docAktualizacja Strategii rozwoju gminy Lubiewo - BIP
download 
Reklamacja Transkrypt
Aktualizacja Strategii rozwoju gminy Lubiewo - BIP
Aktualizacja Strategii rozwoju gminy Lubiewo SPIS TREŚCI Diagnoza stanu i uwarunkowań rozwoju gminy 1 Projektant Aktualizacji Strategii rozwoju gminy Lubiewo: mgr Adam Stańczyk SPIS TREŚCI Projekt Strategii opracowano w roku 2012 2 SPIS TREŚCI CEL I ZAKRES OPRACOWANIA ........................................................................................................................ 6 PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO ......................................................................................................................... 8 UMIEJSCOWIENIE GMINY W WOJEWÓDZTWIE I KRAJU ...................................................................................... 8 Informacje ogólne - powierzchnia i ludność gminy ........................................................................................ 8 Rola uwarunkowań zewnętrznych w rozwoju gminy ................................................................................... 10 Gmina Lubiewo w polityce regionalnej województwa ................................................................................. 11 Gmina Lubiewo na tle województwa............................................................................................................ 13 Gmina Lubiewo na tle powiatu ..................................................................................................................... 14 Gmina Lubiewo na tle kraju .......................................................................................................................... 15 Podsumowanie zewnętrznych uwarunkowań rozwoju ................................................................................ 16 CHARAKTERYSTYKA SIECI OSADNICZEJ .............................................................................................................. 17 OPIS ZASOBÓW NATURALNYCH......................................................................................................................... 18 OPIS ZASOBÓW KULTUROWYCH ....................................................................................................................... 21 SFERA SPOŁECZNA ....................................................................................................................................... 25 DEMOGRAFIA ..................................................................................................................................................... 25 Zmiany liczby ludności .................................................................................................................................. 25 Ruch naturalny .............................................................................................................................................. 27 Ruch migracyjny ............................................................................................................................................ 28 Struktury ludności ......................................................................................................................................... 29 WYKSZTAŁCENIE ................................................................................................................................................ 32 RYNEK PRACY ..................................................................................................................................................... 33 Pracujący ....................................................................................................................................................... 33 Bezrobotni ..................................................................................................................................................... 35 UCZESTNICTWO W KULTURZE ........................................................................................................................... 36 WARUNKI MIESZKANIOWE ................................................................................................................................ 36 SFERA GOSPODARCZA ................................................................................................................................. 38 STRUKTURA GOSPODARKI ................................................................................................................................. 38 Rolnictwo ...................................................................................................................................................... 38 Przedsiębiorczość .......................................................................................................................................... 42 Turystyka ....................................................................................................................................................... 46 ZATRUDNIENIE ................................................................................................................................................... 50 INFRASTRUKTURA TECHNICZNA .................................................................................................................. 51 INFRASTRUKTURA KOMUNIKACYJNA ................................................................................................................ 51 INFRASTRUKTURA OCHRONY ŚRODOWISKA ..................................................................................................... 52 INFRASTRUKTURA ENERGETYCZNA ................................................................................................................... 52 INFRASTRUKTURA EDUKACYJNA ....................................................................................................................... 54 Przedszkola i punkty przedszkolne ............................................................................................................... 54 Szkoły podstawowe i gimnazja ..................................................................................................................... 54 INFRASTRUKTURA SPORTOWA .......................................................................................................................... 57 BEZPIECZEŃSTWO PUBLICZNE ........................................................................................................................... 57 INFRASTRUKTURA KULTURY .............................................................................................................................. 58 INFRASTRUKTURA OCHRONY ZDROWIA ............................................................................................................ 68 INFRASTRUKTURA I REALIZACJA OPIEKI SPOŁECZNEJ ........................................................................................ 69 USŁUGI POCZTOWE I FINANSOWE ..................................................................................................................... 70 SPIS TREŚCI INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA .................................................................................................................... 54 3 ZARZĄDZANIE GMINĄ ................................................................................................................................. 71 MOŻLIWOŚCI BUDŻETOWE GMINY ................................................................................................................... 71 PLANOWANIE STRATEGICZNE ............................................................................................................................ 73 KAPITAŁ SPOŁECZNY .......................................................................................................................................... 75 SPIS TABEL SPIS TABEL Tabela 1. Liczba ludności gmin powiatu tucholskiego (2009 r.) ............................................................................... 9 Tabela 2. Powierzchnia, lesistość oraz gęstość zaludnienia gmin powiatu tucholskiego ........................................ 9 Tabela 3. Liczba mieszkańców wg sołectw i miejscowości ..................................................................................... 17 Tabela 4. Liczba ludności gmin powiatu tucholskiego w 2010 roku ...................................................................... 25 Tabela 5. Zmiany liczby ludności w wybranych miejscowościach gminy Lubiewo ................................................ 26 Tabela 6. Wskaźnik przyrostu naturalnego, liczby urodzeń i zgonów dla gmin i obszarów wiejskich powiatu tucholskiego (na podstawie średniej z wielolecia) ................................................................................ 28 Tabela 7. Migracje ludności w gminie Lubiewo w latach 1995 - 2010 ................................................................... 28 Tabela 8. Struktura ludności gminy Lubiewo ze względu na płeć i wiek (2010) .................................................... 30 Tabela 9. Porównanie udziału grupy wiekowej i wskaźnika feminizacji w gminach powiatu tucholskiego (2010) ............................................................................................................................................................... 31 Tabela 10. Ludność gmin w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym.................................. 31 Tabela 11. Struktura wykształcenia mieszkańców gmin powiatu tucholskiego w % (2002).................................. 32 Tabela 12. Liczba osób pracujących według sektora gospodarki (2003) ............................................................... 35 Tabela 13. Zarejestrowani bezrobotni w gminie Lubiewo w latach 2003 -2010 ................................................... 35 Tabela 14. Zasoby mieszkaniowe gminy Lubiewo w 2010 roku na obszarach wiejskich powiatu tucholskiego i województwa kujawsko pomorskiego .................................................................................................. 37 Tabela 15. Typy gleb w gminach powiatu tucholskiego (% powierzchni zajmowanej przez gleby) ...................... 38 Tabela 16. Użytkowanie gruntów w gospodarstwach indywidualnych na terenie gminy Lubiewo w 2010 ......... 39 Tabela 17. Potencjał rolniczy gminy Lubiewo – park maszynowy na tle gmin powiatu tucholskiego (2002) ....... 40 Tabela 18. Potencjał rolniczy gminy Lubiewo – hodowla i zasiewy (2002) ............................................................ 41 Tabela 19. Porównanie stanu rozwoju przedsiębiorczości w gminie Lubiewo oraz w obszarze wiejskim powiatu tucholskiego (wskaźniki cząstkowe na 1000 mieszkańców) ................................................................. 43 Tabela 20. Liczba podmiotów gospodarczych według sekcji na obszarze wiejskim powiatu tucholskiego (2011)45 Tabela 21. Udział podmiotów gospodarczych w poszczególnych sekcjach na obszarze wiejskim powiatu tucholskiego........................................................................................................................................... 46 Tabela 22. Liczba miejsc noclegowych w obiektach zbiorowego zakwaterowania w obszarze wiejskim powiatu tucholskiego (2010) ............................................................................................................................... 48 Tabela 23. Liczba korzystających z obiektów zbiorowego zakwaterowania w obszarze wiejskim powiatu tucholskiego (2010) ............................................................................................................................... 49 Tabela 24. Liczba udzielonych noclegów w obiektach zbiorowego zakwaterowania w obszarze wiejskim powiatu tucholskiego (2010) ............................................................................................................................... 49 Tabela 25. Zmiany liczby uczniów szkół podstawowych ........................................................................................ 55 Tabela 26. Zmiany liczby uczniów szkół gimnazjalnych.......................................................................................... 55 Tabela 27. Komórki organizacyjne ośrodków zdrowia w Bysławiu i Lubiewie ....................................................... 68 Tabela 28. Liczba ludności przypadająca na 1 aptekę w 2010 roku ....................................................................... 69 Tabela 29. Dochód gminy pochodzący z podatku dochodowego od osób fizycznych w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2010 r. w gminach wiejskich powiatu tucholskiego ...................................................... 73 Tabela 30. Frekwencja (%) w wybranych wyborach w ostatnich latach wg obwodów wyborczych na terenie gminy ..................................................................................................................................................... 77 Tabela 31. Wyniki referendum akcesyjnego w roku 2003 w gminach powiatu tucholskiego ............................... 77 4 SPIS RYSUNKÓW SPIS RYSUNKÓW Rysunek 1. Gmina na tle podziału administracyjnego województwa kujawsko-pomorskiego ............................. 10 Rysunek 2. Położenie obiektu badań na tle podziału administracyjnego i fizyczno – geograficznego wg J. Kondrackiego (2002).............................................................................................................................. 19 Rys. Zmiany liczby ludności na obszarach wiejskich powiatu tucholskiego ........................................................... 26 Rysunek 3. Przyrost naturalny w latach 1997 - 2010 ............................................................................................. 27 Rysunek 4. Porównanie wskaźnika ruchu migracyjnego na tle obszarów wiejskich powiatu tucholskiego (średnia za lata 2005 – 2010) .............................................................................................................................. 29 Rysunek 5. Udział ludności gminy Lubiewo w 2010 roku według ekonomicznych grup wieku (w % ludności ogółem).................................................................................................................................................. 31 Rysunek 6. Liczba mieszkańców według wykształcenia ......................................................................................... 33 Rysunek 7. Zmiany liczby pracujący na obszarach wiejskich powiatu tucholskiego w latach 1995 - 2010 .......... 34 Rysunek 8. Porównanie liczby zarejestrowanych bezrobotnych kobiet i mężczyzn w gminie Lubiewo w latach 2003 – 2010 ........................................................................................................................................... 36 Rysunek 9. Porównanie udziału zarejestrowanych bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w gminie Lubiewo i obszarze wiejskim powiatu tucholskiego .................................................................. 36 Rysunek 10. Liczba indywidualnych gospodarstw rolnych, w tym powyżej 1 ha na obszarze powiatu tucholskiego w 2010 roku ..................................................................................................................... 40 Rysunek 11. Zmiany liczby podmiotów gospodarczych na terenie gminy Lubiewo w latach 1995 - 2011............ 42 Rysunek 12. Zmiany liczby podmiotów gospodarczych na obszarze wiejskim powiatu tucholskiego w latach 1995 – 2011 .................................................................................................................................................... 44 Rysunek 13. Zmiany wskaźnika przedsiębiorczości (liczba podmiotów / 1000 mieszkańców) na obszarze wiejskim powiatu tucholskiego, w latach 1995 -2010 .......................................................................... 45 Rysunek 14. Struktura branżowa podmiotów gospodarczych gminy Lubiewo w 2011 roku wg PKD 2007 .......... 46 Rysunek 15. Liczba obiektów zbiorowego zakwaterowania na obszarze wiejskim powiatu tucholskiego (2010) 48 Rysunek 16. Zasadnicze składowe budżetu gminy w latach 2006 – 2010 w mln zł ............................................... 71 Rysunek 17. Deficyt budżetowy gminy w latach 2006 – 2010 w mln zł ................................................................. 71 Rysunek 18. Porównanie wydatków majątkowych inwestycyjnych w przeliczeniu na jednego mieszkańca budżetów gmin wiejskich powiatu tucholskiego w latach 2006 – 2010 w zł ........................................ 72 Rysunek 19. Porównanie średnich dochodów i wydatków budżetowych w przeliczeniu na jednego mieszkańca gmin wiejskich powiatu tucholskiego w latach 2006 – 2010 w zł ......................................................... 73 5 CEL I ZAKRES OPRACOWANIA Niniejsze opracowanie stanowi diagnozę stanu i uwarunkowań rozwoju gminy sporządzoną na potrzeby aktualizacji Strategii rozwoju gminy Lubiewo (obecnie obowiązująca strategia została uchwalona 27.09.2007 r. uchwałą Rady Gminy Lubiewo NR X/70/2007 w sprawie przyjęcia strategii rozwoju gminy Lubiewo). Obszarem opracowywanej „Strategii” jest gmina Lubiewo w granicach administracyjnych i podstawowym podmiotem realizacji jej ustaleń jest Samorząd Gminy (Rada i Wójt zgodnie z kompetencjami). Jednak Strategia nie ogranicza się wyłącznie do zadań i kompetencji samorządu gminnego, gdyż przyjmuje się założenie, że powinna obejmować cały zakres problematyki istotnej dla prawidłowego rozwoju gminy - w tym także zadania leżące poza kompetencjami administracji gminnej. Strategia ma więc przede wszystkim identyfikować, porządkować (systematyzować), hierarchizować wszystkie istotne dla rozwoju gminy zagadnienia. W niewielkiej gminie wiejskiej, jaką jest gmina Lubiewo, szczególnie dużo ważnych zagadnień, wpływających na codzienne funkcjonowanie gminnej społeczności, zależy od działań podmiotów spoza terenu gminy - fakt, iż samorząd lokalny ma niewielki bezpośredni wpływ na ich realizację, nie umniejsza rangi tych problemów i nie zwalnia samorządu z podejmowania działań na rzecz prawidłowej ich realizacji. Całość analizowanych zagadnień jest rozpatrywana (zgodnie z metodologią stosowaną we wszystkich wykonywanych obecnie opracowaniach z zakresu planowania strategicznego gmin, powiatów i województw) w podziale na grupy tematyczne, obejmujące następujące zagadnienia: zewnętrzne uwarunkowania rozwoju i funkcjonowania gminy - a więc ocena potencjału i specjalizacji gminy na tle „sąsiedztwa”, w którym gmina funkcjonuje, zagadnienia przyrodnicze - tzw. sfera ekologiczna - obejmująca opis środowiska przyrodniczego oraz charakterystykę działalności człowieka w środowisku, ze zwróceniem uwagi na aspekty jakości życia mieszkańców i wpływu na możliwości prowadzenia działalności gospodarczych; zagadnienia społeczne - tzw. sfera społeczna - obejmująca całokształt zjawisk związanych z obecnością i działalnością człowieka: procesy i struktury demograficzne oraz warunki życia i obsługa instytucjonalna mieszkańców; zagadnienia gospodarcze - tzw. sfera gospodarcza - przedmiotem analizy jest aktywność gospodarcza, w zakresie przedsiębiorczości, rolnictwa i turystyki; zagadnienia infrastruktury technicznej - tzw. sfera infrastruktury - przedmiotem analiz jest stan rozwoju i zaspokojenia szeroko rozumianych potrzeb w zakresie transportu, łączności, energetyki, zaopatrzenia w wodę. Dodatkowo uwzględniono aspekty związane z zarządzaniem gminą. W celu maksymalnie pełnego przeanalizowania możliwości rozwoju gminy, w opracowaniu zawarto możliwie liczne porównania w zakresie analizowanych zagadnień z sąsiednimi obszarami oraz ze średnimi wartościami powiatowymi i wojewódzkimi, co pozwala na nakreślenie obiektywnego zewnętrznego tła zachodzących procesów. Dokonano także charakterystyki stanu i możliwości CEL I ZAKRES OPRACOWANIA Niniejsza diagnoza uwzględnia powyższe uwarunkowania zwracając uwagę na ogół zagadnień istotnych dla funkcjonowania gminy oraz na szerokie tło procesów społeczno-gospodarczych kształtujących warunki rozwoju gminy. Diagnoza oprócz wewnętrznych uwarunkowań rozwoju, uwzględnia wpływ czynników zewnętrznych (uwarunkowania zewnętrzne), w tym przede wszystkim funkcjonowanie gminy w systemach społeczno-gospodarczych powiatu tucholskiego i województwa kujawsko-pomorskiego. W rozwoju każdej gminy uwarunkowania zewnętrzne są ważnym czynnikiem sprzyjającym lub ograniczającym. 6 zagospodarowania gminy w świetle dokumentów planistycznych warunkujących politykę przestrzenną. W trakcie opracowywania „Strategii” korzystano z materiałów Urzędu Statystycznego (zwłaszcza Bank Danych Lokalnych), danych uzyskanych z Urzędu Gminy w Lubiewie, danych uzyskanych z badań ankietowych przeprowadzonych wśród mieszkańców gminy, z opracowań archiwalnych Wojewódzkiego Biura Planowania Przestrzennego w Bydgoszczy oraz Kujawsko-Pomorskiego Biura Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Włocławku, a także z danych i/lub publikacji Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, Państwowego Instytutu Geologicznego, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Bydgoszczy i innych. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA W trakcie wykonywania opracowywania dołożono wszelkich starań, by wykorzystane dane statystyczne oraz inne informacje, będące podstawą do analizy uwarunkowań, szans i zagrożeń rozwoju gminy, były możliwie najbardziej aktualne. Zdecydowana większość danych statystycznych dotyczy roku 2010 lub 2009, informacje na temat realizacji zadań własnych gminy w zakresie infrastruktury - roku 2011 lub 2010. Niektóre zagadnienia nie są badane regularnie - w takiej sytuacji posłużono się możliwie najbardziej aktualnymi danymi. 