xv. celoslovenská konferencia sestier pracujúcich v psychiatrii s

Slovenská komora sestier a pôrodných asistentiek
Sekcia sestier pracujúcich v psychiatrii
Psychiatrická nemocnica Philippa Pinela Pezinok
Regionálna komora sestier a pôrodných asistentiek v Modre
XV. CELOSLOVENSKÁ KONFERENCIA
SESTIER PRACUJÚCICH V PSYCHIATRII
S MEDZINÁRODNOU ÚČASŤOU
„Výzvy psychiatrického ošetrovateľstva v podpore duševného zdravia“
Zborník prednesených príspevkov
21. – 22. novembra 2013
Dom kultúry Pezinok
1
Slovenská komora sestier a pôrodných asistentiek
Sekcia sestier pracujúcich v psychiatrii
Psychiatrická nemocnica Philippa Pinela Pezinok
Regionálna komora sestier a pôrodných asistentiek v Modre
XV. CELOSLOVENSKÁ KONFERENCIA SESTIER PRACUJÚCICH V PSYCHIATRII
S MEDZINÁRODNOU ÚČASŤOU
„Výzvy psychiatrického ošetrovateľstva v podpore duševného zdravia“
21. – 22. novembra 2013, Dom kultúry Pezinok
Editor:
PhDr. Oľga Lukačovičová
Recenzent:
PhDr. Tatiana Hrindová
Rukopisy neprešli jazykovou úpravou. Za jazykovú stránku, obsahovú stránku a úplnosť uvádzania
literárnych zdrojov zodpovedajú autori príspevkov.
Vydala Slovenská komora sestier a pôrodných asistentiek v roku 2013.
ISBN 978-80-89542-38-3
EAN 9788089542383
2
ÚVOD
Psychiatrické ošetrovateľstvo umožňuje sestrám uplatňovať pri výkone povolania nielen svoje
odborné teoretické vedomosti a praktické skúsenosti, ale aj uplatňovanie emočnej inteligencie.
Emócie, schopnosť empatie, komunikačné , interakčné a osobnostné vlastnosti sestry významne
ovplyvňujú jej kvalitu výkonu pri poskytovaní ošetrovateľskej praxe. Súčasná medicína, psychiatriu
nevynímajúc, poskytuje sofistikované riešenia pre zdravotné problémy pacienta. Čo však ostáva,
bez ohľadu na rozvoj odboru nezmenené, je strach pacienta o vlastné zdravie a vývoj ochorenia.
Táto skutočnosť bezpodmienečne vyžaduje od sestry, aby dokázala vytvárať s pacientom a jeho
rodinou dobré vzťahy založené na dôvere, spolupráci a rešpekte.
Sekcia sestier pracujúcich v psychiatrii SK SaPA aktívne podporuje odborný rast a profesijný
rozvoj sestier - XV. ročník celoslovenskej konferencie sestier pracujúcich v psychiatrii je toho
dôkazom. Skúsenosti z praxe, zdeľovanie nových informácií v oblasti psychiatrického
ošetrovateľstva sú obsahom príspevkov odprezentovaných na XV. Celoslovenskej konferencii
sestier pracujúcich v psychiatrii SK SaPA.
Príspevky v zborníku
odzrkadľujú šírku problematiky, s ktorou sa sestry pri poskytovaní
ošetrovateľskej starostlivosti pacientom s duševným ochorením stretávajú. Je potešujúce, že
odborný záujem sestier sa už začína zaoberať aj pohľadom na duševné zdravie, psychohygienu a
zvládanie stresu ich samých. Iba prosociálne orientovaná, zrelá osobnosť sestry, so zmysluplným
životným cieľom, realistickou sebakoncepciou a rozvinutou sebareflexiou môže byť oporou pre
pacienta pri riešení problémov vzniknutých v súvislosti s výskytom duševného ochorenia.
Veríme , že vytvorením zborníka XV. Celoslovenskej konferencie sestier pracujúcich v
psychiatrii, konanej 21.-22.11.2013 v Pezinku, Vám ponúkame možnosť kedykoľvek sa vrátiť k
prezentovaným informáciám a tak hľadať odpovede na výzvy psychiatrického ošetrovateľstva v
podpore duševného zdravia.
PhDr.Tatiana Hrindová,
predseda sekcie sestier pracujúcich v psychiatrii
SK SaPA
3
OBSAH
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
Úvod
História psychiatrickej nemocnice Philippa Pinela v Pezinku
Váleková, A., Pezinok
Grupowy trening balintowski – teoria i zastosowanie
Jasiak, A., Roszatycka, H., Poľsko
Možnosti nefarmakologickej podpory liečby v PNPP Pezinok
Figurová, L., Šipošová, Z., Pezinok
Stres v práci sestry na psychiatrickom oddelení
Lancošová, K., Badinová, M., Michalovce
Psychiatria očami ošetrovateľského personálu
Samecová, K., Sabolová, M., Košice
Psychogiena v práci psychiatrických sestier
Bédiová, S., Veľké Zálužie
Edukácia pacienta s poruchou pamäti
Majerová, M., Kremnica
Poruchy spánku – symptóm súvisiaci s psychickými ochoreniami
Demková, K., Geľatková, J., Michalovce
Deformacja zycia rodzinnego w sytuacji choroby psychicznej
Puszkarz, I., Bednarek, J., Guty, E., Poľsko
Potreby adolescentov v psychiatrickom ošetrovateľstve
Horňáková, M., Paulická, S., Košice
Informovanosť detí žijúcich v detskom domove o škodlivosti užívania drog
Bartovičová, Z., Pezinok
Lek towarzyszacy chorobom somatycznym i nabytej niepelnosprawności ruchowej
jako wyzwanie wspólczesnej medycyny
Lelonek, B., Kossak, D., Kowalczyk-Sroka, B., Poľsko
Ošetrovateľská starostlivosť o dieťa s Rettovým syndrómom
Vetráková, D., Klanicová, K., Michalovce
Praca pielegniarki na oddziale psychiatrycznym z pacjentem po próbie samobójczej
Dziwisz, J., Lawska, W., Półtorak, M., Poľsko
Nefarmakologický prístup v liečbe Alzheimerovej demencie pomocou aus - audio –
vizuálnej stimulácie
Juráčková, I., Pezinok
Edukačný proces u pacienta s demenciou Alzheimerovho typu
Magur, M., Chovanová, L., Pezinok, Magurová, D., Prešovská univerzita
Charakterystika zaburzeń nastroju u kobiet w okresie poporodowym
Sulima, M., Lewicka, M., Stawarz, B., Makara-Studzińska, M., Poľsko
Poczucie jakości zycia osób po kryzysach zdrowia psychicznego w aspekcie
dzialalności Kieleckiego Domu pod Fontanna
Kossak, D., Lelonek, B., Kowalczyk-Sroka, B., Poľsko
Ošetrovateľský proces u pacienta s posudzovaním podľa modelu Majory
Gordonovej s lekárskou diagnózou Gembler
Zemková, L., Hoštáková, M., Pezinok
Umiejscowienie źródla sprawowania kontroli zdrowia a poziom leku u pacjentów
z cukryca typu 2 po zmianie leczenia na insulinoterapie
Kowalska - Wojtysiak, M., Poľsko
Duševné zdravie – významná hodnota.
Hrindová,T.,Brhlíková, A. Michalovce
5
16
23
28
36
38
45
52
59
68
72
84
94
102
113
118
126
136
149
171
184
4
1
HISTÓRIA PSYCIATRICKEJ NEMOCNICE PHILIPPA PINELA V PEZINKU
Alžbeta Váleková
Psychiatrická nemocnica Philippa Pinela Pezinok
Abstrakt: Problém ľudí s duševným postihnutím bol v minulosti oveľa viditeľnejší. Duševne chorí
tvorili prirodzenú súčasť spoločnosti, hoci žili väčšinou na jej okraji. Charita, motivovaná
náboženským príkazom lásky k blížnemu, sa im snažila poskytnúť minimálne prostriedky na
prežitie. Postoje verejnosti dlho ovplyvňovali stredoveké názory cirkvi, ktorá prejavy duševných
porúch vyhlasovala za diablovo dielo. Špecializované ústavy vznikali postupne a pri ich zakladaní
sa často oveľa viac prihliadalo na verejné záujmy panovníka alebo mesta, než na humanitárny
úmysel. Motívom na založenie prvých ústavov pre choromyseľných bola ochrana verejnosti pred
nebezpečnými bláznami, nie snaha o ich vyliečenie. Cieľom prednášky je priblížiť vznik, vývoj
a súčasný obraz psychiatrickej nemocnice Philippa Pinela.
Kľúčové slová: história, afilovaný /pričlenený/ ústav, psychiatrická starostlivosť,
psychiatrická
liečebňa, resp. nemocnica
Vznik a rozvoj
Na mieste dnešnej psychiatrickej nemocnice Philipa Pinela v Pezinku boli do r. 1918
železité kúpele. Kúpele boli akciovou spoločnosťou, ktorá zanikla po skončení 1. svetovej vojny
a železité kúpele upadli do zabudnutia. Zmena nastala po kúpe akcií kúpeľov v r. 1924. Z podnetu,
ktorý sa nepodarilo zistiť, istý pán Lukáč uzatvoril zmluvu s vtedajším Ministerstvom zdravotníctva
v Prahe na „hotelizáciu“ dlhodobo psychicky chorých. Do pridruženého ústavu odosielala pacientov
Klinika pre nervové a duševné choroby Štátnej nemocnice v Bratislave, ktorá dodávala pre chorých
aj lieky. Personál bol honorovaný majiteľom ústavu. Ošetrovateľskú prácu vykonávalo 36
pracovníkov bez akéhokoľvek zdravotníckeho vzdelania, prevažne robotníci, pričom požiadavkou
bola telesná zdatnosť. Ženy sa z bezpečnostných dôvodov neprijímali (Psychiatrická nemocnica
P.Pinela,1994,s.25). Preto to boli najprv výlučne muži, ktorí pacientov viac-menej strážili. Príliš
agresívnych dávali do sieťových postelí, alebo zväzovali do kazajok, keďže takmer neexistovala
medikamentózna liečba. Kým v tom čase bolo v Čechách desať psychiatrických liečební, každá
s kapacitou jeden až tritisíc postelí, na Slovensku nebola ani jedna, čo azda dostatočne vyjadruje
biedu zdedenú po feudálnom Uhorsku (Psychiatrická nemocnica P. Pinela,1994,s.3). Spočiatku boli
pacienti len muži, najprv na 130-tich, neskôr na 150 posteliach.
5
Tabuľka č.1 Prepustení a pacienti, ktorí zostali v pezinskom ústave v r. 1925-1926
Vyliečení
Veľmi zlepšení
Zlepšení
Nezmenení
Zhoršení vrátení
Zomrelí
Prepustení boli:
muži
7
18
17
12
11
0
Vyliečení
0
Veľmi zlepšení 22
Zostali v ústave: Zlepšení
29
Nezmenení
24
Zomrelí
4
Zdroj: Správa afilovaného ústavu z r.1925
ženy
3
5
6
5
10
0
1
5
8
5
0
Tabuľka č. 2 Ošetrení pacienti podľa druhu choroby
Druh
ošetren Druh
ošetren Druh choroby
choroby
í
choroby
í
hysteria
3
imbecilitas 5
amentia
Polyneuritis 2
idiotia
4
Psychosis
alcoholica
alccoholica
epilepsia
15
schizofreni 31
Alcoholizmu
a
s chronica
Status post 4
encefalopatia
debilitas
8
Dementia
praecox.
melancjolia
61
5
Status
depresivus
Paralyzis
progresiva
ošetren
í
4
5
3
2
Druh
choroby
paranoia
Dementia
paranoida
Lues
cerebrospina
l
Dementia
senilis
ošetrení
3
13
2
7
13
Zdroj: Správa afilovaného ústavu z r.1925
Od 22. júla 1925 do 13. januára 1926 bolo v ústave liečených celkom 183 osôb, z toho 141 mužov
a 42 žien.
Poplatok za pacienta na deň bol 21-23 korún. V r. 1930 ústav disponoval 180 lôžkami. Na liečení
bolo od 31. decembra 1929 - 31. decembra 1930 celkom 273 pacientov, z toho 238 mužov a 35 žien
(Správa afilovaného ústavu z r.1930).
Tabuľka č. 14 Ošetrení pacienti podľa veku v r. 1930
10-20 20-30 30-40 40-50 50-60 60-70 70-80 80-100 Spolu
13
76
101
52
22
7
2
-
273
Zdroj: Správa afilovaného ústavu z r.1930
Zamestnávanie práceschopných pacientov sa uskutočňovalo v letnom období na poli a v záhrade
patriacej majiteľovi ústavu. Pacienti, ktorí boli povolaním remeselníci pracovali v práčovni,
v stolárskej a obuvníckej dielni. Za prácu boli honorovaní čiastočne štátnou nemocnicou
v Bratislave a majiteľom ústavu. Ostatní pacienti sa zdržiavali v letnom období v záhrade. V r. 1938
6
prešli akcie kúpeľov do vlastníctva stavebnej firmy Frič z Bratislavy, ktorá postúpila aj časť
pozemkov antimónových baní. Po dôkladnej renovácii bývalých banských maštalí bolo uvedené do
prevádzky ženské oddelenie. Jeho súčasťou bola budova „vilky“, ktorá predtým slúžila vedúcemu
inžinierovi antimónových baní, čím sa zvýšil celkový počet lôžok na 250.
Prínosom pre
psychiatrickú liečebňu bol príchod profesora Matulaya. Nový riaditeľ sa rozhodol vybudovať
psychiatrické pracovisko na vysokej úrovni. Už krátko po svojom nástupe sa profesor Matulay
rozhodol, že sa bude v liečebni venovať nielen organizačnej (ako riaditeľ), kuratívnej (ako odborný
lekár), ale i vedecko - výskumnej práci (Sedláčková,Tichý;1992,s.52).
Zlepšovanie zdravotného stavu pacientov si vyžadovalo nové formy rehabilitácie. Začala sa
systematicky zavádzať pracovná a činnostná terapia pre pacientov. Pritom sa vynorila potreba
prevýchovy personálu, ako aj zmena starého typu psychiatrického zariadenia na nové liečebné
pracovisko so zámerom pacienta nie izolovať a chrániť pred ním spoločnosť, ale s cieľom liečiť ho
a vrátiť
do
pracovného
procesu
a životného
prostredia
(Psychiatrická
nemocnica
P.
Pinela,1994,s.6). V r. 1939 profesor Matulay začal aktívne meniť liečebný prístup k pacientom. Tí
dovtedy pasívne posedávali po izbách, postávali po chodbách a čakali, kedy dostanú stravu.
V prístavbe oddelenia boli ubytované ošetrovateľky – rehoľné sestry. Od r. 1940 vo vtedajšom
Štátnom ústave pre choromyseľných pracovali ako ošetrovateľky a pomáhali pri pomocných
prácach rehoľné sestry zo Spoločnosti dcér kresťanskej lásky sv. Vincenta de Paul, nazývané
Vincentky. Mnohé boli vykázané z kláštorov na južných územiach po vzniku Slovenského štátu
a úrady prijali ich ponuku opatrovať chorých, čím im umožnili zamestnať sa (Alkoholizmus
a drogové závislosti, 1/1997,s.6). Bolo ich 20. Ostali tu do 9. júla 1960, keď z nich 13 odviezli
spolu s bratislavskými sestrami Alžbetínkami a Spasiteľkami do Charitného domova v Kláštore pod
Znievom. Násilné vysťahovanie rehoľných sestier zo zdravotníckych zariadení sa robilo bez
predošlého oznámenia, rýchlo a spravidla v noci (Medicínsky monitor,2/2003,s.38).
O mužov sa starali ošetrovatelia, pochádzajúci najmä z blízkeho okolia, pričom nebolo
výnimkou, že v ústave pracovali súčasne aj celé rodiny. Muži pomáhali aj v starostlivosti o kone,
ktoré predstavovali najdôležitejší, a vlastne jediný dopravný prostriedok, okrem jedinej sanitky.
Nemalý podiel mala v pracovnej rehabilitácii aj práca v záhradníctve, kde pestovali zeleninu
v takom množstve, že sa stačili plne zásobovať. Najdôležitejším krédom tejto doby bolo zapájať
pacientov do každej možnej činnosti. Činnosť bola a stále aj je pre každého pacienta veľmi dôležitá.
Profesor Matulay vypracoval ošetrovateľské príručky o tom, ako zaobchádzať so psychiatrickými
pacientmi. V r. 1939 mal ústav jediného lekára - Ukrajinca. V ťažkých vojnových a povojnových
časoch neboli lieky pre pacientov, nebolo ich čím tíšiť, utlmiť (Alkoholizmus a drogové
závislosti,1/1997,s.7). Práca a šport účinne pomáhali a bola snaha pacientov zaujať nejakou
činnosťou, vylepšovať a spestrovať rehabilitačný program. Preto sa začalo s budovaním športového
7
ihriska a trávnatého tenisového dvorca. Pri prácach pomáhali pacienti i personál. Na ihrisku
postavili aj klubovňu s prekrásnym ručne maľovaným krbom. Keďže ústav ležal na území vtedy
ešte samostatnej obce Cajla, vžilo sa medzi širším obyvateľstvom jeho pomenovanie „Ústav na
Cajle“, alebo jednoducho Cajla.
V r. 1941 bolo pri ústave v prestavanom rodinnom domčeku zriadené 17- posteľové
oddelenie pre nervovo choré a psychicky defektné deti s epilepsiou, mentálnou retardáciou
a detskou obrnou. Súčasťou oddelenia sa stala aj škola.
Po obnovení ČSR sa dostala v r. 1947 prevádzka nemocnice pod Povereníctvo zdravotníctva
v Bratislave a dostala úradný názov Štátny liečebný ústav pre choroby mozgu (Psychiatrická
nemocnica P. Pinela,1994,s.4). V r. 1947 bol na ženskom oddelení dobudovaná ďalšia prístavba –
otvorené oddelenie spolu s vyšetrovacím strediskom a röntgenom. Dovtedy fungoval len systém
zatvorených oddelení.
Už v r. 1948 sa umožnilo ošetrujúcemu personálu navštevovať zdravotnícky kurz a boli to
prvé kvalifikované sily na úseku stredných zdravotníckych pracovníkov. Od r. 1950 nekvalifikovaní
pracovníci začínajú navštevovať Závodnú školu práce 1. stupňa, ktorá mala za úlohu doškoliť
zdravotníckych pracovníkov. Išlo o doškoľovanie v 10 - mesačnom ošetrovateľskom kurze 1.
stupňa, neskôr nahradenou Závodnou školou práce 2. stupňa. Štúdium bolo ukončené záverečnou
skúškou na úrovni stredného zdravotníckeho pracovníka. V r. 1954 sa ustanovila funkcia vedúcej
sestry liečebne a začalo fungovať metodické vedenie SZP.
Vážnym problémom sa v ústave stala voda. Dovtedy bol rozvod vody z vlastných studní na
elektrický pohon, prúd sa často vypínal pre potreby priemyselných podnikov a tento problém bolo
treba vyriešiť. Výkopové práce sa opäť robili vo vlastnej réžii – vodári už vodovod len napojili na
rezervoár.
Po vybudovaní ihriska v r. 1952 sem postavil v r. 1954 akad. sochár Majerský bustu P.
Pinela a v r. 1956 slávnostne usporiadali prvé športové hry pre pacientov na podnet prof. Matulaya.
V duchu myšlienok sociálnej psychiatrie boli položené základy užitočnej a obohacujúcej tradície
Pinelových hier. Športové hry pre pacientov sa potom opakovane konali každý rok v inej liečebni.
Znamenalo to pre chorých niečo nové, dovtedy neznáme: sústredenie sa na prípravu, tvorbu a
nácvik programu, zdravé napätie v priebehu hier, radosť a hrdosť z úspechu, či impulz pre prácu na
sebe pri neúspechu. K prvým dvom začínajúcim zariadeniam
Pezinku a Veľkým Levárom
súťažiacim v športe sa postupne pridávali ostatné psychiatrické zariadenia zo Slovenska, Čiech
a Moravy. Tieto súťaže uskutočňované desiatky rokov (do roku 1977) boli obohatené kultúrnym
programom a boli vyvrcholením celoročného rehabilitačného úsilia. Okrem pacientov si pri tej
príležitosti vymieňali odborné skúsenosti z liečby zdravotnícky a rehabilitační pracovníci, ktorí tak
boli motivovaní pre prácu s pacientmi a posúvali ju na vyššiu úroveň. V 90-tych rokoch bola ich
8
tradícia opäť obnovená
pod názvom Pinelove dni, obvykle počas dvoch dní prebieha súťaž
pacientov a odborný seminár pracovníkov psychiatrickej rehabilitácie. S novou modernou
koncepciou tak oživujú liečebný režim psychicky chorých.
Ďalší pavilón, vtedy sa volal prijímací, bol dokončený v r. 1953. Na prízemí bola prijímacia
kancelária, laboratórium a „šokovacia“ miestnosť. Na poschodí bola administratíva so zasadacou
miestnosťou a zdravotníckou knižnicou. V r. 1957 dostáva ústav novú právnu subjektivitu, stáva sa
Krajskou psychiatrickou liečebňou (KPL) s 350 posteľami, od r. 1961 sa pacienti liečia na piatich
primariátoch.
Liečba pacientov bola vždy podmienená základnými smermi vývojových etáp psychiatrie.
V Pezinku stále platilo, že nielen lieky, ale aj zmysluplná činnosť sú neoddeliteľnou súčasťou
liečby. Ošetrovatelia boli vedení k tomu, aby sa nesprávali k pacientom ako k úplne bezmocným
a neschopným bytostiam. Najťažšie postihnutých neustále podnecovali k činnosti, k učeniu sa
samoobsluhe, primeranému stolovaniu, základným hygienickým činnostiam, poriadku na oddelení,
v jedálni, v kuchyni. Jedlo sa podávalo v obedároch s lyžicou. Ošetrovatelia sa starali o stráženie
pacientov, ktorí chodili po dvojiciach, v lete do ohrady s dvojmetrovým múrom, obohnaným
ostnatým drôtom.
Približne v štyridsiatom roku sa začínali aplikovať elektrošoky, najprv prístrojom vlastnej
výroby. Po r. 1947 sa aplikovali ďalšie liečebné metódy predovšetkým elektronarkóza, ktorej
primát v uplatnení sa priznáva nemocnici od r. 1951. Spolu s inzulínovou terapiou, kardiazolovými
šokmi, liečbou spánkom, penicilínom v kombinácii s bizmutom sa liečba definitívne začala uberať
biologickým smerom (Psychiatrická nemocnica P. Pinela,1994,s.6). Vedenia liečebne v Pezinku sa
ujal
v r. 1958 profesor Jozef Pogády.
Ako riaditeľ ústavu sa profesor Pogády venoval
psychiatrickému ústavníctvu a vybudoval pracovisko, ktoré stále patrí k špičkovým zariadeniam
svojho druhu nielen u nás, ale aj vo svete. Ako dlhoročný hlavný odborník pre psychiatriu na
Slovensku sa významnou mierou zaslúžil o rozvoj psychiatrie v celej SR. Začína sa zvyšovať
úroveň ošetrovateľskej starostlivosti aj zavedením riadiacich článkov SZP. Postupne sa zvyšujú
nároky na prácu SZP, najmä pod vedením Angely Sandtnerovej, hlavnej sestry v r. 1984-1994.
Významnou udalosťou bolo v r. 1961 zavedenie otvorených oddelení, čo malo nesporne pozitívny
podiel na dosahovaných výsledkoch liečby. Pezinská liečebňa sa stáva najväčšou psychiatrickou
liečebňou na Slovensku (Psychiatrická nemocnica P. Pinela,1994,s.5). Aby však liečebňa plnila
svoje poslanie tak, ako si to vyžadovala moderná doba, v r.1970 bolo na návrh prof. Pogádyho MZ
SR založené Výskumné psychiatrické laboratórium, pracujúce najprv pri Výskumnom ústave
humánnej bio - klimatológie a neskôr pri Výskumnom ústave lekárskej bioniky (Centrum pre
výskum mentálneho zdravia). Súčasne bola v prízemí pôvodnej administratívnej budovy zariadená
operačná sála pre stereotaktickú chirurgiu v spolupráci s Neurochirurgickou klinikou Dérerovej
9
nemocnice v Bratislave;
V dokumentácii pezinského archívu je niekoľko desiatok prípadov
riešených v tomto období chirurgickým zákrokom. Aplikovali sa pacientom rezistentným na
akúkoľvek inú liečbu. Vykonávala sa najmä lobotómia a topektómia, indikovaná pri neúnosných
schizofréniách a niektorých prípadoch epilepsie (Psychiatrická nemocnica P. Pinela,1994,s.5).
V r.1971 vznikla výučbová základňa ošetrovateľskej starostlivosti v psychiatrii pri Ústave
pre ďalšie vzdelávanie SZP v Bratislave. Organizujú sa semináre na oddeleniach a ďalší
stredoškoláci absolvujú pomaturitné štúdium. Vývoj psychiatrie v ďalších rokoch viedli k systému
otvorených dverí a k voľnému pohybu chorých. Tu sa zákonite objavujú určité nedostatky vo
vedomostiach sestier v otázkach poznávania ľudskej psychiky. Narastá potreba prehlbovania
vedomostí v oblasti psychoterapie a psychopatológie (Psychiatrická nemocnica P. Pinela, 1994,
s.25). Ukazuje sa potreba realizovať odbornú prípravu sestier. Vývoj psychiatrie jednoznačne
dokázal, že každý SZP
musí mať základné psychologické vzdelanie. Úlohou súčasnej
psychiatrickej starostlivosti je poskytovať duševne chorému najkvalifikovanejšiu a najnáročnejšiu
komplexnú ošetrovateľskú starostlivosť, ktorej nosi-teľkou je zdravotná sestra.
Vďaka prof. Pogádymu, ktorý obrovským úsilím presadil modernizáciu liečebne, bol v
r.1976 položený základný kameň, za ktorým stojí dlhých sedemnásť rokov budovania novej
psychiatrie. Po dokončení novej kotolne
sa v r. 1980 otvára nový pavilón pre ženské oddelenia.
Výstavbou nového pavilónu sa uvoľnili priestory vilky a starého ženského oddelenia, ktoré po
renovácii umožnili riešiť problémy s liečbou pacientov závislých od alkoholu a iných
psychoaktívnych látok, ako aj pacientov v séniu. Obe populácie si už dlhší čas vyžadovali
špecializovaný prístup k liečbe, pretože ich dovtedajšie začlenenie na ženských a mužských
primariátoch bolo neúnosné. Najprv boli rekonštruované staré ženské oddelenia a v r.1981 tu bolo
vytvorené oddelenie pre systematickú dlhodobú odvykaciu protiakoholickú a protitoxikomanickú
liečbu na 70 posteliach. Od r.1982 je v prevádzke nový rehabilitačno - vyšetrovací komplex s
prijímacou ambulanciou, archívom, kompletným rehabilitačne - fyziatrickým vybavením,
telocvičňou a saunou, s biochemickým a hematologickým laboratóriom, pracoviskami EEG,RTG
a EKG (elektroencefalograf, röntgen, elektrokardiograf) a špecializovanými ambulanciami (interná,
neurologická, urologická, očná, gynekologická, zubná).
V r.1984 tu bolo zriadené interné oddelenie pre somaticky chorých psychiatrických
pacientov s 20 posteľami. Do tohto oddelenia bol spočiatku vsunutý 45-posteľový ordinariát pre
gerontopsychiatrických pacientov nad 65 rokov, s dôrazom na geriatrické programy. Neskôr sa
ordinariát reštruktuoval na samostatný primariát so 60 posteľami. Vzápätí bola upravená a
renovovaná bývalá administratívna budova, v ktorej sa najprv v r.1984 zriaďuje Centrum pre
výskum mentálneho zdravia s 20 lôžkami, ktoré však po r.1989 prestáva plniť svoje poslanie, preto
bolo v pavilóne po ďalších úpravách v r.1991 vytvorené psychoterapeutické oddelenie. V r.1991 sa
10
presťahovali do nového pavilónu aj pacienti mužských oddelení a po dokončení práčovne a šijacej
dielne (1993) sa zavŕšila druhá éra výstavby.
Riaditeľom je od roku 1992 h. doc.MUDr. Pavel Černák,PhD. v r. 1993-2005 hlavný
odborník pre odbor psychiatria MZ SR, presadil transformáciu šiestich z dvanásť psychiatrických
liečební na psychiatrické nemocnice.
Jeho nástupom sa umožnil SZP absolvovať dynamický výcvik v psychoterapii, podstata ktorého je
v zážitku a v práci na sebe. V r.1994 bola dobudovaná ekumenická kaplnka svätého Lukáša, ktorá
pôvodne plnila funkciu
pomocnej kotolne pre ženský a mužský pavilón. Je k dispozícii pre
pacientov, pravidelne sa v nej konajú bohoslužby (URL:<http.// www.pnpp.sk/html/historia.htm>).
V r.1994 získalo zariadenie štatút nemocnice s názvom Psychiatrická nemocnica Philippa
Pinela - názov nemocnice z dôvodu humanizácie psychiatrie, víziou bolo dať novému názvu
„Pinelka“ moderný obsah, ktorý psychiatrického pacienta nediskriminuje, ale naopak, stavia ho na
úroveň somaticky chorého. S touto víziou súviseli organizačné zmeny, ktoré boli
urýchlené
povodňou, ktorá postihla tento región v roku 1997, pričom bola zdevastovaná materiálovo –
technická základňa, odkiaľ museli byť pacienti evakuovaní a už sa do týchto priestorov nevrátili.
V 90. rokoch sa začali organizovať Dni otvorených dverí s vysokou odozvou návštevníkov
na priestory nemocnice, ktorých súčasťou boli odborné diskusie, účasť médií, čiže pozitívna
osveta, ktorej cieľom bola v zmysle novoprijatej Koncepcie psychiatrie a psychiatrickej sociálnej
starostlivosti
destigmatizácia psychiatrie.
Pinelova nemocnica sa stala lídrom detabuizácie
psychiatrie v zmysle otvárania dverí verejnosti.
Psychiatrická nemocnica je od svojich začiatkov produktom československej psychiatrickej
školy, ktorej zakladateľom bol Zděněk Mysliveček. Položil základy afilovanej
psychiatrickej
nemocnice v Pezinku. Profesor Matulay položil v skromných priestorových podmienkach základy
biologickej psychiatrie, liečbe prácou, prácou v dielni.
Je potrebné poznamenať, že psychiatria v Pezinku prerástla regionálny charakter a zúčastňovala sa
na položení základov slovenskej
národnej psychiatrickej starostlivosti. Bola súčasne aj
spolubudovateľkou česko - slovenskej psychiatrie (Psychiatria, 7/2000,s.108).
Jej prínosom bolo
aj položenie základov psychiatrického výskumu, ako aj snaha o dodržiavanie ľudských práv
v kontexte s medzinárodnými inštitúciami. Bola „majákom“ pre budovanie psychiatrickej
nemocnice v Michalovciach, nemocnice v Prešove, odborného ústavu na Prednej Hore, a celej siete
slovenskej
psychiatrickej
starostlivosti. Po zrušení psychiatrických liečební Veľké Leváre
a Sokolovce sa stala domovským zariadením aj pre pacientov týchto regiónov.
Pezinská psychiatria je zakladateľkou postgraduálneho doškoľovania v odbore psychiatrické
ošetrovateľstvo, získava v r. 2004 dekrét výučbovej základe Trnavskej univerzity a v r. 2006 bola
podpísaná Dohoda o zriadení výučbovej základne medzi Slovenskou zdravotníckou univerzitou
11
SZU a PN PP.
Predmetom dohody je postavenie, úprava vzájomných vzťahov a pôsobnosť
účastníkov dohody v procese praktickej výučby študentov na dohodnutých pracoviskách zariadenia.
Nemocnica dnes
Základným poslaním Psychiatrickej nemocnice Philippa Pinela v Pezinku je poskytovanie
špecializovanej ambulantnej a ústavnej zdravotnej starostlivosti (diagnostika, liečba, rehabilitácia,
resocializácia a dispenzárna starostlivosť) pacientom s psychiatrickými ochoreniami a poskytovanie
komplexnej zdravotnej starostlivosti osobám závislým od psychoaktívnych látok. Okrem toho
poskytuje komplexnú psychiatrickú starostlivosť pacientom so súdne nariadenou ochrannou
psychiatrickou, protitoxikomanickou, protialkoholickou a sexuologickou liečbou. PNPP je jediná
znalecká organizácia, zapísaná v Zozname znalcov MS SR, ktorá vykonáva znaleckú činnosť
v odbore zdravotníctvo a farmácia, odvetvie psychiatria (liečba alkoholizmu a toxikománií,
gerontopsychiatria).
Pacienti sú prijímaní na oddelenia podľa veku, diagnózy a pohlavia. Oddelenia majú
charakter kliník, tak sú aj definované v organizačnej štruktúre. Ide o tieto kliniky:

II. Psychiatrická klinika SZU a PNPP -
Mužské oddelenie (135 postelí) – jedinečnú
výnimku predstavuje najťažšia stanica s názvom „AG“ (agresivita, agitovanosť), kde sú
prijímaní i mimo rajónny pacienti s vysokým potenciálom agresívneho správania sa voči
sebe a okoliu, z hľadiska bezpečnosti ostatných pacientov a personálu a inými neželanými
javmi je stanica a areál zabezpečený službou SBS.

II. Psychiatrická klinika SZU a PNPP - Ženské oddelenie (100 postelí),

Gerontopsychiatrická klinika SZU a PNPP - (70 koedukovaných postelí),

Klinika drogových závislostí SZU a PNPP - (90 koedukovaných postelí),

Neuropsychiatrická klinika SZU a PNPP - (24 koedukovaných postelí) – výnimočné
postavenie nemá iba na Slovensku, keďže podobné pracovisko nie je ani v okolitých štátoch.

Psychosomatiská klinika FZaSP TU - (61 koedukovaných postelí) – ide o jedinečné
pracovisko s charakterom špecifických psychoterapeutických prístupov a jediné na
Slovensku, ktoré sa systematicky venuje liečbe porúch príjmu potravy (mentálna anorexia a
bulímia),

Fyziatricko – rehabilitačné oddelenie.

Prijímacia psychiatrická ambulancia

Spoločné vyšetrovacie a liečebné zložky. Súčasťou SVaLZ sú ambulancie dostupné aj pre
verejnosť: 2. psychiatrická ambulancia, ambulancia všeobecného lekára pre dospelých,
12
rádiodiagnostické oddelenie, EEG, interná ambulancia a EKG,
neurologická ambulancia,
gynekologická ambulancia. Služby konziliárov umožňujú poskytnúť hospitalizovaným
pacientom komplexnú starostlivosť nielen psychiatrickú, ale aj somatickú, nakoľko veľa
pacientov prichádza v zlom somatopsychickom stave. Pacienti sú iba výnimočne prekladaní
do UN v Bratislave, keď stupeň ohrozenia somatického stavu je taký vysoký, že ho
nedokážeme zabezpečiť sami. Prijímanie pacientov sa uskutočňuje nepretržite, v čase ÚPS
v pracovných dňoch je priemerný počet prijatých, resp. riešených pacientov cca štyri,
v dňoch pracovného voľna i viac. PN PP spolupracuje s inými psychiatrickými
pracoviskami v Bratislavskom a Trnavskom kraji, v službe supluje psychiatrické oddelenie
Galanta a pri nadstave na bratislavských klinikách preberá pacientov z bratislavského
regiónu, ale v prípade potreby aj pacientov z ostatných regiónov Slovenska.
V súčasnosti je kapacita nemocnice 481 lôžok, z celkového počtu 336 zamestnancov je 219
zdravotníckych a 117 nezdravotníckych pracovníkov. V minulom roku bolo odliečených 3000
pacientov s priemernou ošetrovacou dobou 42 dní. Približne 41 % pacientov bolo z Bratislavy, 16
% z okolitých okresov a 43 % z ostatných regiónov.
V spolupráci so strednými a vysokými školami, odbornými spoločnosťami a komorami
zabezpečuje
nemocnica
ďalšie
vzdelávanie
zdravotníckych
pracovníkov.
Kliniky
vykonávajú pedagogickú činnosť a odbornú prax pre poslucháčov SZU, FZaSP TU, FiFUK
a PedFUK; nemocnica ako akreditované pracovisko SPS poskytuje prax pre získanie certifikácie v
psychoterapii. Časopis Psychiatria-Psychoterapia-Psychosomatika je súčasťou špecializačného
a kontinuálneho vzdelávania lekárov a ďalších odborníkov v odbore klinickej psychiatrie,
psychopatológie, psychoterapie a psychosomatiky, nadväzuje a pokračuje v tradícii časopisu
Psychiatria, založeného v r. 1994 k 70. výročiu Psychiatrickej liečebne v Pezinku. Od roku 1998
časopis vychádza v spolupráci s Psychiatrickou spoločnosťou Slovenskej lekárskej spoločnosti a od
roku 2007 je aj časopisom Slovenskej psychoterapeutickej spoločnosti a Psychosomatickej
spoločnosti SLS.
Od
roku
2011
vychádza
v elektronickej podobe
(www.psychiatria-
casopis.sk/psychiatria/kontakt.html).
Psychiatrická nemocnica P. Pinela participuje na vedecko-výskumnej činnosti v oblasti
klinického skúšania liekov. Má najvýznamnejší podiel spomedzi psychiatrických nemocníc na
vytváraní pozitívneho obrazu psychiatrie a na formovaní duševného zdravia. Spolupracuje s Ligou
za duševné zdravie, riaditeľ PNPP je členom správnej rady,
v súčasnosti je krajským odborníkom
pre odbor psychiatria, pričom významne ovplyvnil rozvoj odboru a zasadil sa o zrovnoprávnenie
psychiatrie medzi medicínskymi odbormi a zlepšenie postavenia duševne chorých ako aj
o zlepšenie podmienok pri poskytovaní psychiatrickej starostlivosti. Pôsobí ako informačný bod
Slovenskej Alzheimerovej spoločnosti,
13
Hlavným cieľom top manažmentu a všetkých zamestnancov je poskytovanie kvalitnej liečby
v súlade s najaktuálnejšími vedeckými poznatkami, ľudskými právami a rešpektom voči každému
individuálnemu pacientovi.
Záver
Asi pred 220 rokmi pokrokový francúzsky lekár Philip Pinel zbavil duševne chorých
väznených v ošetrovateľskom ústave v Bicetre ich okov. Nie je tomu tak dávno, čo boli
duševne chorí
ošetrovaní horšie ako zločinci, bičovaní, alebo dokonca upaľovaní pre
podozrenie so spojenia s diablom.
Philip Pinel bojoval za ich ľudské práva. Vedomie verejnosti sa často ešte aj dnes bráni
postaviť psychicky chorého ako rovnocenného partnera k telesne chorému, hoci medzi oboma nie je
v základe podstatný rozdiel. Nesmieme zabúdať, že ľudský
postoj k chorému
je
prejavom
kultúrnej úrovne a humánnej spoločnosti. Ľudská duša je krehká nádoba. Možno ju nalomiť,
ale možno ju aj s láskou opatrovať a uložiť do nej
tie najvzácnejšie veci. Psychiatria
zaznamenala za posledné roky zásadný pokrok, to však neplatí pre názory verejnosti na duševne
chorých. A tak aj v dnešnej dobe sú pre verejnosť choroby duše často ešte tabu. Chceme robiť
všetko preto, aby sme psychicky chorým pomohli k návratu medzi nás. Snažme sa ich pochopiť,
byť chápavými a znášanlivými a zachovať si vo vzťahu k nim ľudskú dôstojnosť, aj vtedy,
ak ju samotní chorí stratili.
Použitá literatúra
1. 5. Československo – Poľská psychiatrická konferencia, Martin, 1978.28 s.
2. Psychiatrická nemocnica P.Pinela,1994,s.28
3. Správa afilovaného ústavu z r.1925-1926
4. Správa afilovaného ústavu z r.1929-1930
5. Tichý M., Sedláčková E.: Prof. MUDr. Karol Matulay Nestor slovenskej psychiatrie
a neurológie. Bratislava: Juga, 1996. 128 s. ISBN 80 – 85506 – 45 - 9
Monografia časopisov
1. Buchanec Ján: Rehoľný personál štátnych nemocníc a štátnych liečebných ústavov na Slovensku
v r.1948. In :Medicínsky monitor, roč. ,2003, č.2 ,s.38 .
2. Černák Pavel: Vplyv osobnosti prof. Matulaya na rozvoj rehabilitácie v psychiatrickej nemocnici
P.Pinela v Pezinku. In : Alkoholizmus a drogové závislosti, roč.32 ,1997, č. 1,s. 5-8 .
14
3. Žucha I.: Vývoj pedagogickej činnosti Psychiatrickej kliniky LF UK a FN v Bratislave. In :
Psychiatria, roč.7 , 2000, č. 2,s. 69-75 .
Elektronická monografia
1. URL:<http.//www.pnpp.sk/html/historia.htm>
2.URL:<http://www.psychiatria-casopis.sk/psychiatria/redakcna-rada/
3.URL:<http: //cspsychiatr.cz/dwnld/
Mgr. Alžbeta Váleková
Manažér ošetrovateľskej starostlivosti
Psychiatrická nemocnica Philippa Pinela
Malacká cesta 63, 902 18 Pezinok
Kontakt: tel: 0904 825 734, e-mail: [email protected]
15
2
GRUPOWY TRENING BALINTOWSKI – TEORIA I ZASTOSOWANIE
Alina Jasiak, Hanna Roszatycka
Szpital Uniwersytecki im. Dr A.Jurasza w Bydgoszczy, Klinika Psychiatrii
Abstrakt: Opracowana przeszło sześćdziesiąt lat temu przez Michaela Balinta metoda grupowych
spotkań lekarzy praktyków w celu poprawy jakości kontaktu lekarz – pacjent stanowi uznane
współcześnie narzędzie kształcenia i doskonalenia zawodowego pracowników służby zdrowia i
innych zawodów, którą istotą jest niesienie pomocy ludziom. Od 45 lat działają stowarzyszenia
balintowskie skupiające liderów grup Balinta, od 29 lat działa Międzynarodowa Federacja
Balintowska grupująca stowarzyszenia balintowskie z Europy, Ameryki, Azji i Australii. W 1991
roku powołano Polskie Stowarzyszenie Balintowskie, które 18 maja 2011 roku obchodziło
dwudziestolecie swojego istnienia. (1,2)
Słowa kluczowe: Michael Balint, grupa, relacja terapeutyczna, pacjent.
Michael Balint – historia
Michael Balint (Mihaly Maurice Bergmann) urodził się 3 grudnia 1896 roku w Budapeszcie
w rodzinie węgierskich Żydów. Jego ojciec Ignac Bergmann był lekarzem medycyny ogólnej.
Michale zmienił wyznanie i nazwisko wbrew woli ojca i pod wpływem ojca podjął studia
medyczne. Naukę przerwała mu pierwsza wojna światowa. Ukończył studia w 1920 roku w
Budapeszcie. Od 1919 roku datują sie jego kontakty z Sandorem Ferenczim, pierwszym na świecie
uniwersyteckim profesorem psychoanalizy. Balint uczęszczał na jego wykłady odbył u Niego
własną psychoanalizę. W 1921 roku Michael i Alice Balintowie wyjechali do Berlina pracowali tam
do 1924 roku w laboratorium Otto Heinricha Warburga późniejszego laureata nagrody Nobla w
dziedzinie fizjologii i medycyny. W 1924 roku w wieku 28 lat Balint doktoryzował się z biochemii
jednocześnie interesował się mechanizmami ludzkiej psychiki i wiedzę tę pogłębiał pod kierukiem
Hansa Sachsa. W tym roku też powrócił z żoną do Budapesztu i w 1925 roku urodził się im syn
Jones. W 1926 roku został członkiem Węgierskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego i
praktykował psychoanalizę w Budapeszteńskim Instytucie Psychoanalizy. Po śmierci Sandora
Ferencziego w 1935 roku objął stanowisko dyrektora Instytutu. W 1939 roku wyemigrowali do
Anglii i Balint podjął studia podyplomowe psychologiczne. W kilka miesięcy później zmarła jego
żona Alice. W trakcie studiów psychologicznych uzyskał doktorat w dziedzinie nauk medycznych
16
na podstawie rozprawy (Indywidualne różnice w zachowaniu we wczesnym niemowlęctwie).
Badania te zainspirowały go do rozwijania teorii relacji z obiektem. W 1944 roku Balint zawarł
związek małżeński z Edną Oakshott nie trwał długo. Z początkiem 1945 roku przeżył osobisty
dramat gdy otrzymał tragiczną wiadomość o samobójstwie swoich rodzców, którzy chcieli uniknąć
prześladowań ze strony hitlerowców. Ojciec wcześniej aresztowany po wielu doznanych
upokorzenaich załamał się psychicznie. W tym roku Michael wraz z synem przeniósł się do
Londynu gdzie mieszkał aż do śmierci. W 1945 roku Balint rozpoczął pracę z praktykującymi
lekarzami już jako absolwent psychologii, od 1947 roku mógł zając się zawodowo psychoanalizą
został
Członkiem
Brytyjskiego
Towarzystwa
Psychoanalitycznego.
Uważał,
że
jako
psychoanalityk, psycholog jednocześnie lekarz może wykorzystać swoją wiedzę do rozwiązywania
wielu problemów pojawiających się w praktyce lekarzy ogólnych. Dążąc do podniesienia
kwalifikacji lekarzy domowych, a zwłaszcza ich wiedzy psychologicznej w 1950 roku wprowadził
w Tavistock Clinic seminaria szkoleniowe – zajęcia dyskusyjne dla lekarzy uwzględniające
specyfikę ich zawodu jak również ich oczekiwania
oraz warunki pracy w jakich działali. U
podstaw programu Balinta leżało przekonanie, że psychikę człowieka najlepiej poznaje się w
bezpośrednim kontakcie z daną osobą, gdyż relacje z lekarzem w jakie wchodzą pacjenci
odzwierciedlają ich problemy psychiczne. Za najkorzystniejszą formę kształcenia uznał seminaria
dyskusyjne na których omawiono konkretne przypadki rzeczywiste pochodzące z praktyki osób
uczestniczących w szkoleniu. Po zreferowaniu zakłóceń w kontakcie z pacjentem lekarze
opowiadali o swoich emocjach, skojarzeniach, dzieli się wątpliwościami i propozycjami
rozwiązania danej sytuacji (konfliktu). Początkowo pracą grupy kierował Balint jako jej lider, a w
interpretacjach przypadku brał udział lekarz psychiatra. Metody pracy grup, zrozumienie ich celów
z latami ewoluowały co znajdowało wyraz w publikacach ich twórcy. W 1958 roku Balint poślubił
Enid Florę Eicholz pracowali razem w grupach, które później nazwano grupami Balinta. Michale
Balint uważał, że bez zgłębienia istoty relacji lekarz – pacjent i jej uwarunkowań praca lekarza to
nic innego jak "apostolska gorliwość" to znaczy przekonanie leczącego, że jedynie on medyk
specjalista ma odpowiednią wiedzę, aby pomóc choremu. Taka postawa niweczy porozumienie i
wszelką współpracę w procesie leczenia, a to z kolei osłabia skuteczność działań bo nie pozwala
skorzystać z leku jakim jest sam lekarz i jego relacja z pacjentem. Przedmiotem szczególnej uwagi
twierdził Balint jest kontakt z pacjentem. Balint wspólnie z żoną Enid szkolili pracowników
socjalnych w zakresie terapii par małżeńskich, stworzyli model terapii partnerów realizowane przez
dwóch terapeutów – case discussion seminar. W 1952 roku Balint zainicjował szkolenia grup
dyskusyjnych w Towarzystwie Planowania Rodziny dla osób zajmujących się terapią zaburzeń
psychoseksualnych powołał też Instytut Studiów nad Zaburzeniami Psychoseksualnymi. W 1968
roku został prezesem Brytyjskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego. W czasie trwającej ćwierć
17
wieku pracy z grupami szkolącymi lekarzy poglądy Balinta nieustannie ewoluowały. W ostatnich
latach życia Balint cierpiał na cukrzycę i jaskrę. Zmarł w Londynie 31 grudnia 1970 roku, jego żona
pracowała z Nim do końca życia, w pracy z grupami była jego co-leaderem. Po śmierci Balinta
kontynuowała jego dzieło w praktyce i licznych publikacjach. (1,2)
Idee Balinta są nadal żywe, a propagują je stowarzyszenia balintowskie w wielu krajach świata.
Model pracy grup Balinta i jego ewolucja
Metoda ta znana jest jako balintowski trening grupowy. W wersji klasycznej zakłada ona
spełnienie kilku istotnych warunków formalnych związanych z liczebnością grup treningowych
osobą prowadzącą szkolenia i jej kwalifikacjami oraz z czasem trwania szkoleń. Grupa powinna
liczyć od ośmiu do piętnastu uczestników, którymi kieruje lider. Może nim być psychoanalityk,
psychoterapeuta lub lekarz z odpowiednim doświadczeniem i przygotowaniem. Przygotowanie to
poza wiedzą i umiejętnościami z zakresu psychoterapii powinno obejmować także doświadczenia
własnego uczestnictwa w grupach pracujących metodą Balinta oraz współpracę z doświadczonym
co-leaderem
realizującym
funkcje
superwizyjne.
Podstawowym
wymogiem
stawianym
uczestnikom spotkań w grupie Balinta jest pozostawanie w bezpośrednim kontakcie z pacjentami.
Wynika to z tematyki dyskusji opartych na relacjonowaniu rzeczywistych zdarzeń do których
dochodzi podczas kontaktu lekarza z chorym. Pierwsze grupy prowadzone przez samego Balinta
spotykały się raz w tygodniu przez dwa lub trzy lataa niektóre nawet dłużej. Celem metody było
rozwijanie kompetencji psychologicznych lekarzy przez uwrażliwienie ich na problemy
emocjonalne i społeczne pacjentów oraz przygotowanie lekarzy ogólnych do stosowania
podstawowych technik psychoterapeutycznych, które nie ograniczają się do wspierania chorego i
jego rodziny lecz opierają sie na rozumieniu takich terminów psychodynamicznych jak
przeniesienie, przeciwprzeniesienie, mechanizmy obronne, wgląd. Oparte na tego rodzaju wiedzy
kompetencje psychoterapeutyczne pozwalają nie tylko lepiej rozumieć chorego, ale także powodują
pewne zmiany w jego osobowości. Przebieg dyskusji wyznaczał temat, którym zawsze była
konkretna relacja z pacjentem przedstawiana przez uczestnika szkolenia. Najlepiej aby omawiana
historia dotyczyła kontaktu, który zapadł osobie referującej w pamięć z powodu przeżyć jakie jej
towarzyszyły, a które dadzą się ująć w kategorie typu "trudny problemowy pacjent",
"niesatysfakcjonujący kontakt". Zadanie pozostałych uczesników po uważnym wysłuchaniu historii
polegało na dzieleniu się opiniami, odczuciami, fantazjami, które im towarzyszyły kiedy słuchali
opowiadania. Ważna była szczerość i otwartość wypowiedzi oraz próba zrozumienia i wczucia się
w sytuację. Następny etap spotkania to wyjaśnienie z jakiego powodu osoba referująca przypadek
ma poczucie dyskomfortu i nie radzi sobie z chorym. Bardzo istotne jest oddzielenie trudności o
18
charaterze medycznym od tego co bywa określane jako "klinicznie trudny przypadek", od
wzajemnego niezrozumienia i dyskomfortu wywołującego negatywne emocje podczas kontaktu z
chorym oraz próba znalezienia przyczyn tego stanu rzeczy. Lider grupy zwracał uwagę na istotne
fragmenty wypowiedzi poszczególnych osób jak też na zjawisko empatii i emocjonalnego
współbrzmienia z obydwoma bohaterami relacji. Balint stosował określenia na to "wejść w buty
pacjenta", sądził, że dzięki temu mechanizmowi możliwe jest dostrzeżenie pewnych zachowań
utrudniających wzajemną relację tkwiących po stronie chorego jak i terapeuty. (1,2,3)
Lichtenstein i Dornfest (1999) przedstawili dynamikę pracy w grupie Balinta jako kolejne
etapy:

prezentacja przebiegu kontaktu lekarza z pacjentem przez jednego z uczestników,

klaryfikacja zagadnienia stanowiącego przedmiot dyskusji przez pozostałych uczesników
tak by problem stał się czytelny i jasny dla wszystkich,

klaryfikowanie emocji, ustosunkowań i zachowań obu uczestników opisywanego spotkania,
a więc lekarza i pacjenta,

stawianie hipotez wyjaśniających omawiany problem,

przepracowanie problemu czyli dochodzenie grupy do prawdziwych znaczeń ukrytych w
relacji z pacjentem,

wnioski z dyskusji oraz/lub podjęte próby znalezienia nowych, bardziej efektywnych
zachowań, by rozwiązać trudności tkwiące w danej sytuacji interpersonalnej.
W dążeniu do wyraźnego wyodrębnienia cech charakterystycznych dla grup balintowskich
Brytyjskie Towarzystwo Balintowskie ustaliło wykaz właściwości charateryzujących współcześnie
te grupy. Podzielono je na cechy podstawowe i konieczne oraz dodatkowe, które pozwalają grupie
lepiej pracować, ale nie są niezbędne, żeby metodę można było zaliczyć do kategorii grup Balinta.
Aby uznać grupę dyskusyjną za balintowską musi ona:
 być grupą małą liczącą optymalnie sześć do dwunastu uczesników,
 mieć lidera którym powinien być lekarz ogólny z uprawnieniami do prowadzenia treningów
grupowych i doświadczeniem uczestnictwa w grupach Balinta, pracujący wcześniej jako coleader, uczestnik warsztatów dla liderów tych grup. Liderem może być także
psychoanalityk, psycholog lub przedstawiciel podobnego zawodu spełniający wymienione
kryteria i realizujący praktykę kliniczną,
 składać się z członków pozostających w klinicznym kontakcie z pacjentami, a więc
praktykujących lekarzy, pielęgniarek, konsultantów, seksuologów, studentów medycyny,
 pracować na materiale prezentowanego przez uczestników tematu, którym jest kliniczny
19
przypadek wywołujący napięcie i różne często nieprzyjemne emocje u uczestników,
 skupiać uwagę na relacji między referentem i jego pacjentem co jest głównym celem
dyskusji,
 opierać pracę na ustnej relacji referującego unikać zapisów gdyż istotne są nie tylko
informacje przekazane, ale także luki w zapamiętanych faktach,
 pamiętać, że grupa nie jest służącą celom terapeutycznym, a wzrost samoświadomości
uczesników jest tylko konsekwencją jej pracy, gdyż głównym celem dyskusji jest praca na
relacji lekarz-pacjent,
 stosować standardowe zasady odnoszące się do małych grup takie jak budowanie atmosfery
zaufania, wspólnoty, szacunku dla innych,
 realizować podstawowy cel dyskusji, którym jest zrozumienie problemów sygnalizowanych
przez chorego, a nie poszukiwanie rozwiązań. Z tego powodu uczestnicy zniechęcani są do
udzielania rad, a także do stawiania pytań,
 pamiętać, że największą odpowiedzialność ponosi lider chociaż w pewnym stopniu każdy z
jej uczesników. Lider powinien gwarantować członkom grupy, a zwłaszcza osobie
referującej problem poczucie bezpieczeństwa i wsparcie.
Balint uważał, że największą przeszkodą w skutecznym korzystaniu z najważniejeszego jego
zdaniem leku czyli osoby terapeuty jest nieświadomość terapeuty co do związku powstałego
między nim, a pacjentem. (2,3,4,5,6)
Podstawowe reguły pracy metodą Michaela Balinta

liczebność,

nieocenianie i unikanie intelektualizacji – za cenne uważa się opisy uczuć pojawiające się u
uczestników,

