128 km RAWICZ

Szlak Piastowski to potoczna nazwa atrakcyjnej i najbardziej znanej w Wielkopolsce trasy turystycznej (samochodowej lub autokarowej), przebiegającej przez środkową i północno-wschodnią część regionu, na pograniczu
województw wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego. Jego podstawowym walorem
jest możliwość poznania miejsc i pamiątek
związanych z okresem piastowskim i początkami państwowości polskiej, a nawet czasami
wcześniejszymi (np. wykopaliska w Biskupinie
o kilkanaście wieków wyprzedzają epokę Piastów).
Pojęcie Szlaku Piastowskiego narodziło się
w latach międzywojennych, szczególnego znaczenia zaś nabrało w czasie obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego, które zbiegły się
z okresem żywiołowego rozwoju turystyki
w kraju. Wówczas władze wojewódzkie w Poznaniu i Bydgoszczy niezależnie od siebie rozpoczęły prace nad wytyczeniem, oznakowaniem i rozpropagowaniem Szlaku. Kolejne,
szeroko zakrojone działania nad zagospodarowaniem odcinka Poznań—Gniezno podjęto
w 1975 r., ze względów finansowych większości zaplanowanych prac jednak nie wykonano.
Najchętniej odwiedzanymi obiektami na
Szlaku Piastowskim są: Wielkopolski Park
Etnograficzny, Ostrów Lednicki, katedra i Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, pozostałości osady prasłowiańskiej w Biskupinie, romańskie kościoły w Strzelnie oraz
Mysia Wieża w Kruszwicy.
Początkowo, mimo prób poszerzenia zasięgu
szlaku i propagowania wariantów bocznych,
1
wycieczki ograniczały się zasadniczo do trasy
Poznań—Gniezno—Biskupin—Żnin—Inowrocław—Kruszwica—Strzelno—Gniezno—Poznań
(240 km), przebywanej w ciągu tego samego
dnia. Powstawanie kolejnych atrakcyjnych
obiektów oraz coraz lepsze merytoryczne opracowanie Szlaku uniemożliwiają obecnie obejrzenie wszystkich jego atrakcji w jeden dzień,
natomiast organizacja dłuższego wyjazdu
oprócz wyższych kosztów powoduje także problemy organizacyjne. W takiej sytuacji zwiedzanie ogranicza się na ogół do krótszych
fragmentów Szlaku, dobieranych przez organizatora wyjazdu (np. przy wycieczkach szkolnych do tras Poznań—Lednica—Gniezno—Biskupin lub Poznań—Lednica—Gniezno—Strzelno—Kruszwica—Inowrocław).
Nie jest możliwe ujęcie w krótkiej publikacji
wszystkich miejscowości obiektów i wariantów
Szlaku. Opisy takie zawierają obszerniejsze
przewodniki i szczegółowe mapy.
W niniejszym wydawnictwie zamieszczono
opis jednego tylko, ale za to najpopularniejszego odcinka Szlaku Piastowskiego, prowadzącego do najciekawszych miejsc związanych z początkami naszej państwowości. Można go
przebyć w trakcie całodniowej wycieczki zarówno autokarem, jak i samochodem (drogi
mają dobrą nawierzchnię, parkingi znajdują
się w pobliżu najcenniejszych obiektów, nie
ma też większych problemów z wyżywieniem).
2
TRASA WYCIECZKI
Poznań—Gniezno—Mogilno—Strzelno—
—Kruszwica—Inowrocław, 134 km
0 km POZNAŃ
Miasto wojewódzkie
mieszk.
nad Wartą, 577,5 tys.