7 PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO UMIEJSCOWIENIE GMINY W WOJEWÓDZTWIE I KRAJU Informacje ogólne - powierzchnia i ludność gminy Gmina Lubiewo położona jest w północnej części województwa kujawsko-pomorskiego, w powiecie tucholskim w jego południowo-wschodniej części. Pod względem fizyczno-geograficznym leży w strefie pogranicza Borów Tucholskich i Wysoczyzny Świeckiej, a pod względem kulturowym na pograniczu rejonów utożsamianych z Borowiakami i Kociewiakami. W obydwu przypadkach przeważają powiązania z Borami Tucholskimi. Gmina Lubiewo graniczy z 4 gminami: Gostycyn i Cekcyn w powiecie tucholskim, Świekatowo w powiecie świeckim oraz Koronowo w powiecie bydgoskim. Gminy Koronowo i Cekcyn są większe – zarówno pod względem zajmowanej powierzchni, jak i liczby mieszkańców. Warto zwrócić uwagę, że warunki sąsiedztwa gminy Lubiewo są bardzo specyficzne – od miejscowości leżących w gminach Cekcyn i Koronowo oddzielają ją kompleksy leśne (od gminy Koronowo dodatkowo oddziela dolina Brdy), od miejscowości w gminie Świekatowo - kompleksy leśne oraz zabagniona, nieprzejezdna, dolina Rowu Trutnowskiego. Z gminą Gostycyn granica biegnie po spiętrzonej przez zaporę w Koronowie, Brdzie – na odcinku granicznym obydwu gmin nie ma żadnej przeprawy na tej rzece. Miejscowości gminy Lubiewo leżą więc na dwóch dużych enklawach śródleśnych, z których południowa – z miejscowościami Sucha i Cierplewo – jest z każdej strony otoczona lasem. W praktyce więc bezpośrednie sąsiedztwo nie ma większego znaczenia, gdyż „na co dzień” sąsiedztwo postrzega się przede wszystkim przez pryzmat dróg, za pomocą, których gmina jest dostępna, a pod tym względem „najbliżej” położone gminy, to: Cekcyn, Lniano, Świekatowo i Tuchola. Pod względem zajmowanej powierzchni, gmina Lubiewo należy do ponadprzeciętnie dużych gmin województwa kujawsko-pomorskiego. Zajmuje powierzchnię 16280 ha i lokuje się na 35 miejscu wśród 144 gmin w województwie, przy czym jeśli uwzględni się tylko gminy wiejskie, to wyprzedza ją tylko 16 (spośród 92) gmin. Wprawdzie największe gminy województwa zajmują powierzchnię znacznie ponad 20 tys. ha (największa – Koronowo – ponad 41 tys. ha), ale aż połowa gmin mieści się w przedziale 8-15 tys. ha. Cechą charakterystyczną gmin tej części województwa jest wysoka lesistość. W powiecie tucholskim ogólny wskaźnik lesistości (czyli udział powierzchni zajmowanej przez lasy i grunty leśne) wynosi 49,7%. W gminie Lubiewo lasy i grunty leśne zajmują ponad 6,9 tys. ha, to jest 41,5% powierzchni gminy. Lasy w gminie Lubiewo stanowią prawie 13% wszystkich w powiecie. Wśród gmin powiatu zdecydowanie wyższy wskaźnik lesistości notują gminy Śliwice i Cekcyn, porównywalny – gmina Tuchola, niższy – gmina Gostycyn, a zdecydowanie niższy – gmina Kęsowo. Wskaźnik lesistości lokuje gminę wśród silnie zalesionych gmin województwa. Z liczbą mieszkańców wynoszącą 5,8 tys., gmina Lubiewo należy do licznej grupy gmin o przeciętniej, jak na warunki kujawsko-pomorskiego, liczbie mieszkańców (w województwie aż 39 gmin liczy od 5 do 7 tys. mieszkańców wiejskich). Wśród 127 obszarów wiejskich, gmina zajmuje 58. pozycję. Jest więc jednostką niedużą – ale typową. Warto jednak zauważyć, że gminy o największej liczbie ludności wiejskiej (zarówno gminy wiejskie, jak i miejsko-wiejskie) liczą znacznie ponad 10 tys. mieszkańców wiejskich, a więc są około 2-krotnie większe. Wśród 6 gmin powiatu, większą liczbę ludności liczy gmina Tuchola (i to zarówno ogółem, jak i uwzględniając tylko ludność wiejską) oraz gmina Cekcyn. PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO Powierzchnia gminy stanowi 15,1% powierzchni powiatu tucholskiego (Lubiewo jest 4. wśród 6 gmin powiatu) oraz 0,91% ogólnej powierzchni województwa. 8 W liczbie ludności powiatu, udział gminy Lubiewo wynosi 12,2%, a jeśli uwzględni się tylko ludność wiejską – 17,1%. Gmina stanowi 0,28% ogółu ludności województwa i 0,71% jego ludności wiejskiej. Tabela 1. Liczba ludności gmin powiatu tucholskiego (2009 r.) 0 Udział ludności ogółem (%) 13,8 Udział ludności wiejskiej (%) 19,5 5195 0 10,9 15,4 4439 0 9,3 13,1 5794 5794 0 12,2 17,1 Śliwice 5465 5465 0 11,5 16,2 Tuchola 20206 6320 13886 42,4 18,7 Powiat tucholski 47687 33801 13886 100,0 100,0 Gmina Ludność ogółem Ludność wiejska Ludność miejska Cekcyn 6588 6588 Gostycyn 5195 Kęsowo 4439 Lubiewo Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Tabela 2. Powierzchnia, lesistość oraz gęstość zaludnienia gmin powiatu tucholskiego Gmina Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Śliwice Tuchola Powiat tucholski Powierzchnia (ha) Udział w powierzchni powiatu (%) Powierzchnia lasów (ha) 25326 13580 10922 16280 17472 23966 107546 23,5 12,6 10,2 15,1 16,2 22,3 100,0 17734,9 4081,9 1325,8 6924,3 11957,9 11471,3 53496,1 Udział w Wskaźniki powierzchni lesistości (%) leśnej powiatu (%) 68,2 29,4 12,0 41,5 66,9 46,9 49,7 33,2 7,6 2,5 12,9 22,4 21,4 100,0 Gęstość zaludnienia (os/km2) 26 38 41 36 31 28* 32* Gęstość zaludnienia na terenach bezleśnych (os/km2) 82 54 46 61 95 55* 64* *wskaźnik dotyczy ludności wiejskiej Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego Gmina należy do stosunkowo nielicznych w kujawsko-pomorskim gmin, w których siedziba gminy nie jest największą miejscowością w gminie. Zagadnienie to nie ma w praktyce żadnego znaczenia dla prawidłowego funkcjonowania gmin i jest odnotowane wyłącznie w charakterze „ciekawostki” świadczącej o specyfice gminy. Warto natomiast zauważyć, że największa miejscowość w gminie – Bysław – z liczbą ludności ok. 1660 zalicza się do kategorii obiektywnie dużych w skali całego województwa kujawsko-pomorskiego - miejscowości wiejskich, aczkolwiek w kategorii największych znajdują się miejscowości liczące znacznie ponad 2 tys. mieszkańców, a więc wyraźnie większe od Bysławia. Także miejscowość Lubiewo – licząca ok. 1050 mieszkańców, należy do kategorii wsi dużych (średnia wielkość miejscowości wiejskiej w województwie kujawsko-pomorskim wynosi ok. 220 osób). Siedziba gminy położona jest w odległości drogowej około 20 km od siedziby powiatu, w odległości około 55 km od siedziby administracji rządowej województwa - Bydgoszczy i w odległości ok. 80 km od siedziby administracji samorządowej - Torunia. PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO Gęstość zaludnienia w gminie wynosi 36 osób na km2 i jest trzykrotnie niższa od przeciętnej wielkości dla województwa kujawsko-pomorskiego, jednak jeśli uwzględni się tylko mieszkańców wiejskich – to stanowi ok. 3/4 średniej. Wskaźnik odniesiony do powierzchni bez lasów jest już bardzo porównywalny do średniej wartości wojewódzkiej. Pod względem ogólnego wskaźnika gęstości zaludnienia, gmina Lubiewo lokuje się na 101. pozycji wśród 127 obszarów wiejskich województwa, a pod względem wskaźnika odniesionego do powierzchni bezleśnych – na 51. pozycji. Gęstość zaludnienia w powiecie tucholskim jest ogólnie niska i fakt ten wpływa niekorzystnie na możliwości rozwoju usług i infrastruktury. Jest to niestety uwarunkowanie bardzo trwałe i w praktyce – niezmienne z pozycji polityki lokalnej. 9 Rysunek 1. Gmina na tle podziału administracyjnego województwa kujawsko-pomorskiego Na rozwój gminy w bardzo dużym stopniu wpływają uwarunkowania zewnętrzne, będące najczęściej wynikiem procesów i struktur niezależnych od samorządu gminnego. Wymienić tu można przede wszystkim uwarunkowania związane z szeroko pojmowanym położeniem gminy na tle jednostek administracyjnych, struktur funkcjonalno-przestrzennych oraz sieci komunikacyjnych i infrastrukturalnych. Innym typem uwarunkowań zewnętrznych jest polityka władz wojewódzkich wobec gminy lub wobec powiatu (podregionu), w którym gmina leży, ale również polityka prowadzona przez samorząd powiatowy. W kontekście Strategii rozwoju, uwarunkowania zewnętrzne mają duże znaczenie dla identyfikowania „przewag” lub „strat” konkurencyjnych, to znaczy czynników, które podnoszą lub PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO Rola uwarunkowań zewnętrznych w rozwoju gminy 10 obniżają atrakcyjność gminy na tle innych obszarów. Celem rozwoju każdego obszaru jest podnoszenie jakości życia mieszkańców - oprócz działań własnych samorządów osiąga się go poprzez inwestycje przeprowadzane przez inwestorów (za środki inwestorów) zewnętrznych. Konkurencyjność ma znaczenie właśnie w pozyskiwaniu inwestorów i inwestycji, które podnoszą jakość życia lub poziom wyposażenia w infrastrukturę. Przyjmuje się, że miarą konkurencyjności jest zdolność do pozyskiwania tego typu przedsięwzięć, a obszar bardziej atrakcyjny i bardziej konkurencyjny, to obszar, który pozyskuje je w większej ilości, w wyższej jakości lub kosztem innych obszarów. Do grupy najważniejszych konkurentów strategicznych gmin należą zawsze obszary sąsiednie (ponieważ położone są w tym samym rejonie) oraz obszary o podobnej charakterystyce (ponieważ wykazują podobne uwarunkowania, a więc są w polu zainteresowania tych samych inwestorów). Z punktu widzenia polityki regionalnej województwa kujawsko-pomorskiego, należy zwrócić uwagę na następujące zagadnienia istotne we wzajemnych relacjach „województwo-gmina”, to znaczy „znajdujące się na terenie gminy ale postrzegane jako ważne dla funkcjonowania województwa” lub też „mogące stanowić szansę dla rozwoju gminy, gdyż postrzegane są jako ważne dla rozwoju województwa”1: zaliczenie całości gminy do „rejonu turystycznego” - na terenie województwa wyróżnia się na potrzeby prowadzenia polityki regionalnej obszary, w których ze względu na obecny stan rozwoju lub prezentowane walory wskazuje się możliwość rozwoju turystyki jako istotnej działalności gospodarczej, także w skali całego regionu. Objęcie gminy granicami tego typu rejonu jest uwarunkowaniem bardzo korzystnym, ponieważ wskazuje na potencjalną możliwość wsparcia rozwoju turystyki w ramach polityki województwa, położenie gminy w obszarze o wysokich walorach środowiska i bardzo małym stopniu jego zanieczyszczeń i zagrożeń – uwagę zwraca objęcie części gminy systemem ochrony przyrody, jednak o umiarkowanie wysokiej randze – najwyższą rangą ochrony objęte jest miejsce lęgowe czapli siwej (Rezerwat przyrody Czapliniec Koźliny), ale zajmuje on tylko 23 ha; mała jest także powierzchnia parku krajobrazowego (230 ha w granicach Tucholskiego Parku Krajobrazowego), a aż 37% powierzchni gminy zajmuje obszar chronionego krajobrazu; obszary chronionego krajobrazu cechują się stosunkowo niskimi reżimami ochrony i nie stanowią istotnej przeszkody w rozwoju zagospodarowania – są raczej formą promocji walorów, potwierdzając wysoką jakość i dobry stan środowiska; na terenie gminy formy chronione obejmują głównie zachodnią i południowo-zachodnią część (dolina Brdy); północna część gminy objęta jest ochroną w sieci Natura 2000 – jest to obszar chroniony w ramach dyrektywy ptasiej (PLB 220009 Bory Tucholskie), obejmujący całą północną część powiatów świeckiego i tucholskiego. Oceniając położenie gminy w systemie przyrodniczym należy zwrócić uwagę na pewną przejściowość położenia gminy - pomiędzy restrykcyjnie chronioną (ze względu na wysokiej klasy walory) leśną częścią północną województwa, a nie objętą ochroną rolniczą częścią centralną. Takie położenie jest korzystne dla gminy, gdyż eksponuje walory, ale nie stanowi istotnej bariery w rozwoju, położenie gminy w przebiegu drogi wojewódzkiej nr 240 – droga ta należy do najważniejszych w kategorii dróg wojewódzkich w kujawsko-pomorskim – zarówno ze względu na relację (obsługa Tucholi) oraz sezonowo bardzo duże natężenie ruchu; warto 1 Dalsza analiza została wykonana na podstawie obowiązującego „Planu zagospodarowania przestrzennego województwa kujawskopomorskiego” z roku 2003 oraz analiz własnych materiałów na potrzeby aktualizacji Planu PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO Gmina Lubiewo w polityce regionalnej województwa 11 PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO zauważyć, że za pośrednictwem drogi nr 240 gmina Lubiewo posiada walor stosunkowo dobrej dostępności drogowej, pomimo położenia z dala od dróg krajowych, wskazanie miejscowości Bysławek jako istotnej dla dziedzictwa kulturowego województwa – jest to o tyle istotne i nobilitujące dla gminy, gdyż północno-zachodnia część województwa jest na tle województwa stosunkowo najbardziej uboga w obiekty dziedzictwa kultury (a dysproporcja wobec najbardziej zasobnych - Ziemi Chełmińskiej i Kujaw – jest bardzo duża), a więc tego typu miejscowości są tu nieliczne, przez teren gminy biegnie linia kolejowa ze Świecia przez Terespol Pomorski do Więcborka. Linia została zamknięta dla ruchu na początku lat 90-tych. Charakteryzowała się małą liczbą połączeń, ale godziny kursowania pociągów umożliwiały dojazd do Świecia do pracy i szkół. Pomimo iż jest ona wskazywana jako potencjalnie do wykorzystania dla ruchu turystycznego, została wykreślona z wykazu Polskich Linii Kolejowych S.A. (podkreślić też należy, że ze względu na postępującą dekapitalizację, szanse na jej rewitalizację maleją i są już obecnie niewielkie), położenie gminy poza obszarami pasm rozwojowych cechujących się największa dynamiką i najwyższym stopniem rozwoju, a więc o potencjalnie korzystniejszych warunkach rozwojowych - gmina cechuje się więc peryferyjnym położeniem, z dala od dużych miast generujących przyśpieszony rozwój obszarów podmiejskich brak dostępności w transporcie kolejowym – jest to ważne ograniczenie rozwoju zwłaszcza na tle sąsiednich gmin obsługiwanych przez przewoźnika Arriva (zwłaszcza gminy: Świekatowo, Lniano, Cekcyn), zaliczenie znacznej części gminy (jej centralnej części) do obszarów problemowych ze względu na występowanie nadmiernie wydłużonych linii 15kV, zaliczenie całej gminy do obszarów problemowych województwa ze względu na niski stopień skanalizowania, zaliczenie całej gminy do obszarów problemowych województwa ze względu na niską gęstość zaludnienia, stanowiącą potencjalnie problem w obsłudze ludności (do tej kategorii zalicza się większość gmin Borów Tucholskich i Krajny), a także zaliczenie gminy do kilku w skali całego województwa obszarów o najmniej korzystnych warunkach dostępu do siedzib powiatów (ze względu na położenie w dużej odległości od miast powiatowych), przez teren gminy biegnie gazociąg wysokiego ciśnienia łączący Świecie z Tucholą i Chojnicami – który stanowił podstawę do rozwoju sieci także na terenie gminy Lubiewo; gazociąg ten stwarza możliwości rozwoju na terenie gminy działalności gospodarczych, dla których istotna jest dostawa paliwa gazowego, poza wspomnianym gazociągiem, gmina leży nie tylko poza przebiegiem infrastruktury przesyłowej o znaczeniu regionalnym i krajowym, ale nawet w dużym oddaleniu od tego typu sieci (linie elektroenergetyczne 110 kV i wyższe, rurociągi ropy, paliw, gazociągi o dużej skali przesyłu, przesyły wody lub ścieków, itp.). Fakt, iż gmina nie posiada tego typu infrastruktury jest uwarunkowaniem pozytywnym – poza liniami 110kV (które mogą być wykorzystywane do zasilania terenów, przez które biegną) tego typu infrastruktura ma charakter wyłącznie tranzytowy, a dodatkowo wiąże się z wyznaczeniem pasów technologicznych o ograniczeniach w zagospodarowaniu i podnosi ryzyko wystąpienia awarii i zagrożeń środowiska. Linie elektroenergetyczne wysokich napięć są realizowane na słupach kratownicowych bardzo negatywnie oddziałujących na krajobraz. 12 Gmina Lubiewo na tle województwa Gmina Lubiewo – aczkolwiek w kilku aspektach wyróżnia się na tle innych gmin - nie należy do obszarów, które odgrywają szczególną rolę w przestrzeni województwa. Jest gminą dosyć typową od względem liczby ludności i zajmowanej powierzchni oraz pod względem ogólnego charakteru gospodarki. Wyróżnia się wprawdzie pod względem dosyć dużego udziału powierzchni chronionych (łącznie w granicach obszaru chronionego krajobrazu oraz parku krajobrazowego leży prawie 40% powierzchni gminy) oraz dużego udziału powierzchni leśnych (wskaźnik lesistości wynosi 41,5%, co lokuje gminę na 18. pozycji wśród 127 obszarów wiejskich województwa) – jednak nie są to wskaźniki, a tym bardziej nie przyjmują wartości świadczących o wyjątkowej pozycji lub roli gminy w strukturze województwa. Bez wątpienia najważniejszą cechą wyróżniającą gminę na tle województwa i świadczącą o jej ponadprzeciętnym znaczeniu (a więc – specjalizacji), jest obsługa ruchu turystycznego. Pod względem liczby korzystających z noclegów obywateli polskich – łącznie w okresie 2006-10 – gmina lokuje się na 14. pozycji w województwie. Łącznie w okresie analizowanych 5 lat z noclegów na terenie gminy skorzystało prawie 40 tys. osób. Należy jednak podkreślić, że wśród gmin o lepszych wartościach znalazło się kilka o całkowicie odmiennej specyfice ruchu turystycznego, nie stanowiących w ogóle konkurencji dla gminy Lubiewo – dotyczy to na przykład Bydgoszczy i Torunia (ośrodków biznesowych) oraz Ciechocinka i Inowrocławia (ośrodków uzdrowiskowych – gdzie wysokie wskaźniki wiążą się z pobytami kuracjuszy), jak też gmin leżących przy głównych drogach, gdzie pobyty wynikają z noclegów podróżnych (Białe Błota, Łysomice). Tak więc wśród gmin o podobnym charakterze ruchu (pobytowy – związany z walorami przyrodniczymi), gminę Lubiewo wyprzedzają tylko: Koronowo (94,0 tys.), Gąsawa (88,7 tys.), Żnin (72,1 tys.), Osie (64,2 tys.) i Zbiczno (55,1 tys.). Kolejna po gminie Lubiewo gmina z powiatu tucholskiego – Tuchola – notuje 22,3 tys. korzystających z noclegów. Pod względem liczby miejsc noclegowych (590 w roku 2010), gmina lokuje się na 11 pozycji, ale jeśli uwzględni się tylko porównywalny segment ruchu, to lepsze wartości notują tylko gminy Gąsawa (1024), Zbiczno (955), Jeziora Wielkie (761) i Osie (735). Powyższe wysokie lokaty potwierdza także liczba udzielonych noclegów. W 5-leciu 2006-10 było to łącznie prawie 190 tys., i jest to liczba wyższa niż w gminie Osie, a więc w całym rejonie Borów Tucholskich i Doliny Brdy lepszą pozycję zajmuje tylko gmina Koronowo (ponad 293 tys.). Gmina wyróżnia się także pod względem gospodarki leśnej, a konkretnie pozyskania grubizny. Pod względem pozyskania grubizny w okresie 2001-10 lokowała się na 16. pozycji w województwie, ale już w okresie 5-letnim 2006-10 – na miejscu 11. Warto w tym miejscu jednak zauważyć, że dobrze rozwinięte pozyskanie (i przetwórstwo) drewna jest typowe dla niemal wszystkich gmin rejonu Borów Tucholskich. Pomimo zajęcia relatywnie bardzo wysokiej 11. pozycji, gminę Lubiewo wyprzedziły gminy Śliwice, Tuchola, Cekcyn i Gostycyn z powiatu tucholskiego oraz gmina Osie z sąsiedniego powiatu świeckiego. Położone w tym rejonie gminy Kęsowo i Koronowo notowały tylko nieznacznie niższe wartości. Pozyskanie grubizny jest tu więc ciekawym przykładem specjalizacji gminy, która wyróżnia ją na tle województwa, ale jednocześnie zagadnienie to cechuje się tak dobrym stanem rozwoju na terenie powiatu, że nie tylko nie wyróżnia gminy na tle sąsiednich obszarów, ale wręcz lokuje ją wśród gmin najsłabiej pod tym względem rozwiniętych (w okresie 2006-10, pozyskanie grubizny w gminie Śliwice było ponad 6-krotnie wyższe, niż w gminie Lubiewo; PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO Pozycja gminy Lubiewo w tym segmencie ruchu jest więc bardzo wysoka i na pewno gmina zalicza się do obszarów o największym znaczeniu dla turystyki pobytowej w województwie. Co ciekawe – tak wysokie pozycje Lubiewo zawdzięcza wyłącznie zainteresowaniu ze strony turystów polskich, gdyż gmina nie odgrywa żadnej roli w obsłudze turystów zagranicznych (w analizowanym okresie 2006-10 z noclegów na terenie gminy skorzystało zaledwie 69 turystów zagranicznych). 13 gmina Lubiewo pomimo zajmowania wysokiej 11. pozycji w województwie, dawała tylko 1,8% wartości ogólnowojewódzkiej, a więc jej rzeczywisty udział w pozyskaniu drewna w regionie – był niewielki). Niestety dostępne dane statystyczne nie pozwalają na analizę stanu rozwoju działalności związanych z przetwórstwem drewna. Należy przypuszczać, że także w tej dziedzinie znacznie gminy jest na tle województwa ponadprzeciętnie duże. Gmina cechuje się także pewną specyfiką pod względem rozwoju lokalnej infrastruktury technicznej: wyróżnia ją fakt dostępności do gazu przewodowego, co na obszarach wiejskich województwa jest wciąż rzadkością. Z gazu przewodowego korzysta wprawdzie zaledwie niespełna 6% mieszkańców gminy, jednak już sam fakt posiadania stacji redukcyjnej, umożliwiającej pobór gazu i rozwój sieci – jest przewagą konkurencyjną w stosunku do innych obszarów. Cechą negatywną jest natomiast niski stan rozwoju sieci kanalizacyjnej – obsługuje ona tylko 36% mieszkańców, co wprawdzie na tle całego województwa kujawsko-pomorskiego nie należy do wartości najniższych, ale na tle zachodniej części województwa, gdzie stan rozwoju tego typu infrastruktury jest wyraźnie lepszy, gmina wyróżnia się negatywnie, notując wskaźniki wyraźnie niższe niż większość gmin powiatów tucholskiego, świeckiego i sępoleńskiego. Należy jednak zauważyć, że jest to zagadnienie, które w stosunkowo krótkim okresie może ulec zasadniczym zmianom – rozwój sieci kanalizacyjnych jest procesem postępującym we wszystkich gminach. Sytuacja jest więc tu zmienna i gmina może zarówno zniwelować te różnice (obecny stan świadczy o niższym poziomie jej rozwoju i niższej konkurencyjności), jak też brak działań może doprowadzić do pogłębienia dysproporcji. Niedorozwój sieci kanalizacyjnej jest ważną cechą kolizyjną wobec funkcji turystycznej, którą dla gminy Lubiewo jest zagadnieniem bardzo istotnym – i z tego powodu niekorzystna sytuacja nie powinna być bagatelizowana. Gmina Lubiewo na tle powiatu Gmina Lubiewo nie wykazuje cech, które wyróżniałyby ją jednoznacznie i zdecydowanie na tle powiatu tucholskiego. Pod względem użytkowania gruntów – a zwłaszcza podstawowych wskaźników, takich jak powierzchnia lasów czy powierzchnia gruntów rolnych, gmina nie wyróżnia się na tle sąsiednich gmin powiatu. Posiada jednak aż 1/4 wszystkich pastwisk w powiecie i jest to najwyższa wartość wśród 6 gmin powiatu (ok. 400 ha). Dane dotyczące stanu rozwoju rolnictwa ze spisu rolnego z roku 2002 wskazywały na duże znaczenie gminy w hodowli trzody chlewnej oraz w uprawach pszenżyta – w obydwu przypadkach udział gminy znacznie przekraczał jej udział w powierzchni powiatu, co świadczyło o ponadprzeciętnie dobrym stanie rozwoju tych kierunków. Jednocześnie jednak udziały upraw wymagających – jak pszenica, buraki cukrowe, czy rzepak były bardzo niskie – potwierdzając słabą przydatność gleb w porównaniu z gminami Tuchola i Gostycyn. O ile gmina Gostycyn notuje wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO Bez wątpienia w największym stopniu gmina wyróżnia się pod względem poziomu mierzalnego statystycznie ruchu turystycznego – zagadnienie to popisano bliżej we wcześniejszym rozdziale. Warto jednak zauważyć, że ta statystyczna przewaga nie oddaje rzeczywistej pozycji gminy na tle gmin sąsiednich i przez cały należy aktywnie zabiegać o jej utrzymanie. Także sąsiednie gminy powiatu są postrzegane jako bardzo atrakcyjne i stanowią realnie silnych konkurentów dla turystycznej oferty gminy – turyści, którzy chcieliby odwiedzić gminę Lubiewo, także w tych gminach znajdą ofertę o podobnym charakterze. Gmina Lubiewo nie przedstawia aż takiego zróżnicowania walorów dla różnych form turystyki, jak na przykład gmina Gostycyn, czy gmina Tuchola, a walory gmin Cekcyn oraz Śliwice są porównywalne. Wyraźnie inny charakter ma tylko gmina Kęsowo. 