dobrowolność i unikanie przymusu,

identyfikacja z uczestnikami omawianej relacji ,

korzystanie z dynamiki grupowej,

kontrolowanie czasu posiedzenia,

strukturowanie porządku posiedzenia.(3,4)
Ruch balintowski w Polsce i na świecie
Polskie Stowarzyszenie Balintowskie powstało w 1996 roku. Podstawą jego działalności jest
kontynuacja działa Michaela Balinta. Najwięcej grup odnotowano w dużych miastach (Kraków,
Warszawa, Poznań, Wrocław, Częstochowa). Grupowy trening balintowski z pewnością jest
jednym z najważniejszych obecnie narzędzi psychologicznego wsparcia i zapobiegania procesom
20
wypalenia zawodowego. W Stanach Zjednoczonych funkcjonowanie grup Balinta było inicjowane
równolegle z wprowadzeniem systemowego szkolenia lekarzy rodzinnych, podobnie jak w innych
krajach. W latach siedemdziesiątych wśród uczesników grup Balinta pojawili się psycholodzy i
inne zawody medyczne głównie dzięki działalności europejskich ośrodków szkoleniowych
związanych z psychosomatyką i psychoanalizą. Pierwszym na świecie stowarzyszeniem
balintowskim było francuskie Medyczne Stowarzyszenie Balintowskie które powstało w 1967 roku.
Brytyjskie Stowarzyszenie Balintowskie zawiązało się dwa lata później, a jego pierwszym
przewodniczącym został Paul Hopkins. Od 1973 roku istnieje Niemieckie Towarzystwo
Balintowskie największe na świecie liczące ponad 800 członków. W rok później powstało
Belgijskie Stowarzyszenie Balintowskie. W 1972 roku powstała Międzynarodowa Federacja
Balintowska jej celem jest promocja i rozwój idei balintowskiej oraz koordynowanie pracy
stowarzyszeń narodowych. Obecnie federacja skupia stowarzyszenia z 21 krajów: Australii, Austrii,
Belgii, Chorwacji, Danii, Finlandii, Francji, Holandii, Izraela, Niemiec, Polski, Portugalii, Rosji,
Rumunii, Serbii, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii, Szwecji, Węgier, Wielkiej Brytanii, i Włoch.
Jej członkiem jest także Międzynarodowe Stowarzyszenie Psychodramy Balintowskiej z siedzibą w
Paryżu. To jedna z metod, która łączy w sobie klasyczną metodę balintowską z technikami
psychodramy. Polskie Stowarzyszenie Balintowskie (PSB) powołano 18 maja 1991 roku podczas
Konferencji Sekcji Medycyny Psychosomatycznej Polskiego Towarzystwa Lekarskiego, która
odbywała się w Kołobrzegu. Jego powstanie promowała działająca od 1985 roku pod
przewodnictwem Bohdana Wasilewskiego Sekscja Medycyny Psychosomatycznej PTL. Bohdan
Wasilewski przez kilka lat pracował jako psychiatra w Niemczech tam właśnie zapoznał się z
technikami pracy grupowej Michaela Balinta i jej pozytywnym odbiorem przez lekarzy. W 1989
roku pracując w Zakładzie Psychologii Medycznej i Psychoterapii Centrum Medycznego
Kształcenia Podyplomowego którym kierował Stefan Leder Wasilewski zorganizował otwartą sesję
CMKP. W referacie wprowadzającym omówił znaczenie grup Balinta jako narzędzia szkolenia i
wsparcie lekarzy pierwszego kontaktu. W dniach 12 – 16 marca 1991 roku Wasilewski i Leder
zorganizowali pierwszy w Polsce kurs prowadzenia grup Balinta. Profesor Stefan Leder wprowadził
grupy Balinta o charakterze superwizyjnym jako profesjonalne wsparcie dla pracowników Kliniki
Nerwic Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Równoległe działania prowadzili w
Krakowie Maria Orwid, Jerzy Aleksandrowicz i Jacek Bomba. Pierwszym przewodniczącym
Polskiego Stowarzyszenia Balintowskiego został Bohdan Wasilewski. PSB od początku swego
istnienia współpracowało z International Balint Federation. Dr Jack Norell – uczeń Michaela
Balinta w tym czasie przewodniczący IBF kilkakrotnie odwiedzał Polskę by poprowadzić szkolenie
liderów. W 2010 roku Stowarzyszenie miało 37 certyfikowanych liderów w tym cztery osoby z
Ukrainy i liczyło 109 członków. (2,3)
21
Opracowana metoda przez Michaela Balinta grupowych spotkań w celu poprawy jakości
kontaktu z pacjentem stanowi współcześnie narzędzie kształcenia i doskonalenia zawodowego
pracowników służby zdrowia i innych osób niosących pomoc ludziom. Metoda nie straciła na
aktualności ulega stałej ewolucji i jest praktykowana w wielu krajach na wszystkich kontynentach.
Literatura
1. Stefan Leder, Celina Brykczyńska. Dorota Gawlikowska, Teresa Wysocka "Grupy
Balinta Część I – przegląd wybranych zagadnień". Psychoterapia 2(101) 1997.
2. Grupowy trening Balintowski (pod red.) Bohdan Wasilwski, Lilianna Engel. Eneteia
Wydawnictwo Psychologii i Kultury 2011.
3. Aleksandrowicz J. W.: Psychoterapia medyczna, PZWL, Warszawa 1996.
4. Grzesiuk L.: Psychoterapia – szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy, PWN,
Warszawa 2000.
5.
Kępiński Antoni "Poznanie chorego", PZWL, Warszawa 1978.
6.
Kępiński Antoni "Psychopatologia nerwic", Wydawnictow Literackie, Kraków 2002
22
3
MOŽNOSTI NEFARMAKOLOGICKEJ PODPORY LIEČBY V PSYCHIATRICKEJ
NEMOCNICI PHILIPPA PINELA PEZINOK (PNPP)
Lenka Figurová, Zuzana Šipošová
Psychiatrická nemocnica Philippa Pinela Pezinok
Abstrakt: Príspevok predstavuje aktuálne, zaujímavé a pacientmi pozitívne hodnotené možnosti
nefarmakologickej podpory liečby s aktivizačným potenciálom využívané okrem psychoterapie
v najväčšej slovenskej psychiatrickej nemocnici, ktoré môžu byť inšpiráciou i pre ostatných.
Klúčové slová: nefarmakologická podpora liečby, aktivizácia, rehabilitácia, fyzikálna terapia,
kultúrne podujatia, ergoterapia, športovo-pohybové aktivity
Abstrakt: This article represents possibilities of non-pharmacological support of the treatment with
activate potential - current, interesting and positive evaluated by pacients – realized in the largest
psychiatric hospital in Slovakia. These activities are used besides psychotherapy and it could be
inspiration for others.
Keywords: non-pharmacological support of the treatment, activation, rehabilitation, physical
therapy, cultural events, ergotherapy, sports and physical activities
Úvod
Psychiatrická
nemocnica
Philippa
Pinela
Pezinok
(PNPP)
sa
usiluje
v rámci
nefarmakologickej terapie ponúknuť svojim pacientom okrem kvalitnej individuálnej a skupinovej
psychoterapie široké spektrum ďalších zaujímavých, doplnkových aktivít z kategórie liečebnorehabilitačných, kultúrnych,
ergoterapeutických či športovo-pohybových, úlohou ktorých je
podporiť liečebný proces, zlepšiť fyzický i psychický stav, osviežiť denný režim počas
hospitalizácie a povzbudiť záujem pacienta o niektoré z nich aj po ukončení hospitalizácie. Pacienti
sú do aktivít nefarmakologickej terapie zaraďovaní na základe indikácie lekára, sú vykonávané
dobrovoľne, koncipované tak, aby poskytli možnosť sebarealizácie vekovo, zručnostne i záujmovo
heterogénnej cieľovej skupine zo všetkých šiestich kliník nemocnice.
23
Rehabilitácia ako nefarmakologická podpora liečby
Rehabilitáciou rozumieme súbor postupov, ktorých cieľom je umožniť osobám so
zdravotným postihnutím, aby dosiahli a zachovali si optimálnu fyzickú, zmyslovú, intelektovú,
psychickú alebo sociálnu úroveň funkcií a boli v najvyššej možnej miere nezávislí.
V súčasnosti začína byť rehabilitácia chápaná ako interdisciplinárny odbor obsahujúci nielen
zdravotnícke aktivity vo forme fyzioterapie, ale aj starostlivosť v oblasti sociálno-právnej,
pedagogickej, psychologickej a iných oblastiach – tzv. psychosociálna (psychiatrická)
rehabilitácia. Tá predstavuje popri farmakoterapii a psychoterapii samostatnú a špecifickú metódu
liečby, prevencie a zvyšovania kvality života u ľudí s duševným ochorením. Medzi jej ciele patrí
zmiernenie alebo odstránenie postihnutia, hendikepu; opätovné nadobudnutie stratených (prípadne
získanie nových potrebných) schopností, zručností a funkcií; zvyšovanie kvality života; sociálna
integrácia; rozvoj samostatnosti a nezávislosti.
Fyzikálna terapia
V psychiatrii pôsobí fyzikálna terapia najmä svojím relaxačným účinkom pri zmierňovaní
bolesti, pričom je dôležitá jej psychosociálna zložka, komunikácia a interakcia s fyzioterapeutom.
Využíva biologické účinky fyzikálnych síl a prostriedkov na organizmus. V PNPP je využívaná
elektroterapia, hydroterapia, termoterapia a fototerapia.
Elektroterapia je časť fyziatrie, ktorá využíva na liečbu, diagnostiku a prevenciu rôzne formy
elektrickej energie, a to jednosmerného prúdu, rozlične tvarovaných impulzov, striedavých prúdov
nízkej
alebo
strednej
frekvencie,
vysokofrekvenčného
elektromagnetického
poľa,
vysokofrekvenčného prúdu, ako aj pulzné magnetické pole. Význam elektroterapie spočíva v tom,
že svojimi prostriedkami ovplyvňuje dráždivosť, látkovú premenu v tkanivách alebo priamo
funkciu orgánov a celého tela. Medzi najrozšírenejšie a v PNPP podávané elektroterapeutické
procedúry patrí ultrazvuk,
diadynamické, interferenčné a TENS prúdy, laseroterapia,
magnetoterapia, galvanoterapia (hydrogalvanický kúpeľ).
Hydroterapia pôsobí na organizmus nielen energiou tepelnou, ale aj pohybovou, prípadne
i špeciálnymi chemickými látkami, ktoré sa vyskytujú vo vodnom prostredí
s cieľom
preventívnym, liečebným a rehabilitačným. Naši pacienti využívajú na Fyziatricko-rehabilitačnom
oddelení (FRO) PNPP končatinové kúpele (nožné, ručné), perličkové kúpele a Jakuzzy vaňu na
relaxačno-liečebné účely.
24
Základom ďalšej fyzikálnej terapie - termoterapie je pôsobenie termických podnetov na
organizmus. Je vhodná pri udržiavaní a podpore zdravia, liečbe ochorení a patologických stavov,
pri obnovení stratených schopností a funkcií.
Pri fototerapii (svetloliečbe) sa využíva elektromagnetické žiarenie, pričom indikácie sú obdobné
ako pri termoterapii. Svetlo má navyše baktericídny účinok - dokáže ničiť mikroorganizmy a
antirachitický účinok, ktorý sa využíva sa pri liečbe ochorenia z nedostatku vitamínu D (solux).
Kultúrne podujatia
Pacienti sami sebe je názov celonemocničného kultúrneho popoludnia, v rámci ktorého si
raz týždenne jednotlivé oddelenia pripravujú krátky program podľa vlastných možností a schopností
s cieľom pobaviť ostatných. V rámci obohatenia a povzbudenia záujmu o hodnotnú kultúru
organizujeme rôznorodé hudobné, tanečné, dramatické predstavenia so snahou o inovatívnosť,
zážitkovosť a čo najväčšiu mieru aktivizácie pacientov; pokiaľ to umožňujú poveternostné
podmienky, podujatia situujeme do krásneho lesoparkového areálu nemocnice. Priestor majú
známejší i začínajúci umelci, od roku 2008 sa u nás predstavili napr. Maroš Bango, Túlavé divadlo,
Martin Geišberg, Divadlo PIKI, Preßburger Klezmer Band, Divadlo bez domova, country skupina
Arion, chrámový zbor Ad Una Corda, Divadlo Klauniky, gajdoš Juraj Dufek, tieňové divadlo
v podaní Divadelného súboru Meremáci Snehuláci. Tradíciou sa stali harfové koncerty s Jakubom
Rizmanom, bubnové workshopy s Thierrym Ebamom či spevácke vystúpenia Karola Rosenberga
s karaoke; opakovane sme privítali sokoliarsky dvor Astur aj tanečnú skupinu Avalon s ukážkami
írskych tancov. V snahe o sprostredkovanie kultúrnych zážitkov imobilným pacientom realizujeme
minisérie dramaticko-hudobných vystúpení miešaného zboru Šafrani a folklórnej skupiny Obstrléze
priamo na Gerontopsychiatrickej klinike. Všetky podujatia prebiehajú v uvoľnenej atmosfére,
s možnosťou diskusie, aktívneho zapojenia a neformálneho kontaktu s účinkujúcim, sú prístupné
i širšej verejnosti vrátane bývalých pacientov; bezprostredné dojmy z prežitého je možné zvečniť
v tzv. Knihe zážitkov. Pacientov motivujeme i k účasti na výtvarných a literárnych súťažiach,
v roku 2012 sme sa stali prvými slovenskými hostiteľmi slávnostného vyhlásenia výsledkov československej literárnej súťaže pacientov a zamestnancov psychiatrických zariadení Kouzelný klíč.
25
Ergoterapia
Ergoterapeutická dielňa popri svojej alternatíve – terénnych prácach pri udržiavaní areálu
nemocnice, denne ponúka široký priestor pre objavenie, vycibrenie svojich zručností v rozmanitých
výtvarných technikách – drotárstvo, klasické textilné techniky (vyšívanie, pletenie, háčkovanie,
šitie, tkanie), zhotovovanie šperkov z korálikov, modelovanie z hliny, servítková technika, maľba na
textil a hodváb, paplet (papierové košikárstvo), práca s drevom, výroba sypaných sviečok,
mramorovanie či tvorba pieskových obrazcov. Výroba úžitkových predmetov trénuje trpezlivosť,
vytrvalosť, dáva možnosť sebavyjadreniu a sebarealizácii, posilňuje pracovné návyky a sociálne
kontakty, je výbornou príležitosťou na nájdenie novej záujmovej činnosti. So zavádzaním nových
techník pomáhajú na príležitostne organizovaných workshopoch regionálni remeselníci – drotár
Ladislav Kunetka, džbánkar Ján Granec, košikárka Ľudmila Sitárová, keramikárka Klára
Matiašovská. Nápadité výrobky z ergoterapeutickej dielne sú k dispozícii za symbolické ceny,
zručnosť a fantáziu pacientov prezentujeme na rôznych výstavách a vianočných predajných trhoch.
Športovo-pohybové aktivity
Fyziatricko-rehabilitačné oddelenie nemocnice okrem komplexnej ponuky fyzikálnej terapie
pre hospitalizovaných a ambulantných pacientov zastrešuje i športovo-pohybový život nemocnice.
V rôznych periodicitách zabezpečuje cvičenie kalanetiky, na fitloptách, programu zameraného na
chrbticu, , zumby, individuálny liečebný telocvik; realizáciu turistických vychádzok do okolia,
športových turnajov, psychosociálnej rehabilitácie gerontopsychiatrických pacientov; podporuje
individuálne športovanie pacientov, ktorých okrem futbalu, volejbalu, ruských kolkov a stolného
tenisu najviac oslovuje florbal a posilňovňa, v letných mesiacoch petanque. Okrem precvičenia
pohybového aparátu a motivovaniu k fyzickej aktivite predstavujú uvedené činnosti i zoznámenie
sa s novými možnosťami, v ktorých možno pokračovať i po hospitalizácii.
Záver
V snahe o uchovanie, ďalší rozvoj a inováciu aktivít nefarmakologickej podpory liečby
pokračujeme v zapájaní sa do grantových a dotačných programov firemných nadácií, územnej
samosprávy a štátnych orgánov, od roku 2008 sme úspešne zrealizovali 30 projektov, zameraných
prevažne na organizáciu kultúrnych podujatí, zavádzanie nových výtvarno-remeselných techník
v ergoterapeutickej dielni, nákup užitočných terapeutických a rehabilitačných pomôcok, aj vďaka
26
ktorým sa podarilo medzi našich pacientov vniesť radosť a paradoxne pekné spomienky na ťažké
životné obdobie.
Mgr. Lenka Figurová
diplomovaný fyzioterapeut
Kontakt: (033) 6482 137 [email protected]
Mgr. Zuzana Šipošová
projektový referent
Kontakt: (033) 6482 234 [email protected]
Psychiatrická nemocnica Philippa Pinela Pezinok (PNPP)
Malacká cesta 63, 902 18 Pezinok
27
4
STRES V PRÁCI SESTRY NA PSYCHIATRICKOM ODDELENÍ
Lancošová, K., Šipláková, O., Tkáčová, Ľ.
Psychiatrická nemocnica n.o. Michalovce, VŠZaSP SV. ALŽBETA BRATISLAVA
Abstrakt: Práca sestry na psychiatrickom oddelení je náročná po fyzickej a psychickej stránke v
oblasti komunikácie s duševne chorými ľuďmi, hľadaní rovnováhy medzi partnerským a
direktívnym prístupom k pacientom a z hľadiska vyššieho rizika fyzickej agresivity chorých voči
personálu v porovnaní so sestrami zo somatických oddelení. Príspevok približuje problematiku
práce sestier na psychiatrickom oddelení, definuje stres a profesiu sestry. Popisuje s akými
stresogennými faktormi sa sestry stretávajú a ako sa s nimi dokážu vyrovnať. Poukazuje na účinné
metódy proti stresu v práci psychiatrickej sestry.
Kľúčové slová: Stres. Zvládanie stresu. Sestra. Psychiatrické oddelenie. Psychiatrická
ošetrovateľská starostlivosť.
Žijeme v 21. storočí a stres je neoddeliteľnou súčasťou nášho života. Práca, vzťahy, rodina,
peniaze a mnoho iných situácií často vyvolávajú stres. Stres má na nás každopádne zlý vplyv. Za
85% všetkých ochorení môže stres. Je smutné, že ním trpí v dnešnej dobe takmer každý už od
útleho detstva. Sestra predstavuje v spoločnosti určitý model, svojou rozhľadenosťou, praktickým
pôsobením, odbornými vedomosťami a ľudskou ochotou. Vstup sestry do ošetrovateľského
povolania znamená začiatok dlhej a náročnej cesty profesionálneho aj osobného rastu (Dimunová,
2009).
Poslaním
psychiatrického
ošetrovateľstva
je:
poskytovať
preventívnu,
liečebnú,
ošetrovateľskú a následnú starostlivosť, zaistiť plánovanú a kvalitnú starostlivosť v súlade s
etickými princípmi, dodržiavať práva pacientov, aplikovať adekvátnu, vedecký overenú teóriu v
ošetrovateľskej praxi, uplatňovať intervencie, ktoré pomôžu pacientovi obnoviť alebo zlepšiť jeho
predchádzajúce schopnosti, pomáhať pacientom osvojiť si a uplatňovať vzorce správania a
nadobudnúť zručnosti pri každodenných aktivitách sabeopatery (Hreňová, Hrindová, 2012).
Ťažisko práce sestry na psychiatrickom oddelení je celkom odlišné od práce na iných oddeleniach.
Naviazanie blízkeho vzťahu s pacientmi, sprevádzanie ich v ťažkých obdobiach, vytváranie nových,
bezpečných štruktúr denného života patrí k jej dennej práci. Osobnosť sestry je tu veľmi dôležitá,
ovplyvňuje kvalitu ošetrovateľskej starostlivosti (Škrlová, Škrla, 2003). Marková, Venglářová,
Babiaková (2006) udávajú, že medzi faktory ovplyvňujúce kvalitu starostlivosti patria:
28

Osobnostné predpoklady - sestra musí dosiahnuť určitú úroveň sebapoznania a zvládať
náročné situácie. Práca si vyžaduje citlivý, empatický prístup k problémovým pacientom. Je
dôležité sa dostatočne ovládať, zachovať neutrálny postoj.

Znalosť symptomatológie duševných porúch – neznalosť môže viesť k vážnym chybám v
prístupe k pacientom.

Zvládnutie metód získavania údajov – pozorovanie, rozhovor, špecifická ošetrovateľská
diagnostika na psychiatrii vyžaduje nielen teoretické znalosti, ale aj nácvik praktických
činností.

Znalosť účinkov psychofarmak – tieto liekové skupiny majú svoje špecifiká, napríklad dobu
nástupu účinku, kumuláciu liečiva v organizme a iné.

Orientácia v psychoterapii – sestra je členom terapeutického tímu a zúčastňuje sa
psychoterapeutických aktivít buď priamo, alebo nepriamo svojím prístupom k chorému,
spôsobom kontaktu a podobne.

Znalosť nových metód ošetrovania chorých.
Psychická záťaž sestier je podmienená dlhodobým psychickým zaťažením pri poskytovaní
ošetrovateľskej starostlivosti a vyplýva predovšetkým:

zo zodpovednosti za život pacienta;

z nepriaznivých pracovných vzťahov na pracovisku;

z nedocenenia práce sestier;

z vysokého pracovného nasadenia, čo môže vyústiť do syndrómu vyhorenia;

zo sústavného kontaktu s trpiacim pacientom, čo spôsobuje únavu;

zo samostatnosti v rozhodovaní.
V pracovnom procese dominujú nároky na psychické procesy. Či už je to vzhľadom na
potrebu súčinnosti sestra a technické zariadenia a z toho vyplývajúce nároky/požiadavky na
senzorické a kognitívne procesy, alebo sú to pracovné činnosti vyžadujúce si kontakt a prácu s
inými ľuďmi (pacient, kolegyňa, nadriadený a iné) spojené často s riešením konfliktných situácií,
alebo sú na pracovisku nevyhovujúce psychosociálne podmienky (malé kompetencie, vysoká
zodpovednosť, nedostatočná kooperácia a komunikácia v rámci pracovného kolektívu a menovite v
kontakte s nadriadeným). Je preukázané, že v posledných rokoch všeobecne dochádzalo k
intenzifikácii práce, k vyššiemu časovému tlaku na plnenie úloh (s krátkym termínom), k nevhodnej
organizácii práce, čo sú ďalšie faktory pôsobiace na psychiku sestry a tak čoraz viac vystupuje pri
práci do popredia zaťaženie psychiky – psychická záťaž. Charakter a intenzita zaťaženia psychiky
pri práci sa odvíja od druhu a nárokov pracovnej činnosti (Kadučáková, 2011). Na psychiatrickom
oddelení je vysoké riziko agresivity, napadnutia personálu pacientom. Zdravotnícky pracovníci by
29
na to mali byť pripravení, a dokázať ju efektívne zvládnuť. Najväčší počet agresívnych atakov je
zameraný na sestry. Riziko byť konfrontovaný s agresívnym pacientom na psychiatrickom oddelení
je 14-krát vyššie, ako je priemer v rámci iných nemocničných oddelení. Vysoká miera agresie počas
nemocničnej starostlivosti je zistená aj na geriatrii a jednotke akútneho príjmu, kde toto riziko je 3krát vyššie. Štúdie sledujúce obete agresívnych útokov pacientov za najčastejšiu zhodne označujú
sestru. Manipulácia, nemožnosť pacienta usmerniť, jeho neustále narušovanie režimu oddelenia a
terapeutických skupín často vedie k vyčerpaniu personálu. Aj keď sestra nevypadne z
profesionálnej role, je menej schopná konkrétnemu pacientovi porozumieť. Tu je veľmi dôležitá
dobrá znalosť psychopatológie a problematiky. Sestra si musí udržiavať odstup. Je nutné mať na
pamäti, že i takýto pacient má svoje problémy, a preto si zaslúži prísny, ale vľúdny individuálny
empatický prístup (Neubeuerová, 2007). Zvládanie pracovných povinností sestry ovplyvňuje veľké
množstvo faktorov a to osobné, zdravotné alebo odborné. Psychiatrická sestra by mala byť silná, ale
zároveň milá a empatická (Krišandová, 2010).
Mlýnková (2010) udáva, že medzi príčiny stresu v práci psychiatrickej sestry patrí :

zlé finančné ohodnotenie;

administratíva;

ošetrovanie umierajúcich (gerontopsychiatria);

nedostatočná prestíž v odbore;

profesionálna zodpovednosť;

komunikácia s agresívnym a nespolupracujúcim pacientom;

neadekvátne opakované žiadosti pacientov;

depresívne ochorenia s tendenciou sebapoškodzovania;

ohrozenie vlastného zdravia a života;

kontakt s príbuznými;

nespokojnosť v zamestnaní;

nízka sociálna podpora;

vysoké požiadavky na sestru, jej profesionalita a nízke kompetencie.
Psychiatrické sestry sú vo svojej práci adaptované lepšie ako sestry nepsychiatrické. I cez
náročnosť odboru psychiatrie na množstvo psychicky záťažových situácií a komunikácii s duševne
chorými ľuďmi sú psychiatrické sestry ku stresu odolné a dokážu ho taktiež zvládať. Vysvetlením
môže byť skutočnosť, že pracovníci na psychiatrických oddeleniach postupne získavajú poznatky v
oblasti hygieny duševného zdravia, schopnosti účinnej relaxácie, znižovanie stresu na pracovisku a
znalosť asertívneho správania. Psychiatrické sestry syndróm vyhorenia postihuje menej ako ich
30
kolegyne na somatických oddeleniach. Psychiatrická sestra je sociálne vyzretou osobnosťou s
určitým širším rozhľadom, ktorá vie komunikovať a vhodne jednať s duševne chorým pacientom. Je
nezastupiteľným členom celého terapeutického tímu (Ječná, Hosák, Čermánková, 2009). Zvládanie
stresu je to, čo robíme, ako sa správame, ako jednáme, pre ktorú činnosť sa rozhodneme a ako
postupujeme keď sa dostaneme do stresovej situácie. Máme veľa možností, ako sa zo stresom
vyrovnať, len si treba vybrať tú správnu, ktorá nám najviac vyhovuje. Opálková, Myslivcová (2012)
uvádzajú že medzi metódy, ktoré eliminujú stres môže patriť: zdravý spánok, protistresové
relaxačné cviky, jóga, autogénny tréning, naše koníčky a management času. Veľa ľudí príliš často
reaguje na silu negatívneho myslenia. Je zaujímavé, že ľudský nervový systém nedokáže rozlišovať
medzi skutočnou udalosťou a udalosťou, ktorú si živo predstavujeme.
Na základe prieskumu, ktorý sme realizovali v Psychiatrickej nemocnici n.o Michalovce, v
Univerzitnej nemocnici L. Pasteura v Košiciach a na Psychiatrickej klinike JLF UK a UNM v
Martine v mesiacoch október – december 2013 prostredníctvom metódy dotazníka určeného pre
sestry pracujúce na psychiatrickom oddelení sme získali cenné informácie o názoroch respondentov
týkajúcich sa záťaže v práci sestry a zvládania stresu sestrou pracujúcou na psychiatrickom
oddelení. Prieskumnú vzorku tvorí 77 respondentov. Výberovým kritériom pre zostavenie
prieskumnej vzorky bolo, aby sestry pracovali na oddelení psychiatrie a vylučovacím kritériom
sestry, ktoré pracujú menej ako jeden rok, pre objektívne zhodnotenie vplyvu stresu na prácu sestry
na psychiatrickom oddelení. Výber oslovených respondentov bol približne rovnomerne rozdelený
podľa jednotlivých oddelení na 5 skupín (gerontopsychiatria, psychiatrická klinika, rezistentné
a ochranné liečby, akútne psychiatrické oddelenie,
detské psychiatrické oddelenie). Väčšie
zastúpenie tu mali respondenti ženského pohlavia, mužské pohlavie je zastúpené len 13 %, čo je pri
vysokom percente vykonávania fyzického obmedzovania duševne chorých značný nepomer. Z nami
realizovaného prieskumu vyplýva, že sestry s dosiahnutým vyšším vzdelaním (I. a II. stupňa)
a dlhodobejšími pracovnými skúsenosťami sa dokážu skôr adaptovať zvýšenej záťaži a lepšie
zvládať stresové situácie. Výsledky nášho prieskumu poukazujú, že medzi najčastejšie stresogénne
faktory podľa názorov opýtaných respondentov patrí veľké množstvo administratívy, finančné
ohodnotenie a nedostatok sestier v zmene. Ako najmenej stresogénne faktory sestry uvádzajú
možnosť ublíženia pacientovi. Ječná, Hosák, Čermáková (2009) na základe nimi realizovaného
výskumu uvádzajú, že psychiatrické sestry sa sťažujú na platové ohodnotenie, nezanedbateľná časť
sestier na psychiatrických oddeleniach vníma ako veľmi častý stále pôsobiaci stresor nedostatočnú
prestíž a stigmu v danom spoločenskom odbore. V posledných rokoch všeobecne dochádzalo k
intenzifikácii práce, k vyššiemu časovému
tlaku na plnenie úloh (s krátkym termínom), k
nevhodnej organizácii práce, čo sú ďalšie faktory pôsobiace na psychiku sestry a tak čoraz viac
vystupuje pri práci do popredia zaťaženie psychiky – psychická záťaž (Kadučáková, 2011).
31
Na psychiatrickom oddelení je vysoké riziko agresivity, napadnutia personálu pacientom.
Zdravotnícky pracovníci by na to mali byť pripravení, a dokázať ju efektívne zvládnuť (Čerňanová,
2010). Výsledky nami realizovaného prieskumu ukazujú, že väčšina opýtaných sa reálne obáva
fyzického napadnutia počas výkonu svojho povolania, čo možno považovať za alarmujúci stav.
Naše výsledky sa percentuálne zhodujú aj s výsledkami výskumu, ktorý realizovali Ječná, Hosák,
Čermáková (2009), ktorí zistili, že viac ako polovica opýtaných sestier sa obáva, len malé percento
respondentov sa neobáva fyzického napadnutia počas výkonu svojho povolania. Čerňanová (2010)
tvrdí, že najväčší počet agresívnych atakov je zameraný na sestry. Ječná, Hosák, Čermáková (2009),
zistili, že opakovane bolo fyzicky napadnutých až 83 sestier duševne chorými pacientmi. Podľa
odpovedí v našom prieskume až 58 opýtaných sestier zažilo počas psychiatrickej praxe fyzické
napadnutie svojej osoby jeden a viac krát. Len niečo menej ako 1/3 opýtaných sa s tým v rámci
praxe nestretla. Dané výsledky sú alarmujúce. Čerňanová (2010) uvádza, že pokiaľ nemôžeme
kontrolovať pacientovo správanie, pristupujeme k obmedzovacím opatreniam. Pri použití
obmedzovacích prostriedkov sme povinní dodržiavať bezpečnostné zásady ich použitia, vykonať
záznam do zdravotnej dokumentácie pacienta a rešpektovať etické a právne normy. Riadime sa
metodickými opatreniami a odborným usmernením (Vestník MZ SR, 2009). Podľa Zelmana (2010)
bolo zvládnutých fyzickým obmedzením 35 % všetkých agresívnych aktov. Z výsledkov nášho
prieskumu je zrejmé, že takmer väčšina opýtaných sa podieľa na osobnom fyzickom obmedzovaní
duševne chorých. Tieto údaje korelujú s výsledkami výskumu Ječnej, Hosáka a Čermákovej (2009),
kde tiež väčšina sestier je prítomná pri fyzickom obmedzovaní.
Z nášho prieskumu vyplýva, že takmer polovica prípadov riešenia fyzického obmedzovania
duševne chorých sú prítomné 3 osoby, 2 až 4 osoby sú prítomné v 22 respektíve 23 %, len v 7 % je
pri daných prípadoch prítomných 5 osôb. Ječná, Hosák, Čermáková (2009) poukazujú vo svojom
výskume nato, že na fyzickom obmedzovaní agresívnych duševne chorých sa najčastejšie podieľajú
2 až 3 členovia personálu, čo sa zhoduje s výsledkami nášho prieskumu. Pritom k bezpečnému
zvládnutiu fyzického obmedzenia je nutná prítomnosť najmenej 5 osôb (Ječná, Hosák, Čermáková,
2009). Čerňanová (2010) tvrdí, že nedostatky pri používaní obmedzujúcich opatrení vznikajú
predovšetkým v dôsledku nedostatku personálu. Ďalej tvrdí, že väčšina sestier ovláda odporúčaný
počet členov personálu (4–5) pri fixácii agresívneho pacienta, v skutočnosti však v týchto prípadoch
sú prítomní len 2–3 členovia tímu. Z daných informácii vyplýva, že v tomto smere psychiatrická
prax dlhodobo zaostáva za teóriou.
V našom prieskume sme sa sestier opýtali ako bojujú proti stresu. Zistili sme, že ako
najčastejšiu metódu volia čítanie kníh a časopisov, čo nám potvrdilo až 35 respondentov z opýtanej
vzorky, 34 sestier uvádza ako ďalšie dve využívané možnosti rozhovor s kamarátom/kou
a vyhradenie si chvíľky pre seba. Nezameniteľnú úlohu v boji proti stresu zohráva aj spánok, túto
32
možnosť uviedlo až 33 opýtaných respondentov. Aj počúvanie relaxačnej hudby napomáha 32
opýtaným sestrám. Šport v boji proti stresu uvádza len 18 respondentov. Čo hodnotíme veľmi
negatívne, pretože Praško (2004) tvrdí, že pravidelný pohyb je hlavným prostriedkom obrany proti
stresu. Ďalej dopĺňa, že priaznivý vplyv na psychiku je daný tým, že sa pri cvičení vyplavujú
endorfíny ktoré privádzajú mozog do stavu relaxačnej bdelosti a kľudu.
Ječná, Hosák, Čermáková (2009) sa dopátrali výsledku že psychiatrické sestry často
inklinujú k fajčeniu, toto sa však v našom prieskume nepotvrdilo. Fajčenie proti stresu využíva len
malé percento opýtaných sestier. Čo je veľmi pozitívne pretože, Hluchová (2007) uvádza, že
nepriaznivý vplyv fajčenia na organizmus človeka je známy. Tabakový dym obsahuje niekoľko
desiatok jedovatých látok. Najviac známy je oxid uhoľnatý a nikotín. Žiaková (2002) dopĺňa, že
náročné podmienky na prácu spojené so stresom, práca na zmeny a množstvo povinností v práci
a v rodine pôsobí na fajčenie sestier. Ukončiť závislosť od nikotínu je pre ne obtiažnejšie ako v
iných profesiách, kde pracovný stereotyp a sociálne prostredie môže pozitívne ovplyvniť zbavenie
sa závislosti.
Na základe teoretických poznatkov získaných z literatúry a výsledkov z nášho prieskumu
sme navrhli nasledovné odporúčania pre prax:
Pre sestry:
•
dopriať si pravidelný a dostatočne dlhý spánok ( 6 – 8 hod.);
•
využívať relaxačné techniky pri odbúravaní stresu;
•
aktívne sa venovať pravidelným športovým aktivitám;
•
viac využívať dostupnosť literatúry a iných publikácií;
•
pravidelne sa stretávať s priateľmi, rodinou a kolegami z práce pri spoločenských
podujatiach;
•
využívať možnosť návštevy divadla, kina.
Pre manažment:
•
motivovať sestry tak finančne ako aj ústnou pochvalou;
•
zabezpečiť prítomnosť viacerých osôb pri obmedzovaní agresívnych duševne chorých
(4-5 osôb);
•
vyhľadávať a využívať nové, moderné spôsoby starostlivosti o pacienta a zároveň tak
zvýšiť kvalitu ošetrovateľskej starostlivosti (bazálna stimulácia a iné);
•
odborné zaškolenie sestier pri zavádzaní noviniek do praxe (elektronická
dokumentácia a iné);
•
využívať možnosť manažovania práce zmenových sestier podľa ich skúsenosti a
33
vzdelania;
•
nabádať sestry k ďalšiemu vzdelávaniu a poskytnúť im možnosť sústavného
vzdelávania.
ZÁVER
Na psychiatrické sestry pôsobí množstvo stresogénnych faktorov, čo sa nám potvrdilo aj v
našom prieskume. Sú to stresory rôznej frekvencie ale aj intenzity, ktorá je vnímaná každou sestrou
individuálne. Sestry využívajú rôzne metódy v boji proti stresu, no napriek tomu sa u nich občas
prejavujú zdravotné problémy. Jedná sa hlavne o somatické ťažkosti, v porovnaní s nimi psychické
zdravotné problémy sa vyskytujú menej často, čo vyplýva z toho, že psychiatrická sestra využíva
nadobudnuté skúsenosti z práce na zvládanie stresu. Z našich výsledkov vyplýva, že dosť vážnym
stresogénnym faktorom na psychiatrických oddeleniach je obmedzovanie duševne chorých. Tým že
sestra je často prítomná pri obmedzovaní, ohrozuje aj svoje zdravie. Veľkou výhodou sestier
pracujúcich na psychiatrickom oddelení je, že dokážu lepšie odhadnúť povahu a správanie iných
ľudí, berú život s nadhľadom, dokážu lepšie riešiť mimopracovné stresové situácie, sú
empatickejšie voči ostatným. Aj keď je práca sestry na psychiatrickom oddelení náročná považujú
ju za zaujímavú, čím potvrdzujú, že sú to vyspelé osobnosti s ochotou pomáhať duševne chorým a
byť im oporou aj napriek všetkým rizikám.
Použitá literatúra
ČERŇANOVÁ, A. 2010. Agresívny pacient z aspektu psychiatrického ošetrovateľstva. In
Psychiatria – Psychoterapia – psychosomatika. ISSN 1335 423X, 2010, č. 2, roč. 17, s. 107-111.
DIMUNOVÁ, L. 2009. Chránia si sestry zdravie? In Sestra. ISSN 1335-9444, 2009, č.11-12, roč. 8,
s. 17.
HLUCHOVÁ, L. 2007. Zdravoveda. 3.vyd. Bratislava: Príroda, 2007. 95 s. ISBN 978-80-0701599-9.
HREŇOVÁ, S., HRINDOVÁ, T. 2012. Špecifické výkony sestier v psychiatrii. In Sestra. ISSN
1335-9444, 2012, č. 1-2, roč. 11, s. 35-37.
JEČNÁ, V. - HOSÁK, L. - ČERMÁKOVÁ, E. 2009. Stres v povolání psychiatrické sestry. In
Česká a slovenská psychiatrie. ISSN 1212-0383, 2009, č. 1, roč. 105, s. 27-31.
KADUČÁKOVÁ, H. 2011. Sestra a psychická pracovná záťaž. In Zborník prednášok z
medzinárodnej konferencie: Jihlavské zdravotnícke dny. Jihlava: Vysoká škola polytechnická. 2011.
ISBN 978-80-8735-37-5. s. 299-307.
34
KRIŠANDOVÁ, J. 2010. Mají sestry vědomosti v oblasti prevence psychické záťeže? In Sestra.
ISSN 1210-0404, 2010, č. 7-8, roč. 20, s. 25-26.
MARKOVÁ, E. - VENGLÁŘOVÁ, M. - BABIAKOVÁ, M. 2006. Psychiatrická ošetovatelská
péče. Praha: Grada Publishing, 2006. 352 s. ISBN 80-247-1151-6.
MLÝNKOVÁ, J. 2010. Jak nevyhořet v ošetřovatelské profesi. In Sestra a lekár v praxi. ISSN
1335-9444, 2010, č. 1-2, roč. 9, s. 44-45.
NEUBAUEROVÁ, K. 2007. Práce sestry na psychiatrickém oddělení. In Sestra. ISSN 1210-0404,
2007, č. 10, roč. 17, s. 49-50.
OPÁLKOVÁ, P., MYSLIVCOVÁ, A. 2012. Psychická záťež personálu psychiatrického oddělení.
In Sestra. ISSN 1210-0404, 2012, č. 4, roč. 22, s. 25-27.
PRAŠKO, J. 2004. Nadměrné obavy o zdraví: rady pro klienta a jeho rodinu. 1. vyd. Praha: Portál,
2004. 136 s. ISBN 80-7178-881-3.
ŠKRLOVÁ, M., ŠKRLA, P. 2003. Kreatívny ošetrovatelský management. Praha: Advent – Orion,
2003. 477 s. ISBN 80- 7172-841-1.
VESTNÍK MZ SR. 2009. čiastka 25, s. 185-187.
ZELMAN, M. 2010. Agresívne prejavy a ich terapia. In Kompendium medicíny. ISSN 1336-4871,
2010, s. 22-23.
ŽIAKOVÁ, M. 2002. Zdravotná sestra a fajčenie. In Sestra, ISSN 1335-9444, 2002, č.10, s 48.
Bc. Katarína Lancošová
Nad Laborcom 2 Michalovce
Email: [email protected]
mob.: 0905783920
Bc. Olena Šipláková
Suchý Jarok 30 Humenné
Email: [email protected]
mob.: 0905346484
PhDr. Ľubomíra Tkáčová, PhD.
VŠZaSP sv. Alžbety, Bratislava
Email: [email protected]
35
5
PSYCHIATRIA OČAMI OŠETROVATEĽSKÉHO PERSONÁLU
Katarína Samecová, Marta Sabolová
Psychiatrické oddelenie UN L. Pasteura Košice
Abstrakt: Kladené nároky na výkon povolania zdravotníckeho pracovníka v jednotlivých
pracovných kategóriách v psychiatrii s ohľadom na charakter akútneho oddelenia, nás vedú
k úvahám otvoriť problematiku minimálneho počtu personálneho obsadenia pracovníkov lôžkového
oddelenia v profesii sestra, zdravotný asistent a sanitár, v dennej a nočnej prevádzke pracoviska.
Úlohou ošetrovateľského personálu je svojím správaním a konaním slúžiť ako vzor, radiť
pacientom ako sa sami môžu vyrovnať so stresovými situáciami a zlepšiť kvalitu svojho života. To
bude možne až keď psychiatrické pracoviska - minimálne akútne oddelenia budú preklasifikované
na pracoviská s intenzívnou starostlivosťou s príslušným počtom pracovníkov.
Kľúčové slová: Psychiatria, Ošetrovateľský personál, Minimálne personálne požiadavky
Téma príspevku je venovaná súčasným podmienkam výkonu ošetrovateľskej starostlivosti
o duševne chorých
s hlavným zameraním na samotný výkon povolania sestier, zdravotných
asistentov a sanitárov na akútnom oddelení psychiatrie.
Sestra, zdravotní asistenti, sanitári predstavujú najväčšiu skupinu zdravotníkov,
poskytujú prvý kontakt pacientom
a zohrávajú výraznú rolu pri skvalitňovaní
často
zdravia
jednotlivcom, rodinám, komunitám. Každý pacient má právo na profesionálnu starostlivosť sestier,
ZA, sanitárov, nie je to však možné pri aktuálnych minimálnych požiadavkách pracovníkov na
počet hospitalizovaných pacientov s duševnou poruchou. Nie je možné obslúžiť 30 pacientov naraz
s počtom 2 sestry a 1 ZA/sanitár v zmene. Súčasné ošetrovateľstvo svojím zameraním vo výkonoch
sestry je orientované hlavne na administratívne činnosti, čo z pracovnej zmeny zaberie minimálne
70% času a len 30 % zostáva na kontakt s pacientom. Počas pracovnej zmeny okrem realizácie
základných liečebných úkonov, ošetrovateľský personál vykonáva nekončiaci a neutíchajúci rad
úkonov a občas až bizarných požiadaviek ako pacientov, tak aj rodinných príslušníkov.
Kladené nároky na výkon povolania zdravotníckeho pracovníka v jednotlivých pracovných
kategóriách v psychiatrii s ohľadom na charakter akútneho oddelenia, nás vedú k úvahám otvoriť
problematiku minimálneho počtu personálneho obsadenia pracovníkov lôžkového oddelenia
v profesii sestra, zdravotný asistent a sanitár, v dennej a nočnej prevádzke pracoviska.
36
Úlohou ošetrovateľského personálu je svojím správaním a konaním slúžiť ako vzor, radiť
pacientom ako sa sami môžu vyrovnať so stresovými situáciami a zlepšiť kvalitu svojho života.
Členovia ošetrovateľského personálu musia byť však v prvom rade
sami v dobrej psychickej
a fyzickej kondícii, ku ktorej sú potrebné vhodné pracovné podmienky s dostatkom času na
pacientov. To bude možne až keď psychiatrické pracoviska - minimálne akútne oddelenia budú
preklasifikované na pracoviská s intenzívnou starostlivosťou s úpravou minimálnych personálnych
požiadaviek .
Zoznam bibliografických odkazov
Reforma psychiatrickej starostlivosti, výnos MZ SR č.09812/2008 – OL
PhDr. Katarína Samecová
Kosatcova č. 8
040 01 Košice
[email protected]
37
6
PSYCHOHYGIENA V PRÁCI PSYCHIATRICKÝCH SESTIER
Stanislava Bédiová
Psychiatrická nemocnica Veľké Zálužie
Abstrakt: Problematike psychohygieny sa v minulých rokoch nevenovala pozornosť akú by si
zasluhovala. Stres, psychická záťaž a časová tieseň sa stali bežnou súčasťou každodenného života.
Sestry sú stresovým situáciám vystavované pomerne často, nápor bežného rodinného života sa
násobí vykonávaním náročného povolania. Práca na zmeny, naliehavé situácie, ktoré vyžadujú
okamžité rozhodnutia, interakcia s pacientmi a príbuznými, blízkosť smrti a vysoká miera
zodpovednosti spôsobujú vysoké psychické zaťaženie. Výskumných prác zaoberajúcich sa
problematikou stresu v práci sestry je mnoho. Prevažná väčšina poukazuje na vysokú mieru záťaže
v práci sestry, upozorňujú na vysoké percento sestier so syndrómom vyhorenia alebo s depresívnou
symptomatikou. Psychohygiena ako prostriedok na zlepšenie a udržanie duševného zdravia je pre
sestry nesmierne dôležitá. Príspevok prezentuje výsledky prieskumu, v ktorom sme sa zaoberali
aplikáciou psychohygienických zásad v živote psychiatrickej sestry. Porovnávali sme mieru
dodržiavania psychohygienických zásad u sestier
pracujúcich v Psychiatrickej
nemocnici
vo Veľkom Záluží a sestier pracujúcich na somatických oddeleniach Fakultnej nemocnice v Trnave.
Kľúčové slová: Psychohygiena. Psychohygienické zásady. Sestra. Psychiatrické oddelenie.
Somatické oddelenie.
Úvod
Najvýznamnejšou hodnotou v živote človeka je zdravie. Predstavuje jednotu telesnej,
psychickej, sociálnej a duchovnej dimenzie života. WHO definuje zdravie ako „stav telesnej
a duševnej pohody, v ktorom jednotlivec realizuje svoje schopnosti, dokáže zvládnuť normálne
životné záťaže, je schopný pracovať produktívne a úspešne a prospievať spoločnosti (Krajčovičová,
Čaplová 2013).“ Duševné zdravie človeka ohrozujú okrem biologických, genetických, sociálnych
príčin aj psychické príčiny. Medzi psychické determinanty duševného zdravia patria rôzne
negatívne životné udalosti, určité osobnostné charakteristiky, a v neposlednom rade aj nevhodný
životný štýl, nedostatok fyzickej aktivity, nedostatok spánku alebo nedodržiavanie zásad duševnej
hygieny (Krajčovičová, Čaplová 2013).
38
Psychohygiena predstavuje súbor preventívnych opatrení, pravidiel zameraných na podporu
a ochranu duševného zdravia. Vlastná zodpovednosť za duševné zdravie je nevyhnutná, hlavne pre
pomáhajúce profesie, kde práca sestry nepochybne patrí. Psychicky vyčerpaná sestra je rizikom
nielen pre seba, ale aj pre pacienta. Pri zvládaní psychickej záťaže v práci sestry sa môžeme
zamerať na zníženie množstva stresorov, alebo zvýšenie aplikácie protektívnych prostriedkov na
elimináciu stresu. Jedným z prostriedkov pomáhajúcich eliminovať stres a efektívne zvládať
záťažové situácie je práve psychohygiena (Stupková, 2006).
Cieľom našej práce bolo porovnať mieru dodržiavania psychohygienických zásad medzi
sestrami pracujúcimi na psychiatrickom oddelení a sestrami pracujúcimi na somatickom oddelení.
Štúdia Ječnej a kol. (2009) hovorí, že psychiatrické sestry sú schopné lepšie zvládať pracovný stres
ako sestry zo somatických oddelení. Túto skutočnosť odôvodňujú lepšími znalosťami zásad
psychohygieny, relaxácie, zásad správnej komunikácie a asertívneho správania u psychiatrických
sestier. Potvrdzuje to aj výskum Hosáka a kol. (In Ječná a kol., 2009), ktorý hovorí, že psychiatrické
sestry sú štatisticky významne menej postihnuté syndrómom vyhorenia ako sestry pracujúce na
somatických oddeleniach. Na základe týchto poznatkov predpokladáme, že sestry pracujúce na
psychiatrickom oddelení uplatňujú psychohygienické zásady vo svojom živote vo väčšej miere ako
sestry pracujúce na somatických oddeleniach.
Prieskumný súbor a metodika
Prieskumu prebiehal v Psychiatrickej nemocnici vo Veľkom Záluží v septembri 2013.
Rozdaných bolo 62 dotazníkov. Prieskumu sa zúčastnilo 48 sestier pracujúcich v trojzmennej
prevádzke. Dotazník bol anonymný a dobrovoľný. Obsahoval 28 položiek zameraných na
dodržiavanie psychohygienických zásad. Na porovnanie miery dodržiavania psychohygienických
zásad u sestier pracujúcich na somatických oddeleniach sme využili výsledky prieskumu, ktorý bol
súčasťou diplomovej práce Psychohygiena v práci sestry (Bédiová, Liptáková, 2013). Prieskumný
súbor v uvedenej práci tvorilo 100 sestier pracujúcich v trojzmennej prevádzke na detskom,
internom, chirurgickom, traumatologickom, neurologickom a gynekologickom oddelení. Prieskum
prebiehal v januári 2013. Výsledky prieskumov boli spracované v programe EXCEL. Vyhodnotené
percentuálne. Prieskumy sme realizovali na základe súhlasu riaditeľky PN Veľké Zálužie
a námestníčky pre ošetrovateľstvo FN Trnava.
Demografické údaje
39
Oboch prieskumov sa zúčastnili len respondenti ženského pohlavia. Vekové kategórie
a dĺžka odbornej praxe sú znázornené v nasledujúcich grafoch.
Výsledky prieskumu
Dotazníkové položky sme vyhodnocovali vo vybraných oblastiach psychohygieny:
spánkový režim, životospráva, pohybová aktivita, relaxácia, časový manažment.
V prvej skúmanej oblasti psychohygieny sme sa zamerali na dodržiavanie spánkového režimu.
Zistili sme, že nie je rozdiel medzi dodržiavaním spánkového režimu medzi sestrami pracujúcimi na
psychiatrickom oddelení a sestrami pracujúcimi na somatických oddeleniach. Môžeme konštatovať,
že dodržiavanie spánkového režimu je v oboch skupinách pomerne rovnaké. Vplyvom spánkovej
deprivácie na pracovný výkon sestier sa zaoberali vo svojom prieskume Simočková a Peřinová
(2006). Podľa zistení tohto prieskumu spánkový režim sestry nedodržiavajú. Viac ako 2/3
respondentov pred nočnou zmenou nespí a 1/3 spí 1 – 3 hodiny. Z nášho prieskumu vyplynulo, že
56% psychiatrických sestier aj sestier zo somatických oddelení pred nočnou zmenou nikdy nespia.
Spánok po nočnej zmene udáva 91% respondentov prieskumu Šimočkovej a Peřinovej
(2006), avšak dĺžka spánku predstavuje u viac ako polovice respondentov len 1 – 3 hodiny. Najviac
sestier (51% psychiatrických sestier, 48% sestier zo somatických oddelení) spí po nočnej zmene 3 –
5 hodín. Až 17 % psychiatrických sestier udalo, že po nočnej zmene nikdy nespí. U sestier zo
somatických oddelení priznalo 11%, že po nočnej zmene nikdy nespí. Podobné výsledky prezentuje
aj prieskum Kuberovej (2012), v ktorom sa uvádza, že 63 % sestier spí po nočnej zmene 3 – 4
hodiny. Simočková a Peřinová (2006) upozorňujú na skutočnosť, že nedodržiavanie spánkového
režimu vedie k spánkovej deprivácii, ktorá ovplyvňuje kvalitu pracovného výkonu.
V rámci zásad psychohygieny u ľudí, ktorý pracujú v nočných zmenách je odporúčaná
pravidelnosť nočných zmien. Na túto skutočnosť sme sa zamerali aj v našom prieskume. Sestry
pracujúce na psychiatrickom oddelení udávajú, že nočné zmeny majú plánované väčšinou
pravidelne až v 56% a vždy v 40%. Pravidelnosť v zadeľovaní služieb vyplýva zo špecifického
systému organizácie práce zmenových sestier v psychiatrickej nemocnici. Snaha priblížiť sa
k vytvoreniu pravidelného rytmu vykonávania nočnej práce môže byť cestou k eliminovaniu
negatívneho dopadu nočnej práce na zdravie sestier. Sestry pracujúce na somatických oddeleniach
majú nočné zmeny pravidelne plánované vždy v 24%, väčšinou
v 36%.
Druhú oblasť psychohygieny, ktorej dodržiavanie sme skúmali je správna životospráva.
V prieskume, ktorý bol realizovaný vo Fakultnej nemocnici v Trnave, sme zistili, že až 39 % sestier
sa stravuje pravidelne len občas a 18 % sestier udalo, že sa nikdy nestravujú pravidelne.
Psychiatrické sestry vo väčšej miere dodržiavajú zásady správneho stravovania. 27%
40
psychiatrických sestier uviedlo, že sa vždy stravujú pravidelne a 38% sa stravuje väčšinou
pravidelne.
Na otázku, či skonzumujú sestry v práci denne aspoň jedno teplé jedlo uviedlo až 42%
sestier somatických oddelení odpoveď len občas, 21% nikdy. Až 46% psychiatrických sestier vždy
využíva v práci čas určený na jedlo, 19% väčšinou. Predstavuje to viac ako polovicu sestier.
Analýza ďalšej dotazníkovej otázky, ktorá bola zameraná na konzumáciu jedného teplého
jedla v práci. Až 69% psychiatrických sestier v práci vždy skonzumuje aspoň jedno teplé jedlo,
25% väčšinou. Výsledky prieskumu Kuberovej (2012) týkajúce sa konzumácie teplého jedla denne,
sú skoro identické s výsledkami nášho prieskumu. 60% respondentov tohto prieskumu uviedli, že
konzumujú jedno teplé jedlo denne. Len 1% sestier neskonzumuje v priebehu dňa teplé jedlo.
Dodržiavanie pitného režimu je u sestier problematické. Z prieskumu, ktorého sa zúčastnili
sestry pracujúce na somatických oddeleniach vyplynulo, že až 61 % sestier vypije denne okrem
kávy len do 1 litra tekutín. Podobné výsledky zaznamenala aj Kuberová (2012) vo svojom
prieskume. 41 % respondentov spomínaného prieskumu vypije 1 -1,5 litra tekutín, 20 % sestier
vypije len 0,5 – 1 liter tekutín denne. Psychiatrické sestry sú dôslednejšie v dodržiavaní pitného
režimu. Až 29% sestier vypije 1,6 – 2 l tekutín. Podľa odborných poznatkov by mal dospelý človek
vypiť 20 – 40 ml na 1kg telesnej hmotnosti za 24 hodín, čo predstavuje približne 2 – 3 litre tekutín
okrem kávy, alkoholu a silného čaju (Čeledová, Čevela, 2010). Pri nedodržaní pitného režim sa
môžu objavovať pocity únavy, malátnosti.
K správnemu životnému štýlu patrí aj dostatok pohybovej aktivity. Zistili sme, že sestry
pracujúce na somatických oddeleniach sa pohybovej aktivite venujú nepravidelne, alebo vôbec
uviedlo to 37 % sestier, ako najčastejší dôvod absencie pohybovej aktivity uviedli fyzické
vyčerpanie z práce a nedostatok času. Každodennej pohybovej aktivite sa venuje len 12% sestier.
Psychiatrické sestry sú o niečo aktívnejšie. 38% psychiatrických sestier udáva, že sa pohybovej
aktivite venuje každodenne. Z prieskumu Kuberovej (2012) 38% sestier sa skôr nevenuje
pohybovej aktivite, 31% sestier uviedlo, že sa venuje športovej aktivite niekedy. Podľa Simočkovej
a Zamboriovej (2011) športovanie ako spôsob relaxácie uvádza len 28 % sestier. Neuvedomujeme
si, že pohybová aktivita redukuje depresiu a zlepšuje spánok. Potvrdila sa aj skutočnosť, ktorá
hovorí o eliminácii chronickej únavy u sestier pracujúcich na zmeny.
Relaxácia patrí medzi základné zásady psychohygieny. Z prieskumu vyplynulo, že
psychiatrické sestry poznajú relaxačné metódy. Napriek tomu je zaujímavé, že relaxačné metódy
v praxi neaplikujú. Vyplynulo to z analýzy otvorenej dotazníkovej položky, v ktorej nás zaujímalo,
akú metódu na uvoľnenie psychického napätia sestry využívajú. Na otázku odpovedalo len 20
sestier. Psychické napätie redukujú hudbou, prechádzkami v prírode, čítaním kníh. Len jedna
psychiatrická sestra využíva na uvoľnenie napätia autogénny tréning a 3 sestry sa zbavujú napätia
41
dychovými cvičeniami. Z nášho prieskumu vyplynulo, že len 10% sestier pracujúcich na
somatických oddeleniach pozná relaxačné metódy. Sestry pracujúce na somatických oddeleniach
využívajú na elimináciu stresu ticho, „zapálim si“, relaxujú v prírode. Používanie relaxačných
metód na zbavenie stresu ako autogénny tréning, Jacobsonova progresívna relaxácia, meditácia,
jóga nie sú sestrami vôbec uvádzané. Predpokladáme, že nie je dôležitá metóda relaxácie, ale jej
účinok na elimináciu záťažovej situácie. Sestry na základe svojich skúseností vedia, ktorá nimi
vybratá metóda relaxácie eliminuje ich aktuálne prežívanú záťažovú situáciu.
Nakoniec sme sa v našom prieskume zaoberali časovým manažmentom sestier. Zistili sme,
že medzi psychiatrickými sestrami a sestrami pracujúcimi na somatických oddeleniach nie sú
výrazné rozdiely v organizovaní svojho času. Obe skupiny sestier si vedia dobre manažovať svoj
čas.
Rozdiel medzi skúmanými skupinami sestier sme zaznamenali v prežívaní časovej tiesne
v práci. Až 55 % sestier pracujúcich na somatickom oddelení uviedlo, že pocit časovej tiesne
v práci prežívajú každú zmenu. 56% psychiatrických sestier prežívajú časovú tieseň raz za mesiac.
Pocit časovej tiesne v práci sestry spôsobuje mnoho faktorov, nedostatok personálu, náhle
vznikajúce a nepredvídateľné situácie. Myslíme si, že vo veľkej miere záleží na tom, ako sa sestry
naučia zvládať a eliminovať pôsobiaci stres. Ječná a kol. (2009) vo svojej štúdii uvádzajú, že sestry
pracujúce na psychiatrických oddeleniach efektívnejšie zvládajú stresové situácie ako sestry
pracujúce na somatických oddeleniach. Na druhej strane sestry pracujúce na somatických
oddeleniach vo väčšej miere poskytujú ošetrovateľskú starostlivosť imobilným pacientom, častejšie
sa stretávajú s umierajúcimi pacientmi, taktiež realizujú väčšie množstvo odborných úkonov
u pacientov ako sestry pracujúce na psychiatrických oddeleniach. Vzhľadom k súčasnému stavu
personálu na oddeleniach a nárokmi, ktoré sú na sestry kladené, môže vznikať u sestier pracujúcich
na somatických oddeleniach väčší pocit časového stresu a zvýšenej fyzickej záťaže.
Diskusia
Z nášho prieskumu okrem iného vyplynulo, že všetky sestry, bez rozdielu toho v ktorej
oblasti medicíny pracujú, si uvedomujú význam psychohygieny. Každá sestra pozná základné
pravidlá psychohygieny, vie pacientovi odporúčať zásady správnej životosprávy. Môžeme potvrdiť
náš predpoklad o tom, že psychiatrické sestry uplatňujú psychohygienické zásady vo svojom živote
vo väčšej miere ako sestry pracujúce na somatických oddeleniach. Psychiatrická sestra pracuje
s poznatkami psychohygieny. Snaží sa ich aplikovať do vedomia pacienta, učí pacienta o potrebe
vyváženosti odpočinku a práce, často hovorí o dôležitosti spánkovej hygieny, denne počúva
autogénny tréning a učí pacientov správne relaxovať. Je však otázne, či vedomosti o zásadách
42
psychohygieny psychiatrické sestry aplikujú do svojej praxe vedome a na základe svojho vlastného
presvedčenia, alebo si životný štýl sestra volí podvedome na základe poznatkov zo svojej praxe.
Taktiež
by
sme
sa
mali
zamyslieť
nad
faktormi,
ktoré
determinujú
dodržiavanie
psychohygienických zásad u sestier pracujúcich na somatickom oddelení. Neporovnávali sme
napríklad podmienky stravovania v jednotlivých nemocniciach, alebo spôsob práce, či iné faktory,
ktoré by mohli ovplyvniť voľbu životného štýlu konkrétnej sestry. Neskúmali sme napríklad kvalitu
života sestier v súvislosti s dodržiavaním psychohygieny, alebo prítomnosť syndrómu vyhorenia
u týchto sestier. Je mnoho faktorov, ktorým sme sa v našom prieskume nevenovali.
Myslíme si však, že životný štýl, ktorým sestra žije, je vo veľkej miere ovplyvňovaný jej
osobnosťou a postojom k vlastnému zdraviu. Preto je ťažké vyvodiť z prezentovaného prieskumu
odporúčania pre prax. Zvládanie emočného vypätie z práce a spôsob zvládania záťažových situácii
je veľmi individuálny. Chceli sme poukázať na fakt, že za vlastné zdravie, aj to duševné je
zodpovedný každý jednotlivec sám.
Záver
Povolanie sestry patrí z hľadiska odbornej pripravenosti, ako aj samotného profesionálneho
výkonu k náročným povolaniam. Sestry majú vysokú mieru profesionálnej zodpovednosti, musia
efektívne zvládať komunikáciu s pacientom, prispôsobovať sa novému technickému vybaveniu, sú
povinné stále sa vzdelávať, prispôsobovať sa nepravidelnému životnému štýlu. Povolanie
psychiatrickej sestry je v mnohom špecifické. Komunikácia s psychiatrickým pacientom, stigma
odboru, hľadanie rovnováhy medzi partnerským a direktívnym prístupom k pacientovi, zvýšené
riziko fyzického násilia zo strany pacienta môžu byť zdrojom psychickej záťaže v práci
psychiatrických sestier. Nároky spoločnosti kladené na sestru neustále narastajú. So stúpajúcimi
nárokmi stúpa aj psychická záťaž v práci sestry. Psychohygiena tvorí súbor opatrení, ktoré sestre
pomáhajú efektívne zvládať záťažové situácie.
Zoznam použitej literatúry
BÉDIOVÁ, S. – LIPTÁKOVÁ, K. 2013. Psychohygiena v práci sestry: diplomová práca. Trnava :
Trnavská Univerzita, 2013. 102 s.
ČELEDOVÁ, L., ČEVELA, R. 2010. Výchova ke zdraví. 1.vyd. Praha : Grada, 2010. s.126. ISBN
978-80-247-3213-8.
JEČNÁ, V. – HOSÁK, L. – ČERMÁKOVÁ, E. 2009. Stres v povolaní psychiatrické sestry. In
Česká a slovenská psychiatrie. ISSN 1212-0383, 209, roč. 105, č. 1,s. 27 – 31.
43
KRAJČOVIČOVÁ, D. – ČAPLOVÁ, T. 2013. Štátna zdravotná politika v oblasti starostlivosti
o duševné zdravie v SR. In Lekárske listy – odborná príloha zdravotníckych novín. č. 32, 12.9.2013.
KUBEROVÁ, H. 2012. Náročné zdravotnícke povolania a psychohygiena. In Ošetřovatelská péče
a porodní asistence v praxi: Sborník z mezinárodní konference Jihlavské zdravotnické dny 2012 II.
Ročnik. Jihlava: Vysoká škola polytechnická, 2012. ISBN 978-80-87035-52-8.
SIMOČKOVÁ, V. – PEŘINOVÁ, N. 2006. Spánková deprivácia a pracovný výkon sestier. In
Molisa 3. [online]. Prešov : Prešovská univerzita v Prešove. 2006. [cit. 2012 – 12 - 10] Dostupné na
internete: <www.unipo.sk/public/media/files/docs/fz_veda/svk/dokument_47_14.pdf > ISBN 80-8068480-4.
SIMOČKOVÁ, V. – ZAMBORIOVÁ, M. 2011. Postoje sestier k determinantom zdravia. In Sestra.
ISSN 1335-9444, 2011, roč. 10, č. 3 – 4, s. 16 – 20.
STUPKOVÁ, M. 2006. Výskyt syndrómu vyhorenia u zdravotníckych pracovníkov a jeho
prevencia. In Komplexná starostlivosť o človeka v hraničných situáciách. Prešov: Fakulta
zdravotníctva a sociálnej práce bl. P. P. Gojdiča. 2006. ISBN 80-969449-1-6. s. 204 – 207.
Mgr. Bédiová Stanislava
Psychiatrická nemocnica Veľké Zálužie
Rínok 334, Veľké Zálužie
[email protected]
44
7
EDUKÁCIA PACIENTA S PORUCHOU PAMÄTI
Mária Majerová
Psychiatrická nemocnica prof. Matulaya Kremnica
Abstrakt: Cieľom prezentácie bolo poukázať, že úbytok pamäťových schopností vo vyššom veku
je možné obmedziť aj pomocou pamäťových cvičení, ukázať možnosti udržiavania a zlepšovania
svojej pamäte a to nielen počas hospitalizácie, ale najmä po jej ukončení. Poskytovaním odborných
rád upevňovať zdravé sebavedomie, záujem o nové poznatky a tým udržať dostatočnú sebestačnosť
čo najdlhšie. Zmyslom edukácie je naučiť pacientov využívať svoje schopnosti a vedomosti a tiež
nechať ich vyskúšať novonadobudnuté poznatky v praxi.
Kľúčové slová: Pamäť. Tréning pamäti. Edukácia
Ľudský život sa neustále predlžuje. Do života spoločnosti čoraz viac zasahujú ochorenia
typické pre starší zrelý vek.
Dodnes prevláda názor, že starnutie sprevádza strata väčšiny telesných a mentálnych
funkcií. V súlade s touto predstavou by sa mal rokmi neúprosne zhoršovať sluch, zrak, pamäť
a inteligencia. Potvrdilo sa, že zhoršenie zdravotného stavu a strata niektorých schopností,
pokladaných za prirodzený prejav staroby, v skutočnosti spôsobuje samota, izolácia, strata citových
väzieb, zlý životný štýl, chybné stravovanie, ale aj duševná a telesná nečinnosť.
Väčšina ľudí nad 65 rokov má mozog zachovaný pre ďalšie bezchybné fungovanie.
Starnutie mozgu nie je jednorazový proces opotrebovania s prevahou strát. Vplývajú naň faktory,
ktoré pri udržiavaní rovnováhy zachovajú dlhodobú vitalitu. Účinným prostriedkom zvyšovania
obranyschopnosti organizmu je duševná a telesná činnosť. Prostredie bohaté na podnety
a intenzívnu aktivitu pomáha skvalitniť činnosť mozgu, zvýšiť jeho aktivitu a rozmnožiť a upevniť
počet spojení medzi jednotlivými mozgovými bunkami.
V rámci edukácie je potrebné zdôrazňovať pacientov podiel na stave jeho pamäte. Cieľom
edukačného programu nie je len informovať, ale ich aj presvedčiť o tom, že používaním
primeraných cvičení je možné zhoršovanie pamäte spomaliť a udržať sebestačnosť do neskoršieho
veku.
Pamäť je súbor psychických procesov, umožňujúcich vštepovanie (zapamätávanie),
uchovávanie, vybavovanie vnemov, poznatkov, pohybov, skúseností. Funkčne možno rozlišovať
pamäť okamžitú, krátkodobú, dlhodobú. Pri dlhodobej pamäti sa rozlišuje pamäť epizodická
45
(ukladajú sa osobné udalosti a časové vzťahy podľa časovej postupnosti) a pamäť sémantická
(ukladajú sa pojmy, významy, súvislosti).
Druhy pamäti
Z klinického hľadiska rozlišujeme väčšinou štyri základné zložky pamäti:
 schopnosť ukladať pamäťové obsahy – vštiepivosť
 schopnosť udržať pamäťové obsahy – retencia
 schopnosť udržať pamäťové obsahy bez zmeny – konzervácia
 schopnosť vybaviť si pamäťové obsahy – reprodukcia
Mozog sa skladá z dvoch hemisfér, ktoré vykazujú určitú špecializáciu. Ľavá hemisféra je
zodpovedná za tzv. rozumovú zložku, uchováva najrôznejšie fakty, vedomosti, znalosti, umožňuje
logické myslenie. Naopak pravá hemisféra je sídlom kreativity, emócií, vytvára asociácie, uchováva
rôzne obrazy a hudbu, zodpovedá za orientáciu v priestore a autobiografickú pamäť.
Krátkodobá pamäť slúži k vybaveniu malého množstva slovných alebo zrakovo
priestorových informácii nutných k riešeniu aktuálneho problému. Dĺžka zapamätania je len 30 – 90
sekúnd. Informácia je potom ďalej spracovaná a buď sa uloží do pamäti dlhodobej, alebo sa stráca.
Dlhodobá pamäť má prakticky neobmedzenú dobu uloženia
Epizodická pamäť – zabezpečuje zapamätanie si rôznych epizód zo života
Sémantická pamäť – sú vedomosti, naučené poznatky, čísla a pojmy
Procedurálna pamäť – motorické zručnosti, pohyb
Zabúdanie
Je opakom uchovávania informácií. Zabúdanie je najprudšie po 1 hodine po pamäťovom
vstupe ( po 1 hodine si pamätáme asi 44,2% z pôvodne osvojeného materiálu, nedá sa však povedať
či ide o trvalú alebo dočasnú stratu). Zabúdanie nie je len negatívne, v rámci udržania zdravej
psychickej regulácie je vlastne nevyhnutné. Do krátkodobej pamäte sme schopní uložiť 7 (+/- 2)
položiek, ale väčšinou ich rýchlo zabúdame. Dôvodom môže byť nahrádzanie položiek novými
položkami alebo pôsobenie času.
46
Faktory vplývajúce na kvalitu pamäte
Na kvalitu pamäte rozhodne vplýva zmyslové vnímanie pretože intersenzorický obraz
získavame prostredníctvom zmyslov a tie výrazne ovplyvňuje kvalitu zmyslového vnímania
a v konečnom dôsledku samotnú pamäť. Toto má priamy vplyv na ukladanie informácii o danom
predmete či jave, či udalosti. Prvotné informácie ktoré získava človek majú teda výrazný
a rozhodujúci vplyv na kvalitu obrazu, ktorý sa ukladá do pamäte. Ak je zmyslové vnímanie
nedostatočné, je tým poznačené aj zapamätanie. Napríklad, človek s poruchou zraku alebo sluchu
nemá dostatočné zrakové či sluchové informácie a z toho dôvodu si zapamätá chybný obraz toho čo
videl, alebo chybný vzor toho, čo počul.
Telesné zdravie je faktor, ktorý tiež ovplyvňuje kvalitu pamäte, rozhodne sem zaraďujeme
únavu, alebo chorobu, ktorá pôsobí tak, že nám pamäť nefunguje rovnako, ako keď je človek
zdravý a tak ako je bežne zvyknutí. Pritom sa nevládzeme sústrediť a nezapamätáme si dôležité
veci. Sú to však prechodné záležitosti, a po vyzdravení problémy ustúpia.
Medzi faktory vplývajúce na kvalitu pamäte rozlišujme bežné ťažkosti so zapamätávaním a
skutočné poruchy pamäti. Ťažkosti s pamäťou sú vždy subjektívne, porovnávajú sa s vlastnými
výkonmi v minulosti a súčasnosti, alebo porovnanie pacientovej pamäte s kategóriou ľudí v tom
istom veku zväčšujúce sa ťažkosti, nemusia však znamenať nejakú poruchu pamäti. Porucha pamäti
znamená skutočný nedostatok schopností učenia, ukladania alebo vybavovania si informácií. Bližšie
nám to určia pamäťové testy.
Ďalším faktorom, ktorý vplýva na kvalitu pamäte je psychická kondícia. V prípade, že sme
nepretržite vystavení problémom, strastiam, stresom, vtedy máme problémy a nedokážeme sa
sústrediť. Smútok, depresia zaberajú plne našu pozornosť, a preto naša pamäť nefunguje tak, ako
sme zvyknutí. Stavy úzkosti napr. pred skúškou spôsobujú „okno“, je to proces odohrávajúci sa v
mozgu. Keď sa upraví naša nálada pozitívne, ovplyvní to aj našu pamäť. V prípade, že je depresiu
47
potrebné liečiť, lieči sa úspešne aj problém s pamäťou. Ak sa problémy vyriešia, stres a ťažkosti sa
vyriešia, depresiu zvládneme sami pomocou vlastných síl, vrátia sa nám aj pamäťové schopnosti.
Záujem a motivácia je tiež jedným z faktorov vplývajúce na kvalitu pamäte napríklad v prípade
silnej motivácie je naša schopnosť pamätať si lepšia. Záujem zvyšuje predpoklad ľahšieho učenia sa
v škole. V dospelosti je záujem predpokladom udržiavania si koníčkov, hobby a tým aj mentálnych
schopností.
Výraznejšie vplýva na kvalitu pamäte vzdelanie a inteligencia – vzdelanie nemá priamu
súvislosť s pamäťou, avšak ľudia s vyšším vzdelaním mávajú vyššie nároky na pamäť a viac ju
zaťažujú. U vzdelaných ľudí sa predpokladá dobrá pamäť. Vzdelaní ľudia majú zvyčajne aj dobrú
pamäť.
Medzi faktory vplývajúce na kvalitu pamäte rozhodne patrí životný štýl, pretože aktívny životný
štýl podporuje a stimuluje pamäťové schopnosti. Pasivita, jednostrannosť, nezáujem v
každodennom živote prinášajú pamäťové problémy.
Sebaobraz, sebapredstava, „obraz vlastného Ja“ samozrejme tiež zahrňujeme medzi faktory
vplývajúce na kvalitu pamäte. Hlavne pozitívny sebaobraz pomáha zvládnuť pamäťové zlyhania a
udržiava aktívne mentálne schopnosti.
Negatívny sebaobraz tvorí bludný kruh, znižuje sebadôveru, je predpokladom vzniku pamäťových
zlyhaní a pamäťových problémov.
Vek neznamená automaticky zníženú schopnosť pamätať si. Vekom sa len veľmi mierne znižujú
kognitívne výkony ,ktoré sú odlišné u jednotlivcov. Starší človek dokáže využiť predchádzajúce
skúsenosti na zapamätanie si nových vecí. Negatívne vo vyššom veku pôsobí choroba. Na
uchovanie dobrej pamäti je potrebná správna životospráva, schopnosť vyhľadávať príležitosti na
fyzickú či psychickú aktivitu podľa záujmov a chuti, schopnosť vyhýbať sa stereotypom.
Prax a tréning vplývajú na kvalitu pamäte, pretože pozitívne ovplyvňujú pamäťové schopnosti,
pretože udržiavajú kognitívne schopnosti v činnosti.
Tréning pamäti je určený pre ľudí s miernou kognitívnou poruchou (MCI), s už existujúcimi
problémami s pamäťou, u ľudí ktorí majú vnútorný subjektívny pocit, že pamäť už nefunguje ako
kedysi.
Tréning pamäti
Starý človek v sebe skrýva obrovský potenciál. Je to neohraničený zdroj informácií
a životných skúseností, ktoré je potrebné ďalej kvalitatívne a kvantitatívne rozvíjať.
48
Prostredníctvom rôznych edukatívnych aktivít môže starší človek opätovne nájsť zmysel
svojho života. Posilňovaním a znovu vytváraní nervových spojení sa dá zamedziť ich zániku. Nové
nervové spojenia sa vytvárajú v každom veku.
Medzi aktivity podporujúce mozgovú činnosť patrí aj tréning pamäti. Je to cyklus stretnutí
v trvaní 60 minút, ktoré sa konajú v pravidelných intervaloch, jeden krát do týždňa v presne
stanovenom čase. Cyklus pozostáva z dvanástich stretnutí podľa presnej štruktúry. Každé stretnutie
má vopred určený cieľ, tému a k nemu prislúchajúce cvičenia. Náročnosť cvičení je zvolená podľa
charakteru skupiny a štádia ochorenia.
Typy tréningov pamäti:
Vzdelávacia, relaxačná, spoločenská aktivita pre seniorov s poruchou pamäti
Kognitívna rehabilitácia
Každé sedenie sa zameriava na získanie prípadne znovuobnoveniu istého obsahu teda
určitého objemu teoretických vedomostí.
Ide o objasnenie činnosti ľudskej pamäti, jej fungovanie a možnosti vzniku porúch v procese
starnutia a ochorenia, možnosti ako si udržať funkčnú pamäť čo najdlhšie. Súčasťou teórie môžu
byť aj prednášky o správnej životospráve, zdravom životnom štýle. Rozsah týchto vedomostí je
limitovaný schopnosťou účastníkov pochopiť ich a využívať v praktickom živote. Ide tu o krátke
stručné vysvetlenie základných pojmov, ich vzťahov a súvislostí. V priebehu sedenia sa ich môže
uskutočniť niekoľko, vystriedané sú praktickými cvičeniami, ktoré aplikujú a rozvíjajú teóriu.
Dôležité je hlavne používať krátke a stručné vety, hovoriť pomaly a robiť prestávky. Ťažšie
pochopiteľné vety zopakovať. Udržiavať očný kontakt s účastníkmi a presvedčiť sa, že všetci
zúčastnený zadaniu porozumeli.
Cieľová skupina
Skupina je tvorená zo 7 pacientov s rozdielnou diagnózou prijatých na gerontopsychiatrické
oddelenie. Pri našich stretnutiach sme sa však zamerali na štyroch pacientov s demenciou
Alzheimerovho typu.
Boli to tri ženy vo veku od 69 - 83 rokov a jeden muž vo veku 88 rokov. U všetkých štyroch
pacientov to bola ich prvá hospitalizácia. Pacienti sa sťažovali na zhoršujúcu sa pamäť, jedna
pacientka mala strach z budúcnosti. Z vyšetrení, ktoré im boli realizované má pre nás význam
SMMSE test, ktorý poukazuje na zmeny kognitívnych funkcií u pacienta s demenciou a na základe
49
výsledného skóre cielene usmerňovať výber ošetrovateľských intervencií zameraných na tréning
kognitívnych funkcií. Ich hodnoty boli 19, 24, 21, 20 bodov.
Tento test sa v našom zariadení robí na začiatku a na konci hospitalizácie. Ak je
hospitalizácia dlhšia ako 30 dní, robí sa aj počas hospitalizácie.
Po zahájení farmakoterapie a vyhodnotenia testu SMMSE sme zaradili pacientov do skupiny
tréningov pamäti, kde sme sa snažili pacientom vysvetliť význam precvičovania pamäti a tiež
ukázať rôzne možnosti zlepšenia kognitívnych schopností. Stretnutia prebiehajú počas celej
hospitalizácie, jeden krát do týždňa, vždy v rovnakom čase, na rovnakom mieste s rovnakou
štruktúrou.
Vyhodnotenie sedení
Cieľom stretnutí bolo, aby pacienti získali
určité základné vedomosti o činnosti pamäti, jej
fungovaní a druhoch pamäti.
Naše ciele zamerané na aktivizáciu pacientov a zlepšenie intrakcie medzi nimi sa podarilo
splniť. U pacientov sa pri stretnutiach a aj po nich komunikácia výrazne zlepšila.
Pamäťové funkcie u jednotlivých členov sa počas stretnutí nezhoršili, u dvoch pacientov
dokonca došlo k výraznému zlepšeniu. V porovnaní s prvým stretnutím, kedy bolo naším cieľom
zmeranie rozsahu číselnej a slovnej pamäti a po ôsmych stretnutiach s rovnakým cieľom došlo
u spomínaných pacientov k zlepšeniu, u jedného pri slovnej z troch slov na sedem, u druhého
z piatich na jedenásť slov, čo potvrdil aj SMMSE test. Dosiahnuté výsledky sú zobrazené v grafe.
Tento graf zobrazuje výsledky SMMSE testu pred začatím tréningu pamäti a po určitom čase.
U všetkých pacientov môžeme pozorovať zlepšenie bodového ohodnotenia. V grafe je zobrazený aj
pacient, ktorý nemal Alzheimerovu demenciu, na demonštráciu, že mnohé ochorenia sa na začiatku
javia ako demencia.
Ďalší graf zobrazuje pacientku vo veku 72 rokov ktorá nebola vhodná na skupinovú terapiu
preto bola zvolená organizačná forma ako individuálna. Bola to vysokoškolsky vzdelaná profesorka
matematiky. Bývala s manželom má 2 deti. Manžel si v poslednej dobe, zhruba ½ roka, všimol, že
má problém s pamäťou.
Okrem testu SMMSE sa u nej urobil aj test zapamätania si 10 slov a test zapamätania si
rôznych 8 obrázkov.
Vyhodnotenie sedení
50
Aj napriek tomu, že pacientka v SMMSE testoch nezískala vyšší počet bodov a pri
zvládaní úloh aj naďalej potrebovala pomoc v porovnaní s predchádzajúcimi stretnutiami pracovala
však samostatnejšie, spontánnejšie. U pacientky sa výrazne zlepšila verbálna úroveň. Únava
pacientky sa prejavila až pri závere stretnutia. Problém mala pri zvládaní matematických úloh, čo
bolo spôsobené jej povolaním.
Využitie edukačného programu v tejto oblasti je veľmi efektívne. Dôležité je, dať seniorom
respektíve účastníkom tréningu pamäti možnosť podržať si svoj život čo najaktívnejší a udržať si
svoju pamäť čo najdlhšie funkčnú, čo je aj základná filozofia tréningu pamäti.
Literatúra
 ČUNDERLÍKOVÁ, M. et. al. : Tréning pamäti pre seniorov, Príručka pre trénerov
pamäti. Bratislava Centrum MEMORY, 2008
 MAJEROVÁ,
M.:
Edukácia
pacientov
s poruchou
pamäti
pri
demencii
Alzheimerovho typu. : Bakalárska práca. Banská Bystrica, 2009. 60s.
 RÚŽIČKA, E. et al. : Diferenciální diagnostika a léčba demencí, 1.vyd Praha: Galén
2003, ISBN80-7262-205-6
 SUCHÁ, J. Tréning pamäti pre každý vek. 1. vyd. Praha: Portál, 2008, s. 208 ISBN
978-80-7367-438-0