W okresie wczesnopiastowskim Poznań należał do głównych ośrodków — najpierw plemienia Polan, a później tworzącego się państwa. Dowodem na znaczenie ówczesnego grodu było utworzenie tu w 968 r. pierwszego
w Polsce biskupstwa (misyjnego, podległego
bezpośrednio papieżowi). Wykopaliska potwierdziły istnienie tu w X w., wśród rozlewisk
Warty na dzisiejszym Ostrowie Tumskim, potężnie obwarowanej siedziby książęcej i kamiennej świątyni — przedromańskiej, a potem
romańskiej. W poł. XIII w. rezydencja księcia
przeniesiona została na lewy brzeg Warty (na
Górę Przemysła — nazwaną tak od księcia
Przemysła I), a w jej sąsiedztwie lokowano
miasto o zachowanym do dziś układzie wąskich uliczek wokół Starego Rynku.
Zwiedzanie Szlaku Piastowskiego najlepiej
rozpocząć od katedry poznańskiej, w której
podziemiach wyeksponowano pozostałości
dwóch najstarszych faz budowy tej świątyni.
Znajduje się tam też fragment wielkiej misy
chrzcielnej, która zapewne była używana podczas Chrztu Polski w 966 r. Szeroko znana jest
Złota Kaplica (zwana też Królewską), w obecnej
formie z lat 1835–41, z sarkofagiem Mieszka I
i Bolesława Chrobrego, na którym ustawiono
posągi tych władców. W innej kaplicy znajduje
się płyta nagrobna króla Przemysła II.
W dzielnicy Komandoria, tuż obok ronda
Śródka, wznosi się romański kościół św. Jana
Jerozolimskiego z XII/XIII w. — zapewne najstarsza w Polsce świątynia ceglana. Zbudowali
ją joannici (zakon rycerski z okresu wojen
3
krzyżowych, opiekujący się chorymi), osadzeni
tu w 1187 r. przez księcia Mieszka III Starego;
przed 1512 r. została przebudowana w stylu
późnogotyckim.
Wyjazd ulicami Podwale, Zawady, Główną i Gnieźnieńską,
a dalej szosą nr 5 na płn.wsch. (kierunek Bydgoszcz).
13 km KOBYLNICA
Duża wieś o charakterze osiedla podmiejskiego.
Punkt wyjściowy dla wycieczek w okoliczne lasy.
Szkoła Tysiąclecia ze schroniskiem młodzieżowym.
Za wsią po lewej stronie w ramach zagospodarowywania Szlaku Piastowskiego w 1978 r.
ustawiono grupę rzeźb drewnianych (Bolesław
Chrobry z grupą wojów). Jest ona dziełem twórców ludowych spod Makowa Podhalańskiego.
16 km
W odl. 1 km w prawo, na krawędzi doliny Cybiny, położona jest wieś UZARZEWO z kościołem
szachulcowym z 1749 r. i zespołem pałacowo-parkowym. W eklektycznym pałacu z lat 1860–65
i dawnej stajni mieści się Muzeum Środowiska
Przyrodniczego i Łowiectwa (trofea myśliwskie, okazy zwierząt, dzieła sztuki o tematyce łowieckiej).
18 km BUGAJ
Po lewej stronie parking przydrożny, wybudowany w 1978 r. w ramach zagospodarowania Szlaku. Przy nim stoi drewniany wiatrak
koźlak z 1840 r., przeniesiony z Chomęcic koło
Poznania.
23 km
Po prawej stronie przystanek kolejowy Promno
(wieś o tej nazwie leży 3 km dalej na płd.wsch.).
Okoliczne tereny leśne są od dawna znane z walorów przyrodniczych i widokowych. W 1993 r. objęte
zostały ochroną jako Park Krajobrazowy „Promno”.
W pobliżu przystanku położone jest jez. Dębiniec
4
(15 ha), którego otoczenie chronione jest w formie
rezerwatu krajobrazowego.
Na lewo od szosy znajduje się parking i zajazd
„Rzepicha” — jeden z 32 tzw. gościńców wielkopolskich, zbudowanych w 1974 r.
