Czy klastry energetyczne uzdrowią sektor OZE w Polsce?

Czy klastry energetyczne uzdrowią sektor OZE w Polsce?
Znowelizowana w czerwcu ustawa o odnawialnych źródłach energii nadaje realny kształt idei
lokalnych klastrów energetycznych. Co prawda nowe przepisy jedynie szczątkowo przedstawiają
zarys ich funkcjonowania, ale czytelna jest intencja pomysłodawców – klastry mają grupować
wytwórców i odbiorców energii z danego obszaru, aby ułatwiać przepływy energii między nimi oraz
promować lokalną samowystarczalność energetyczną.
Klastry energetyczne to w rozumieniu ustawy cywilnoprawne porozumienie, w skład którego mogą
wchodzić osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki nieposiadające osobowości prawnej, jednostki
naukowe, badawczo-rozwojowe lub jednostki samorządu terytorialnego. Dotyczy ono wytwarzania
i równoważenia zapotrzebowania lub obrotu energią w ramach jednej sieci dystrybucyjnej. Obszar
działania danego klastra nie może przekraczać granic powiatu lub pięciu gmin.
Kluczowy i w dużej mierze przesądzający czy idea powołania klastrów zakończy się sukcesem jest
kształt przyszłych regulacji, w szczególności dotyczących planowanej organizacji klastrów, zasad ich
funkcjonowania oraz jasna zachęta dla odbiorców do odbierania energii elektrycznej od
wytwórców uczestniczących w danym klastrze. Doprecyzowanie zapisów umożliwiłoby
potencjalnym organizatorom klastrów podniesienie swojej konkurencyjności w stosunku do
obecnych sprzedawców oferujących energię na tym obszarze.
Gotowość Ministerstwa Energii do prowadzenia dialogu na temat nowych rozwiązań daje nadzieję na
dalszy rozwój tego pomysłu. Z proponowanych rozwiązań w Ustawie o OZE oraz z wypowiedzi
publicznych przedstawicieli rządu może wynikać, że klastry będą promowaną formą działalności w
sektorze OZE.
Aby pomysł klastrów energetycznych miał szansę powodzenia powinny zostać rozstrzygnięte
kwestie dotyczące między innymi jego celowości, organizacji i podmiotowości.
Ustawa dopuszcza obecnie, by klaster przyjął dowolną formę prawną, grunt aby zostało między
poszczególnymi podmiotami zawarte określone porozumienie regulujące zasady ich współpracy. Brak
jest formalnie przeszkód by klaster przyjął formę np. spółki prawa handlowego (osobowej lub
kapitałowej), choć taka konstrukcja wydaje się mniej współgrać z wyrażoną powyżej ideą klastra. Co
więcej utworzenie jednego podmiotu przez uczestników klastra (jednego przedsiębiorcy) – może w
określonych okolicznościach wiązać się z obowiązkiem uprzedniego zgłoszenia do UOKIK zamiaru
koncentracji.
Istotny jest również zakres samego porozumienia w ramach klastra. Ustawa posługuje się otwartym
sformułowaniem „dotyczy”, które pozwala na zmieszczenie wielu obszarów działalności. Przy czym
można założyć (o ile utrzymana zostanie reguła przewidująca obrót energią za pośrednictwem sieci),
że szkielet porozumienia będą tworzyły umowy sprzedaży energii między wytwórcami i odbiorcami
zlokalizowanymi na terenie klastra oraz (zapewne) umowa o powierzenie funkcji operatora
handlowo technicznego, która może (choć nie musi) być zawarta z koordynatorem klastra. Obok tych
porozumień mogą istnieć liczne relacje kontraktowe, które będą wspierać efektywność i
innowacyjność rozwiązań w ramach klastra.
Istotnym elementem funkcjonowania klastra jest regulacja precyzująca zasady koncesjonowania
jego działalności. Ustawa przewiduje, że do uzyskania koncesji będzie zobowiązany koordynator
klastra - w zależności od jego rzeczywistej roli będzie to prawdopodobnie koncesja na obrót energią
elektryczną. Poszczególni członkowie klastra prowadząc działalność koncesjonowaną będą również
prawdopodobnie musieli posiadać swoją indywidualną koncesję. Oczywiście możliwe są w tym
zakresie również inne modele reglamentowania prowadzenia działalności gospodarczej w ramach
klastra, np. ułatwienia podobne jak obecnie w wypadku biogazowni (tj. wpis do rejestru działalności
regulowanej), czy też zwolnienia z obowiązku koncesjonowania.