ZÁVODNÁ, V. Pedagogika v ošetrovateľstve, 1. vyd. Martin, Osveta, 2002. s. 117
ISBN 80-8063-108-5

http://sk.wikipedia.org/wiki/Pam%C3%A4%C5%A5_(psychol%C3%B3gia )
 http://mozgovna.pravda.sk/clovek/clanok/19327-preco-si-clovek-pamaeta-a-co-prispieva-kinteligencii/
51
8
PORUCHY SPÁNKU- SYMPTÓM SÚVISIACI S PSYCHICKÝMI OCHORENIAMI
Katarína Demková
PN Michalovce n.o.
Abstrakt: Práca obsahuje všeobecnú charakteristiku spánku, faktory ovplyvňujúce spánok,
fyziologické zmeny počas spánku, štádiá spánku a delenie porúch spánku. V práci je obsiahnutá
ošetrovateľská starostlivosť o pacienta pri poruchách spánku. Praktická časť práce obsahuje
kazuistiku a ošetrovateľský proces u konkrétneho pacienta
s poruchou spánku pri diagnóze
depresia.
Kľúčové slová : spánok, poruchy spánku, ošetrovateľská starostlivosť, kazuistika, ošetrovateľský
proces.
Úvod
Spánok a odpočinok sú nevyhnutné predpoklady pre zachovanie a udržanie telesného a
psychického zdravia. Spánok má pre organizmus ochranný a regeneračný význam, pomáha
udržiavať normálnu funkciu centrálneho nervového systému, je obranným mechanizmom proti
vyčerpaniu organizmu.
Spánok a potreba spánku a odpočinku sú u každého individuálne. Chorý človek má väčšiu
potrebu odpočinku a spánku ako zdravý človek. Každé somatické i psychické ochorenie je
sprevádzané zvýšenou únavou. Problémy so spánkom patria medzi najčastejšie ťažkosti chorých.
Spánok je podľa psychológa Maslowa základnou ľudskou potrebou, univerzálny prejav
spoločný pre všetky bytosti. Je charakterizovaný minimálnou fyzickou aktivitou, rôznou úrovňou
vedomia, zmenami fyziologických funkcií a zníženou odpoveďou na vonkajšie podnety.
Odpočinok neznamená iba neaktivitu, nečinnosť. V skutočnosti sa za upokojujúce pokladajú
aj mnohé aktivity: napr. prechádzka, rekreačný šport a pod. Odpočinkom rozumieme relaxáciu bez
emočného stresu a uvoľnenie napätia a úzkosti.
52
Faktory ovplyvňujúce spánok a odpočinok
1. Fyziologicko-biologické faktory : vek, choroba, bolesť, výživa a hydratácia, pohyb, aktivita,
zmena spôsobu života.
2. Psychicko-duchovné faktory: úzkosť, strach, pocity neistoty, nedostatok činnosti, nudu, stratu
zmyslu života, stres, afekty, stratu priateľov, nepríjemný rozhovor pred spánkom a podobne.
3. Sociálno-kultúrne faktory: medziľudské vzťahy, konflikty, disharmónia v rodine, finančné
problémy, nezamestnanosť, nenaplnenie roly a podobne.
4. Faktory životného prostredia: nadmerný hluk, svetlo, stav ovzdušia, tlak vzduchu, teplota a
vlhkosť vzduchu, nevyhovujúce prostredie a podobne.
Fyziologické zmeny počas spánku
Počas spánku dochádza k fyziologickým zmenám, čím sú pokles artériového tlaku krvi,
spomalenie pulzu, zníženie telesnej teploty, dilatácie periférnych ciev, nepravidelne sa zvyšuje
taktiež aktivita GIT-u, relaxuje sa kostrové svalstvo a bazálny metabolizmus klesá o 10-30%.
Regulácia spánku je sústredená v mozgovom kmeni.
Štádia spánku
NREM (non REM):
I. štádium – fáza veľmi plytkého spánku,
II. štádium – fáza ľahkého spánku,
III. štádium – fáza spomalenia fyziologických aktivít
IV. štádium - fáza hlbokého spánku
REM:
- duševné zotavenie,
- premietanie denných udalostí,
- ukladanie informácií.
Informácie o spánkových procesoch, o striedaní jednotlivých spánkových fáz nám poskytuje
elektroencefalogram (EEG).
53
Poruchy spánku
1. primárne poruchy
INSOMNIA – čo je nedostatok spánku alebo znížená kvalita spánku.
HYPERSOMNIA – čo je nadmerné spanie
NARKOLEPSIA – náhle upadnutie do spánku počas dňa
SPÁNKOVÉ APNOE – periodické zastavenie dýchania počas spánku
SPÁNKOVÁ INVERZIA – človek spí cez deň, v noci nie
PARASOMNIA – abnormálne epizodické udalosti počas spánku. Patrí tu somnambulizmus
(námesačnosť), nočné desy, enuresis nocturna, hovorenie zo spánku, nočné erekcie, bruxizmus
(škrípenie zubami)
2. sekundárne poruchy – sú spôsobené klinickým ochorením. Napríklad sú spôsobené poruchou
činnosti štítnej žľazy, depresiami, alkoholizmom a podobne.
Práve psychiatrické ochorenia majú v popredí klinického obrazu často hlavný symptóm práve
poruchu spánku.
Ošetrovateľská starostlivosť
Posudzovanie
Posudzovanie spánku pacienta zahrňuje anamnézu spánku, hodnotenie záznamov a klinické
vyšetrenie. Anamnéza spánku, ktorá je súčasťou Zdravotného záznamu pre pracoviská psychiatrie,
sa získava od všetkých pac. prijímaných do zdravotníckeho zariadenia. Umožňuje sestre včleniť
potreby, ale aj to, čo uprednostňuje pacient do plánu starostlivosti.
Diagnostika
Sestra pričleňuje pacientom s problémami spánku diagnózu, ktorú označuje ako narušený
spánok. Definuje sa ako narušenie času spánku, čo vyvoláva pocit nepohody, alebo interferuje s
vyžadovaným životným štýlom. Po hodnotení sa zoskupia údaje, ktoré umožnia sestre špecifikovať
diagnózu a určiť aj etiológiu problémov. Poruchy spánku môžu byť zároveň etiológiou iných
diagnóz. V tomto prípade sú zásahy sestry zamerané na samé poruchy spánku.
Plánovanie
Celkové ciele a ošetrovateľské výkony a ich dosiahnutie vyplývajú zo sesterskej diagnózy.
Hlavným cieľom u pacientov s poruchami spánku je udržať alebo skvalitniť spánok, ktorý posilňuje
a zabezpečuje dostatok energie pre denné aktivity. Špecifické úlohy sestry sa plánujú podľa
etiológie sesterskej diagnózy. Môžu obsahovať obmedzenie rušivých momentov okolia,
zdokonalenie predspánkových rituálov, zabezpečenie pohodlia, rozvrhnutie ošetrovania tak, aby
54
nerušilo obdobie spánku, poučenie o znižovaní stresov, relaxačných technikách alebo metódach na
získanie dobrých spánkových návykov a zvyšovanie sebadôvery.
Realizácia
Problémy so spánkom u hospitalizovaných pacientov často súvisia s nemocničným
prostredím alebo s ich chorobou. Sestra musí často pomôcť pri plánovaní aktivít, aplikácie analgetík
a úprave okolia, ktoré podporujú spánok. Vysvetľovanie a pomoc sú u úzkostného pacienta veľmi
dôležité.
Vyhodnotenie
Pri hodnotení, či pacient dosiahol stanovené ciele sestra sleduje dĺžku spánku pacienta, jeho
pocity po prebudení, prípadne efektívnosť niektorých postupov, napríklad používanie relaxačných
techník, dodržiavanie stáleho cyklu bdenie - spánok, či jedenie mliečnych výrobkov pred spaním.
Kazuistika
Pacient Peter je 36-ročný muž s diagnózou F32.1 Epizóda stredne ťažkej depresie, prijatý na
Akútne psychiatrické oddelenie na odporúčanie ambulantného psychiatra. Jedná sa o prvý pobyt
pacienta v psychiatrickom zariadení.
Pochádza z úplnej rodiny, manželstvo rodičov hodnotí ako nie veľmi harmonické, otec užíval
alkohol a občas bol agresívny voči manželke i deťom, žili v rodinnom dome. Rodinné vzťahy
hodnotí ako dobré, navzájom si pomáhajú.
Pacient je 14 rokov ženatý, býva v rodinnom dome s manželkou a troma deťmi:13-ročnou dcérou,
5-ročným synom a 1-ročným synom. Svoje manželstvo hodnotí ako harmonické, udáva iba občasné
hádky kvôli finančným problémom.
Peter začal mať problémy asi pred rokom, keď utrpel úraz hlavy pri autonehode a začal mať
problémy s epilepsiou. V dôsledku tohto ochorenia musel prestať pracovať vo výškach ako robotník
v stavebnej firme. Dal výpoveď, ostal nezamestnaný a rodina začala mať finančné problémy,
dokonca hrozila exekúcia kvôli pôžičke na rodinný dom.
Keď prišiel o prácu, začal mať pocit vlastnej neschopnosti, zbytočnosti, cítil sa na ťarchu svojej
rodine, obviňoval sa za finančné problémy rodiny, vyčítal si, že sa zadĺžil. Prestal chodiť do
spoločnosti a najradšej ostával sám doma, ležal v posteli, nemohol už ani sledovať televíziu, ani
čítať časopisy, knihy, stále pociťoval únavu, stratu záujmu o činnosti, ktoré ho predtým bavili. Aj
jednoduché úkony preňho znamenali vynaloženie veľkej námahy. Niekedy pociťoval vnútorný
nepokoj a pocit podráždenosti, nervozity, akoby bol nazlostený na celý svet. Postupne začal mať
problémy so spánkom, nemohol zaspať, v noci sa budil a hlavu mal plnú nepríjemných myšlienok a
obáv z budúcnosti, spomínal na životné neúspechy, mal obavy z úloh nasledujúceho dňa. Nedokázal
55
sa dostatočne sústrediť. Prestal pociťovať radosť a chodil ako „mátoha“ bez energie. Keďže liečba v
ambulantnej starostlivosti neprinášala želaný efekt, pacientovi bola navrhnutá ambulantným
psychiatrom ústavná liečba. Pacient to niekoľko týždňov odmietal, no na naliehanie rodiny súhlasil
a v doprovode manželky sa dostavil na príjem.
Ošetrovateľský proces
Na základe informácií získaných od pacienta, jeho manželky a klinických pozorovaní sestry
boli u pacienta sformulované tieto ošetrovateľské diagnózy
Ošetrovateľská diagnóza č. 1: A117 Únava
Ošetrovateľská diagnóza č. 2: S140 Narušený spánok
Ošetrovateľská diagnóza č. 3: P112 Úzkosť
Ošetrovateľská diagnóza č. 4: K100 Narušená verbálna komunikácia
Ošetrovateľská diagnóza č. 2: Narušený spánok v súvislosti so základným ochorením prejavujúci sa
budením počas spánku.
Cieľ:
2. Pacient bude spať neprerušovane 6 hodín
Výsledné kritériá:
 Pacient spí neprerušovane 6 hodín v priebehu 7 dní.
 Pacient verbalizuje, že po prebudení sa cíti odpočinutý v priebehu 10 dní
 Pacient v posledných dňoch hospitalizácie užíva hypnotikum len v prípade potreby.
Ošetrovateľské intervencie:

odstrániť rušivé momenty pred spaním,

aktivizovať pacienta počas dňa,

eliminovať denný spánok,

umožniť pacientovi vykonávať zaužívané rituály pred spaním,

zabezpečiť dostatočnú oxygenáciu,

2 hod. pred spaním vylúčiť fyzickú a psychickú záťaž,

nepodávať pacientovi kofeínové nápoje po 17-tej hodine,

pred spaním zamedziť prísun potravín s vysokým obsahom bielkovín,

ponúknuť pomocné aktivity (čítanie, sledovanie TV...),

využívanie relaxačných metód (počúvanie relaxačnej hudby),

v prípade potreby podať hypnotiká podľa ordinácie lekára.
Realizácia:
56

sestra odstránila rušivé momenty a podnety pred spaním,

pacient sa počas dňa primerane aktivizoval,

pacient nespal počas dňa,

sestra dostatočne vyvetrala izbu pred spaním,

pacient nepil kofeínové nápoje po 17:00 hodine,

pacient obmedzil pred spaním prísun potravín s vysokým obsahom bielkovín,

sestra podala pacientovi naordinované hypnotiká.
Vyhodnotenie po 10 dňoch hospitalizácie:
U pacienta došlo k úprave spánku po podávaní hypnotík, spí neprerušovane 7 hodín, po
prebudení sa cíti odpočinutý, verbalizuje spokojnosť s úpravou spánku. Cieľ bol splnený.
Celkové vyhodnotenie ošetrovateľskej starostlivosti pri prepustení:
Počas hospitalizácie boli na základe údajov získaných od pacienta a z dokumentácie stanovené
ošetrovateľské diagnózy s následnou komplexnou individuálnou starostlivosťou formou
ošetrovateľského procesu.
Pacient sa zadaptoval na oddelení, začlenil sa do kolektívu spolupacientov, aktívne sa začal zapájať
do diania na oddelení, spolupacientmi bol zvolený za vedúceho komunity pacientov, čo malo
pozitívny dopad na jeho znížené sebavedomie. Pacient denne absolvoval ergoterapiu v dielňach, 2x
týždenne skupinové rehabilitačné cvičenie. Došlo k ústupu problémov v kontaktovaní sa s okolím,
upravil sa spánok, zlepšila sa i komunikácia s inými spolupacientmi a ustúpila únava, čo viedlo k
zlepšeniu výkonnosti u pacienta. Pacient pri prepustení verbalizoval spokojnosť s úpravou
zdravotného stavu počas pobytu na akútnom psychiatrickom oddelení. V posledných dňoch
hospitalizácie zaspával pacient bez podania hypnotiká, zobúdzal sa odpočinutý. Po šesťtýždňovej
hospitalizácii bol v kompenzovanom stave prepustený do starostlivosti ambulantného psychiatra,
poučený o ďalšom liečebnom postupe.
Záver
Výskyt nespavosti celosvetovo stúpa. Odhaduje sa, že v Slovenskej republike ňou trpí asi
35% populácie. Vyskytuje sa u oboch pohlaví bez ohľadu na vek, pričom dolná hranica výskytu sa
stále znižuje. Nespavosť pritom môže byť symptómom inej choroby, často sa jedná hlavne o
psychické ochorenia, ako sú napr. depresia, organické poruchy osobnosti, mánio-depresívna
porucha a pod. Vysoké percento ľudí trpiacich nespavosťou sa k svojmu problému otvorene
priznáva. Skúsenosti ukazujú, že návšteve praktického lekára často predchádza niekoľko týždňov až
mesiacov, počas ktorých sa chorý „lieči“ sám alebo problém ignoruje. Spánok je však natoľko
57
určujúcim faktorom kvality života, duševného i telesného zdravia, že sa oplatí venovať mu patričnú
pozornosť.
Zoznam bibliografických odkazov
Bleuer, E.: Učebnica psychiatrie. 1.vyd. Trenčín: Vydavateľstvo F, 1998. 356s. ISBN 80-967 2776-1
Doengens, M. E., Moarhouse, M. F.: Kapesní prúvodce zdravotní sestry.
2.vyd. Praha:
Vydavateľstvo Avicentrum Grada Publishing, 2001. 565s. ISBN 80-247-0242-8
Farkašová, D. et al.: Ošetrovateľstvo teória. 2.vyd. Martin: Osveta, 2005. 215s. ISBN 80-8063-1824
Janosiková, H. E., Daviesová, L. J.: Psychiatrická ošetrovateľská starostlivosť. 1.vyd. Martin:
Osveta, 1999. 551s. ISBN 80-8063-017-8
Kozierová, B., Erbová, G., Olivierová, R.: Ošetrovateľstvo I. Martin: Osveta, 1995. 836s. ISBN 80217-0528-0
Ondriášová, M.: Psychiatria. 1.vyd. Martin: Osveta, 2005. 117s. ISBN 80-8063-199-9
Mgr.Katarína Demková
Lastomír 406
072 37 okr. Michalovce
email: [email protected]
t.č. 0918 98 55 92
58
9
DEFORMACJA ŻYCIA RODZINNEGO W SYTUACJI CHOROBY PSYCHICZNEJ
Irena Puszkarz Specjalistyczny Psychiatryczny Zespół Opieki Zdrowotnej Jarosław,
Jadwiga Bednarek Miejski Szpital Zespolony Częstochowa
Edyta Guty Państwowa Wyższa Szkoła Techniczno Ekonomiczna Jarosław
Abstrakt: Obrovský vplyv na duševné zdravie, najmä pri tvorbe, má vzdelávacie prostredie, rodiny
a školy. Číha tu na riziká dieťa veľa, ako je nesprávne rodičovstvo a manželské problémy, ktoré
negatívne ovplyvňujú psychiku dieťaťa. Hrozba je tiež zmien rodinných štruktúr participácie žien,
ktoré
vo
väčšine
prípadov
detí,
sú
aktivovaná
pestúnky
a
materská
škola,
a nie rodičia. V škole, problém môže byť fyzické a psychické násilie a požiadavky
neprispôsobivosť softvér, prístup k drogám, čoskoro sexuálnej iniciácie, atď V dospelosti konkrétny
problém, ktorý ovplyvňuje duševné zdravie je nezamestnanosť. Mnoho ľudí nemôže vyrovnať so
stresom a následnej vrstvy emócií môže spôsobiť psychické problémy. Duševná choroba v rodine
deformuje svoju prevádzku, je problém nielen pacienta, vytvára nerovnováhu všetkých členov
domácnosti.
Streszczenie: Ogromny wpływ na zdrowie psychiczne, a zwłaszcza na jego kształtowanie, ma
środowisko wychowawcze, czyli rodzina i szkoła. Czyha tu na dziecko wiele zagrożeń, jak np.
nieprawidłowe postawy rodzicielskie oraz problemy małżeńskie, które negatywnie wpływają na
dziecięcą psychikę. Zagrożeniem jest również zmiana struktury rodziny, aktywność zawodowa
kobiet, przez co dzieci w większości są wychowywane przez niańki i przedszkola, a nie rodziców.
W szkole problemem może być przemoc fizyczna i psychiczna, a także niedostosowanie wymagań
programowych, dostęp do narkotyków, wczesna inicjacja seksualna, itp. W dorosłym życiu
szczególnym problemem mającym wpływ na zdrowie psychiczne jest bezrobocie. Wiele osób nie
radzi sobie ze stresem, a nawarstwiające się emocje mogą powodować problemy psychiczne.
Choroba psychiczna w rodzinie deformuje jej funkcjonowanie, jest problemem nie tylko chorego,
powoduje zachwianie równowagi wszystkich domowników.
Słowa kluczowe: choroba psychiczna, rodzina, schizofrenia, depresja, nerwice, uzależnienia
Schizofrenia
59
Dla schizofrenii charakterystyczna jest przewlekłość procesu chorobowego. Chorzy nie mają
poczucia choroby, albo jest ono niejasne, wycofują się z życia społecznego, izolują emocjonalnie,
przejawiają lęk lub wrogość w relacjach z ludźmi. Ma to charakter postępujący, pojawiają się
problemy
w
pracy
lub
w
pełnieniu
istotnych
ról,
brak
umiejętności
zadbania
o siebie, często załamuje się linia życiowa chorego, który niejednokrotnie porzuca naukę lub pracę,
oddając się bezczynności lub zajęciom mało produktywnym. Rodziny, w których ktoś zostaje
dotknięty chorobą psychiczną, przeżywają wstrząs. Kochają swoje dziecko, siostrę, brata czy
rodzica, bądź małżonka, ale wstydzą się jego choroby, starają się ukryć ten fakt przed otoczeniem.
Cierpią, bo trudno im pogodzić się z niezrozumiałością choroby kogoś bliskiego, jego zaburzonym
myśleniem czy zachowaniem, z koniecznością leczenia, czasem długim pobytem w szpitalu. W
chorobach psychicznych problemem jest znalezienie przyczyny cierpienia chorego, jego dziwaczne
zachowania, smutek, lęk, wrogość, przerażenie wydają się dla otoczenia niczym nieuzasadnione.
Sam chory niełatwo komunikuje otoczeniu swoje potrzeby i słabości. Często nie potrafi ich
rozeznać albo ukrywa przed samym sobą i otoczeniem swoją słabość czy bezradność wobec
dziejących się w nim przemian. Rodzina uruchamia najczęściej postawy obronne, jak długo się da,
nie zauważa choroby, kładąc dziwactwa chorego na karb źle ukształtowanego charakteru. Rodzina
często próbuje wmawiać sobie i innym, że wszelkie problemy minęły i już nie wrócą. Czasem u
niektórych członków rodziny uaktywniają się reakcje negatywne jak złość, niechęć, pragnienie, aby
chory już z nimi nie mieszkał. Jednak rodzice chorego prawie zawsze czują się winni i
odpowiedzialni za zaistniałe problemy i w efekcie dokładają wszelkich starań, poświęcają swój czas
i wysiłek, aby zaopiekować się nim i chronić go. Niekiedy popadają w skrajność, wyręczają go we
wszystkim, przejmują jego role, co w początkowej fazie jest pomocne, jednak na dłuższą metę
pozbawia chorego autonomii, opóźnia proces powrotu do zdrowia, pogarsza jego sprawność
życiową a także może prowadzić do eskalacji żądań [1]. Moment zachorowania na chorobę
psychiczną członka rodziny wiąże się z poczuciem dwojakiego rodzaju straty dla niej. Jedną z nich
jest utrata bliskiej osoby sprzed choroby; jest to związane z ogromnym smutkiem. Druga, to
pogodzenie się z tym, że chory być może już wiele w życiu nie osiągnie i nie będzie w pełni
niezależny. Zwykle rodzina jest przygnębiona, bo przytłacza ją konieczność zapewnienia choremu
opieki, ma poczucie izolacji i przekonanie, że nikt jej nie rozumie. Towarzyszą temu: obniżenie
wiary w siebie, poczucie zagubienia oraz lęk, co przyniesie przyszłość. Piętno choroby psychicznej
jest dla rodziny ze społecznego punktu widzenia poważnym ciężarem i to sprawia, że w pierwszym
odruchu ukrywają chorobę przed innymi, zamykają się w sobie i unikają kontaktów zewnętrznych.
Zagubienie i przerażenie bliskich widać szczególnie w czasie pierwszego pobytu chorego na
oddziale psychiatrycznym[2]. W przewlekłym przebiegu choroby rodzina odczuwa tzw. brzemię
rodzinne związane z narastającym zmęczeniem i wyczerpaniem członków rodziny, zwłaszcza jeśli
60
są oni osamotnieni, bez wsparcia ze strony dalszej rodziny, służby zdrowia, czy osób będących w
podobnej sytuacji. Zwykle zawodzą sposoby porozumiewania się sprzed choroby, rodzi się chaos i
nasila niepokój. Rodzina często nie rozumie, co jest zależne od pacjenta, a co od jego choroby. Nie
potrafi rozróżnić tego, co jest apatią, a co lenistwem, co jest urojeniem, a co pomówieniem. Często
rodzą się nieporozumienia i konflikty na tle niewydolności zawodowej czy szkolnej pacjenta.
Kontakt emocjonalny jest utrudniony a relacje bywają zaburzone, nawet na podstawowym
poziomie. Brzemię choroby jest dla rodziny trudne do udźwignięcia. Chorzy na schizofrenię
trudniej nawiązują i utrzymują związki z innymi ludźmi. Trudność sprawia im niejednokrotnie
zwrócenie się do obcej osoby z pytaniem czy nawiązaniem kontaktu, czują się osamotnieni,
obciążeni chorobą, nie potrafią sobie zorganizować czasu, co w jeszcze większym stopniu pogłębia
ich dysfunkcję [3].
Depresja
Stan depresyjny to przede wszystkim obniżenie nastroju opisywane przez chorych jako
przygnębienie oraz niemożność przeżywania radości. Charakterystyczne jest w depresji obniżenie
napędu psychoruchowego, spowolnienie tempa myślenia, pogorszenie zapamiętywania i
odtwarzania faktów, niesprawność intelektualna oraz zahamowanie ruchowe. Tym objawom
towarzyszy często lęk, który może powodować pobudzenie ruchowe z ciągłym chodzeniem,
nieustanną zmianą miejsca. W skrajnych przypadkach pojawia się pobudzenie ruchowe połączone z
trwogą, paniką, błaganiem o pomoc. W przebiegu depresji występuje także zaburzenie rytmów
biologicznych,
objawiające
się
spłyceniem
lub
skróceniem
snu
lub
zwiększonym
zapotrzebowaniem na sen. Wahania dotyczą również nastroju. W godzinach rannych objawy są
silniejsze, w godzinach popołudniowych i wieczornych następuje poprawa. Często występują
zaburzenia w sferze seksualnej, głównie obniżenie reaktywności seksualnej. Pojawić się mogą
objawy somatyczne pod postacią bólów głowy, zaparć, suchości w ustach, utraty łaknienia czy
zmniejszenia masy ciała. Osoby depresyjne negatywnie oceniają swoją przeszłość, teraźniejszość i
przyszłość. Cierpią z powodu urojeń winy, kary, grzeszności, mają tez urojenia katastroficzne i
hipochondryczne. Chorzy depresyjni wycofują się z życia społecznego, unikają spotkań
towarzyskich, sytuacji, w których są wystawiani na ocenę publiczną, w skrajnych przypadkach nie
są w stanie zaspokoić podstawowych potrzeb, stwarzając zagrożenie dla zdrowia i życia własnego
oraz innych. Myślom rezygnacyjnym często towarzyszą myśli i rozważania samobójcze. Depresja
jest indywidualnym dramatem dla każdego pacjenta, wywołuje tak wielkie cierpienie, że pociąga za
sobą zachowania zagrażające dobru jednostki, utrudnia jej rozwój i uniemożliwia normalne
funkcjonowanie [4]. Choremu na depresję może pomóc rodzina i bliscy, ale często nie wiedzą, w
61
jaki sposób to zrobić. Jedni podejmują chaotyczne działania, w dobrej wierze, ale niekoniecznie z
pożytkiem dla pacjenta, inni pytają o zdanie fachowców. Doświadczeniem bardzo bolesnym
zarówno dla pacjenta, jak i rodziny, jest uczucie zobojętnienia, związane z jego reakcjami na
najbliższe osoby. Ponieważ na stan depresyjny nie mają wpływu doświadczenia zewnętrzne,
wszelkie próby wyrwania chorego ze stanu, w jakim się znajduje, poprzez dostarczanie mu
rozrywek czy aktywizowanie, kończą się niepowodzeniem, mogą także spowodować u pacjentów
poczucie niezrozumienia, osamotnienia i braku wsparcia. Negatywna ocena własnej osoby,
patrzenie na siebie jako na istotę bezwartościową, będącą tylko obciążeniem dla swoich bliskich,
powoduje negatywną ocenę świata, otoczenie uważają za niebezpieczne i nieprzyjazne. Zdarza się,
że bliscy osoby chorej na depresję uważają, że może ona zrobić bardzo wiele, aby sama wydobyć
się z choroby. Zwykle padają słowa o „braniu się w garść”, konieczności pozytywnego myślenia i
aktywnego trybu życia. Udzielanie tego typu rad powoduje, iż pacjenci czują się jedynie bardziej
winni i tym bardziej zastanawiają się nad tym, jak zawiedli swoje rodziny i w rezultacie czują się
gorzej. Może upłynąć dużo czasu zanim bliscy uznają niemoc i niewydolność pacjenta w chorobie.
Zanim to nastąpi jest on namawiany do aktywności, ma podsuwane różne rozwiązania i gdy
starania rodziny nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, może to wywoływać uczucie bezradności
i powodować konflikty, w których chory jest posądzany o brak dobrej woli [5]. Nie wszystkie
osoby cierpiące na depresję zgłaszają się po pomoc do specjalisty, ponieważ z reguły nie mają
poczucia choroby. Uznają, że ich dolegliwości to wyraz braku silnej woli, lenistwa lub objawy
choroby somatycznej. Wizyta u psychiatry wiąże się często z poczuciem wstydu, upokorzenia,
konfrontuje z lękiem przed „zwariowaniem”, utratą kontroli w zakresie myślenia i działania, z
obawą przed upadkiem duchowym i utratą akceptacji ze strony bliskich. Człowiek w depresji,
namawiany przez bliskich na wizytę u psychiatry, nabiera przekonania, że mają go dosyć i chcą się
go pozbyć [6].
Nerwice
Nerwice są zaburzeniami psychicznymi, na powstanie których składa się działanie szeregu
bodźców biologicznych, społeczno-kulturowych i psychologicznych. Sytuacje, wyzwalające te
dolegliwości, to wymagania otoczenia, obciążenia życiowe, trudności w rozwiązywaniu konfliktów
wewnętrznych. Najczęstszymi przypadkami są zaburzenia lękowe utrudniające codzienne
funkcjonowanie. Należy do nich m,i, fobia społeczna, związana z unikaniem sytuacji narażenia na
społeczną ocenę wyglądu, kompetencji, talentu, przygotowania zawodowego, itp. Osoby te pocą
się, czerwienią, drżą w obawie przed kompromitacją, ujawnieniem braku wiedzy, niekompetencji.
Do zaburzeń lękowych należą także fobie specyficzne, stany lęku przed małżeństwem, posiadaniem
62
dzieci, zachorowaniem na chorobę zakaźną, przed myszami, ostrymi przedmiotami, przejściem
przez most, piorunami. Występują również stany lęku panicznego, objawiające się przyśpieszonym
oddechem, dusznością, omdleniem, bólem w klatce piersiowej, drżeniem, dławieniem się,
nudnościami, wymiotami, bólami brzucha, itp. lub lęku uogólnionego, przewlekłego pod postacią
niepokoju ruchowego, pocenia się, trudności w koncentracji, zaburzeniami snu.
Zaburzenia lękowe w postaci przewlekłego lub okresowo nasilającego się stanu albo w formie
gwałtownych napadów, mogą poważnie zakłócić samopoczucie i społeczne zachowanie chorego,
sprawić jemu i jego rodzinie znaczne cierpienia spowodowane wzajemnym niezrozumieniem [7].
Zakłócenia
funkcjonowania
rodziny
mogą
powodować
również
zaburzenia
obsesyjno-
kompulsywne związane z występowaniem natręctw. Są to uporczywe i mimowolnie pojawiające się
myśli, impulsy i wyobrażenia, które chory traktuje jako własne i nienarzucone, mimo, iż ocenia je
krytycznie. Są to np. sprawdzanie, mycie i czyszczenie, liczenie, porządkowanie, rytuały, których
chory, nie potrafi pokonać. Zachowania takie mogą wywoływać reakcje otoczenia, powodujące
dodatkowy stres i pogłębianie się dolegliwości. Ciężkimi zaburzeniami z kręgu nerwic są
zaburzenia konwersyjne, nazywane histerycznymi pod postacią porażeń, zaburzeń połykania,
wymiotów, bezgłosu, zaburzeń narządów zmysłów (np. ślepota, głuchota), zaburzeń czucia. Pacjent
nie jest świadomy życzeniowego charakteru objawów. Do tej kategorii należą zaburzenia typu
„trans i opętanie”, w których dochodzi do przejściowej utraty tożsamości i utrudnienia orientacji w
otoczeniu. Osoba w tym stanie ma poczucie, że to nie ona kieruje własnym postępowaniem, ale że
jest owładnięta przez jakiegoś ducha albo osobę. Stan ten należy odróżniać od urojeń owładnięcia w
przebiegu psychoz czy „opętania” w sensie teologicznym i religijnym, które nie mieści się w
kategoriach zaburzeń psychicznych [8]. Nietypowymi zaburzeniami nerwicowymi są zaburzenia
somatomorficzne, przypominające choroby somatyczne poszczególnych układów, np. nerwowego,
pokarmowego czy oddechowego. Pacjenci przeciwstawiają się pochodzeniu psychogennemu
zaburzeń i latami poszukują uwarunkowań somatycznych. Zaburzenia te mogą poważnie zakłócać
samopoczucie i społeczne zachowanie chorego, sprawiając mu cierpienia, napotykając na
niezrozumienie otoczenia. Częstym schorzeniem zaliczanym do nerwicowych jest reakcja na stres
po urazie psychicznym np. sytuacja zagrożenia życia lub zdrowia, poważne zagrożenie dzieci,
małżonka lub ich krzywda, nagła utrata domu lub bliskich, widok osoby ciężko rannej lub zabitej w
wypadku lub przemocy fizycznej. W stanie „oszołomienia” może wystąpić zawężenie świadomości,
uwagi i dezorientacja. Później osoby te świat postrzegają jako nierealny, są bezradne, z poczuciem
winy za przeżycie, często są impulsywne, mają ryzykowne zachowania.
Poszukując przyczyn zaburzeń nerwicowych, nietrudno zauważyć, że to rodzina wraz ze
swoimi uwarunkowaniami społeczno-kulturowymi, często jest odpowiedzialna za powstanie
zaburzeń nerwicowych osób dorastających. Pojawiają się one w sytuacji zbyt wysokich wymagań
63
stawianych jednostce, przewyższających jej możliwości. Funkcjonowanie rodziny, relacje między
rodzicami mogą stać się przyczyną nerwicy dziecka. Skłóceni, rywalizujący rodzice, zrezygnowane
i zawiedzione matki, dominujący i represyjni ojcowie uczą dziecko, że małżeństwo zamiast miłości
i oparcia niesie wrogość, walkę, strach, przykrość. Obserwując rodziców dziecko utrwala pewne
stereotypy, które rzutują na kontakty w dorosłym życiu. W gorszej sytuacji są dzieci,
wykorzystywane w rozgrywkach małżeńskich. Szantaż emocjonalny by dziecko po stanęło stronie
któregoś z rodziców wywołuje w nim lęk i rozdarcie wewnętrzne, brak poczucia bezpieczeństwa.
W rodzinach patologicznych dziecko bardziej narażone jest na nerwicę, osobowość nieprawidłową
oraz demoralizację [9].
Zespoły uzależnień
Najwięcej problemów powodujących deformację życia rodzinnego sprawiają uzależnienia
od alkoholu, narkotyków i środków psychoaktywnych. Osobami, które najbardziej cierpią z
powodu nadużywania alkoholu przez jednego z rodziców są dzieci, które przeżywają zakłócenia
poczucia swojego bezpieczeństwa, doświadczają więcej napięć, lęku, dezorientacji i samotności.
Ich zachowanie cechuje postawa obronna, wycofywanie się przed ryzykiem, życie w stałym
pogotowiu emocjonalnym, ciągle „mają się na baczności”, skoncentrowane na tym, aby nie stracić.
Postawa taka związana jest z urazami, które przeżywa dziecko w postaci bólu, przemocy,
upokorzenia czy seksualnego nadużycia. Istnieją też urazy tzw. rozmyte, czyli towarzyszące życiu
piętno niepokoju, chaosu i braku wsparcia. Dziecko w rodzinie alkoholowej doświadcza totalnego
zagubienia, braku porządku, nieprzewidywalności tego „co za chwilę się wydarzy”. Nigdy nie
wiadomo, na co można liczyć, ponieważ wszystko zależy od chwilowego nastroju. W takim świecie
łatwo zgubić kierunki w najważniejszych sprawach życiowych. W życiu dorosłym dzieci te, poza
podatnością na uzależnienia, mają poczucie odmienności, zbyt krytycznie i poważnie oceniają
samych siebie, ignorują własne potrzeby emocjonalne, nie potrafią cieszyć się życiem, trudno im
zrozumieć, co jest normalne, a co nie, są pracoholikami, biorą odpowiedzialność za wszystkich i za
wszystko, reagują niepokojem, gdy sprawy życiowe wymykają im się z rąk, są nadmiernie
odpowiedzialni lub nieodpowiedzialni, są nadmiernie wrażliwi lub „znieczuleni emocjonalnie”,
mają trudności w realizowaniu do końca swoich planów, często ulegają impulsom, boją się
nawiązywać bliskich kontaktów z innymi ludźmi, stale poszukują aprobaty dla swojej osoby, boją
się odrzucenia, mają poczucie bycia ignorowanym, atakowanym, nieświadomie szukają napięć i
kryzysów a potem narzekają na ich skutki, obawiają się krytyki i osądzania, choć sami mają
skłonność do krytykowania i osądzania innych. Bardzo często znajdują sobie partnerów
uzależnionych i robią wszystko, aby nie dopuścić do rozpadu tego związku, bojąc się osamotnienia,
64
które kojarzy się im z przykrymi doświadczeniami dzieciństwa [10]. W okresie początkowym
rodzina, tak jak alkoholik, zaprzecza istnieniu problemu, nie szuka pomocy, toleruje destruktywne
zachowania alkoholika. Wszyscy członkowie rodziny solidarnie chronią go przed ponoszeniem
konsekwencji picia. W następnym okresie rodzina próbuje pozbyć się problemu, organizuje
samoobronę przed napiętnowaniem społecznym, ogranicza kontakty z otoczeniem, chroni swój
zewnętrzny wizerunek, tymczasem nieporozumienia, konflikty i awantury narastają coraz bardziej.
Gdy gaśnie nadzieja na rozwiązanie problemu, kryzysy doprowadzają do szukania pomocy u
specjalistów, podejmowane są próby leczenia alkoholika, separacji skłaniające go do zaprzestania
picia. Na tym etapie może rozpocząć się faza powrotu do zdrowia. Jeżeli alkoholik pije nadal,
rodzina bez niego przeprowadza reorganizację, na nowo dzieli obowiązki i role. Wszystkie
działania koncentrują się na próbach wpłynięcia na zachowania alkoholika, na przeciwstawianiu się
jego działaniom, zaniedbując przy tym inne ważne sfery życia rodzinnego. Taki sposób
funkcjonowania spotykany jest w większości rodzin z problemem uzależnienia określany przez
specjalistów jako zjawisko wpółuzależnienia. Osoby współuzależnione są przekonane o swojej
zdolności wywierania wpływu na drugiego człowieka, pomimo cierpień i niepowodzeń co w
efekcie prowadzi do poczucia niskiej ich wartości. Wg. W. Sztander współuzależnienie, to
przyzwolenie, czyli niezamierzone wspomaganie choroby, przejawiające się w zwalnianiu kogoś
z odpowiedzialności przez branie czyjegoś życia w swoje ręce mimo bezradności, wstydu, poczucia
winy, lęku, urazy, złości, żalu i poczucia krzywdy [11]. Poważne następstwa deformujące życie
rodzinne wywołuje także zażywanie środków psychoaktywnych jak opiaty, kanabinole, leki
uspokajające i nasenne, kokaina, substancje halucynogenne. Nadużywanie ich przyczynia się do
powstania szkód zdrowotnych, zaburzonego zachowania mającego negatywny wpływ na
funkcjonowanie rodziny [12]. Wiele rodzin zostaje zaskoczonych i bezradnych wobec narkomani,
która powoduje rozchwianie życia rodzinnego, agresję, kradzież, szantaż w celu zdobycia
narkotyku, fałszowanie recept, zagarnięcie czyjegoś mienia w celu zakupu narkotyku. Czynnikami
powodującymi uzależnienie jest obyczajowość, środowisko rodzinne, mała odporność na frustracje,
poczucie izolacji, niska samoocena, poczucie winy, braki w zakresie umiejętności społecznych [13].
Dla rodzin i dla tych, którzy popadli w uzależnienie, rozpoczyna się droga cierpienia fizycznego,
psychicznego, osłabienia woli, upadku morale, bolesnego wychodzenia z nałogu, albo śmierci [14].
65
Wnioski
Wystąpienie choroby psychicznej w rodzinie czy w otoczeniu budzi najczęściej lęk,
konsternację i wstyd. Z badań opinii publicznej i obserwacji życia wynika, że osoby chorujące na
choroby psychiczne i ich rodziny muszą nadal zmagać się z nierzadkim zjawiskiem społecznej
„stygmatyzacji”, czyli swoistym piętnem, które w efekcie uruchamia szereg procesów społecznych,
marginalizujących ich pozycję. Mimo wysiłków specjalistów, którym leży na sercu los chorych
psychicznie mechanizmy te opóźniają i ograniczają możliwości udzielenia im skutecznej pomocy.
Nasuwa się pytanie, gdzie rodziny te powinny szukać oparcia oraz skąd czerpać siły do życia z
osobą chorą? Osoby bliskie choremu nie chcą i nie mogą być obojętne na los i cierpienie członka
swojej rodziny. Ponadto choroba psychiczna wiążę się często z uciążliwością bądź cierpieniem ich
samych. Obszar ten powinien znaleźć się w polu zainteresowania pielęgniarek, które jako osoby
będące najbliżej pacjenta i jego rodziny, niejednokrotnie mogą pomóc a także zapobiec
niepotrzebnym cierpieniom a nawet tragediom życiowym chorych. Wnikliwa obserwacja objawów,
udzielenie w porę pomocy czy wskazówek, wskazanie drogi, wyjaśnienie choremu i rodzinie że
choroba nie jest powodem wstydu i może być z powodzeniem leczona przez lekarza psychiatrę
skróci czas cierpienia, przyniesie ulgę, poprawi codzienne relacje.
Použitá literatúra
M. Furgał, Psychozy schizofreniczne i z kręgu schizofrenii, [w:] Psychiatria. Podręcznik dla
studiów medycznych, red. J. Heitzman, Warszawa 2007 s. 79.
L. Kuipers, J. Leff, D. Lam, Praca z rodzinami chorych na schizofrenię, Warszawa 1997 s. 38-39.
B. de Barbaro, Pacjent w swojej rodzinie, Warszawa 1997 s. 11-12.
M. Poradowska-Trzos, D. Dudek, M. Rogoż [i in.], Sieci społeczne pacjentów depresyjnych,
„Psychiatria Polska”, R. XVI (2007) nr 5 s. 651-663.
I. Koszewska, E. Habrat-Pragłowska, O depresji, o manii, o powracających zaburzeniach nastroju,
Warszawa 2003 s. 89.
B. Załęska, Rola psychoedukacji w kształtowaniu współpracującej postawy w procesie leczenia u
pacjentów
z
zaburzeniami
afektywnymi,
„Lęk
i
depresja”,
R.
VIII
(2003)
nr
3
s. 216.
S.
Leder,
Nerwice,
[w:]
Psychiatria.
Podręcznik
dla
studentów
medycyny,
red.
A. Bilikiewicz, W. Strzyżewski, Warszawa 1992 s. 124.
66
J. Heitzman, Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną, [w:]
Psychiatria. Podręcznik dla
studiów medycznych,
red. J. Heitzman,
Warszawa 2007
s. 131-132.
H. Kaplan, B. Sadok, Psychiatria kliniczna, Wrocław 1998 s. 106-109.
B. Woronowicz, Na zdrowie, Warszawa 2008 s. 335
W. Sztander, Pułapka współuzależnienia, Warszawa 2006 s. 6-15.
B. Habrat, K. Steinbarth-Chmielewska, H. Baran-Furga, Zaburzenia spowodowane substancjami
psychoaktywnymi, [w:] Psychiatria, red. A. Bilikiewicz [i.in.], Wrocław 2002, s. 169-212.
M. Moneta-Malewska, Narkotyki w domu i w szkole – zagrożenie, Warszawa 2001 s. 19.
A.
Malczewski,
Przestępczość
narkotykowa
oraz
działania
instytucji
zaangażowanych
w redukcję podaży, „Serwis Informacyjny Narkomania” (2006) nr 3 s. 12-13.
Mgr Irena Puszkarz
Oś Pułaskiego 5/29
37-500 Jarosław
[email protected]
67
10
POTREBY ADOLESCENTOV V PSYCHIATRICKOM OŠETROVATEĽSTVE
Marcela Horňáková, Silvia Paulická
Psychiatrické adolescentné oddelenie, UNL Košice
Abstrakt: Príspevkom prezentujeme potreby a špecifickú starostlivosť na adolescentnom oddelení.
V dnešnej dobe sa stretávame so zvýšeným počtom hospitalizovaných adolescentov, trápi ich
alkohol, návykové látky, bežné emocionálne problémy a poruchy správania, ale aj závažné
psychické poruchy. Táto veková skupina si vyžaduje odlišný prístup, vhodné, iné prostredie, práve
to bol jeden z dôvodov pre zriadenie adolescentného oddelenia.
Kľúčové slová: Adolescent, psychiatrické ošetrovateľstvo, potreby.
Úvod
Sestra pracujúca na adolescentnom oddelení musí mať dostatočné vzdelanie, skúsenosti,
vedomosti a zručnosti, ovláda somatické, psychické ochorenia adolescentov, pubertálne prejavy i
módne trendy. Sestra musí rátať aj s negatívnymi reakciami, provokáciami i agresivitou
adolescentov.
Adolescent sa zhoduje s detským pacientom a tiež je veľmi precitlivený a zraniteľný, ale skrýva
svoje vnútorné prežívanie a prezentuje ho rôznym spôsobom. Pacienti prichádzajú s hnevom,
úzkosťou, nespokojnosťou, bezmocnosťou, sklamaním.
Vznik adolescentného oddelenia
Adolescentní pacienti majú vlastné priestory na 7. poschodí nemocničného monobloku na
Triede SNP, ktoré boli uvoľnené po odsťahovaní detskej nemocnice. Pred nasťahovaním došlo
kvôli ich bezpečnosti k špeciálnej úprave okien. Opravené boli podlahy a vynovené nátery na
stenách. Na zvýšenie komfortu "klientov" boli všetky izby vybavené samostatným sociálnym
zariadením so sprchou, WC a umývadlom. Súčasťou oddelenia je vyšetrovňa, prijímacia
ambulancia, terapeutická a spoločenská miestnosť, učebňa a otvorený priestor na denné aktivity.
68
Adolescentné oddelenie
„Špecializované oddelenie adolescentnej psychiatrie na Slovensku neexistuje, jestvujú len
detské a dospelé oddelenia, pričom adolescenti sú často liečení spolu s detskými pacientmi. Avšak
moderné trendy v krajinách Európskej únie smerujú skôr k tendencii pripájať adolescentnú
psychiatriu k dospelej psychiatrii, čo mladému človeku s pretrvávajúcim psychickým problémom
zaistí plynulý prechod do kompletnej starostlivosti vo vyššom veku a zabezpečí kontinuitu liečby.
U nás budú adolescenti liečení v rámci dospelého oddelenia,
ale s potrebným súkromím a vhodným prostredím, čo bude pre nich veľkým pozitívom,“
poznamenala MUDr. Eva Pálová, PhD.
Reorganizácia
Zánikom detského psychiatrického oddelenia na II. psychiatrickej klinike došlo k presunu
personálu na adolescentné oddelenie. Bolo nevyhnutné spojiť skúsenosti a spolupracovať.
Charakteristika oddelenia
Oddelenie je koedukované, režimové a uzamknuté. Vstup je zabezpečený dvojitými
vchodovými dverami. Pacient je hospitalizovaný v psychiatrickom zariadení na základe
odporúčania ambulantného psychiatra, pediatra, psychológa alebo ako akútny stav aj bez
odporučenia, teda dobrovoľná a nedobrovoľná forma.( V zmysle § 6 zákona č. 576/2004 Z.z.)
Pacienti sú prijímaní z rodín a sociálnych inštitúcií. Poskytujeme starostlivosť pacientom aj mimo
nášho regiónu. Dĺžka hospitalizácie 2 až 3 týždne.
Proces vzdelávania je zabezpečený školou – funguje na našom oddelení.
Cieľová skupina

neúspešná ambulantná liečba

nebezpečné, nevhodné prirodzené sociálne prostredie

stavy s nutným nepretržitým alebo priebežným sledovaním v bezpečnom prostredí
69
Diagnostické okruhy poruchy
Už v období rannej mladosti sa môžu objavovať mnohé formy schizofrénie, bipolárne poruchy,
úzkosti a depresie, poruchy správania, spánku, príjmu potravy i patologické hráčstvo. Najčastejšie
sú poruchy vyvolané abúzom psychoaktívnych látok (akútne intoxikácie, škodlivé užívanie, ...)
Potreby adolescentov
Primárne potreby: Fyziologické potreby
Sekundárne potreby: Psychické potreby
Kultúrne potreby
Sociálne potreby
Spirituálne potreby
Maslovowa hierarchia ľudských potrieb
Základné body terapie