26 km
Po lewej stronie szosy znajduje się skansen
miniatur zabytkowych budowli, głównie z terenu
Szlaku Piastowskiego. W przyszłości teren dawnej kopalni żwiru zostanie zagospodarowany
jako park rozrywki, a na razie w 1998 r. udostępniono do zwiedzania wystawę kilkudziesięciu modeli zabytków wielkopolskich, wykonanych z tworzyw sztucznych w skali 1:20.
28 km POBIEDZISKA
Miasto w pow. poznańskim, 7,9 tys. mieszk.,
nad kilkoma jeziorami. Huta szkła, wytwórnia farmaceutyczna. Kościół wczesnogotycki z XIII/XIV w.,
zespół starej zabudowy małomiasteczkowej.
Według tradycji Pobiedziska założył w 1048 r.
książę Kazimierz Odnowiciel, natomiast prawa
miejskie zostały nadane przed 1257 r. przez
Przemysła I. Kilkakrotnie przebywał tu król
Władysław Jagiełło. Pamiątką dawnej świetności jest stojący przy Rynku kościół św. Michała, jedna z najstarszych świątyń gotyckich
w Wielkopolsce. Obecnie miasto pełni m.in.
funkcję punktu etapowego dla turystów wędrujących Szlakiem Piastowskim.
33 km MORACZEWO
Osada o rozproszonej zabudowie.
Wjeżdżamy na teren Lednickiego Parku
Krajobrazowego, obejmującego tereny wokół
jez. Lednica, gdzie znajdują się miejsca związane z początkami naszej państwowości
(w tym szczególnie liczne stanowiska archeologiczne). Po prawej stronie szosy kapliczką na
5
wzgórzu oznaczono miejsce, gdzie odkopano
cmentarzyska: kultury pomorskiej (V–III w.
p.n.e.) i wczesnośredniowieczne (X–XII n.e.).
Na pagórku (99 m n.p.m.) po lewej stronie
zwraca uwagę grupa 3 wiatraków koźlaków
(pochodzących ze Swadzimia koło Poznania
oraz Sędziwojewa i Sołeczna koło Wrześni),
przeniesionych w to miejsce w 1977 r. i później
uzupełnionych o podcieniową chatę młynarza
oraz drewnianą stodołę. Można je zwiedzać,
a dla przejeżdżających turystów wybudowano
obok duży parking.
Można stąd odbyć spacer do położonego
700 m dalej na płn. (widocznego z szosy) wielkiego grodziska pierścieniowatego — owalnego
o wymiarach 80 × 40 m, z wałami wysokości
do 9 m. Jest ono miejscem grodu wspomagającego obronę Ostrowa Lednickiego, zbudowanego w VIII w. i powiększonego w X w.
35 km LEDNOGÓRA
Wieś nad rynnowym jez. Lednica (339 ha). Po
lewej stronie w pewnej odległości od szosy kościół
neogotycki z pocz. XX w. i park podworski.
Przy drodze odchodzącej w lewo, koło wsi RYBITWY (3 km na płn. od szosy), znajduje się zespół
5 obiektów etnograficznych, przeniesionych w latach 1977–93 z różnych części Wielkopolski.
36 km
Szosa mija płd. kraniec jez. Lednica. Za nim na skrzyżowaniu skręt w lewo (kierunek Siemianowo).
Między drogą a jeziorem znajduje się WIELKOPOLSKI PARK ETNOGRAFICZNY, który
na pow. 21 ha ma pokazać wieś z XVIII–XIX w.
W ramach prac prowadzonych od 1975 r. przewiduje się przeniesienie lub zrekonstruowanie
ok. 70 obiektów ze wszystkich części historycznej Wielkopolski, podzielonych na kilka
wyodrębnionych grup (zespół dworski, folwark,
wieś chłopska, obiekty sakralne, zespół wiatraków). W części zabudowań odtworzono
6
dawne wyposażenie, obrazujące życie w minionych latach.
37 km DZIEKANOWICE
Wieś z kościołem eklektycznym z 1865 r. i starą
figurą św. Benona.