Ponadto ustawodawca musi jasno odpowiedzieć na pytanie: kto i jaką korzyść osiągnie z tytułu
powstania klastra energetycznego versus realizacji projektów inwestycyjnych wchodzących w jego
skład, jako odrębnych inwestycji? Czy będzie to lokalny zakład energetyczny, który zyska nową usługę
systemową np. „black start”, czy sterowalne źródło energii (kto i jak nim steruje ?), czy będą to
lokalni odbiorcy, którzy uzyskają tańszą energię, lub gwarancję wyższych parametrów zasilania
(odszkodowania za niedotrzymanie?), czy też inwestorzy, którzy w zamian za dodatkowy wysiłek
organizacyjny i operacyjny uzyskają z takiego projektu wyższe stopy zwrotu (ale wtedy ten
dodatkowy koszt systemowy powinien dać inne wymierne korzyści systemowe)?
Szczególnie ważnym pytaniem jest również jak zrzeszeni w klastrze uczestnicy będą mogli korzystać
z benefitów wynikających z systemu wsparcia przewidzianego w ustawie o OZE.
Przepis, który mówi o możliwości organizowania dedykowanych aukcji dla instalacji zrzeszonych w
ramach klastrów (konkretnie dla „członków klastra”) wejdzie w życie 1 lipca 2017 roku. Istotne jest,
aby wytwórcy energii w ramach klastra mieli swobodę w sprzedawaniu energii elektrycznej
odbiorcom na podstawie bilateralnych kontraktów, a mechanizm rozliczeń premii przez Zarządcę
Rozliczeń, był z tym odpowiednio skorelowany. Powstaje też pytanie, czy lokalna spółka
dystrybucyjna będzie zainteresowana oddaniem na rzecz klastra grupy swoich odbiorców i czy
wyniku takiego ruchu nie okaże się, że koszty stałe funkcjonowania tej spółki dystrybucyjnej nie będą
musiały w efekcie być pokryte przez mniejszą liczbę odbiorców, co zwiększy dla tych odbiorców koszt
energii, nie dając w zamian wymiernej korzyści (chyba, że potraktujemy klaster jako dostawcę usługi
systemowej typu „black start”).
Sama kwestia uczestnictwa wytwórców OZE funkcjonujących w ramach klastra rodzi znacznie więcej
pytań, szczególnie w wypadku gdyby ustawodawca uznał, że to koordynator (a nie poszczególni
członkowie) miałby składać oferty w aukcji, a następnie realizować obowiązki związane z
zapewnieniem produkcji i sprzedaży określonej ilości energii zakontraktowanej w aukcji. W jaki
sposób będzie przeprowadzana procedura prekwalifikacji w odniesieniu do klastrów i kto będzie brał
udział w tej procedurze? Czy w ramach klastra mogą funkcjonować dwa odrębne reżimy: aukcyjny i
oparty na zielonych certyfikatach? Kto będzie odpowiedzialny za niewykonanie obowiązku
dostarczenia energii w zakontraktowanej ilości w określonym czasie? W jaki sposób w takim układzie
liczyć wysokość udzielonej pomocy publicznej?
Ważne będzie również zagwarantowanie w regulacjach dotyczących klastrów szczególnej roli
energii pochodzącej z OZE. Aktualnie obowiązująca definicja klastra energii dopuszcza, aby dotyczył
on wytwarzania i równoważenia zapotrzebowania energii pochodzącej z odnawialnych źródeł z
energią pochodzącą z innych źródeł lub paliw. Klaster energii jest konstrukcją przewidzianą do
wspierania głównie odnawialnych źródeł energii, tym samym zasadne jest wprowadzenie
minimalnego poziomu, w jakim jego działalność powinna dotyczyć odnawialnych źródeł energii.
Janusz Gajowiecki, Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej
r.pr. Dominik Strzałkowski, SSW Spaczyński, Szczepaniak i Wspólnicy Sp.k