- Orfeusz ze zwierzętami
Orfeusz, bohater greckiej legendy, którego gra na lirze i śpiew obłaskawiły dzikie zwierzęta,
był także symbolem dobra w pogańskich jeszcze wierzeniach o walce dobra ze złe w duszy
każdego człowieka. W malowidłach na ścianach katakumb zastępował Jezusa.
PierwszeKościoły
Kiedy Konstantyn Wielki uznał chrześcijaństwo za religię pełno prawną sztuka wyszła z pod
ziemi. Nadeszły czasy jej rozkwitu na wszystkich ziemiach państwa rzymskiego zaczęto
wznosić kościoły. Jak również świątynie pogańskie, zamieniano na kościoły. Te wzniesione
od podstaw były na planie prostokąta z przedsionkiem, podzielonego za pomocą filarów na
trzy lub pięć naw, miały czasem Nawe poprzeczną transept. Tworzył się wtedy plan krzyża
łacińskiego. Na osi kościoła, w końcu nawy głównej- prezbiterium zakończone apsydą
przeznaczoną dla duchowieństwa. Jest to zasada charakterystyczna dla typu kościoła
bazylikowego.
Bazylika św. Piotra w Rzymie
Najważniejszym ze starochrześcijańskich kościołów jest bazylika św. Piotra (4 wiek)
Do kościoła wchodziło się przez kolumnowy dziedziniec, który prowadził do narteksu a stąd
do właściwego kościoła.
Kościół pięcionawowy, nawa środkowa dwa razy wyższa od bocznych. Kolumny podpierały
ściany naw. W górze naw rząd okien. Nawę główną zamyka półokrągła arkada za, którą leży
transept. Na końcu nawy głównej w półokrągłej absydzie znajdował się grób św. Piotra.
Wszystko to nie zachowało się ponieważ, papież Juliusz. II w 1506. Zburzył kościół i na jego
miejscu powstał nowy z kopułą zbudowaną później przez Michała Anioła.
Do tego samego typu kościołów należała bazylika św. Pawła za murami (4 wiek), która
spłonęła w 1823. Została odbudowana w 19 wieku, niestety w sposób sztywny zatracając
autentyczność starochrześcijańskiej architektury
Bazylika św. Pawła za murami
Władcom i męczennikom wznoszono grobowce na planie koła lub kwadratu , są to założenia
centralne. Przykładem jest kościół św. Konstancji, córki Konstantyna Wielkiego wcześniej
mauzoleum i baptysterium ( chrzczono tam wiernych) Z zewnątrz rotundy nie prezentowały
się okazale, natomiast we wenątrz ściany naw bocznych i apsyd dekorowane licznymi
malowidłami i mozaikami.
kościół św. Konstancji w Rzymie - mozaika zbiór winogron
Mauzoleum dla Gali Placydii- siostry cesarze Honoriusza . Wnętrze budowli jest małe i
ciemne, przez alabastrowe szybki sączy się bowiem niewiele przytłumionego światła. Tutaj,
na pokrywających ściany i sklepienia mozaikach, w przedziwny sposób spotkały się gasnący
antyk z młodym chrześcijaństwem. Chrystus spokojnie pilnuje swoich owieczek. Jego
młodzieńcza twarz, niemal greckie rysy, naturalny ruch ciała są potwierdzeniem tego, jak
wyraźnie sztuka nowej wiary przejęła tradycję starożytną. Już za chwilę na Zachodzie będzie
ona gwałtownie słabnąć pod naporem dramatycznych wydarzeń- wtargnięcia plemion
germańskich i zerwania ciągłości kulturowej.
mozaika z MauzoleumGali Placydii (5 w.) Ravenna