Obiekty dawnego zespołu dworskiego użytkuje obecnie dyrekcja Muzeum Pierwszych
Piastów. W jednym z budynków folwarcznych
w 1996 r. otwarto ekspozycję znalezisk archeologicznych z okolic jez. Lednica.
38 km
Nad brzegiem jeziora położony jest tzw. mały skansen. Od 1967 r. przenoszono tu obiekty
etnograficzne z różnych stron Wielkopolski
(m.in. wiatrak koźlak z 1585 r. z Gryżyny koło
Kościana
—
najstarszy
w
Polsce).
W skarbczyku (wzorowanym na poznańskim
kościele św. Jana Jerozolimskiego) obejrzeć
można ekspozycję historyczno-archeologiczną
dotyczącą początków państwa polskiego.
Na terenie małego skansenu znajduje się
punkt początkowy przeprawy promowej na
wyspę OSTRÓW LEDNICKI — jeden z najważniejszych elementów Szlaku Piastowskiego.
Udokumentowana ciągłość osadnictwa na niej
liczy 6 tys. lat. Od IX/X w. znajdował się tu
potężny gród, który w 2 poł. X w. był jednym
z głównych ośrodków tworzącego się państwa
polskiego, a odnalezione 2 misy chrzcielne
pozwalają uznać, że i tu rozegrał się ważny
etap Chrztu Polski w 966 r. Przez Ostrów
w czasach piastowskich prowadził trakt z Poznania do Gniezna (odkryto pozostałości 2
drewnianych mostów). W płd. części wyspy
znajduje się owalne grodzisko pierścieniowate
o średnicach 150 × 190 m i wałach wysokości
do 6 m. W jego obrębie obejrzeć można przykryte dachem ruiny kamiennego palatium
z 2 poł. X w. — rezydencji książęcej i kaplicy.
7
Obok odkopano fundamenty niewielkiego kościoła z 1 poł. XI w.
Sąsiednia wyspa Ledniczka była miejscem
mniejszego grodu, wspomagającego obronę
Ostrowa Lednickiego. Pozostało po nim grodzisko stożkowate o średnicy 30 m, na którym dziś
stoi drewniana dzwonnica z XVIII w. (pochodząca z Sokołowa Budzyńskiego koło Chodzieży).
Po zwiedzeniu Ostrowa Lednickiego wracamy do szosy nr 5
i skręcamy w lewo (kierunek Gniezno).
45 km ŁUBOWO
Duża wieś gminna w pow. gnieźnieńskim. Po prawej kościół drewniany z ok. 1660 r., kryty gontem.
55 km GNIEZNO
Miasto powiatowe, 71,4 tys. mieszk., położone
nad 3 jeziorami. Ośrodek przemysłowy, węzeł komunikacyjny. Gotycka katedra, 8 innych zabytkowych kościołów, Muzeum Początków Państwa Polskiego, Muzeum Archidiecezjalne.
Położone w obronnym, otoczonym jeziorami
miejscu Gniezno ma bardzo starą metrykę,
a w okresie tworzenia się państwa polskiego
należało do najważniejszych jego grodów. Tu
w marcu 1000 r. odbyło się spotkanie cesarza
Ottona III z Bolesławem Chrobrym, w wyniku
czego utworzone zostało pierwsze polskie arcybiskupstwo. Katedra gnieźnieńska do początków
XIV w. była miejscem koronacji królów Polski.
W sąsiedztwie grodu rozwinęła się osada, która
w 1238 r. uzyskała prawa miejskie. Wśród wielu
obiektów godnych obejrzenia w Gnieźnie na
szczególną uwagę zasługują dwa: katedra i Muzeum Początków Państwa Polskiego.