Štruktúrovaná liečba a režim

Psychoterapia (skupinová, individuálna, rodinná)

Farmakoterapia

Biblioterapia, muzikoterapia, arteterapia
Očakávania rodičov

posledná nádej – náprava

hľadanie stratégií na riešenie problémov

zvládanie hnevu, strachu, úzkosti

rozhovor na rôzne témy s odborníkom

ďalšia možná dlhodobá liečba

obovenie vzájomného vzťahu a dôvery
Reakcie adolescentov

všetko je tu zakázané

ako vo väzení

nemôžem fajčiť

nemôžem telefonovať
70

je tu hluk

sú veľmi vulgárni

agresívni

málo komunikácie NEČINNOSŤ
Špecifiká práce sestry
Základnou ošetrovateľskou stratégiou je individuálny prístup k pacientovi a nepretržitý
dohľad. Prístup k pacientovi musí byť profesionálny, taktný, ohľaduplný, ale cieľavedomý
a upokojujúci, rešpektujúci jeho dôstojnosť.
Práca sestry na adolescentnom oddelení je veľmi náročná nielen po fyzickej, ale aj po psychickej
stránke. Získanie dôvery pacienta, vhodné zvolenie správnej komunikácie, zvládanie náhlych
situácii.
Záver
Psychiatrické ochorenia majú vo svete stúpajúci trend, postihujú adolescentov, ktorí sú plní
tvorivých síl a schopnosti. Vyraďujú ich z práce, spoločenského života a odsudzujú na závislosť
rodiny, spoločnosti. Sústredený boj proti týmto ochoreniam je naliehavou požiadavkou súčasnosti.
Najdôležitejšie je adolescentovi porozumieť, zapojiť do spoločnosti a podporiť rozvoj jeho
osobnosti, včítane jeho kultúrneho a duchovného rozvoja.
Zoznam bibliografických odkazov
Marková, J., Venglářová, M., Babiaková, M.: Psychiatrická ošetrovatelská péče. Praha:
Grada, 2006. 314 s. ISBN 80-247-1151-6, s. 57.
Mgr. Marcela Horňáková
UNLP – Psychiatrické adolescentné oddelenie
Trieda SNP 1
041 66 Košice
e mail: [email protected]
71
11
INFORMOVANOSŤ DETÍ ŽIJÚCICH V DETSKOM DOMOVE O
ŠKODLIVOSTI UŽÍVANIA DROG
Zuzana Bartovičová
Psychiatrická nemocnica Philippa Pinela Pezinok
Charakteristika detského domova
Detský domov je v zmysle zákona č.305/2005 Z.z o sociálnoprávnej ochrane detí a sociálnej
kuratele a o zmene a doplnení niektorých zákonov v znení neskorších predpisov (ďalej len „zákon
č.305/2005 Z.z.“) definovaný ako prostredie utvorené a usporiadané na účely vykonávania
rozhodnutia súdu o nariadení ústavnej starostlivosti, predbežného opatrenia a o uložení výchovného
opatrenia. Detský domov dočasne nahrádza dieťaťu jeho prirodzené rodinné prostredie alebo
náhradné rodinné prostredie od narodenia až po dosiahnutie plnoletosti, najdlhšie do 25 rokov jeho
veku. Zabezpečuje dieťaťu bývanie, stravovanie, ošatenie a prípravu na budúce povolanie.
Z radu zamestnancov v DeD (detský domov), tvoria základňu práve tí, ktorí pracujú
v bezprostrednej blízkosti dieťaťa. Sú to vychovávatelia a odborní zamestnanci, ako je psychológ,
liečebný pedagóg, špeciálny pedagóg a sociálny pracovník.
Okrem vyššie uvedených zamestnancov musí byť v DeD aj účtovno-prevádzková základňa,
ktorú tvoria účtovník, hospodár, údržbár a upratovačka. Počet obsadených miest jednotlivých
zamestnancov záleží od počtu detí v DeD. (Zákon č. 305/2005 Z.z. o sociálno-právnej ochrane detí
a sociálnej kuratele)
Detské domovy štátne, sú rozpočtovými organizáciami, ktorých zriaďovateľom je Ústredie
práce, sociálnych vecí a rodiny v Bratislave. Okrem nich sú na Slovensku aj súkromné detské
domovy, ktorých zriaďovateľmi sú rôzne cirkevné organizácie, alebo iné súkromné právnické
osoby.
Detské domovy majú sociálne zameranie so širokým spektrom pôsobností. Zabezpečujú
starostlivosť o deti, o ktoré sa rodičia z rôznych dôvodov nechcú, nemôžu alebo nevedia postarať.
Všetky detské domovy sú financované zo štátneho rozpočtu. Na Slovensku je cca 70
detských
domovov
a finančná
čiastka,
ktorú
potrebujú
na
svoju
činnosť,
NIE
JE
ZANEDBATEĽNÁ.
Všetky detské domovy sú inštitúciami rodinného typu. Intenzívna transformácia detských
domovov z internátnych typov na typy rodinné prebiehala v rokoch 2001- 2007. Táto zmena bola
pre prípravu dieťaťa do života veľmi potrebná. Deti začali žiť v samostatných bytoch, kde pracovali
72
tí istí vychovávatelia. Dôležitá bola ich príprava a starostlivosť o seba v oblasti sebaobslužných
činností, ktoré predtým v detských domovoch vykonával pomocný personál, t. j. kuchárky navarili,
práčky oprali, žehličky ožehlili, upratovačky upratali. Deti žili úplne odtrhnuté od reality a do
života odchádzali po dovŕšení dospelosti úplne nepripravené.
Transformácia priniesla do detských domovov normálny život, taký, ako beží v normálnych
rodinách. Deti pod dohľadom vychovávateľov sa predovšetkým pripravujú na svoje budúce
povolanie, takže si v prvom rade plnia svoje vyučovacie povinnosti a popri tom nakupujú, varia,
pečú, upratujú, perú a žehlia tak, ako je to v bežných rodinách.
Momentálne je aktuálnym trendom v tejto oblasti DEINŠTITUCIONALIZÁCIA detských
domovov. Jej hlavnou myšlienkou je vytvárať rôznymi spôsobmi také podmienky v detských
domovoch, ktoré majú len veľmi málo spoločné s „inštitúciou“.
Spôsoby vedúce k deinštitucionalizácii:
-
znižovať počty detí v detských domovoch, aby pod jednou strechou žilo maximálne 20 detí
a v jednej výchovnej skupine max. 10 detí. Podľa toho boli detské domovy rozdelené
a pomenované na „Centrá detí“ a na „Domovy detí“. V Centre detí žije pod jednou strechou
viac ako 20 detí. Tam, kde žije pod jednou strechou menej ako 20 detí, taký detský domov je
charakterizovaný ako „Domov detí“.
-
zamieňať veľké budovy detských domovov za samostatne stojace rodinné domy
-
rozširovať sieť profesionálnych rodičov, ktorí sú zamestnancami detských domovov a ich
domácnosť sa v podstate stáva akýmsi „vysunutým pracoviskom detského domova
-
umiestňovať deti prioritne do profesionálnych rodín, potom do „Domovov detí“ a napokon do
„Centier detí“
-
vytvárať zákonnú legislatívu, ktorá umocní deinštitucionalizáciu detských domovov. Napr.
v súčastnosti nesmie žiadne dieťa vo veku do 6 rokov byť umiestnené v detskom domove viac,
ako prvé 4 týždne, kým u neho neprebehne pedagogicko-psychologická diagnostika. Potom
musí byť umiestnené do profesionálnej rodiny.
73
Základné činnosti detského domova
-
HÁJIŤ NAJLEPŠÍ ZÁUJEM DIEŤAŤA – všetky aktivity všetkých zamestnancov musia
sledovať tento základný princíp
-
POSKYTOVAŤ KOMPLEXNÚ STAROSTLIVOSŤ – táto predpokladá čo najlepšie vyhliadky
dieťaťa do budúcna. Do komplexnej starostlivosti detského domova o dieťa patrí aj diagnostika,
rôzne druhy terapií, výchova, zdravotnícka starostlivosť a celková príprava dieťaťa do života.
-
POSKYTOVAŤ POMOC A PORADENSTVO RODINE DIEŤAŤA – každé prijaté dieťa je
súčasťou menšieho či väčšieho príbuzenstva, ktoré v rámci starostlivosti o dieťa nemôžeme
prehliadať, práve naopak. Úprimným záujmom o rodinu dieťaťa, si získame dieťa ako
významného spojenca, ktorý bude zohrávať veľkú úlohu pri dosahovaní stanovených cieľov
v oblasti rôznych povinností rodiny, napríklad jej sanácie, aby mohla prijať dieťa čo najskôr do
svojej opatery
-
SPOLUPRACOVAŤ SO ŠIROKÝM SPEKTROM INŠTITÚCIÍ - spolupráca s úradmi práce
sociálnych vecí a rodiny, s obcami, s farnosťami, s pedagogicko-psychologickými poradňami,
so súdmi, so školami... V prípade neúspešnej sanácie rodiny je táto spolupráca dôležitá pri
úspešnom umiestnení dieťaťa do náhradnej rodinnej starostlivosti.
-
ZABEZPEČOVAŤ TÍMOVÚ SPOLUPRÁCU jednotlivých zamestnancov detského domova.
Práca tímu v starostlivosti o dieťa je nenahraditeľná. Každý „článok“ tímu tvorí jeho
neoddeliteľnú súčasť. Jedine spolupracujúci tím je schopný zabezpečovať komplexnú
starostlivosť o dieťa. Hlavnou prioritou je pobyt dieťaťa v DeD čo najkratší čas.
-
ZABEZPEČOVAŤ
KONTINUÁLNE
VZDELÁVANIE
PEDAGOGICKÝCH AJ
ODBORNÝCH ZAMESTNANCOV - supervízie, školiace projekty, výcviky
-
NAPOMÁHAŤ ČO NAJRÝCHLEJŠIEMU UMIESTNENIU DIEŤAŤA DO NÁHRADNEJ
RODINNEJ STAROSTLIVOSTI
o
adoptívna starostlivosť
o
pestúnska starostlivosť
o
náhradná osobná starostlivosť
(Zákon č. 305/2005 Z.z. o sociálno-právnej ochrane dieťaťa a o sociálnej kuratele)
74
Negatíva umiestnenia dieťaťa do detského domova (Škoviera, 2007)
-
Neschopnosť vytvorenia si citovej väzby k určitej osobe
-
Narušený vývin osobnosti
-
Strata identity vlastnej osobnosti – nevie kto je, odkiaľ je, aké sú jeho „korene“ a tak nemá
na čom stavať vlastnú budúcnosť
-
Narušená sebaúcta, sebaakceptácia a sebavedomie
Dôsledky umiestnenia dieťaťa do detského domova
Najčastejšie pocity dieťaťa, ktoré sa dostáva do detského domova alebo prežilo v ňom
nejaký čas (Schooler, 1999):

Som zlé, nie som OK – čím staršie, tým intenzívnejší je tento pocit. Preberá do seba
negatívne nastavenie svojho okolia a málo pozitívnych prejavov lásky a vytvára si negatívny
sebaobraz.

Cítim sa samo – tento pocit sa objavuje už od najmenších, ktoré boli v nemocnici pre NAS
(neonatálny abstinenčný syndróm) alebo iné zdravotné komplikácie, kde trpeli
hospitalizmom (dlhodobá hospitalizácia bez blízkej osoby). Tieto pocity taktiež nájdeme aj
u tých, ktoré vyrastali v biologickej rodine, ktorá sa im nevenovala, neplnila ich potreby, a u
tých, ktoré vyrastali v domove, kde boli v skupine s ďalšími 8 a museli bojovať o pozornosť
striedajúcich sa dospelých.

Neverím svetu okolo mňa– tento pocit je prítomný hlavne u tých, ktoré vyrastali nejaký čas
v biologickej rodine, ktorá potom zlyhávala.

Neviem, čo je to blízkosť, nepoznám to, čo so mnou robíte, nerozumiem tomu – buď ju
príliš prehnane vyhľadáva (nerozumie, keď mu dávame hranice) alebo sa jej bojí (má strach
z fyzického kontaktu, nerozumie mu, cíti sa ohrozené). Takto sa správajú hlavne tie, ktoré
strávili nejaký čas v biologickej rodine alebo v domove, kde zažili sexuálne zneužívanie,
obťažovanie alebo boli prítomné pri sexuálnych aktivitách svojich rodičov.

Prežívanie straty, ktorá je spojená so zúfalstvom, protestom a pocitmi bezmocnosti opustené dieťa, ktoré je odlúčené od ako takej istoty – či už biologická rodina alebo známy
priestor domova. Aj keď berieme dieťa zo „zlého“ prostredia (biologická rodina/detský
domov) do „lepšieho“(profesionálnej rodiny), takto to nemusí vnímať a prirodzene má pocit,
že niečo stratilo, že mu niečo chýba. Racionálne to nepochopí, chce to čas, kedy prijme
aktuálnu situáciu a nebude ju prežívať ako niečo ohrozujúce.
75

Väzba na ľudí – neistá, dezorientovaná, vyhýbavá. Deti, ktoré vyrastali často
v dezorganizovanom a nepredvídateľnom prostredí, majú problém s vytváraním väzieb na
ľudí. Existuje niekoľko typov väzieb, pre ktoré sú charakteristické určité prejavy správania.
Takáto väzba nemusí byť nezvratná a nemenná, ale každé potrebuje iný čas na vytvorenie
kvalitnej – istej väzby na blízkych ľudí.

Balíček traumatických zážitkov – týranie, sexuálne zneužívanie, prítomnosť pri násilí
rodičov navzájom, abstinenčné syndrómy, ťažké zanedbávanie, mnohonásobné opustenie
blízkymi, presúvanie zo zariadenia do zariadenia – EŠTE VIAC PREHLBUJÚ VYŠŠIE
SPOMENUTÉ POCITY
Psychosociálne činitele drogovej závislosti (Matoušek, Kroftová 2003)
Problémy puberty
-
neschopnosť potlačiť aktuálnu žiadostivosť,
-
neschopnosť riešiť svoje problémy,
-
nanútený životný štýl,
-
vynútená profesionalizácia,
-
dospelými skreslené posudzovanie schopností dieťaťa.
Individuálna motivácia k droge
-
neujasnený a neobjasnený zmysel života,
-
zvedavosť a túžba poznávať,
-
pátranie po absolútnych pravdách.
Sociálna motivácia k droge
-
transkulturálne vplyvy, politická situácia, orientácia na vzory, náboženské vplyvy
(najmä niektoré sekty),
-
prijatie noriem správania sa náhradnej referenčnej skupiny,
-
generačná neskúsenosť s drogami.
Ako vidieť, deti a mládež sú uspôsobené bio-psycho-sociálne drogu prijať a tolerovať.
Droga ponúka výnimočný zážitok výrazne pozitívny a odlišný od reality. Droga ponúka zážitok „žiť
naplno!"
Ako ukázali sociálno-psychologické zistenia, je najčastejšou príčinou túžba po získavaní
nových zážitkov, sklon experimentovať a zvedavosť, ktorá je typickým sprievodným javom
dospievania..
76
Droga sprostredkuje :
-
konflikt medzi negatívnymi informáciami o drogách od dospelých a reálnym
zážitkom z jej účinku.
-
spoznanie kvalitatívne odlišného zážitku s drogou a uvedomenie si, že tento zážitok nemožno
docieliť bez drogy
-
drogou sprostredkované vnímanie umožňuje rozvíjanie vlastných fantazijných okruhov až do
obludných rozmerov, čím sa neúmerne potvrdzuje pocit vlastnej výnimočnosti
-
obradný systém drogového správania potláča veľmi úspešne nudu, pomáha k únikom z reality
a má protistresové účinky
-
prijatie za člena „party“. Je to výnimočný rituál zvýrazňujúci osobitné postavenie
individuality.
-
vo veľkých mestských aglomeráciách sa stáva droga tiež významnou náhradou za
pohybovú aktivitu.
Mládež a drogové závislosti
Najdôležitejšia je v tejto oblasti prevencia.
Trapková definuje ciele primárnej prevencie nasledovne: „Cieľom primárnej prevencie je podporiť
u mládeže protidrogové postoje a normy, ponúkať pozitívne alternatívy trávenia voľného času,
oboznámiť s možnosťami riešenia obtiažnych situácií v rátane možností, kam sa obrátiť v prípade
problémov spojených s užívaním návykových látok“. ( Trapková 2003)
V DeD sa realizujú nasledovné preventívne opatrenia:
-
dostatočná
informovanosť – besedy s odborníkmi aj s vyliečenými
narkomanmi
-
snaha o citovú väzbu voči vychovávateľovi
-
dôsledná kontrola detí
-
podchytenie prvých prejavov užívania drog
-
vyplnenie voľného času zmysluplnými činnosťami
77
PRIESKUM
Informovanosť detí žijúcich v detskom domove o škodlivosti užívania drog
Cieľom empirickej časti tejto práce bolo zistiť, do akej miery sú deti žijúce v detských domovoch
informované o škodlivosti užívania drog.
Vzhľadom na to, že z času na čas sa v detských domovoch užívanie drog mládežou vyskytne, javilo
sa zaujímavým zistiť, či je vyššie uvedené užívanie omamných látok spôsobené okrem iného aj
neinformovanosťou detí o škodlivosti užívania drog.
Prieskumné hypotézy
A/ Deti žijúce v detských domovoch majú dostatok informácií o škodlivosti užívania drog
B/ Detský domov poskytuje viac informácií o drogách, než škola
C/ Užívanie drog u detí žijúcich v detskom domove je priamo úmerné množstvu pasívneho trávenia
voľného času
Prieskumná vzorka
Prieskumnou vzorkou boli deti žijúce v detských domovoch v Trnavskom kraji. Vek detí bol od 10
rokov a vyššie neobmedzene. Priemerný vek všetkých opýtaných detí bol 14,56 roka.
Vek opýtaných detí
Priemerný vek všetkých opýtaných detí bol 14,56 roka.
Prieskumná metóda
Prieskumnou metódou bol dotazník, ktorý vyplnili deti anonymne.
78
Výsledky prieskumu
Prieskumu sa zúčastnilo 120 detí zo štyroch detských domovov.
Vzorka detí pozostávala z dievčat v rozsahu 40,98 % a z chlapcov v rozsahu 59,02 %.
Pohlavie detí
Otázka č. 1 - Aká je Tvoja skúsenosť s drogou?
Otázka č. 2 - V akých situáciách máš chuť na drogu?
Otázka č. 3 - V akom veku si prvý krát vyskúšal drogu? (netýka sa cigarety)
79
Otázka č. 4 - Fajčíš?
Otázka č. 5 - V akom veku si začal/a fajčiť?
Otázka č. 6 - Aký je Tvoj vzťah k rodičom?
Otázka č. 7 - Ako zvykneš tráviť voľný čas?
80
Otázka č. 8 - Koľko druhov nelegálnych drog si vyskúšal?
Otázka č. 9 - Ako na Teba pôsobí účinok použitej drogy?
Otázka č. 10 - Vyjadri úroveň škodlivosti užívania marihuany
Otázka č. 11 - Vyjadri úroveň škodlivosti užívania heroínu
81
Otázka č. 12 - Vyjadri úroveň škodlivosti fajčenia bežne dostupných cigariet
Otázka č. 13 - Aký dopad na zdravie môže mať pravidelné užívanie marihuany?
Otázka č. 14 - Odkiaľ získavaš informácie o škodlivosti užívania drog?
Diskusia k vysloveným hypotézam
Hypotéza A/
Deti žijúce v detských domovoch majú dostatok informácií o škodlivosti
užívania drog. Hypotéza A sa potvrdila. Vo vedomostných otázkach týkajúcich sa škodlivosti
užívania drog, najväčší percentuálny podiel mali správne odpovede.
Hypotéza B/
Detský domov poskytuje viac informácií o drogách, než škola. Hypotéza B sa
potvrdila. V otázke č. 14 najviac respondentov odpovedalo, že získavajú informácie najmä od
82
vychovávateľov, potom z besied a prednášok poriadaných v DeD, až na treťom mieste uvádzali
zdroj informácií od učiteľov v škole.
Hypotéza C/
Užívanie drog u detí žijúcich v detskom domove je priamo úmerné množstvu
pasívneho trávenia voľného času. Hypotéza C sa potvrdila. V otázke č. 2 až 50% respondentov
odpovedalo, že najväčšiu chuť na drogu majú v čase, keď sa nudia.
ZÁVER
Cieľom prieskumu bolo zistiť úroveň informovanosti detí žijúcich v detských domovoch
o škodlivosti užívania drog. Hypotéza A/ potvrdila, že deti sú dostatočne informované v tejto oblasti
a informácie získavajú najmä v detskom domove od vychovávateľov. Napriek tomu sa z času na čas
vyskytne v detskom domove užívanie omamných látok. Príčinou však nie je neinformovanosť detí,
ale zložitosť prežívania ich nepriaznivej životnej situácie, do ktorej vstupujú ďalšie negatívne
faktory.
Pri celkovom zhodnotení výskumu nám vyšla zaujímavá súvislosť medzi niektorými
vyhodnoteniami jednotlivých otázok:
-
Asi štvrtina opýtaných uviedla, že niekedy drogu použije
-
Asi štvrtina opýtaných začala fajčiť pred 10.rokom veku
-
Asi štvrtina opýtaných má zlý vzťah so svojimi rodičmi
-
Asi tretina opýtaných trávi svoj voľný čas pasívne
-
Asi štvrtina opýtaných považuje marihuanu za neškodlivú
-
Asi štvrtina opýtaných uvádza, že pravidelné užívanie marihuany NEMÁ
žiaden dopad na zdravie človeka
Zoznam použitej literatúry
MATOUŠEK, O., - KROFTOVÁ, A.: Mládež a delikvence. Praha. Portál. 2003.
SCHOOLER, J.: Adopcia. Vzťah založený na sľube. Bratislava. Návrat domov. 1999.
ŠKOVIERA, A.: Dilemata náhradní výchovy. Praha. Portál. 2007.
TRAPKOVÁ, B.: Primárna prevencia. Informační portál primární prevence. Praha. Občanské
sdružení Sananim, 2003.
Zákon č. 305/2005 Z.z., o sociálno-právnej ochrane detí a sociálnej kuratele
83
12
LĘK TOWARZYSZĄCY CHOROBOM SOMATYCZNYM I NABYTEJ
NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI RUCHOWEJ JAKO WYZWANIE WSPÓŁCZESNEJ
MEDYCYNY
Barbara Lelonek, Danuta Kossak
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
Bogumiła Kowalczyk-Sroka
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. św. Rafała
Streszczenie: Choroba to szczególny rodzaj sytuacji stresowej, której towarzyszą różnorodne
reakcje emocjonalne wpływające na funkcjonowanie jednostki zarówno w aspekcie biologicznym
jak i psychicznym. Nawet w warunkach korzystania z dobrze funkcjonującej społecznej służby
zdrowia, choroba wiąże się z występowaniem lęku przekraczającego niejednokrotnie możliwości
adaptacyjne jednostki,
zwłaszcza gdy choroba zaliczana jest do grupy źle rokujących czy
nieuleczalnych lub gdy związana jest z trwałym kalectwem.
Celem pracy była ocena nasilenia lęku u osób chorych hospitalizowanych w oddziałach
somatycznych oraz niepełnosprawnych ruchowo. Badania przeprowadzono w trzech grupach
pacjentów: 110 chorych na białaczki; 120 chorych na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc
(POChP)
i
103
pacjentów
ze
zdiagnozowaną
pourazową
tetra
i
paraplegią.
Narzędziem badawczym był wywiad standaryzowany oraz inwentarz do pomiaru Stanu
i Cechy Lęku – STAI.
Badania pozwoliły na sformułowanie wniosków:
1. Pomimo podobieństw w poziomie lęku stanu (X-1) odczuwanego w grupach osób badanych w
niniejszej pracy, istnieją indywidualne różnice wyznaczone przez specyficzną, niepowtarzalną
sytuację choroby.
Słowa kluczowe: Lęk osobowościowy, lęk sytuacyjny, choroby somatyczne.
Wstęp
Choroba stanowi szczególny rodzaj sytuacji stresowej, działa bowiem jako stresor
biologiczny oraz psychiczny – wpływając w sposób pośredni na stan psychiczny i funkcjonowanie
człowieka (1). Objawy choroby prócz tego, że powodują cierpienie, odbierane są jako sygnały, że
coś niedobrego dzieje się w organizmie oraz jako zapowiedź
niekorzystnych następstw w
84
przyszłości. Następstwa to te, które wynikają z przyjęcia roli chorego, konieczności
podporządkowania się wymogom systemu leczenia, udział czasem w dość inwazyjnych
procedurach diagnozowania i leczenia, ograniczenia w pełnieniu ważnych ról rodzinnych,
zawodowych. Choroby przewlekłe często stanowią przeszkodę w realizacji różnych celów, ponadto
wymagają przeznaczenia na ten cel dodatkowych pieniędzy. Reakcje emocjonalne na chorobę
zmieniają się pod wpływem nowych informacji, nasilających się dolegliwości, stosowanych metod
leczenia i przebiegają etapowo. Można wśród nich wyróżnić reakcje patologiczne, wyrażające
nieprzystosowanie do rozpoznanej u siebie choroby i prawidłowe będące w efekcie końcowym
adaptacją do choroby.
Każdy człowiek doznaje emocji zwanych niepokojem czy lękiem. Odczuwa je w sytuacjach
nietypowych, nieznanych, zwłaszcza niebezpiecznych. Lęk, gniew czy przygnębienie to reakcje
normalne na diagnozę choroby zwłaszcza na początku leczenia, gdy rokowanie jest niepewne czy
przewidywane jest leczenie długotrwałe, nawet do końca życia. Gdy posiadane informacje czy
wyobrażenia o własnej chorobie zawierają w sobie potencjalne, lub realne zagrożenie
podstawowych wartości, zwłaszcza życia i zdrowia powodują pojawienie się negatywnych emocji,
przede wszystkim lęku (2).
Uczuciu lęku towarzyszy zwykle dość indywidualna interpretacja poznawcza. Rozróżnia się
zatem lęk fizjologiczny, którego nasilenie mieści się w granicach normy,
a zagrożenie jest
rozpoznawalne i lęk patologiczny, w którym zagrożenie jest nierozpoznawalne, lub rozmiary jego
przewyższają możliwości adaptacyjne jednostki. Lęk patologiczny stanowi zasadniczy składnik
zespołów lękowych wymagających interwencji klinicznej (3).
Lęk w psychopatologii rozumiany jest jako aktualny stan emocjonalny jednostki, bądź jako
względnie stała cecha osobowości (3).
Powyższe rozróżnienie przyjmowali m.in. Spielberger, Rees, Cattell. W swojej koncepcji
Spielberger nawiązuje do badań prowadzonych w latach 50-tych przez Cattella i Scheiera. Autorzy
ci poddawali analizie czynnikowej wyniki pomiaru różnych wskaźników lęku uzyskiwane na
drodze kilkakrotnego badania tej samej grupy osób. Na podstawie przeprowadzonych badań
wyodrębnili dwa różne czynniki: pierwszy – odpowiedzialny za jakość wyników z sytuacji na
sytuację – nazwali lękiem-stanem, drugi – odpowiedzialny za różnice indywidualne – nazwali
lękiem-cechą (4).
Od czasu Darwina wiadomo, że lęk spełnia także funkcje adaptacyjne (2, 3). Jako sygnał
ostrzegawczy skłania człowieka do właściwych działań obronnych i prozdrowotnych, do podjęcia
i kontynuacji leczenia. Zbyt duże nasilenie lęku działa jednak niekorzystnie, destrukcyjnie, pogarsza
ogólne samopoczucie i jakość życia, osłabia skuteczność terapii i może opóźnić powrót do zdrowia
(3, 5). Człowiek świadomie lub nieświadomie stara się ,,przepracować lęk” zmniejszając jego
85
nasilenie, co służy procesowi adaptacji do choroby i roli chorego którą niejednokrotnie trzeba
pełnić do końca życia.
Celem pracy była ocena nasilenia poziomu lęku u pacjentów w wybranych grupach chorych
somatycznie i niepełnosprawnych.
Rozwinięcie
Grupy badane i metoda
Badania przeprowadzono wśród:
- 110 pacjentów hospitalizowanych z powodu białaczki (ostrej i przewlekłej - ChB)
w Oddziale Onkohematologii Świętokrzyskiego Centrum Onkologii w Kielcach;
- 120 osób chorych na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc – POChP (ChP),
hospitalizowanych w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym im. św. Rafała
w Chęcinach;
- 103 pacjentów ze zdiagnozowaną pourazową terta i paraplegią (TP) – mieszkańców
województwa świętokrzyskiego, będących po leczeniu szpitalnym z uzyskaną poprawą
w zakresie samoobsługi i możliwości samodzielnej lokomocji.
Badania były całkowicie dobrowolne i anonimowe, a chorzy i niepełnosprawni uczestniczący w
badaniach zostali poinformowani o ich celu.
W badaniach wykorzystano następujące narzędzia badawcze:
- wywiad standaryzowany, uwzględniający cechy socjodemograficzne min.: wiek, płeć, czas
trwania choroby;
- Inwentarz Stanu i Cechy Lęku (ISCL) – będący adaptacją amerykańskiego Inwentarza do
pomiaru Stanu i Cechy Lęku (State-Trait Anxiety Inventory – STAI), w opracowaniu Spielbergera
i polskiej adaptacji Sosnowskiego i Wrześniewskiego (4). Inwentarz jest metodą samooceny, a
poziom lęku wyrażony jest liczbą punktów przeliczaną na wartości stenowe.
ISCL – składa się z dwóch odrębnych skal, z których jedną oznacza się symbolem X-1, służy ona
do pomiaru stanu lęku, czyli lęku sytuacyjnego, druga oznaczona symbolem X-2 – do pomiaru lęku
jako względnie stałej cechy osobowości. W skali X-1 odpowiedzi dotyczą stopnia prawdziwości, z
jakim poszczególne twierdzenia opisują stan jednostki. W skali X-2 kategorie odpowiedzi dotyczą
częstości występowania u badanego odczuć opisanych w twierdzeniach (4).
Metoda oparta jest o teoretyczne założenia badań, które przeprowadził w latach 50 – tych Cattell i
L. H. Scheier (4). Lęk-stan według autora metody charakteryzuje się „subiektywnymi świadomie
postrzeganymi uczuciami obawy i napięcia, którym towarzyszy związana z nim aktywacja lub
86
pobudzenie autonomicznego układu nerwowego”. Lęk – cecha definiowany jest natomiast jako
konstrukt teoretyczny oznaczający „motyw lub nabytą dyspozycję behawioralną, która czyni
jednostkę podatną na postrzeganie szerokiego zakresu obiektywnie niegroźnych sytuacji jako
zagrażających i reagowanie na nie stanami lęku, nieproporcjonalnie silnymi w stosunku do
wielkości obiektywnego niebezpieczeństwa”(4).
Badane grupy pacjentów funkcjonują w nieco odmiennej sytuacji psychologicznej.
Białaczka jest chorobą nowotworową i co oczywiste w odczuciu pacjentów postrzegana jest
jako schorzenie o niepomyślnym rokowaniu, często jako wyrok śmierci. Pacjent pomimo podjęcia
leczenia, przestrzegania zaleceń ma niewielki wpływ na sytuację w której się znajduje.
Obturacyjna choroba płuc jest schorzeniem o zmiennym przebiegu. W sytuacji zaostrzenia
objawów chorobowych człowiek doświadcza bezpośredniego zagrożenia życia z powodu
niemożliwości prawidłowego oddychania. W tym stanie chory traci poczucie bezpieczeństwa na
poziomie biologicznym.
Trwała pourazowa niepełnosprawność w postaci tetra i paraplegii powoduje konieczność
przeorganizowania całego dotychczasowego życia prawie we wszystkich płaszczyznach
funkcjonowania. Sprostanie tak dużym zmianom powoduje, że osoba przeżywa silne emocje.
Wydawałoby się, że względu na objawy, przebieg choroby i rokowanie, badane grupy trudno
porównywać, niemiej jednak w naszej ocenie doświadczają podobnych silnych emocji, zwłaszcza
lęku.
Wyniki badań
Charakterystyka wybranych cech demograficznych w analizowanych grupach pacjentów
Wśród chorych na białaczkę (ChB) nieznacznie większą grupę stanowiły kobiety (54,5%).
Wiek badanych chorych (ChB) wahał się od 20 do 75 lat. Średnia wieku w grupie osób chorych na
białaczkę (ChB) wnosiła M=53,4 (przy odchyleniu standardowym SD=14,1 lat). W grupie badanej
(ChB) wiek większości (64,0%) respondentów zawarł się w przedziale wiekowym
od 51 do75 lat.
Zdecydowaną większość (65,5%) stanowili pacjenci chorujący na białaczki powyżej 5 miesięcy.
Grupa chorych na przewlekłą
obturacyjną chorobę płuc (ChP) liczyła 120 osób.
Zdecydowaną większość w badanej grupie chorych stanowili mężczyźni – 77,5% (93 osoby), zaś
kobiety stanowiły 22,5% (27 osób). Wiek badanych był zróżnicowany i wahał się
w przedziale od 37 do 69 roku życia. Średnia wieku w grupie osób chorych (ChP) wynosiła
M=57,7 lat przy odchyleniu standardowym 7,2 lat. Badana grupa była zróżnicowana pod względem
87
czasu trwania choroby, który wynosił od 1 miesiąca do 30 lat. Wśród badanych najliczniejsza grupę
stanowili chorzy o czasie trwania choroby od 1 roku do 5 lat (40,0 %). Niewielki odsetek badanych
(4,2%) chorował ponad 20 lat.
Badaniem zostały objęte też 103 osoby ze zdiagnozowaną tetra i paraplegią pourazową (TP).
W badanej grupie niepełnosprawnych ruchowo dominowali
mężczyźni. Najliczniejszą grupę
stanowiły osoby z tetra i paraplegią mieszczące się w przedziale wiekowym 36-50 lat, czyli w
okresie najbardziej dynamicznym dla aktywności zawodowej. Nieco mniejszą grupę stanowili
pacjenci w wieku 26 – 35 lat, aż 21,4% chorych z tetraplegią było w wieku 17 –25 lat. Wiek
pozostałych badanych zawierał się kolejno w przedziałach: 36-50 lat, 26-35 lat oraz 17-25.
Największą grupę stanowili pacjenci poruszający się na wózku inwalidzkim 5- l0 lat 71%.
Analiza poziomu lęku
Lęk jest jednym ze stanów emocjonalnych, który najczęściej towarzyszy chorobom lub
utracie zdrowia. Jego nasilenie i sposób manifestacji może być różny. W prezentowanych
badaniach oceny nasilenia lęku dokonano zgodnie z wymogami specyficznymi dla Inwentarza
Stanu i Cechy Lęku – ISCL. Wyniki badań pokazały zróżnicowanie nasilenia objawów lęku w
badanych grupach – tab. 1.
Tab. 1 Poziom lęku jako stanu w grupach badanych chorych
Lęk jako stan
Chorzy na białaczki
Chorzy na POChP
Niepełnosprawni
ISCL X-1
(ChB)
(ChP)
z pourazową tetra
i paraplegią (TP)
niski poziom lęku
N
%
N
%
N
%
7
6,4
14
11,7
10
9,7
22
20,0
37
30,8
25
24,3
81
73,6
69
57,5
68
66,0
110
100,0
120
100,0
103
100,0
(1-4 steny)
średni poziom lęku
(5-6 stenów)
wysoki poziom
lęku (7-10 stenów)
Razem
Na podstawie analizy danych zawartych w powyższej tabeli stwierdzono, że większość
badanych osób doświadcza wysokiego poziomu lęku (7-10 stenów) mierzonego skalą STAI -ISCL
X-1. W grupie chorych na białaczki jest to 73,6%, osób niepełnosprawnych ruchowo 66,0% i
chorych na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc
57,5% badanej grupy. Mniejsze nasilenie
objawów lęku (5-6 stenów) stwierdzono u 30,8% chorych na POChP, 24,3% badanych z urazem
rdzenia kręgowego oraz 20,0% chorych na białaczki. Najwięcej osób z niskim poziomem lęku
88
(1-4 steny) było w grupie chorych na POChP (11,7%), następnie w grupie z pourazową tetra i
paraplegią (9,7%) i chorych na białaczki (6,4%). Na uwagę zwraca fakt, że we wszystkich grupach
badanych duża część pacjentów przeżywa lęk. Nawet w sytuacjach obiektywnie niegroźnych może
przeżywać duże napięcie emocjonalne dezorganizujące codzienne funkcjonowanie. Jest to ważne
gdyż
przeżywany wysoki poziom lęku wpływa na aktywność życiową, ma komponentę
somatyczną i behawioralną, może to zatem utrudniać podejmowanie efektywnych strategii radzenia
sobie z chorobą.
Oczywiście radzenie sobie z chorobą zależy również od cech osobowości przed chorobowej, w
związku z tym zbadano także nasilenie poziomu lęku jako cechy czyli trwalej predyspozycji
osobowościowej do adaptacji się w określony sposób w różnych sytuacjach życiowych
Tab. 2 Poziom lęku jako cechy w grupach badanych chorych
Lęk jako cecha
ISCL X-2
Chorzy na białaczki
(ChB)
Chorzy na POChP
(ChP)
Niepełnosprawni
z pourazową tetra
i paraplegią (TP)
N
%
20
19,4
N
%
N
%
niski poziom lęku
35
31,8
12
10,0
(1-4 steny)
średni poziom lęku
29
26,4
45
37,5
50
48,5
(5-6 stenów)
wysoki poziom lęku
46
41,8
63
52,5
33
32,1
(7-10)
Razem
110
100,0
120
100,0
103
100,0
Jak pokazują wyniki badań wysoki poziom lęku (7-10 stenów) jako stałej predyspozycji
osobowościowej stwierdza się u 52,5% chorych
na POChP, 41,8% chorych na
białaczki
i 32,1% osób z urazem rdzenia kręgowego. Średni poziom lęku (5-6 stenów) ujawnia 48,5 %
niepełnosprawnych ruchowo, 37,5% chorych z POChP oraz 26,4% chorych onkologicznych. Niską
skłonność (1-4 stenów) do zachowań
lękowych
przejawia 31,8% osób ze zdiagnozowaną
białaczką, 19,4% niepełnosprawnych ruchowo oraz 10,0% chorych z przewlekłą obturacyjną
chorobą płuc.
Analiza porównawcza wyników zamieszczonych w tabeli 1 i 2 wskazuje, że we wszystkich
badanych grupach większy odsetek badanych odczuwa wyższy poziom lęku niż wskazują na to ich
predyspozycje osobowościowe.
89
Dyskusja
Do lat 70 XX wieku zainteresowanie problemami chorych dotyczyło wyłącznie stanu
fizycznego czy też stosowanego leczenia. W miarę sukcesów terapeutycznych jak również
w związku z odejściem medycyny od biomedycznego modelu rozumienia choroby, jej przyczyn
oraz warunków skuteczności terapii, zainteresowania badawcze przeniesiono na sferę psychiki
pacjenta, bowiem diagnoza choroby wnosi w życie chorego wiele zmian i niewiadomych. Człowiek
ze względu na posiadaną sobie tylko właściwość, jaką jest zdolność do przeżywania i
uświadamiania
swojego istnienia, kierowania swoim życiem, ustosunkowania się do siebie i
świata, antycypacji przyszłych zdarzeń zachowuje się bardzo różnie w sytuacji choroby.
Prowadzone dotychczas obserwacje potwierdzają występowanie nasilonego lęku u pacjentów
dotkniętych chorobą nowotworową, szczególne miejsce zajmują tutaj choroby nowotworowe
układu krwiotwórczego (6). Lęk pojawia się też w wielu chorobach somatycznych. Częstotliwość
występowania nasilonego lęku u pacjentów hospitalizowanych w oddziałach ogólnych szacuje się
na 7-37%, w zależności od profilu oddziału. Do tej pory nie ma usystematyzowanych badań
pozwalających określić skalę zjawiska. Objawy lęku i depresji zwłaszcza u pacjentów w podeszłym
wieku są często trudne do rozróżnienia, bowiem mogą przybierać formę niespecyficznych skarg
somatycznych lub zaostrzenia dotychczasowych objawów. Stosunkowo często pisze się o lęku w
oddziałach kardiologicznych, chirurgicznych czy onkologicznych (za:3). Nowotwory w
powszechnym odbiorze są uznawane za chorobę podstępną, prowadzącą do degradacji organizmu i
bolesnej powolnej śmierci. Specyfika białaczek wynikająca z częstych nawrotów choroby, braku
trwałych sukcesów w leczeniu sprzyja występowaniu lęku, którego rozmiary przewyższają
możliwości adaptacyjne jednostki. Wyniki badań własnych ukazały zróżnicowanie nasilenia lęku
we wszystkich badanych grupach: chorych na białaczki (ChB), na POChP (ChP) oraz w grupie
osób z tetra i paraplegią (TP). W odniesieniu do badanych grup, u chorych onkologicznie (ChB)
odnotowano najwyższy odsetek (73,6%) wysokiego (7-10 stenów) poziomu lęku stanu (X-1).
Wysoki poziom lęku stanu ujawniło odpowiednio: 66,0% niepełnosprawnych i 57,5% chorych na
POChP. Fakt ten należy zapewne tłumaczyć tym, iż pozostałe 2 grupy chorych somatycznie to
chorzy z potencjalnie dłuższym okresem przeżycia czy lepszym rokowaniem, co do długości życia.
Wysoki poziom lęku tj. 7-10 stenów u większości (60,9%) badanych osób prezentują wyniki badań
przeprowadzone wśród chorych leczonych operacyjnie w oddziale chirurgicznym (7).
Niższy poziom lęku sytuacyjnego, uzyskali Wrześniewski i Lepczyński dla pacjentów
z zawałem serca, z chorobą wrzodową żołądka i u osób zdrowych (8). Również wyniki badań
Sołtysa K. i wsp. wykazały średni poziom nasilenia lęku u większości osób (57,1%) w wieku
podeszłym hospitalizowanych na oddziałach internistycznych. Ponieważ dla części starszych
90
pacjentów zwłaszcza osób samotnych, pozbawionych opieki hospitalizacja może paradoksalnie
zwiększać poczucie bezpieczeństwa i polepszać komfort bytowania w stosunku do ich codziennej
sytuacji.
Dla lęku stanowiącego względnie stałą cechę osobowości (X-2) wysoki poziom lęku
odnotowano głównie u chorych na POChP (ChP)
- 52,5% badanych osób i chorych
z białaczką (ChB) - 41,8% badanych osób, natomiast niepełnosprawni (TP) deklarowali głównie
lęk mieszczący się w granicach średniego i niskiego (odpowiednio: 48,5% i 19,4% osób badanych).
Zaznaczyć należy, że najwyższy (7-10 stenów) poziom lęku osobowościowego (X-2) odnotowano
w grupie chorych na POChP (52,5%), zatem to ta grupa chorych predysponowała do wysokiego
lęku sytuacyjnego (X-1), tymczasem odsetek chorych z tym poziomem lęku był najniższy wśród
grup badanych. Prawdopodobna wydaje się hipoteza, że poziom lęku w populacji szpitalnej nie
musi zdecydowanie przewyższać wartości spotykanych u osób nie leczonych w szpitalu. W trakcie
hospitalizacji może zachodzić tzw. zjawisko neutralizacji lęku dzięki skutecznym interwencjom
terapeutycznym, profesjonalnej opiece oraz kontaktom z osobami z takimi samymi problemami
zdrowotnymi. Natomiast wysokie nasilenie poziomu lęku jako cechy osobowości w grupie chorych
na białaczki (ChB) może wskazywać na udział czynników psychologicznych w etiopatogenezie
schorzeń nowotworowych, co znajduje potwierdzenie w wielu doniesieniach naukowych (12).
Zdecydowanie wysokie wartości lęku jako cechy osobowości znajdywano u pacjentów
chorujących na choroby psychosomatyczne, zwłaszcza nadciśnienie tętnicze, podczas gdy wartości
średnie lęku cechują osoby chorujące na inne schorzenia (9). U większości psychicznie zdrowych
osób lęk przed nowotworem nie osiąga nasilenia patologicznego i pozwala pacjentowi w miarę
sprawnie funkcjonować (10).
Leczenie w oddziałach somatycznych choćby najlepiej funkcjonujących stwarza zawsze
poczucie zagrożenia i lęku.
Wynika to z niepewności rokowania, skutków leczenia czy
poświęcenia związanego z samym leczeniem i brakiem możliwości samostanowienia, utratą
samodzielności.
Zabiegi, które dla klinicystów są rutynowe, mogą wydawać się niebezpieczne ich pacjentom, być dla nich
zbyt uciążliwe i bolesne. Wiadomo, że czynniki emocjonalne mogą w znaczący sposób modyfikować
procesy zdrowienia. Dotychczasowe badania wskazują, że zbyt wiele negatywnych emocji
towarzyszących chorobie lub procesowi leczenia może niekorzystnie wpływać na stopień akceptacji
choroby i tym samym utrudniać działania edukacyjne.
Doskonalenie technik leczenia i procedur postępowania leczniczo-pielęgnacyjnego zwiększa stopień
akceptacji postępowania leczniczego, niemniej uzasadnione wydaje się poszukiwanie sposobów na
zmniejszenie traumy związanej z hospitalizacją. Pamiętać zatem należy, że holistyczne podejście do
medycyny traktuje człowieka jako całość, a lecząc ciało-soma- nie należy zapominać o psychice – psyche.
91
W świetle powyższych wyników badań uzasadnionym wydaje się być stała opieka psychologa
klinicznego, który otoczyłby opieką i pomógł ,,przebrnąć” choremu przez trudny okres pobytu w
szpitalu.
Wnioski
1. Choroba somatyczna stanowi dla jednostki wyzwanie obejmujące zmiany w różnych obszarach
funkcjonowania, radzenia sobie z ograniczeniami, pociągając za sobą skutki w postaci reakcji
emocjonalnych w tym występowania lęku sytuacyjnego.
2. Pomimo podobieństw w poziomie lęku stanu (X-1) odczuwanego w grupach osób badanych w
niniejszej pracy, istnieją indywidualne różnice wyznaczone przez specyficzną, niepowtarzalną
sytuację choroby.
3. Najwyższy odsetek chorych na białaczki (ChB) prezentujących wysoki lęk sytuacyjny świadczy
o ogromnie traumatyzującej sytuacji choroby nowotworowej potwierdzając społecznie przekonanie
o jej nieuleczalności i stwierdzenie używane w literaturze „rak- choroba budząca lęk”.
4. Przyjmując założenie, że wzmożony poziom lęku jest zjawiskiem niepożądanym, odpowiednie
formy oddziaływania psychologicznego powinny być integralnym elementem zarówno opieki
klinicznej jak i sprawowanej w warunkach opieki domowej.
Postulaty dla praktyki pielęgniarskiej
1. Indywidualizacja
opieki
nad
chorym
somatycznie
w
warunkach
opieki
szpitalnej
i środowiskowej.
2. Wdrożenie do zawodowej praktyki pielęgniarskiej zasad psychoterapii indywidualnej
obejmującej poznanie sytuacji psychicznej podopiecznego, jego potrzeb i dostarczenie wsparcia
sprzyjającego mobilizacji jego zasobów wewnętrznych.
3. Opanowanie przez personel pielęgniarski technik komunikacji terapeutycznej sprzyjających
procesowi adaptacji do choroby i niepełnosprawności.
Piśmiennictwo
1. Czubalski K.: Wpływ choroby na stan psychiczny i zachowanie człowieka chorego, Sztuka Leczenia
1995, t. 1, 3, 53-59.
92
2. Łosiak W.: Subiektywny obraz choroby u pacjentów. W: Kubacka-Jasiecka D., Łosiak W.(red.):
Zmagając się z choroba nowotworową. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków, 1999,
67-77.
3. Wciórka J.: Miejsce lęku w psychopatologii. Postępy Psychiatrii i Nerologii. 1994, t. III, 1,
3;3:37—54.
4. Wrześniewski K, Sosnowski T, Matusik D.: Inwentarz stanu i cechy lęku STAI. Polska adaptacja
STAI. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa
2002.
5. Salmon. P., Gajdzińska M. (przekł.): Psychologia w medycynie wspomaga współpracę
pacjentem i proces leczenia. Gdańskie Towarzystwo Psychologiczne. Gdańsk 2003; 36-58.
6.Mess E., Molewicz K., Lisowska A., Jonak K.: Ocena poziomu lęku w chorobie nowotworowej
układu krwiotwórczego. Onkologia Polska, 2006, 9, 4,158-161.
7. Lelonek B., Cieślik A.: Poziom lęku u chorych leczonych operacyjnie na oddziale
chirurgicznym. Studia Medyczne, 2011, 22, 21-30.
8.Wrześniewski K., Lepczyński P.: Wzory reagowania emocjonalnego w sytuacjach stresowych i
ich związek z chorobą somatyczną. Polski Tygodnik Lekarski, 1985, t. XL, 46-47, 1285- 1289.
9.Marmurowska-Michałowska H., Koprianiuk E.: the anxiety level in various diseases. 10th Word
Congress of the International College of Psychosomatic Medicine. Anales de Psiquiatria. 1989, 5
(supl. 1), 43.
10. de Walden-Gałuszko K.: Wybrane zagadnienia psychoonkologii i psychotanatologii. Psychologiczne
aspekty choroby nowotworowej, umierania i śmierci. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Gdańsk, 1992, 8-62.
11.
Sołtys K., MajkowiczM., Dejewska J., Pleskot J., Romanowski A.; Objawy lęku
i depresji u osób w wieku podeszłym hospitalizowanych na oddziałach internistycznych
Gerontologi Polska 10 (10) 2002 , 30- 35
12 Kacperczyk J. Lęk w chorobach somatycznych, Postępy Psychiatrii i Neurologii, 1994,3,77- 87
Mgr. Barbara Lelonek
mgr pielęgniarstwa, dr nauk medycznych
Wydział Nauk o Zdrowiu
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
25-317 Kielce ul. IX Wieków Kielc19
Email:[email protected]
93
13
OŠETROVATEĽSKÁ STAROSTLIVOST O DIEŤA S RETTOVÝM SYNDRÓMOM
Dana Vetráková, Katarína Klanicová
Psychiatrická nemocnica n.o., Michalovce
Abstrakt: Rettov syndróm je neurologická porucha, ktorá sa vyskytuje takmer výhradne u dievčat,
bez ohľadu na ich rasu alebo národnosť. Cieľom práce je oboznámiť verejnosť s problematikou
tohto pomerne vzácneho ochorenia. Počiatočný vývoj dieťaťa s Rettovým syndrómom sa do 6 až 18
mesiaca života obvykle javí ako celkom normálny. Potom nasleduje obdobie dočasnej stagnácie
alebo regresie, kde dieťa stráca schopnosť reči a vedomého používania rúk. Hlavným rysom
Rettovho syndrómu je apraxia (dyspraxia), tj. neschopnosť ovládať telo a prevádzať tak motorické
pohyby.
Dochádza
k úbytku
intelektových
schopností,
sociálnych
interakcií,
k výskytu
epileptických záchvatov, skolióze. Poukazujeme na dôležitosť komplexnej ošetrovateľskej
starostlivosti u pacientky s týmto ochorením.
Kľúčové slová: Retttov syndróm. Klinické prejavy. Ošetrovateľská starostlivosť. Ošetrovateľský
proces.
Úvod
Rettov syndróm patrí medzi pervazívne vývojové poruchy (PVP). Jedná sa o kategóriu
závažných porúch mentálneho vývinu, ktoré sa objavujú v rannom detstve. Slovo „pervazívne“
znamená hlboko prenikajúce a vystihuje, že u detí s PVP je psychomotorický vývin narušený
v kľúčových oblastiach. Zložité mozgové funkcie, ktoré sú zodpovedné za komunikáciu, sociálnu
interakciu a predstavivosť sú narušené, a to v rôznej miere, od ktorej sa následne odvíja stupeň
poruchy. Dôsledkom sú problémy v porozumení bežným zákonitostiam a pravidlám okolitého
sveta, čo spôsobuje zníženú schopnosť prispôsobiť sa a fungovať na úrovni rovesníkov.
Rettov syndróm je komplexná, neurologická porucha, postihujúca prevažne dievčatá. Patrí
k veľkej skupine vrodených ochorení, ktorého príčina a liečba nie sú známe. Syndróm je prítomný
už pri pôrode, no jeho príznaky sa stávajú evidentnými až v druhom roku života. Takéto postihnutie
CNS je ťažké a vedie k plnej závislosti na druhých osobách pri vykonávaní základných životných
potrieb.
94
RS sa diagnostikuje na základe klinických prejavov s následným potvrdením genetickej
mutácie. Je často zle diagnostikovaný ako autizmus, detská mozgová obrna alebo nešpecifické
vývojové ochorenie.
V klinickom prejave dominujú následné znaky:
-
prvé mesiace života sa dieťa vyvíja zdanlivo normálne alebo úplne normálne, pri
pôrode je obvod hlavičky normálny, jeho rast sa spomaľuje v období od 5. mesiaca
do 4. rokov
-
k spomaleniu vývoja dochádza v 1. roku života, kedy pomaly dochádza k regresii,
spätnému vývoju jednotlivca
-
obdobie regresie zostáva v období medzi 9 - 30 mesiacom života, kde sa redukujú
alebo stratia rečové schopnosti a cieľavedomé používanie rúk
-
objavujú sa stereotypné, neúčelné pohyby rúk, tlieskanie a charakteristický obraz
umývania rúk
-
nasleduje zvyšujúci sa svalový tónus svalstva, strnulá a nestabilná chôdza
-
sociálne odcudzenie, nezáujem o kontakt s ľuďmi, strata naučených slov
-
prítomnosť iných ochorení, úrazov, ktoré by mohli vysvetliť postihnutie CNS bola
vylúčená
-
súbor príznakov je rôzny, podľa závažnosti postihnutia a rôznorodosti každého
jednotlivca.
Medzi ďalšie príznaky napomáhajúce stanoveniu diagnózy patria:
-
dýchacie ťažkosti, nepravidelné zvýraznené dýchanie, hyperventilacia, zastavenie
dýchania na krátky čas, apnoe, prehĺtanie vzduchu
-
abnormality na EEG
-
epilepsia, asi 50% postihnutých trpí rôznymi formami epileptických záchvatov
-
zvyšovanie svalového tónusu,
stuhnutie svalstva a deformácie chrbtice, kĺbov,
atrofia svalovej hmoty
-
nestabilná chôdza na širokej báze a chôdza na špičkách
-
skolióza
-
celkové spomalenie rastu
-
častejšie sú zlomeniny, je to následok nízkeho obsahu minerálov a zníženou hustotou
kostí, napriek adekvátnemu príjmu vápnika.
95
Vývojové štádia
Prvé obdobie – počiatočné : sa začne prejavovať vo veku 6 mesiacov - 1,5 roka, trvá niekoľko
rokov. Toto obdobie je väčšinou prehliadnuté, pretože symptómy ešte len vznikajú a sú zatiaľ
nejasné. Dieťa môže mať znížený očný kontakt a záujem o hračky. Je často opisované ako dobré,
tiché a kľudné.
Druhé obdobie - náhle deštruktívne : vo veku od 1. – 4. roka života trvá týždne až mesiace. Táto
etapa môže mať rapídny začiatok alebo môže byť pozvoľný, stráca sa cieľavedomá manuálna
zručnosť
a reč.
Začínajú
sa
objavovať
stereotypné
činnosti rúk.
Nasleduje
žmolenie
a charakteristický obraz umývania rúk. Môžu byť pozorované dychové anomálie, zahrňujúce
epizódy zadržiavania a hyperventilácia spojená s voľným obdobím, avšak počas spánku je dýchanie
normálne. Niektoré dievčatá sa vďaka strate sociálnej interakcie a komunikácie javia ako autistické.
Môže byť pozorovaná podráždenosť a spánková nepravidelnosť.
Tretie obdobie - stabilizované : zahŕňa predškolský až školský vek, trvá niekoľko rokov. Toto
obdobie nasleduje po deštruktívnej fáze. Apraxia čiže neschopnosť vytvárať rukami účelné pohyby,
motorické problémy zostávajú. Okolo 4. roka sa objavujú EPI záchvaty. Pokroky je vidieť
v správaní, sú menej podráždené, menej plačú, menej autistických znakov. Dieťa prejavuje väčší
záujem o okolie, zlepšuje sa jej bdelosť, časové rozpätie pozornosti a komunikačná zručnosť.
Mnoho dievčat zotrvávajú v tomto štádiu po celý svoj život.
Štvrté obdobie - posledné obdobie motorického zhoršovania po skončení 3 fázy. Trvá desaťročia.
Toto obdobie začína po 10. roku života je charakteristické zníženou mobilitou, niektoré dievčatá
prestanú chodiť, markantným rysom je skolióza. Charakteristickým je rigidita (stuhlosť) a dystónia
(svojvoľný pohyb), zväčšené svalové napätie. U väčšiny dievčat začína puberta vo zvyčajnom veku
života.
Kazuistika
14 - ročné dievča prijaté 11.12.2012 o 10, 30 hod. na Akútne detské psychiatrické oddelenie
PN v Michalovciach pre zhoršenie psychického stavu so suicidálnymi úvahami. Pochádza z úplnej
rodiny. Matka je zdravá, otec má poúrazovú epilepsiu, dvaja súrodenci sú zdraví.
Dieťa je z prvej gravidity, počas ktorej matka krvácala, užívala injekcie na udržanie plodu.
Pôrod v 38.týždni, spontánny, počas pôrodu mala zlomenú kľúčnu kosť. Dojčená bola 3 mesiace.
Psychomotorický vývin v norme. Sedieť začala ako 6 mesačná, chodiť ako 11 mesačná, hygienické
návyky má osvojené od 2,5 roka, menštruáciu od 11 rokov, nepravidelnú. Od 3 rokov, ako začala
chodiť do predškolského zariadenia, sa začala uzatvárať do seba, nechcela kresliť, komunikovať
96
s okolím, s rodičmi. V noci mala občas nočné mory, asi rok sa pomočovala, potom to prešlo.
Rodičia pozorovali aj zvýšené pohyby rúk, ako keby niečo žmolila, hrala sa stereotypne
s oblečením, niekedy nereagovala na podnety. Od 4 rokov bola sledovaná neurológom pre
obsedantno - kompulzívnu poruchu s obsedantným konaním- stereotypné pohyby rúk, poruchami
správania a emočného stavu.
Opakovane bola
hospitalizovaná na neurologickom oddelení,
naposledy so záverom parciálna epilepsia so sekundárnou generalizáciou. Bolo realizované
psychologické vyšetrenie, ktoré zaznamenalo úbytok mentálnych schopností. V 8/2008- IQ 120
vysoko nadpriemerné, v 6/2012 IQ 68 v pásme ľahkej mentálnej retardácie. Momentálne je žiačkou
8. ročníka, má individuálny študijný plán, predtým sa učila dobre.
Pacientka je sledovaná aj ortopédom pre skoliózu, nosí korzet. Na základe týchto klinických
prejavov, mentálnej regresii, kyfoskoliózy, stereotypných pohybov, mikrocefalie, epizodickej
hyperventilácie bolo vyslovené podozrenie na Rettov syndróm. Počas hospitalizácie na
Psychiatrickej klinike v Bratislave v októbri 2012 boli realizované metabolické aj genetické
vyšetrenia, ktoré počas hospitalizácie u nás neboli známe.
Pacientka prichádza na vyšetrenie v doprovode rodičov, pri vstupe do miestnosti sa
pozdraví, na výzvu si sadne, očný kontakt udrží, reč čistá, slovná zásoba chudobná, odpovede
adekvátne, postupne narastá intrapsychická tenzia, pozornosť osciluje, ľahko unaviteľná, prítomné
stereotypné pohyby rúk. Orientácia správna v základných smeroch, psychomotorické tempo
nerovnomerné, nálada menlivá, afektívna a emočne labilná, myslenie koherentné, simplexné.
V klinickom obraze prítomné známky dezintegračnej poruchy, komunikácia s únikom do vlastného
sveta s občasnými afektami zlosti až agresivity, s obsedantným naliehavým správaním
a manierovaním,
úbytkom
mentálnych
schopností.
Osobnosť
sociálne
nezrelá,
ľahko
manipulovateľná. Hospitalizovaná pre neprimerané, nepredvídateľné správanie. Podľa udania
rodičov ju cez víkend doma našli kľačať na parapetnej doske, chcela vyskočiť z okna, inokedy ju
otec našiel s priloženým nožom pri krku. Pacientka udáva, že si ublížiť nechcela, spravila to zo
žartu.
Na základe informácii získaných od rodičov pacientky a klinických pozorovaní sestry boli
podľa taxonómie NANDA I sformulované tieto aktuálne a potenciálne ošetrovateľské diagnózy:
1. P107 - Zmena správania v súvislosti so základným ochorením prejavujúca sa neadekvátnym
správaním.
2. K104 - Narušená sociálna interakcia v súvislosti so základným ochorením prejavujúca sa
obmedzením sociálnych kontaktov.
3. S100 - Nedostatočná sebaopatera v osobnej hygiene v súvislosti so základným ochorením
prejavujúca sa potrebným dohľadom a pomocou pri vykonávaní základných hygienických
návykov.
97
4. K100 - Narušená verbálna komunikácia v súvislosti so základným ochorením prejavujúca sa
nedostatočnou komunikáciou.
Potenciálne ošetrovateľské diagnózy:
1. A101- Riziko narušenej adaptácie jednotlivca v súvislosti s príjmom na oddelenie.
2. S123 - Riziko sebapoškodzovania v súvislosti so suicidálnym úmyslom v minulosti.
3. P104 - Riziko zmeny psychického stavu v súvislosti so základným ochorením.
P107 Zmena správania v súvislosti so základným ochorením prejavujúca sa neadekvátnym
správaním.
Cieľ : Pozitívna zmena v správaní.
Výsledné kritéria:
-
Pacientka primerane spolu spolupracuje pri liečbe v priebehu 14 dní.
-
Pacientka má svoje správanie pod kontrolu v priebehu 14 dní.
-
Pacientka primerane reaguje na podnety zo svojho okolia v priebehu 14 dní.
-
Pacientka si uvedomuje neadekvátnosť svojho správania v priebehu 14 dní.
Ošetrovateľské intervencie :
-
nadviazať verbálny kontakt
-
získať si dôveru
-
stanoviť jasné pravidlá správania
-
zistiť vnímanie situácie pacientky rozhovorom
-
vytvoriť kľudné prostredie odstránením rušivých podnetov
-
hovoriť tichým, pokojným hlasom
-
akceptovať prejavy hnevu
-
usmerňovať aktivity, zabezpečiť prísun primeraných podnetov
-
zamestnávať pacientku činnosťami zodpovedajúcimi jej individualite a intelektu
-
poskytovať krátke a časté kontakty
-
monitorovať zmeny nálad, verbálne a neverbálne prejavy
-
poukázať na negatívny vplyv okolia pri neprimeranom správaní
-
kontrolovať užívanie liekov
-
motivovať pacientku k získaniu nadhľadu nad svojim správaním
98
K104 Narušená sociálna interakcia v súvislosti so základným
ochorením prejavujúca sa
obmedzením sociálnych kontaktov.
Cieľ: Pacientka má primerané sociálne kontakty.
Výsledné kritéria :
-
Pacientka je včlenená do kolektívu v priebehu 14 dní.
-
Pacientka sa menej vyhýba spolupacientom v priebehu 14 dní.
-
Pacientka sa zúčastňuje aktivít do 14dní.
Ošetrovateľské intervencie :
-
zapojiť pacientku do hier realizovaných na oddelení
-
pomôcť nadviazať pacientke sociálne kontakty so spolupacientami
-
uložiť pacientku na izbu k spolupacientkam, ktoré jej pomôžu prekonať sociálnu izoláciu
-
vynasnažiť sa o vytvorenie, čo najlepších vzťahov so spolupacientami
-
začleniť pacientku do kolektívu
-
monitorovať verbálne aj neverbálne prejavy
-
ponúknuť pacientke možnosť výberu voľnočasových aktivít na oddelení
-
zabezpečiť kľudné prostredie
-
pomôcť oddeliť racionálnu nedôveru od iracionálnej
-
v čase hospitalizácie umožniť pacientke sociálny kontakt s rodinnou
Realizácia ošetrovateľskej starostlivosti:
-
11.30 sestra sa pri príjme snažila získať dôveru pacientky a vhodným spôsobom vysvetlila
režim oddelenia
-
11.45 vykonala vstupný filter
-
12.15
zaujímala sa o príčiny, prečo chcela vyskočiť z okna, pacintka opakuje, že to
nemyslela vážne
-
12.45 uložila pacientku na izbu k vhodným spolupacientkam
-
13.30 rozhovorom sa zaujímala o obľúbené činnosti
-
13.45 snažila sa zapojiť pacientku do voľnočasových aktivít, chce si kresliť, jej obľúbeným
motívom je Šeherezáda, oslovuje takto seba
-
16.00 pacientka bola usmerňovaná k vhodnému správaniu, chce si kresliť
-
18.00 sestra vysvetlila význam bodovania a dôležitosť vhodného správania na oddelení
Vyhodnotenie po 14 dňoch:
-
Dg P107 : Cieľ nie je splnený, v naplánovaných intervenciách je potrebné pokračovať.
-
Dg K104 : Cieľ je splnený len čiastočne, pacientka potrebuje neustálu pomoc pri
socializácií.
99
Vyhodnotenie ošetrovateľskej starostlivosti pri prepustení:
Pri celkovom hodnotení ošetrovateľskej starostlivosti pri prepustení pacientky po 36. dňoch
hospitalizácie môžeme skonštatovať jej účinnosť. Pacientke bola venovaná komplexná
ošetrovateľská starostlivosť metódou ošetrovateľského procesu. Pacientka sa postupne zapája do
hier a aktivít na oddelení. Zamestnávaná muzikoterapiou, arteterapiou, biblioterapiou a činnosťami,
ktoré bez problémov zvládla. Pri aktivitách pacientka povzbudzovaná, pozitívne motivovaná,
podporovaná k sebarealizácií, posilňovaná sebadôvera vo vlastné schopnosti. Pacientka postupne
menej naliehavá a menej zameraná na Šeherezádu. Jej stav sa sa začal výraznejšie zlepšovať po
skamarátení sa s pacientkou na oddelení, ktorá jej bola veľmi nápomocná. Suicidálne úvahy popiera
a v priebehu hospitalizácie neboli pozorované. Kontakt s rodinou pacientky bol veľmi dobrý,
pravidelne chodili na návštevy a zaujímali sa o dcéru. V rámci rehabilitácie absolvovala
individuálne LTV cvičenie so zameraním na skoliózu. Pacientka bola zaradená do vyučovacieho
procesu. Je žiačkou 8. ročníka (integrovaná). Na hodinách pracovala podrobivo, snaživo, aj keď
pomalým tempom. Vyžadovala si individuálny a opakovaný výklad nového učiva, pri práci bola
častejšie usmerňovaná. Grafický prejav je nečitateľný, ale gramatické pravidlá ovláda.
Vyjadrovacie schopnosti sú narušené a často obsahovo obmedzené. V matematike zvláda prebrané
učivo s menšími chybami. Veľmi stimulujúco a povzbudivo na žiačku pôsobila pochvala
a motivácia dobrými známkami.
Záver
Rettov syndróm patrí medzi vážne a komplikované postihnutie, v ktorom sa kombinuje
ťažká až hlboká mentálna retardácia spojená s telesným postihnutím. Napriek tomu, či u pacientky
táto diagnóza bude potvrdená alebo vyvrátená, prognóza je nejasná skôr nepriaznivá. 70%
postihnutých sa dožije 35 – 40 rokov. Aj napriek neľahkému priebehu, dokážu postihnutí pacienti
s podporou rodiny viesť sociálny spôsob života, vyjadriť svoje emócie a tešiť sa zo života.
Bibliografické odkazy
HOSCHL, C., LIBINGER, J., ŠVESTKA, J. 2004. Psychiatrie. 2. dopl. vydanie
Praha: Tigis,
2004. 880 s., ISBN 80-900130-7-4
LIZÁKOVÁ, Ľ., VRANAIOVA, K. a kol. 2008. Psychiatrické ošetrovateľstvo. 1. vyd.
Ružomberok: FZ KU, 2008, 130 s. ISBN 978-80-8084-387-8
100
MARKOVÁ, E.,VENGLAŘOVÁ, M.,BABIAKOVÁ, M. 2006. Psychiatrická ošetřovatelská
péče.1. vyd. Praha: Grada,2006. 330 s. ISBN 80-247-1151-6
http://gnm.webnode.sk/news/rettov-syndrom/
http://www.sazch.sk/zriedkave-ochorenia/article/554
101
14
PRACA PIELĘGNIARKI NA ODDZIALE PSYCHIATRYCZNYM Z PACJENTEM
PO PRÓBIE SAMOBÓJCZEJ
Dziwisz Joanna, Ławska Wioletta, Półtorak Maria
Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Targu Instytut Pielęgniarstwa
Streszczenie: Wprowadzenie. W Polsce ponad pięć tysięcy osób rocznie decyduje się targnąć na
swoje życie, około tysiąca z nich zostaje wyratowana i w większości przypadków trafiają oni na
oddział psychiatryczny. Tam wymagają oni profesjonalnej pomocy w przywracaniu woli życia
Cel pracy. Poznanie skali problemu samobójstw wśród pacjentów hospitalizowanych na
oddziale psychiatrycznym i specyfiki pracy pielęgniarki na oddziale psychiatrycznym z pacjentem
suicydalnym.
Materiał i metody. Przeanalizowano dokumentację 223 pacjentów hospitalizowanych w
szpitalu w Nowym Targu w okresie od sierpnia 2012 do stycznia 2013 roku wyłaniając grupę 47
pacjentów po próbie samobójczej oraz przeprowadzono sondaż diagnostyczny wśród 56
pielęgniarek pracujących w oddziałach psychiatrycznych.
Wyniki. Większość pacjentów stanowili mężczyźni, w wieku 36-45 lat. Czynnikiem
wpływającym na próbę samobójczą był alkoholizm i rozpoznana schizofrenia. Pielęgniarki potrafią
zapobiegać próbom samobójczym na oddziale psychiatrycznym i podejmują działania zmierzające
do terapeutycznego kontaktu z pacjentem.
Wnioski. Próby samobójcze dotyczą co piątego hospitalizowanego na oddziale
psychiatrycznym, najczęściej mężczyzn w średnim
wieku, nadużywających alkoholu i z
zaburzeniami psychicznymi o różnym charakterze i etiologii. Pielęgniarki sprawujące opiekę
potrafią prawidłowo ustalić problemy pacjentów, znają konieczność stałej obserwacji i
kontrolowania pacjenta pod kątem czynników ryzyka samobójstwa.
Słowa kluczowe: próba samobójcza, oddział psychiatryczny, pacjent, pielęgniarka, opieka
W wyniku samobójstw giną rocznie tysiące ludzi, z tych których uda się uratować znaczny
odsetek trafia pod całościową opiekę na oddział psychiatryczny, gdzie przede wszystkim leczy się
psychikę osoby, dla której życie i zdrowie przestało być najwyższą wartością [1].
Hospitalizacja w oddziale psychiatrycznym osoby po próbie samobójczej ma na celu
pogłębienie diagnozy oraz ustalenie planu terapeutycznego. W jego skład wchodzi psychoedukacja,
psychoterapia oraz psychofarmakoterapia, a pielęgniarka aktywnie uczestniczy w każdej z nich.
102
Leczenie zawsze powinno być dostosowane do indywidualnych potrzeb, wieku, psychopatologii,
problemów oraz rodziny (i jej postawy wobec osoby po próbie samobójczej) [2].
Udział samobójstw we wszystkich przypadkach zgonów na świecie wynosi około 2% (w
większości krajów zawiera się w przedziale około 1-3%). Najwyższy współczynnik zamachów
samobójczych notuje się w krajach byłego Związku Radzieckiego - powyżej 30/100tys osób [3]. W
Polsce dane publikowane przez Główny Urząd Statystyczny w roku 2012 podają, że w Polsce w
2010 roku zginęło 17/100 tys. osób z powodu samobójstwa. Dla porównania w 2005 roku liczba ta
wynosiła 16/100 tys. osób, a w 2000 roku 15/100 tys.- można tutaj zauważyć tendencję wzrostową
[4].Z powodu samobójstw umiera co roku prawie tyle samo młodych osób co w wypadkach
komunikacyjnych. Biorąc pod uwagę wszystkie grupy wiekowe samobójstwo jest w pierwszej
dziesiątce przyczyn zgonów ludzi na świecie. Pewną zależnością jest fakt, iż na zamach
samobójczy częściej decydują się kobiety, ale z kolei mężczyźni częściej go dokonują. Trudno jest
wyjaśnić przyczynę tego zjawiska, spekuluje się, że ma to związek z kulturą, która różnicuje płeć
męską i żeńską- role społeczne, sposób ujawniania emocji, gotowość do szukania pomocy.
Mężczyźni stosują bardziej letalne metody samobójcze (zastrzelenie, powieszenie) [3]. Kobiety
podświadomie częściej wybierają metodę samobójstwa, z której mogą zostać w porę wyratowane –
tj. podcięcie żył, rzucenie się pod jadący pojazd, trucizna, rzucenie się z wysokości, otrucie gazem
czy zażycie dużych ilości środków nasennych [5].
Rzadko zdarza się pacjent po próbie samobójczej, której przyczyna jest jedna i jasno
sprecyzowana. Zazwyczaj związane jest to z występowaniem w czasie kilku czynników, które po
nałożeniu się na siebie predysponują do popełnienia samobójstwa [2]. W literaturze spotkać można
określone cechy grup społecznych, w których ilość zamachów samobójczych jest wyższa niż w
pozostałych. Nie można przewidzieć kto zdecyduje się targnąć na swoje życie, jednak wiedza o
wskaźnikach wysokiego ryzyka to podstawa prewencji i opieki terapeutycznej na oddziale
psychiatrycznym i nie tylko. Wśród czynników zwiększających ryzyko popełnienia samobójstwa
wyróżnić można :
 Czynniki społeczno- demograficzne:

Wiek i płeć: powyżej 13 roku życia częściej dokonują samobójstw mężczyźni, poniżej 13
roku życia różnice te są nieznaczne. Zdecydowanie częściej próby samobójcze występują
wśród kobiet, a samobójstwa wśród mężczyzn.

Rasa: głównie biała, kaukaska.

Miejsce zamieszkania: przeważnie imigranci w dużych miastach, w Polsce więcej
samobójstw popełnianych jest na wsi.

Patologia rodziny: występowanie depresji, nadużywanie środków psychotropowych.
103

Edukacja: niski poziom wykształcenia.

Praca: jej posiadanie zmniejsza prawdopodobieństwa próby samobójczej. Zawody wśród
których obserwuje się zwiększony odsetek samobójców to lekarze, prawnicy dentyści,
policjanci.

Trudne sytuacje życiowe: śmierć rodzica przed 13r.ż, wykorzystywanie seksualne,
bezrobocie, samotność, separacja.

Sezonowość: jesień, wiosna, święta.
 Czynniki psychologiczne:

Osobowość:
agresja,
impulsywność,
perfekcjonizm,
poczucie
beznadziejności,
nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnych, stresujących.

Postawy: izolacja, wycofanie, sięganie po używki-alkohol, niska samoocena.

Obecność stresorów: utrata kogoś bliskiego, nadużycie seksualne, samobójcza śmierć
bliskiej osoby, rozpad rodziny, uczestnictwo w działaniach wojennych.
 Zaburzenia psychiczne

Zaburzenia depresyjne- 60-80%

Zaburzenia zachowania/osobowości- 50-80%

Nadużywanie substancji psychoaktywnych-35-60

Zaburzenia lękowe- 20-30%

Schizofrenia-3-7%
 Wcześniejsze próby samobójcze i samouszkodzenia.
 Choroby somatyczne:

Choroby przewlekłe, terminalne (cukrzyca, SM, nowotwór, AIDS).

Wczesny początek choroby.

Stopień ciężkości i przebieg choroby.

Przykre objawy- ból, bezsenność, niesprawność fizyczna, obniżona jakość życia, utrata
zdolności do pracy [3].
 Czynniki genetyczne i biologiczne

Zmniejszona aktywność układu serotoninergicznego.

Zwiększona produkcja kortyzolu.

Szybka habituacja odruchu skórno-galwanicznego do nieoczekiwanych bodźców.

Anomalie w badaniu EEG, wskazujące na minimalne zaburzenia pracy mózgu
(z wykluczeniem epilepsji i innych patologii) [6].
Rodzi się pytanie do czego potrzebna będzie pielęgniarce wiedza na temat demograficznych
czynników ryzyka podczas badania pacjenta? Odpowiedź jest prosta. Pozwala to na określenie
104
zagrożenia i zwiększa czujność na zaistniały problem [3]. Pielęgniarka oceniająca czynniki ryzyka,
niejako wchodzi w kompetencje psychiatry, jednak zważywszy na fakt, iż pielęgniarstwo
nowoczesne ciągle się rozwija, wskazane jest aby, pielęgniarki dla własnych celów również
oceniały stan osoby po próbie samobójczej. Pielęgniarka, która na oddziale z pacjentem spędzać
będzie najwięcej czasu powinna być uwrażliwiona na sygnały płynące od niego, z jego otoczenia,
aby móc być świadoma zagrożenia dla jego życia [2]. Ważne jest, aby osoba oceniająca była do
tego odpowiednio przygotowana lub miała doświadczenie. Oczywiście, błędem byłoby gdyby
pacjent został wykluczony z grupy ryzyka jeśli nie stwierdzono u niego powyższych czynników.
Nie każda osoba z depresją lub po stracie ojca czy matki decyduje się na samobójstwo. Każdy
człowiek jest inny, inaczej zareaguje na daną sytuację a powyższe czynniki to jedynie wskazówki,
którymi można się sugerować [3].
Zanim pielęgniarka zdecyduje się na pracę z pacjentem po próbie samobójczej powinna
poznać własne uczucia i zdefiniować własny pogląd na takie osoby. Ciężko jest czasem zrozumieć,
dlaczego ktoś decyduje się na tak drastyczne kroki [7].
Pacjenta po nieudanej próbie samobójczej należy możliwie jak najszybciej poddać badaniu i
działaniom terapeutycznym. W skrajnych przypadkach interwencja pielęgniarska może polegać na
zastosowaniu przymusu bezpośredniego Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego jasno określa,
że gdy „osoba z zaburzeniami psychicznymi dopuszcza się zamachu na własne zdrowie lub życie,
usiłując doprowadzić do własnej śmierci, dokonać samouszkodzenia, albo przejawiając gwałtowne
pobudzenie
psychoruchowe
prowadzące
do
niebezpiecznego
wyniszczenia,
dopuszcza
się zastosowanie wobec niej przymusu bezpośredniego w formie przytrzymania, przymusowego
zastosowania leków, unieruchomienia i izolacji” (art.18 ust. 1 Ustawy o Ochronie Zdrowia
Psychicznego) [8].
Cel badań
Celem badań było poznanie skali problemu samobójstw wśród pacjentów hospitalizowanych na
oddziale psychiatrycznym i specyfiki pracy pielęgniarki na oddziale psychiatrycznym z pacjentem
suicydalnym.
Metoda, techniki i narzędzia badawcze
W badaniach wykorzystano dwie metody badawcze: analizę dokumentacji medycznej oraz
sondaż diagnostyczny.
105
Dokumentację medyczną pacjentów analizowano pod kątem płci, wieku, miejsca zamieszkania,
stanu cywilnego, jednostki chorobowej, sposobu próby samobójczej.
W sondażu diagnostycznym posłużono się techniką ankiety, jej narzędziem był autorski
kwestionariusz, skierowany do pielęgniarek pracujących na oddziałach psychiatrycznych
zawierający pytania dotyczące pracy z pacjentami po próbach samobójczych.
Teren, organizacja i miejsce badań
W styczniu 2013 roku, za zgodą ordynatora oddziału psychiatrycznego przeprowadzono analizę
dokumentacji medycznej 223 pacjentów oddziału psychiatrycznego Podhalańskiego Szpitala
Specjalistycznego w Nowym Targu. Wśród analizowanej grupy wyłoniono pacjentów, którzy w
okresie od sierpnia 2012 do stycznia 2013 próbowali dokonać samobójstwa.
Sondaż diagnostyczny został przeprowadzony w marcu 2013 roku wśród 56 pielęgniarek
pracujących na oddziałach psychiatrycznych w losowo wybranych szpitalach. Pielęgniarki i
pielęgniarze zostali poinformowani o celu badania, a oddana ankieta świadczyła o zgodzie na
wzięcie udziału w badaniu. Czas potrzebny na wypełnienie ankiety to 10-15minut.
Wyniki badań
I Analiza dokumentacji medycznej
Ilość osób po próbie samobójczych wśród hospitalizowanych przedstawia rycina 1.
Ryc. 1. Pacjenci z próbą samobójcza w historii choroby
Na podstawie analizy dokumentacji oddziału psychiatrycznego w Podhalańskim Szpitalu
Specjalistycznym zauważyć można, że w okresie od sierpnia 2012 do stycznia 2013 pacjenci po
próbach samobójczych stanowili 21% (tj. 47osób) ogółu pacjentów tego oddziału.
Płeć osób podejmujących próbę samobójczą obrazuje rycina 2.
Ryc. 2. Płeć osób po próbie samobójczej
Najwięcej pacjentów po próbie samobójczej to mężczyźni (74%), kobiety stanowiły 26% tej
populacji.
Rycina 3 prezentuje grupy wiekowe osób po próbie samobójczej.
Ryc. 3. Wiek osób po próbie samobójczej
Z analizy danych dotyczących wieku osób podejmujących próbę samobójczą wynika, że
najliczniejszą grupą są osoby w przedziale wiekowym 36-45 lat (14 osób czyli 30%). Wraz ze
wzrostem wieku predyspozycje do czynów samobójczych maleją.
Miejsce zamieszkania osób po próbach samobójczych prezentuje rycina 4.
Ryc. 4. Miejsce zamieszkania osób po próbie samobójczej
106
Liczby prezentujące dane o zamieszkaniu osób podejmujących próby samobójcze są w
miarę wyrównane: 47 % zamieszkuje miasto, a 53% to mieszkańcy wsi.
Analizowano dokumentację pod kątem stanu cywilnego osób hospitalizowanych z powodu
próby samobójczej. Otrzymane wyniki przedstawia rycina 5.
Ryc. 5. Stan cywilny osób po próbie samobójczej
Z uzyskanych danych wynika, że zdecydowanie najczęściej na popełnienie samobójstwa
decydują się osoby samotne (60%), niemniej jednak osoby, które pozostają w związku małżeńskim
również decydują się targnąć na własne życie (36%). Osoby po rozwodzie stanowią 4% tej grupy.
Analizie poddano diagnozę lekarską osób, które zdecydowały się próbę samobójczą, a
uzyskane wyniki prezentuje rycina 6.
Ryc. 6. Diagnoza lekarska osób po próbie samobójczej
Analizując rozpoznania lekarskie, można zauważyć, że 12 osób (26%)
po próbie
samobójczej ma stwierdzony alkoholizm, 10 osób schizofrenię (21%), po 6 osób czyli 13% cierpi
inne zaburzenia psychiczne i zaburzenia osobowości, 8% czyli 4 choruje na chorobę afektywną
dwubiegunową, a u 9 (19%) pacjentów hospitalizowanych po próbie samobójczej nie stwierdzono
zaburzeń psychicznych - co oznacza, że próba samobójcza była reakcją sytuacyjną.
Na ryc. 7 prezentowane są metody prób samobójczych z podziałem na płeć pacjentów,
których dokumentacja medyczna została poddana analizie.
Ryc. 7. Metody prób samobójczych wśród pacjentów
Z analizy metod próby samobójczej wynika, że najczęściej wybieranym sposobem próby
odebrania sobie życia było przyjęcie dużych ilości tabletek i popicie alkoholem: kobiety 67%,
mężczyźni 34%. Stosunkowo często zdarzała się również próba odebrania sobie życia przez
mężczyzn poprzez powieszenie się (31%). Wśród płci żeńskiej żadna z osób nie zdecydowała się na
próbę samobójczą poprzez powieszenie. Ponadto skok z wysokości (częściej mężczyźni), podcięcie
żył i inne rzadziej występujące.
Dodatkowo z analizy dokumentacji medycznej można wywnioskować, że osoby po próbach
samobójczych często mają problemy z pracą, z jej znalezieniem bądź utrzymaniem, co często łączy
się z niskim poziomem wykształcenia. Nie jest możliwe przedstawienie tych danych w postaci
ściśle opracowanych informacji, z powodu ich braku w historii choroby pacjenta. Podobnie można
również zauważyć powtarzający się na różnym poziomie konflikt między osobą decydującą się na
próbę samobójczą, a jego rodziną, znajomymi czy pracodawcą.
II. Wyniki analizy danych z kwestionariusza ankiety
107
Charakterystykę badanej grupy, czyli personel pielęgniarski pracujący w wybranych losowo
oddziałach psychiatrycznych obrazuje tabela I.
Tab. I. Płeć, wiek i miejsce zamieszkania respondentów
Badane osoby
Płeć respondentów
n
Kobiety
54
Mężczyźni
2
Wiek respondentów
n
21-30 lat
10
31-40 lat
41-50 lat
Powyżej 51 lat
Miejsce zamieszkania
Miasto
Wieś
Razem
%
96,4
3,6
%
17,9
24
20
2
n
34
22
56
42,9
35,7
3,5
%
60,7
39,3
100
Większość respondentów to kobiety - pielęgniarki 96,4%. Pielęgniarze to 2 osoby, co
stanowi 3,6% osób badanych. Analiza wieku badanych wykazała, że 42,9% jest w przedziale
wiekowym 31-40 lat, co stanowi najliczniejszą grupę respondentów. Tylko 3,5% badanych ma
powyżej 51 lat. Większość osób, które wzięły udział w badaniu to mieszkańcy miast 60,7%.
Respondenci przedstawiali staż pracy na oddziale psychiatrycznym.
Tab. II. Staż pracy respondentów na oddziale psychiatrycznym
Staż pracy na
Poniżej
1-3 lat
4-6 lat
7-9 lat
oddziale
roku
psychiatrycznym
3
9
3
5
n
5,4
16
5,4
8,9
%
Powyżej 9
lat
Razem
36
64,3
56
100
Najliczniejszą grupą badanych są osoby ze stażem pracy powyżej 9 lat.
Respondenci zostali zapytani o ukończone formy doskonalenia zawodowego, a otrzymane
wyniki przedstawia rycina 8. Zaznaczyć należy, że większość pielęgniarek i pielęgniarzy, którzy
wzięli udział w badaniu prezentują więcej niż jedno ukończone dokształcanie zawodowe.
Ryc. 8. Ukończone formy doskonalenia zawodowego respondentów
Najczęściej pojawiającą się formą doskonalenia zawodowego był kurs specjalizacyjny, 18
respondentów zadeklarowało jego ukończenie (m.in. pielęgniarstwo psychiatryczne, szczepienia
ochronne, EKG, RKO, komunikowanie międzykulturowe, leczenie ran, system terapii rodzinnej,
anestezjologia i intensywna terapia). Porównywalnie dużo osób, bo aż 17, ukończyło kursy
kwalifikacyjne
w dziedzinach
takich
jak:
pielęgniarstwo
środowiskowe,
pielęgniarstwo
108
zachowawcze,
komunikowanie,
terapia
długoterminowa,
pielęgniarstwo
psychiatryczne,
pielęgniarstwo środowiskowo-rodzinne, pielęgniarstwo ratunkowe, organizacja i zarządzanie,
pielęgniarstwo anestezjologiczne. Najrzadziej wymienianą formą doskonalenia zawodowego jest
specjalizacja (7osób), w dziedzinie pielęgniarstwa psychiatrycznego.
Spytano respondentów, czy w pracy zawodowej mieli do czynienia z osobami po próbie
samobójczej, a uzyskane wyniki zaprezentowane są na rycinie 9.
Ryc. 9. Kontakt z osobami po próbie samobójczej w pracy zawodowej
Większość osób (98%) udzielających odpowiedzi na pytanie czy w swoim życiu
zawodowym spotkali osobę po próbie samobójczej odpowiada twierdząco, 2% przyznaje, że nie
miała do czynienia z takim pacjentem.
Zapytano pielęgniarki, czy próbują mobilizować osoby po próbach samobójczych
do konwersacji związanej z incydentem suicydalnym, otrzymane odpowiedzi
przedstawia
rycina 10.
Ryc. 10. Mobilizowanie osób po próbie samobójczej do rozmowy
Najwięcej, bo 48% pielęgniarek i pielęgniarzy odpowiedziało, że starają się często
mobilizować osoby po próbie samobójczej do rozmowy na temat ich problemu, zawsze stara się
robić to 20% ankietowanych. Co trzecia pielęgniarka rzadko podejmuje ten temat. Nikt nie
zaznaczył odpowiedzi świadczącej o tym, że nigdy nie podął tej próby.
Poproszono respondentów o podanie przykładów, w jaki sposób starają się nawiązać rozmowę o
próbie samobójczej z chorym. Spośród wszystkich badanych 45% osób odpowiedziało na to
pytanie. Większość respondentów (55%) nie udzieliło odpowiedzi. Pojawiające się odpowiedzi są
różne. Najczęściej powtarzające się to:

dyskusja w spokojnych, bezpiecznych warunkach,

takt i wyczucie sytuacji, empatia,

nawiązanie kontaktu i zbudowanie zaufania poprzez pytanie o samopoczucie i zaczęcie
rozmowy od neutralnych, banalnych tematów, np. „Jak się Panu spało?”. Później pytanie
o myśli samobójcze i co chory odczuwał w chwili podjęcia decyzji o odebraniu sobie życia,

nie wykazywanie pośpiechu, nie narzucanie się,

proponowanie gotowości do wysłuchania,

tłumaczenie, że uciekanie przed życiem nie jest sposobem rozwiązywania problemów,
109

uświadamianie, że chory ma rodzinę i podejmując w życiu decyzje powinien myśleć o nich,

informowanie o terapeutach i psychologach, którzy mogą wesprzeć.
Najczęstsze problemy osób po próbach samobójczych w opinii respondentów prezentuje
rycina 11.
Ryc. 11. Problemy osób po próbach samobójczych
Spośród podanych problemów, z jakimi borykają się osoby po próbie samobójczej najczęstszą
pojawiającą się odpowiedzią była utrata sensu życia, tę odpowiedz zakreśliło 46 osób. Często są to
problemy takie jak: ryzyko ponownego podjęcia próby samobójczej (40 osób), brak poczucia
własnej wartości (35 osób), brak umiejętności radzenia sobie z problemami dnia codziennego (34
osoby) oraz brak poczucia bezpieczeństwa (32 osoby). Jedna z ankietowanych osób podkreśliła, że
problemem osób po próbie suicydalnej jest również stan wegetatywny.
Działania jakie podejmowane są na oddziałach psychiatrycznych mające na celu zapobieganie
samobójstwom zaprezentowane są na rycinie 12.
Ryc. 12. Działania podejmowane na oddziałach psychiatrycznych mające na celu zapewnienie
bezpieczeństwa pacjentów po próbie samobójczej
Najczęstszą metodą zapobiegania popełnia samobójstwa przez pacjentów na oddziale
psychiatrycznym jest deponowanie rzeczy ostrych (16%) i pasków (16%). Część badanych 4%
wskazało na inne niż w ankiecie metody zapobiegawcze wśród których najczęstsze odpowiedzi to:
całodobowy nadzór chorego, stała obserwacja, rozmowa, deponowanie ładowarek i brak prądu w
gniazdkach.
Rycina 13 przedstawia opinie respondentów dotyczącą częstości występowania prób samobójczych
na oddziałach psychiatrycznych pomimo działań zapobiegawczych.
Ryc. 13. Częstość występowania prób samobójczych na oddziałach psychiatrycznych pomimo
działań zapobiegawczych
Największą grupę badanych, bo 86% stanowią osoby, które uważają, że pomimo działań
zapobiegawczych na oddziałach psychiatrycznych dochodzi do incydentalnych prób samobójczych.
Tylko 2 % badanych podaje, że próby te zdarzają się często.
Zapytano ankietowanych, czy uważają, że mają wystarczającą wiedzę, aby pomagać osobom po
próbach samobójczych a otrzymane odpowiedzi prezentuje rycina 14.
Ryc. 14. Wiedza potrzebna do pracy z osobami po próbie samobójczej w opinii badanych
110
Największa część badanych osób (39%) przyznaje, że nie wie czy poziom jej wiedzy jest
wystarczający aby pomagać osobom po próbie samobójczej. Aż 27 % osób stwierdziło, że ich
wiedza jest zbyt mała. Zaledwie 34% badanych pielęgniarek i pielęgniarzy uważa, że ich wiedza
jest wystarczająca.
W związku z powyższym zapytano respondentów, czy szkolenia na temat pomocy osobom po
próbach samobójczych dla personelu pielęgniarskiego cieszyłoby się powodzeniem. Odpowiedzi na
to pytanie przedstawia rycina 15.
Ryc. 15. Konieczność szkoleń dla pielęgniarek w zakresie pomocy osobom po próbie samobójczej
Większość respondentów (86%) uważa, że szkolenia na temat pomocy osobom po próbie
samobójczej cieszyłyby się dużym zainteresowaniem, 12% nie ma zdania, a 2% sądzi nie są one
potrzebne.
Podsumowanie
Pielęgniarka powinna pamiętać, że myśli i zamachy samobójcze są zrozumiałe z subiektywnego
położenia pacjenta. Chcąc mu pomóc, musi przeniknąć jego świat, wczuć się w jego sytuacje,
spróbować zrozumieć jego przeżycia i poznać przyczynę, która nim kierowała. Tylko taka postawa
może spowodować, że pacjent zaufa, otworzy się przed pielęgniarką i razem będą mogli
przeanalizować ciężką sytuacje w jakiej się on znalazł. Razem, krok po kroku, spróbują znaleźć
inne alternatywne rozwiązanie tej sytuacji, którą pacjent uznał za beznadziejną a jedynym wyjściem
z niej było dla niego odebranie sobie życia. Chory musi odczuć, że troska o jego życie jest efektem
akceptacji oraz szacunku, jakim darzy go pielęgniarka [9].
Wnioski

Problem prób samobójczych wśród pacjentów dotyka blisko co piątego hospitalizowanego
na oddziale psychiatrycznym, są to najczęściej mężczyźni w wieku średnim, nadużywający
alkoholu i z zaburzeniami psychicznymi o różnym charakterze i etiologii. Samotność
znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia myśli i czynów samobójczych.

Większość personelu pracującego na oddziale psychiatrycznym to pielęgniarki, które w
swojej praktyce zawodowej spotkały się z pacjentami po próbie samobójczej i znają ich
problemy. Staż i szkolenia oraz zadowolenie z pracy pozwoliły wypracować im sposoby
radzenia sobie z pacjentami po problemach suicydalnych, nie mniej jednak chęć dalszego
kształcenia w temacie samobójstw wykazuje większość pielęgniarek.
111

Pielęgniarki sprawujące opiekę nad pacjentem ze skłonnościami samobójczymi nie zawsze
próbują nawiązać kontakt terapeutyczny z chorym, jednak potrafią prawidłowo ustalić
problemy pielęgnacyjne. Jako podstawowe najczęściej podają utratę sensu życia, a co za
tym idzie konieczność stałej obserwacji i kontrolowania pacjenta pod kątem czynników
ryzyka samobójstwa.
Piśmiennictwo

Wawrzonkowska I, Kurowska K. Chora po nieudanej próbie samobójczej. Magazyn
pielęgniarki i położnej 2009; 7-8: 28-29

Brzozowska A, Ciupak M. Próby samobójcze i samobójstwa u dzieci. [W:] Wolańczyk T,
Komender J. Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci. Wydawnictwo Lekarskie
PZWL, Warszawa 2005; str. 139-146

Gmitrowicz A. Problematyka samobójstw. [W:] Jarema M, Rabe-Jabłońska J. red.
Psychiatria podręcznik dla studentów medycyny. Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa 2011; str. 197-220

Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2012, Zakład Wydawnictw Statystycznych,
Warszawa 2012; str. 204-205

Hołyst B. Suicydologia. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2012

Araszkiewicz A, Chatizow J. Psychiatryczny model zapobiegania samobójstwom.
Suicydologia 2007; 3: 29-39

Patusky K. L. Ryzyko popełnienia samobójstwa. [W:] Zarzycka D, Ślusarska D. red
Podręcznik diagnoz pielęgniarskich. GC Media House, Warszawa 2011; str. 505-514

Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994r. o Ochronie Zdrowia Psychicznego (DzU 1994 nr 111, poz.
535 z późn. zm.