14 produkcyjnej na poziomie 73,4 pkt., to w gminie Lubiewo jest to zaledwie 57,7. Obecnie trudno odnieść się do tak archiwalnych danych (brak danych z najnowszego spisu). Na tle innych gmin powiatu niejednoznacznie należy ocenić dostępność komunikacyjną. Gmina jest dostępna za pomocą drogi wojewódzkiej i jest to dostępność znacznie gorsza, niż dostępność miasta Tuchola, stanowiącego węzeł dróg wojewódzkich, nieco gorsza, niż w przypadku gmin Gostycyn i Kęsowo, ale wyraźnie lepsza, niż w gminach Cekcyn i Śliwice. Gminy Cekcyn, Tuchola i Kęsowo są także dostępne w komunikacji pasażerskiej kolejowej, a gminy Gostycyn, Tuchola i Kęsowo w (dosyć licznie reprezentowanej) dalekobieżnej komunikacji autobusowej. Na tle innych gmin powiatu podkreślić należy stosunkowo utrudnioną dostępność z dużej części gminy do Tucholi – siedziby powiatu i Bydgoszczy – siedziby województwa. Pod względem dostępności do Tucholi należy podkreślić dużą odległość z południowej części gminy (o ile z Bysławia wynosi ona ok. 12 km, to z Suchej jest już około dwukrotnie dalej, a podkreślić należy tu także mały wybór dróg prowadzących do Tucholi – barierą są zarówno lasy, jak i dolina Brdy). Oceniając odległość do siedziby powiatu, która ma duże znaczenie dla dostępności do usług pełnionych przez to miasto, zwłaszcza szkolnictwa średniego, specjalistycznej opieki zdrowotnej, wyspecjalizowanego handlu, itp. warto jednak zauważyć, że z dużej części powiatu dostęp ten jest bardzo utrudniony, więc nie jest to słabość wyłącznie gminy Lubiewo. Innym podstawowym aspektem dostępności jest funkcjonowanie komunikacji publicznej, która na terenie gminy nie zapewnia właściwego poziomu zabezpieczenia potrzeb społecznych. W zakresie dostępności do siedziby województwa, gminy powiatu prezentują bardzo zróżnicowaną sytuację – w przypadku gminy Gostycyn można ją ocenić jako dobrą, w przypadku gmin Tuchola i Kęsowo – jako częściowo dobrą bowiem część mieszkańców mieszka w pobliżu przebiegu linii PKS zapewniających bardzo dobry dostęp, ale część w dużym oddaleniu od nich. Analogicznie – część gmina Cekcyn ma zapewnioną dostępność (ale tylko podstawową – liczba kursów nie jest bardzo duża) w komunikacji kolejowej, natomiast Lubiewo i Śliwice prezentują najgorszą sytuację. Z terenu gminy Lubiewo nie ma bezpośrednich połączeń do Bydgoszczy. Gmina Lubiewo na tle kraju Gmina Lubiewo nie wykazuje żadnych cech, które pozwalałyby na jej powszechną identyfikację na tle kraju (inaczej ujmując – pozbawiona jest wyróżników, dzięki którym byłaby powszechnie znana poza terenem województwa). Pod względem liczby mieszkańców, wśród 2478 gmin w Polsce, gmina Lubiewo lokuje się około pozycji 1630., ale jeśli z tej grupy wyłączy się gminy miejskie i miejsko-wiejskie, to wśród 1581 gmin wiejskich, gmina lokuje się na 816. pozycji. Pod względem zajmowanej powierzchni, wśród wszystkich polskich gmin, gmina Lubiewo zajmuje 586. pozycję. PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO Dzięki pewnym funkcjom i obiektom, gmina jest jednak znana w określoność środowiskach: w Suchej działa Ośrodek Doskonalenia Kadr Służby Więziennej „Zacisze”, w Zamrzenicy znajduje się siedziba Nadleśnictwa w strukturze Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu, w klasztorze w Bysławku znajduje się dom zakonny sióstr szarytek (Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo). 15 Podsumowanie zewnętrznych uwarunkowań rozwoju Podsumowując, należy stwierdzić, że uwarunkowania zewnętrzne nie wpływały jak odtąd w sposób bardzo znaczący na rozwój gminy, choć należy się spodziewać, że w kolejnych latach wpływ ten może się zaznaczać. Bez wątpienia największe znaczenie ma dostępność komunikacyjna Tucholi oraz Bydgoszczy – wyznacza ona możliwość podjęcia pracy, a przede wszystkim zdobycia wykształcenia. Jest to najważniejsze uwarunkowanie zewnętrzne – mające bezpośrednie przełożenie na możliwości rozwojowe gminy. Istotnym uwarunkowaniem zewnętrznym jest także zmiana preferencji uczestników ruchu turystycznego. Gmina Lubiewo posiada przede wszystkim ofertę o charakterze tradycyjnym – pobytowo-wypoczynkową. Niestety na tego typu ofertę popyt będzie coraz mniejszy, gdyż cały czas notuje się trend wzrostowy w zakresie rozwoju form aktywnych, a dodatkowo bardzo dużą część rynku pokrywa wypoczynek zagraniczny. Te zmiany preferencji są zagrożeniem dla tak istotnej funkcji, jaką w gminie Lubiewo stanowi turystyka. Rozważając uwarunkowania rozwoju gminy w kontekście lokalnej konkurencyjności oraz rywalizacji z innymi gminami (co jest nieuchronnym procesem w dobie integracji z Unią Europejską, przy pozyskiwaniu inwestorów zewnętrznych, pozyskiwaniu funduszy na rozwój, w celu poprawy standardów życia mieszkańców), czyli w zakresie szeroko rozumianego marketingu lokalnego, niekorzystny jest brak „marki gminy” - wyraźnego wyróżnika, z którym gmina byłaby powszechnie utożsamiana poza jej granicami. Dlatego tez konieczne wydaje się podjęcie działań zmierzających do upowszechnienia nazwy lub symboli gminy, a także rozwijać na terenie gminy działalności wyspecjalizowane, w zakresie których gmina nie miałaby konkurentów wśród sąsiednich gmin. Bezwzględną koniecznością są działania na rzecz zapewnienia odpowiedniego poziomu życia mieszkańców, wyznaczanego przez dostęp do usług i infrastruktury. Dobry poziom wyposażenia w infrastrukturę społeczną i techniczną, może stać się elementem konkurencyjności gminy w rywalizacji z sąsiednimi gminami, o znacznie większym potencjale społeczno-gospodarczym i podobnym charakterze funkcjonalnym. Także udział gminy w potencjale powiatu jest adekwatny do jej wielkości i liczby ludności – w powiecie jest kilka gmin o podobnym potencjalne (podobieństwa w zakresie różnych cech wykazują zwłaszcza gminy: Lubiewo, Cekcyn, Śliwice i Gostycyn, odróżniają się od nich natomiast gminy Tuchola i Kęsowo) Gmina jest stosunkowo dobrze dostępna w sieci drogowej, ale walor ten nie jest taki sam dla wszystkich miejscowości. Jednak – dostępność drogowa Bydgoszczy, ze względu na kształt sieci drogowej – nie jest dobra. Brak wykształconego wizerunku gminy - dotyczy to nie tylko marki gminy, czyli łatwo identyfikowanego wyróżnika, ale w ogóle sposobu postrzegania i konotowania gminy w świadomości ludności spoza gminy. Pomimo, iż gmina wyróżnia się skalą ruchu turystycznego, prawdopodobnie osoby wypoczywające nie kojarzą nazwy gminy w której przebywają, gdyż wieś gminna nie jest ważnym ośrodkiem turystycznym. PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO Najważniejsze determinanty wynikające z pozycji gminy w powiecie i województwie: Gmina pod względem większości wskaźników nie wyróżnia się – posiada wprawdzie specyfikę związana z dużą lesistością, czy charakterystycznym rozkładem przestrzennym terenów rolnych i lasów, ale są to uwarunkowania neutralne nie świadczące w żaden sposób o jej przewagach, czy stratach konkurencyjnych 16 CHARAKTERYSTYKA SIECI OSADNICZEJ Gmina Lubiewo położona jest w południowej części powiatu tucholskiego. Zajmuje powierzchnię ok. 163 km2 (16 280 ha) i zamieszkiwana jest przez 6 049 mieszkańców (według danych Urzędu Gminy; stan na 18.04.2012). Cechuje się niską gęstością zaludnienia, wynoszącą 36-372 osób na km2 (przy średniej w dla obszarów wiejskich: województwa - 48, powiatu - 33) oraz dość ograniczonymi możliwościami rozwoju osadniczego m.in. ze względu na występowanie zwartych powierzchni lasów, obejmujących 41,5 % powierzchni gminy (6757,7 ha). Siec osadnicza obejmuje 20 miejscowości podzielonych na 11 sołectw. Hierarchia sieci osadniczej gminy oparta jest w zasadzie o trzy poziomy. Pierwszy z nich, czyli najwyższy szczebel, zajmuje co ciekawe nie jedna, a dwie miejscowości – Lubiewo i Bysław. O ile w pierwszym przypadku zakwalifikowanie miejscowości do najwyższego poziomu jest oczywiste, co wynika z faktu iż jest to siedziba gminy, w której występuje koncentracja głównych instytucji i placówek obsługi mieszkańców, o tyle w drugim słuszność zakwalifikowania Bysławia do tego samego poziomu może tylko pozornie budzić wątpliwości. Bysław prócz tego, iż posiada pełniejsze wyposażenie w usługi niż siedziba gminy (mowa tu o posterunku policji, bogatej bazie gastronomicznej, zakładzie usług komunalnych, czy o strzeżonym kąpielisku), to cechuje się także Tabela 3. Liczba mieszkańców wg sołectw i miejscowości Nazwa sołectwa Liczba ludności sołectwa* Udział w ludności gminy Bysław 1787 29,54 Bysławek Cierplewo 395 93 6,53 1,54 Klonowo 655 10,83 Lubiewice 273 4,51 Lubiewo 1093 18,07 Minikowo 422 6,98 Płazowo 287 4,74 Sucha 622 10,28 Trutnowo Wełpin SUMA 209 213 6049 3,46 3,52 100 Wsie wchodzące w skład sołectwa Bysław Teolog Bysławek Cierplewo Klonowo Sokole Kuźnica Lubiewice Lubiewo Brukniewo Minikowo Zamrzenica Płazowo Szumiąca Wandowo Sucha Bruchniewo Koźliny Wielonek Trutnowo Wełpin SUMA Liczba ludności wsi* 1727 60 395 93 649 6 273 1066 27 377 45 235 51 1 564 54 1 3 209 213 6049 Udział w ludności gminy 28,55 0,99 6,53 1,54 10,73 0,10 4,51 17,62 0,45 6,23 0,74 3,88 0,84 0,02 9,32 0,89 0,02 0,05 3,46 3,52 100 większą liczbą ludności (zajmuje 1 miejsce w gminie). Łącznie miejscowości te koncentrują blisko 46,2 % ogółu ludności gminy. Taki stan sprawia, iż dominacja tych dwóch wsi w hierarchii osadniczej jest bardzo wyraźna. Ponadto koncentracja ludności w tychże dwóch dużych miejscowościach sprzyja rozwoju społeczno-gospodarczemu i przestrzennemu poprzez koncentrację usług, które jak wiadomo pełnią funkcję centro twórczą. Drugi poziom hierarchiczny stanowi miejscowość Sucha, Klonowo i Bysławek. Zlokalizowane są w nich pojedyncze usługi (Sucha - szkoła podstawowa, agencja pocztowa, kościół parafialny, gabinet lekarski ; Klonowo – szkoła podstawowa, punkt przedszkolny; Bysławek – punkt przedszkolny, klasztor). Miejscowości te cechują się znacznie mniejszym obszarem obsługi niż miejscowości pierwszego poziomu oraz niedużym znaczeniem w obsłudze mieszkańców całej gminy. 2 Według urzędu statystycznego gęstość zaludnienia wynosi 36 osób na km2 (stan na 2010), w przypadku gęstości zaludnienia obliczonej na podstawie danych Urzędu Gminy liczba ta wynosi 37 osób na km2 PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO * łączna liczba zamieszkałych stale i tymczasowo Źródło: Opracowano na podstawie danych Urzędu Gminy 17 Spośród pozostałych miejscowości należących do ostatniego poziomu, część z nich to wsie turystyczne, które powinny być w trybie przyśpieszonym poddane procesom rozwoju infrastruktury technicznej w celu utrzymania turystycznej funkcji gminy przy jednoczesnej minimalizacji szkodliwego oddziaływania na środowisko. Natomiast większą część stanowią wsie, które można uznać za rozwojowe (liczba mieszkańców powyżej 200). Wielkość ta niekiedy uznawana jest bowiem za graniczną wielkość powyżej, której miejscowości nabierają pewnych cech ułatwiających ich rozwój. Potencjał demograficzny jest zazwyczaj wystarczający dla zapewnienia takiej liczby urodzeń, która pozwoli na zrównoważenie ubytku ludności spowodowanego liczbą zgonów. Ponadto jest to liczba mieszkańców uzasadniająca lokowanie pojedynczych usług rynkowych, a także, szczególnie przy skoncentrowanej zabudowie, uzasadniająca inwestycje w zakresie infrastrukturalnym. Miejscowości liczące ponad 200 mieszkańców można więc uznać za prezentujące cechy rozwojowe. Na terenie gminy należą do nich: Płazowo, Minikowo, Lubiewice, Trutnowo i Wełpin. Jak można zauważyć nie wliczono tu miejscowości wskazanych na poszczególnych poziomach hierarchii sieci osadniczej. OPIS ZASOBÓW NATURALNYCH Zgodnie z podziałem fizyczno-geograficznym Polski przedstawionym przez J. Kondrackiego (2002), gmina Lubiewo znajduje się w obrębie dwóch jednostek, tj. Wysoczyzny Świeckiej i Doliny Brdy. Znaczna część jej powierzchni (wschodnia) położona jest w granicach Wysoczyzny Świeckiej. Natomiast mniejsza - zachodnia znajduje się generalnie w obrębie mezoregionu Doliny Brdy. PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO Takie położenie gminy, tj. w obrębie dwóch jednostek fizycznogeograficznych sprawia, iż krajobraz gminy cechuje się bogactwem i różnorodnością form, zarówno pod względem morfologicznym, jak i morfometrycznym. Zasadniczą część jej powierzchni zajmuje równina morenowa. Równina ta zalega przeciętnie na wysokości 100 – 110 m n.p.m i swym zasięgiem obejmuje centralną i wschodnią część gminy. Mniejsza część powierzchni gminy, tj. zachodnia i południowo-wschodnia zajęta jest natomiast przez równinę sandrową, w obrębie której lokalnie można spotkać formy wyłaniające się ponad jej powierzchnię, w postaci wysp morenowych. Dodatkowo powierzchnię całej gminy urozmaica duża ilość form wklęsłych i wypukłych, które charakteryzują się małą powierzchnią i nieregularnym kształtem. Ich wysokości względne wahają się od jednego do kilku metrów. Cechą charakterystyczną obszaru gminy jest występowanie licznych rynien polodowcowych, o przebiegu NE – SW, zajętych głównie przez jeziora i cieki. W rzeźbie zachodniej części gminy wyraźnie zaznacza się także dolina Brdy wraz charakterystycznymi podciętymi brzegami, powyżej miejscowości Zamrzenica. W poszczególnych częściach gminy podstawowe różnice obserwujemy nie tylko w kształcie form, ich rozmieszczeniu, ale także w stosunkach wysokościowych. Najwyższym miejscem w gminie jest wzniesienie położone na północ od wsi Wełpin (119 m n. p .m). Najniższym zaś tereny położone bezpośrednio nad rzeką Brdą, w zachodniej części gminy, powyżej miejscowości Zamrzenica (ok. 81,3 m n.p.m). Największe spadki terenu towarzyszą rynnom polodowcowym oraz dolinie Brdy. Generalnie obszar gminy obniża się w kierunku południowo – wschodnim. 18 Rysunek 2. Położenie obiektu badań na tle podziału administracyjnego i fizyczno – geograficznego wg J. Kondrackiego (2002) Różnorodność form terenu, ich cech morfometrycznych w połączeniu z różnorodnością litologiczną wpływa na wsiąkanie i spływ wód opadowych oraz gęstość sieci rzecznej. Pod względem hydrograficznym gmina Lubiewo położona jest w prawobrzeżnej części dorzecza Brdy. Odpływ wód powierzchniowych na jej terenie odbywa się zgodnie z nachyleniem terenu, a więc w kierunku południowo – zachodnim i zachodnim, poprzez rzekę Szumionkę3 i jej dopływ Bursztynicę (która częściowo przepływa przez północy fragment gminy), Bysławską Strugę wraz z dopływami (Dopływ poniżej Bysławka, Dopływ z jez. Strzyżyny), Dopływ spod Bruchniewa i rzekę Sucha wraz z Rowem Trutnowskim do Zbiornika Koronowo i Brdy, a następnie do Wisły. Zarówno Bysławska Struga, jak i rzeka Sucha w swoich biegach przepływają przez jeziora. W przypadku Bysławskiej Strugi jest to ciąg jezior (Wełpińskie, Bysławskie, Małe Bysławskie, Minikowskie, Zamczeńskie. Natomiast rzeka Sucha przepływa przez jezioro Małe Suskie i Sucha. Jeziora te wraz z kilkoma innymi, w tym odpływowymi i bezodpływowymi, są ważnym elementem hydrograficznym kształtującym krajobraz gminy. Ponadto 3 Rzeka Szumionka uchodzi bezpośrednio do Brdy w okolicach miejscowości Piła-Młyn. Na odcinku od miejscowości Szumiąca do ujścia Bursztynnicy (do Szumionki), rzeka ta znajduje się w granicach administracyjnych gminy Lubiewo lub sama stanowi granicę PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO Gmina Lubiewo posiada zróżnicowaną powierzchniową budowę geologiczną, co przejawia się głównie mozaikowym układem różnorodnych typów utworów. Występowanie poszczególnych utworów geologicznych wykazuje ścisłe powiązanie z układem form geomorfologicznych, których rozkład został omówiony. Tym samym na obszarze gminy widocznie dominują trzy grupy utworów geologicznych. Pierwszą z nich stanowią utwory glacjalne, głównie w postaci glin zwałowych. Druga grupa utworów geologicznych reprezentowana jest przez piaski i żwiry fluwioglacjalne związane z recesją lądolodu, zaś trzecią grupę osady organiczne w postaci torfów. Prócz wspomnianych grup występują także stanowią osady jeziorne w postaci iłków, mułków, piaski eoliczne oraz namuły, występujące w niewielkich obniżeniach terenu i dolinach cieków. Osady czwartorzędowe występują więc na całej powierzchni zlewni, a ich miąższość zróżnicowana jest w zależności od ukształtowania powierzchni podczwartorzędowej. 19 część z nich wykorzystywana jest one jako kąpieliska. Warto wspomnieć, iż pomimo wysokich walorów przyrodniczych teren gminy nie uchronił się od zmian spowodowanych działalnością człowieka. Przeprowadzone na jej obszarze prace melioracyjne, zwłaszcza w części wschodniej doprowadziły do znacznego przekształcenia odpływu na tym obszarze. Głównym celem przeprowadzonych prac hydrotechnicznych było osuszanie torfowisk i terenów podmokłych okalających jeziora, w celu pozyskania łąk na potrzeby rolnictwa. Według podziału hydrogeologicznego GZWP, teren badań nie jest położony w granicach Głównego Zbiornika Wód podziemnych. Obszar gminy Lubiewo, ze względu na walory przyrodnicze i krajobrazowe został objęty jest różnymi formami ochrony. Ogólna powierzchnia obszarów prawnie chronionych w gminie Lubiewo wynosi 6 528,17 ha. Stanowi to ok. 40 % powierzchni ogólnej powierzchni gminy. Przeciętnie na 1 mieszkańca przypada więc 11 267 m2 powierzchni prawnie chronionej (w województwie – 2760 m2, w Polsce - 2655 m2). Powierzchnia poszczególnych form ochrony przyrody na terenie gminy przedstawia się następująco: Tucholski Park Krajobrazowy 230,0 ha, Obszar Chronionego Krajobrazu Zalewu Koronowskiego 6075 ha, rezerwat faunistyczno-ornitologiczny „Czapliniec Koźliny” 23,21 ha, 98 użytków ekologicznych (blisko ¼ ogólnej liczby w powiecie tucholskim) 199,97 ha, 15 pomników przyrody (13 drzew lub ich grup i dwa głazy narzutowe) 6 projektowanych pomników przyrody (5 drzew lub ich grup i 1 głaz narzutowy). Formy te w ujęciu przestrzennym swym zasięgiem obejmują poszczególne części gminy. W granice Tucholskiego Parku Krajobrazowego włączona została północno-zachodnią część gminy (tereny na wysokości miejscowości Szumiąca położone zachód od drogi wojewódzkiej Tuchola – Świecie do granic gminy). Z kolei Obszar Chronionego Krajobrazu Zalewu Koronowskiego obejmuje znaczną PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO Wspomniana budowa geologiczna, zmienność litologiczna utworów powierzchniowych, rzeźba terenu, a także w pewnym stopniu warunki wodne determinowały powstanie i rozmieszczenie gleb na obszarze gminy. Przewaga gleb, wykształconych głównie na utworach piaszczystych, znacznie ograniczyła na terenie gminy swobodny rozwój rolnictwa. Stąd też obszar ten cechuje się znaczną powierzchnią lasów, które zajmują około 41,5 % powierzchni gminy, w większości tworząc zwarty kompleks leśny. Szeroko rozprzestrzenione piaski akumulacji wodno-lodowcowej, częściowo poddane procesom eolicznym i o stosunkowo ubogich glebach bielicowych i rdzawych zostały zajęte przez bory sosnowe. W ich drzewostanie prócz sosny sporadycznie spotykać można brzozę oraz świerk. Do obecnej dominacji sosny doprowadziły nie tylko ubogie gleby, na których bardzo dobrze rozwija się sosna, ale także długotrwała i niewłaściwa gospodarka leśna, polegająca na wyrębie naturalnych drzewostanów i odnawianiu ich tylko tym jednym gatunkiem. Obok zbiorowisk leśnych na obszarze gminy występują także torfowiska i łąki o szczególnych walorach przyrodniczych. Znaczne powierzchnie łąk uzyskano w sposób sztuczny, poprzez zmeliorowanie terenów podmokłych, czego przykładem jest m.in. wschodnia część gminy. Duża powierzchnia obszarów leśnych, a także obecność torfowisk stanowi ważny element środowiska geograficznego wpływający na stosunki wodne analizowanego obszaru. Torfy w otoczeniu jezior prócz tego, że pełnią m.in. funkcję retencyjną, są doskonałym systemem samooczyszczania (zanieczyszczeń pochodzących ze spływu powierzchniowego) oraz zmniejszają wahania stanów wody w jeziorach. Duża powierzchnia obszarów leśnych wykazuje natomiast właściwości termoregulacyjne. Las magazynuje zapasy wilgoci, zwiększa retencję gruntową oraz ogranicza parowanie z powierzchni terenu, zwiększając jednocześnie transpirację. Ponadto obszary leśne regulują odpływ, opóźniając go i ograniczając spływ powierzchniowy. Oddziaływanie lasu jest, więc wielostronne i odgrywa on pozytywną rolę w bilansie wodnym. 