Wznosząca się na Wzgórzu Lecha katedra,
o obszernej bryle zwieńczonej dwiema wieżami,
dominuje nad miastem. Obecną formę otrzymała w 2 poł. XIV w., ale zawiera pozostałości
wcześniejszych budowli stojących na tym
miejscu od X w. Otacza ją wieniec 14 kaplic
8
9
POZNAŃ
SWARZĘDZ
PAKOŚĆ
TRZEMESZNO
Wylatowo
KRUSZWICA
INOWROCŁAW
pozostałe odcinki
główny odcinek Szlaku Piastowskiego
(opisany w tekście)
STRZELNO
BARCIN
MOGILNO
Gąsawa
Wenecja
GNIEZNO
CZERNIEJEWO
NEKLA
Giecz
KOSTRZYN
POBIEDZISKA
Ostrów Lednicki
Biskupin
ŻNIN
Rogowo
wg W. Łęckiego, Szlak Piastowski, Poznań 1997
SZLAK PIASTOWSKI
Lubostroń
z XIV–XVIII w. W wyposażeniu wnętrza znajduje
się wiele cennych zabytków, na czele ze słynnymi Drzwiami Gnieźnieńskimi odlanymi w brązie
ok. 1170 r. Pośrodku, pod barokową konfesją,
umieszczono sarkofag mieszczący relikwie św.
Wojciecha. Obok katedry wznosi się pomnik
króla Bolesława Chrobrego z 1925 r. (zrekonstruowany w 1985 r.), kościół św. Jerzego z XII
w. (przebudowany na barokowy) oraz zespół
kanonii z XVIII w. (w największej znalazło siedzibę Muzeum Archidiecezjalne z cennymi zbiorami
sztuki i rzemiosła). U stóp wzgórza rozciąga się
rozległy plac, na którym w 1997 r., w 1000 rocznicę męczeńskiej śmierci św. Wojciecha, uroczystości celebrował papież Jan Paweł II.
Po zach. stronie jez. Jelonek w 1978 r.
otwarto zespół pomnika Mieszka I i Bolesława
Chrobrego, na który składa się szkoła ogólnokształcąca oraz muzeum z nowocześnie zorganizowaną ekspozycją na temat najwcześniejszych dziejów naszego państwa i jego kultury
w tym okresie.
Wyjazd z miasta ul. Roosevelta i dalej na wschód szosą
nr 256 (kierunek Toruń).
62 km JANKOWO DOLNE
Wieś w dolinie Wełny. Ruina murowanego wiatraka z 1896 r., tablica na miejscu rozstrzelania 16
osób we wrześniu 1939 r. Nad Jez. Jankowskim
(33 ha) ośrodek wypoczynkowy.
69 km
Za stacją benzynową skręt z głównej szosy w prawo do centrum miasta.
71 km TRZEMESZNO
Miasto w pow. gnieźnieńskim, 7,7 tys. mieszk.
Barokowy kościół poklasztorny z pozostałościami
romańskimi i gotyckimi, dawna szkoła i dawny
szpital z 2 poł. XVIII w. Na tutejszym cmentarzu
znajdują się groby wielu uczestników powstań
i wojen z lat 1794–1945.
10
W dawnych wiekach był to ośrodek przy
trakcie z Gniezna do Kruszwicy. W X i XI w. istniał tutaj gród obronny, a na początku XII w.
książę Bolesław Krzywousty osadził tu sprowadzonych z Flandrii kanoników regularnych (norbertanów). Miasto (o prawach nadanych przed
1382 r.) do rozbiorów było własnością klasztoru.
Od 1775 r. działała tu znana szkoła średnia.
Najcenniejszym zabytkiem Trzemeszna jest
kościół ponorbertański. Pierwsza świątynia —
trójnawowa bazylika romańska z wieżą od
zach. — powstała ok. 1145 r. Przed 1424 r.
została przebudowana w stylu gotyckim,
a w latach 1762–91 otrzymała formy barokowe
i kopułę (arch. Efraim Schröger). Kościół spalił
się w styczniu 1945 r. Podczas trwającej do
1960 r. odbudowy wyeksponowano fragmenty
z XII (narożnik wieży od strony płd.-zach.,
2 kolumny po bokach nawy głównej) i XV w.