Bilikiewicz A, Landowski J, Radziwiłowicz P. Psychiatria repetytorium. Wydawnictwo
lekarskie PZWL, Warszawa 2003; str. 272-275
112
15
NEFARMAKOLOGICKÝ PRÍSTUP V LIEČBE ALZHEIMEROVEJ DEMENCIE
POMOCOU AUDIOVIZUÁLNEJ STIMULÁCIE
Ivana Juráčková
Psychiatrická nemocnica Philippa Pinela Pezinok
Abstrakt: Súčasnému užívaniu audio vizuálnej stimulácie ovplyvňovania mozgu a CNS
predchádzala odveká skúsenosť s prírodnými formami účinku svetla a zvuku na organizmus, cez
stošesťdesiat rokov vedený vedecký výskum o vplyvoch a účinkoch modulovanej receptívnej
stimulácie sluchu a zraku prevádzaný na pokusných zvieratách i ľuďoch a v neposlednej rade
technologický pokrok, dosiahnutý hlavne v posledných dvadsiatich rokoch.
Audio vizuálna stimulácia pôsobí na naladenie bioelektrického výkonu mozgu a CNS tým
spôsobom, že stimulačný prístroj programovo vysiela pulzy zvukových rytmov a svetelných
zábleskov do zrakových a zvukových mozgových centier. Ich bioelektrický výkon začne kopírovať
frekvenciu vysielaných pulzov. Pomocou AVS môžeme pomôcť pacientom
s Alzheimerovou
demenciou rozvíjať kognitívne schopnosti a spomaliť priebeh choroby.
Kľúčové slová: Audio vizuálna stimulácia,neurotechnológia, psychowalkman, hladiny vedomia
Mojím cieľom je oboznámiť vás o audiovizuálnej terapii pomocou psychowalkmana , ktorú
v Pinelovej nemocnici, využívajú pacienti na gerontopsychiatrii
-AVS je neurotechnologická pomôcka
-Neurotechnológia je vedný odbor, ktorého predmetom je systémové štúdium a praktické
využívanie všetkých vedeckých poznatkov k zdokonaleniu činnosti a výkonnosti mozgu.
Predmetom realizačnej fázy je individuálny nácvik kontroly vedomia a vitálnych procesov za
použitia prístrojového diagnostického a stimulačného vybavenia zvlášť pre tento účel
AVS prístroj je pomôcka pre koncentráciu a zlepšenie relaxácie.
-audiovizuálne stimulačný prístroj obsahuje: ovládaciu jednotku , okuliare , slúchadlá ,
prípadne ďalšie príslušenstvo
Prvé funkčné psychowalkmany (AVS prístroje) boli vyrobené v 60. rokoch minulého
storočia. AVS prístroje boli vyvíjané pre medicínske účely a od 80. rokov boli využívané pre
tréning kozmonautov. Na vývoji sa podieľalo niekoľko nositeľov Nobelových cien a v rokoch 1955
a 1956 boli udelené Nobelove ceny priamo za výskumy pri vývoji AVS.
113
Strhávanie rytmov
Princíp psychowalkmanu je založený hlavne na poznatkoch medicíny, psychlógie,
biomedicíny a fyziky. Anglický lekár Grey Walter v rokoch 1940-44 zistil, že mozgové vlny majú
tendenciu napodobniť blikajúce svetlo. Svoj objav nazval "efekt napodobňovania frekvencie".
Na
tomto princípe je metóda AVS založená.
Ako prebieha terapia s AVS?
Periodické optické stimuly sú privádzané na LED diódy okuliarov a súčasne pôsobí cez
stereoslúchadlá prepracovaná periodická zvuková stimulácia.
Frekvencia a typ stimulácie sa postupne mení. Je určená pre rôzne špecifické ciele
Vysielanú frekvenciu svetiel a zvukov kopírujú mozgové centrá zraku a sluchu, odkiaľ
ďalej prechádzajú na ostatné časti mozgu.
Pokiaľ je myseľ pod nadvládou hladiny beta, napr. okolo 25 Hz a necháme pôsobiť
frekvenciu okolo 10 Hz, mozog sa postupne na túto ponúknutú frekvenciu preladí
Pre učenie a efektívne zapamätanie si je ideálna frekvencia mozgových vĺn v úrovni 12-15
Hz. Pre zmiernenie bolesti zubov je napr. ideálna frekvencia medzi 7-9 Hz, atď.
Počas stimulácie dochádza v mozgu k efektu strhávania rytmov, ktorý spôsobuje postupné
prelaďovanie z jedného stavu vedomia do iného.
Pri mnohých zámeroch už samotné „prepnutie“ do iného stavu mozgu je žiadaným a konečným
cieľom : relaxovanie, zaspávanie, dodanie energie, ....
Pri zložitejších cieľoch pomáha stimulácia synchronizácii (kooperácii) práce ľavej a pravej
hemisféry mozgu.
U bežného človeka je väčšina aktivít mozgu lokalizovaná prevažne v jednej z hemisfér
-veľmi zjednodušene povedané , ľavá korešponduje prevažne s lineárnymi a logickými úlohami
- a pravá skôr s intuitívnym , podvedomým a priestorovým spracovaním informácii
Hladiny vedomia a mozgové vlny
Činnosť mozgu prebieha na princípe výmeny elektriny. Všetky mozgové bunky spolu komunikujú
pomocou elektrických výbojov, které neustále mozgom "prúdia". Súčet všetkých týchto signálov
vytvára celkovú elektrickú aktivitu. Tá sa dá zaznamenať pomocou elektroencefalografu. Rýchlosť
elektrickej aktivity mozgu, která se nazývá frekvencia (udáva se v Hz) sa delí pre zjednodušenie do
114
štyroch skupín, tzv. hladín vedomia. Jednotlivé hladiny vedomia majú teda rôznu frekvenciu a
každá zodpovedá inému duševnému i telesnému stavu.
Beta :
13 – 30 Hz
-Všetky vedomé stavy, vrátane vedomých činov a rozprávania. Je to stav sústredenia sa na vonkajší
svet, akcieschopnosť a pripravenosť reagovať
Alfa : 8- 12 Hz
Uvoľnené, meditatívne stavy, môžu byť aj so zavretými očami,
Je to stav bdelého odpočinku; zotrvávanie v hladina alfa je žiadúci stav väčšiny známych meditácií,
posilňuje a regeneruje všetky životné funkcie
Théta : 4- 7 Hz
Kreatívne, hlboko sústredené a uvoľnené stavy
Stav predstavivosti. Je čiastočným útlmom vedomia, dostávame se do neho pri najhlbšom uvoľnení
alebo v spánku, je sprevádzaný snami. Snívanie v stave theta podporuje vizuálizáciu, predstavivosť
a tvorivosť
Delta : 1 – 3 Hz
Hlboký spánok . Je charakterizovaný celkovým útlmom všetkých mozgových funkcíí. Je prítomná v
hlbokom bezsennom spánku. Dochádza pri nej k výraznej regenerácii vštkých životných funkcí a
hromadeniu energetických rezerv AVS prístroj účinne a rýchle ovplyvňuje bioelektrickú aktivitu
mozgu, ľubovolne navodzuje jednotlivé hladiny vedomia a pri pravidelnom používaní zlepšuje
schopnosť mozgu celé spektrum hladín vedomia lepšie využívať a navodzovať.
Hlavné účinky AVS
Liečba poúrazových stavov mozgu,
organických porúch mozgu vrátane liečby po mozgovej príhode a infarkte myokardu,
liečba väčšiny psychopatologických stavov,
chronických úzkostí a fóbií,
liečba migrény a bolestí ,
zníženie vysokého krvného tlaku a jeho úprava ,
liečba porúch spánku,
liečba sklerózy multiplex,
115
Alzheimerovej choroby,
Parkinsonovej choroby,
liečba psoriaris,
diabetes,
zlyhanie imunitného systému,
liečba všetkých druhov epilepsie, liečba všetkých porúch súvisiacich alebo podmienených stresom,
zvýšenie koncentrácie,
zlepšenie pamäte,
zvýšenie hladiny energie,
odstránenie trémy, napätia, úzkostných a depresívnych stavov,
zlepšenie metabolizmu,
odstránenie zažívacích problémov,
zvýšenie imunity,
poškodenie mozgu zneužívaním drog a alkoholizmom,
pomáha odstraňovať abstinenčné príznaky pri liečbe závislostí na drogách a alkohole a zabraňovať
recidivám.
Skúsenosti lekárov
Doc. MUDr. Mária Szántová, PhD.
Tieto prístroje testovala a používa ich na klinike Kramáre, hovorí: „Prístroj umožní rýchlejšie
dosiahnuť intenzívnu relaxáciu, zbaviť sa celodenného stresu, napätia, zvýšiť aktivitu imunitného
systému, rýchlejšie učenie, umožňuje zbavenie sa negatívnych emócií - smútku, depresie. Táto
moderná technológia spája najnovšie vedecké poznatky z oblasti psychológie za účelom dosiahnutia
harmonizácie narušenej rovnováhy človeka, vyčerpaného každodenným stresom z práce, rodiny,
okolia a spoločnosti.“
Prim. MUDr. Jan Cimický, CSc. Psychiater
,,Som presvedčený, že práve tieto prístroje, ktoré môžu ľudia ľahko používať, posunú do
budúcnosti hranice aktívnej prevencie psychickej kondície. Používam ich od roku 1997".
MUDr. Dana Schafferová, neurologická ambulancia
Pavel Ptáček, klinický psychológ Na EEG sú počas používania stimulačného prístroja Orion
preukazujú žiaduce zmeny v aktivite mozgu v zmysle skvalitneniu koncentrácie a relaxácie.
Zlepšenie pozornosti bolo nájdených u zdravých osôb iu jedincov s ťažkosťami v tejto oblas
MUDr. Petr Kufner
Prístroj používam u pacientov s psychickými a psychosomatickými poruchami, najmä u ťažkostí
podmienených anxiózní, fóbické alebo panickou poruchou au obsedantne-kompulzívnej poruchy,
116
ale tiež ako alternatívnu liečbu u migrény, bronchiálneho asthmatu, apod. Prevažná väčšina klientov
je s aplikáciou AVS prístrojov nadmieru spokojná
Predmetom výskumu budú tieto oblasti:
Zlepšenie kognitívnych funkcií u pacientov s Alzheimerovou demenciou
Zlepšenie pamäti a koncentrácie
Zlepšenie relaxácie
Odstránenie porúch spánku
Spomalenie rozvoja ochorenia
Zoznam bibliografických odkozov:
J.M.Valuch, : Neurotechnologie, mozek a souvislosti, 1988
Galaxy, : Kniha referencií, 1995
Mgr. Ivana Juráčková
jurackova @pnpp, 0914/248 160
117
16
EDUKAČNÝ PROCES U PACIENTA S DEMENCIOU ALZHEIMEROVHO TYPU
1
Marcel Magur, 1Chovanová Lucia, 2Dagmar Magurová
1
2
Psychiatrická nemocnica Philippa Pinela Pezinok
Prešovská univerzita v Prešove, Fakulta zdravotníckych odborov
Abstrakt: Starostlivosť o chorého s Alzheimerovou chorobou ako chronickým progredujúcim
ochorením prejavujúce sa difúznym degeneratívnym poškodením mozgu (kognitívne a behaviorálne
poruchy, zlyhávanie bežných činností) v domácom prostredí výrazným spôsobom zasahuje do
najintímnejších rodinných vzťahov. Neodmysliteľnou potrebou je edukácia celej rodiny, ktorá sa
zúčastňuje na starostlivosti chorého člena rodiny. Dobrá spolupráca s rodinou a chorým priaznivo
ovplyvňuje priebeh a prognózu ochorenia, nakoľko účasť rodiny na rehabilitačnom a
resocializačnom programe, zlepšuje prístup k chorému s demenciou Alzheimeroveho typu rodina
nezastupiteľné miesto. V príspevku prezentujeme jednu z rolí sestry, ktorou je rola sestry ako
edukátorky a edukačný proces u rodinných príslušníkov starajúcich sa o chorého s demenciou
Alzheimerovho typu v domácom prostredí.
Kľúčové slová: Alzheimerova choroba. Demencia. Pacient. Edukácia. Sestra.
Úvod
Alzheimerova choroba (ACH) patrí medzi najčastejšie, najvýznamnejšie degeneratívne
ochorenie centrálneho nervového systému. Je charakterizovaná demenciou, atrofiou mozgu,
úbytkom mozgovej hmoty (Šanta a kol.,2007). Alzheimerova choroba je najčastejším typom
demencie v starobe. Predstavuje 50 – 60% všetkých demencií, ktoré sú každoročne diagnostikované
u tisícok ľudí na celom svete. Ide o demenciu atroficko- degeneratívnu (Huňavá, Koňošová, 2008).
Hlavným cieľom ošetrovateľských intervencií je uchrániť duševnú výkonnosť pacienta pred
rýchlym úpadkom.
Jadro
Klinický obraz sa rozvíja pomaly, nenápadne. Medzi prvé prejavy ochorenia patrí strata
schopností zapamätať si nové poznatky, chorý si ťažko spomenú na pomenovanie predmetov a na
mená osôb. Slovná zásoby sa stáva obmedzenou. V začiatočných štádiách ochorenia sa pozorujú
118
bolesti hlavy, závraty, zníženie intelektovej kapacity, spomalenie myslenia, poruchy pamäti, čo
znižuje a znemožňuje sociálnu a ekonomickú aktivitu chorého. Často opakuje chorý isté frázy
echolália, nastávajú ťažkosti pri verbálnom a písanom prejave. Pozoruje sa takisto určitý stupeň
agnózie, Korsakoffské amnestické stavy, poruchy praxie. Niekedy sa pozoruje depresia, nepokoj
a agitovanosť. Pokročilé alebo terminálne štádium sa vyznačuje takmer úplnou stratou pamäti.
Chorí nepoznávajú blízke osoby, sú nesebestační, a tak odkázaní na pomoc druhej osoby.
V pokročilom štádiu ACH sa pridruží extrapyramidová parkinsonská symptomatológia, poruchy
chôdze, motorické poruchy, inkontinencia, imobilita (Bartko a kol., 2008; Šanta a kol., 2007).
Diagnostika- vo včasných štádiách je určenie diagnózy ťažké. Dôležitý je klinický obraz
a psychometrické testy. Nálezy v EEG bývajú až v pokročilom štádiu ochorenia. Nálezy CT a MR
vyšetrenia dokazujú len rozšírenie komorového systému a atrofia mozgovej kôry.
Liečba- je závažným farmakologickým problémom. Od liečby si nemôžeme sľubovať
vyliečenie choroby, ale podstatné spomalenie priebehu choroby či oddialenie progresie do ťažkých
štádií a predĺženie sebestačnosti chorého. Terapia sa obmedzuje na vazodilatačné lieky, vysoké
dávky
vitamínov B,C,E,
liekov ovplyvňujúcich
metabolizmus
mitochondrii,
podávanie
cholinergných prekurzorov (Mátéffy, 2007; Šanta, Klímová a kol.).
Nefarmakologická liečba je zameraná na ovplyvňovanie kognitívnych i non-kognitívnych
príznakov. Patrí sem tréning kognitívnych funkcií, tréning pamäte, aktivácia, niektoré typy
psychoterapie ako life-rewiew. V skorých štádiách ochorenia je vhodná edukácia a kognitívnebehaviorálne techniky. Vo všetkých štádiách je možné využívať pet terapiu, muzikoterapiu,
arteterapiu, aromaterapiu, reminiscenčnú terapiu, validačnú terapiu, primeranú fyzickú aktivitu,
správnu výživu. Dôležitá je práca s rodinou a rodinnými opatrovateľmi v zmysle behaviorálnych
a edukačných programov a sociálna podpora chorého a jeho rodiny (Mátéffy, 2007). Alzheimerova
choroba výrazným spôsobom zasahuje do najintímnejších rodinných vzťahov. Bezprostrednú
pomoc a podporu pacientovi s touto chorobou najčastejšie poskytuje najbližšia rodina, nakoľko
práve tá poskytuje chorému dlhodobú starostlivosť.
Edukácia ako jedna z rolí sestry
Edukácia pacienta je dôležitým aspektom ošetrovateľskej praxe a jedna z rolí sestry. Podľa
Nemcovej (2010, s. 22) ,, edukáciu v ošetrovateľstve ovplyvňujú sociálne, ekonomické a politické
119
determinanty, ktoré určujú, aké sú v tejto oblasti očakávania vzhľadom na demografický vývoj a
meniaci sa charakter poskytovaných zdravotníckych služieb “ In Magurová, Majerníková, 2009).
Jedným z prostriedkov ako edukovať chorého je edukačný proces. Edukačný proces je dynamická
vzájomná interakcia medzi edukátorom
a edukantom. Edukačný proces prebieha v logickej
nadväznosti piatich fáz (posudzovanie, diagnostika, plánovanie, realizácia, vyhodnotenie) ako
zámerný, cieľavedomý, riadený ale aj ako plánovaný proces (Závodná, 2002; Magurová a kol.,
2009). Podľa toho, čo chceme u edukanta dosiahnuť, rozoznávame tri základné druhy cieľov:
poznávacie (kognitívne), emocionálne (afektívne) a behaviorálne (týkajúce sa správania)
(Magurová, Majerníková, 2009). V edukačnom procese rozoznávame viacero foriem edukácie a to:
individuálnu, skupinovú a zmiešanú (Magurová a kol., 2008). Pri edukácií je veľmi dôležité
dôkladné stanovanie edukačnej diagnózy a objektívne posúdenie edukanta s následným
naplánovaním edukácie. Pre účinnú edukáciu ma veľký význam vhodný výber edukačných metód
s prihliadnutím na osobnosť edukanta, na jeho nadobudnuté vedomosti a zručnosti. Taktiež
kladieme dôraz na stanovené ciele, obsah a formu (Juřeníková, 2010).
Edukácia rodinných príslušníkov starajúcich sa o chorých s demenciou Alzheimerovho
typu
Starostlivosť o chorého s demenciou Alzheimerovho typu v domácom prostredí vyžaduje,
aby rodinní príslušníci mali dôkladné vedomostí súvisiace so špecifikami starostlivosti, ktoré mu
sestra/edukátorka v rámci procesu edukácie sprístupní. Ošetrovateľská starostlivosť o chorých s
ACH je veľmi náročná a špecifická.
Úlohou sestry je:
zamerať sa na podporu a rozvoj tých funkcií, ktoré sú u chorého poškodené,
sústrediť sa na získanie maximálnej sebestačnosti chorého,
udržiavanie a podpora pamäti a orientácie pacienta s ACH,
vytvoriť dobrý vzťah dôvery sestra- edukant,
poskytnúť rodinným príslušníkom informačné materiály o špecifikách pri opatrovaní
chorého doma,
podporovať a viesť edukantov k starostlivosti o chorého v domácom prostredí,
realizovať edukáciu,
celoživotné vzdelávanie sestier, pripravovať edukačné stretnutia, zamerané na
starostlivosť o chorých s ACH (Huňavá, Koňošová, 2008).
120
Neodmysliteľnou potrebou je edukácia celej rodiny, ktorá sa zúčastňuje na starostlivosti
chorého člena rodiny ako aj účasť rodiny na rehabilitačnom a resocializačnom programe
(Magurová,Majerníková,2009). Starostlivosť o chorého s ACH v domácom prostredí vyžaduje 24
hodinovú starostlivosť a to prináša so sebou veľkú fyzickú a duševnú záťaž. Pre účinnú edukáciu je
nevyhnutné, aby sestra brala do úvahy osobitosti starostlivosti o chorého s demenciou ACH.
Cieľom ošetrovateľských intervencií je uchrániť duševnú výkonnosť pacienta pred rýchlym
úpadkom, zabrániť sociálnej izolácií, ochrániť pacienta pred telesnou a duševnou námahou, určiť
primerané telesné aktivity, podporovať sebaobslužné agility, poskytovať diferencovanú
starostlivosť. Vzhľadom na závažnosť ochorenia je nutné, aby edukanti/ rodinní príslušníci mali
dostatok vedomostí o špecifikách starostlivosti o chorého v domácom prostredí pokiaľ sa rozhodnú
sa oňho starať.
Prioritou ostáva edukácia zameraná na problematiku:
-
napr. na využitie bazálnej stimulácie u pacientov s ACH;
-
bezpečnosť v domácom prostredí;
-
denný režim u chorého s ACH;
-
hygienická starostlivosť;
-
komunikácia s chorým s ACH;
-
nácvik kognitívnych funkcií;
-
osobná hygiena;
-
polohovanie;
-
problematika inkontinencie;
-
prevencia dekubitov;
-
prevencia pádov v domácom prostredí;
-
zdravotná a sociálna pomoc chorým s ACH;
-
stravovanie a výživa; zmena nálad.
Edukácia edukantov starajúcich sa o chorého v domácom prostredí zameraná na úpravu
domáceho prostredia
Ukážky cieľa, výsledných kritérií a fázy plánovania u edukantov, ktorí zabezpečujú
starostlivosť o chorého s demenciou Alzheimerovho typu v domácom prostredí (modifikované
podľa Magurová, Majerníková, 2009).
121
Edukačné diagnózy
D1: Nedostatok vedomostí o
spôsoboch zaistenia bezpečnosti v
domácnosti v súvislosti s
novovzniknutou situáciou, prejavujúci sa zvýšeným záujmom, dožadovaním sa informácii a
kladením otázok.
D2: Nedostatok vedomostí o úprave prostredia pomôckami zabezpečujúcimi bezpečnosť
u
chorého s ACH v súvislosti s novovzniknutou situáciou prejavujúci sa dožadovaním informácií,
kladením otázok.
D3: Nedostatok zručností v súvislosti so zabezpečením domáceho prostredia na jednoduchšiu
orientáciu chorého s demenciou v dôsledku neskúsenosti prejavujúci sa dožadovaním názorných
ukážok.
Tab.1 Ciele, výsledné kritéria, plánovanie edukácie
Téma
Edukácia člena rodiny starajúceho sa o chorého s demenciou Alzheimerovho typu so zameraním na
zabezpečenie bezpečného domáceho prostredia
Cieľ stretnutia
Edukanti dokážu zabezpečiť a udržiavať bezpečné domáce prostredie pre chorého s demenciou
Alzheimerovho typu
Afektívny cieľ Edukanti budú vyjadrovať snahu získať vedomosti o tom, ako udržiavať bezpečné
domáce prostredie
VK1: Edukanti vyjadrujú potrebu a ochotu získať vedomostí o spôsoboch
Výsledné
zaistenia bezpečného domáceho prostredia
kritériá
VK2: Edukanti verbalizujú záujem spoznať spôsoby zaistenia bezpečnej
domácnosti
VK3: Edukanti prejavujú ochotu spolupracovať
VK4: Edukanti si uvedomujú dôležitosť bezpečného domáceho prostredia pri
starostlivosti o chorého s demenciou
VK5: Edukanti opíšu dôležitosť konkrétnych zmien, ktoré sú nevyhnutné pre
zabezpečenie bezpečného prostredia
Kognitívny
Cieľ kognitívny
Edukanti budú mať vedomostí o zaistení bezpečnej domácnosti
cieľ
Edukanti vymenujú a popíšu možnosti, ako zabezpečiť domáce prostredie,
zabezpečujúce ľahšiu orientáciu a prevenciu pádu, úrazu u chorého s demenciou
Alzheimerovho typu s využitím pomôcok
Výsledné
Výsledné kritéria
VK1: Edukanti vysvetlia nevyhnutnosť zabezpečenia domáceho prostredia
kritériá
122
pre bezpečnosť chorého s ACH s využitím pomôcok
VK2: Edukanti popíšu možností na zaistenie bezpečnej domácnosti a ľahšej
orientácie pre chorého
VK4: Edukanti opíšu dôležitosť konkrétnych zmien, ktoré sú nevyhnutné pre
zabezpečenie bezpečného prostredia.
VK5: Edukanti zdôvodnia rozmiestnenie nábytku v domácnosti
Behaviorálny Edukanti sa aktívne budú zapájať do priebehu edukačného stretnutia
Edukanti budú využívať pomôcky na zabezpečenie bezpečnosti pre chorého s ACH
cieľ
VK1: Edukanti načrtnú schému usporiadania, označenia predmetov, nábytku
Výsledné
v domácom prostredí na zabezpečenie bezpečnosti chorého
kritériá
VK2: Edukanti používajú pomôcky potrebné pre bezpečné domáce prostredie
na jednoduchšiu orientáciu v domácom prostredí
VK3: Edukanti demonštrujú spôsoby ako zlepšiť orientáciu člena rodiny
v domácom prostredí
VK4: Edukanti sa aktívne zapájajú do procesu edukácie
VK5: Edukanti demonštrujú odporúčaný postup na úpravu
bezpečného prostredia na makete plánu usporiadania bytu
Forma: skupinová
Dátum:
Čas: 60 minút /2 edukačné stretnutia
Metóda: motivačný rozhovor, vysvetľovanie,
demonštrácia, diskusia
Miesto: edukačná miestnosť
Pomôcky: papier, pero, prezentácia v power
pointe, brožúra, schéma bytového usporiadania
(viď obrázok 1), pomôcky na ľahšiu orientáciu
Vo fáze expozičnej kladieme dôraz na špecifiká
úpravy prostredia, na zabezpečenie bezpečného
domáceho prostredia s využitím pomôcok, ktoré
umožnia ľahšiu orientáciu v byte a budú zároveň
vhodnou prevenciou pádov a úrazov. Bezpečné z
hľadiska úrazu: bezbariérovosť a prehľadnosť;
dostatočné osvetlenie; zabezpečenie oporných
pomôcok; protišmykové povrchy;
inštalácia
systému
tzv.
núdzovej
starostlivosti;
bezpečnostné
vchodové bytové dvere;
bezbariérové prostredie
na zabezpečenie
bezproblémového
pohybu
mimo
bytu;
nepremiestňovanie predmetov v domácnosti.
Pre úpravu bezpečného prostredia a zlepšenia
orientácie sa zameriavame na nasledujúce
oblastí: podlahy; kúpeľňa; kontrola nad nočným
túlaním; prístupnosť pre invalidný vozík;
výškové rozdiely v byte; vstupný priestor do
bytu; schodisko; vchodové dvere; odstránenie
zdrojov hluku; problematika nebezpečných
predmetov; okná; balkón; kuchyňa; spálňa;
obývačka; fotografie blízkych na stene; príprava
odevu chorému na ďalší deň, dobré osvetlenie v
strede miestnosti; lampa na nočný stolík chorého;
bezpečný a voľný prechod na WC; zrkadlá;
kúrenie v byte; predbežné opatrenia; používanie
123
symbolov pre ľahšiu orientáciu (Zanetti a kol., 2010;
http://www.lundbeck.com/upload/sk/files/pdf/ine/Pomoc-opatrovatelom.pdf;).
Obr. 1 Návrh interiéru pre chorého s ACH v domácom prostredí.
(Zdroj: http://www.alzheimer.sk/media/32861/schema_brozura6.jpg).
Záver
Vzdelávanie pacienta je najdôležitejším aspektom ošetrovateľskej praxe a je dôležitou
samostatnou funkciou ošetrovateľstva. Edukácia sa zaoberá celým človekom vo všetkých životných
situáciách. Vychádzajúc z poznania, že pre chorého je domáce prostredie najideálnejšie, zohráva
práve pri starostlivosti o chorého s demenciou Alzheimeroveho typu rodina nezastupiteľné miesto.
Na problémy, súvisiace so starostlivosťou o takéhoto člena rodiny zväčša príbuzní nie sú
pripravení. Neodmysliteľnou potrebou je edukácia celej rodiny, ktorá sa zúčastňuje na starostlivosti
chorého člena rodiny. Dobrá spolupráca s rodinou a chorým priaznivo ovplyvňuje priebeh a
prognózu ochorenia, nakoľko účasť rodiny na rehabilitačnom a resocializačnom programe, zlepšuje
prístup k chorému (Magurová,Majerníková,2009).
Zoznam bibliografických odkazov (max. 10)
Bezpečnosť v domácnosti. online]. [s.a.]. [cit. 2011- 03-18]. Dostupné na internete:
<http://www.alzheimer.sk/media/31469/brozura_6_web.pdf >.
BARTKO, D. a kol. 2008. Demencia Alzheimerového typu. In Via practica. ISSN 1336930X,
2008, roč. 5,č. 10, s. 398-402.
HUŇAVÁ, L., KOŇOŠOVÁ, H. 2008.Špecifiká ošetrovateľskej starostlivosti o pacienta
s Alzheimerovou chorobou. In Ošetrovateľský obzor. ISSN 1336-5606, 2008, roč. 5,č. 3,
s. 84-88.
JUŘENÍKOVÁ, P. 2010. Zásady edukace v ošetřovatelské praxi. Praha: Grada Publishing a.s. ,
2010. 80s. ISBN 978-80-247-2171-2.
MAGUROVÁ,D., KAPOVÁ,S., MAJERNÍKOVÁ,Ľ., ŠANTOVÁ,T. 2008. Základy edukácie a jej
využitie v ošetrovateľskej praxi. Vysokoškolské učebné texty. PU v Prešove, Fakulta
zdravotníctva. Prešov: 2008. 127 s. ISBN 978-80-8068-821-9.
MAGUROVÁ, D.; MAJERNÍKOVÁ, Ľ. 2009. Edukácia a edukačný proces
vošetrovateľstve. Martin: Osveta,2009,155s. ISBN978-80-8063-326-4.
MÁTÉFFY, I. 2007. Alzheimerova choroba. In Revue medicíny v praxi. ISSN 1336-202X,
2007,roč.5,č.5,s. 25-28.
124
Pomoc opatrovateľom. Alzheimerova choroba . [online]. [s.a.].[cit. 2011- 03-18]. Dostupné na
internete: < http://www.lundbeck.com/upload/sk/files/pdf/ine/Pomoc-opatrovatelom.pdf>.
Schéma
bytu.
[online].
[s.a.].
[cit.
2011-
03-18].
Dostupné
na
internete:
<http://www.alzheimer.sk/media/32861/schema_brozura6.jpg>.
ŠANTA,M., KLÍMOVÁ,E. a kol. 2007. Neurológia a neurologické ošetrovateľstvo. Prešov: PU
v Prešove, FZ, 2007. 216s. ISBN 978-80-8068-578-2.
ZÁVODNÁ, V. 2002. Pedagogika v ošetrovateľstve. Martin : Osveta, 2002. 96 s. ISBN
80-8063-108-5.
ZANETTI, O. a kol. 2010. Alzheimerová choroba, ako žiť ďalej? 2.vyd. Nadácia
MEMORY,SAS,2010. 31s.
Marcel Magur, Mgr.
Psychiatrická nemocnica Philippa Pinela, Pezinok / zaradenie sestra
tel. číslo: 0918/ 857692
E-mail:[email protected]
Bydlisko: Štefánikova 21, 080 01 Prešov
125
CHARAKTERYSTIKA ZABURZEŇ NASTROJU U KOBIET W OKRESIE
17
POPORODOWYM
Magdalena Sulima1, Magdalena Lewicka1, Barbara Stawarz2, Marta Makara-Studzińska3
1
Zakład Położnictwa, Ginekologii i Pielęgniarstwa Położniczo – Ginekologicznego
Wydział Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Department of Obstetrics, Gynecology and Obstetrical-Gynecological Nursing
Faculty of Nursing and Health Sciences, Medical University, Lublin
2
Instytut Ochrony Zdrowia, Państwowa Wyższa Szkoła Techniczno-Ekonomiczna im. Ks. B.
Markiewicza w Jarosławiu
The Bronisław Markiewicz State School of Higher Technical and Economical, Jarosław
3
Zakład Psychologii Stosowanej, Wydział Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet
Medyczny w Lublinie
Department of Applied Psychology, Faculty of Nursing and Health Sciences, Medical
University of Lublin
Abstrakt: Výskyt porúch nálady u žien po pôrode bol zaznamenaný už v dobe Hippokrata.
V devätnástom storočí, prvé vedecké práce popisujúce popôrodné poruchy nálady. Tehotné ženy a
ženy pri pôrode sú náchylnejšie k stresu, pretože v tomto období sa zvyšuje riziko duševných
porúch. Popôrodná emocionálne problémy sú popôrodnej depresie, popôrodné depresie,
posttraumatickej stresovej poruchy a puerperal psychóza. Dôležitú úlohu v starostlivosti o ženy s
poruchami
herných
pôrodných
asistentiek,
zdravotných
sestier
a lekárov. Ich úlohou je predovšetkým presné diagnostike porúch, vzdelávanie, vykonávajúci
terapiu a ukázať širšiu podporu verejnosti.
Kľúčové slová: popôrodné obdobie, ženy, pôrod depresie, popôrodnej depresie, posttraumatická
stresová porucha, popôrodná psychóza
Streszczenie: Występowanie zaburzeń nastroju u kobiet po porodzie odnotowano już w czasach
Hipokratesa. W XIX wieku powstały pierwsze prace naukowe opisujące poporodowe zaburzenia
nastroju. Kobiety w ciąży i położnice stają się bardziej podatne na stres, dlatego
w tym okresie wzrasta ryzyko wystąpienia zaburzeń psychicznych. Do problemów emocjonalnych
po porodzie zalicza się przygnębienie poporodowe, depresję poporodową, zaburzenia stresowe
pourazowe i psychozę połogową. Istotną rolę w procesie opieki nad kobietami z zaburzeniami
126
odgrywają położne, pielęgniarki oraz lekarze. Do ich zadań należy przede wszystkim właściwe
rozpoznanie zaburzeń, edukacja, prowadzenie terapii oraz okazanie szeroko rozumianego wsparcia
społecznego.
Słowa kluczowe: okres poporodowy, kobiety, przygnębienie porodowe, depresja poporodowa,
zaburzenia stresowe pourazowe, psychoza poporodowa
Wstęp
Ciąża i poród dla wielu kobiet jest okresem długo oczekiwanym, ale również trudnym pod
względem psychologicznym. W okresie połogu, obok oceny dobrostanu somatycznego matki i
dziecka, istotne znaczenie ma zarówno monitorowanie stanu psychicznego położnic, jak i możliwie
szybkie podejmowanie interwencji terapeutycznych w przypadku rozpoznanego problemu [1].
Do problemów emocjonalnych po porodzie zalicza się: przygnębienie poporodowe, depresję
poporodową, zaburzenia stresowe pourazowe i psychozę połogową. Rozpoznanie tych zaburzeń
niekiedy wskazuje na potrzebę hospitalizacji kobiet w oddziałach psychiatrycznych. Dlatego istotne
jest, aby położne, pielęgniarki psychiatryczne znały zaburzenia psychiczne występujące u kobiet po
porodzie [2,3].
Celem pracy jest dokonanie charakterystyki zaburzeń psychicznych występujących
w okresie połogu.
Charakterystyka zaburzeń psychicznych u kobiet po porodzie
Przygnębienie poporodowe (postpartum blues depression, maternity blues, baby blues,
smutek poporodowy, chandra, osłabienie świadomości, zespół trzeciego dnia), dotyczy około 4090%
kobiet.
Jest
to
bardzo
powszechne,
łagodne
zaburzenie
afektywne
o samoograniczającym się charakterze, należące do fizjologicznej reakcji kobiety na poród,
czasami traktowane jako reakcja końcowa na sytuację stresową, jaką jest ciąża i poród. Smutek
poporodowy rozwija się między 1 a 14 dniem po porodzie, maksimum osiąga między 3 a 7 dniem,
czyli w okresie, na który przypadają największe zmiany hormonalne (spadek stężenia estrogenów,
progesteronu, kortyzolu oraz wzrost stężenia prolaktyny) [3,4].
Do objawów tego stanu zaliczają się: umiarkowane obniżanie się nastroju, płaczliwość,
labilność emocjonalna, napięcie, drażliwość, nastawienie hipochondryczne, uczucie wyczerpania,
trudności z koncentracją uwagi,
uczucie
wrogości
wobec
zaburzenia snu, częste bóle głowy, spadek apetytu, niekiedy
męża,
uniesienie
i
radość
połączone
127
z wybuchami płaczu z nieistotnych powodów, bezradność w opiece nad dzieckiem. Wszystkie
wyżej wymienione objawy są stanem normalnym w okresie 2 tygodni po narodzinach dziecka i
zazwyczaj same ustępują [1,3,4].
Objawy przygnębienia poporodowego na ogół w istotny sposób nie wpływają na zdolność
położnicy do prawidłowego funkcjonowania, pogarszają natomiast jakość jej życia. Macierzyństwo
może nie przynosić oczekiwanych gratyfikacji, takich jak: przeżywanie przyjemności, zadowolenia
z przebywania z dzieckiem, radości z karmienia piersią. Kobiety mogą czuć się zagubione, winne
temu, że nie czują w pełni miłości do swojego dziecka. Przygnębienie powinno ustąpić do 3
miesiąca, nie wymaga leczenia psychiatrycznego. Do zadań personelu medycznego w rozwiązaniu
tego problemu należą działania edukacyjne skierowane wobec pacjentki, jak i jej rodziny, oraz
udzielenie wsparcia. Szacuje się, że w grupie kobiet, u których wystąpiła wczesna faza depresji
poporodowej zwanej postpartum blues depression, około 20% doświadczy wystąpienia depresji
poporodowej [5].
Depresja poporodowa (DP) wchodzi w skład heterogennej grupy zaburzeń psychicznych,
występuje
u
około
10-20%
kobiet.
Jest
jednostką
stosunkowo
mało
poznaną
a praktyczny aspekt wymaga dalszych, szczegółowych badań. Wbrew temu, co sugeruje nazwa
„depresja poporodowa”, poród nie jest przyczyną tego stanu, a jedynie czynnikiem pośrednim.
Depresje
matczyne
czasami
występują
u
matek,
które
adoptowały
dziecko,
lub
u kobiet, które wychowują dziecko starsze tzn. dwu-, a nawet trzyletnie. Uwarunkowania
przyczynowe są indywidualne. Depresja poporodowa czasami rozwija się w postaci utajonej. Jej
początek może być nierozpoznany, ponieważ pierwsze objawy są łagodne, a skargi kobiety
bagatelizowane [2].
Najnowsze kryteria diagnostyczne zalecają rozpoznanie depresji poporodowej wtedy, gdy
epizod depresyjny rozwinie się w ciągu czterech do sześciu tygodni po porodzie. Jednak w
szerszym ujęciu można mówić w przypadku wystąpienia zaburzeń nastroju do 12-tego tygodnia po
porodzie [4,6].
Depresję poporodową charakteryzują: stopniowy rozwój zaburzenia, płaczliwość, uczucie
niepełnej
wartości,
niemożność
pokonania
trudności,
bierność,
nadmierny
niepokój
o dziecko, samooskarżanie się o niedostateczną miłość lub troskę w stosunku do dziecka, skłonność
do irytacji, czasami nakładające się poczucie winy, trwały stan zmęczenia, oraz upośledzenie uwagi
i pamięci [3].
Do czynników ryzyka depresji poporodowej należą:
a) psychiatryczne:

wcześniejsze epizody zaburzeń nastroju związane, jak i nie związane z ciążą,
128

kobiety z historią depresji poporodowej (istnieje zwiększone ryzyko po przednim
porodzie),

kobiety cierpiące na zaburzenia afektywne dwubiegunowe -ryzyko wystąpienia
depresji poporodowej jest znacznie większe
(istnieje związek pomiędzy liczbą
porodów a liczbę poporodowych epizodów depresyjnych, statystycznie największe
ryzyko występuje przy drugiej ciąży),

zaburzenia osobowości,

dolegliwości lękowe,

cechy obsesyjno- kompulsywne,

uzależnienia,

próby samobójcze w wywiadzie,

spokrewnienie w pierwszej linii z kobietami, które cierpiały na poporodowe
zaburzenia nastroju,

związane ze stylami radzenia sobie w sytuacjach stresowych,

przerwanie podtrzymującego stosowania lęków przeciwdepresyjnych [7,8,9].
b) psychospołeczne:

stresujące wydarzenia życiowe w trakcie ciąży,

stresujące wydarzenia życiowe w okresie poporodowym,

kobiety samotne,

niski status społeczny,

konflikty małżeńskie,

brak satysfakcji ze związku,

małe wsparcie ze strony partnera oraz rodziny,

złe relacje z matką,

kłopoty zawodowe,

niski status ekonomiczny,

przeprowadzka,

posiadanie więcej niż trójki dzieci,

brak poczucia bezpieczeństwa (kohabitacja) [4,8].
c) związane z ciążą i porodem:

niechciane lub nieplanowane ciąże,

wcześniejsze poronienia,

porody martwych dzieci,

cięcie cesarskie,
129

bardzo negatywna ocena przeżyć porodowych: uprzedmiotowienie, doświadczenie
poczucia bezradności, uczucie braku kontroli,

powikłania porodowe: ciężki poród, długi czas porodu [8].
Czasami poród kolejnego dziecka może być przyczyną obudzenia dawnych żalów,
dotyczących poprzednich stresowych wydarzeń, takich jak poród przedwczesny lub poronienie.
Początek depresji może być wynikiem uświadomienia sobie przez kobietę, że jest w sytuacji bez
wyjścia. Do oceny objawów zaburzeń depresyjnych w okresie poporodowym stosuje się
Edynburską Skalę Depresji Poporodowej (ESDP, ang. Edinburgh Postnatal Depression Scale) Coxa
J.L., Holdena J.M., Sagavsky'ego R. EPDS jest kwestionariuszem samooceny obejmującym 10
pytań. Odpowiedzi ocenia się w skali od 0 do 3 punktów. Za punkt odcięcia przyjmuje się wynik
12/13 punktów. EPDS charakteryzuje wysoka czułość i specyficzność w odniesieniu do objawów
depresji. Dodatni wynik wymaga potwierdzenia w badaniu klinicznym [3,4,10].
Obraz kliniczny obejmuje szereg charakterystycznych cech, nazywanych objawami
podstawowymi lub osiowymi oraz liczne objawy wtórne, które są najprawdopodobniej reakcją
chorego na występowanie objawów podstawowych. Podstawowe cechy tej choroby to: obniżenie
nastroju, skargi na przewlekłe zmęczenie, bezsenność, brak zainteresowania otaczającym światem
oraz narodzonym dzieckiem, uczucie smutku i żalu, halucynacje, nieuzasadnione poczucie winy,
myśli samobójcze, bardzo bogata, czasami aż teatralna, na pokaz ekspresja przygnębienia z
płaczliwością, wysoki poziom lęku, z napadami paniki, agorafobią oraz poczucie osamotnienia,
opuszczenia [4,8].
Pełnoobjawowa depresja w okresie połogu niesie bardzo poważne konsekwencje zdrowotne
dla kobiety, rozwoju psychofizycznego nowonarodzonego dziecka, relacji matka-dziecko,
funkcjonowania rodziny. Zidentyfikowanie czynników predysponujących do wystąpienia depresji
okołoporodowej albo czynników predykcyjnych wystąpienia jej objawów u kobiet jest niezwykle
ważne, zarówno pod kątem profilaktyki i wczesnego wykrywania, oraz wdrażania ukierunkowanej i
efektywnej terapii. Nie ma wątpliwości, że depresję poporodową trzeba jak najszybciej rozpoznać
oraz jak najszybciej podjąć leczenie. Istnieją dowody, że dzieci matek cierpiących na depresję
poporodową rozwijają się wolniej niż dzieci matek zdrowych. Depresja ogranicza ekspresję
emocjonalną i znacznie utrudnia tworzenie więzi między matką i dzieckiem [4,8].
Należy dokładnie ocenić zagrożenia związane z planowanym leczeniem, jak również
zagrożenia i korzyści dotyczące dostępnych metod leczenia, w tym psychoterapii, farmakoterapii,
interwencji podtrzymujących [4,8].
Do powikłań depresji poporodowej zaliczają się: nawracanie zaburzeń nastroju po kolejnych
ciążach,
duże
ryzyko
wystąpienia
epizodów
depresyjnych
nie
związanych
z porodem, niesprzyjający wpływ na rozwój poznawczy, emocjonalny oraz społeczny dziecka.
130
Ponadto istnieją badania potwierdzające, że dzieci matek, które chorowały na depresje poporodową
w porównaniu do matek zdrowych wykazują znacznie częściej nadpobudliwość ruchową, mają
kłopoty ze skupieniem uwagi, uzyskują gorsze wyniki w testach inteligencji, nauczyciele tych
dzieci postrzegają je jako trudne w wychowaniu i gorzej przystosowane społecznie [8].
Zaburzenia stresowe pourazowe (Posttraumatic Stress Disorder, PTSD)- występują
u około 1,5-5,6% kobiet. Etiologia tego zaburzenia jest wieloczynnikowa, a za wystąpienie tego
zespołu odpowiadają: natężenie i siła stresu związanego z porodem, zmienne biologiczne
(specyficzne cechy ośrodkowego układu nerwowego i zmiany hormonalne) oraz zmienne
psychologiczne (cechy osobowości). PTSD jest lękowym zaburzeniem, które występuje po
zdarzeniu, które było psychicznie traumatyczne i wyczerpujące [1,5].
Do objawów tego zaburzenia należą: ponowne przeżywanie urazów w snach (koszmarne
sny
dotyczące
porodu
i
związanych
z
nim
okoliczności),
powracające
myśli
i obrazy (wspominanie porodu o charakterze intruzywnym), wzmożenie reakcji przestrachu,
odrętwienie psychiczne i zmniejszenie uczucia zaangażowania w sprawy otaczającego świata,
zaburzenia poznawcze - luki pamięciowe, trudności w koncentracji uwagi, ponowne przeżywanie
porodu, intensywne reakcje na czynniki zewnętrzne lub wewnętrzne objawy przypominające lub
symbolizujące uraz (poród), unikanie okoliczności przypominających poród, dystres (wtórny stres
związany ze wspomnieniami, snami i ponownym przeżywaniem porodu), zaburzenia snu, wybuchy
gniewu, rozdrażnienie oraz nadmierna czujność [1,5].
Istnieją doniesienia, które wskazują na występowanie PSTD jako skutku traumatycznego
porodu,
gdzie
istotnymi
czynnikami
sprzyjającymi
pojawieniu
się
zaburzeń
z tej grupy były: ból odczuwany podczas porodu, utrata poczucia kontroli, brak wsparcia rodziny i
personelu medycznego. Na rozwój tego zaburzenia może wpływać również sposób widzenia świata,
dojrzałość
i
samoocena
kobiety,
osobiste
doświadczenia
w
radzeniu
sobie
w trudnych sytuacjach. Wyróżnia się również czynniki psychospołeczne np. brak lub
niedostatecznie okazywane wsparcie społeczne, trudne warunki mieszkaniowe i materialne,
samotne macierzyństwo, nieplanowana ciąża oraz trudne relacje rodzinne [1,5].
W diagnozie psychiatrycznej termin PTSD stosuje się, gdy objawy trwają co najmniej jeden
miesiąc. Jeśli występują krócej, zaburzenie to nosi nazwę ostrej reakcji na stres (cechą
charakterystyczną PTSD jest długotrwałe występowanie reakcji po pewnym czasie inkubacji
objawów, tak więc objawy PTSD mogą występować nawet kilka lat po porodzie). Rozpoznanie to
dotyczy kobiet, które na widok fartucha lekarskiego dostają napadu lęku, nie są w stanie przejechać
w pobliżu szpitala, w którym odbył się poród, boją się pójść na wizytę kontrolną do lekarzaginekologa, stale wspominają poród i planują cięcie cesarskie zanim zajdą w kolejną ciążę. Metodą
131
leczenia jest praca nad traumą porodu podczas psychoterapii, w powikłanych przypadkach
stosowane są leki przeciwlękowe i przeciwdepresyjne [5].
Psychoza poporodowa określania jest jako grupa zaburzeń heterogennych, których
wspólnym mianownikiem jest ich wystąpienie w okresie poporodowym. Czynniki wywołujące
psychozę dotyczą głównie następującego w okresie porodu gwałtownego zmniejszenia się stężenia
hormonów (pacjentki są szczególnie wrażliwe na nagłe zmniejszenie się stężenia estrogenów i
progesteronu, występujące w chwili porodu), oraz zwiększonej podatności rodzinnej na zaburzenia
afektywne dwubiegunowe. Niekiedy psychoza może przypominać ostry zespół mózgowy
przejawiający się rozproszeniem uwagi, zaniepokojeniem, splątaniem, oszołomieniem a nawet
łagodnymi stanami deliryjnymi. Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, a także w mniejszym
stopniu schizofrenia, wiążą się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju psychozy poporodowej,
najczęściej u pierworódek, u których wcześniej rozpoznano chorobę dwubiegunową lub psychozę
schizofreniczną. Pacjentki z psychozą poporodową o obrazie dwubiegunowym charakteryzują:
schneiderowskie urojenia oraz omamy, zgłośnienie myśli, wrażenie wyobcowania [5,11].
Ponadto literatura przedmiotu wskazuje, że pacjentki z psychozą poporodową cechuje
chwiejność emocjonalna, zaburzenia koncentracji, dezorientacja, częste występowanie zaburzeń
poznawczych, urojenia, zaburzenia pamięci, oraz wrażenie znajdowania się pod wpływem
obezwładniających sił, które sprawiają, że kobiety zachowują się tak, jakby nie miały nad sobą
kontroli [5,11].
Do objawów psychozy poporodowej należą: bezsenność lub brak snu, brak odczuwania
głodu, drażliwość, pobudzenie, dysforia, unikanie kontaktów z dzieckiem, niepodejmowanie opieki
nad dzieckiem, omamy oraz urojenia związane z dzieckiem czy porodem (np. przekonanie o
nawiedzeniu dziecka przez demona, głosy nakazujące zabicie dziecka lub siebie). Około 4% kobiet
z psychozą poporodową dopuszcza się dzieciobójstwa. [1,11].
Psychoza poporodowa należy do psychiatrycznych stanów nagłych, dlatego aby zapewnić
bezpieczeństwo matce i dziecku niezbędne jest leczenie szpitalne. Kliniczna ocena pacjentki
powinna obejmować: badanie fizykalne, morfologię oraz pełen panel badań biochemicznych krwi,
laboratoryjną ocenę czynności tarczycy, pomiar stężenia witaminy B12, kwasu foliowego i wapnia.
W
ostrej
fazie
stosuje
się
leki
normotymiczne,
pochodne
benzodiazepiny
oraz
przeciwpsychotyczne, a w razie potrzeby dołączyć intensywne leczenie bezsenności. Powinno się
unikać podawania leków przeciwdepresyjnych, dlatego, że mogą indukować wystąpienie szybkiej
zmiany faz lub stanu mieszanego. W przypadku braku odpowiedzi na wdrożone metody leczenia,
albo gdy konieczne jest uzyskanie szybkiego ustąpienia objawów z powodów nasilenia choroby lub
też ze względów bezpieczeństwa należy rozważać zabiegi elektrowstrząsowe [11].
132
Przed wypisaniem pacjentki ze szpitala trzeba przygotować plan postępowania obejmujący
częste
badania
kontrolne,
ograniczenie
czynników
stresogennych
oraz
dbanie
o jakość snu. Ważna jest psychoedukacja rodzinny chorej. Konieczna również może być dalsza
separacja matki i niemowlęcia. Dziecku należy zapewnić opiekę osoby trzeciej do czasu, aż leczący
chorą ambulatoryjnie psychiatra stwierdzi, że wszystkie objawy psychozy ustąpiły. O stanie
psychicznym matki należy poinformować położnika oraz pediatrę opiekującego się matką i jej
dzieckiem. Trzeba jednak pamiętać, iż u kobiety, która przebyła psychozę poporodową nawet bez
epizodów chorobowych w przeszłości pojawia się ryzyko nawrotów zaburzeń psychicznych,
zarówno związanych, jak i nie związanych z kolejnymi ciążami. Epizody chorobowe najczęściej
przyjmują obraz zaburzeń afektywnych dwubiegunowych albo choroby schizoafektywnej. Dlatego
ważne jest, aby u kobiet, które przeszły epizod psychozy poporodowej konieczne jest zachowanie
„czujności terapeutycznej”, szczególnie w przypadku następnej ciąży [11].
Opieka nad kobietami z zaburzeniami nastroju w okresie poporodowym
Po rozpoznaniu poporodowych zaburzeń nastroju należy podjąć decyzję o ewentualnej
hospitalizacji pacjentki, oraz o tym czy dziecko powinno przebywać razem z matką. Zarówno
opiekowanie się dzieckiem przez matkę psychicznie chorą matkę, jak również oddzielenie matki od
dziecka mogą mieć niekorzystny wpływ na stan matki, jak i rozwój emocjonalny dziecka. W
każdym przypadku należy dokładnie ocenić zdolność matki do opieki nad dzieckiem oraz rozważyć
pozytywne, jak i negatywne skutki każdego z tych rozwiązań. Kolejną kwestia jest wybór metody
leczenia, kobiety z reguły nie chcą przerywać karmienia piersią, i nie chcą przyjmować leków,
które mogłyby zaszkodzić dziecku. W przypadku konieczności farmakoterapii należy unikać
karmienia piersią w czasie, gdy lek osiąga najwyższą wartość w osoczu lub całkowicie przerwać
karmienie naturalne [1].
Istotną rolę w opiece nad kobietami z zaburzeniami nastroju w okresie poporodowym pełnią
obok położnych, pielęgniarki psychiatryczne pracujące w oddziałach, gdzie są one hospitalizowane.
W pracy pielęgniarki na oddziale psychiatrycznym istotne znaczenie mają wiedza oraz umiejętności
zawodowe. Pielęgniarki w opiece nad pacjentkami z zaburzeniami psychicznymi biorą aktywny
udział w diagnozowaniu, leczeniu, profilaktyce oraz rehabilitacji chorych psychicznie.
Samodzielnie zapewniają najwyższy poziom pielęgnowania, a ich zadania wynikają z funkcji
zawodowych: opiekuńczej, terapeutycznej, wychowawczej, promującej zdrowie, profilaktycznej
oraz rehabilitacyjnej. Metodą pracy pozwalającą zapewnić potrzeby biopsychospołeczne kobiet po
porodzie z zaburzeniami nastroju jest proces pielęgnowania. Jego istotę stanowi planowanie,
systematyczne działanie oraz indywidualna odpowiedzialność za wyniki opieki nad tymi kobietami.
133
Od pielęgniarki psychiatrycznej w opiece nad pacjentkami wymaga się również okazanie im i ich
rodzinom szeroko rozumianego wsparcia społecznego [12].
Wsparcie społeczne ma ogromny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie jednostki ludzkiej.
Przeprowadzone badania naukowe wykazały, że ludzie otoczeni rodziną, przyjaciółmi są w lepszej
kondycji psychicznej, lepiej radzą sobie z trudnościami oraz stresem. Każdy rodzaj wsparcia w
odniesieniu do kobiet z zaburzeniami nastroju w okresie poporodowym jest niezbędny. Wsparcie
instrumentalne pozwala lepiej zrozumieć przebieg tych zaburzeń, wsparcie informacyjne przekazywać niezbędne informacje o sposobie postępowania, z kolei wsparcie wartościujące i
emocjonalne pozwalają łagodzić napięcia, zmniejszać dyskomfort oraz zapewniać bezpieczeństwo
[5].
Podsumowanie
Udzielenie kobietom z zaburzeniami nastroju w okresie poporodowym odpowiedniej opieki
i wsparcia społecznego jest zadaniem interdyscyplinarnym. Wymaga od personelu medycznego
umiejętności oceny stanu psychicznego kobiety oraz wiedzy w zakresie przebiegu, oraz
postępowania w przypadku wystąpienia zaburzeń poporodowych. Istotne jest wskazanie kobiecie
po porodzie sposobów radzenia sobie z negatywnymi emocjami oraz włączenie rodziny w proces
pielęgnacyjno-opiekuńczy.
Piśmiennictwo
 Kaźmierczak M., Gebuza G., Gierszewska M. Zaburzenia emocjonalne okresu
poporodowego. Probl Pielęgn 2010, 18, 4: 503-511.
 Lewicka M., Sulima M., Iracka E., Makara-Studzińska M. Występowanie depresji
poporodowej w grupie kobiet w połogu a sytuacja socjodemograficzna i relacje rodzinne.
Current Problems of Psychiatry 2012, 13,4: 245-250.
 Czerwiak
G.,
Michalska
M.,
Zdziebło
K.
Problemy
emocjonalne
związane
z porodem. Ann. Acard. Med. Siles 2006, 60, 1: 32-34.
 Kraczewski J., Kłudka-Sternik M., Kwaśniewska A., Rutkowska A. Symptomy zaburzeń
depresyjnych
w
pierwszym
tygodniu
po
porodzie-aspekt
medyczny
i psychologiczny. Przegląd Ginekologiczno-Położniczy 2007, 4-6:154-155.
 Krzyżanowska-Zbucka J. Problemy emocjonalne kobiet w okresie okołoporodowym.
Fundacja Rodzić po Ludzku. Warszawa 2008.
134