20 zachodnią część obszaru gminy. W ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 na terenie gminy Lubiewo wyznaczono specjalny obszar ochrony „Bory Tucholskie” (kod obszaru PLB 220009) w celu ochrony siedlisk przyrodniczych. Swym zasięgiem obszar ten obejmuje północną części gminy (tj. głównie tereny na północ od drogi wojewódzkiej nr 240). Obecność form ochrony przyrody na terenie gminy wiąże ze sobą nie tylko pewne ograniczenia w rozwoju, ale także w pewien sposób może prowadzić do ukierunkowania prowadzonej gospodarki. Stąd też obszar nie tylko gminy, ale także całego powiatu tucholskiego należy do jednych z „najczystszych” regionów województwa kujawsko-pomorskiego. Dodatkowo na taki stan postrzegania regionu wpływa położenie gminy z dala od dużych aglomeracji miejskich. Powoduje to, iż eliminowana jest możliwość wystąpienia większości zagrożeń o charakterze komunalnym i przemysłowym, generowanych głównie przez wielkie skupiska ludności i podmiotów gospodarczych. Z tego też powodu gmina nie jest objęta szczegółowym monitoringiem z ramienia służb inspekcji ochrony środowiska. Potencjalnym zagrożeniem wód podziemnych, ale i gruntu jest obecność stacji benzynowych. Ewentualna awaria (niekontrolowany wyciek paliwa) może prowadzić do skażenia gruntów, zalegających przy powierzchni wód podziemnych. Poza tym do głównych zagrożeń środowiska przyrodniczego na analizowanym terenie należeć będzie jednak zanieczyszczenie powietrza oraz hałas komunikacyjny. Podobnie, jak w przypadku wód teren gminy nie był objęty badaniem. Niemniej należy się spodziewać okresowego obniżania stanu sanitarnego na skutek oddziaływania lokalnych źródeł zanieczyszczeń. Sytuacja ta może dotyczyć głównie okresu grzewczego. Wówczas do bezpośredniego zagrożenia należy zaliczyć niską emisję powodowaną z przez prywatne paleniska, zasilane często nie tylko surowcami nieodnawialnymi, ale także odpadami (plastikowe butelki, makulatura). Niekorzystne oddziaływanie jest jednak niwelowane w pewien sposób poprzez dobre warunki do przewietrzania. Przez teren gminy przebiega droga wojewódzka nr 240, stąd teren przyległy do niej narażony jest uciążliwość związaną z hałasem drogowym. Z uwagi na brak pomiarów poziomu hałasu trudno określić zasięg uciążliwości hałasowej. Można jednak przypuszczać, że na granicy pasa drogowego okresowo występują przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu związane z natężeniem ruchu kołowego. Zwiększająca się liczbą przejeżdżających samochodów (w tym ciężarowych), stanowi nie tylko zagrożenie dla środowiska, ale i ludzi. Na obszarze gminy Lubiewo występujące złoża naturalnych surowców mineralnych, głównie kruszyw eksploatowane są metodą odkrywkową. W efekcie eksploatacji odkrywkowej powstają wyrobiska, niekiedy głębokie i zawodnione, co w efekcie prowadzi do mniejszej lub większej degradacji środowiska przyrodniczego i obniżenia walorów krajobrazowych terenu. W gminie Lubiewo funkcjonuje kopalnia surowców mineralnych „Cierplewo I” (powierzchnia 5 ha), wydobywająca głównie kruszywo naturalne - piasek. Istniejące walory krajobrazowe obszaru gminy Lubiewo wzbogacane są przez obiekty kulturowe. Na jej terenie do najważniejszych obiektów zabytkowych architektury i budownictwa należy: Dworzec kolejowy (BRUCHNIEWO) - murowany budynek dawnego dworca kolejowego w Bruchniewie, który powstał na początku XX w. Obecnie z powodu zawieszenia ruchu towarowego i pasażerskiego obiekt przekwalifikowano na funkcję mieszkaniową Kaplica grobowa rodziny Derkowskich (BYSŁAW) - murowana kaplica grobowa rodziny Derkowskich pochodząca z końca XIX w., usytuowana jest we wschodniej części cmentarza parafialnego PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO OPIS ZASOBÓW KULTUROWYCH 21 Zespół kościoła parafialnego p.w. Przemienienia Pańskiego (BYSŁAW) - neogotycki, wolnostojący, orientowany budynek kościoła parafialnego, usytuowany na niewielkim wzniesieniu, na parceli przy drodze z Tucholi do Świecia. Plac o nieregularnym kształcie okolony murowanym ogrodzeniem pochodzącym z początku XX w., którego niektóre przęsła w ostatnich latach odrestaurowano. W najbliższym otoczeniu świątyni po południowo – zachodniej stronie budynek plebanii, po południowo – wschodniej stronie natomiast groby poprzednich kapłanów parafii. Obiekt założony na planie prostokąta, z kwadratową zakrystią od południa. Korpus nawowy jednoprzestrzenny z chórem muzycznym usytuowanym w partii zachodniej świątyni, wspartym na czterech słupach z mieczami, ograniczonym poprzez balustradę o płycinowych podziałach. Po przeciwnej stronie natomiast tęczowa arkada oddziela prezbiterium od nawy. Ściany kościoła wymurowano z cegły pełnej, palonej na zaprawie wapienno – cementowej, od zewnątrz nieotynkowanej. Więźba dachowa drewniana, nad nawą kleszczowa, w pozostałej części świątyni zróżnicowana w zależności od formy dachu. Całość zwieńczona dachem z dachówki ceramicznej oraz blachą miedzianą pokrywającą wieżę. Schody granitowe, proste, jednobiegowe o różnej ilości stopni poprzedzają wszystkie zewnętrzne wejścia. Dodatkowo w aneksach drewniane, zabiegowe z zakrętem. Otwory okienne świątyni prostokątne, wydłużone, zamknięte ostrym łukiem, nieotwierane w obokniach ceglanych. W prezbiterium na wschodniej ścianie okno w formie sześciolistnej rozety z witrażem przedstawiającą scenę Przemienienia Pańskiego. Otwory drzwiowe prostokątne, ograniczone łukiem odcinkowym, jedno i dwuskrzydłowe, płycinowo – ramowe, osadzone na kutych, żelaznych zawiasach. Elewacja zachodnia – frontowa z głównym otworem drzwiowym zamkniętym łukiem odcinkowym, nad którym ozdobna blenda w typie biforium. Powyżej ośmioboczna szklana rozeta. Wieża z dwoma dzwonami pochodzącymi z 1636 r. oraz 1887 r., pokryta dachem czterospadowym z iglicą zwieńczoną krzyżem. Elewacja południowa z dwuuskokowymi szkarpami odzwierciedlającymi podział wewnętrzny na przęsła oraz boczne wejście. W elewacji wschodniej dominuje niższa i węższa ściana prezbiterium niż obrys ściany korpusu głównego. Na osi prezbiterium zdwojone okno ostrołukowe rozdzielone laską. Skrajne elementy elewacji flankują dwuuskokowe szkarpy, fasadę natomiast wieńczy trójkątny podwieszany szczyt. Elewacja północna wykonana analogicznie do południowej. Neogotyckie wyposażenie świątyni tworzy ołtarz główny wraz z bocznymi wykonany ok. 1888 r. Całość wystroju uzupełnia polichromia. (Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Toruniu, Delegatura w Bydgoszczy, B. Derkowska – Kostkowska, L. Łbik, 1995) Zespół Klasztory Benedyktynek ob. Sióstr Miłosierdzia (BYSŁAWEK) - Zespół klasztorny, w którego skład wschodzi kościół wraz z klasztorem tworzy jeden budynek usytuowany szczytem do drogi. Całość zlokalizowana na prostokątnej parceli oddzielonej od południa murem, w którym znajduje się brama flankowana a w jej pobliżu dwa rozłożyste drzewa. W południowo – wschodniej części parceli cmentarz Sióstr Miłosierdzia. Całość placu podzielona siatką na kilka mniejszych działek o funkcjach gospodarczych. Od wschodu do parceli przylega ceglany budynek plebani z pocz. XX w. Obiekt założony na rzucie wydłużonego prostokąta z kościołem w części południowej z jednoprzęsłowym prezbiterium, kształtem zbliżonym do kwadratu, z zakrystią od zachodu oraz kaplicą Matki Boskiej od wschodu. Korpus świątyni trójnawowy z nawą główną nieco szerszą niż prezbiterium oraz emporami łączącymi się z emporą korpusu. Wieża przylegająca do elewacji południowej z obszerną kruchtą rozpościerającą się do nawy głównej. Od północy ze świątynią graniczy klasztor posiadający nieregularny układ wnętrza z wejściem głównym w elewacji zachodniej. Ściany zespołu klasztornego obustronnie otynkowane powstały z cegły pełnej palonej z domieszką kamienia w partii przyziemia, na zaprawie wapiennej i wapienno cementowej. Więźba dachowa drewniana, płatwiowa o niepełnej PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO 22 PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO masywnej konstrukcji zwieńczona dachem krytym dachówką ceramiczną karpiówką w koronkę. Otwory okienne w poszczególnych elewacjach świątyni prostokątne, w górnej części ograniczone łukiem odcinkowym, o metalowej konstrukcji. W klasztorze również prostokątne, otwierane, skrzynkowe, z krzyżem okiennym właściwym o przechodzącym ślemieniu lub ze słupkiem. Otwory okienne w wieży natomiast prostokątne 16 lub 20 – podziałowe z nadślemieniem półkolistym. Frontowe drzwi do świątyni prostokątne z półkolistym nadświetlem, dwuskrzydłowe, płycinowo – ramowe. W zachodniej elewacji otwór drzwiowy do klasztoru z nadświetlem oraz motywem rautowym na dolnych płycinach skrzydeł. Elewacja południowa, frontowa symetryczna z fasadą na niskim, gładkim cokole zwieńczonym wyprofilowanym gzymsem kordonowym. Elewacje zachodnia i wschodnia gładko wytynkowane, ze skośnymi, otynkowanymi, szerokimi przyporami powstałymi z cegły i kamienia wtopionymi górną krawędzią w muru. Wyposażenie świątyni zróżnicowane. Ołtarz główny neoromański pochodzący najprawdopodobniej z III ćw. XIX w. oraz cztery boczne w stylu wczesnobarokowo – manierystycznym z XVIII w. oraz rokokowym z II poł. XVIII w. Dopełnienie stwarza polichromia rokokowo – klasycystyczna datowana na ok. 1820 r. przemalowana na początku XX w. (Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Toruniu, Delegatura w Bydgoszczy, B. Derkowska – Kostkowska, 1996) Zespół młyna (CIERPLEWO) - murowany, nieotynkowany budynek dawnego młyna wybudowano na pocz. XX w. Szkoła (LUBIEWICE) - nieotynkowany obiekt będący w przeszłości szkołą powstał na początku XX w., obecnie pełni funkcje mieszkania Kościół parafialny p.w. św. Mikołaja (LUBIEWO) - neoromańska świątynia wybudowana na przełomie 1841 / 1842 r. usytuowana w centralnej części wsi, pomiędzy dwiema najbardziej znaczącymi ulicami Lubiewa zajmuje miejsce dawnego drewnianego kościółka zniszczonego podczas pożaru, który miał miejsce w 1836 r. W najbliższym otoczeniu budynku znajduje się cmentarz parafialny, a po jego północnej stronie plebania. Murowane ściany kościoła powstały z kamienia ciosanego oraz cegły wykorzystanej w obramowaniu okien i drzwi. Całość budynku zwieńczona została dwuspadowym dachem, który pod koniec lat 60 – tych XX w. pokryty został falistym eternitem. Budynek założony na rzucie prostokąta z kwadratowym prezbiterium, z półkolistą apsydą oraz dwiema dobudówkami, z kruchtą od północy oraz zakrystią od południa. Dodatkowo wschodni szczyt kościoła zakończony został sygnaturką z 1861 r., w której znajduje się najmniejszy z obecnych dzwonów. Otwory okienne prostokątne zwieńczone łukiem odcinkowym, usytuowane analogicznie w elewacji południowej i północnej, wykonane ze szkła katedralnego. Dodatkowo trzy mniejsze również zakończone łukiem odcinkowym w apsydzie. Do zachodniej elewacji świątyni dobudowano w 1861 r. czterdziesto metrową wieże powstałą z kamienia ciosanego i cegły. Jej górna kondygnacja została zwieńczona czterema szczytami z iglicą zakończoną krzyżem. Wieże wyposażono w cztery tarcze zegarowe oraz trzy dzwony o łącznej wadze ponad 1, 5 tony. Wnętrze kościoła polichromowane ze scenami ukazującymi tajemnice różańca umiejscowionymi na balustradzie chóru. Wnęki, okna oraz arkada wydzielająca apsydę zamknięte półkoliście. Świątynia posiada trzy ołtarze: główny oraz dwa boczne. Główny pochodzący z II poł. XIX w. składa się z mensy oraz nastawy ołtarzowej wyposażonej w obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem oflankowanej czterema kolumnami o korynckich głowicach. Nastawę ozdabiają dodatkowo dwie rzeźb – św. Wojciecha oraz św. Stanisława, pochodzące z poł. XVII w. Za obrazem głównym na zasuwie umieszczone zostały dwa kolejne obrazy, przedstawiające św. Wojciecha oraz św. Walentego, drugiego patrona parafii. Boczne ołtarze usytuowane zostały po południowej i północnej stronie nawy. Pierwszym jest 23 PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO ołtarz św. krzyża datowany na 1835 r., drugi natomiast poświęcony został św. Janowi Nepomucenowi (Iwicki 2007) Szkoła (PŁAZOWO) - murowany, nieotynkowany budynek dawnej szkoły, wybudowany został na początku XX w., obecnie pełni funkcje dwóch mieszkań nauczycielskich Szkoła (TRUTNOWO) Nieotynkowany budynek dawnej szkoły w Trutnowie powstał na pocz. XX w. Obecnie zaadaptowany jest na funkcje mieszkaniową. Zespól dworsko-parkowy z XIX w. (TEOLOG) Zespół dworsko – parkowy z XIX w. (WEŁPIN) 24 SFERA SPOŁECZNA DEMOGRAFIA Zmiany liczby ludności Pod względem liczby ludności gmina Lubiewo należy do grupy średnich gmin województwa kujawsko – pomorskiego (58 pozycja spośród 127 gmin i obszarów wiejskich na terenie województwa). W 2010 roku zamieszkiwana była przez 5 794 osoby, co stanowiło 12,15 % całkowitej ludności powiatu tucholskiego (3 miejsce spośród obszarów wiejskich powiatu tucholskiego). Gęstość zaludnienia w gminie wynosiła 36 osób/km2 i była znacznie niższa od średniej dla obszarów wiejskich województwa (48 osób/km2) oraz dla obszarów wiejskich powiatu tucholskiego, gdzie wynosiła 33 osób/km2.. Tabela 4. Liczba ludności gmin powiatu tucholskiego w 2010 roku Jednostka terytorialna Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Śliwice Tuchola Tuchola - miasto Tuchola - obszar wiejski Powiat tucholski Ludność ogółem 6588 5195 4439 5794 5465 20206 13886 6320 47687 Udział w ludności powiatu 13,8 10,9 9,3 12,1 11,5 42,4 29,12 13,25 - Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Sytuację demograficzną gminy na przestrzeni ostatnich piętnastu lat określić można, jako stabilną. Stan ludności z roku 2010 jest porównywalny ze stanem z roku 1995. Jednakże na przestrzeni lat 1995 -2010 obserwuje się niewielkie wahania liczby ludności, które spowodowane są przede wszystkim wielkością przyrostu naturalnego i saldem migracji. Na terenie gminy, podobnie jak na terenie całego powiatu tucholskiego występował powolny wzrost liczby ludności, którego natężenie było bardzo małe. Wyjątkiem były lata 1997 – 2000, kiedy to wystąpił wyraźny spadek liczby ludności o 222 osoby. Tym samym od roku 1998 do 2007 liczba ludności nie przekraczała poziomu 5,8 tys. W ostatnich latach obserwuje się występowanie na przemian tendencji spadkowej i wzrostowej. Z powodu braku danych statystycznych (wieloletnich) dla poszczególnych miejscowości położonych w granicach administracyjnych gminy Lubiewo nie sposób opisać zmiany liczby ludności w analizowanym przedziale czasowym. Biorąc jednak pod uwagę dane statystyczne z roku 2009 i najbardziej aktualne, tj. z 2012 (dane udostępnione przez Urząd Gminy) okazuje się, że większość miejscowości gminy odnotowała spadek liczby ludności. Największe negatywne zmiany dotyczą miejscowości: Płazowo, Minikowo, Sucha, zaś pozytywne miejscowości Bysław i Bysławek. SFERA SPOŁECZNA Porównując obszary wiejskie powiatu tucholskiego pod względem zmian liczby ludności w latach 1995 – 2010 gmina Lubiewo wykazuje korzystne uwarunkowania. W całym powiecie zdecydowanie wyróżnia się gmina: Tuchola i Cekcyn, gdzie na obszarach wiejskich w analizowanych latach zanotowano wzrost liczby ludności kolejno o 4,45 % oraz 3,36 %. Minimalnie niższy zanotowała gmina Śliwice (2,65 %). Gmina Lubiewo zajmuje 4 miejsce spośród wszystkich gmin wiejskich powiatu tucholskiego i jest ostatnią gminą w rankingu wykazującą wzrost liczby ludności. W stosunku do roku wyjściowego, który dla potrzeb analizy wyznaczono na 1995, liczba ludności w gminie w odniesieniu do 2010 roku wzrosła zaledwie o 14 osób, czyli o 0,24 %. Pozostałe gminy, tj. Gostycyn i Kęsowo odnotowały natomiast spadki liczby ludności rzędu: ok. 100 osób w przypadku Kęsowa oraz ok. 240 osób w przypadku Gostycyna. 25 Rys. Zmiany liczby ludności na obszarach wiejskich powiatu tucholskiego Tabela 5. Zmiany liczby ludności w wybranych miejscowościach gminy Lubiewo Ludność ogółem Jednostka terytorialna Bysław Bysławek Cierplewo Klonowo Lubiewice Lubiewo Minikowo Płazowo Sucha Trutnowo Wełpin 2009* 1695 366 87 653 272 1105 422 273 619 209 211 2012** 1727 395 93 649 273 1066 377 235 564 209 213 Zmiana 2012-2010 (osoby) Zmiana 2012-2010 (%) 32 29 6 -4 1 -39 -45 -38 -55 0 2 1,89 7,92 6,9 -0,61 0,37 -3,53 -10,66 -13,92 -8,89 0 0,95 Oceniając wpływ liczby ludności na możliwości rozwoju gminy należy zwrócić uwagę na następujące uwarunkowania: mała liczba mieszkańców poszczególnych miejscowości jest uwarunkowaniem mało korzystnym. Wiąże się bowiem ze stosunkowo małym popytem, który jest istotny dla rozwoju handlu, usług, miejsc pracy, czy inwestycji komunalnych związanych z obsługą mieszkańców na obszarach wiejskich powiatu tucholskiego występuje zjawisko stagnacji lub niewielkiego wzrostu / spadku liczby mieszkańców. Obserwując dynamikę zmian liczby ludności gminy Lubiewo założenie, iż liczba ludności może w kolejnych latach ulec znaczącemu wzrostowi jest mało realne. Jednakże należy wspomnieć, iż sam fakt utrzymywania się liczby ludności na stałym poziomie lub jej powolnego wzrostu jest już zjawiskiem pozytywnym SFERA SPOŁECZNA *dane Urzędu Statystycznego, ** dane Urzędu Gminy Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS i danych Urzędu Gminy 26 Ruch naturalny Na ruch naturalny ludności podstawowy wpływ wywiera liczba urodzeń i zgonów. W latach 1995 – 2010 na obszarze gminy Lubiewo obserwuje się liczne wahania przyrostu naturalnego (różnica wielkości urodzeń i zgonów), związane z liczbą rodzących się dzieci i zgonów. Szczególnie charakterystyczne są zmiany przypadające na lata 2003 – 2010. Rysunek 3. Przyrost naturalny w latach 1997 - 2010 Do roku 2003 bowiem, zmiany te polegały głównie na sukcesywnym obniżaniu się liczby urodzeń i zgonów. Wówczas liczba urodzeń zmalała z 98 do 59, zaś liczba zgonów 54 do 31. Tym samym adekwatnie do wspomnianej sytuacji kształtował się także trend przyrostu naturalnego. Począwszy od roku 2003 zaobserwowano cykliczne wzrosty przyrostu naturalnego determinowanego wzrostem liczby urodzeń (których kulminacją była odnotowana maksymalna liczba urodzeń w roku 2005, 2008 i 2010) i jednoczesnym spadkiem liczby zgonów (rzędu 12-14 względem roku poprzedzającego). W ciągu tych ośmiu lat liczba urodzeń oscylowała od 57 do 81-82. W roku 2006, biorąc pod uwagę cały analizowany przedział czasowy liczba rodzących się dzieci osiągnęła wartość minimalną (57). W tym samym czasie wzrosła także liczba zgonów (58), co wpłynęło na niewielką, ale ujemną wartość przyrostu naturalnego (liczba zgonów przewyższyła liczbę urodzeń). W ostatnim roku, tj. 2010 na terenie gminy urodziło się 82 dzieci oraz zmarło 49 osób, co dawało wskaźnik przyrostu naturalnego na 1000 mieszkańców rzędu 5,6. Generalnie gmina Lubiewo na tle obszarów wiejskich województwa kujawsko-pomorskiego wykazuje dość korzystne wartości. Nieco gorzej natomiast wypada na tle pozostałych gmin powiatu tucholskiego. Średnia wartość wskaźnika liczby urodzeń odniesionego do liczby mieszkańców wyniosła w okresie 2002-2010 blisko 12,3/1000 mk. Wyższe wartości notowano w przypadku Gostycyna, Cekcyna, Śliwic i obszarów wiejskich gminy miejsko-wiejskiej Tuchola, niższe zaś jedynie w gminie Kęsowo. Wskaźnik zgonów na terenie gminy Lubiewo wynosił 8,9/1000 mk. Prócz SFERA SPOŁECZNA Co ciekawe, gmina Lubiewo cechowała się najwyższą średnią wskaźnika przyrostu naturalnego za lata 2002 – 2010, jaką odnotowano wśród wszystkich obszarów wiejskich powiatu tucholskiego. 27 analizowanej gminy, wartość poniżej 9 zgonów na 1000 mk odnotowano tylko w przypadku gminy Kęsowo. Dla większości pozostałych gmin wskaźnik ten przyjmował wartość od 9,2 do 9,93. Jednakże tylko w dwóch przypadkach były one niższe od średniej z wielolecia dla obszarów wiejskich województwa (mowa tu o gm. Śliwice i Cekcyn). W przypadku zaś obszaru wiejskiego Tuchola wartość wskaźnika osiągnęła aż 10,7 zgonów na 1000 mk. Tabela 6. Wskaźnik przyrostu naturalnego, liczby urodzeń i zgonów dla gmin i obszarów wiejskich powiatu tucholskiego (na podstawie średniej z wielolecia) Jednostka terytorialna Przyrost naturalny 3,34 2,42 3,10 3,31 3,10 2,57 Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Śliwice Tuchola - obszar wiejski Obszary wiejskie województwa kujawsko-pomorskiego Wskaźnik za lata 2002 – 2010 (na 1000 mk) Urodzenia 12,53 12,37 11,97 12,27 12,79 12,73 2,10 Zgony 9,20 9,93 8,87 8,94 9,68 10,17 11,70 9,70 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Ruch migracyjny Liczba ludności determinowana jest nie tylko przyrostem naturalnym, lecz także napływem nowych i odpływem obecnych mieszkańców z terenu gminy. Zmiany te – w ujęciu ilościowym – na terenie gminy Lubiewo przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 7. Migracje ludności w gminie Lubiewo w latach 1995 - 2010 Rok 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Zameldowania w ruchu wewnętrznym Zameldowania z zagranicy 41 57 48 75 58 42 49 58 75 35 56 66 77 64 68 43 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 Wymeldowania Wymeldowania w ruchu za granicę wewnętrznym osoby 71 0 52 0 68 0 89 0 115 0 81 0 53 0 68 0 55 0 57 0 45 0 72 3 59 2 64 0 63 1 62 1 Saldo migracji wewnętrznych Saldo migracji zagranicznych -30 5 -20 -14 -57 -39 -4 -10 20 -22 11 -6 18 0 5 -19 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 -3 -1 0 0 -1 Jak wynika z zestawienia przez większość lat objętych analizą liczba ludności napływającej była niższa od ilości mieszkańców opuszczającej teren gminy, a saldo migracji utrzymywało się na ujemnym poziomie. Największy odnotowany odpływ mieszkańców przypadł na rok 1999, kiedy to z gminy wymeldowało się 115 osób. Dodatnie saldo migracji charakterystyczne było jedynie dla roku: 1996, 2003, 2005, 2007 i 2009. Wartość wskaźnika wahała się wówczas od +5 do +20. W ostatnim roku badanego okresu (2010) saldo migracji osiągnęło niekorzystną wartość i wyniosło -20. Biorąc natomiast pod uwagę dynamikę zmian (rok 2010 w odniesieniu do 1997) okazuje się, iż z terenu gminy na przestrzeni analizowanego okresu wymeldowało się 1 081 mieszkańców, podczas gdy zameldowało się 916. Przewaga osób opuszczających nad przybywającymi wyniosła więc 165 osób (ujemne saldo migracji). Ludność napływająca do gminy w latach 1995 – 2010 pochodziła głównie ze SFERA SPOŁECZNA Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS 28 wsi (ok. 53% wszystkich zameldowań z wielolecia). Udział ludności napływającej z zagranicy wyniósł zaledwie 0,4 %. Odpływ ludności z gminy Lubiewo – wg danych statystycznych – odbywał się głównie do miast (50,7% wszystkich wymeldowań z wielolecia). Wymeldowania za granicę kraju stanowiły natomiast 0,6%. Rysunek 4. Porównanie wskaźnika ruchu migracyjnego na tle obszarów wiejskich powiatu tucholskiego (średnia za lata 2005 – 2010) Większość obszarów wiejskich powiatu tucholskiego – biorąc pod uwagę średnią z 5 lat, tj. 20052010 – notuje przewagę liczby wymeldowań nad zameldowaniami (ujemne saldo migracji). Wskaźniki liczby wymeldowań wyrażone na 1000 mieszkańców kształtowały się zazwyczaj powyżej 10 (wyjątek gmina Śliwice). Odmienną sytuację prezentowały obszary wiejskie gminy miejsko-wiejskiej Tuchola i Lubiewo, na terenie których odnotowano dodatnią wartość salda migracji. W pierwszym przypadku wartość wynosiła 1,75/1000 mk, natomiast w drugim 0,12/1000 mk. Pomimo, iż była to niska wartości dla Lubiewa to jednak w odniesieniu do pozostałych gmina zjawisko to należy uznać za korzystne. Dodatkowo gmina Lubiewo oraz Śliwice wykazują dość specyficzną, w stosunku do pozostałych gmin sytuację. Liczba osób skłonnych do osiedlenia na ich terenie jest dość niska przy również niskiej liczbie osób je opuszczających. Stąd też może to wskazywać na pewien stopień zasiedziałości społeczeństwa. Analiza struktury ludności badanej gminy została przeprowadzona w oparciu o płeć i wiek jej mieszkańców. Generalnie strukturę wieku mieszkańców gminy można uznać za dość korzystną. Najliczniejszą grupę wiekową na obszarze gminy stanowi ludność w wieku 25 – 29 (statystycznie w grupie tej notuje się najwyższy odsetek urodzeń i zawieranych małżeństw). Jej udział w ogólnej liczbie mieszkańców wynosi 8,5 %. Należy jednak spodziewać się, iż w najbliższym czasie jej wielkość ulegnie czasowemu zmniejszeniu ponieważ poprzedzające ją grupy wiekowe są mniej liczne. Aktualnie najmniej liczną grupę wiekową w przedziale 15 – 64 (zakres wieku produkcyjnego) stanowi ludność w wieku 45 – 49 (5,32 % ogólnej liczby mieszkańców gminy w 2010 roku). Z punktu rozwoju demograficznego największe znaczenia ma wskaźnik w grupach wiekowych od 15 do 40 roku życia (przedział wiekowy, w którym generalnie zawierane są małżeństwa i występuje SFERA SPOŁECZNA Struktury ludności 29 najwięcej urodzeń dzieci). Na terenie gminy Lubiewo jej udział w ogólnej liczbie mieszkańców gminy wynosi 38,4 %, co jest wartością typową dla gmin powiatu tucholskiego. Tabela 8. Struktura ludności gminy Lubiewo ze względu na płeć i wiek (2010) Grupa wiekowa Ogółem Grupa 15 - 39 lat 0-4 5–9 10 - 14 15 - 19 20 - 24 25 - 29 30 - 34 35 - 39 40 - 44 45 - 49 50 - 54 55 - 59 60 - 64 65 - 69 70 - 74 75 - 79 80 - 84 85 i więcej Ludność ogółem Liczba mężczyzn Liczba kobiet Wskaźnik feminizacji 5794 2225 362 331 418 452 399 490 462 422 349 308 434 375 331 160 181 142 112 66 2946 1176 183 190 208 241 214 266 245 210 193 164 208 207 153 70 86 60 33 15 2848 1049 179 141 210 211 185 224 217 212 156 144 226 168 178 90 95 82 79 51 97 89 98 74 101 88 86 84 89 101 81 88 109 81 116 129 110 137 239 340 Przewaga liczby mężczyzn 98 127 4 49 Przewaga liczby kobiet 2 30 29 42 28 2 37 20 18 39 25 20 9 22 46 36 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS W przypadku zaś struktury wieku ludności badanej według ekonomicznych grup wiekowych, na tle całego województwa wskazuje na niski udział osób w wieku poprodukcyjnym (powyżej 59 lat dla kobiet i 64 lat dla mężczyzn). Odsetek osób w tym wieku wynosi 14,5%, podczas gdy średnia dla całego województwa wynosi 16 %. Jednakże uwzględniając udział ludności poprodukcyjnej na tle dla obszarów wiejskich województwa, który wynosi dla nich 14,3% gmina wypada nieco gorzej (najgorzej na tle gmin całego powiatu). Ludności w wieku produkcyjnym w gminie jest nieco mniej niż 62%, czyli o niespełna 2 punkty procentowe mniej niż średnia dla obszarów wiejskich w województwie. Natomiast udział ludności w wieku przedprodukcyjnym gminy, wynoszący 23,7 % jest jednym z najwyższych wśród gmin powiatu, co jest zjawiskiem korzystnym. Identyczny wynik zanotowała gmina Śliwice. Pozostałe gminy zaś charakteryzują się niższym udziałem. SFERA SPOŁECZNA Mniej korzystniej w odniesieniu do struktury wieku przedstawia się struktura płci mieszkańców. W 2010 roku mężczyźni stanowili 50,85 % ogółu ludności gminy Lubiewo. Przewaga mężczyzn nad kobietami wynosiła 98 (2 946 mężczyzn wobec 2 848 kobiet). W związku z powyższym wskaźnik feminizacji – określający liczbę kobiet przypadającą na 100 mężczyzn wyniósł 97 i był obok gminy Kęsowo i Śliwice najniższy wśród wszystkich obszarów wiejskich powiatu tucholskiego. W przypadku pozostałych gmin wiejskich i obszarów wiejskich gmin miejsko-wiejskich powiatu tucholskiego, osiągnęły one poziom wskaźnika równy 100 (czyli wartości charakterystycznej dla obszarów wiejskich województwa kujawsko – pomorskiego w 2010 roku). Analizując natomiast wskaźnik feminizacji w poszczególnych grupach wiekowych okazuje się, że tradycyjnie najwyższą wartość (w związku z podwyższoną śmiertelnością mężczyzn i krótszym przeciętnym trwaniem życia) notuje się w starszych grupach, tj. powyżej 60 lat, co jest typowe dla większości polskich gmin. Zdecydowana przewaga kobiet występuje już w grupie osób liczących powyżej 80 lat Wśród grupy (80 –84 lat) kobiet jest ponad dwukrotnie więcej niż mężczyzn, zaś w przypadku grupy powyżej 85 lat przewaga ta wynosi już trzykrotność. Niekorzystnym zjawiskiem jest także wartość wskaźnika feminizacji w grupie wiekowej 5 – 9, która wynosi 74. Może to w przyszłości wpłynąć m.in. na tempo starzenia się społeczeństwa, chęć opuszczenia przez wspomnianą grupę terenu gminy, czy determinować liczbę rodzących się dzieci. 