(mury i sklepienie gwiaździste w części chórowej z tyłu kościoła). Odtworzone zostało barokowe i klasycystyczne wyposażenie, m.in. polichromia pędzla Franciszka Smuglewicza.
W gablotce po lewej obejrzeć można cegły stopione w czasie pożaru w 1945 r.
Wyjazd ul. Kościuszki do szosy nr 256 i nią w prawo nadal
w kierunku Torunia. Jedziemy równolegle do położonego
w głębokiej rynnie po prawej stronie Jez. Popielewskiego (308
ha), długiego na 10 km, ale wąskiego, a zarazem najgłębszego
w Wielkopolsce (45,8 m).
80 km
Koło wsi Wydartowo, na wysokości płn. krańca Jez. Popielewskiego, przekraczamy granicę województw wielkopolskiego
i kujawsko-pomorskiego.
82 km WYLATOWO
Wieś (dawniej miasto) przy płn. krańcu Jez. Szydłowskiego (140 ha). Kościół drewniany z 1761 r.,
trójnawowy, zbudowany na wzniesieniu. Zabudowa
małomiasteczkowa częściowo pochodząca z XIX w.
Za wsią skręt w boczną drogę w lewo (kierunek Mogilno).
11
87 km MOGILNO
Miasto powiatowe nad Jez. Mogileńskim (79 ha),
12,7 tys. mieszk. Klasztor pobenedyktyński z 2 poł.
XI w. (później przebud.). Kościół gotycki z 1511 r.,
w centrum stara zabudowa.
We wczesnym średniowieczu na półwyspie
jeziora istniał gród obronny, w którym zapewne
w poł. XI w. książę Kazimierz Odnowiciel założył
klasztor benedyktynów. Obecnie ma on formy
barokowe, ale zachował w sobie wiele pozostałości z poprzednich epok. Po przeprowadzeniu
w latach 1970–80 szczegółowych badań wyeksponowano najstarsze fragmenty budowli. Z kamiennej świątyni romańskiej z poł. XI w. pozostały mury w dolnej części ścian zewnętrznych,
półkolista absyda, fundamenty wieży i transeptu
oraz para filarów wewnętrznych. O przebudowie
gotyckiej świadczy nadbudowa murów oraz
sklepienia: gwiaździste (w nawie głównej i prezbiterium) i kryształowe (w nawach bocznych, jedyne w Wielkopolsce). Malowidło pod chórem
(z 1814 r.) przedstawia króla Bolesława Śmiałego
na tle panoramy Mogilna.
Na szczególną uwagę zasługują 2 podziemne krypty romańskie. Krypta wsch. jest pozostałością unikatowego dwupoziomowego prezbiterium (stanowiła jego dolną część), nakrywa ją sklepienie kolebkowe z końca XIII lub
1 poł. XIV w. W kwadratowej krypcie od strony
zach., dawniejszym chórze zakonnym, sklepienie krzyżowe (jedno z najstarszych w Polsce, wykonane z kamienia i lżejszej martwicy
wapiennej) wspiera się na umieszczonym pośrodku kamiennym filarze. Wśród wystawionych tu eksponatów przedstawiających wyniki
prac wykopaliskowych znajduje się kopia
akwamanili — glinianego naczynia liturgicznego z XII w., wykonanego w formie zwierzęcia.
Na murze otaczającym kościół w 1997 r.
odsłonięto pomnik św. Wojciecha.
Mogilno opuszczamy ul. Benedyktyńską, a następnie szosą
na wschód w kierunku Słupcy.
12
91 km
Zaraz za mostem na rzece Panna skręt w boczną drogę
w lewo (kierunek Kwieciszewo).
94 km KWIECISZEWO
Wieś nad Kwieciszewicą (Notecią Zach.), w XIV–
–XIX w. miasto. Kościół późnogotycki z 1522 r.