Marianowski L., Marianowski P. Przebieg połogu fizjologicznego. W: Łapecka-Klusek C.
red.: Pielęgniarstwo we współczesnym położnictwie i ginekologii. Wydawnictwo Czelej,
Lublin 2010.
 Rzewuska M. Zaburzenia psychiczne w ciąży i poporodowe oraz ich leczenie. Psychiatria
Psychologia Kliniczna 2009,9, 1: 7-21.
 Sharma V., Sharma P. Postpartum depression: diagnostic and treatment issues. J Obstet
Gynaecol Can 2012; 43, 5: 436-442.
 Helen G., Manasi K. Farmakologiczne leczenia zaburzeń psychicznych podczas ciąży i po
porodzie. Psychiatria po Dyplomie 2008, 5, 2: 69-74.
 Makara-Studzińska M., Iwanowicz-Palus G. Edynburska Skala Depresji Poporodowej. W:
Makara- Studzińska M., Iwanowicz-Palus G. red.: Psychologia w położnictwie
i ginekologii. Wyd. Lek PZWL, Warszawa 2009.
 Spinelli M.G. Psychoza poporodowa. Medycyna Praktyczna 2010,1: 38-43.
 Cebulak
M.,
Ksykiewicz-Dorota
A.
Specyfika
pracy pielęgniarek
na
oddziale
psychiatrycznym a wykorzystanie czasu pracy. Problemy Pielęgniarstwa 2011, 19, 4: 424430.
Dr n. o zdr. Magdalena Sulima
Zakład Położnictwa, Ginekologii i Pielęgniarstwa Położniczo – Ginekologicznego
Wydział Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Department of Obstetrics, Gynecology and Obstetrical-Gynecological Nursing
Faculty of Nursing and Health Sciences, Medical University, Lublin
Chodźki 6, 20-093 Lublin
e-mail: [email protected]
135
18
POCZUCIE JAKOŚCI ŻYCIA OSÓB PO KRYZYSACH ZDROWIA
PSYCHICZNEGO W ASPEKCIE DZIAŁALNOŚCI KIELECKIEGO DOMU POD
FONTANNĄ
Danuta Kossak, Barbara Lelonek
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
Bogumiła Kowalczyk-Sroka
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. św. Rafała
Streszczenie: Choroby psychiczne stanowią poważny problem populacji europejskiej. Z powodu
życia
w ciągłym pośpiechu oraz stresie
przewiduje się, że staną się one jednym
z najpoważniejszych problemów zdrowotnych naszych i przyszłych pokoleń. Należałoby
zastanowić się, zatem jak wygląda życie osób, które przeszły kryzys psychiczny, jak odnajdują się
w społeczeństwie oraz na jakie formy pomocy instytucjonalnej mogą liczyć.
Celem pracy było przedstawienie działalności Kieleckiego Domu pod Fontanną jak również
ukazanie rzeczywistej sytuacji chorych po kryzysach zdrowia psychicznego.
Badania potraktowano, jako pilotażowe, wykorzystano w nich Kwestionariusz Poczucia
Jakości Życia (KPJŻ) w opracowaniu R. L. Schalocka i K. D. Keitha. Przebadano łącznie 47 osób,
będących pod opieką Domów Opieki Środowiskowej.
Wnioski
1.Pogarszająca się kondycja zdrowia psychicznego polskiego społeczeństwa implikuje do
działań w zakresie promocji zdrowia i zapobiegania wykluczeniu społecznemu poprzez ideę
szerzenia wiedzy na temat rzeczywistego funkcjonowania osób po kryzysach psychicznych.
Słowa kluczowe: kryzys zdrowia psychicznego, rehabilitacja, jakość życia
Wstęp
Według szacunków WHO choroby psychiczne do roku 2020 staną się jednym
najpoważniejszych problemów zdrowotnych w populacji europejskiej. Szacuje się, że
z
w
Europie nieomal, co trzeci dorosły doświadcza w ciągu roku przynajmniej jednego rodzaju choroby
psychicznej (1). W Polsce skala bezrobocia wśród osób chorych psychicznie jest dwukrotnie
136
wyższa niż wśród innych niepełnosprawności – to sprawia, że duża grupa osób niepełnosprawnych
jest marginalizowana społecznie. Wprawdzie otrzymuje świadczenie rentowe, ale jest ono w takiej
wysokości, że zapewnia zaledwie zaspokojenie tylko elementarnych potrzeb. Wyniki badań
Ostrowskiej, Sikorskiej i wsp. (2) wskazują, że system zabezpieczenia społecznego ograniczający
się do renty wprawdzie chroni osoby niepełnosprawne przed nędzą, jednak nie tworzy warunków
do podejmowania normalnych ról społecznych czy też samorealizacji a tym samym funkcjonowania
w społeczeństwie. Autorki wręcz mówią o zagrożeniu wykluczeniem społecznym.
Badania nad jakością życia osób chorych psychicznie są rzadko podejmowane, co może wynikać z
błędnego przekonania, że osoby chore psychicznie nie są w stanie dokonać oceny swojej sytuacji
życiowej. Proces chorobowy w przypadku chorób psychicznych pociąga za sobą specyficzne
funkcjonowanie struktur
poznawczych
takich jak koncentracja uwagi, myślenie, pamięć,
spostrzeganie. Istotą choroby psychicznej jest również
zmiana w funkcjonowaniu osobowym
(koncepcji siebie), emocjonalno – motywacyjnym i społecznym. Badania wskazują, że czynnikami
subiektywnymi i obiektywnymi wpływającymi na jakość życia osób po kryzysach psychicznych są:
- integracja społeczna, obejmująca pracę, kontakty społeczne relacje z innymi ludźmi;
- zasoby osobiste; samodzielność niezależność, umiejętność nawiązywania kontaktów społecznych,
aktywność zawodowa, radzenie sobie z trudami życia codziennego, poczucie własnej wartości;
- efektywne leczenie farmakologiczne niwelujące objawy chorobowe lub obniżające ich nasilenie;
- stan zdrowia psychicznego wyrażający się brakiem symptomów psychotycznych lub małym ich
nasileniem;
- wsparcie społeczne, uniknięcie hospitalizacji;
- radzenie sobie z sytuacjami trudnymi.
Programy wsparcia społecznego dla osób chorych psychicznie przyjmują różne formy
pomocy:
pełna
opieka
nad
chorymi,
wsparcie
i
samopomoc,
zapewnienie
mieszkań
(np. hostele), terapia oraz zapewnianie pracy.
Celem pracy było przedstawienie działalności jednej z nowych form wsparcia społecznego
osób po kryzysach psychicznych – działalności Kieleckiego Domu pod Fontanną jak również
ukazanie rzeczywistej sytuacji tej grupy osób.
Rozwinięcie
Powstanie Kieleckiego Domu pod Fontanną związane jest z implementacją na grunt Polski
idei Fountain house z USA. Historia Domów-Klubów rozpoczęła się w 1948 r.
w
Nowym Jorku, gdy grupa byłych pacjentów szpitali psychiatrycznych powołała do życia dom
137
służący rozwojowi ich umiejętności. Od istniejącej w pobliżu fontanny nadano mu nazwę „Domu
pod Fontanną”.
Głównym celem Domów-Klubów pod Fontanną jest stopniowe wzmacnianie się osób
doświadczających zaburzeń zdrowia psychicznego tak, aby mogły one podejmować ważne dla
siebie decyzje, angażować się w rozmaite działania, wypełniać różnorodne role zarówno społeczne
jak i zawodowe.
Domy – Kluby działają w oparciu o określone standardy. Dotyczą one; członkostwa,
relacji, funkcjonowania tj czasu otwarcia siedziby, codziennych prac, zatrudnienia przejściowego,
prowadzonych działań edukacyjnych, finansowania oraz zarzadzania i administracji.
W Domach-Klubach wszystkie prace i zadania domowe wykonywane są siłami własnymi.
Dom nie zatrudnia pracowników, którzy wykonywaliby tylko określone zadania, profesjonalistów
oferujących pomoc terapeutyczną lub socjalną.
Kielecki Dom pod Fontanną działa od stycznia 2006 r. Dom - Klub został założony przez
Świętokrzyski Zespół Regionalny Koalicji na rzecz Zdrowia Psychicznego we współpracy z
Miastem Kielce i Miejskim Ośrodkiem Pomocy Rodzinie oraz przy wsparciu ze strony
Powiatowego Urzędu Pracy, Biura Turystycznego ABEX, Staropolskiej Izby PrzemysłowoHandlowej, Świętokrzyskiego Biura Brokerskiego. Wszystkie te organizacje, instytucje i firmy
stworzyły Partnerstwo na rzecz Rozwoju ,,Twarzą w twarz z rynkiem pracy - Model Zatrudnienia
Przejściowego”
W tworzenie Kieleckiego Domu pod Fontanną zaangażowani byli ludzie
o
różnym wykształceniu i doświadczeniu życiowym. Wielu z nich to osoby, które same doznały
kryzysów zdrowia psychicznego. Kielecki Dom pod Fontanną to efekt wdrażania projektu
realizowanego w ramach Programu Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL. Obecnie Kielecki Dom pod
Fontanną zrzesza 80 Członków, 51 Kandydatów i 48 Gości. Integralną częścią Modelu Domów –
Klubów jest Zatrudnienie Przejściowe. Kielecki Dom pod Fontanną współpracuje z pracodawcami
w celu utworzenia miejsc zatrudnienia przejściowego dla członków, którzy nie są jeszcze gotowi na
podjęcie pełnowymiarowej pracy na stałe.
Do tej pory w ten sposób doświadczenie zawodowe zdobyło już 28 Członków Kieleckiego
Domu pod Fontanną. W Kieleckim Domu pod Fontanną działają sekcje: higieny, rynku pracy,
członkostwa, informatyczna, kultury i sztuki, języków obcych, umiejętności społecznych,
techniczno - zaopatrzeniowa a także grupa samopomocy. Członkowie wyjeżdżają na rajdy, wizyty
studyjne i wycieczki, uczą się na kursach tańca towarzyskiego. Wystawili wspólnie z aktorami
profesjonalnymi przedstawienie teatralne. Organizują dni otwarte starając się zmieniać stereotypy
społeczne w postrzeganiu osób po kryzysach psychicznych.
138
Kielecki Dom pod Fontanną był jednym z pięciu miejsc w których zostały przeprowadzone
badania dotyczące poczucia jakości życia.
Grupa badana i metoda
Badania przeprowadzono w pięciu ośrodkach wsparcia dla osób po kryzysach zdrowia
psychicznego - w Domach Opieki Środowiskowej (DOŚ): w Kielcach ul. Miodowa, w Jędrzejowie,
w Skarżysku -Kamiennej, we Włoszczowie i Kieleckim Domu pod Fontanną. W badaniach wzięło
udział łącznie 47 osób w tym 23 mężczyzn i 24 kobiety.
Badania były dobrowolne i anonimowe, miały
charakter badań pilotażowych.
Przeprowadzony pilotaż jest wstępem do badań pt. Jakość życia osób po kryzysach psychicznych i
psychologicznych w sytuacji utraty zdrowia i pełnosprawności. Badania te będą realizowane na
szerszą skalę w ramach badań statutowych przyjętych do realizacji przez Uniwersytet Jana
Kochanowskiego na lata 2014-2016.
W badaniach wykorzystano Kwestionariusz Poczucia Jakości Życia (KPJŻ) w opracowaniu
R. L. Schalocka i K. D. Keitha w polskiej adaptacji A. Jurosa do oceny ogólnego poziomu
poczucia jakości życia oraz jego czterech wymiarów cząstkowych:
1. Zadowolenie/niezadowolenie;
2.Umiejętność/produktywność,
3. Możliwość działania/niezależność;
4. Przynależność do społeczności/integracja ze społecznością.
Zgodnie z zasadami obliczania wyników maksymalna możliwa do uzyskania liczba
punktów wynosiła 30.
Wyniki badań i omówienie
Przeprowadzone dotychczas badania (3) wskazują, że od strony psychologicznej na jakość
życia chorych ma wpływ w wymiarze osobowym:
prężność osobowa czyli umiejętność
zachowania sprawności umysłowej i emocjonalnej w sytuacjach trudnych, nowych, zdolność
harmonizowania własnych sprawności z wymogami sytuacji a także podtrzymywanie własnej
aktywności w zmieniających się warunkach życiowych, rozwoju mimo choroby. W wymiarze
emocjonalnym czynnikami ważnymi w postrzeganiu i ocenie własnej sytuacji są: poczucie
zadowolenia i satysfakcji z własnego życia, podtrzymywanie kontaktów z innymi ludźmi oraz
aktywność zawodowa.
139
Badania Kwestionariuszem Poczucia Jakości Życia (KPJŻ) do oceny ogólnego poziomu
poczucia jakości życia oraz jego czterech wymiarów cząstkowych tj.
1. Zadowolenie/niezadowolenie;
2.Umiejętność/produktywność,
3. Możliwość działania/ niezależność;
4. Przynależność do społeczności/integracja ze społecznością ukazały, że osoby po kryzysach
zdrowia
psychicznego
oceniały
najniżej
swoją
jakość
życia
w
skali
mierzącej
umiejętność/produktywność, co obrazuje tabela 1.
Tab.1. Średnie dla wymiarów cząstkowych KPJŻ u osób po kryzysach psychicznych
w odniesieniu do placówek badawczych
Placówka
Wymiary cząstkowe KPJŻ
Badawcza
Zadowolenie/
Umiejętność/
Możliwość
Przynależność
niezadowolenie produktywność
działania/
do
społeczności/
niezależność
integracja
ze
społecznością
x
x
x
x
Kielecki Dom 19
pod Fontanną
DOŚ
19,3
Włoszczowa
DOŚ Jędrzejów 18,5
9,7
24,1
20,1
6,5
21,1
14,6
3
21,9
19,3
DOŚ
Kielce 21,3
Miodowa
4,4
23
20,9
DOŚ Skarżysko 20,3
– Kamienna
4,7
24
23,6
Wyniki badań zawarte w powyżej tabeli ukazują, iż
osoby po kryzysach psychicznych
funkcjonujące w ramach Kieleckiego Domu pod Fontanną oceniły siebie najwyżej w porównaniu z
innymi osobami pod względem umiejętności i produktywności jak również w skali możliwości
działania i niezależności. Dość wysoko uplasowały się też
w ocenie jakości życia w skali
przynależność do społeczności/integracja ze społecznością. Jest to zrozumiałe z racji możliwości
jakie stwarza ta nowa forma opieki. Dzięki oferowanej pomocy możliwe jest funkcjonowanie tej
grupy osób w ,,zdrowym społeczeństwie” na takich samych warunkach jak zdrowe osoby. Podjęcie
pracy stanowi o społecznej użyteczności oraz utwierdza w przekonaniu o własnej autonomii i byciu
potrzebnym osoby po kryzysach psychicznych.
Pozostałe skale wskazują już na niewielkie zróżnicowanie wielkości średnich poza integracją
ze społecznością lokalną w DOŚ we Włoszczowie.
Dalsza analiza dotyczy oceny w poszczególnych skalach.
140
Tab.2. Rozkład wyborów w poszczególnych pytaniach skali Zadowolenie/niezadowolenie
Skala
Kategoria odpowiedzi/ ilość wyborów
Zadowolenie/niezadowolenie
Ogólnie, czy mógłbyś powiedzieć, Daje ci wszystko co Traktuje Cie tak Nie daje szans
że życie
najlepsze
jak
każdego
innego
Ilość wyborów %
8, 5%
70,2%
21,2%
Jak wiele zadowolenia i radości Wiele
Trochę
Niewiele
otrzymujesz od życia
Ilość wyborów %
21,2%
55, 3%
23,4%
W porównaniu z innymi, czy Lepiej
Tak samo
Gorzej
powodzi Ci się lepiej, czy tak samo
czy jesteś gorzej sytuowany
Ilość wyborów %
12, 8%
51,1%
36,2%
Czy większość spraw, które Ci się Przyjemna
Do przyjęcia
Przykra
zdarzają jest
Ilość wyborów %
14, 9%
74,5%
8, 5%
W jakim stopniu jesteś zadowolony Bardzo zadowolony Do
pewnego Niezadowolony
z Twojej aktualnej sytuacji
stopnia
lub
bardzo
domowej lub życiowej ?
zadowolony
niezadowolony
Ilość wyborów %
14, 9%
55,3%
29,8%
Czy masz więcej czy mniej Mniej problemów
Taką samą liczbę Więcej
problemów niż inne osoby ?
problemów
jak problemów
niż
inni
inni
Ilość wyborów %
17,0 %
21 - 44,7 %
18 - 38,3%
Jak często w miesiącu czujesz się Rzadko , nie więcej Od czasu do Często,
samotny
jak raz lub dwa razy czasu
przynajmniej raz
przynajmniej
5 dwa
razy
lub 6 razy w tygodniu
miesiącu
Ilość wyborów %
38, 3%
36, 2%
25,5%
Czy kiedykolwiek czułeś się Rzadko
Czasem
Zwykle
lub
niezręcznie
w
sytuacjach
zawsze
społecznych ?
Ilość wyborów %
14, 9%
59,6%
25, 5%
Jak myślisz w jakim stopniu jesteś Prawdopodobnie
Miej więcej w Mniej sukcesów
człowiekiem
sukcesu
w mam
więcej takim
samym aniżeli przeciętna
porównaniu z innymi ludźmi ?
sukcesów
aniżeli stopniu osiągam osoba
przeciętna osoba
sukcesy
co
przeciętna osoba
Ilość wyborów %
6,3%
40 ,4%
53, 3%
Co sadzisz o członkach Twojej Jesteś ważną częścią Jesteś mało ważną Jesteś jakby z nią
rodziny ? Czy dają ci odczuć że;
rodziny
częścią rodziny
nie związany
Ilość wyborów %
28 - 60%
12 - 25,5%
7 - 14, 9%
Analiza szczegółowych pytań skali (tab.2) wskazuje, że 60% uczestników badań pilotażowych
postrzega siebie jako ważną część rodziny, ale aż blisko 40% sygnalizuje, że jest niezwiązana z
rodziną lub stanowi jej małoważną część. Z drugiej strony tylko 14, 9% badanych osób jest
zadowolonych z sytuacji domowej,
co trzeci jest natomiast niezadowolony.
W sytuacji gdy
141
rodzina stanowi naturalne źródło wsparcia wyniki są wielce zastanawiające. Często odczuwa swoją
samotność jedna czwarta badanych. Mimo, że 70,2% uważa, iż życie traktuje ich jak każdego
innego oraz, że większość spraw odbiera jako przeciętnie uciążliwe, to co czwarty zdaje sobie
sprawę z tego, że ma więcej problemów niż inni. W przybliżeniu podobna grupa ocenia, że powodzi
jej się gorzej niż innym, a 53,3% zdaje sobie sprawę, że osiąga mniej sukcesów niż inne osoby.
Tylko 12,8% spośród badanych osób po kryzysie psychicznym myśli że jest im lepiej niż innym i
podobna grupa (14,9%) jest zadowolona z aktualnej sytuacji domowej i życiowej. W przypadku
osób po kryzysach psychicznych na ocenę jakości życia ma wpływ postrzegana adekwatność
zachowań w różnych sytuacjach społecznych, konflikt ,,do ludzi i lęk przed nimi” sprawia, że ten
wymiar jest bardzo istotny. Wydaje się, że uzyskane wyniki, gdzie tylko 25,5% badanych
spostrzega, że czuje się niezręcznie w sytuacjach społecznych mogą sugerować, iż odpowiedzi
74,5% badanych na to pytanie ma charakter bardziej życzeniowy.
Jeszcze bardziej zadziwiające wyniki wskazuje analiza odpowiedzi na pytania skali
umiejętność/produktywność. Większość badanych przed kryzysem była aktywna, uczyła się lub
pracowała. Wyniki tej skali są najniższe u prawie wszystkich badanych. Z 10 pytań 8 dotyczyła
pracy zawodowej; większość badanych utrzymuje się z renty chorobowej.
Tab.3. Rozkład wyborów w poszczególnych pytaniach skali Umiejętność/ produktywność.
Skala
Kategoria odpowiedzi/ ilość wyborów
Umiejetność/produktywność
Jak dobrze Twój program szkolny i Bardzo dobrze Do pewnego stopnia W ogóle
zawodowy przygotował Ciebie do
tego, co robisz dzisiaj?
Ilość wyborów %
17%
36,2%
19,1%
Czy czujesz, że Twoja praca lub Tak, stanowczo Prawdopodobnie
Nie jestem pewien,
inne codzienne działania są warte
lub stanowczo nie
trudu i odpowiadają albo Tobie albo
innym?
ść Ilość wyborów %
15 - 31,9%
Na ile czujesz, że jesteś dobry w Bardzo dobry, i
tym co robisz?
inni mówią mi,
że jestem dobry
Ilość wyborów %
10,6%
Jak ludzie traktują Ciebie w Twojej Tak samo jak
pracy?
wszystkich
innych
pracowników
Ilość wyborów %
6,3%
W jakim stopniu jesteś zadowolony Bardzo
ze sprawności i doświadczeń jakie zadowolony
zdobyłeś lub zdobywasz dzięki
Twojej pracy?
Ilość wyborów %
2,1%
17 - 36,2%
Jestem dobry,
nikt mi tego
mówi
10 - 21,3%
ale Mam kłopoty
nie mojej pracy
w
6,4%
4,2%
Do pewnego stopnia Zupełnie inaczej
inaczej aniżeli innych
pracowników
6,3%
0,0%
Do pewnego stopnia Niezadowolony
zadowolony
8,5%
4,2%
142
16. Czy uczysz się umiejętności, które Tak stanowczo
pomogą Ci dostać inną lub lepszą (jedna
lub
pracę? Co to są za umiejętności?
więcej
umiejętności
wymienione)
Ilość wyborów %
6,3%
17. Czy odczuwasz, że otrzymujesz Tak stanowczo
sprawiedliwą zapłatę za Twoją
pracę?
Nie jestem pewien,
być
może
(nieokreślone, ogólne
umiejętności
wymienione
6,3%
Czasami
Ilość wyborów %
18. Czy Twoja praca dostarcza Ci tylu
pieniędzy byś mógł sobie kupić te
rzeczy, które pragniesz?
4,2%
Muszę czekać by
kupić pewne rzeczy
lub nie kupuję w
ogóle
4,2%
Tak,
ogólnie
mogę kupić te
konieczne
rzeczy,
które
chcę
Ilość wyborów %
4,2%
19. W jakim stopniu jesteś zadowolony Bardzo
z korzyści jakie wynosisz z miejsca zadowolony
pracy?
Ilość wyborów %
6,7%
20. Jak często jesteś kontrolowany Osoba
w Twojej pracy?
nadzorująca jest
obecna
tylko
kiedy
jej
potrzebuję
Ilość wyborów %
4,2%
4,2%
Do pewnego stopnia
zadowolony
4,2%
Osoba nadzorująca
jest często obecna
niezależnie od tego
czy jej potrzebuję czy
nie
4,2%
Nie,
praca
nie
dostarcza
sposobności
do
uczenia się nowych
umiejętności
2,1%
Nie, nie czuję, że
dostaję
odpowiednią
zapłatę
4,2%
Nie, stanowczo nie
zarabiam
wystarczająco
by
kupić sobie to co
potrzebuję
2,1%
Niezadowolony
0,0%
Osoba nadzorująca
jest stale obecna i
przygląda się mojej
pracy
2,1%
Zdecydowana większość badanych ocenia, że program szkolny i kształcenie zawodowe
przygotowały ich tylko w pewnym stopniu do aktualnej aktywności, co piąta osoba ocenia jednak to
przygotowanie krytycznie, podobna grupa natomiast twierdzi, że odebrane wykształcenie
przygotowało go do teraźniejszości bardzo dobrze. Mimo że tylko
6 osób wypełniło ankietę we
wszystkich pytaniach to większość odbiera pozytywne komunikaty na temat swojej codziennej
aktywności (wyniki podano w liczbach bezwzględnych ze względu na małą liczebność grupy). Z 6
osób negatywne oceny swojej pracy przyporządkowuje tylko jedna osoba w takich zakresach jak
możliwość rozwoju umiejętności oraz satysfakcji z pracy w tym materialnej. Jedna odpowiedź
sugeruje, że jego praca jest stale
nadzorowana. Pracujący deklarują w podobnej liczbie
przynajmniej przeciętny poziom satysfakcji z pracy jak i bardzo wysoki poziom satysfakcji.
Ocenę możliwości działania, niezależności przedstawia tabela 4.
Tab.4. Rozkład wyborów w poszczególnych pytaniach skali Możliwość działania/niezależność
Skala Możliwość
Kategoria odpowiedzi/ ilość wyborów
działania/niezależność
Ze względu na co
Ja wybrałem to ze Była to tylko jedyna Ktoś inny
zdecydowałeś wykonywać
względu na zarobki, dostępna możliwość decydował za mnie
143
Twoją pracę lub inne
codzienne działania, które teraz
wykonujesz?
Ilość wyborów %
Kto decyduje o tym w jaki sposób
wydajesz Twoje pieniądze?
Ilość wyborów %
W jaki sposób korzystasz z usług
medycznych (doktor, dentysta
itp.)?
korzyści, lub
zarobki
lub którą mogłem
znaleźć
19,1 %
Ja to robię
Ilość wyborów %
W jakim stopniu kontrolujesz
czynności, które wykonujesz
codziennie, np. pójście do łóżka,
jedzenie, i te, które robisz dla
zabawy?
Ilość wyborów %
Kiedy Twoi przyjaciele mogą
odwiedzać Twój dom?
68,1%
Całkowicie
55,3 %
Ja to robię, z pomocą
innych
27,7 %
Zwykle w
towarzystwie kogoś
lub ktoś inny ustala
termin spotkanie
27,7 %
Trochę
61,7 %
Prawie zawsze
samodzielnie
76,6 %
17,0 %
Tak często jak tego Każdego dnia, pod
pragnę lub dość
warunkiem, że ktoś
często
inny pozwoli lub tam
jest
Ilość wyborów %
38,3%
17,0 %
Czy masz klucz do Twojego
Tak, mam klucz i
Tak, mam klucz lecz
domu?
używam go wtedy pozwala on otworzyć
kiedy chcę
tylko pewne
pomieszczenia
Ilość wyborów %
80,9%
2,1%
Czy możesz mieć ulubione
Zdecydowanie tak Prawdopodobnie tak
zwierzątko domowe jeśli chcesz?
lecz musiałbym
prosić
Ilość wyborów %
55,3 %
17,0 %
Czy masz opiekuna lub nadzorcę? Nie, to ja jestem
Tak, pewna opieka
odpowiedzialny za lub nadzór
siebie
Ilość wyborów %
28 -59,6 %
9 - 19 %
Czy są ludzie, żyjący z Tobą,
Nie
Tak, i te problemy
którzy zadają Ci ból, dokuczają
zdarzają się raz w
Ci, straszą Cię lub wprawiają Cię
miesiącu lub raz w
w gniew?
tygodniu
Ilość wyborów %
Ogólnie, czy mógłbyś
powiedzieć, że Twoje życie jest:
59,6%
Wolne
Ilość wyborów %
44,7%
29,8%
W pewnym stopniu
planowane przez
innych
48,9%
19,1%
Ktoś inny
decyduje
10,6 %
Nigdy
samodzielnie
4,2%
Mało
6,4%
Tylko w pewne dni
44,7 %
Nie mam
17,0%
Nie
27, 7 %
Tak, mam stałego
opiekuna
10 - 21,3 %
Tak, i te problemy
zdarzają się
każdego dnia lub
częściej niż raz
dziennie
10,6%
Całkowicie
planowane przez
innych
6,4%
Skala badająca możliwość działania i samodzielność również dostarcza interesujących wyników.
Ponad połowa badanych przyznaje, że wykonuje tą pracę jaką wykonuje bo inny wybór był
niemożliwy. Sami w większości decydują o swoich zasobach pieniężnych – 61,7%, większość
144
samodzielnie korzysta ze służby zdrowia, zgłasza również samodzielność jeżeli chodzi o
samoobsługę. Ponad 80%
respondentów ma klucze do swoich mieszkań, jednak nie może
zapraszać swoich przyjaciół kiedy chce grupa aż 44,7%. Swoje życie jako wolne określa 44,7 %,
natomiast co drugi badany
odbiera swoje życie jako planowane częściowo przez innych.
Podsumowując należy stwierdzić, iż osoby po kryzysach identyfikują możliwość samodzielnego
działania jako ograniczoną tylko do samodzielności samoobsługowej
oraz tylko niektórych
zakresów codziennego życia.
Ostatnią skalą do oceny
jakości życia była skala badająca poczucie integralności ze
społecznością lokalną. Życie ludzkie jest uwikłane w całą sieć powiązań społecznych
a
przynależność do społeczności lokalnej jest tego oczywistym przejawem. Ocenę integracji ze
społecznością przedstawia tabela 5.
Tab.5. Rozkład wyborów w poszczególnych pytaniach skali
społeczności/integracja ze społecznością.
Skala Przynależność do
Kategoria odpowiedzi/ ilość wyborów
społeczności/integracja ze
społecznością.
Do ilu klubów lub organizacji 2-3
Tylko jednej
należysz (w tym kościół i inne
działania religijne)?
Ilość wyborów %
51,0%
23,0%
Jak bardzo jesteś zadowolony z
świetlic, klubów i organizacji do Bardzo zadowolony Do pewnego stopnia
których należysz (w tym kościoła
zadowolony
i
innych
działalności
religijnych)?
Ilość wyborów %
66,0%
29.8%
Jak często martwisz się tym Czasami, lecz nie Rzadko
czego ludzie oczekują od Ciebie? cały czas
Ilość wyborów %
48,9%
38,3%
Ile razy w ciągu tygodnia 3-4 razy w tygodniu 1-2 razy w tygodniu
rozmawiasz (lub przebywasz) z
sąsiadami, albo na podwórzu
albo w ich domu?
Ilość wyborów %
17,0%
38,3 %
Jak często Twoi przyjaciele Dość często
Czasami
odwiedzają Twój dom?
Ilość wyborów %
8,5%
40,4 %
Jak często uczestniczysz w 3-4 razy w miesiącu 1-2 razy w miesiącu
imprezach
rozrywkowych
(domowych,
przyjęciach,
tańcach, koncertach, meczach) w
Twojej społeczności?
Ilość wyborów %
21,3 %
27,6 %
Przynależność
do
Żadnej
25,5%
Niezadowolony lub
bardzo
niezadowolony
4,2%
Nigdy lub cały czas
12,8%
Nigdy lub cały czas
29,8 %
Rzadko lub nigdy
38,3%
Mniej niż
miesiącu
1
w
36,2%
145
Czy aktywnie uczestniczysz w Zwykle tak, prawie Często,
tych imprezach rozrywkowych? stale
przeznaczając około
połowę czasu
Ilość wyborów %
46,8 %
23,4%
Czy masz możliwość zawarcia Jestem
żonaty Mam ograniczoną
związku
małżeńskiego
lub (zamężna) lub mam możliwość
umówienia się na randki?
możliwość
do spotykania się na
spotykania się na randkach
lub
randkach z tym kogo zawarcia związku
wybiorę
małżeńskiego
Ilość wyborów %
27,7%
19,1%
Jak Twoi sąsiedzi traktują Bardzo dobrze lub Grzecznie (mówią
Ciebie?
dobrze (zapraszają dzień dobry, cześć,
Ciebie do wspólnych odwiedzają itp.)
działań, na kawę
itp.)
Ilość wyborów %
19,1%
72,4 %
Ogólnie,
czy
mógłbyś Warte
trudu Jest w porządku
powiedzieć, że Twoje życie jest: (wartościowe)
Ilość wyborów %
25,5%
61,7 %
Rzadko lub nigdy
29,8%
Nie
mam
możliwości
zawarcia
małżeństwa
lub
spotykania się na
randkach
38,3%
Źle lub bardzo źle
(unikają Cię, dręczą
Cię itp.)
4,3%
Jest niepotrzebne
12,8%
Analiza wyników tab.5 wskazuje, że co czwarty badany nie należy w społeczności lokalnej do
żadnej organizacji, a ocena funkcjonowania osób po kryzysach przez większość odbierana jest jako
bardzo dobra. Blisko 49% badanych martwi się jak jest oceniana przez otoczenie każdego dnia. Lęk
społeczny jest jednym z objawów pokazywanych w literaturze przedmiotu i podobnie w badanej
grupie jest sygnalizowany przez co drugiego ankietowanego, być może właśnie z powodu trudności
w prawidłowym rozumieniu oczekiwań kierowanych ze środowiska społecznego. Prawie 30% osób
po przebytych kryzysach psychicznych nie utrzymuje kontaktów sąsiedzkich, nieco większa grupa
bo 38,3% nie jest odwiedzana przez przyjaciół. Sąsiedzi traktują osoby po kryzysach psychicznych
najczęściej grzecznie – takie oceny formułuje 72,4%, ale 4,3 % spotyka się z zachowaniami zgoła
odmiennymi. Sensem życia każdego człowieka jest też budowanie relacji głębszych niż przyjaźń a
mianowicie związków miłości. Jak pokazują wyniki badań 27,7% badanych jest
związkach natomiast reszta osób postrzega, że nie ma lub ma duże ograniczenia
w stałych
w
budowaniu tego typu relacji. Trudno więc dziwić się, iż tylko co czwarty uważa, że jego życie jest
warte zachodu, a 12,8% postrzega, że jest niepotrzebna.
Zakończenie
Stosunek do osób niepełnosprawnych zmieniał się wraz z rozwojem cywilizacji oraz
wyznaczały go dominujące poglądy filozoficzne i społeczne, wierzenia religijne, systemy wartości
a także zwyczaje i obyczaje. Na przestrzeni dziejów naszej cywilizacji można było wyodrębnić
postawę dyskryminacji i wyniszczenia, izolacji, segregacji
i integracji. Ostatnie lata to
146
okres intensywnego propagowania idei integracji niepełnosprawnych z otoczeniem społecznym.
Idea integracji społecznej jest wypadkową wielu czynników w tym promocji zdrowia, polityki
społecznej państwa jak również postaw ludzi zdrowych wobec niepełnosprawnych członków
społeczeństwa (4).
Obraz osób niepełnosprawnych kształtuje się przede wszystkim na podstawie przekonań
powstających na drodze własnych doświadczeń w kontakcie z nimi, w tym przesądów
i uprzedzeń przyjętych od innych ludzi (5).
Włączenie niepełnosprawnych w życie społeczne jest jedną z najtrudniejszych do przebycia
barier na drodze integracji społecznej, wymaga, bowiem zmian postaw i zachowań wobec osób
niepełnosprawnych.
Przedstawione
badania
potwierdzają
potrzebę
włączania
osób
niepełnosprawnych – po kryzysach psychicznych w codzienne funkcjonowanie życia rodzinnego i
społecznego, bowiem blisko 13% badanych czuła się niepotrzebna, a tylko, co czwarta uważa, że
jego życie jest wartościowe, warte trudu dnia codziennego. Polecaną przez nas formą wsparcia jest
Dom-Klub – Kielecki Dom pod Fontanną, bowiem oferuje on całą gamę zajęć umożliwiających
integrację osób po kryzysach społecznych z lokalną społecznością, daje szansę powrotu do pracy,
nawiązania kontaktów towarzyskich, odnalezienia się w trudach codziennego funkcjonowania.
Respondenci pytani o korzyści z brania udziału w zajęciach Domu- Klubu wskazywali najczęściej
na możliwość uzyskania wsparcia psychicznego i siły oraz zrozumienia, otwarcia się i bycia z
innymi, dzielenia się doświadczeniami, ale też uzyskiwania informacji, mobilizacji i odzyskania
nadziei, czucia się członkiem grupy i zmniejszenia poczucia osamotnienia, spotykania się z ludźmi
oraz odpoczynku.
Uzyskane wyniki były implikacją do wprowadzenia zmian w opiece nad osobami po
kryzysach psychicznych w naszym mieście, pozwoliły na zorganizowanie akcji zapobiegających
ich marginalizacji. Odpowiedzią na nie są Dni Otwarte oraz Seminarium naukowe: Ochrona
Zdrowia Psychicznego zorganizowane przy współudziale pracowników Uniwersytetu Jana
Kochanowskiego, studentów i osób po kryzysach psychicznych – członków Kieleckiego Klubu pod
Fontanną.
Wnioski
1. Pogarszająca się kondycja zdrowia psychicznego polskiego społeczeństwa implikuje do
działań w zakresie promocji zdrowia i zapobiegania wykluczeniu społecznemu poprzez ideę
szerzenia wiedzy na temat rzeczywistego funkcjonowania osób po kryzysach psychicznych.
2. Istotnym wydaje się być szerzenie wiedzy na temat zdrowia psychicznego przez ośrodki
akademickie we współpracy ze środowiskiem wspierającym osoby po kryzysie zdrowia
147
psychicznego, bowiem tylko zmiana postaw młodego społeczeństwa jest gwarancją
przeciwdziałania wykluczeniu i utrwaleniu stereotypów społecznych w przyszłości.
3. Celowym jest tworzenie Domów – Klubów, bowiem idea ich i szeroka oferta pomocy
skierowana do osób po kryzysach zdrowia psychicznego pozwala na stopniowe
wzmacnianie zdrowia jak również wypełnianie ról społeczno-zawodowych niezbędnych do
ponownego funkcjonowania w społeczeństwie.
Piśmiennictwo
1. Wojtyniak B., Goryński P (red.): Sytuacja zdrowotna ludności Polski Narodowy Instytut
Zdrowia publicznego PZH. Warszawa 2008.
2. OstrowskaA., Sikorska J., Gaciarz B.: Osoby niepełnosprawne w Polsce w latach
dziewięćdziesiątych ISP. Warszawa 2001.
3. Steuden S., Okła W.: Jakość życia w chorobie KUL. Lublin 2007.
4. Rutkowska E. i wsp.: Postawy społeczne młodzieży wobec osób niepełnosprawnych.
Zdrowie Publiczne. t. CX; 12. Warszawa 2000.
5. Maciarz A.: Integracja dziecka niepełnosprawnego. Warszawa 1994.
Danuta Kossak dr n. med. psycholog
Miejski Zespół Poradni Psychologiczno- Pedagogicznych
25- 729 Kielce ul Urzędnicza 29
Email: [email protected]
148
19
OŠETROVATEĽSKÝ PROCES U PACIENTA S POSUDZOVANÍM PODĽA
MODELU MAJORY GORDONOVEJ S LEKÁRSKOU DIAGNÓZOU GEMBLER
Lenka Zemková, Mária Hoštáková
PNPP Pezinok
Abstrakt: Predložený príspevok sa venuje diagnóze Patologické hráčstvo, resp. Gembler od
stručného všeobecného uvedenia do problematiky až po vypracovanie ošetrovateľského procesu
(podľa modelu Gordonovej) konkrétneho pacienta. V záverečnej časti je priblížený denný režim
v zariadení KDZ SZU PNPP v Pezinku, kde je pacient hospitalizovaný.
Kľúčové slová: Patologické hráčstvo, Gembler, Ošetrovateľský proces podľa Gordonovej.
PATOLOGICKÉ HRÁČSTVO
Podobne ako pri najrozšírenejšej závislosti – alkoholizme – siahajú korene hráčstva zrejme
až do staroveku. Hazardné hry poznali už starí Egypťania, Číňania, Peržania, Gréci či Rimania.
Prvý hrací automat podobný dnešným postavila koncom 19. storočia firma Tivoli. U nás nastal
boom hazardu, zvlášť hracích automatov, až po roku 1989, ktorý sa prejavil všetkými typickými
znakmi – masovosťou, všeobecnou dostupnosťou, veľmi chabou kontrolovateľnosťou a nízkou, či
skôr žiadnou informovanosťou návštevníkov kasín a herní.
Diagnóza F63.0 – Patologické hráčstvo podľa MKCH-10 spočíva v častých opakovaných
epizódach hráčstva, ktoré prevládajú na úkor sociálnych, materiálnych, rodinných a pracovných
hodnôt a záväzkov. Patologické hráčstvo je spojené s rizikami pre telesné i duševné zdravie napr.
vyšším výskytom depresívnych stavov a častejšími samovražednými tendenciami. Ľudia trpiaci
touto poruchou môžu riskovať svoje zamestnanie, veľmi sa zadĺžiť a klamať či porušovať zákon
kvôli získavaniu peňazí. Je i častejší výskyt domáceho násilia, vyššia chorobnosť osôb v spoločnej
domácnosti, duševné poruchy u detí, atď. Postihnutí opisujú silné baženie za hrou, ktoré sa dá ťažko
ovládať, spolu so zaujatím myšlienkami a predstavami hrania a okolností sprevádzajúcimi hranie.
Toto zaujatie a baženie sa často zvyšuje v obdobiach stresu.
Patologické hráčstvo je podľa preferovaného prístupu ponímané ako následok interakcie
medzi psychologickými, behaviorálnymi, kognitívnymi a biologickými faktormi. Psychoanalytické
teórie hovoria o podvedomej túžbe po výhre – zabudnutí, resp. o nevyriešenom Oidipovskom
komplexe. Kognitívne teórie uvádzajú kognitívne deformácie, podobne ako zvelebovanie
149
gamblerskej zručnosti, poverčivosti a interfunkčných predsudkov. Neurotransmiterová teória
uvádza serotonínovú, noradrenalínovú a dopamínovú dysfunkciu.
Literatúra udáva tri štádiá rozvoja patologického hráčstva:
1.
štádium výhier: Budúci hráč má tzv. začiatočnícke šťastie. Pri hre prežíva povzbudzujúce
euforické pocity. U hráča narastá sebavedomie, verí, že môže vyhrať, kedy sa mu zachce. Čas
a peniaze vynaložené na hru sú ešte v rámci sociálnej únosnosti. Hráč nachádza potešenie
v atmosfére herní.
2.
štádium prehier: Hráč v tejto fáze už prehráva čoraz viac peňazí a snaží sa ich vyhrať späť.
Hráva osamotený a chváli sa občasnými výhrami. V jeho myslení už prevláda hazard. Hrá
čoraz viac, volí riskantnejšie varianty hry, hrá na viacerých automatoch súčasne. V dôsledku
vývoja svojej poruchy už nedokáže prestať s hrou, ani keď prehrá vopred stanovený limit
peňazí, ani po dlhom období prehier. Svoje prehry tají a hranie maskuje alebo bagatelizuje.
Klame čoraz viac. Potajomky berie z domu peniaze alebo cennejšie veci a predáva ich pod
cenu. Požičiava si peniaze od príbuzných, spolupracovníkov a náhodných známych. Dlhy nie je
schopný včas vrátiť, zadĺženosť vzrastá. Dochádza k narušeniu rodinných vzťahov.
3.
štádium straty kontroly (fáza zúfalstva, závislosti): Je vyvrcholením procesu vývoja poruchy
patologického hráčstva. Je poslednou fázou s najintenzívnejším kontaktom s hrou. Hráč
naďalej zvyšuje stávky a predlžuje čas strávený hrou. Je neschopný prestať hrať. Všetky
pokusy vyvarovať sa hraniu končia recidívou.
Ako je spomenuté vyššie, pri diagnóze patologického hráčstva jedinec opisuje silné, ťažko
ovládateľné baženie za hrou a nemožnosť mu odolať silou vôle. Pritom sa počas obdobia minimálne
jedného roka vyskytnú aspoň dve epizódy hráčstva. Ako skríningový nástroj patologického hráčstva
sú odporúčané dve otázky:
1.
Cítili ste niekedy potrebu vyhrávať viac a viac peňazí?
2.
Museli ste niekedy klamať kvôli hazardnej hre ľuďom, ktorí sú pre Vás dôležití?
Dve kladné odpovede pravdepodobne znamenajú patologické hráčstvo.
K diagnostickým pomôckam patrí trvale sa opakujúce hráčstvo, ktoré pokračuje, resp. sa posilňuje
napriek nepriaznivým sociálnym následkom ako schudnutie, narušenie rodinných vzťahov a rozkol
osobného života.
Diagnostikované patologické hráčstvo odporúča. Urobiť podrobnú analýzu, pacienti si sami
diagnostikujú spúšťače, vlastné chorobné správanie a jeho dôsledky. Sú učení narábať s peniazmi,
pretože si ich nevedia vážiť. Celá terapia sa sústreďuje na motiváciu, ako si nájsť nové miesto
v živote, ísť iným smerom ako išli predtým. Pacienti sú pripravovaní ako sa majú vyrovnať s túžbou
po hre. Nacvičujú relaxačné techniky, učia sa zvládať stres, komunikovať, presadzovať sa
asertívnym spôsobom, trénujú odmietanie návrhov hrať, píšu si denníky a životopisy, chodia na
150
rozcvičky, na pracovnú terapiu a arteterapiu. Potom prichádzajú do socioterapeutického klubu.
Debatujú o svojich problémoch, do klubu chodia aj príbuzní.
Psychoterapia patologického hráčstva má vlastné špecifiká. Značným rizikom je suicidálne konanie
a jeho prevencii je preto treba venovať pozornosť. Veľmi dôležitý je racionálny prístup ku splateniu
prípadného dlhu. Dôležité je tiež vyhnúť sa nadmernému stresu, vyčerpaniu, v ňom sa zvyšuje
riziko recidívy.
Ako vyplýva z predchádzajúceho, na problematiku hráčstva je nutné pozerať sa komplexne.
Práca v tejto oblasti je zaujímavá a napriek dlhej histórii na Slovensku relatívne nová, preto som si
ju aj vybrala v rámci tejto záverečnej práce. Rozpracovaním diagnózy patologického hráčstva
chcem priblížiť túto problematiku z pohľadu sestry na Klinike drogových závislostí, kde pracujem
štyri roky.
OŠETROVATEĽSKÝ PROCES – MODEL M .GORDONOVEJ
Informácie získané:
od pacienta, zo zdravotnej dokumentácie
Meno a priezvisko:
XY
Dátum narodenia:
17.4.1978
Adresa:
XY
Pohlavie :
muž
Národnosť :
slovenská
Stav :
ženatý, bezdetný
Dosiahnuté vzdelanie:
stredoškolské (SPŠ)
Zamestnanie:
nezamestnaný – invalidný dôchodca
Zdravotná poisťovňa:
25 – 10
Prijatý na oddelenie:
KDZ SZU/A, preklad z II. PK SZU MO
Dátum prijatia:
14.02.2012
Lekárska diagnóza:
F63.0 Patologické hráčstvo
F43.2 Adaptačné poruchy
Ošetrujúci lekár:
XX
Kontakt na príbuzných:
manželka XZ, t.č.000000000
Alergie:
koncentrované parfumy
Dietoterapia:
pacient, nedodržiava žiadnu špeciálnu diétu
151
KAZUISTIKA
Pacient XY narodený v roku 1978, prijatý 26.1.2012 pre suicidálny pokus na psychiatrické
oddelenie II. PK SZU MO.
Pacient hrá automaty cca od r. 1997, od ukončenia povinnej vojenskej služby. V roku 2003
sa kvôli dlhom pokúsil o suicidum – ľahol si na koľajnice, zranenia vyžadovali amputáciu ĽHK,
oboch DK. Následne absolvoval kompletnú liečbu gamblingu v Banskej Bystrici. Roku 2005
absolvoval posilňovaciu liečbu. Abstinoval do roku 2011. Na A-kluby pacient chodil pravidelne
prvých 5 rokov.
Recidíva nastala 2.1.2012, pacient hral automaty denne, za mesiac minul 8000 €. Od
25.1.2012 je nezamestnaný, neskôr napísal manželke SMS na rozlúčku, že chce spáchať
samovraždu, že už takto ďalej nevládze.
Pacient sa potuloval v okolí Pezinka. Do 24 hodín pacienta našla polícia a RZP priviezla na
II. PK SZU MO v PNPP.
Aktuálne nesuicidálny. Preložený dňa 14.2.2012 na KDZ/A akútne za účelom stabilizácie
stavu, nastavenia farmakoterapie a perspektívne v terapeutickom pokračovaní na 3. mesačnú liečbu
na KDZ SZU.
Užívané lieky na II. PK SZU:
Coaxil 1-1-1 tbl
Oxazepam 10-10-10 mg tbl
p.p. Apaurin 1 amp.i.m. (pri napätí, nepokoji)
p.p. Calmaben 1 tbl. (pri nespavosti)
Liečba na oddelení KDZ SZU:
Valpro ratiopharm Chrono 500 mg 1-0- 1 tbl
Assentra 150 mg 1-0-0 tbl
Prestance 5/5 mg 1-0-0 tbl.
p.p. Apaurin 1 amp.i.m. (pri napätí, nepokoji)
p.p. Calmaben 1 tbl. (pri nespavosti)
iné: TK,P 3x denne
Úľava: šetriaci režim
Terapeutická komunita
Stupeň starostlivosti B – zvýšený dohľad nad pacientom –
predchádzanie suicídiu
Pri príjme terapia:
odbery: VNS+ALT, AST, GMT, bilirubín, TSH
152
Meranie VF:
TK, P, TT 3 x denne
Vyšetrenia:
EKG + popis, RTG hrudníka + popis
Laboratórne výsledky:
FW: 2/5, BWR negat., KO: Hb 155,00 g/l, glukóza: 4,44 mmol/l, urea
5,35 mmol/l, kreatinín 71,90 umol/l, KM 434,1 umol/l, AST 0,51
ukat/l, ALT 0,24 ukat/l, GMT 0,68 ukat/l, K 4,86 mmol/l, CL 101.6
mmol/l, TSH 1,046 mIU/l, S-fT3 4,63 pmol/l, A-fT4 16,78 pmol/l
1. Vnímanie zdravotného stavu, aktivity k udržaniu zdravia:
Subjektívne: „Obmedzuje ma chýbajúca ruka a nohy, na vozíku nechcem byť, radšej sa trápim s
protézami, necítim sa moc dobre, mávam problémy so zápchou.“
,,Hanbím sa, že som začal znova hrať automaty, s manželkou som sa rozlúčil a chcel som skočiť
pod vlak, ale policajti ma našli a zadržali. Som na nule urobil som si veľkú dieru ...mal som
myšlienky na samovraždu, lepšie je zomrieť ako žiť... myslel som si, že im to uľahčím...manželka
žije z nuly...chcem sa liečiť, osem rokov som abstinoval, bolo to pekné, chodil som na posilňovacie
liečby, mal som z toho radosť ...chcem to skúsiť znova kvôli sebe aj manželke, záleží mi napriek
všetkému na nej, nechcem ju stratiť, teraz už nerozmýšľam nad zabitím ...len tu sa môžem nad
sebou zamyslieť, prečo som to spravil? ...čas nevrátim...“
Objektívne (fyzikálne vyšetrenia pri prijatí):
Fyziologické funkcie:
TK:170/120, P: 86´, TT: 36,6 C, D:18´
Hlava:
na poklep nebolestivá, uši bez výpotoku, nos bez sekrétov,
zrenice reagujú na svetlo, jazyk nepovlečený
Krk:
bez zmien
Hrudník:
symetrický bez deformít
Pľúca:
dýchanie bez ťažkostí
Brucho:
priehmatné, nebolestivé na pohmat, jazva po operácii slepého čreva
Končatiny:
ĽHK amputovaná pod lakťom, amputácia DK pod kolenom, chôdza
samostatne s protézami
Abúzus:
fajčí cca 10 rokov 20 cigariet denne
kofeín 3 x denne
alkohol príležitostne
závislosť na hraní automatov (prvý kontakt s hraním automatov pred
11 rokmi)
153
2. Výživa, metabolizmus:
Subjektívne: „...chutí mi lepšie ...keď som hrával mi nechutilo, bolo to horšie ...tá chuť na jedlo
bola minimálna ...bol tam stres a kolotoč ako zohnať peniaze a zahrať si, za mesiac som schudol aj
6 kíl ... teraz je to lepšie“
Objektívne: Pacient sa stravuje primerane, zje celé porcie jedla, odporúčanú diétu dodržiava,
hmotnosť stabilizovaná. Pred hospitalizáciou sa nestravoval pravidelne, chudol.

hmotnosť 80 kg s protézami, výška 182 cm s protézami

kompenzačné pomôcky - pacient má na DK protézy, zubnú protézu nemá

diéta č. 10 neslaná (odporúčaná internistom)

príjem tekutín : znížený, asi 0,5 - 1 l denne

farba kože ružová

opuchy nemá

stav vlasov a nechtov v norme
3. Vylučovanie
Subjektívne: „...problémy s močením nemám, so stolicou áno, mám dosť často zápchu...“
Objektívne: Problémy s močením pacient neudáva, s defekáciu udáva problém – zápchu, pacient
niekedy nemá stolicu aj 5 dní.
4. Aktivita a cvičenie:
Subjektívne: „...aktívne som nikdy nešportoval, po prvej liečbe som začal hrávať stolný tenis ako
telesne postihnutý, chodil som na turnaje, veľmi ma to baví... cez leto chodím na krátke prechádzky,
bavilo ma aj lyžovanie, ale kvôli svojmu hendikepu nemôžem“
Objektívne: Pacient má záujem o rôzne športy aj terénnu terapiu na našej klinike, ale kvôli svojmu
hendikepu ich nemôže vykonávať. Pacient si občas zahrá na oddelení stolný tenis, vyhýba sa
nadmernej námahe.
5. Spánok a odpočinok:
Subjektívne: „...so spánkom mávam problémy, aj teraz, budím sa niekoľkokrát v noci a hneď mám
pred očami svoju závislosť, príde mi ľúto koľko peňazí som prehral... napadajú ma negatívne
myšlienky, mám problémy so zaspávaním...“
Objektívne: Neefektívny spánok, spí len za pomoci liekov . Dĺžka spánku 4-5 hodín s častým
budením.
154
6. Vnímanie a poznávanie:
Subjektívne: „...nič ma nebaví, keď som abstinoval to bolo výborné a páčilo sa mi, venoval som sa
manželke, svokrovcom, čítal som knihy, zaujímala ma príroda, práca... pracoval som na 75% ID
ako rozvozca autosúčiastok, ale neskôr som začal ignorovať manželku, rodinu...keď som hral
automaty nevšímal som si nikoho len hra, hra a hra ma zaujímala a vyhrať peniaze,...bol to pre mňa
adrenalín“
Objektívne: Orientácia v čase, osobe a mieste v poriadku. Zrak, sluch, čuch, chuť neporušené. Reč
zrozumiteľná. Problémy s pamäťou žiadne.
U pacienta pri rozhovore je prítomné chvenie, rozpráva ľútostne, smutno. Pociťuje bezmocnosť,
nevie sa vyrovnať so sebou. Prejavuje obavy z budúcnosti - bojí sa, že sa už nezamestná aj kvôli
svojmu hendikepu.
7. Sebakoncepcia, sebaúcta:
Subjektívne: „...mám strach, už som sa pokúšal prestať hrať a zlyhal som ... bojím sa budúcnosti,
čo bude ďalej ... ale nehanbím sa o svojom probléme s gamblérstvom rozprávať ... bol som aj
v televízii v Reflexe, rozprával som o svojej závislosti na automatoch, ...budem si musieť po liečbe
nájsť novú prácu, poviem im, že som závislý na automatoch, aj že som sa pokúsil o suicidum... no
neviem či ma zamestnajú“
Objektívne: Pacient je bezmocný, trápi sa kvôli svojej závislosti, ale nehanbí sa o nej rozprávať.
Chce sa liečiť, motivuje ho predovšetkým rodina. Pociťuje nervozitu, úzkosť.
8. Plnenie role, medziľudské vzťahy:
Subjektívne: „...medziľudské vzťahy sa mi zhoršili, za 8 rokov abstinencie som si vybudoval dobré
a krásne vzťahy s ľuďmi a teraz som ich stratil ...svokrovci mi nevedia odpustiť, že som to urobil
ich dcére, že som ju zanedbával, nevenoval som sa jej ...uvidím čo bude po liečbe...“
Objektívne: Pacient žije sám s manželkou v rodinnom dome, manželstvo je dysharmonické, vadí
manželke hranie automatov, ale pacient dúfa, že po liečbe sa dá ich vzťah do poriadku. Pacient
udáva, že ho manželka v minulosti podporovala.
9. Sexualita, reprodukčná schopnosť:
Subjektívne: „...naše manželstvo je dysharmonické, už dlhšiu dobu nemáme pohlavný styk“
Objektívne: Pacient bezdetný, manželstvo dysharmonické.
155
10. Stres, záťažové situácie, ich zvládanie:
Subjektívne: „...počas 8 rokov abstinencie to bolo dobré, keď som začal poľavovať v abstinencii
začalo sa to všetko nabaľovať... v práci narastal stres, bolo to všetko spojené s prípravou na
recidívu...býval som fyzicky unavený, relax som hľadal pri hraní automatov, viem že to nebolo
správne, hlavne môj pokus o samovraždu... Neviem, ako to zvládnem po liečbe“
Objektívne: Pacient pociťuje strach, úzkosť, obavy z budúcnosti, ako bude zvládať stres, v
minulosti to riešil hraním automatov a pokusom o suicídum, pociťuje vinu za svoje správanie.
11.Vierovyznanie
Subjektívne: „...som veriaci, do kostola chodím pravidelne aj s manželkou, počas recidívy som
kostol zanedbával...“
Objektívne: Pacient je veriaci, rímskokatolíckeho vierovyznania.
DIAGNOSTIKA
Aktuálne sesterské diagnózy:
00114 Stresový syndróm v súvislosti s príjmom na oddelení prejavujúci sa zvýšenými hodnotami
krvného tlaku
00095 Narušený spánok v súvislosti so závislosťou na automatoch prejavujúci sa nespavosťou
a budeným počas noci
00011 Zápcha v súvislosti so zmenou prostredia a zníženou aktivitou prejavujúca sa
neschopnosťou vyprázdniť sa
00053 Sociálna izolácia v súvislosti s hospitalizáciou prejavujúca sa nedostatkom verbálnej
komunikácie s manželkou
00125 Bezmocnosť v súvislosti so závislosťou na automatoch a pokusom o suicidium prejavujúca
sa nepokojom pacienta, uzavretosťou
00066 Duchovná tieseň v súvislosti s hospitalizáciou na oddelení prejavujúca sa nepokojom
pacienta
00097 Nedostatok záujmových aktivít v súvislosti s hendikepom a závislosťou na gamblérstve
pacienta prejavujúci sa nezáujmom a nedostatkom kontaktu s ľuďmi
00108 Deficity sebaopatery pri kúpaní / hygiene v súvislosti s hendikepom pacienta, prejavujúci sa
obmedzenou schopnosťou postarať sa o seba
00120 Situačne znížená sebaúcta vzhľadom na hendikep pacienta prejavujúca sa poruchou
individuálnej prispôsobivosti a zníženým sebavedomím
156
00146 Úzkosť v súvislosti so závislosťou na automatoch prejavujúca sa strachom a obavami
z budúcnosti, nepokojom pacienta
Potenciálne diagnózy:
00155 Riziko pádu v súvislosti s hendikepom pacienta
00067 Riziko duchovnej tiesne v súvislosti s hospitalizáciou pacienta
00038 Riziko úrazu v súvislosti s hendikepom pacienta
00150 Riziko samovraždy v súvislosti s častými výčitkami svedomia
00145 Riziko posttraumatického syndrómu v súvislosti s nevydareným pokusom o samovraždu
v minulosti
SD č. 1 – 00114 Stresový syndróm v súvislosti s príjmom na oddelení prejavujúci sa
zvýšenými hodnotami krvného tlaku
Cieľ:
zmierniť pocit stresu, adaptácia na oddelení, znížiť hodnoty tlaku krvi
Termín hodnotenia:
krátkodobý
Priorita:
vysoká
Výsledné kritériá:

pacient verbalizuje zmiernený stres v priebehu 48 hodín

pacient bude vyšetrený internistom v priebehu 48 hodín

pacient bude mať upravený tlak krvi v priebehu 48 hodín

pacient bude pravidelne sledovaný a hodnoty TK a P budú
zaznamenávané do dekurzu

pacient sa adaptuje na oddelení v priebehu 48 hodín

viesť rozhovor s pacientom

snažiť sa navodiť pozitívny vzťah sestra – pacient

sledovať verbálne a neverbálne prejavy pacienta

získať anamnestické údaje pacienta

dať priestor pacientovi vyjadriť svoje pocity

premerať a zaznamenávať vitálne funkcie pacienta 3x denne

sledovať celkový stav pacienta, stravovanie

plniť ordinácie lekára
Sesterské intervencie:
157

viesť dokumentáciu o všetkých zmenách zdravotného stavu
pacienta

zabezpečiť vyšetrenie internistom

urobiť EKG vyšetrenie
Realizácia:
Deň 1
6:30 hod. pacient sa zobudil spotený, vykonaná osobná hygiena
6:45 hod. urobený odber biologického materiálu na zistenie somatických ochorení
7:00 hod. zmerané vitálne funkcie, vysoké hodnoty TK hlásené lekárovi
7:15 hod. záznam v dokumentácii
8:15 hod. podané lieky podľa ordinácie
8:30 hod. pacient poučený o dodržiavaní naordinovanej diéty, hydratácii (dva litre denne)
8:45 hod. pacientovi urobené EKG a interné vyšetrenie
9:00 hod. pacient sa zúčastnil terapeutickej komunity
11:00 hod. plnená ordinácia lekára, meranie VF, zvýšený TK hlásený lekárovi
11:15 hod. podané lieky podľa ordinácie
15:00 hod. pacient sa nezúčastnil vychádzky, ostal na oddelení
15:15 hod. záznam v dokumentácii
18:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná sestra v nočnej službe
18:30 hod. premerané vitálne funkcie pacientovi, TK v norme
19:15 hod. záznam v dokumentácii
22:00 hod. podané lieky podľa ordinácie
Deň 2
6:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná denná služba
6:30 hod. pacient sa zobudil, vykonaná osobná hygiena
6:45 hod. zmerané vitálne funkcie, TK v norme
7:15 hod. záznam v dokumentácii
7:45 hod. rozhovor s pacientom
9:00 hod. pacient sa zúčastnil terapeutickej komunity
11:00 hod. individuálny rozhovor lekára s pacientom
12:30 hod. premerané vitálne funkcie pacientovi
13:00 hod. pacient sa zúčastnil autogénneho tréningu
14:00 hod. pacient sa zúčastnil skupinovej terapie
15:00 hod. pacient sa zúčastnil spoločnej vychádzky
15:15 hod. záznam v dokumentácii
158
18:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná sestra v nočnej službe
18:30 hod. premerané vitálne funkcie pacientovi, TK v norme
19:15 hod. záznam v dokumentácii
22:00 hod. podané lieky podľa ordinácie
Vyhodnotenie:
Pacient má upravené fyziologické funkcie – TK – cieľ splnený.
Pacient sa adaptoval na oddelení – cieľ splnený.
Pacient je pokojný, bez prejavov stresu – cieľ splnený.
Pacient bol vyšetrený internistom – cieľ splnený.
SD č. 2 – 00095 Narušený spánok v súvislosti zo závislosťou na automatoch prejavujúci sa
nespavosťou a budením počas noci.
Cieľ:
zlepšiť spánok pacienta
Termín hodnotenia:
krátkodobý
Priorita:
vysoká
Výsledné kritériá:

pacient zaspáva do 30 minút po uložení sa do postele v priebehu 3
dní

pacient spí najmenej 7 hodín bez prerušenia v priebehu 3 dní

pacient sa zobudí oddýchnutý v priebehu 3 dní

pacient pozná faktory, ktoré mu bránia spať v priebehu 3 dní

viesť rozhovor s pacientom

snažiť sa navodiť pozitívny vzťah sestra – pacient

sledovať verbálne a neverbálne prejavy pacienta

získať anamnestické údaje pacienta

zabezpečiť pacientovi zmenu denného režimu

zapájať pacienta do denných aktivít aby sa unavil

edukovať pacienta aby nepospával počas dňa

edukovať pacienta aby nefajčil 2 hodiny pred spaním

upozorniť pacienta aby už nejedol pred spaním

vyvetrať vždy izbu pacienta pred uložením sa na spánok
Sesterské intervencie:
159

zabezpečiť pokoj na oddelení

edukovať pacienta, že sa dá autogénnym tréningom navodiť aj
spánok

edukovať pacienta aby pred spaním čítal

konzultovať nespavosť pacienta s lekárom

podať hypnotiká podľa ordinácie lekára, sledovať ich účinnosť

dokumentovať spánok pacienta
Realizácia:
Deň 1
6:30 hod. pacient sa zobudil, vykonaná osobná hygiena
6:45 hod. pacient sa zaradil do denného režimu, rozcvičky sa zúčastnil (pacient má šetriaci režim
kvôli hendikepu)
7:15 hod. záznam v dokumentácii
7:30 hod. sesterská vizita, pacient udáva sestre že v noci nespal, cíti sa byť unavený
7:45 hod. rozhovor sestra – pacient na zistenie príčin nespavosti u pacienta, edukácia o autogénnom
tréningu na navodenie spánku
10:00 hod. pacient konzultuje s lekárom nespavosť
11:00 hod. pacientovi odporučené aby počas dňa sa zamestnával, napr. čítal knihu
11:30 hod. pacient poučený aby svoje problémy vyjadril do denníka
13:00 hod. pacient vypil kávu, poučený o nežiaducich účinkoch kofeínu
15:00 hod. pacient sa zúčastnil kratšej prechádzky po areáli nemocnice
15:15 hod. záznam v dokumentácii
18:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná nočná služba
19:00 hod. pacientovi podaná terapia podľa ordinácie, pozeral TV
19:15 hod. záznam v dokumentácii
21:30 hod. izba vyvetraná, stlmené svetlo
22:00 hod. pacient nespí, dožaduje sa liekov ktoré má ordinované podľa potreby
22:30 hod. pri kontrole ešte nespí
22:45 hod. podaný Calmaben 1 tbl. ordinovaný podľa potreby
23:30 hod. pacient spí
Deň 2
6:30 hod. pacient sa zobudil, vykonaná osobná hygiena
6:45 hod. pacient sa zúčastnil rozcvičky / šetriaci režim /
7:15 hod. záznam v dokumentácii
160
8:00 hod. rozhovor zameraný na kontrolu kvality spánku – pacient verbalizuje zlepšenie spánku,
udáva, že si vyžiadal v noci tabletku na spanie
11:00 hod. individuálny rozhovor s lekárom, pacient udáva, že spal 7 hodín v noci neprerušovane
13:00 hod. pacientovi odporúčané aby fajčil menej, vetral si izbu počas dňa a večer čítal
15:00 hod. pacient sa zúčastnil kratšej vychádzky v areáli nemocnice
15:15 hod. záznam v dokumentácii
18:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná nočná služba
19:00 hod. pacientovi podaná terapia podľa ordinácie, pozeral TV
19:15 hod. záznam v dokumentácii
21:30 hod. izba vyvetraná, stlmené svetlo, zabezpečený pokoj na oddelení
22:00 hod. pacient nespí, pomocou autogénneho tréningu sa snaží navodiť spánok
22:30 hod. pacient spí
Deň 3
6:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná denná služba
6:30 hod. pacient sa zobudil, vykonaná osobná hygiena
6:45 hod. pacient sa zúčastnil rozcvičky / šetriaci režim /
7:15 hod. záznam v dokumentácii
8:00 hod. pacient v rozhovore udáva dobrý spánok
15:00 hod. pacient sa zúčastnil kratšej vychádzky v areáli nemocnice
15:15 hod. záznam v dokumentácii
18:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná nočná služba
19:00 hod. pacientovi podaná terapia podľa ordinácie, čítal knihu
19:15 hod. záznam v dokumentácii
21:30 hod. izba vyvetraná, stlmené svetlo , zabezpečený pokoj na oddelení
22:00 hod. pacient nespí, pomocou autogénneho tréningu sa snaží navodiť spánok
22:30 hod. pacient spí
Vyhodnotenie:
Pacient zaspáva po cca. 20 minútach, prípadne po podaní lieku podľa potreby od lekára – cieľ bol
splnený.
Pacient udáva, že ráno sa cíti byť svieži a oddýchnutý– cieľ bol splnený.
Pacient spí v noci aspoň 7 hodín bez prerušenia – cieľ bol splnený.
Pacient pozná faktory vedúce k nespavosti – cieľ bol splnený.
161
SD č. 3 – 00011 Zápcha v súvislosti zo zmenou prostredia a zníženou aktivitou prejavujúca sa
neschopnosťou vyprázdniť sa.
Cieľ:
zlepšiť u pacienta vyprázdňovanie stolice v priebehu 2 dní
Termín hodnotenia:
krátkodobý
Priorita:
vysoká
Výsledné kritériá:

pacient sa adaptuje na oddelení v priebehu 48 hodín

pacient má pravidelné vyprázdňovanie v priebehu 48 hodín

pacient prijíma dostatočné množstvo tekutín denne v priebehu 12
hodín

pacient prijíma jedlo s vysokým obsahom vlákniny v priebehu 12
hodín

pacient si zvýši fyzickú aktivitu v priebehu 48 hodín

viesť rozhovor s pacientom

snažiť sa navodiť pozitívny vzťah sestra – pacient

sledovať verbálne a neverbálne prejavy pacienta

získať anamnestické údaje pacienta

zmierniť strach a napätie z nového prostredia

zabezpečiť pokoj na oddelení

sledovať bilanciu tekutín

upraviť stravovanie

zistiť návyky vyprázdňovania

nácvik defekácie

zvýšiť u pacienta fyzickú aktivitu

podávať zmäkčovače stolice, alebo laxantíva

pri dlhšej neprítomnosti stolice podať pacientovi klyzmu

dokumentovať vyprázdňovanie pacienta
Sesterské intervencie:
Realizácia:
Deň 1
6:30 hod. pacient sa zobudil, vykonaná osobná hygiena
6:40 hod. pacient udáva, že má zápchu (3 dni nemal stolicu)
162
7:15 hod. záznam v dokumentácii
7:50 hod. pacient poučený aby do stravovania zaradil vlákninu a počas celého dňa prijímal
dostatočné množstvo tekutín
11:00 hod. individuálny rozhovor pacienta s lekárom
11:15 hod. pri podávaní liekov podaný pacientovi Duphalac 1 odmerka
11:30 hod. pacient poučený o nutnosti zvýšenia fyzickej aktivity
12:00 hod. pacient mal stolicu
12:30 hod. záznam stolice do dekurzu a vitálnych funkcií
15:00 hod. pacient sa zúčastnil vychádzky po areáli nemocnice
15:15 hod. záznam v dokumentácii
18:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná nočná služba
Deň 2
6:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná denná služba
6:30 hod. pacient sa zobudil, vykonaná osobná hygiena
7:15 hod. záznam v dokumentácii
9:00 hod. pacient sa zúčastnil terapeutickej komunity
10:50 hod. pacient poučený o dôležitosti prijímania dostatočného množstva tekutín
11:00 hod. individuálny rozhovor pacienta s lekárom
12:20 hod. pacient udáva, že stolicu mal
12:30 hod. záznam stolice do dekurzu a vitálnych funkcií
15:00 hod. pacient sa zúčastnil vychádzky
15:15 hod. záznam v dokumentácii
18:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná nočná služba
Vyhodnotenie:
Pacient sa adaptoval na oddelení – cieľ splnený.
Pacient mal stolicu, vyprázdňovanie treba sledovať ďalej – cieľ čiastočne splnený.
Pacient upravil príjem tekutín – cieľ splnený.
Pacient upravil príjem jedla s vyšším obsahom vláknin – cieľ splnený.
Pacient zvýšil fyzickú aktivitu – cieľ splnený.
163
SD č. 4 – 00053 Sociálna izolácia v súvislosti s gemblérstvom a hendikepom pacienta,
prejavujúca sa obmedzením sociálnych kontaktov a aktivít
Cieľ:
zmierniť sociálnu izoláciu v priebehu 7 dní
Termín hodnotenia:
dlhodobý
Priorita:
stredná
Výsledné kritériá:

pacient prejavuje záujem o denné aktivity v priebehu 48 hodín

pacient aktívne komunikuje so spolupacientmi v priebehu 48 hodín

pacient je v kontakte telefonicky so svojimi známymi v priebehu 48
hodín

pacient prijíma návštevy, rodinu, priateľov počas víkendu v
priebehu 7 dní
Sesterské intervencie:

viesť rozhovor s pacientom a prejaviť záujem o pacientove
problémy

snažiť sa navodiť pozitívny vzťah sestra – pacient

sledovať verbálne a neverbálne prejavy pacienta

zmierniť strach a napätie z nového prostredia

získať anamnestické údaje pacienta

pomenovať spolu s pacientom zdroje sociálnej izolácie

odporučiť rozhovor so psychológom

motivovať pacienta k nadviazaniu kontaktu s ostatnými pacientmi
na oddelení

poradiť pacientovi aby udržiaval kontakt s rodinou

rozvíjať záujmy – čítanie

rozvíjať záujem o šport v rámci svojich fyzických možností a
zvýšiť u pacienta fyzickú aktivitu
Realizácia:
Deň 1
6:40 hod. rozhovor s pacientom
7:15 hod. záznam v dokumentácii
8:15 hod. pacient pri rozhovore so sestrou povzbudený ku komunikácii so spolupacientmi
164
9:00 hod. pacient sa zúčastnil terapeutickej komunity, predstavil sa spolupacientom
11:00 hod. individuálny rozhovor pacienta s lekárom
11:15 hod. zapájanie pacienta do komunikácie s terapeutmi
13:30 hod. pacient mal na návšteve manželku
15:00 hod. pacient sa zúčastnil vychádzky v areáli nemocnice, komunikoval so spolupacientmi
15:15 hod. záznam v dokumentácii
18:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná nočná služba
18:30 hod. biblioterapia
19:15 hod. záznam v dokumentácii
19:30 hod. pacient sleduje TV so spolupacientami
Deň 2
6:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná denná služba
7:15 hod. záznam v dokumentácii
8:15 hod. spolu s pacientom pomenované zdroje sociálnej izolácie
9:00 hod. pacient sa zúčastnil terapeutickej komunity
13:00 hod. pacient sa zúčastnil autogénneho tréningu
13:30 hod. pacient sa zúčastnil skupinovej terapie, hovoril o svojich problémoch
14:00 hod. rozhovor s pacientom
15:00 hod. vychádzka pacienta po areáli nemocnice so spolupacientmi
15:15 hod. záznam v dokumentácii
18:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná nočná služba
19:15 hod. záznam v dokumentácii
19:30 hod. pacient si číta pred spánkom
Deň 3
6:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná denná služba
6:40 hod. rozhovor s pacientom, pacient udáva, že večer mal telefonát s manželkou
7:15 hod. záznam v dokumentácii
9:00 hod. pacient sa zúčastnil komunity
11:00 hod. individuálny rozhovor pacienta zo psychológom
13:00 hod. pacient sa zúčastnil autogénneho tréningu, kde sa dokáže uvoľniť
15:00 hod. pacient sa zúčastnil vychádzky v areáli nemocnice
15:15 hod. záznam v dokumentácii
18:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná nočná služba
19:15 hod. záznam v dokumentácii
19:30 hod. pacient si číta pred spánkom
165
Vyhodnotenie:
Pacient prejavuje záujem o denné aktivity – cieľ splnený.
Pacient aktívne komunikuje so spolupacientmi – cieľ čiastočne splnený, pacienta naďalej treba
nabádať, aby viac komunikoval so spolupacientmi.
Pacient je v kontakte telefonicky so svojimi známymi – cieľ splnený.
Pacient prijíma návštevy – cieľ splnený.
SD č. 5 – 00125 Bezmocnosť v súvislosti zo závislosťou na automatoch a pokusom o suicidum,
prejavujúca sa nekľudom pacienta, uzavretosťou
Cieľ:
zmierniť pocit bezmocnosti u pacienta
Termín hodnotenia:
dlhodobý
Priorita:
stredná
Výsledné kritéria:

pacient pozná zdroj bezmocnosti v priebehu 5 dní

pacient spolupracuje pri terapeutickom procese v priebehu 3 dní

pacient cíti podporu v rodine a priateľov v priebehu 5 dní

pacient je v kontakte s ľuďmi podobného problému v priebehu 2
dní

pacient sa zúčastňuje na individuálnej terapie so psychológom
v priebehu 2 dní

pacient komunikuje o svojich pocitoch bezmocnosti v priebehu 5
dní
Sesterské intervencie:

viesť rozhovor s pacientom a prejaviť záujem o pacientove
problémy

snažiť sa navodiť pozitívny vzťah sestra – pacient

sledovať verbálne a neverbálne prejavy pacienta

povzbudiť pacienta, aby rozprával o svojich pocitoch

zistiť ako vníma pacient svoje ochorenie

získať anamnestické údaje pacienta

venovať zvýšenú pozornosť psychickému stavu pacienta
(suicidum)
166

zabezpečiť individuálny pohovor so psychológom

poradiť pacientovi aby udržiaval kontakt s rodinou za účelom
psychickej podpory

viesť pacienta k rozhovoru, aby svoje problémy vyjadril
spolupacientom na skupinke (komunite)

sledovať reakcie na liečbu a dokumentovať zmenu stavu pacienta
pri zlepšení aj zhoršení
Realizácia:
Deň 1
6:40 hod. rozhovor s pacientom
7:15 hod. záznam v dokumentácii
8:15 hod. pacient edukovaný aby o svojom probléme povedal ošetrujúcemu lekárovi
9:00 hod. pacient sa zúčastnil komunity, predstavil sa spolupacientom
11:00 hod. individuálny rozhovor pacienta s lekárom
11:30 hod. pacient poučený aby svoje problémy vyjadril do denníka
13:00 hod. pacient sa zúčastnil autogénneho tréningu
13:30 hod. pacient mal na návšteve manželku
15:00 hod. pacient sa zúčastnil vychádzky v areáli nemocnice, rozprával sa počas vychádzky so
spolupacientmi
15:15 hod. záznam v dokumentácii
18:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná nočná služba
Deň 2
6:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná denná služba
7:15 hod. záznam v dokumentácii
7:55 hod. pacient udáva, že bezmocnosť pretrváva
8:20 hod. podaný Apaurin 1 amp.i.m. ordinovaný podľa potreby pri nekľude
8:15 hod. podaná terapia podľa ordinácie lekára
9:00 hod. pacient sa zúčastnil komunity
11:00 hod. pacient poučený aby počas dňa viac komunikoval so spolupacientmi
13:00 hod. pacient sa zúčastnil autogénneho tréningu
13:30 hod. pacient sa zúčastnil skupinovej terapie
14:00 hod. rozhovor s pacientom
15:00 hod. vychádzka pacienta po areáli nemocnice
15:15 hod. záznam v dokumentácii
167
18:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná nočná služba
Deň 3
6:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná denná služba
6:40 hod. rozhovor s pacientom
7:15 hod. záznam v dokumentácii
9:00 hod. pacient sa zúčastnil komunity
11:00 hod. individuálny rozhovor pacienta so psychológom
13:00 hod. pacient sa zúčastnil autogénneho tréningu
14:00 hod. pacient mal na návšteve manželku
15:00 hod. pacient sa zúčastnil vychádzky v areáli nemocnice
15:15 hod. záznam v dokumentácii
18:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná nočná služba
Deň 4
6:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná denná služba
6:40 hod. rozhovor s pacientom
7:15 hod. záznam v dokumentácii
9:00 hod. pacient sa zúčastnil komunity
13:00 hod. pacient sa zúčastnil autogénneho tréningu
13:30 hod. pacient sa zúčastnil skupinovej terapie
15:00 hod. pacient sa zúčastnil vychádzky v areáli nemocnice
15:15 hod. záznam v dokumentácii
18:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná nočná služba
Deň 5
6:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná denná služba
6:40 hod. rozhovor s pacientom
7:15 hod. záznam v dokumentácii
9:00 hod. pacient sa zúčastnil komunity
13:00 hod. pacient sa zúčastnil autogénneho tréningu
13:30 hod. pacient sa zúčastnil skupinovej terapie
15:00 hod. pacient sa zúčastnil vychádzky v areáli nemocnice
15:15 hod. záznam v dokumentácii
168
18:00 hod. o zdravotnom stave pacienta informovaná nočná služba
Vyhodnotenie:
Pacient pozná zdroj bezmocnosti – cieľ splnený.
Pacient spolupracuje pri terapeutickom procese – cieľ splnený.
Pacient cíti podporu v rodine a priateľov – cieľ splnený.
Pacient je v kontakte s ľuďmi podobného problému – cieľ splnený.
Pacient sa zúčastňuje na individuálnej terapii so psychológom – cieľ splnený.
Pacient komunikuje o svojich pocitoch bezmocnosti – cieľ splnený.
ZÁVER
Pri celkovom hodnotení ošetrovateľského procesu po 5 dňoch u pacienta liečeného
s diagnózou patologické hráčstvo, realizovaného na Klinike drogových závislostí PNPP Pezinok
možno skonštatovať jeho účinnosť. Sesterská diagnóza č. 1 bola ukončená po dvoch dňoch,
sesterské diagnózy č. 2, 3 boli ukončené po troch dňoch liečby, diagnóza č. 5 po piatich dňoch, ich
ciele sa splnili. Po troch dňoch hospitalizácie sa čiastočne splnili ciele sesterskej diagnózy č. 4.
Pacient pokračoval v liečbe počas štandardnej doby (tri mesiace), pričom priebežne napredoval.
Ciele hospitalizácie možno považovať za splnené.
ODPORÚČANIA PRE PRAX

využívať pri komplexnej ošetrovateľskej starostlivosti individuálny prístup k pacientom
a výhody ošetrovateľského procesu

posudzovať pacientov holisticky a v zmysle toho zabezpečiť starostlivosť

zamerať sa na špecifiká ošetrovateľskej starostlivosti u pacientov s fyzickým hendikepom

zvýšenú pozornosť venovať prevencií a včasnému zachyteniu prvých príznakov ochorenia

rešpektovať a dodržiavať práva psychiatrických pacientov

dôkladne viesť ošetrovateľskú dokumentáciu

do procesu liečby zapájať rodinných príslušníkov pacienta
169
Zoznam použitej literatúry:
[1] Höschl C., Libiger J., Švestka J.: Psychiatrie, druhé doplněné a opravené vydání. TIGIS,
spol. s. r. o., 2004, ISBN 80-900130-7-4 str. 583-584
[2] Janiaková D.: Tak už DOSŤ! Východiská zo závislosti. Vydavateľstvo KONTAKT,
Bratislava 2003, ISBN 80- 968985-0-7 str. 97-104
[3] Benkovič J., Martinove M.: Patologické hráčstvo, odporúčané postupy. Psychiatria pre
prax. 12/2011, str.149-153
[4]
Novotný, V. a kol.: Špeciálna psychiatria. Bratislava, UK 2010, ISBN 978-80-2232624-7 str. 248
[5]
Odborný časopis Alkoholizmus a drogové závislosti (Protialkoholický obzor),
2009/5, vydavateľstvo OBZOR, s.r.o., ISSN 0862-0350 str. 306
[6] Odborný časopis Alkoholizmus a drogové závislosti (Protialkoholický obzor), 2008/2,
vydavateľstvo OBZOR, s.r.o., ISSN 0862-0350 str. 120
Lenka Zemková, Mária Hoštáková
Psychiatrická nemocnica Philippa Pinela
902 18 Pezinok, Malacká cesta 63
[email protected], [email protected]
170
UMIEJSCOWIENIE ŹRÓDŁA SPRAWOWANIA KONTROLI ZDROWIA A
20
POZIOM LĘKU U PACJENTÓW Z CUKRZYCĄ TYPU 2 PO ZMIANIE LECZENIA NA
INSULINOTERAPIĘ
Monika Kowalska - Wojtysiak
wykładowca w Zakładzie Pedagogiki w Pielęgniarstwie Uniwersytet Medyczny Łódź
Streszczenie: Celem niniejszej pracy jest określenie poziomu lęku- cechy u osób chorujących na
cukrzycę
a
typu
2
oraz
umiejscowieniem
sprawdzenie
źródła
kontroli
związku
zdrowia
między
(locus
doświadczanym
lękiem-
cechą
of
grupie
kobiet
control)
w
i mężczyzn chorujących na cukrzycę typu 2 po zmianie leczenia na insulinoterapię. W
prezentowanych badaniach wzięły udział 32 osoby (15 mężczyzn, 17 kobiet) z cukrzycą typu 2,
które wypełniły dwa wystandaryzowane kwestionariusze: MHLC, STAI oraz autorską ankietę
osobową. Okazało się, że istnieje związek między umiejscowieniem kontroli zdrowia w Innych
(LOC- Z) i poziomem lęku- cechy u mężczyzn chorujących na cukrzycę typu 2 po zmianie leczenia
na insulinoterapię. Umiejscowienie źródła kontroli w Innych może współwystępować z wyższym
poziomem doświadczanego lęku przez mężczyzn chorujących na cukrzycę typu 2 będących po
zmianie leczenia na insulinoterapię.
Słowa kluczowe: cukrzyca typu 2, umiejscowienie źródła kontroli zdrowia, lęk- cecha
Wstęp
Jedną z chorób, określanych mianem „epidemii XXI wieku”, która należy do głównych
problemów wszystkich systemów opieki zdrowotnej we współczesnym świecie, jest cukrzyca typu
2. W krajach wysokorozwiniętych ryzyko jej wystąpienia rośnie wraz z wiekiem. Jej powstaniu
sprzyjają także: otyłość (głównie brzuszna), wysokoenergetyczna dieta, stres, pośpiech oraz brak
aktywności fizycznej (są to czynniki składające się na tzw. diabetogenny styl życia). Cukrzyca
typu 2 należy do grupy chorób metabolicznych, które trudno precyzyjnie zdefiniować z uwagi na
znaczną heterogenność jej genotypów i fenotypów. Oznacza to, że istnieje szereg chorób mających
odmienne przyczyny i zarazem wspólny mianownik, jakim jest nietolerancja glukozy.
Charakterystyczną cechą w obrazie klinicznym cukrzycy jest występująca na czczo lub w dwie
godziny po podaniu testowej dawki glukozy hiperglikemia oraz powstawanie przewlekłych
powikłań, typu: mikroangiopatia (retionaptia i nefropatia cukrzycowa), makroangiopatia
171
(miażdzyca tętnic: głównie serca, mózgu i kończyn dolnych) oraz neuropatia cukrzycowa
(uszkodzenia struktur układu nerwowego- ośrodkowego, obwodowego i autonomicznego). Nic
więc dziwnego, że cukrzyca pociąga za sobą psychologiczne i społeczne obciążenia, zarówno dla
pacjenta, jak i jego najbliższego środowiska. Pojawienie się wymienionych wcześniej powikłań
można częstokroć opóźnić, o ile pacjent będzie stosował się do otrzymywanych w gabinecie
diabetologicznym zaleceń medycznych. Leczenie cukrzycy to proces złożony, którego celem, obok
zapobiegania pojawienia się powikłań, jest uwolnienie pacjenta od dolegliwości towarzyszących
chorobie i zapewnienie mu dobrej jakości życia. Tymczasem obserwacje pokazują, że wśród tej
grupy chorych procent osób realizujących zalecenia jest niezadowalający. Jedną z przyczyn może
być brak wiary w możliwości wpływu na swoje zdrowie oraz odczuwanie zbyt wysokiego poziomu
lęku. Pamiętając, że cukrzyca ma możliwość kształtowania sylwetki emocjonalnej pacjenta, warto
przyjrzeć się więc, jak funkcjonują pod względem uczuciowym pacjenci w cukrzycy typu 2.
Inspiracją dla badaczy zajmujących się problematyką funkcjonowania osoby w chorobie stały się
doniesienia Juliana Rottera na temat źródła umiejscowienia kontroli (LOC- locus of control). Autor
ten
przyjmuje, m.in., że każdy człowiek samodzielnie konstruuje rzeczywistość, w jakiej
funkcjonuje i uczy się antycypować efekty własnych zachowań oraz tego, jak postąpią w
określonych okolicznościach inni ludzie. Stosownie do tych przewidywań osoba stara się
dopasować swoje działania. Biorąc pod uwagę, że w każdej sytuacji istnieje szereg możliwych
reakcji- o wyborze konkretnej decydują indywidualne efekty uczenia się (stąd przyjęte przez
Rottera założenie, że procesy uczenia się zachodzą głównie w kontekście społecznym). Według
Rottera locus of control stanowi uogólnione przekonanie osoby co do efektów podejmowanych
przez nią działań, które mogą być narzędziem prowadzącym do uzyskania zamierzonego celu. Tak
więc, znajdując się w określonej sytuacji, człowiek wybiera spośród możliwych i dostępnych mu
zachowań to, którego prawdopodobieństwo sukcesu jest największe. Pierwsze badania prowadzone
w obszarze interesującego nas konstruktu dotyczyły zachowania się ludzi w różnych- pod kątem
stopnia kontroli wzmocnień- sytuacjach. Na podstawie tych badań stwierdzono, że poczucie
kontroli pozwala wyjaśnić wiele zależności między sytuacją, w jakiej znajduje się osoba, jej
osobowością a zachowaniem. Rotter wyróżnił dwa źródła sprawowania kontroli: zewnętrzne
(LOC- Z) i wewnętrzne (LOC- W), gdzie LOC- W oznacza, że w opinii osoby zdarzenia stanowią
konsekwencję jej autonomicznych działań, a sama osoba przyjmuje odpowiedzialność za własne
decyzje, zaś osoby z wysokim wskaźnikiem LOC- Z- przyjmują, że sprawy ich dotyczące są
zdeterminowane czynnikami zewnętrznymi, pozostającymi poza osobistą kontrolą sprawowaną
przez tę osobę. Osoby te charakteryzowane są jako takie, które nie lubią ryzyka i unikają sytuacji
stawiających przed nimi poważne wyzwania (czyli takie, które nadwerężają posiadane zasoby). Ze
względu na brak pewności siebie szukają więc oparcia w innych osobach, z nadzieją na możliwość
172
otrzymania od nich ochrony, której same nie mogą sobie zapewnić. Do powstania uogólnionych
przekonań na temat umiejscowienia kontroli niezbędny jest proces generalizacji. Proces tworzenia
się zgeneralizowanego przekonania o Z- LOC bądź W- LOC przebiega w czterech etapach i
zaczyna się od eksternalizacji niepowodzeń. Etap ten przypada na okres dzieciństwa, kiedy to
dziecko przypisuje odpowiedzialność za własne niepowodzenia różnym siłom zewnętrznym.
Kolejne etapy polegają na: internalizacji sukcesów (na tym etapie dziecko ma mniejsze tendencje
do eksternalizacji niepowodzeń na rzecz silniejszej internalizacji sukcesów, której istotą jest
przypisywanie sobie samemu pozytywnych następstw zachowania) i w kolejnym okresie- na
bardzo wysokiej internalizacji porażek i niskiej (wynikającej z wysokiego poziomu
samokrytycyzmu) internalizacji sukcesów (etap ten przypada na czas dorastania. W tym okresie
młody człowiek przypisuje sobie odpowiedzialność za własne niepowodzenia i jednocześnie
poszukuje źródeł swoich sukcesów w czynnikach zewnętrznych). Proces kształtowania się źródła
umiejscowienia kontroli kończy się okresem względnej równowagi między poczuciem kontroli dla
sukcesów i porażek oraz ukształtowaniem się trwałego, specyficznego dla danej osoby poczucia
kontroli (z przewagą zewnętrznego lub wewnętrznego LOC). O przewadze określonego LOC
decyduje jakość doświadczeń zbieranych w toku życia.
Badania prowadzone w obszarze locus of control potwierdziły, że osoby o wysokim stopniu LOCW mają wyższy poziom aspiracji i wierzą we własne możliwości wpływania na bieg zdarzeń. Są to
osoby, które są bardziej autonomiczne w podejmowaniu decyzji, a także częściej angażują się w
aktywność prozdrowotną i mają większe poczucie odpowiedzialności za swoje zdrowie. Jak podaje
R. Drwal, pacjenci z LOC- W chcieli wiedzieć więcej (i faktycznie więcej wiedzieli) o swoim
stanie zdrowia, a także częściej, w sytuacji pobytu w szpitalu, poszukiwali kontaktu z personelem.
Osoby z LOC- W częściej też rzucały palenie po zapoznaniu się z wynikami raportu z badań nad
szkodliwością palenia, ale nie potwierdzono hipotezy, że palaczy generalnie cechuje zewnętrzne
umiejscowienie kontroli. Ponadto tak definiowany konstrukt wyjaśniał nieznaczny procent
wariancji. Te i inne doniesienia stały się przyczynkiem do wyróżnienia w obrębie LOC- Z dwóch
źródeł kontroli: przekonania o wpływie przypadku (chance HLC) oraz kontroli wynikającej z
wpływu innych osób (powerful HLC). W ten sposób odniesiono poczucie kontroli do problematyki
zdrowia [1]. Osoby z LOC- W czują się bardziej odpowiedzialne za swoje zdrowie i podejmowanie
zachowań jemu sprzyjających (zachowania prozdrowotne). Ten typ umiejscowienia kontroli jest
często związany z dążeniem do poprawy zdrowia i jego utrzymywania, a także sprzyja
poszukiwaniu wsparcia w otoczeniu. Osoby z wysokim poziomem powerful HLC mają silne
przekonanie o wpływie ważnych osób na stan swojego zdrowia (np. osoby kompetentne: lekarze,
pielęgniarki), a także lepiej radzą sobie w sytuacjach ostrych oraz przewlekłych chorób, gdyż są
bardziej zdyscyplinowanymi pacjentami i mają wysoką gotowość do przestrzegania zaleceń
173
medycznych. Z badań wynika, że wraz z wiekiem (szczególnie w małych środowiskach
społecznych) maleje stopień poczucia kontroli wewnętrznej na rzecz przekonania o wpływie na
zdrowie ważnych osób oraz przypadku [1]. Tymczasem choroba przewlekła, np. cukrzyca typu 2,
wymaga od pacjenta zdyscyplinowania i skrupulatnego przestrzegania zaleceń medycznych,
dlatego wskazane jest, aby personel właściwie motywował chorego do samoopieki, uwzględniając
jego indywidualny sposób percepcji odpowiedzialności za własny stan zdrowia. Z badań wynika
także, że w przypadku chorób przewlekłych- osoby postrzegające poczuwające się do
odpowiedzialności za własne zdrowie definiują chorobę jako mniej dolegliwą (i w związku z tym
są zmotywowani do ukierunkowanej na zdrowie aktywności), zaś ci, którzy są przekonani o braku
możliwości wpływania na swoje zdrowie, postrzegają chorobę jako bardziej dolegliwą [2].
Lęk, jako pojęcie wieloznaczne, może być przejściowym i uwarunkowanym sytuacyjnie stanem
osoby (L- stan), który charakteryzuje się wysoką zmiennością pod wpływem działania różnych
bodźców zagrażających. Lęk może być także względnie stałą cechą osobowości jednostki (Lcecha; odpowiedzialna za występujące różnice indywidualne). Z psychologicznego punktu- lęk jest
subiektywnym stanem obawy i niepokoju, który oddziaływuje na poziomy: cielesny (np. skrócenie
oddechu, uderzenie gorąca), psychologiczny (np. poczucie obcości samego siebie lub tzw. „złe
przeczucia”) i behawioralny- odzwierciedlający zwiększone pobudzenie (np. niezdolność do
odprężenia się). Lęk może pojawiać się pod różnymi postaciami i mieć różne nasilenie (od
zwykłego niepokoju do pełnoobjawowego napadu paniki. Lęk- stan jest więc zmiennym stanem
emocjonalnym, któremu towarzyszą napięcie i obawa oraz wzmożona aktywność ze strony
autonomicznego układu nerwowego, zaś lęk- cecha to osobowa dyspozycja jednostki
odzwierciedlająca jej względnie stałe, indywidualne różnice w skłonności do przeżywania stanów
lękowych. Ten ostatni rodzaj lęku, wyróżniony przez R. Catella
Spielberga
i
zdefiniowany
jako:
„nabyta
dyspozycja
został zaadoptowany przez
behawioralna”
do
postrzegania
niezagrażających sytuacji jako groźnych i reagowanie na nie nieproporcjonalnie silnymi w
stosunku do sytuacji stanami lęku. Tak rozumiany stan jest przede wszystkim reakcją wyuczoną,
nabytą głównie w okresie wczesnego dzieciństwa i może być efektem relacji zachodzących między
dzieckiem a jego opiekunami. Wynika on z jakości przywiązania, które kształtuje się właśnie w
tym czasie. Najzdrowsze jest tzw. przywiązanie bezpieczne, które skutkuje wysoką samooceną,
pozytywną atrybucją różnych zdarzeń, w których osoba funkcjonuje oraz uogólnioną tendencją do
przypisywania innym ludziom pozytywnych intencji. Takie osoby mogą więc doświadczać
mniejszego nasilenia lęku nawet w sytuacjach trudnych. Pozostałe style przywiązania- lękowy oraz
ambiwalentny pociągają za sobą konsekwencje pod postacią zaniżonej samooceny oraz różnych
trudności w efektywnej realizacji ról społecznych, co może wynikać m.in. z przypisywania
ludziom negatywnych intencji działania. Inne przyczyny rodzinne predysponujące do zachowań
174
lękowych dotyczą specyficznej komunikacji zachodzącej w systemie; rodzice prezentują postawę
nadmiernie ostrożną wobec świata, zaburzając w ten sposób poczucie bezpieczeństwa swojego
dziecka i jednocześnie zwiększając jego emocjonalną zależność od siebie. Wreszcie sytuacją
wyzwalającą silne reakcje lękowe może być przebywanie w warunkach narastającego stresu, co w
przypadku pacjentów chorujących przewlekle jest
często spotykaną sytuacją z uwagi na
konieczność radzenia sobie z różnymi zadaniami, jakie stawia przed nimi choroba. W tym czasie
pacjent musi bowiem, m.in., nauczyć się radzenia sobie ze stresem wynikającym z konieczności
leczenia i ewentualnej hospitalizacji, podtrzymywać pozytywny obraz siebie, zrekonstruować
dotychczasowe cele życiowe w taki sposób, aby uwzględnić zmiany w sposobie funkcjonowania
wynikające z choroby. Chory musi także przygotować się do budzącej niepokój przyszłości,
rozbudzić i podtrzymywać w sobie nadzieję. Poziom L- stanu informuje o
dostrzeganych
subiektywnie obawach i napięciu, którego doświadcza osoba znajdująca się w danej sytuacji. Ta
skala podlega zmianom pod wpływem oddziaływania różnych bodźców spostrzeganych prze osobę
jako zagrażające (w procesie tym biorą udział czynniki poznawcze kształtujące tzw.
pierwszorzędową i drugorzędową ocenę poznawczą stresu). Sytuacją zagrażającą może być
konieczność oswajania się z insulinoterapią. Pacjenci charakteryzujący się wysokim poziomem Lcechy doświadczają więc zbyt wysokiego lęku w różnych sytuacjach, co może wpływać na niski
stopień przestrzegania zaleceń medycznych (zbyt wysoki poziom lęku wywołuje reakcję unikania i
sprzyja uruchomieniu negatywnych mechanizmów obronnych, których celem jest, przede
wszystkim, poprawa stanu emocjonalnego. Oznaczać to może, że chory będzie zbyt rzadko
zgłaszać się na wizyty kontrolne lub będzie o nich zapominać). Powszechnie znana jest niechęć do
insulinoterapii. Częściowo za takie pejoratywne podejście do tej formy leczenia odpowiedzialne są
społeczne stereotypy, według których stosowanie insuliny jest osobistą klęską pacjenta, formą kary
i może prowadzić nawet do śmierci. Niechęć do insulinoterapii może także wynikać z lękowego
podejścia do tej formy leczenia, co będzie prawdopodobnie częściej występować u pacjentów
mających „na ogół” lękowe nastawienie (lęk- cecha). Nic więc dziwnego, że w badaniach
podkreśla się, że pacjenci często odraczają w czasie podjęcie decyzji o insulinoterapii [3], co
niestety może skutkować pojawieniem się groźnych dla zdrowia i jakości życia powikłań
okołochorobowych. Warto więc przyjrzeć się, na jakim poziomie kształtuje się lęk u chorych,
którzy w niedawnej przeszłości zmienili sposób leczenia. Interesujące jest także zagadnienie
istnienia ewentualnych zależności między poziomem doświadczanego lęku a źródłem
umiejscowienia kontroli. Stwierdzenie takich zależności mogłoby pomóc w tworzeniu właściwych
programów (tj. uwzględniających np. sposób percypowania odpowiedzialności za własne zdrowie),
mających na celu udzielanie wsparcia (emocjonalnego
i informacyjnego) zgodnie z
zapotrzebowaniem zgłaszanym przez osoby chorujące na cukrzycę typu 2.
175
Rozwinięcie
Celem prezentowanych badań było oznaczenie poziomu lęku oraz ustalenie związku
między źródłem umiejscowienia kontroli a poziomem przeżywanego lęku przez pacjentów
chorujących na cukrzycę typu 2 po zmianie leczenia na insulinoterapię. Prezentowane badania
stanowią element szerszego projektu analizującego jakość życia pacjentów chorujących na
cukrzycę typu 2 po zmianie leczenia na insulinoterapię. Analizowane w niniejszej pracy badania
zostały przeprowadzone w okresie październik 2011- marzec 2012 roku w grupie 32 osób
chorujących na cukrzycę typu 2, będących pacjentami Poradni Diabetologicznej w Klinice
Diabetologii Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego Nr 1 im N. Barlickiego Uniwersytetu
Medycznego w Łodzi pod kierunkiem Prof. dr hab. n. med. Jerzego M. Loby, któremu w tym
miejscu autorka składa serdeczne podziękowania. Autorka badań uzyskała zgodę na ich realizację
od Komisji Bioetyki (RNN/601/11/KB). W prezentowanych badaniach wzięli udział pacjenci
chorujący na cukrzycę typu 2 co najmniej od dwóch lat, którzy spełniali następujące kryteria:
pozostający w związkach partnerskich, będący po zmianie leczenia na insulinoterapię. Wśród
pozostałych kryteriów włączenia do badań znalazły się: brak choroby nowotworowej i zaburzeń
natury psychicznej, ponieważ
ich obecność mogłaby znacząco modyfikować funkcjonowanie
pacjenta (np. podwyższony poziom lęku związany z doświadczaniem stresu związanego z chorobą
nowotworową) i podejmowane przez niego sposoby radzenia sobie z chorobą.
W prezentowanych badaniach wykorzystano dwa narzędzia badawcze oraz ankietę osobową dla
pacjentów konstrukcji własnej autora badań. Do badania poczucia umiejscowienia kontroli zdrowia
posłużono się Wielowymiarową Skalą Umiejscowienia Kontroli Zdrowia (The Multidemnsional
Health Locus of Control Scale- MHLC) Wallstona i wsp. (1978) w polskiej adaptacji Zygfryda
Juczyńskiego (2001). Skala ta zaliczana jest do najpopularniejszych narzędzi badawczych, o czym
świadczy liczba publikacji, w których znalazły się nawiązania do niej. Można znaleźć wyniki
sugerujące możliwość stosowania skali MHLC w procesie edukacji zdrowotnej diabetyków [10].
Skala ta nawiązuje do koncepcji Levensona- autora zróżnicowanego podejścia do Z- LOC (na
wpływ innych i wpływ przypadku/ losu) [1]. Wykorzystana wersja MHLC zawiera 18 stwierdzeń
ocenianych w sześcio stopniowej skali. Kwestionariusz ten bada przekonania osoby dotyczące
prezentowanych przez nią zgeneralizowanych oczekiwań co do sprawowania kontroli nad swoim
zdrowiem w trzech wymiarach. Pierwszym jest wewnętrzne umiejscowienie kontroli (W). Wyraża
się ono w przekonaniu, że kontrola nad własnym zdrowiem jest zależna od samej osoby badanej i
podejmowanych przez nią zachowań w związku z radzeniem sobie z chorobą. Oznacza także
wysoką gotowość do podejmowania zachowań sprzyjających przestrzeganiu zaleceń medycznych.
176
Drugim możliwym wymiarem jest przekonanie o wpływie innych osób
(I), gdzie jednostka
przyjmuje, że jej własne zdrowie jest efektem oddziaływań podejmowanych przez innekompetentne, bo wyposażone w odpowiednią wiedzę i umiejętności- osoby. Ostatni wymiar to
przypadek (P), gdzie osoba przyjmuje, że los lub inne czynniki zewnętrzne (zatem od niej
niezależne), są, w jej przekonaniu, determinantami stanu jej zdrowia. Wyniki otrzymane przez
pacjenta oblicza się oddzielnie dla każdej z trzech skal. Im wyższy wynik (w każdej skali możliwy
przedział wynosi od 6- 36), tym silniejsze przekonanie osoby badanej, że dana zmienna decyduje o
stanie jej zdrowia. Aby zinterpretować otrzymane dane, należy odnieść je do średnich wyników
otrzymanych w próbach normalizacyjnych lub do odpowiedniej grupy klinicznej (w tym
przypadku- diabetycy). Do badania natężenia poziomu lęku jako cechy danej osoby, tj. opisującej,
jak zazwyczaj ona się czuje, wykorzystano Kwestionariusz STAI- wersję X-2, gdzie poszczególne
kategorie odpowiedzi dotyczą częstotliwości występowania u osoby badanej odczuć związanych z
lękiem w różnych sytuacjach. Skali tej można używać, m.in., do oceny lęku występującego u osób
chorujących somatycznie. Charakteryzuje ją wysoki wskaźnik rzetelności, dzięki czemu ma ona
szerokie zastosowanie również w badaniach naukowych. Skala STAI służąca do oceny niepokoju
jako stanu aktualnie doświadczanego przez osobę zawiera 20 stwierdzeń, które odnoszą się do
chwili aktualnej („w chwili obecnej”). Podobną liczbę stwierdzeń zawiera skala oceniająca lęk jako
cechę. Stwierdzenia te odnoszą się do przeciętnego zachowania się osoby w różnych sytuacjach
(„na ogół”) w jej własnej percepcji. Aby można było interpretować dane, otrzymane wyniki
surowe należy przekształcić na steny lub centyle. Wykorzystana w prezentowanych badaniach
ankieta osobowa zawierała pytania dotyczące danych demograficznych oraz odczuć pacjentów
związanych ze zmianą leczenia na insulinoterapię.
Do statystycznego opisu badanych zmiennych (umiejscowienie źródła kontroli zdrowia, poziom
lęku- cechy) wykorzystano statystyki opisowe: średnia arytmetyczna, minimum, maksimum oraz
odchylenie standardowe. Do badania współzmienności między zmiennymi wykorzystano
współczynnik korelacji liniowej r- Pearsona. Za istotne statystycznie przyjmowano wyniki
spełniające warunek p < 0,05.
W badaniach wzięli udział pacjenci chorujący na cukrzycę typu 2 od 2 do 10 lat (X w grupie
kobiet- 5,06, w grupie mężczyzn- 6,73). Średni wiek badanych kobiet wynosi 57,57 l., zaś
mężczyzn- 62 lata. Zdecydowana większość wśród badanych jest w stałym związku (91%),
legitymuje się zawodowym (41%) i średnim wykształceniem (34%). Badani pochodzą głównie z
dużego środowiska miejskiego i mają bliski dostęp do opieki medycznej, w tym diabetologicznej
(94%). Wszyscy badani byli w trakcie zmiany lub niedawno zmienili leczenie na insulinoterapię,
przy czym
63% pacjentów (w tym głównie kobiety- 40%) deklarowało obawy dotyczące
insulinoterapii. Obawy te przyjmowały postać: „insulina oznacza, że moja choroba stanie się
177
poważniejsza i wprowadzi ograniczenia w moje życie” oraz deklarowany lęk przed hipoglikemią.
W badanej grupie wśród powikłań najczęściej zgłaszano zaburzenia wzroku (78%). Nie było
żadnego przypadku stopy cukrzycowej. Z uwagi na normy opracowane dla wyników otrzymanych
w STAI autorka dokonała umownego podziału badanych pacjentów na dwie grupy osób:
młodszych (do 55 r.ż.) oraz starszych (powyżej 55 r.ż). Korelacje pomiędzy badanymi zmiennymi
(umiejscowienie kontroli zdrowia oraz poziom lęku- cechy) zostały obliczone oddzielnie dla
dwóch grup kobiet i mężczyzn (bez względu na wiek).
Dla zbadania źródła umiejscowienia kontroli zdrowia wykorzystano kwestionariusz MHLC.
Uzyskane wyniki przedstawia tabela 1. Jak wynika z analizy danych obrazujących źródło
umiejscowienia kontroli zdrowia przedstawionych w tabeli 1, badane kobiety otrzymały najwyższy
wskaźnik w skali W (26,12; odchylenie standardowe równe 7,9). Pozostałe skale otrzymały niższe,
zbliżone do siebie wartości I: 17,59 (odchylenie standardowe 4,36) oraz P: 18,53 (odchylenie
standardowe 5,96). Można więc wnioskować, że kobiety mają tendencję do umiejscawiania źródła
sprawowania kontroli nad zdrowiem w sobie i w związku z tym czują się odpowiedzialne za stan
swojego zdrowia. Może to również oznaczać większą gotowość do wypełniania zaleceń, a w
konsekwencji mniej powikłań. Warto jednak zwrócić uwagę na duże zróżnicowanie analizowanych
wyników. I tak, przyjmując za kryterium podziału wiek badanych kobiet- starsze panie (powyżej
55 lat) preferują LOC- W (27,91), a w następnej kolejności P (20,09) oraz I (18,27). Można przyjąć
więc, że tendencja do umiejscawiania kontroli zdrowia wewnątrz (W- LOC) jest związana z
wiekiem (tj. rośnie wraz z wiekiem), gdyż wśród młodszych pań (poniżej 55 r. ż.) wskaźnik ten
osiągnął niższą niż w grupie starszych kobiet wartość: 22,83, podczas gdy pozostałe skale mają
nieznacznie obniżoną wartość: I (16,33) oraz P (15,67). Można wysunąć hipotezę, że
doświadczenie przez osoby młode choroby, która w obiegowej opinii jest schorzeniem
dotykającym osoby starsze (cukrzyca typu 2 jako „cukrzyca starcza”), zaburza obraz siebie jako
osoby mającej wpływ na swoje zdrowie. W grupie badanych mężczyzn wskaźniki te wynoszą
odpowiednio: skala W: 25,53 (odchylenie standardowe 4,56); skala P: 24,47 (odchylenie
standardowe 5,38) oraz skala I: 21,40 (odchylenie standardowe 6,50). Uwzględniając wiek, wśród
młodszych panów wskaźnik W wynosi 19,67 a
pozostałe I: 16,33 oraz P 16,00. W grupie
starszych badanych mężczyzn natomiast wartości te wynoszą odpowiednio- W: 27,00; P: 26,58
oraz I: 23,83. Na szczególną uwagę zasługuje po raz kolejny wzrost wskaźnika W u badanych
starszych mężczyzn, ale także wzrost wiary w kompetentne osoby oraz w działanie przypadku.
Można wysunąć hipotezę, że mężczyźni, borykając się z dolegliwościami związanymi z
chorowaniem, przechodzą różne koleje losu i, w oparciu o swoje doświadczenia, generalizują na
nowo przekonania co do możliwości sprawowania kontroli nad zdrowiem.
178
W celu zbadania poziomu Lęku- cechy wykorzystano wersję X-2 Kwestionariusza STAI.
Uzyskane dane przedstawia tabela 2. Jak wynika z analizy danych, średni poziom L- cechy wśród
badanych kobiet wynosi 4,33 przy odchyleniu standardowym równym 2,68 (nieznacznie niższy
wskaźnik otrzymały kobiety młodsze: 4,36, starsze: 4,50). W grupie badanych mężczyzn wskaźnik
ten kształtuje się na poziomie 5,00 a odchylenie standardowe wynosi 2,69. Zwraca uwagę duża
różnica w wynikach otrzymanych przez młodszych i starszych mężczyzn; starsi odczuwają
silniejszy lęk kształtujący się na poziomie 5,33, młodsi: 3,67. Mimo faktu, że są to wyniki
świadczące o przeciętnym nasileniu lęku- cechy, warto zwrócić uwagę na wyraźnie zaznaczającą
się wraz z wiekiem tendencję rosnącą w grupie badanych mężczyzn. Zasadne więc wydaje się
poprowadzenie dalszych badań w tym kierunku. Gdyby bowiem potwierdziła się ta zależność
(poziom lęku rośnie wraz z wiekiem), mogłoby to oznaczać konieczność wprowadzenia opieki
psychologicznej dla pacjentów mężczyzn chorujących na cukrzycę typu 2. Jedynie w grupie
mężczyzn stwierdzono istotną korelację występującą pomiędzy umiejscowieniem kontroli w
Innych a poziomem lęku (wartość współczynnika korelacji wynosi 0,526). Pozostałe wskaźniki
korelacji w grupie mężczyzn osiągają wartość statystycznie istotną na poziomie niezadowalającym.
W grupie badanych kobiet nie stwierdzono żadnej statystycznie istotnej korelacji między badanymi
zmiennymi.
Zakończenie
Cukrzyca typu 2 to współczesna epidemia, której przewlekły charakter wymaga od
pacjentów aktywnego udziału w procesie leczenia. Tymczasem z różnych doniesień wiadomo, że
właśnie w tej grupie chorych stopień przestrzegania zaleceń medycznych jest niezadowalający, a
leczenie insulinoterapią jest traktowane jak kara i/ lub często odsuwane w czasie [4]. Jedną z
przyczyn wyjaśniających tę sytuację może być fakt, że osoby chorujące na cukrzycę typu 2
przeżywają wiele stresujących sytuacji związanych z chorobą, doświadczają silnego lęku [5,6], a
co więcej, stwierdzono, że zaburzenia lękowe należą do najczęściej występujących wśród zaburzeń
natury psychicznej u osób chorujących na przewlekłe schorzenia, w tym cukrzycę. Zależność ta
jest szczególne widoczna w badaniach prowadzonych na świecie w grupie kobiet [7], zaś w
prezentowanych badaniach- w grupie starszych mężczyzn (świadczy o tym uzyskany przez nich
najwyższy wskaźnik lęku- cechy). Rosnący wraz z wiekiem badanych poziom doświadczanego
lęku można tłumaczyć faktem, że osoby starsze nie przyzwyczajają się do swojej choroby, lecz
wraz ze starzeniem się organizmu uświadamiają sobie bądź antycypują coraz większe ewentualne
trudności w radzeniu sobie z obciążeniami związanymi z chorowaniem na cukrzycę. Towarzyszą
też temu obawy związane z pojawianiem się kolejnych powikłań, co dodatkowo potęgować może
179
poziom doświadczanego lęku, tym bardziej, że badani to osoby, które dopiero w ostatnim czasie (w
okresie: 3 tygodnie - 2 miesiące) zdecydowały się
na zmianę leczenia na insulinoterapię.
Tymczasem osoby chorujące na cukrzycę postrzegają insulinoterapię jako utratę kontroli nad
własnym życiem oraz traktują tę formę leczenia jako dowód potwierdzający wzrost powagi
choroby [8]. Insulinoterapia może bowiem oznaczać uzależnienie się od wielu czynników. W
świetle tych danych nie dziwią wyniki otrzymane przez badanych, świadczące o wzrastającym
poziomie lęku oraz o rosnącej tendencji do delegowania źródła umiejscawiania kontroli na
zewnątrz (zarówno skala Inni, jak i Przypadek). To właśnie ten lęk, związany z przejściem na
insulinoterapię, do którego otwarcie przyznają się tylko badane kobiety, ujawnia się w
prezentowanych badaniach testowych na wyższym poziomie w grupie mężczyzn. Może to
dowodzić, że mężczyznom szczególnie potrzebna jest pomoc psychologiczna przy zmianie
leczenia, aby mieli okazję do ujawniania i werbalizowania swoich lęków i niepokojów, po to, by
lepiej sobie z nimi radzić. Jeśli pacjent nie będzie miał takiej okazji ani w gabinecie medycznym,
ani w środowisku domowym (wszak zgodnie ze społecznym stereotypem „mężczyźni nie płaczą”),
może zdarzyć się, że w sytuacji silnego lęku „pomocne” z punktu widzenia pacjenta będzie
uruchomienie mechanizmów obronnych typu zaprzeczanie chorobie. Jest to szczególnie
niebezpieczne rozwiązanie, gdyż będzie ono skutkowało „zapominaniem” o schorzeniu i o
zaleceniach otrzymanych od diabetologa. Prowadzić to z kolei będzie do pojawienia się powikłań i
tym samym do obniżenia dobrostanu. Szczególnie narażone na tego typu reakcje są osoby z LOCZ- przypadek (zgodnie z przekonaniem: „nie mam wpływu na swoje zdrowie”). Z tego względu
warto przyjrzeć się tej zmiennej w gabinetach diabetologicznych, gdyż istnieją dowody
potwierdzające, że osoby z LOC- Z charakteryzują się wyższym poziomem niepokoju i lęku, mają
niższą samoocenę i samoakceptację oraz wyższy poziom neurotyzmu. Oznacza to, że będą rzadziej
decydować się na zmianę leczenia. Osoby z LOC- W natomiast charakteryzują się wysoką
samooceną, która sprzyja podejmowaniu zachowań prozdrowotnych, np. poszerzanie swojej
wiedzy dotyczącej zdrowia [9]. Tak więc wiedza o źródle umiejscowienia kontroli może służyć do
przewidywania prawdopodobieństwa stosowania się do zaleceń (np. dietetycznych) przez osoby
chorujące na cukrzycę, co wykazała Basińska [10]. Chorzy, którzy wzięli udział w prezentowanych
tym miejscu badaniach, osiągnęli wyniki świadczące o umiejscowieniu źródła kontroli zdrowia
wewnątrz, na poziomie zbliżonym do wyników uzyskanych przez diabetyków przebadanych w
ramach standaryzacji testu MHLC w warunkach polskich. Wyniki uzyskane w pozostałych skalach
odbiegają od tych średnich; w grupie kobiet skale Inni i Przypadek są na niższym poziomie, w
grupie badanych mężczyzn- skala I- osiągnęła wartość niższą, zaś P- wyższą niż w populacji
przebadanych diabetyków. Juczyński nie podaje jednak informacji na temat typu cukrzycy, na
którą cierpieli badani przez niego chorzy [1], należałoby więc przyjrzeć się temu obszarowi bliżej
180
w dalszych eksploracjach. Głównym problemem badawczym prezentowanych badań było
wyjaśnienie, czy LOC wpływa na poziom doświadczanego przez pacjentów lęku. W analizie
zaobserwowano w grupie badanych mężczyzn dodatnią, istotną statystycznie korelację między
LOC- Z (skala Inni) a poziomem lęku, co oznacza, że osoby doświadczające wyższego poziomu
lęku w celu jego redukcji mogą delegować źródło sprawowania kontroli nad swoim zdrowiem na
innych („lepiej znających się na zdrowiu/ chorobie”). Oddanie się pod kontrolę ludzi
kompetentnych oznacza, że osoba będzie podejmowała wysiłek, aby wypełniać otrzymane w
gabinecie diabetologicznym zalecenia, jednakże, ze względu na wysoki poziom lęku, bardzo łatwo
ją przestraszyć i tym samym zniechęcić do działania. Dlatego tak ważne jest, aby personel
medyczny umiejętnie stosował techniki motywujące pacjentów do właściwego postępowania w
chorobie, a jedną z nich może być wywiad motywujący. Należy też zwrócić uwagę na fakt, że nie
tylko pacjenci odczuwają psychiczny opór przed insulinoterapią. Podobne opory mają też
terapeuci. W tym przypadku zetknięcie się dwóch osób z niechętną postawą wobec insulinoterapiipacjenta i terapeuty- może poważnie odroczyć w czasie podjęcie tej bardzo ważnej decyzji o
zmianie leczenia. Bez istotności natomiast pozostały w analizowanych badaniach pozostałe skale:
LOC- W i LOC- Z (P). W prezentowanych w niniejszym miejscu eksploracjach zaobserwowano
także, że kobiety, niezależnie od wieku, mają tendencję do doświadczania LOC- W. W tym miejscu
warto przytoczyć wyniki innych badań prowadzonych przez autorkę (nt. zależności między
jakością otrzymywanego od partnera wsparcia a preferowaną strategią radzenia sobie ze stresem),
które wykazały, że kobiety, mimo otrzymywanego mniejszego (w ich subiektywnym odczuciu)
wsparcia, lepiej, bo zadaniowo, radzą sobie z chorobą (materiały w druku). Być może tym należy
tłumaczyć niższy poziom lęku doświadczanego przez te osoby badane, co potwierdzają wyniki
innych badań, gdzie wykazano związek pomiędzy LOC- W a akceptacją choroby (osoby z LOC- W
w wyższym stopniu akceptują chorobę). Tak więc kobiety lepiej radzą sobie z chorobą, dlatego
prawdopodobnie doświadczają mniejszego nasilenia lęku, w przeciwieństwie do osób
prezentujących zewnętrzne umiejscowienie kontroli. W literaturze przedmiotu można znaleźć
doniesienia na temat stwierdzonych negatywnych relacji między LOC- Z (Przypadek) a poziomem
akceptacji choroby w grupie chorych na cukrzycę typu 2. Do podobnych wniosków doszedł
Mućko, stwierdzając, że chorzy na cukrzycę typu 2 są bardziej przekonani o wpływie przypadku
na ich stan zdrowia i mają wyższy poziom lęku. Dlatego też ta grupa pacjentów wymaga silnego
wsparcia psychoterapeutycznego. Jego celem może być dążenie do modyfikacji aktualnego
sposobu myślenia i interpretowania rzeczywistości, co, zgodnie z założeniami podejścia
poznawczo- behawioralnego, skutkować będzie zmianą w sferze zachowań behawioralnych
podejmowanych względem choroby i radzeniem sobie z różnymi obciążeniami z niej
wynikającymi.
181
Wnioski

Wśród badanych chorych na cukrzycę typu 2 istnieją różnice w zakresie źródła umiejscowienia
kontroli. Wraz z wiekiem rośnie tendencja do umiejscawiania kontroli na zewnątrz. Tendencja ta
jest widoczna szczególnie w grupie mężczyzn.

Występują różnice w zakresie doświadczanego poziomu lęku- cechy wśród badanych chorych.
Najwyższego nasilenia lęku doświadczają starsi mężczyźni.

Istnieją wskazania, aby organizować skojarzone postępowanie psychologiczno- medyczne w celu
obniżenia poziomu lęku i wzrostu przekonania o możliwości sprawowania kontroli nad swoim
zdrowiem (przeniesienie źródła kontroli zdrowia do wewnątrz lub na Innych- kompetentne osoby)
w odniesieniu do pacjentów- mężczyzn z cukrzycą typu 2, aby z powodu oporu przed
isnulinoterapią nie odraczali tej decyzji w czasie.
Piśmiennictwo
[1] Juczyński Z. Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Pracownia testów
Psychologicznych PTP; Warszawa 2009.
[2] Sak J, Jarosz M, Sagan D, i in. Postrzeganie własnej choroby a poczucie odpowiedzialności za
swoje zdrowie osób przewlekle chorych. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2011, 17, nr 4,
169- 173.
[3] Funnell M., Insulin detemir: A New option for the treatment of diabetes. W: Journal of the
American Academy of Nurse Practitioners, 2007; 19(10): 508- 515.
[4] Narodowy Program Wsparcia Osób z Cukrzycą: światowe trendy w leczeniu cukrzycy,
praktyczne zastosowania wyników badania DAWN. Metodyczne i psychologiczne metody
intensyfikacji terapii cukrzycy typu 2. Materiały szkoleniowe firmy Novo Nordisc. Prakt. Diabet.
2002; 19(1): 3- 11.
[5] Fisher L, Skaff M.M, Mullan J.T, et al. A longitudinal study of affective and ankiety disorders,
depressive affect and diabetes distress In adults with type 2 diabetes, W: Diabetic Medicine,
September 2008;25(9): 1096- 1101.
[6] Peyrot M, Rubin R.R. Levels and risks of depressions and ankiety symptomatology among
diabetic adults. Diabates Care, 1997; 20 (4): 585- 590.
[7] Roupa Ζ, Κoulouri Α, Sotiropoulou P, et al. Anxiety and depression In pateints with type 2
diabetes mellutis. Health Sciente Journal, 2009; 3(1): 32- 40.
182
[8] Wagner J., Tennen H., Coping with Diabetes: Psychological Determinants of Diabetes
outcomes. [w:] Martz E, Livnch H, red. Coping with Chronic illness and disability: theoretical,
empirical and clinical aspects. New Yourk 2007, 220- 235.
[9] Beier ME, Ackerman PL. Determinants of health knowledge: an ivestigation of age, gender,
abilities, personality, and interests. J. Pers. Soc. Psycholo. 2003; 84:429- 448.
[10] Basińska MA, Zalewska- Rydzykowska D, Junik R, Skibicka M. Przewidywanie stosowania
się do zaleceń dietetycznych przez chorych na cukrzycę typu 1- związek z umiejscowieniem
kontroli zdrowia. Diabetologia Praktyczna 2007; 8 (11): 419- 424.
Tab. 1. Statystyki opisowe źródła umiejscowienia kontroli- LOC
Kobiety
Mężczyźni
W
I
P
W
I
Statystyka
Średnia
26,12
17,59
17,35
25,53
21,40
SD
7,90
4,36
5,96
4,56
5,38
Min
12
12
10
15
10
Max.
36
29
32
32
28
Źródło: badania własne
Tab. 2. Statystyki opisowe poziomu lęk- cechy
Statystyka
Kobiety- lęk
Średnia
4,33
SD
2,68
Min
1
Max
8
Źródło: badania własne
P
24,47
6,50
12
32
Mężczyźni- lęk
5,00
2,70
1
8
Tab. 3 Wskaźniki korelacji dla LOC i poziomu lęku
Współczynnik
Lęk- cecha Lęk- cecha
korelacji
Kobiety
Mężczyźni
LOC- W
0,073
0,290
LOC- Z (Inni)
-0,304
0,526
LOCZ -0,091
0,378
(Przypadek)
Źródło: badania własne
Monika Kowalska-Wojtysiak
wykładowca w Zakładzie Pedagogiki w Pielęgniarstwie
Uniwersytet Medyczny
Łódź, ul. Narutowicza 58
[email protected]
183
21 DUŠEVNÉ ZDRAVIE – VÝZNAMNÁ HODNOTA.
PhDr.Tatiana Hrindová, Mgr.Adriana Brhlíková
Psychiatrická nemocnica Michalovce,n.o.
Abstrakt.
Duševné zdravie je fenomén, ktorý ovplyvňuje kvalitu života človeka. Niet zdravia bez
duševného zdravia. V príspevku sa venujeme predstaveniu pojmu duševné zdravie, čo je
potrebné robiť v prospech udržania duševného zdravia, ako si zachovať duševnú sviežosť a
vyrovnanosť.
Kľúčové
slová:
Duševné
zdravie.
Psychohygiena.
Relaxácia.
Pohyb.
Sebareflexia.
Sebapoznávanie.
Duševné zdravie podľa WHO je stav telesnej a duševnej pohody,v ktorom si jednotlivec
uvedomuje svoje schopnosti, dokáže zvládnuť obvyklý životný stres, môže pracovať
produktívne a úspešne a dokáže byť prínosom pre svoju spoločnosť. Ak vychádzame z tejto
definície, niet zdravia bez duševného zdravia.
Definícia WHO z.r.1948 definuje zdravie
ako stav úplnej telesnej,duševnej a sociálnej
pohody, nielen neprítomnosť choroby, či poruchy. Zdravie je hodnota individuálna, sociálna,
ktorá ovplyvňuje kvalitu života človeka. (1) .
Pojem pozitívne zdravie definuje stav, kedy je človek schopný vyrovnávať sa s nárokmi, ktoré
značne prevyšujú bežné požiadavky. Subjektívne zdravie je stav, kedy človek prežíva pocit
zdravia v určitej fáze chorobného procesu. Pojmom subjektívne zdravie označujeme pocit
zdravia u človeka. Objektívne zdravie označujeme vonkajší prejav zdravia (2).
Zlé duševné zdravie v sebe spája problémy s duševným zdravím a psychickou záťažou.
Spôsobuje narušené fungovanie jedinca v spoločnosti, čo je spojené s núdzou .
Duševne a emočne zdraví ľudia majú pocit spokojnosti,chuť do života, schopnosť smiať sa a
baviť,schopnosť vyrovnať sa so stresom.Prežívajú pocit zmyslupnosti a významu ich činností a
vzťahov. Flexibilnosťim pomáha reagovať na nové situácie, majú ochotu učiť sa nové veci,
prispôsobovať sa zmenám. Sú schopní zachovávať si rovnováhu medzi prácou, oddychom,
zábavou a oddychovými aktivitami. Shopnosť vytvárať,budovať a udržiavať vzťahy im
184
umožňuje neustály kontakt s ľuďmi, bez vnímania pocitu vlastného obmedzenia.Dôvera vo
vlastné schopnosti, sebareflexia umožňuje budovať sebaúctu a zdravé sebavedomie, ktoré je
potrebné pri uplatňovaní asertívneho správanai.
Čo môže pomôcť pri udržiavaní duševného zdravia?
Nikdy by sme nemali zabudnúť na smiech.Smiech je prirodzeným prejavom radosti a šťastia,
ktorého prežívanie osviežuje telo aj dušu.
Pohybom si zachovávame telesnú sviežosť. Pri fyzickej námahe sa nám v tele uvoľňujú
endorfíny - hormóny šťastia, ktoré prinášajú so sebou mimo blahodárneho účinku pohybu naším
svalom aj príjemný pocit uvolnenia a šťastia.
Relaxácia nemusí znamenať len meditáciu, ale aj príjemné činnosti ktoré nám robia radosť.
Počúvanie hudby, prechádzka s ľuďmi, ktorých máme radi , spoločné práce v záhradke.To
všetko môže byť relaxácia, je dôležité aby sme vedeli, čo nám prináša uvolnenie, radosť a
zábavu.
Dotyk patrí k najprirodzenejším prejavom emócií u človeka. Častokrát si ani neuvedomujeme
silu dotyku, jeho potrebnosť v ťažkých chvíľach. Nebojme sa prejaviť dotykom súcit, radosť,
lásku a porozumenie. Dotykom môžme povedať oveľa viac ako slovami.
Pomáhať druhým.Človek vo svojej prirodzenosti je pripravený poskytnúť pomoc druhým.Ani
si neuvedomujeme, že pomocou pre druhých pomáhame vlastne sebe. Naplnením potreby byť
užitočný a nápomocný pri zdolávaní životných situácií.
Duševné zdravie je úzko späté s fyzickým zdravím.Mali by sme darovať sami sebe dostatok
odpočinku, na regeneráciu vlastných síl. Dodržiavať princípy zdravého životného štýlu.
Nepodceňovať signály, ktoré nám telo vysiela. Do denného režimu zaradiť cvičenie, prechádzky
na čerstvom vzduchu. Únavu nezaháňať alkoholom a cigaretami. V našom živote nič nieje tak
dôležité ako mi sami.
Psychogiena poskytuje ľuďom návod na zdravý spôsob života, posilňuje nielen ich duševné a
telesné zdravie, ale aj ich sebapoznanie, sebavedomie a pocity spokojnosti. Je prevenciou pred
mnohými psychosomatickými a duševnými chorobami. Žijeme v technicky vyspelom svete a
na vnímanie vlastných pocitov akoby nezostával čas. Uponáhľaná doba nás ženie od povinnosti
k povinnosti, počas tohto behu sa zašpiníme emočným prachom, ktorý je potrebné spláchnuť.
Nieje to však tak ľahké, tak ako sa to deje pri sprchovní tela. Aby sme rozumeli vlastným
pocitom a prežívaniu mali by sme sa naučiť sebareflexii a to buď pomocou iných ľudí, čo je
185
niekedy bolestívé, alebo pozorovaním samého seba ,vlastných reakcií a fyziologických funkcií v
určitých situáciach. Niekedy sa môžme vidieť v obraze, ktorý nespoznávame a vtedy prichádza
konfrontácia, či je to obraz, ktorý chcem, aby bol videný, alebo je to skôr obraz,za ktorý sa
hanbím. Vďaka týmto obrazom môžme dospieť k sebahodnoteniu, prijímaniu vlastných limitov
a tým k zdravému sebavedomiu. Zdravý a vyrovnaný človek si je vedomý slabých aj silných
stránok svojej osobnosti; je spokojný sám so sebou a prijíma sa taký, aký je.Nachádza zmysel
svojho života v každej svojej činnosti; dokáže bez problémov prekonávať záťaže každý deň.Vie
vytvárať trvalé sociálne vzťahy a efektívne riešiť interpersonálne konflikty.Dokáže milovať a
odpúšťať.
DESATORO DUŠEVNÉHO ZDRAVIA V 12 KROKOCH
1.Prijímaj sám seba
Spoznávaj seba, svoje prednosti i slabosti. Vybuduj si k sebe úctu, ale neber sa veľmi vážne.
2. Hovor o tom!
Hovor o tom, čo ťa trápi a z čoho máš obavy. Ale podeľ sa aj o svoju radosť.
3. Buď aktívny!
Život sa stále mení. Vždy je za čím ísť. Stanovuj si nové ciele (hoci aj malé) a choď za nimi.
4. Uč sa nové veci!
Vždy je niečo, čo sa dá učiť. A aj keď sa ti niečo nepodarí, vždy si môžeš povedať "aspoň som
to skúsil".
5. Stretávaj sa s priateľmi
Buď otvorený vzťahom. Sympatie a priateľstvo sú zdrojom radosti v živote.
6. Rob niečo tvorivé!
Každý z nás môže byť tvorca. Neboj sa žiadnej kritiky, dôležité je to, čo pri tvorbe zažiješ a ako
sa pri tom cítiš.
7. Zapoj sa a pomáhaj
Zaujímaj sa o to, čo sa deje okolo teba. Snaž sa pomáhať tam, kde je to potrebné a kde sa to dá.
8. Neváhaj požiadať o pomoc
Ak cítiš, že tvoje bremeno je priťažké, požiadaj o pomoc.
9. Oddychuj a uvoľni sa
Uč sa oddychovať a hľadaj veci a činnosti, ktoré prinášajú radosť a relax.
10. Zdolávaj prekážky!
Každá životná prekážka je novou príležitosťou na rast a zmenu.
11. Neboj sa snívať!
Vytváraj si sny, pomôžu ti definovať to, k čomu sa chceš priblížiť.
186
12. Ži tu a teraz!
Minulosť je mŕtva a budúcnosť ešte len vytváraš. Jediná realita je práve teraz.(3)
Život je príliš krátky na to , aby sme strácali čas zotrvávaním v prežívaní negatívnych emócií.
Hľadať pozitívne stimuly aj v nepríjemných situáciách je sila, ktorá chráni náš pozitívny postoj
k životu a k samým sebe. Duševné zdravie je dar , o ktorý sa treba starať. Tak ako uznávame
strostlivosť o telo, aby sme boli zdraví, tak je potrebné uznať aj starostlivosť o dušu. Naša duša,
naša psychika
určuje našu individualitu a identitu a to sú hodnoty pre ktoré sa oplatí
ponamáhať.
Použitá literatúra:
1.MARKOVÁ,E.,VENGLÁROVÁ, M.,BABIAKOVÁ, M. Psychiatrická ošetřovatelská péče.
Praha: Grada Publishing, 2006. 352s. ISBN 80-247-1151-6.
2.DUŠEK,K.,Diagnostika a terapie duševných porúch. Praha: Grada
Publishing,2010.632s.ISBN 978-80-247-1620-6
3.Liga za duševné zdravie. Destoro duševného zdravia alebo je vôbec duševné zdravie v našich
rukách?
Dostupné na:http://www.dusevnezdravie.sk/desatoro_dus_zdravia.html
Autor:
PhDr.Tatiana Hrindová
Psychiatrická nemocnica Michalovce,n.o.
[email protected]
187
KONFERENCIU VÝZNAMNOU MIEROU PODPORILI:
HLAVNÝ PARTNER
SPONZORI
Andrej Sára
Ďakujeme!
188