30 Tabela 9. Porównanie udziału grupy wiekowej i wskaźnika feminizacji w gminach powiatu tucholskiego (2010) Grupa wiekowa 15 - 39 lat Jednostka terytorialna Ludność ogółem Liczba mężczyzn Liczba kobiet Wskaźnik feminizacji 2533 1984 1710 2225 2065 7714 5309 2405 1312 1014 892 1176 1097 3953 2734 1219 1221 970 818 1049 968 3761 2575 1186 93 96 92 89 88 95 94 97 Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Śliwice Tuchola Tuchola - miasto Tuchola - obszar wiejski Przewaga liczby mężczyzn 91 44 74 127 129 192 159 33 % ogółu ludności 38,4 38,2 38,5 38,4 37,8 38,2 38,2 38,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Tabela 10. Ludność gmin w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Jednostka terytorialna Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Śliwice Tuchola Tuchola - miasto Tuchola - obszar wiejski Powiat tucholski 2002 68,6 71,2 70,1 67,5 70,8 64,1 61,5 70,6 67,2 ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 65,4 63,1 59,9 57,9 57,3 56 55,7 68,3 64,4 62,5 60,7 58,8 57,5 56,5 66,2 63,9 60,1 58,4 57,8 56,3 56,2 65,4 64,5 64 62,6 63,2 63,8 62,6 67,2 65,7 64,3 63,9 63,4 61,1 59,8 61,8 59,5 58 57,5 56,7 55,5 55,5 59,2 57 55,4 55,1 54,6 53,8 54,3 68,1 65,5 64,4 63,3 61,6 59,5 58,2 64,4 62,2 60,4 59,3 58,6 57,5 57 2010 55,1 55,9 54,9 61,8 59,7 56 55 58,2 56,8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Rysunek 5. Udział ludności gminy Lubiewo w 2010 roku według ekonomicznych grup wieku (w % ludności ogółem) SFERA SPOŁECZNA Gmina Lubiewo, podobnie jak inne obszary, podlega procesom starzenia. Porównanie danych za okres 1995 – 2010 ukazuje wielkość zmian w strukturze wieku, jakie zaszły w krótkim okresie. Udział liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym zmniejszył się w ciągu 15 lat o 3%, zaś w przypadku grupy produkcyjnej wzrósł o 2,1 %. Wzrósł także udział grupy poprodukcyjnej o 0,9 %. Proces starzenia znajduje się obecnie w fazie, w której liczba ludności starszej nieznacznie wzrasta (w późniejszym czasie liczne roczniki grupy produkcyjnej zaczną wchodzić w wiek poprodukcyjny). Należy pamiętać, iż zmiany liczebności grup wiekowych stanowią niezwykle ważne uwarunkowanie rozwoju, gdyż ściśle wiążą się z realizacją zadań własnych – różne ich rodzaje adresowane są do różnych grup wiekowych. Można więc zakładać, że w kolejnych latach znaczenie tych procesów dla rozwoju gminy będzie miało pierwszorzędny charakter i będzie determinować kierunki rozwoju. 31 Zbyt duży udział osób w wieku poprodukcyjnym wpływa niekorzystnie na kształtowanie się tzw. wskaźnika obciążenia demograficznego – mierzonego jako udział ludności w wieku nieprodukcyjnym przypadającej na 100 osób w wieku produkcyjnym. Wskaźnik ten dla badanej gminy kształtuje się na poziomie ok. 62 osób i jest niższy niż w roku 2002 o ponad 5 osób. Niestety są to nadal wartości wyższe niż te określone dla województwa (54,8), powiatu (56,8), czy obszarów wiejskich całego województwa (57,5). Wysoka wartość wskaźnika obciążenia demograficznego wpływa niekorzystnie na lokalny rynek pracy i sprawia, że zbyt duży odsetek mieszkańców utrzymuje się z socjalnych źródeł dochodów. WYKSZTAŁCENIE Ocena poziomu wykształcenia mieszkańców gminy była możliwa do przeprowadzenia jedynie na podstawie danych z Narodowego Spisu Powszechnego, który został przeprowadzony w 2002 roku. Dane z ostatniego spisu powszechnego nie zostały jeszcze opublikowane. W wyniku analizy dostępnych danych stwierdzono, iż struktura ludności gminy Lubiewo według wykształcenia w 2002 roku różniła się znacząco od struktury wykształcenia mieszkańców województwa. Różnice widoczne były m.in. w odsetku osób z wykształceniem wyższym, średnim ogólnokształcącym, zasadniczym zawodowym, czy podstawowym. Natomiast na tle powiatu i jego gmin, struktura wykształcenia gminy wykazywała podobny udział ludności w poszczególnych grupach wykształcenia. W odniesieniu do średniej obszarów wiejskich powiatu szczególnie wyróżniał się wyższy udział mieszkańców z wykształceniem zawodowym oraz z niższy mieszkańców bez wykształcenia lub podstawowym nieukończonym. Niski udział tej ostatniej grypy, wynoszący 1,77 % – w stosunku do pozostałych gmin, gdzie udział wynosił od 2,02 do 3,28 - stawia gminę na pierwszym miejscu, co wydaje się dość korzystnym zjawiskiem. Największy udział w strukturze ludności gminy Lubiewo według rodzaju wykształcenia należał do mieszkańców z wykształceniem podstawowym (blisko 39,8 % ogółu mieszkańców). Podobny udział mieli mieszkańcy z wykształceniem zasadniczym zawodowym (38 %). Trzecie miejsce zajmowała natomiast ludność z wykształceniem średnim (15,8 %), gdzie większość ludności charakteryzowała się średnim zawodowym, a mniejsza średnim ogólnokształcącym. Udział mieszkańców z wyższym wykształceniem nie przekroczył 3,5%. Biorąc natomiast pod uwagę strukturę wykształcenia gminy według płci okazało się, iż najliczniejsza grupa kobiet posiada wykształcenie podstawowe, zasadnicze zawodowe lub średnie. Ich udział wynosi odpowiednio : ok. 45 %, 28,2 %, oraz 19,3 %. Udział z wyższym wykształceniem kształtuje się na poziomie 4,07%. Wśród mężczyzn przeważają natomiast mieszkańcy z wykształceniem zawodowym (47,7%) i podstawowym (34,7%). wyższe policealne średnie zasadnicze zawodowe podstawowe ukończone podstawowe nieukończone i bez wykształcenia Cekcyn 3,75 1,30 16,74 35,50 40,29 2,41 Gostycyn 3,40 1,27 18,31 33,61 40,41 3,00 Kęsowo 2,59 1,22 15,51 34,22 43,93 2,53 Lubiewo 3,46 1,17 15,80 38,00 39,81 1,77 Śliwice 3,43 1,89 16,96 32,22 43,32 2,17 Tuchola 7,17 2,90 22,48 30,29 34,78 2,38 Tuchola - miasto 8,82 3,55 25,83 28,83 30,95 2,02 Tuchola – obsz. wiejski 3,14 1,32 14,37 33,84 44,07 3,27 Obsz. wiejskie powiatu 3,33 1,36 16,27 34,63 41,89 2,53 Jednostka Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS SFERA SPOŁECZNA Tabela 11. Struktura wykształcenia mieszkańców gmin powiatu tucholskiego w % (2002) 32 Rysunek 6. Liczba mieszkańców według wykształcenia Należy jednak zauważyć, że po 10 latach struktura ta mogła się zmienić. Rozwój niepublicznych placówek kształcenia wyższego, czy szkół policealnych w pobliskich miejscowościach (Tuchola, Świecie) i związana z nimi dostępność oraz wzrost motywacji i aspiracji do kształcenia w społeczeństwie mogła wpłynąć na wzrost udziału liczby osób w poszczególnych grupach wykształcenia. RYNEK PRACY Pracujący Najwięcej osób pracowało w sektorze usługowym, w tym w branży usług rynkowych 15,7 %, a w branży usług nierynkowych 35,2 % (administracja publiczna, edukacja, pomoc społeczna, publiczne usługi medyczne). Udział pracujących w sektorze przemysłowym wynosił natomiast 35,6 %. Z kolei najmniejszym udziałem wśród pracujących cechowała się ludność pracujące w sektorze rolniczym – 13,5 %. Analizując zmiany liczby osób pracujących okazuje się, że ich liczba – w przypadku gminy Lubiewo – zwiększa się, co jest typowe dla większości gmin powiatu tucholskiego. Wzrost ten na terenie gminy od roku 2004 charakteryzuje się dwoma widocznymi skokami (rzędu ok. 170 osób w latach 2004 2006 i ok. 120 osób w latach 2008-2009). W roku 2010 obserwuje się spadek liczby pracujących o 88 SFERA SPOŁECZNA W 2010 roku liczba pracujących w gminie kształtowała się na poziomie 685 osób (11,8 % ogółu mieszkańców). Należy jednak wspomnieć, iż stosunkowo niewielka liczba zatrudnionych w stosunku do ogólnej liczby mieszkańców wynika między innymi z faktu, że obecnie obowiązująca statystyka nie obejmuje osób pracujących w indywidualnych gospodarstwach rolnych oraz w podmiotach gospodarczych o liczbie zatrudnionych do 9 osób. Wśród wspomnianej liczby osób pracujących blisko 65 % stanowili mężczyźni (445 osób). Spośród osób pracujących, 45% stanowili pracujący w przemyśle i budownictwie, tj. 312 osób (ok. 45% pracujących ogółem). Pełniejsze rozpoznanie struktury zatrudnienia w poszczególnych sektorach gospodarki możliwe jednak było w przypadku danych ze Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku (wcześniejsze ukazane dane miały bowiem charakter stricte poglądowy na aktualną sytuację). 33 osób. Nie jest to jednak sytuacja wyjątkowa, bowiem w 2010 w całym województwie kujawskopomorskim liczba pracujących obniżyła się (do poziomu 680,2 tys.), a spadek w stosunku do roku poprzedniego wyniósł 0,9 %. Liczba osób utrzymujących się z pracy na terenie gminy wynosiła 3520 osób, co stanowiło 62,6 % ogółu ludności. Źródłem utrzymania 1547 osób, a więc 44 % ogółu pracujących było rolnictwo. Poza rolnictwem pracowało zaś 1973 osób. Blisko 2087 osób utrzymywało się z niezarobkowego źródła. Grupę tych osób stanowili głównie utrzymujący się z emerytury (34,7%), renty z tytułu niezdolności do pracy (32,82%) oraz z pozostałych niezarobkowych źródeł (32,5%). Zaledwie niewielki udział w ludności ogółem miała ludność, których dochodów nieustalono (14 osób). Rysunek 7. Zmiany liczby pracujący na obszarach wiejskich powiatu tucholskiego w latach 1995 - 2010 * dla obszaru wiejskiego Tuchola brak danych odnośnie pracujących w latach 2004-2005 ZPUH Janusz Kiedrowski (300) GS „SCh” w Lubiewie z siedzibą w Klonowie (40) Zespół Szkół w Lubiewie (49) Zespół Szkół w Bysławiu (42) Przedszkole Samorządowe Gminy Lubiewo (10) Urząd Gminy w Lubiewie (35) Bank Spółdzielczy Koronowo o/Lubiewo (9) „BOGSIA” Handel Artykułami Spożywczymi i Przemysłowymi Grzegorz Krzyżelewski (26) „SZAFRAN” Franciszek Szrajber (25) SFERA SPOŁECZNA Według aktualnych danych Urzędu Gminy do ważniejszych pracodawców z terenu gminy Lubiewo należy (w nawiasie podano liczbę zatrudnionych): 34 Tabela 12. Liczba osób pracujących według sektora gospodarki (2003) Jednostka terytorialna Powiat tucholski Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Śliwice Tuchola Tuchola - miasto Tuchola - obszar wiejski Liczba pracujących ogółem* 6340 629 436 273 517 765 3720 3364 356 430 60 92 105 70 17 86 12 2431 291 104 14 184 513 1325 1228 3479 278 240 154 263 235 2309 2124 1493 129 105 29 81 98 1051 998 Sektor usługowy usługi nierynkowe 1986 149 135 125 182 137 1258 1126 74 97 185 53 132 Sektor rolniczy Sektor przemysłowy Sektor usługowy ogółem Sektor usługowy usługi rynkowe * stosunkowo niewielka liczba zatrudnionych w stosunku do ogólnej liczby mieszkańców wynika z faktu, iż od roku 2001 dane statystyczne (GUS) nie obejmują osób pracujących w podmiotach gospodarczych o liczbie zatrudnionych do 9 osób Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS Bezrobotni Pełne przeanalizowanie charakteru, struktur i dynamiki bezrobocia na poziomie gminy nie jest możliwe. Statystyka publiczna nie publikuje danych dotyczących wieku bezrobotnych, ich typu (czas pozostawania bez pracy, staż pracy, poziomu wykształcenia), wielkości i rodzaju ofert pracy w ujęciu poziomu gminnego. Pełne dane są dostępne jedynie dla poziomu powiatowego. Nie ma więc możliwości przełożenia wyników i danych z poziomu powiatowego na poziom gminy. Charakterystykę występowania zjawiska bezrobocia przeanalizowano jedynie w oparciu o dostępne dane o charakterze poglądowym. W gminie Lubiewo wg stanu na koniec 2010 liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 336. Na przestrzeni 2003 – 2008 liczba bezrobotnych sukcesywnie malała. W 2009 nastąpiło odwrócenie trendu spadkowego. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych nieznacznie wzrosła w stosunku do roku poprzedzającego (o 40 zarejestrowań). Z punktu widzenia rozwoju gminy nie jest to sytuacja pożądana, ale nie jest też wyjątkowa. Wszystkie gminy powiatu tucholskiego po roku 2008 notują wzrost liczby bezrobotnych. Tabela 13. Zarejestrowani bezrobotni w gminie Lubiewo w latach 2003 -2010 Gmina 2003 2004 2005 2006 2007 Lubiewo 618 573 507 445 351 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS 2008 297 2009 337 2010 336 Jedyną możliwą analizą na poziomie gminy była możliwość scharakteryzowania bezrobocia w odniesieniu do płci. Generalnie przez cały okres analizy liczba bezrobotnych kobiet przewyższała liczbę mężczyzn. Wyjątek stanowił rok 2009 kiedy to liczba mężczyzn była porównywalna z liczbą kobiet (relacja 168 do 169). Udział bezrobotnych kobiet i mężczyzn korzystnie wypadał także na tle obszarów wiejskich (*obszar wiejski powiatu tucholskiego nie uwzględnia obszarów wiejskich gminy miejsko-wiejskiej Tuchola). W całym analizowanym okresie, jedynie pomiędzy rokiem 2007 – 2009 udział bezrobotnych mężczyzn w gminie osiągnął wartość wyższą (7,4) niż średnia dla obszarów wiejskich powiatu tucholskiego (6,4). SFERA SPOŁECZNA Ponadto notowano wyższy udział zarejestrowanych bezrobotnych kobiet niż mężczyzn wśród liczby ludności w wieku produkcyjnym, co jest typowe nie tylko dla wszystkich gmin powiatu tucholskiego. Sytuacja kobiet na rynku pracy jest bowiem trudniejsza. W gminie Lubiewo w 2010 wskaźnik ten wynosił 7,9 % dla mężczyzn oraz 11,2 % dla kobiet. W porównaniu do roku początkowego wskaźniki te uległy zmniejszeniu – o 8,9 % (M) i 8,4% (K). 35 Rysunek 8. Porównanie liczby zarejestrowanych bezrobotnych kobiet i mężczyzn w gminie Lubiewo w latach 2003 – 2010 UCZESTNICTWO W KULTURZE Udział społeczeństwa w życiu kulturalnym (aktywność społeczna) została przedstawiona w rozdziale dotyczącym infrastruktury kultury. W rozdziale tym wymieniono obiekty pełniące funkcję kulturową na terenie gminy oraz zamieszczono wykaz stowarzyszeń, instytucji prowadzących działalnością nie tylko w zakresie kultury, ale także sportu. WARUNKI MIESZKANIOWE W 2010 roku gmina liczyła 1568 mieszkań z 7078 izbami, o łącznej powierzchni użytkowej przekraczającej 136 tys. m2. Przeciętne mieszkanie na terenie gminy Lubiewo cechowało się liczbą izb na poziomie 4,5 oraz powierzchnią ok. 87 m2. Tym samym były to wartości nieco wyższe od średniej wojewódzkiej dla obszarów wiejskich (które wynoszą odpowiednio 4 dla liczby izb, oraz 83,41 dla SFERA SPOŁECZNA Rysunek 9. Porównanie udziału zarejestrowanych bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w gminie Lubiewo i obszarze wiejskim powiatu tucholskiego 36 przeciętnej powierzchni mieszkania) oraz dla obszarów wiejskich powiatu tucholskiego (gdzie średnia liczba izb wynosi 4,3, natomiast powierzchnia 83,3m). Liczba mieszkań odniesiona do liczby mieszkańców w gminie stosunkowo mała i wynosi 270/1000. Średnia dla obszarów wiejskich województwa wynosi 277/1000, a dla obszarów wiejskich powiatu tucholskiego – 274/1000. Niższe wyniki notuje jedynie obszar wiejski gminy Tuchola (263) oraz gmina Kęsowo (252). Wyższe odnotowano natomiast w przypadku gminy Cekcyn (294), Śliwice (293) i Gostycyn (276). Powyższy wskaźnik stawia gminę Lubiewo na 78 miejscu wśród 127 gmin wiejskich i wiejskich części gmin miejsko – wiejskich. Tabela 14. Zasoby mieszkaniowe gminy Lubiewo w 2010 roku na obszarach wiejskich powiatu tucholskiego i województwa kujawsko pomorskiego Przeciętna Powierzchnia powierzchnia Jednostka Liczba mieszkań Liczba izb liczba izb w użytkowa w m2 użytkowa mieszkaniu mieszkania Cekcyn 1931 8507 158929 4,41 82,3 Gostycyn 1434 6007 120560 4,19 84,07 Kęsowo 1117 4702 93543 4,21 83,74 Lubiewo 1568 7078 136292 4,51 86,92 Śliwice 1607 6958 125775 4,33 78,27 Tuchola - obszar wiejski 1661 6990 141100 4,21 84,95 Obszar wiejski powiatu 9318 40242 776199 4,32 83,3 Obszar wiejski 226192 916000 18868226 4,05 83,41 województwa Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS Według danych Banku Danych Lokalnych, w 2010 roku na terenie gminy znajdowało się ponad 1,5 tys. mieszkań o następującej charakterystyce: łączna liczba izb: 7,08 tys. powierzchnia użytkowa: 136 tys. m kw. przeciętna liczba izb w mieszkaniu: 4,5 przeciętna liczba osób na mieszkanie: 3,7 przeciętna liczba osób na izbę: 0,82 przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania: 87 m2 przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania przypadająca na 1 osobę: 23,5 m2 SFERA SPOŁECZNA Ich wyposażenie w infrastrukturę techniczną przedstawiało się następująco: mieszkania wyposażone w wodociąg : 1477 mieszkania wyposażone w ustęp spłukiwany: 1269 mieszkania wyposażone w łazienkę: 1275 mieszkania wyposażone w centralne ogrzewanie: 1011 mieszkania wyposażone w gaz sieciowy: 87 37 SFERA GOSPODARCZA STRUKTURA GOSPODARKI Rolnictwo Dokonanie analizy potencjału i efektywności rolnictwa na szczeblu gminy jest niezwykle trudne z uwagi na częściowy brak danych statystycznych. Pomimo, iż ostatni Powszechny Spis Rolny odbył się w 2010 roku, to otrzymane wyniki nie zostały jeszcze w pełni opublikowane. Stąd też wszelkie analizy sektora rolniczego dla gminy Lubiewo zostały oparte także o wyniki Powszechnego Spisu Rolnego przeprowadzonego w 2002 roku. Należy jednak pamiętać, że w latach pomiędzy wspomnianymi spisami zaszły zasadnicze zmiany w funkcjonowaniu rolnictwa, związane przede wszystkim ze wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej. W związku z powyższym przedstawione poniżej wyniki z PSR 2002 nie należy traktować jako odzwierciedlenie rzeczywistej sytuacji w rolnictwie badanej gminy. Występowanie i rozmieszczenie poszczególnych typów gleb na obszarze gminy Lubiewo determinowane jest m.in. budową geologiczną terenu, zmiennością litologicznych utworów powierzchniowych, rzeźbą terenu, a także w pewnym stopniu z warunkami wodnymi. Generalnie przeważają gleby powstałe z gliny zwałowej, wykształcone w postaci gleb płowych i brunatnych wyługowanych. Ich łączny udział w powierzchni zajmowanej przez gleby wynosi 45%. Szczególnie charakterystyczne są one dla części centralnej i wschodniej gminy. Drugą grupę najczęściej występujących gleb stanowią gleby powstałe z piasków akumulacji wodno-lodowcowej, wykształcone jako gleby rdzawe (1 miejsce w gminie pod względem zajmowanej powierzchni, 38%). Zajmują one przede wszystkim tereny położone w zachodniej części gminy, zajętej przez zwartą równinę sandrową. Ponadto na terenie gminy, w dnach rynien polodowcowych, wytopisk, czy w rejonie dolin rzecznych występują gleby murszowo – mineralne, mułowo torfowe, torfowe oraz murszowotorfowe, których cząstkowy udział nie przekracza 6%. Należy też wspomnieć, iż na ternie gminy wszystkie wspomniane gleby nie występują tylko w formie zwartych powierzchni, ale także w formie licznych płatów o niewielkiej powierzchni, tworzących swoisty rodzaj mozaiki. Tabela 15. Typy gleb w gminach powiatu tucholskiego (% powierzchni zajmowanej przez gleby) W ujęciu przestrzennym i jakościowym gmina wykazuje duże zróżnicowanie kompleksów glebowych. Najlepsze grunty notują okolice Lubiewa – Klonowa, gdzie znajduje sie duży obszar zajmowany przez kompleks 4-żytni bardzo dobry w otoczeniu kompleksu 5-żytniego dobrego i w mniejszym stopniu kompleksu 6-żytniego słabego. W okolicach Bysławia oraz Bysławka spotyka się niewielkie powierzchnie zajmowane przez kompleks 4. Ich sąsiedztwo stanowi już przede wszystkim kompleks 6 i 7 oraz w dużo mniejszym udziale – kompleks 5. Niewielkie powierzchnie zajmowane przez kompleks 4, w otoczeniu gruntów kompleksu 5 i 6 występują w okolicach Suchej i Cierplewa. Walory SFERA GOSPODARCZA Źródło: Diagnoza stanu i uwarunkowań rozwoju powiatu tucholskiego oraz gmin: Cekcyn, Gostycyn, Kęsowo, Lubiewo, Śliwice, Tuchola 38 przestrzeni rolniczej na obszarze gminy gleby różnicują się więc od dobrych na obszarach położonych najniżej, często podmokłych, poprzez średnie na powierzchniach morenowych (gleby brunatne, płowe) do słabych na piaszczystych utworach sandru (gleby rdzawe). Ogólna powierzchnia gminy Lubiewo wynosi 163 km2 (16 280 ha). W 2010 roku lasy zajmowały 6758,8 ha z czego 87,8 % stanowiły lasy publiczne (5936 ha). Powierzchnia gruntów zajmowana przez gospodarstwa rolne (nie tylko przez indywidualne) wynosiła 8299,20 ha, z czego 85,6 % stanowiły użytki rolne. Indywidualne gospodarstwa zajmowały łącznie powierzchnię 7832,31 ha gruntów (czyli 48,1 % ogólnej powierzchni gminy). Użytki rolne w gospodarstwach indywidualnych w 2010 roku zajmowały natomiast 6656,40 ha, czyli 40,9 % ogólnej powierzchni gminy i ok. 85% ogólnej powierzchni użytkowanej (gruntów ogółem) zajętej przez gospodarstwa rolne. Lasy i grunty leśne stanowiły 9,2 %, zaś pozostałe grunty 5,59 % powierzchni użytkowej. Tabela 16. Użytkowanie gruntów w gospodarstwach indywidualnych na terenie gminy Lubiewo w 2010 użytki rolne ogółem użytki rolne w dobrej kulturze sady ogrody przydomowe łąki trwałe pastwiska trwałe pozostałe użytki rolne lasy i grunty leśne pozostałe grunty Powierzchnia [ha] 7832,3 6656,4 6556,2 5528,3 82,8 24,6 24,1 11,1 781,5 127,7 100,2 737,8 438,1 Udział w zajmowanej powierzchni gruntów (% ogółem) 100 84,99 - - - - - - - - - 9,42 5,59 Gmina Lubiewo pod zasiewami grunty ugorowane łącznie z nawozami zielonymi uprawy trwałe grunty ogółem Użytki rolne Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS W gminie Lubiewo w 2010 roku funkcjonowały 794 gospodarstwa rolne. W większości, bo w 99,7 % były to gospodarstwa indywidualne (792). Jak już wspomniano zajmowały one powierzchnię 7832,31 ha, co w przeliczeniu na 1 gospodarstwo stanowiło średnio ok. 9,9 ha. Biorąc pod uwagę wielkość indywidualnych gospodarstw rolnych przeważały gospodarstwa o powierzchni powyżej 1 ha, w ilości 585. Mniejszość stanowiły te poniżej 1 ha (209). Gospodarstw o powierzchni 15 ha i powyżej, a więc powyżej średniej wielkości powierzchni gruntów rolnych w województwie (która w 2010 roku wynosiła 15,01) było 155. Scharakteryzowanie dominującego kierunku produkcji na terenie gminy możliwe było jedynie na podstawie danych z archiwalnych Powszechnego Spisu Rolnego z 2002. Z dostępnych danych statystycznych wynika, iż najwięcej gospodarstw prowadziło uprawę zbóż i ziemniaków. W 2002 roku aż 561 gospodarstw rolnych zajmowało się uprawą ziemniaków. W przypadku natomiast hodowli SFERA GOSPODARCZA Warunki przyrodnicze predysponują teren gminy do tego, by głównym kierunkiem produkcji była produkcja roślinna. Znajduje to potwierdzenie w strukturze użytkowania gruntów przez gospodarstwa indywidualne. Spośród 6656,4 ha użytków rolnych, aż 5528,34 ha stanowiły grunty pod zasiewami. 