Dawniej był to ważny gród na trakcie
z Gniezna do Torunia, a przy nim osada targowa. W 1144 r. odbył się tu zjazd synów księcia Bolesława Krzywoustego. Kwieciszewo należało wówczas do Salomei — wdowy po księciu, a potem było własnością kościelną.
Wyjazd na wsch. szosą nr 256.
103 km STRZELNO
Miasto w pow. mogileńskim, 6,2 tys. mieszk. Zespół poklasztorny (obecnie barokowy), rotunda romańska, zespół starej zabudowy miejskiej.
Do Strzelna w 2 poł. XII w. zostały sprowadzone norbertanki, a przyległa osada (o prawach miejskich potwierdzonych w 1356 r.) do
rozbiorów była ich własnością. Na Wzgórzu
Św. Wojciecha, po wsch. stronie centrum miasta, zachowały się wielkiej wartości zabytki
romańskie.
Rotunda św. Prokopa jest budowlą kamienną z XII lub początku XIII w., wzniesioną
na planie koła z kwadratowym prezbiterium,
2 półkolistymi absydami i wieżą. Ceglana
nadbudowa górnych partii wieży pochodzi
z XV/XVI w.
Stojący obok trójnawowy kościół ponorbertański obecnie reprezentuje formy z poł.
XVIII w., choć pod tynkiem znajdują się mury
z kostek granitowych z lat po 1175 r. W 1946 r.
wewnątrz odkryto 4 kolumny romańskie: dwie
przedstawiające cnoty i przywary ludzkie (na
każdej z nich po 18 postaci), jedną spiralnie
żłobkowaną i jedną gładką (dawniej polichro13
mowaną). Jeszcze jedna rzeźbiona kolumna
(wtórnie użyta) wspiera gotyckie sklepienie kaplicy po prawej stronie prezbiterium. Nad wejściem od strony płd. obejrzeć można romański
tympanon fundacyjny (z postacią Piotra Włostowica), a portal z ok. 1216 r. znajduje się w wewnętrznym wejściu do kościoła od strony klasztoru. Przed kościołem leżą 3 głazy narzutowe —
wg tradycji ołtarze ofiarne kultu pogańskiego,
który miał się tu odprawiać przed wprowadzeniem chrześcijaństwa (zagłębienia na jednym
z nich mają być śladami kopyt końskich i koła
wozu, którym wg legendy św. Wojciech udawał
się na wyprawę misyjną do Prus). Przy wejściu
na wzgórze klasztorne w 1997 r. odsłonięto pomnik św. Wojciecha.
Wyjazd z miasta szosą nr 25 na płn.wsch. (kierunek Bydgoszcz—Toruń).
105 km
Na skrzyżowaniu skręt w prawo szosą nr 257 (kierunek Kobylniki—Kruszwica).
113 km WIELKI SŁAWSK
Wieś. Kościół późnobarokowy z 1760 r.
Za wsią widoczne są 3 wielkie fabryki przemysłu spożywczego w Kruszwicy (od lewej): zakłady tłuszczowe, elewator
zbożowy i cukrownia.
116 km
Skrzyżowanie z linią kolejową Inowrocław—Kruszwica i szosą nr 265. Skręcamy w prawo.
Z tego skrzyżowania prosto droga wiedzie do położonej nieco z boku wsi KOBYLNIKI. W niej znajdują się pałac eklektyczny z 1900 r. (obecnie hotel),
oficyny z XVIII/XIX w. i park krajobrazowy.
118 km KRUSZWICA
Miasto w pow. inowrocławskim, nad jez. Gopło
(2155 ha), 9,7 tys. mieszk. Ośrodek przemysłu spo14
żywczego, centrum turystyki autokarowej. Kolegiata
z 1 poł. XII w., kościół kopułowy z 1922 r. Pozostałości zamku z poł. XIV w.
W obronnym miejscu na wyspach Pragopła
znajdował się zespół osad, a od VIII w. gród,
który mógł być centralnym ośrodkiem plemienia Goplan. W okresie tworzenia się państwa
polskiego był to jeden z głównych jego grodów.
Mimo utraty znaczenia w stosunku do Gniezna czy Giecza nadal istniała tu znaczna osada
i w XI–XII w. siedziba biskupstwa kujawskiego.
Miastem Kruszwica jest od 1422 r.
Na miejscu grodu, na terenie podwyższonym wskutek fortyfikacyjnych prac ziemnych, znajdują się obecnie pozostałości zamku z poł. XIV w., zbudowanego na polecenie
króla Kazimierza Wielkiego i zniszczonego
podczas „potopu” szwedzkiego. Ich głównym
elementem jest wysoka na 32 m, ośmioboczna Mysia Wieża, z której można oglądać panoramę jeziora i równinnych okolic miasta
(objęte są one krajobrazowym „Nadgoplańskim Parkiem Tysiąclecia”). W nazwie wieży
utrwalone jest znane podanie o Popielu, którego za popełnione występki miały zjeść myszy. U stóp wieży znajduje się przystań statku odbywającego rejsy po Gople. Rozpoczyna
się tu wąski Półwysep Rzępowski, na którym
zachował się spłaszczony kopiec po drugim
grodzie — z okresu kultury łużyckiej (ok.
500 lat p.n.e.).
Na wsch. brzegu jez. Gopło, gdzie pierwotnie znajdowała się osada przygrodowa, wznosi
się kolegiata, która zbudowana została w latach 1120–40 z ciosów granitowych i piaskowcowych. W wyniku prac rekonstrukcyjnych,
przeprowadzonych w latach 1954–60, przywrócono jej czyste formy trójnawowej bazyliki
z transeptem. W ścianach zewnętrznych znajdują się 3 portale romańskie, wnętrze kryte
jest drewnianym stropem.
Kruszwicę opuszczamy drogą, którą wjechaliśmy — szosą
nr 265 na płn. (kierunek Inowrocław).
15
128 km MĄTWY
Płd. dzielnica Inowrocławia. Wielkie zakłady
chemiczne (produkcja sody).
134 km INOWROCŁAW
Miasto powiatowe, 79,4 tys. mieszk. Duży ośrodek przemysłowy, kopalnia soli. Kościoły: romański
z XII/XIII w., późnogotycki z XV/XVI w., monumentalny neoromański z lat 1898–1900. W zach. części
miasta uzdrowisko bazujące na słonych źródłach.
Inowrocław w czasach wczesnopiastowskich
był ważną osadą, a w XII–XIV w. stolicą księstwa
kujawskiego (inowrocławskiego). Prawa miejskie
otrzymał w 1240 r., w wyniku czego wytworzył
się tu ośrodek rzemieślniczy i handlowy.
Na płn. od miasta średniowiecznego (przy ul.
Toruńskiej), w obrębie wcześniejszej osady,
wznosi się kamienny kościół romański NMP
z XII/XIII w. Ponieważ przez pewien czas stał
zniszczony, popularnie nazywano go Ruiną. Został odrestaurowany i częściowo rekonstruowany w latach 1901–02 i 1950–53. Jest budowlą
jednonawową, z dwuwieżową fasadą i prezbiterium zakończonym półkolistą absydą. Zachowały się 3 portale romańskie; obok portalu od strony płn. widnieją rzadko spotykane wyrzeźbione
w kamieniu maski demoniczne. W kruchcie
obejrzeć można oryginalne sklepienie romańskie,
wykonane z kamiennych okrzesków. Przyległy
teren użytkowano dawniej jako cmentarz (znajduje się na nim m.in. grób poległych powstańców wielkopolskich). W pobliżu w 1997 r. odsłonięto pomnik św. Wojciecha.
Tekst: Paweł Anders
Zdjęcia: P. Anders, P. Mordal
Projekt graficzny serii: J.B. Łojan
Wydawnictwo WBPiCAK Poznań 2006
16