39 zwierząt4, najczęściej hodowana była trzoda chlewna oraz bydło. Liczba gospodarstw indywidualnych w pierwszym przypadku wynosiła 456, w drugim zaś 319. Nieco niższą wartością cechowała się liczba gospodarstw posiadająca krowy – 319. Liczba gospodarstw nieposiadających zwierząt gospodarskich wynosiła 484. Tuchola* - gmina miejsko-wiejska Rysunek 10. Liczba indywidualnych gospodarstw rolnych, w tym powyżej 1 ha na obszarze powiatu tucholskiego w 2010 roku O specjalizacji prowadzonej produkcji (kierunku) na terenie gminy może także świadczyć rodzaj i ilość używanego sprzętu rolniczego, w postaci ciągników, kombajnów ziemniaczanych i zbożowych. Ich charakterystykę przedstawia poniższa tabela. Zawiera ona liczbę poszczególnych urządzeń rolniczych na terenie gminy powiatu tucholskiego. Największą ilością ciągników na 100 gospodarstw indywidualnych cechowała się gmina Gostycyn (103,6) oraz Kęsowo (99). Gmina Lubiewo na tle gmin charakteryzowała się średnimi wartościami (71,1). Najmniejszą ilość odnotowano w przypadku obszarów wiejskich Tuchola (63,9), gminy Cekcyn (45,4) oraz Śliwice (40,2). W przypadku ilości kombajnów, zarówno zbożowych, jak i ziemniaczanych gmina Lubiewo również notuje średnie wartości na tle obszarów wiejskich powiatu tucholskiego, ale co najważniejsze powyżej średniej dla obszarów wiejskich powiatu tucholskiego. ciągniki samochody ciężarowe kombajny zbożowe kombajny ziemniaczane kombajny buraczane na 1000 gospodarstw indywidualnych 452 577 478 694 307 17 40 34 40 22 23 108 73 109 17 11 64 58 59 4 0 19 0 3 0 45,38 103,59 98,96 71,11 40,18 17,07 71,81 70,39 40,98 28,80 23,09 193,90 151,14 111,68 22,25 11,04 114,90 120,08 60,45 5,24 0,00 34,11 0,00 3,07 0,00 516 30 83 31 0 63,86 37,13 102,72 38,37 0,00 70,5 44,4 100,80 58,35 6,20 504 30,5 68,8 37,8 3,67 4 za właściciela zwierząt gospodarskich uważa się osobę nie posiadającą użytków rolnych lub posiadającą użytki o powierzchni mniejszej niż 0,10 ha, która ma co najmniej: 1 sztukę bydła lub (i) 5 sztuk trzody chlewnej albo 1 lochę lub (i) 3 sztuki owiec bądź kóz lub (i) 1 konia lub (i) 30 sztuk drobiu lub (i) 5 sztuk samic zwierząt futerkowych (w tym królików) lub (i) 1 pień pszczeli SFERA GOSPODARCZA Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Śliwice Tuchola obszar wiejski ŚREDNIA samochody ciężarowe kombajny zbożowe kombajny ziemniaczane kombajny buraczane Jednostka terytorialna ciągniki Tabela 17. Potencjał rolniczy gminy Lubiewo – park maszynowy na tle gmin powiatu tucholskiego (2002) 40 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS Spośród 976 gospodarstw indywidualnych funkcjonujących w 2002 na terenie gminy Lubiewo, aż 48,5 % produkowało towar głównie na rynek. W przypadku 29,6 % gospodarstw (289), produkcja odbywała się głównie na potrzeby własne. Najmniejsza część indywidualnych gospodarstw, tj. ok. 8,1 % (79) produkowała wyłącznie na potrzeby własne. Blisko 135 gospodarstw deklarowało, iż nie prowadzi produkcji rolniczej (13,8%). Niezbędnym warunkiem prowadzenia efektywnej gospodarki rolnej, jest istnienie sieci instytucjonalnej wspomagania rolnictwa. Obejmuje ono placówki obsługi finansowej, doradztwa rolniczego, sieci skupu płodów rolnych i zaopatrzenia, szkolnictwo rolnicze, usługi na rzecz rolnictwa. Obsługa finansowa realizowana jest przez BS w Koronowie Odział w Lubiewie, oraz urzędy pocztowe, pozwalające na realizację podstawowych operacji finansowych. Doradztwo rolnicze realizowane jest przez Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie, a także przez Regionalne Centrum Doradztwa w Przysieku, które funkcjonuje w krajowej sieci wdrażania programów rozwoju dla obszarów wiejskich. Pewne formy doradztwa są prowadzone także przez samorząd gminy. Lokalne przetwórstwo zwierząt jest realizowane przez masarnię w Lubiewie, mleko skupowane jest przez Okręgową Spółdzielnię Mleczarską. Skup żywca dokonywany jest przez prywatnych pośredników. Zaopatrzenie rolników w nawozy, maszyny i inne materiały realizowany jest przez Gminną Spółdzielnie Samopomoc Chłopska a także przez coraz liczniejsze firmy prywatne. Usługi na rzecz rolników (prace polowe, transport) świadczą podmioty prywatne. Tabela 18. Potencjał rolniczy gminy Lubiewo – hodowla i zasiewy (2002) Liczba gospodarstw indywidualnych posiadających zwierzęta Powiat Gmina Liczba Udział w powiecie [w %] Pozycja w powiecie bydło 1553 319 20,54 2 krowy 1341 269 20,06 1* trzoda chlewna 1908 456 23,90 1 konie 263 42 15,97 4 owce 11 4 36,36 1* 2699 484 17,93 3 bez zwierząt gospodarskich Liczba gospodarstw indywidualnych prowadzących uprawy Gmina Liczba Udział w powiecie [w %] Pozycja w powiecie ogółem 3682 807 21,92 2 pszenica ozima 655 225 34,35 1 pszenica jara 569 104 18,28 3 żyto 2018 485 24,03 1 jęczmień ozimy 304 58 19,08 3 jęczmień jary 1597 424 26,55 1 owies 349 60 17,19 4 pszenżyto ozime 1376 504 36,63 1 pszenżyto jare 638 69 10,82 4 mieszanki zbożowe ozime 204 157 76,96 1 mieszanki zbożowe jare 1734 423 24,39 1 gryka, proso i inne zbożowe 9 0 0,00 3* kukurydza na ziarno 16 7 43,75 1 kukurydza na zielonkę 156 28 17,95 1 strączkowe jadalne 67 10 14,93 3 2495 561 22,48 1 ziemniaki SFERA GOSPODARCZA Powiat 41 buraki cukrowe 42 6 14,29 rzepak ozimy 62 5 8,06 4 2 rzepak jary 4 0 0,00 2* okopowe pastewne 792 196 24,75 1 warzywa gruntowe 856 187 21,85 2 truskawki 236 46 19,49 3 * miejsca ex aequo z 1 lub kilkoma gminami Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS Przedsiębiorczość Na koniec 2011 roku na terenie gminy Lubiewo funkcjonowało 329 podmiotów gospodarczych. Analizując dynamikę zmian ich liczby można zauważyć, iż na przestrzeni ostatnich lat, tj. 1995 – 2011 liczba działających firm na obszarze gminy sukcesywnie wzrastała, co jest tożsame z ogólnie panującym trendem wśród pozostałych gmin powiatu tucholskiego. Zmiany liczby podmiotów gospodarczych przedstawiono na poniższej rycinie. W ciągu szesnastu lat na terenie gminy Lubiewo liczba ta wzrosła o 155%. Taka wartość sprawia, iż gmina plasuje się na drugiej pozycji pod względem dynamiki rozwoju. Co ciekawe na pierwszym miejscu znalazła się gmina Kęsowo, zaś na trzecim gmina Gostycyn. Bezpośrednio za nią natomiast miejsce zajmowała gmina Cekcyn. Najniższe tempo zmiany liczby podmiotów gospodarczych spośród wszystkich gmin wiejskich odnotowano w przypadku gminy Śliwice oraz na obszarach wiejskich gminy Tuchola. Analizując natomiast ostatnie trzy lata (2007 – 2011) liczba podmiotów gospodarczych w gminie Lubiewo zmalała o 9. Spośród pozostałych gmin wiejskich i obszarów wiejskich podobny trend odnotowano jedynie w przypadku gminy Gostycyn (-11). SFERA GOSPODARCZA Rysunek 11. Zmiany liczby podmiotów gospodarczych na terenie gminy Lubiewo w latach 1995 - 2011 42 W 20105 roku wskaźnik przedsiębiorczości liczony liczbą zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców wyniósł 61,8 i był niższy niż wskaźnik przedsiębiorczości obliczony dla województwa kujawsko – pomorskiego (89,9/1000mk). Biorąc natomiast pod uwagę średnią tego wskaźnika dla obszarów wiejskich powiatu tucholskiego wynoszącą 57,2/1000mk (wartość wskaźnika dla powiatu tucholskiego w 2010 roku wynosiła 70,4/1000mk) okazuje się, że jest ona niższa od wskaźnika dla gminy Lubiewo. Wśród pozostałych gmin powiatu bardzo zbliżone wartości notuje jedynie gmina Cekcyn (61,02) i Śliwice (58,2). Najkorzystniejszy wskaźnik charakterystyczny jest natomiast dla gminy Gostycyn, który wynosi 71,4/1000mk. Z punktu widzenia wpływu przedsiębiorczości na jakość życia mieszkańców, a także dla charakterystyki jej potencjału bardzo istotne są wskaźniki struktury branżowej (czyli udziału poszczególnych rodzajów działalności w ogólnej liczbie firm) oraz wskaźniki cząstkowe, tj. liczby firm w poszczególnych działalnościach w odniesieniu do liczby mieszkańców. Tabela 19. Porównanie stanu rozwoju przedsiębiorczości w gminie Lubiewo oraz w obszarze wiejskim powiatu tucholskiego (wskaźniki cząstkowe na 1000 mieszkańców) Sekcja PKD 2007 A B C D E F G H I J K L M N O P Q R SiT U Opis działalności rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo górnictwo i wydobywanie przetwórstwo przemysłowe wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją budownictwo handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle transport i gospodarka magazynowa działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi informacja i komunikacja działalność finansowa i ubezpieczeniowa działalność związana z obsługą rynku nieruchomości działalność profesjonalna, naukowa i techniczna działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne edukacja opieka zdrowotna i pomoc społeczna działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją pozostała działalność usługowa; gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby organizacje i zespoły eksterytorialne Ogółem Liczba podmiotów w gminie 34 0 43 1 Wskaźnik Wskaźnik podmiotów podmiotów w obszarze wiejskim w gminie powiatu na 1000 mieszkańców 5,9 5,8 0 0 7,4 6,9 0,2 0,2 3 0,5 0,3 64 11 9,8 72 12,4 13,2 32 5,5 3,2 14 2,4 1,5 2 7 1 11 0,3 1,2 0,2 1,9 0,4 1,1 0,8 2 2 0,3 1,3 12 2,1 1,9 14 16 9 2,4 2,8 1,6 2 1,9 1,2 21 3,6 0,2 0 358 0 61,8 0 57,3 Struktura branżowa przedsiębiorstw zlokalizowanych na terenie gminy Lubiewo wydaje się być typowa na tle obszarów wiejskich powiatu tucholskiego. Największy udział w strukturze branżowej gminy – podobnie, jak w przypadku pozostałych gmin (wyjątek gmina Cekcyn) - mają podmioty zajmujące się handlem hurtowym i detalicznym, naprawą samochodów i motocykli (SEKCJA G). W gminie występuje 61 podmiotów tej sekcji. Stanowią one ok. 21 % wszystkich podmiotów gospodarczych zlokalizowanych na terenie gminy. Więcej notuje obszar wiejski gminy Tuchola, 5 Do analizy wskaźnika przedsiębiorczości na ternie gminy wykorzystano dane z roku 2010. Dla tego roku bowiem dostępne były dane dotyczące liczby ludności, niezbędne do wyliczenia wskaźnika przedsiębiorczości. Brak tych danych dla roku 2011 sprawił, iż obliczenia wskaźnika przedsiębiorczości były niemożliwe do przeprowadzenia. SFERA GOSPODARCZA Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS 43 Śliwice, Gostycyn i Kęsowo. Drugie miejsce w strukturze branżowej zajmuje budownictwo (SEKCJA F). Na terenie gminy Lubiewo znajduje się 51 podmiotów, których udział wynosi 15,5 %. Podobnym udziałem charakteryzuje się obszar wiejski gminy Tuchola. Niższe wartości natomiast notuje gmina Śliwice oraz Kęsowo. Trzecią pozycję w strukturze branżowej zajmuje przetwórstwo przemysłowe (SEKCJA C). Podmioty zaliczane do tej sekcji, w liczbie 45 stanowią 13,7 % wszystkich podmiotów zlokalizowanych w gminie (średnia dla obszarów wiejskich powiatu wynosi 13 %). Podmioty zaliczane do trzech wspomnianych powyżej sekcji stanowią większość działających w gminie podmiotów gospodarczych. Dalsze udziały mają podmioty działające w branży rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa i rybołówstwa (SEKCJA A) oraz związane z transportem i gospodarką magazynową (SEKCJA H). Ponadto dość dobrze – w porównaniu z innymi gminami - wypadają także podmioty gospodarcze należące do (SEKCJI I). Pozostałe branże z wyjątkiem SEKCJI S i T nie notują udziałów powyżej 4%. SFERA GOSPODARCZA Rysunek 12. Zmiany liczby podmiotów gospodarczych na obszarze wiejskim powiatu tucholskiego w latach 1995 – 2011 44 Rysunek 13. Zmiany wskaźnika przedsiębiorczości (liczba podmiotów / 1000 mieszkańców) na obszarze wiejskim powiatu tucholskiego, w latach 1995 -2010 Tabela 20. Liczba podmiotów gospodarczych według sekcji na obszarze wiejskim powiatu tucholskiego (2011) Jednostka terytorialna Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Śliwice A B C D E F G H I J K L M N O P Q R SiT U 48 0 48 0 1 91 71 20 9 4 6 3 15 15 13 19 15 6 26 0 35 0 49 3 2 57 90 19 8 2 6 4 17 3 9 9 11 3 26 0 23 0 21 0 1 29 65 7 3 4 6 4 4 2 11 7 3 6 15 0 33 0 45 2 3 51 69 28 14 1 6 1 10 2 12 13 12 7 20 0 26 0 64 0 3 38 81 24 9 5 4 1 14 3 8 11 13 6 19 0 Tuchola obszar wiejski 31 1 26 3 1 43 62 11 6 3 6 15 12 8 8 5 11 7 19 0 SFERA GOSPODARCZA Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS 45 Tabela 21. Udział podmiotów gospodarczych w poszczególnych sekcjach na obszarze wiejskim powiatu tucholskiego Jednostka terytorialna A B C D E F G H I J K L M N O P Q R SiT U Cekcyn Gostycyn Kęsowo Lubiewo Śliwice 11,7 0,0 11,7 0,0 0,2 22,2 17,3 4,9 2,2 1,0 1,5 0,7 3,7 3,7 3,2 4,6 3,7 1,5 6,3 0,0 9,9 0,0 13,9 0,9 0,6 16,2 25,5 5,4 2,3 0,6 1,7 1,1 4,8 0,9 2,6 2,6 3,1 0,9 7,4 0,0 10,9 0,0 10,0 0,0 0,5 13,7 30,8 3,3 1,4 1,9 2,8 1,9 1,9 1,0 5,2 3,3 1,4 2,8 7,1 0,0 10,0 0,0 13,7 0,6 0,9 15,5 21,0 8,5 4,3 0,3 1,8 0,3 3,0 0,6 3,7 4,0 3,7 2,1 6,1 0,0 7,9 0,0 19,5 0,0 0,9 11,6 24,6 7,3 2,7 1,5 1,2 0,3 4,3 0,9 2,4 3,3 4,0 1,8 5,8 0,0 Tuchola obszar wiejski 11,2 0,4 9,4 1,1 0,4 15,5 22,3 4,0 2,2 1,1 2,2 5,4 4,3 2,9 2,9 1,8 4,0 2,5 6,8 0,0 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS Wskaźniki cząstkowe świadczące o poziomie rozwoju poszczególnych rodzajów działalności, w większości przypadków są wyższe od średniej obszarów wiejskich powiatu. Szczególnie na uwagę zasługuje sekcja wysokie wartości wskaźników sekcji C, H, I, P, Q oraz S i T (łącznie). Struktura wielkościowe oraz własnościowe zarejestrowanych podmiotów, są typowe. Turystyka Jedną z form wzmacniania lokalnej gospodarki i tworzenia nowych miejsc pracy poza rolnictwem może być rozwój sektora turystyki. Region Borów Tucholskich, w tym także gminy Lubiewo cechuje się licznymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi, które stanowią dobrą podstawę do rozwoju jej form. Rola zabytków budownictwa i architektury (rozdział Zasoby kulturowe) występujących na jej terenie, choć korzystna (co wynika z samego faktu występowania) nie jest decydującym czynnikiem SFERA GOSPODARCZA Rysunek 14. Struktura branżowa podmiotów gospodarczych gminy Lubiewo w 2011 roku wg PKD 2007 46 warunkującym przyjazd potencjalnych turystów. To właśnie duże i zwarte powierzchnie leśne, liczne jeziora, obecność Zbiornika Koronowskiego, czy pobliskiej Brdy sprawiają, iż rejon ten staje się miejscem docelowych odwiedzin. Występujące tu walory przyrodnicze i krajobrazowe sprzyjają rozwojowi czynnego wypoczynku, zwłaszcza w dziedzinie spływów kajakowych, wędrówek pieszych, czy rowerowych. Najważniejszym szlakiem rowerowym przebiegającym przez teren gminy jest niebieski szlak rowerowy Bydgoszcz – Chojnice CB 11-n (dawniej 6001n). Do granic gminy dociera on od południowego-wschodu, od strony Janiej Góry (gm. Świekatowo). Dalej biegnie na północnyzachód. Po przejechaniu ok.850 m, po wschodniej stronie szlaku znajduje się rezerwat przyrody Czapliniec-Koźliny (rezerwat typu faunistycznego, powołany celem ochrony stanowiska lęgowego czapli siwej). Za rezerwatem szlak ten skręca na zachód i drogą asfaltową prowadzi przez Bruchniewo i Klonowskie Wybudowania do Klonowa, dalej przez Bysławek do Szumiącej. Na krótkim odcinku szlak ten wiedzie drogą wojewódzką nr 240. Za mostem nad Szumionką szlak skręca na zachód i prowadzi do leśniczówki Świt (leżącej poza granicami gminy). Należy tu wspomnieć, iż nie jest to jedyna możliwość eksploracji terenu gminy przy zastosowaniu tego rodzaju środka transportu. Większość oznakowanych szlaków pieszych jest przejezdna dla rowerów. W przypadku szlaków pieszych za najważniejsze uznaje się następujące: Szlak Jezior Koronowskich - zielony - przejezdny rowerem. Przebieg: Wudzyn PKP - Stary Jasiniec - Nowy Jasiniec – Glinki wieś - Wielonek (prom) i przeprawa na drugą stronę Zalewu - Pobrdzie - Sokole Kuźnica – Krówka Leśna - Kadzionka - Buszkowo Młyn - Łąsko Wielkie - Buszkowo wieś - Skarbiewo - Byszewo wieś -Leśnictwo Byszewo - Więzowno wieś - Stary Dwór - Park Grabina" - Koronowo - Okole wieś – Gościeradz - Samociążek Koronowo - Stronnie PKP. Szlak Brdy - niebieski - częściowo przejezdny rowerem. Konarzyny - Mylof - Rytel - Lutom -Woziwoda - Gołąbek - Plaskosz - Rudzki Młyn - Świt -Uroczysko "Piekło" - Piła Zamrzenica - Sokole-Kuźnica (stanica wodna) - prom w Wielonku -Koronowo – Bydgoszcz Szlak im. Leona Wyczółkowskiego - żółty - przejezdny rowerem. Pruszcz - Stanica Wodna PTTK Sokole Kuźnica - prom w Sokole Kuźnicy - Wielonek - Wymysłowo -Nowy Jasiniec Wilcze Gardło - Samociążek - Bydgoszcz - Osowa Góra. Szlak Gackowskiego – żółty – częściowo przejezdny rowerem. Bysław - Kosowo rezerwat przyrody „Cisy Staropolskie“ - Dąbrowa - Ostrowite – Błądzim (PKP). Niezwykłe walory przyrodnicze na terenie gminy, zwłaszcza w części zachodniej (obecność Zbiornika Koronowskiego, Brdy) spowodowały rozwój ośrodków wypoczynkowych. Na terenie gminy Lubiewo do najważniejszych zaliczyć można m.in. Sokole-Kuźnica, Sucha, Wielonek, Zamrzenica. Na ich terenie prócz rozwiniętej bazy noclegowej funkcjonują także główne kąpieliska obsługujące ludność nie tylko z terenu gminy. Dodatkowo, dzięki wypożyczalniom sprzętu wodnego stanowią one doskonałą możliwość spędzania wolnego czasu, w formie wycieczek kajakowych. Ofertę spędzania wolnego czasu nad wodami jezior w północnej części gminy Lubiewo pełni jedynie strzeżone kąpielisko wraz z wypożyczalnią sprzętu wodnego i amfiteatrem, w miejscowości Bysław. Lokalizacja kąpieliska przy drodze wojewódzkiej nr 240 sprawia, iż stanowi ono bazę do wypoczynku nie tylko miejscowej ludności, ale także pobliskich – np. Tucholi. Obecnie infrastruktura turystyczna, prócz ośrodków wypoczynkowych opiera się głównie o obiekty noclegowe i lokale gastronomiczne, usytuowane wzdłuż trasy wojewódzkiej, pojedyncze obiekty w SFERA GOSPODARCZA Jedynym z dwóch szlaków tematycznych na terenie gminy jest szlak Trzech Wież nad Borami, który oparty został o trzy zabytki sakralne (w Bysławiu, Lubiewie i Klasztor w Bysławku). Drugi stanowi ścieżka edukacyjna „Nad Zamrzonką”. Trasa ścieżki zaczyna się w Zamrzenicy, przy wjeździe do miejscowości. Po ścieżce można poruszać się pieszo lub rowerem, indywidualnie lub z przewodnikami. Szlak wyposażony jest w tablice poglądowe, wyjaśniające wiele aspektów ochrony środowiska i gospodarki leśnej. 47 poszczególnych miejscowościach, np. w postaci gospodarstw agroturystycznych. Na terenie gminy Lubiewo znajduje się 10 gospodarstw agroturystycznych należących do Stowarzyszenia Gospodarstw Agroturystycznych „Bory Tucholskie”, które zajmuje się prowadzeniem wspólnej promocji. Niestety brak danych uniemożliwił m.in. zbadanie ilości udzielanych noclegów, czy liczby korzystających z tego rodzaju usługi. Stąd też w dalszej części ograniczono się do analizy obiektów zbiorowego zakwaterowania6. Rysunek 15. Liczba obiektów zbiorowego zakwaterowania na obszarze wiejskim powiatu tucholskiego (2010) Tabela 22. Liczba miejsc noclegowych w obiektach zbiorowego zakwaterowania w obszarze wiejskim powiatu tucholskiego (2010) Jednostka terytorialna Cekcyn Gostycyn Lubiewo Śliwice Tuchola - obszar wiejski obiekty hotelowe 0 0 0 0 80 Miejsca noclegowe w obiektach zbiorowego zakwaterowania Inne kempingi i pola zespoły domków razem biwakowe turystycznych 50 50 0 467 230 37 590 200 64 304 0 0 76 0 18 pozostałe 0 200 326 304 58 Na obszarze gminy – zgodnie z danymi statystycznymi – w 2010 roku funkcjonowało 57 obiektów zakwaterowania zbiorowego. Po dwa z nich, stanowiły obiekty zaliczane do kategorii zespołu domków turystycznych oraz do kategorii pozostałe (do których należy ośrodek szkoleniowowypoczynkowy - w Suchej oraz 1 ośrodek wczasowy). Prócz nich występował jeden obiekt zaliczany do kategorii kempingi i pola biwakowe. Niestety na terenie gminy nie funkcjonują obiekty hotelowe, 6 Według Głównego Urzędu Statystycznego, do obiektów noclegowych zaliczono hotele, motele, pensjonaty, inne obiekty hotelowe, domy wycieczkowe, schroniska, schroniska młodzieżowe, szkolne schroniska młodzieżowe, ośrodki wczasowe, ośrodki kolonijne, ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe, domy pracy twórczej, zespoły ogólnodostępnych domków turystycznych, pola biwakowe, kempingi, obiekty do wypoczynku sobotnio-niedzielnego i świątecznego, zakłady uzdrowiskowe, (kwatery prywatne do 1999 r.) i inne. 7 Dane dotyczą tylko jednostek, które złożyły sprawozdania statystyczne SFERA GOSPODARCZA Uwaga! Brak danych dla gminy Kęsowo Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS 48 co potwierdza brak pełnej dywersyfikacji oferty noclegowej (brak miejsc dla grupy turystów cechujących się wysokimi wymaganiami odnośnie standardu itp.). Łączna liczba miejsc noclegowych dostępnych na terenie gminie wyniosła 590, z czego większość (bo 55,3%) stanowiły obiekty zbiorowego zakwaterowania zaliczane do kategorii pozostałe (ośrodek wypoczynkowy, ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowy). Najmniejszym udziałem cechowały się zespoły domków turystycznych (10,8% udziału miejsc noclegowych w gminie). Liczba dostępnych w nich miejsc noclegowych wyniosła 64. Kempingi i pola biwakowe zapewniały zaś miejsca noclegowe dla 200 osób, co stanowiło 33,9 % udziału w ogólnej liczbie dostępnych miejsc noclegowych na terenie gminy. Biorąc natomiast udział liczby miejsc noclegowych w całkowitej liczbie dla obszaru wiejskiego, okazuje się iż: udział wszystkich miejsc w obiektach zbiorowego zakwaterowania na terenie gminy w ogólnej liczbie miejsc dla obszaru wiejskiego powiatu wynosi 39,7 % udział miejsc w kempingach i polach biwakowych na terenie gminy w ogólnej liczbie miejsc dla obszaru wiejskiego powiatu wynosi 41,7 % udział miejsc w zespołach domków turystycznych na terenie gminy w ogólnej liczbie miejsc dla obszaru wiejskiego powiatu wynosi 53,8 % udział miejsc w pozostałych obiektach na terenie gminy w ogólnej liczbie miejsc dla obszaru wiejskiego powiatu wynosi 36,7 % W 2010 liczba osób korzystających z miejsc noclegowych w obiektach zakwaterowania zbiorowego w gminie Lubiewo wynosiła 9 363 osoby i był to spośród analizowanych gmin najlepszy odnotowany wynik. Drugie miejsce zajmowała gmina Gostycyn, jednak z ponad czterokrotnie mniejszą liczbą korzystających. Większość spośród odwiedzających gminę stanowili polscy turyści (9 363 osób). Prócz wysokiej liczby korzystających gmina wyróżniała się także dużą ilością udzielonych noclegów. W 2011 na terenie obiektów zakwaterowania zbiorowego udzielono ok. 40 tysięcy noclegów, co w przeliczeniu na 1 korzystającego dawało średnio 4,3 dni pobytu. Taki wynik wskazuje poniekąd o charakterze pobytu osób odwiedzających teren gminy. Tabela 23. Liczba korzystających z obiektów zbiorowego zakwaterowania w obszarze wiejskim powiatu tucholskiego (2010) Jednostka terytorialna Cekcyn Gostycyn Lubiewo Śliwice Tuchola - obszar wiejski Korzystający rezydenci z obiektów zakwaterowania zbiorowego polscy zagraniczni Liczba osób 77 0 1998 79 9363 43 1511 0 513 0 Uwaga! Brak danych dla gminy Kęsowo Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS Jednostka terytorialna Cekcyn Gostycyn Lubiewo Śliwice Tuchola - obszar wiejski Uwaga! Brak danych dla gminy Kęsowo polscy 147 13427 39908 13408 5246 Liczba udzielonych noclegów rezydentom zagraniczni Liczba osób 0 87 86 0 0 SFERA GOSPODARCZA Tabela 24. Liczba udzielonych noclegów w obiektach zbiorowego zakwaterowania w obszarze wiejskim powiatu tucholskiego (2010) 49 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS Niestety, gmina Lubiewo pomimo bogatych walorów przyrodniczych, krajobrazowych i w sumie korzystnych wskaźników na tle gmin, które zostały wcześniej opisane, nadal postrzegana jest jako obszar mało atrakcyjny i przyjazny dla turystów. Do głównych czynników ograniczających rozwój sektora w gminie należy zaliczyć: zły stan bazy gastronomicznej (poza ośrodkami wypoczynkowymi i miejscowościami położonymi wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 240), która pozwoliłaby na stworzenie kompleksowej oferty turystycznej, brak dywersyfikacji bazy noclegowej dla odwiedzających, cechujących się różnym poziomem oczekiwań (poziom standardu), stosunkowo słaba aktywności ze strony gminy i mieszkańców w tworzeniu lokalnych i produktów turystycznych i promowaniu ich na zewnątrz (zaledwie 4 imprezy charakterystyczne dla regionu, lecz słabo rozpromowane), słaba promocja w zakresie promowania walorów turystycznych gminy, brak uświadamiania przyjezdnych o tym, iż znajdują się na terenie gminy Lubiewo. Korzystający z ośrodków wypoczynkowych generalnie mają świadomość, że przebywają na terenie Borów Tucholskich, w pobliżu Zbiornika Koronowskiego lecz nie w samej gminie (pośrednio budują potencjał Tucholi i Koronowa), brak połączenia kolejowego. Najbliższa stacja PKP w Błądzimiu znajduje się 6 km w linii prostej od stolicy gminy – Lubiewa. Ponadto brak możliwości dostania się ze stacji do Lubiewa (środki transportu publicznego) znacznie ograniczają możliwości eksploracji terenu gminy przez turystów, mała ilość połączeń PKS. ZATRUDNIENIE SFERA GOSPODARCZA Zagadnienie zostało scharakteryzowane w rozdziale „Rynek pracy” 50 INFRASTRUKTURA TECHNICZNA INFRASTRUKTURA KOMUNIKACYJNA Podstawowy układ komunikacyjny gminy Lubiewo stanowią droga wojewódzka nr 240 oraz dziewięć dróg powiatowych. Układ ten jest uzupełniony siecią dróg gminnych oraz wewnętrznych dróg dojazdowych. Droga wojewódzka nr 240 to droga o długości 78 km biegnąca od Świecia przez Tucholę do Chojnic. Droga ta, pomimo, że jest drogą wojewódzką, jest postrzegana jako droga istotna dla dostępności zewnętrznej województwa kujawsko-pomorskiego. Prowadzony jest na niej ruch o charakterze tranzytowym – droga ta jest często wykorzystywana jako połączenie centralnej części kraju (DK nr 91) i Pomorza Środkowego, szczególnie wyraźnie to zjawisko obserwuje się w okresie letnim. Istotny jest tu fakt, że część tej drogi ta stanowi główną arterię największej miejscowości gminy, czyli Bysławia, co rodzi istotne zagrożenie bezpieczeństwa ruchu drogowego w obrębie miejscowości oraz wydatnie wpływa na komfort zamieszkania (hałas, drgania). Na terenie gminy występuje dziewięć dróg powiatowych o następujących relacjach: nr 1030 – Cekcyn – granica gminy – Wełpin – Bysław – Lubiewo – Bruchniewo – Sucha – Cierplewo – granica gminy – droga powiatowa nr 1514 (gm. Koronowo) nr 1034 – Szumiąca (DW 240) – granica gminy – DW 237 (gm. Gostycyn) nr 1035 – Wełpin – granica gminy – droga powiatowa nr 1031 (Iwiec, gm. Cekcyn) nr 1036 – Szumiąca (DW 240) - Bysławek – Klonowo – granica gminy – Jania góra – droga powiatowa nr 1240 (gm. Świekatowo) nr 1037 – DW 240 - Teolog nr 1038 – Bysław (DW 240) – Bysławek – Minikowo – granica gminy – Piła Młyn – DW 237 (gm. Gostycyn) nr 1039 – Lubiewo – DW 240 (Lubiewice) nr 1040 – Minikowo – Lubiewo – Trutnowo – granica gminy (proga powiatowa nr 1041, gm. Świekatowo) nr 1045 – Lubiewo – Klonowo Drogi gminne mają 73,57 km długości, a jedynie 15,73 km stanowią drogi utwardzone. Pozostałe drogi (wewnętrzne, dojazdowe) posiadają nawierzchnię gruntową, żwirową lub tłuczniową. Łącznie sieć dróg w gminie ma 186,65 km długości. W opinii Urzędu Gminy stan dróg jest niezadowalający i wykonywane są doraźne prace poprzez nawożenie żużlem lub żwirem oraz profilowanie, a w przyszłości dostrzega się potrzebę gruntownych remontów i utwardzania dróg. Istotnym zagadnieniem komunikacyjnym o strategicznym znaczeniu dla gminy jest dostępność ośrodków wypoczynkowych położonych wzdłuż całej zachodniej granicy gminy (Zalew Koronowski, rz. Brda). Szczególnie istotne są tu ośrodki we Wielonku, Sokole-Kuźnicy, Zamrzenicy, Suchej – Zaciszu. Zasadniczo ośrodki te są połączone z terenami położonymi w głębi obszaru gminy, co jest zasadne z punktu widzenia realizacji zadań własnych gminy, lecz obserwuje się brak połączenia o południkowym charakterze (wzdłuż Zalewu Koronowskiego) co wydatnie obniża dostępność, a co za tym idzie atrakcyjność położonych tam ośrodków dla mieszkańców Tucholi czy Bydgoszczy. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA Według informacji Urzędu Gminy drogi powiatowe mają w sumie 74,2 km długości, z czego jedynie 630 m nie posiada nawierzchni bitumicznej. 51 W południowej części gminy w układzie równoleżnikowym jest zlokalizowana linia kolejowa nr 240 relacji Więcbork – Gostycyn – Bukowiec – Terespol Pomorski. Linia ta została oddana do użytku w 1909 roku i jest obecnie wyłączona z ruchu INFRASTRUKTURA OCHRONY ŚRODOWISKA Woda służąca do zaopatrywania mieszkańców pochodzi w trzech gminnych ujęć wody: Bysław, Lubiewo i Sucha, a gminna sieć wodociągowa zaopatruje ok. 84% odbiorców w gminie (1623 odbiorców). Z ujęcia wody w Suchej korzysta 211 odbiorców z miejscowości Sucha, Cierplewo i Bruchniewo w liczbie odpowiednio 167, 25 i 19 odbiorców. Z ujęcia wody w Lubiewie korzystają w sumie 341 odbiorców z miejscowości Lubiewo (279 odbiorców), Trutnowo (48 odbiorców) i Brukniewo (5 odbiorców) oraz z części miejscowości Lubiewice (9 odbiorców). Największą sieć wodociągowa jest zaopatrywana przez ujęcie w Bysławiu. Ujęcie owo obsługuje 1071 odbiorców z miejscowości Bysław (450), Bysławek (102), Płazowo (76), Szumiąca (17), Wandowo (1), Wełpin (75), Teolog (25), części Lubiewic (53), Minikowo (113), Klonowo (158). Szacuje się, że z gminnego wodociągu korzysta 4869 mieszkańców gminy. Planowane są modernizacje instalacji służących uzdatnianiu wody na terenie gminy Usuwanie odpadów na terenie gminy odbywa się poprzez ich odbiór z gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, transport oraz składowane na terenie składowiska odpadów zlokalizowanego w Bysławku. Wg danych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Bydgoszczy składowisko odpadów Bysławek zajmuje 2,5 ha powierzchni roboczej i pod koniec 2010 roku było na nim zdeponowanych 4751 t odpadów komunalnych. W 2010 roku przyjęto na składowisko 116 t odpadów i określono wypełnienie składowiska na poziomie 100%. Obecna eksploatacja polega głównie na odzysku surowców wtórnych ze zgromadzonych odpadów. W związku ze spodziewaną kompleksową reformą systemu gospodarki odpadami planuje się zastąpienie składowisk gminnych wydajniejszym systemem składowisk obsługujących znacznie szersze tereny, niż pojedyncza gmina, tzw. Rejony Gospodarki Odpadami. Gminę Lubiewo ma wchodzić w skład Regionu Gospodarki Odpadami IV z docelowymi składowiskami odpadów w Bladowie (gm. Tuchola), Osnowie (gm. Chełmno) i Sulnówku (gm. Świecie). Można więc zakładać, że po 2012 roku (wg danych WIOŚ w Bydgoszczy) gospodarka odpadami komunalnymi w gminie Lubiewo będzie się opierała o wywóz odpadów do z trzech wymienionych składowisk. Gmina posiada Plan Gospodarki Odpadami opracowany w 2008 roku. Dokument ten jest już stosunkowo mocno zdezaktualizowany. INFRASTRUKTURA ENERGETYCZNA Zaopatrzenie w energię elektryczną odbywa się na pośrednictwem spółki Enea S.A., a gmina leży w Oddziale Dystrybucji Bydgoszcz w Rejonie Dystrybucji Chojnice. Na terenie gminy brak jest sieci INFRASTRUKTURA TECHNICZNA W gminie Lubiewo sześć miejscowości jest objętych siecią kanalizacyjną. Są to miejscowości Sucha (167 umów), Lubiewo (279 umów), Bysław (450 umów), Bysławek (102 umów), Minikowo (113 umów) i Klonowo (158 umów). Nieczystości odprowadzane są do mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków zlokalizowanej w południowej części Bysławia o obciążeniu wyrażonym równoważną liczbą mieszkańców (RLM) równą 5200. Planowany jest rozwój sieci kanalizacji sanitarnej poprzez włączenie do sieci miejscowości Płazowo i Szumiąca oraz dalszy rozwój sieci w miejscowościach już obsługiwanych, szczególnie w obszarach rozwoju budownictwa mieszkaniowego. Ponadto dostrzega się duże zainteresowanie w gminie budową przydomowych oczyszczalni ścieków. Gospodarstwa domowe niepodłączone do gminnego systemu kanalizacyjnego są wyposażone w opróżniane cyklicznie zbiorniki bezodpływowe (szamba), a gromadzone tam nieczystości trafiają następnie do oczyszczalni ścieków 52 elektroenergetycznej wysokich napięć (110 kV) oraz nie zlokalizowano tu Głównego Punktu Zasilania (GPZ). Gmina jest zasilana z GPZ zlokalizowanego w Tucholi i z tego kierunku poprzez Płazowo i Wełpin rozchodzi się sieć średniego napięcia w gminie. Taki układ sieci powoduje wydłużenie linii magistralnych średniego napięcia 15 kV, co skutkuje wydatnymi problemami w zaopatrzeniu odbiorców końcowych. Tereny gminy Lubiewo są zaliczane z poziomu polityki przestrzennej województwa do kategorii obszarów najbardziej zagrożonych tym zjawiskiem w całym regionie. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA Gmina Lubiewo jest zaopatrzona w gaz ziemny za pomocą przebiegającego przez jej teren gazociągu wysokiego ciśnienia Świecie – Tuchola – Sępólno Krajeńskie Dn 150 oraz zlokalizowaną w Lubiewie stację redukcyjno-pomiarową. Na terenie gminy, w środkowej części, od gazociągu Świecie – Tuchola odchodzi na północ gazociąg dystrybucyjny do znajdującej się w granicach gminy Cekcyn stacji redukcyjno-pomiarowej obsługującą tę gminę. Siec dystrybucyjna gazu w gminie jest skromna i obejmuje jedynie 86 odbiorców w miejscowości Lubiewo. Pomimo braku oficjalnych planów gazyfikacji gmina deklaruje chęć rozwoju sieci gazowej. Mieszkańcy niebędący podłączeni do sieci gazowej mogą korzystać z tego paliwa poprzez korzystanie z usług firm dystrybucyjnych zapewniających dowóz paliwa za pośrednictwem samochodów-cystern lub poprzez stosowanie wymiennych butli gazowych. 53 INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA INFRASTRUKTURA EDUKACYJNA Przedszkola i punkty przedszkolne Na terenie gminy funkcjonują dwa przedszkola (w Bysławiu i Lubiewie) oraz cztery punkty przedszkolne, realizowane w ramach projektu współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej (Klonowo, Sucha, Trutnowo, Bysławek). Praktycznie tylko jedna placówka - w Bysławiu charakteryzuje się maksymalnym stopniem wykorzystania możliwości lokalowych, które wynosi 70 miejsc. W pozostałych placówkach stopień wykorzystania zasobów lokalowych wynosi: 72 % w przypadku przedszkola w Lubiewie (tj. 18 na 25 dostępnych miejsc) oraz 79 % w przypadku punktów przedszkolnych, których możliwości lokalowe oszacowano łącznie na 76 miejsc (liczba uczęszczających dzieci wynosiła 60). Pomimo, iż część placówek, tj. punktów przedszkolnych nie charakteryzuje się maksymalnym wykorzystaniem, to fakt ich istnienia należy uznać za korzystny. Utworzenie w ostatnich latach dodatkowych placówek na ternie gminy znacznie ułatwiło dostęp do tego rodzaju usługi. Tym samym dzieci w wieku przedszkolnym są przyprowadzane i odprowadzane przez rodziców, co wpływa także na możliwość podjęcia przez nich pracy zawodowej. Brak lub zbyt mała liczba przedszkoli na obszarach wiejskich jest bowiem jedną z przyczyn utrudniających restrukturyzację rynku pracy i poprawę warunków bytowych mieszkańców, bowiem niemożność zapewnienia opieki dzieciom sprawia, iż duża część kobiet rezygnuje z poszukiwania pracy. Jednocześnie z obawy przed utratą pracy w czasie długiej opieki nad dzieckiem, znaczna część kobiet rezygnuje z posiadania potomstwa. Przedszkola, obok oczywistej funkcji wychowawczo-edukacyjnej (przygotowanie dziecka do edukacji szkolnej), są także warunkiem realizacji aspiracji zawodowych kobiet. W szerszym ujęciu – przedszkola i punkty przedszkolne są istotnym elementem wpływającym na rozwój społeczny i gospodarczy gminy. Szkoły podstawowe i gimnazja Stan techniczny budynków ZS w Lubiewie i w Bysławiu należy uznać za dobry. W ZS w Lubiewie potrzeby w zakresie remontów i modernizacji dotyczą m.in. dostosowania klatki schodowej i świetlicy do wymogów ppoż., rozbudowie szkoły o pomieszczenia dydaktyczne (w szkole funkcjonuje 17 oddziałów, przy liczbie pomieszczeń dydaktycznych wynoszącej 15) i magazynowe, poprawie elewacji, korytarzy, czy wymianie stolarki okiennej. Ponadto wskazuje się na konieczność budowy lub zaadaptowania istniejących pomieszczeń na cele stołówki. Obecnie jej rolę pełni świetlica szkolna o powierzchni 36m2, przy liczbie 167 korzystających uczniów. W przypadku ZS w Bysławiu zgłaszane potrzeby dotyczą praktycznie bieżących napraw i konserwacji (m.in. wymiana stolarki okiennej, naprawa dachu nad stołówką i kuchnią). W najbliższych latach planowane są inwestycje w zakresie termomodernizacji (zabudowa klatek schodowych), czy zmianie sposobu ogrzewania budynków (przejście z ogrzewania opartego wyłącznie o olej opałowy na olejowe uzupełnione dodatkowo o elektryczne i alternatywne źródła energii – np. kolektory słoneczne). INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA Gmina dysponuje stosunkowo dobrze rozwiniętą siecią placówek oświatowych. Na jej obszarze funkcjonują m.in. cztery szkoły podstawowe (w Bysławiu, Lubiewie, Klonowie i w Suchej) oraz dwa gimnazja (w Bysławiu i Lubiewie). Należy tu wspomnieć, iż szkoły zorganizowane są w ramach zespołów szkół. Zespół Szkół w Lubiewie obejmuje szkołę podstawową i gimnazjum w Lubiewie oraz placówkę filialną szkoły podstawowej w Suchej (oddziały klas 0-I i II-III). Natomiast Zespół Szkół w Bysławiu obejmuje szkołę podstawową i gimnazjum. Samodzielną placówką spośród w/w jest szkoła podstawowa w Klonowie. Organem prowadzącym tejże szkoły nie jest gmina, lecz Stowarzyszenie Edukacji i Rozwoju Wsi Klonowo nad rzeką Brdą „KLON”, które prowadzi tzw. Małą Szkołę w ramach projektu Federacji Inicjatyw Oświatowych. 54 Zarówno w ZS w Lubiewie, jak i w ZS w Bysławiu działają pracownie komputerowe. Wymagają one jednak modernizacji. Z danych Urzędu Gminy wynika, iż w Lubiewie konieczny jest zakup nowego sprzętu w celu zastąpienia obecnego, który wykazuje oznaki zużycia. Natomiast w ZS w Bysławiu ocenę wyposażenia szkół w pracownie komputerowe określa się jako niewystarczającą. Wskazuje się istnienie jednej pracowni komputerowej, w której znajduje się zużyty sprzęt komputerowy i gdzie na jedno stanowisko przypada więcej niż 1 uczeń. Taka sytuacja wpływa co prawda na dyskomfort pracy uczniów, ale należy jednocześnie wspomnieć, iż nie jest to zjawisko wyjątkowe, czy też skrajne (wysoka liczba osób przypadająca na stanowisko komputerowe). Generalnie wyposażenie szkół w sprzęt komputerowy można uznać za dobre. W ujęciu stricte statystycznym, dla szkół podstawowych i gimnazjów wskaźnik nasycenia komputerami jest porównywalny ze średnimi wskaźnikami w kraju i województwie. Średnio w szkołach podstawowych gminy Lubiewo na 1 komputer z dostępem do Internetu przypada 8 uczniów, a w gimnazjalnych 9 uczniów (dane z 2010 roku). Są to wskaźniki nieco lepsze lub porównywalne ze średnią w kraju (która wynosi w szkołach podstawowych 11, a w gimnazjach 12) i w województwie (która wynosi po 9 uczniów w szkołach podstawowych i gimnazjalnych) natomiast w dalszym ciągu odbiegające od tych notowanych w innych regionach Unii Europejskiej. Wyposażenie szkół natomiast w sale gimnastyczne i boiska można określić jako przyzwoite. Zarówno przy Zespole Szkół w Lubiewie, jak i w Bysławiu istnieją pełnowymiarowe sale sportowe. Ponadto przy Zespole Szkół w Bysławiu funkcjonuje wielofunkcyjne boisko. Z danych Urzędu Gminy wynika, iż konieczna staje się budowa wielofunkcyjnego w Lubiewie. Z uwagi na brak szczegółowych danych dotyczących dostosowania możliwości lokalowych do liczby uczniów w poszczególnych placówkach niemożliwym jest scharakteryzowanie maksymalnego stopnia wykorzystania w przedmiotowych placówkach. Niemniej, jak wynika z danych urzędu statystycznego liczba uczniów w szkołach podstawowych na terenie gminy w 2010 roku wynosiła 436. Analizując dynamikę zmian liczby uczniów w szkołach podstawowych można zauważyć, iż ich liczba systematycznie się zmniejsza, co jest zapewne skutkiem niekorzystnych zmian demograficznych we wcześniejszych latach. W związku z aktualnym trendem zmian demograficznych (liczba urodzeń, saldo migracji) nie należy spodziewać się, iż sytuacja ta ulegnie diametralnej poprawie. Być może w dalszej perspektywie powstanie problem celowości funkcjonowania szkoły filialnej w Suchej w kontekście zmniejszającej się liczby uczniów. Jednocześnie nieco korzystniejsza sytuacja ma miejsce w przypadku uczniów szkół gimnazjalnych, gdzie liczba w ostatnich 5 analizowanych latach oscyluje na podobnym poziomie. Tabela 25. Zmiany liczby uczniów szkół podstawowych Rok Liczba uczniów 1998 753 1999 650 2000 528 2001 515 2002 521 2003 515 2004 530 2005 521 2006 497 2007 493 2008 474 2009 459 2010 436 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS Rok Liczba uczniów 1999 99 2000 169 2001 266 2002 242 2003 260 2004 249 2005 261 2006 268 2007 269 2008 253 2009 248 2010 270 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS Z danych Urzędu Gminy wynika, iż na terenie gminy w szkołach naucza się języka angielskiego i niemieckiego, przy czym język angielski częściej nauczany jest jako obowiązkowy, a niemiecki jako dodatkowy. Co potwierdza poniekąd poniższe zestawienie: INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA Tabela 26. Zmiany liczby uczniów szkół gimnazjalnych 55 Gimnazjum Klasy I – III Zespół Szkół w Bysławiu Szkoła Podstawowa Gimnazjum 189 uczniów język angielski język angielski, od tego roku w klasach IV nauka języka niemieckiego 122 uczniów język angielski i niemiecki 225 uczniów język angielski (zgodnie z ramowym planem nauczania – klasy 1-6) 117 uczniów język dodatkowy – język niemiecki (wymiar 1h/tygodniowo klasy 4-6) – 130 uczniów język obcy pierwszy – język angielski (zgodnie z ramowym planem nauczania -9h/w cyklu kształcenia– klasy 1) 130 uczniów język obcy pierwszy – język niemiecki (zgodnie z ramowym planem nauczania - 9h/w cyklu kształcenia – klasy 2 i 3) 130 uczniów język drugi – język niemiecki (zgodnie z ramowym planem nauczania 5h/w cyklu kształcenia - klasy 1) 130 uczniów język drugi – język angielski (zgodnie z ramowym planem nauczania 5h/w cyklu kształcenia - klasy 2 i 3) – 130 uczniów Na terenie gminy zorganizowany jest dowóz dzieci do Zespołu Szkół w Lubiewie i Bysławiu. Obsługę w tym zakresie pełni Zakład Gospodarki Komunalnej w Lubiewie z siedzibą w Bysławiu, którą uzupełnia dodatkowo prywatny przewoźnik z terenu gminy. Do ZS w Bysławiu dzieci dowożone są z miejscowości Wełpin, Bysławek, Minikowo, Zamrzenica, Szumiąca i Teolog, natomiast do ZS w Lubiewie dowóz obejmuje dzieci zamieszkujące miejscowości: Trutnowo, Lubiewice, Klonowo, Bruchniewo i Sucha. Trasy i godziny dowozów i odwozów ustalane są corocznie z uwzględnieniem planu lekcji poszczególnych szkół oraz liczby dzieci z poszczególnych miejscowości. Z uwagi na stan techniczny autokarów konieczna w najbliższej przyszłości staje się potrzeba wymiana taboru na nowszy oraz uzupełnienie istniejącego o minimum jednego busa ok. 20 osobowego, co z pewnością przyczyniłoby się obniżenia kosztów transportu i poprawę sprawności obsługi. Realizowana pomoc w zakresie dożywiania dzieci oceniana jest jako wystarczająca. Obejmuje bowiem wszystkich potrzebujących uczniów. W przypadku uczniów Zespołu Szkół w Lubiewie obsługa w zakresie dożywiania realizowana jest poprzez przygotowywanie posiłków w bardzo dobrze wyposażonej kuchni w miejscowej placówce, natomiast dożywianie uczniów w Zespole Szkół w Bysławiu, Klonowie, Suchej i Przedszkolu Samorządowym Gminy Lubiewo odbywa się w formie cateringu poprzez wykonawcę wyłonionego na podstawie ustawy prawo zamówień publicznych. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA Zespół Szkół w Lubiewie Szkoła podstawowa Klasy I – III Klasy IV – VI 56 Według danych Urzędu Gminy Programem Wieloletnim „Pomoc państwa w zakresie dożywiania” objętych jest w 2012r. następująca liczba uczniów : w Zespole Szkół w Lubiewie 101 uczniów w Zespole szkół w Bysławiu 82 uczniów w Samorządowym Przedszkolu 24 dzieci w Szkole Podstawowej w Klonowie 11 uczniów w Szkole Podstawowej w Suchej 13 uczniów w Specjalnym Ośrodku Szkolno Wychowawczym w Tucholi 3 uczniów INFRASTRUKTURA SPORTOWA Struktura infrastruktury sportowej na terenie gminy Lubiewo jest niezwykle rozbudowana. Stanowią ją różnego typu obiekty, które są w stanie zapewnić większość wymagań i potrzeb mieszkańców gminy. Do najważniejszych należy zaliczyć obiekty sportowe przy Zespole Szkół w Bysławiu i Lubiewie, na które składają się głównie pełnowymiarowe sale gimnastyczne i przyszkolne siłownie. Dodatkowo na terenie ZS w Bysławiu znajduje się ogólnodostępne boisko wielofunkcyjne (ze sztuczną nawierzchnią) oraz przyszkolne boisko z naturalną nawierzchnią. Infrastruktura ta uzupełniana jest przez korty tenisowe i boisko gminne w Lubiewie (na którym swoje mecze rozgrywa miejscowa drużyna), pozostałe boiska sportowe (Sucha, Klonowo, Bysławku), boisko do plażowej piłki siatkowej w Bysławiu i Suchej oraz place zabaw (Lubiewo – 3, w tym jedno planowane w 2012 roku; Bysław – 2, Bysławek, Klonowo, Lubiewice, Minikowo, Płazowo, Sucha, Trutnowo, Wełpin). Ponadto na terenie gminy funkcjonują także następujące kąpieliska: Jezioro Bysławskie - Bysław- ogólnodostępne gminne O.W. „SOKÓŁKA” Sokole Kuźnica- Zalew Koronowski O.W. „Zacisze” Zalew Koronowski- Sucha O.W. „Wrzos” Zalew Koronowski- Wielonek O.W. „Leśne Ustronie” Zalew Koronowski - Zamrzenica Należy również wspomnieć, iż na terenie gminy funkcjonują także liczne ośrodki wypoczynkowe, które w swojej ofercie zapewniają zapewne dostęp do infrastruktury sportowej, w postaci boisk, czy placów zabaw. Jednakże ich rozpoznanie nie było przedmiotem poddanym analizie z uwagi na utrudniony dostęp do danych. Gmina Lubiewo obsługiwana jest przez Posterunek Policji w Bysławiu. Do najczęstszych rodzajów przestępczości dokonywanych na terenie gminy należą: kradzieże, kradzieże z włamaniem oraz prowadzenie pojazdów w stanie nietrzeźwości. Działania prewencyjne prowadzone przez Policję ograniczają się głownie do rutynowych kontroli drogowych kierowców w zakresie kontroli prędkości i trzeźwości, legitymowaniu osób (w 2011 r. wylegitymowano 2 270 osób), a także na spotkaniach ze społeczeństwem (53). W 2011 r. funkcjonariusze przeprowadzili 202 interwencje. Znaczna ich część dotyczyła interwencji w miejscach publicznych (169). Natomiast liczba interwencji domowych wynosiła 33, w tym w 5 przypadkach stwierdzono stosowanie przemocy w rodzinie. Warto jednak tu wspomnieć, iż z zgodnie z nowymi przepisami do zadań gminy należy tworzenie zespołów interdyscyplinarnych, w skład których wchodzą m.in. funkcjonariusze Policji. Tym samym w powiecie tucholskim, na terenie wszystkich gmin takie zespoły powstały i obecnie funkcjonują. Stąd też tą formą opieki mogą zostać objęte potrzebujące rodziny na terenie gminy. W roku 2011 funkcjonariusze wystawili 263 mandaty. Prawie wszystkie, tj. 242 związane były z bezpieczeństwem drogowym. W stosunku do roku poprzedniego łączna liczba mandatów zmalała o 81. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA BEZPIECZEŃSTWO PUBLICZNE 57 Na terenie gminy, w miejscowości Zamrzenica funkcjonuje zakład karny typu otwartego dla mężczyzn odbywających karę po raz pierwszy i dla młodocianych. Jednostka ta jest jednym z dwóch oddziałów zewnętrznych, który podlega Aresztowi Śledczemu w Bydgoszczy. Obok wspomnianego zakładu karnego w miejscowości Sucha funkcjonuje Ośrodek Doskonalenia Kadr Służby Więziennej, która wraz a aresztem śledczym podlega Dyrektorowi Okręgowemu Służby Więziennej w Bydgoszczy. Prócz zagrożeń pożarowych na obszarze wskazuje się także zagrożenia związane z: przewozem toksycznych środków przemysłowych drogą kołową nr 240 Świecie -Chojnice na odcinku ok. 15 km, które stanowią zagrożenie dla mieszkańców wsi Bysław, Wełpin, Płazowo, Szumiąca, Teolog, Bysławek, Lubiewice. Ogólny obszar bezpośredniego zagrożenia wynosi 100km2, a obszar strefy skażeń 18,7km2. trudnymi warunkami atmosferycznymi. Katastrofalne huragany mogą spowodować lokalne utrudnienia przejezdności dróg oraz uszkodzenia napowietrznych linii Długotrwałe i obfite opady śniegu mogą spowodować utrudnienia komunikacyjne na drodze Świecie – Chojnice, w okolicach wsi Bysław (łącznie około 6km), a także na drodze: Lubiewo - Bysław ok. 5km, Lubiewo - Błądzim ok. 4km, Klonowo - Lubiewo, Minikowo - Lubiewo, Sucha – Lubiewo. Na terenie gminy specjalnego nadzoru i utrzymania przejezdności wymaga ok. 72km dróg. Katastrofy komunikacyjne na drodze nr 240 Świecie – Tuchola INFRASTRUKTURA KULTURY Działalność kulturalna gminy Lubiewo prowadzona jest przede wszystkim w oparciu o Gminny Ośrodek Kultury w Lubiewie, Gminną Bibliotekę w Lubiewie i jej filię - Bibliotekę Publiczną w Bysławiu INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA Ochrona przeciwpożarowa realizowana jest przez 10 jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej (* w tym 4 jednostki typu „S” – czyli posiadające samochody bojowe wraz z osprzętem): Bysław*, Lubiewo*, Sucha*, Minikowo*, Trutnowo, Wełpin, Płazowo, Cierplewo, Klonowo i Bysławek. Dwie z wymienionych (Bysław, Lubiewo) działają w strukturach Krajowego Systemu Ratowniczo – Gaśniczego. Najbliższa jednostka Państwowej Straży Pożarnej położona jest w Tucholi. W opinii Urzędu Gminy liczba jednostek jest wystarczająca. Ich wyposażenie na chwilę obecną ocenia się na zadowalające, poza potrzebą, która dotyczy zakupu nowego samochodu gaśniczego dla OSP Bysław. Z danych dostarczonych przez Urząd Gminy wynika, iż zagrożenie pożarami w gminie jest duże, ale jednostki OSP będące na terenie gminy, Państwowa Straż Pożarna w Tucholi, wieża pożarowa w Nadleśnictwie Zamrzenica doskonale spełniają swoje zadanie. Podobnie jak w innych gminach powiatu tucholskiego, większe ryzyko pożarów dotyczy zalesionej części gminy. Obszar bezpośredniego zagrożenia pożarami wynosi około 1588 ha, natomiast liczbę osób zagrożonych w czasie pożarów szacuje się na 513 osób. Oprócz tych osób w sezonie letnim może być zagrożone 700 osób przebywających w ośrodkach wczasowych na terenie kompleksów leśnych. Ponadto do potencjalnych zagrożeń pożarowych zalicza się: Zakład Przemysłu Drzewnego w Bruchniewie wraz z osiedlem znajdującym się w jego sąsiedztwie, które otoczone jest lasami oraz osiedle domków jednorodzinnych (drewnianych) Nadleśnictwa Zamrzenica umiejscowione na skraju lasu, Stacje paliw w Bysławiu, Lubiewie i Klonowie (zagrożenie wybuchowo-pożarowe), Zbiorniki na paliwo o poj. 80 tyś. l Nadleśnictwa Zamrzenica (obecnie puste), które w chwili wypełnienia stanowiłyby zagrożenie dla ludzi pracujących w biurowcu Nadleśnictwa Zamrzenica, Zakładu Karnego, mieszkańców pobliskiego osiedla oraz osób przebywających w Ośrodku Wczasowym Leśne Ustronie, Gazociąg (zagrożenie wybuchowo-pożarowe), który na odcinku 24 km przebiega przez teren gminy - sołectwo: Lubiewice, Lubiewo, Bysław, Bysławek, Minikowo, Wełpin. 58 oraz poprzez liczne świetlice wiejskie (Bysław, Bysławek, Cierplewo, Klonowo, Lubiewo, Lubiewice, Minikowo, Płazowo, Sucha, Trutnowo i Wełpin), które są istotnym elementem pełniącym funkcję kulturalną w życiu mieszkańców. Za jeden z czynników rozwoju obszarów uznawana jest często aktywność kulturalna mieszkańców. Uważa się, iż sprzyja ona integracji gminnej społeczności oraz jest ważnym elementem tworzenia gminnego społeczeństwa obywatelskiego. Istnieje wiele przykładów aktywizacji gospodarczej obszarów, która miała miejsce jako następstwo inicjatyw podejmowanych przez społeczność lokalną. Z tego względu, dużą aktywność społeczną i kulturalną mieszkańców gminy, przejawiającą się w ilości organizowanych imprez oraz funkcjonujących stowarzyszeń gminy ocenić należy jako czynnik korzystny. Do najważniejszych stowarzyszeń kulturalnych, turystycznych czy sportowych powstałych z inicjatywy ludności na terenie gminy należy: Akcja Katolicka Płazowo 13, 89-510 Bysław Zakres działalności Celem Akcji Katolickiej jest pogłębianie formacji chrześcijańskiej oraz organizowanie bezpośredniej współpracy katolików świeckich z hierarchią kościelną w prowadzeniu misji apostolskiej Kościoła. Akcja Katolicka realizuje swój cel przez: pogłębianie życia religijnego, moralnego, intelektualnego i kulturalnego oraz ukierunkowanie na zadania apostolskie, przenikanie wartościami ewangelicznymi życia społecznego, zajmowanie stanowiska w sprawach publicznych Kościoła, a zwłaszcza reagowanie na zagrożenia wiary i moralności chrześcijańskiej, kształcenie działaczy katolickich i wychowanie ich do aktywności w życiu społecznym, gospodarczym, kulturalnym i politycznym. Stowarzyszenie „Gminna Rada Kół Gospodyń Wiejskich w Lubiewie” Urząd Gminy, ul. Hallera 9, 89-526 Lubiewo Zakres działalności Działalność oparta jest w oparciu o statut Stowarzyszenia Kół Gospodyń Wiejskich Gminy Lubiewo. Celem Stowarzyszenia jest: Aktywizacja i promowanie kobiet w życiu społecznym, gospodarczym i kulturalnym. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA Akcja Katolicka może prowadzić: działalność oświatową, wychowawczą i wydawniczą, działalność kulturalną i informacyjną w szczególności przy użyciu środków przekazu, działalność dobroczynną, działalność turystyczno-sportową, działalność gospodarczą 59 Działanie na rzecz podnoszenia kwalifikacji kobiet w celu uzyskania alternatywnych źródeł dochodu. Podejmowanie działań integracyjnych kobiet z różnych środowisk. Praca na rzecz integracji pokoleń. Reprezentowanie interesów kobiet i ich rodzin, podejmowanie działań na rzecz poprawy sytuacji społeczno-ekonomicznej i zawodowej kobiet z różnych środowisk i ich rodzin. Propagowanie i pielęgnacja tradycji religijnych. Podejmowanie i wspieranie działań promujących profilaktykę zdrowotną. Podejmowanie i wspieranie działań w zakresie zwalczania patologii (alkoholizmu, narkomanii i przemocy w rodzinie). Podejmowanie i wspieranie działań promujących rozwój turystyki i agroturystyki. Prowadzenie akcji charytatywnych na rzecz społeczeństwa w wolontariacie w powiecie Tuchola. Podejmowanie działań na rzecz aktywizacji gospodarczej kobiet, tworzenie miejsc pracy i przeciwdziałanie bezrobociu. Prowadzenie różnych form działalności edukacyjnej, szkoleniowej, instruktażowej, warsztatowej i seminaryjnej. Stowarzyszenie realizuje swoje cele poprzez: Współpracę i wzajemną pomoc członków Stowarzyszenia. Współpracę z Kołami Rolniczymi. Współpracę z organami władzy, administracji publicznej, organizacjami społecznymi i zawodowymi, środowiskami opiniotwórczymi. Współpracę z osobami i instytucjami w zakresie zbierania informacji i wymiany doświadczeń w dziedzinach związanych z działalnością Stowarzyszenia. Prowadzenie działalności integrującej członków Stowarzyszenia poprzez aktywność kulturalną, rekreacyjną i towarzyską. Organizowanie konferencji, sympozjów, seminariów i spotkań tematycznych, również w wymiarze międzynarodowym. Działalność kulturowo-oświatową wspierającą realizację celów Stowarzyszenia. Realizację i udział w programach krajowych i międzynarodowych obejmujących cele statutowe. Udzielenie pomocy materialnej, prawnej, pedagogicznej i psychologicznej kobietom i ich rodzinom. Organizowanie kiermaszy, spotkań i innych imprez i przedsięwzięć charytatywnych. Organizowanie szkoleń i kursów podwyższających kwalifikacje kobiet. Podejmowanie i wspieranie działań zmierzających do powstania pozarolniczych przedsięwzięć gospodarczych. Organizowanie wystaw i pokazów z zakresu rękodzieła ludowego i zanikającego rzemiosła. Podejmowanie innych działań zmierzających do realizacji zadań statutowych. Gminny Ludowy Klub Sportowy „SOKÓŁ” w Lubiewie Urząd Gminy, ul. Hallera 9, 89-526 Lubiewo INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA 60 Zakres działalności Celem Klubu jest: Rozwój różnych dyscyplin sportu oraz stałe podnoszenie jego poziomu. Organizacja imprez sportowo-rekreacyjnych. Czynny udział w życiu kulturalnym, gospodarczym i społecznym oraz podnoszenie poziomu kulturalnego, wychowawczego i sportowego członków. W skład Klubu wchodzą następujące sekcje: Piłka nożna, Tenis stołowy, Lekkoatletyka, Rekreacja i turystyka (warcaby, szachy). Klub organizuje szkolenia sportowe, otacza opieką zawodników oraz stwarza dogodne warunki rozwoju różnych dyscyplin sportu. Klub organizuje własne zawody i imprezy sportowe oraz uczestniczy w zawodach i imprezach sportowych organizowanych przez inne podmioty. Klub realizuje swe zadania we współdziałaniu z zainteresowanymi instytucjami, m.in. z szkołami podstawowymi, gimnazjami, szkołami ponadpodstawowymi, osobami prawnymi i fizycznymi Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów Zarząd Koła Nr 5 Lubiewo ul. Wojska Polskiego 83, 89-526 Lubiewo Zakres działalności Dla osiągnięcia swych celów Związek: prowadzi działalność charytatywną i udziela pomocy członkom Związku w sprawach socjalno-bytowych; tworzy fundusze na cele socjalno-bytowe; prowadzi związkową kasę pogrzebową; organizuje i prowadzi biblioteki, czytelnie, świetlice , kluby i zespoły artystyczne oraz współdziała w ich prowadzeniu; wydaje własną prasę oraz wykorzystuje wszelkie inne dostępne środki i formy informowania społeczeństwa o problemach emerytów, rencistów i inwalidów; współdziała z organami władzy, administracji publicznej i samorządowej oraz z instytucjami i organizacjami społecznymi w kraju i za granicą; INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA Związek zrzesza emerytów, rencistów i inwalidów w celu: poprawienia ich warunków socjalno-bytowych oraz uczestniczenia w życiu społecznym przez współdziałanie z organami władzy i administracji publicznej, samorządowej, ze związkami zawodowymi oraz innymi organizacjami społecznymi, gospodarczymi i spółdzielczymi; organizowania życia kulturalnego emerytów, rencistów i inwalidów; reprezentowania ich interesów wobec organów władzy i administracji publicznej, samorządowej oraz popularyzowania ich problemów wśród społeczeństwa. 61 może prowadzić działalność gospodarczą na zasadach określonych odrębnymi przepisami; może otrzymywać dotacje, darowizny, zapisy, subsydia i subwencje wg zasad określonych w odrębnych przepisach. Związek pracuje zgodnie ze statutem i planami pracy. Koło w Lubiewie liczy 105 członków. Związek współpracuje z powiatem Tucholskim i Świeckim – Zarządami Miejskimi - Związku- Klubami Seniorów, Kołami Gospodyń Wiejskich. Związek organizuje spotkania, zabawy, pikniki, pielgrzymki dwie, wycieczki (w tym zagraniczne Litwa-Wilno). Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów Zarząd Oddziału Miejskiego Koło Wiejskie nr 6 w Bysławiu ul. Polna 4/3, 89-510 Bysław Zakres działalności Działalność związku jest oparta przede wszystkim na pracy społecznej ogółu jej członków. Związek zrzesza emerytów, rencistów rencistów i inwalidów w celu: poprawienia ich warunków socjalno-bytowych oraz uczestniczenia w życiu społecznym przez współdziałanie z organami władzy i administracji publicznej, samorządowej, ze związkami zawodowymi oraz innymi organizacjami społecznymi, gospodarczymi i spółdzielczymi; organizowania życia kulturalnego emerytów, rencistów i inwalidów; reprezentowania ich interesów wobec organów władzy i administracji publicznej, samorządowej oraz popularyzowania ich problemów wśród społeczeństwa. Stowarzyszenie Edukacji i Rozwoju Wsi Klonowo n. Brdą „KLON” Zakres działalności wszechstronny rozwój w zakresie edukacji, kultury, sportu, zdrowia, gospodarki i agroturystyki, wyrównanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży (również w wieku przedszkolnym), wspieranie inicjatyw społecznych, propagowanie rolnictwa ekologicznego i zdrowej rodzinnej żywności, promowanie walorów kulturowych, historycznych, kreowanie aktywności zawodowej rolników i ludności nierolniczej, podejmowanie działań na rzecz poprawy: stanu bezpieczeństwa i higieny w pracy, stanu zdrowia mieszkańców wsi, stanu bezpieczeństwa przeciw pożarowego. Rozwój rękodzielnictwa i kultywowanie tradycji. Stowarzyszenie realizuje swoje cele poprzez: prowadzenie działalności edukacyjnej, profilaktycznej i wychowawczej na rzecz dzieci i młodzieży, w tym szczególnie poprzez prowadzenie szkoły publicznej wg projektu „Mała Szkoła” dla dzieci klas I-III oraz wychowania przedszkolnego dla dzieci w wieku 4-6 lat; INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA Klonowo 24, 89-524 Klonowo 62 realizowanie środowiskowych parorodzinnych programów: wychowawczych, profilaktyczno-zdrowotnych, wspierających rozwój małego dziecka, wyrównujących szanse edukacyjne, zapobiegających patologiom i przemocy, organizowanie edukacji ustawicznej w formie szkoleń, seminariów, konferencji i warsztatów dla mieszkańców wsi, w tym młodzieży i dorosłych, kobiet i mężczyzn, pracujących i bezrobotnych dzieci specjalnej troski i niepełnosprawnych ze względu na wiek, realizowanie projektów i programów przygotowujących mieszkańców wsi i obszary wiejskie do integracji europejskiej, prowadzenie działalności wydawniczej, promowanie i wspieranie młodych talentów i twórczych form działalności dzieci i młodzieży oraz inicjatyw obywatelskich i społecznych na rzecz wsi i jej mieszkańców, prowadzenie akcji szkoleniowych i informacyjnych oraz wspieranie nowatorskich rozwiązań związanych z reformą oświaty i ponoszeniem jakości pracy placówek oświatowo-wychowawczych, realizowanie programów oświatowych w zakresie upowszechniania, promocji i ochrony praw dziecka i ucznia, realizacja programów pomocy dzieciom niepełnosprawnym, w tym w formach wychowania integracyjnego, współpracę z organizacjami i stowarzyszeniami krajowymi i zagranicznymi, których cele działania są zbieżne z celami Stowarzyszenia, współpracę z jednostkami samorządu terytorialnego różnych szczebli, w tym samorządem gminy Lubiewo. Stowarzyszenie Gospodarstw Agroturystycznych Tuchola, Bysławek 15 a, 89-510 Bysław „BORY TUCHOLSKIE” pl. Zamkowy 1, 89-500 Zakres działalności Na terenie gminy Lubiewo znajduje się 6 gospodarstw agroturystycznych należących do SGA. Stowarzyszenie Gospodarstw Agroturystycznych „BORY TUCHOLSKIE” zajmuje się prowadzeniem wspólnej promocji poprzez udział w targach i na portalu internetowym www.agrorest.pl Uczniowski Klub Sportowy „KADET” przy Gimnazjum w Bysławiu ul. Kwiatowa 9, 89-510 Bysław Celem klubu jest: planowanie i organizowanie życia sportowego dzieci i młodzieży w oparciu o możliwości obiektowe i sprzętowe szkół, ośrodków sportu i rekreacji oraz o pomoc materialną rodziców i sympatyków klubu, w oparciu o zasady etyki sportowej; angażowanie członków klubu do różnorodnych form aktywności ruchowej, gier i zabaw dostosowanych do wieku, stopnia sprawności i zainteresowań sportowych; organizowanie i uczestniczenie w imprezach sportowych, odbywających się na terenie samorządu terytorialnego i poza nim; INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA Zakres działalności 63 kształtowanie pozytywnych cech charakteru i osobowości poprzez uczestnictwo w realizacji zadań sportowych klubu; udział w międzynarodowej wymianie młodzieży oraz krajowych i międzynarodowych imprezach sportowych; Klub realizuje swoje zadania statutowe we współdziałaniu ze gimnazjami, szkołami, ośrodkami sportu i rekreacji, klubami i związkami sportowymi, władzami samorządowymi i państwowymi. Uczniowski Klub Sportowy „GROM” przy Zespole Szkół w Lubiewie ul. Wojska Polskiego 16, 89-526 Lubiewo Zakres działalności Celem klubu jest: planowanie i organizowanie pozalekcyjnego życia uczniów, angażowanie uczniów do różnorodnych form aktywności ruchowej, gier i zabaw dostosowanych do wieku, stopnia sprawności i zainteresowań sportowych, działalność sportowa ze szczególnym uwzględnieniem funkcji zdrowotnej, uczestniczenie w imprezach sportowych organizowanych na obszarze działania, samorządu terytorialnego i poza nim. Klub realizuje swoje zadania statusowe we współdziałaniu z dyrektorem Zespołu Szkół, Radą Rodziców, władzami samorządowymi różnego szczebla, sportowymi innymi klubami i związkami sportowymi. Uczniowski Klub Sportowy „SMYK” przy Zespole Szkół w Bysławiu ul. Kwiatowa 9, 89-510 Bysław Zakres działalności Angażowanie wszystkich uczniów do różnorodnych form aktywności i zainteresowań sportowych. Uczestniczenie w imprezach sportowych organizowanych na obszarze działania samorządu terytorialnego i poza nim. Organizowanie zajęć sportowych dla uczniów szkoły w celu wszechstronnego rozwoju ich sprawności fizycznej i umysłowej. Organizowanie działalności sportowej ze szczególnym uwzględnieniem funkcji zdrowotnych. Organizowanie uczniom wszystkich klas różnorodnych form współzawodnictwa sportowego. Kształtowanie pozytywnych cech charakteru i osobowości przez realizację zadań Klubu. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA Celem Klubu jest: Planowanie i organizowanie pozalekcyjnego życia sportowego uczniów we wsparciu o możliwości obiektowe i sprzętowe szkoły oraz o pomoc organizacyjną i materialną rodziców i sympatyków Klubu. 64 Klub realizuje swoje zadania statutowe we współdziałaniu z dyrektorem szkoły, Radą Szkoły, klubami sportowymi, władzami samorządowymi i sportowymi. Uczniowski Klub Sportowy "LOTKA" w Lubiewie . ul. Hallera 9 89-526 Lubiewo UKS "LOTKA" w Lubiewie jest członkiem Polskiego Związku Badmintona. Zawodnicy z licencjami biorą udział w turniejach krajowych, wojewódzkich Prowadzone są zajęcia z badmintona i tenisa ziemnego. Związek Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczpospolitej Polskiej – Zarząd Gminny w Lubiewie Zakres działalności wykonywanie zadań z zakresu ochrony przeciwpożarowej, przeciwpowodziowej, ratownictwa i bezpieczeństwa powszechnego zleconych przez organy administracji publicznej, współtworzenie i opiniowanie aktów normatywnych dotyczących ochrony przeciwpożarowej, działania na rzecz ochrony środowiska, informowanie o występujących zagrożeniach pożarowych i innych zagrożeniach miejscowych oraz sposobach zapobiegania im, rozwijanie i upowszechnianie kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury oraz tradycji, rozwijanie i krzewienie kultury fizycznej i sportu, wychowanie dzieci i młodzieży, ze szczególnym uwzględnieniem wychowania dla bezpieczeństwa, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu oraz dyskryminacji osób i grup społecznych, rozwijanie współpracy regionalnej i międzyregionalnej, działanie na rzecz integracji europejskiej i rozwijanie kontaktów oraz współpracy między społeczeństwami, promowanie inicjatyw i liderów lokalnych, inicjowanie i promowanie dialogu społecznego oraz rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, podtrzymywanie tradycji narodowej, pielęgnowanie polskości oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej, wspomaganie rozwoju wspólnot i społeczności lokalnych, upowszechnianie wiedzy i umiejętności na rzecz bezpieczeństwa państwa, niesienie pomocy humanitarnej ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju oraz za granicą. Wyżej określone cele są realizowane przez: INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA Celem Związku jest: działania na rzecz ochrony życia , zdrowia , mienia i środowiska przed pożarami, klęskami żywiołowymi i zagrożeniami ekologicznymi lub innymi miejscowymi zagrożeniami , rzecznictwo i reprezentowanie członków Związku wobec organów administracji publicznej oraz udzielanie im pomocy w realizacji zadań statutowych, 65 współdziałanie z Państwową Strażą Pożarną, organizacjami administracji publicznej oraz innymi podmiotami, udzielanie pomocy OSP w wyposażeniu w sprzęt, zaopatrywaniu w mundury, odznaki i dystynkcje oraz organizowanie szkoleń, pozyskiwanie i gromadzenie środków finansowych, zapewnianie doradztwa w zakresie funkcjonowania OSP, mobilizowanie społeczeństwa do udziału w realizacji zadań ochrony przeciwpożarowej, inicjowanie i organizowanie imprez sportowych oraz przeglądów i innych form prezentacji dorobku amatorskiego ruchu artystycznego OSP, prowadzenie działalności wydawniczej, organizowanie wystaw, udzielanie pomocy w gromadzeniu eksponatów muzealnych, przedstawianie organom administracji publicznej i innym podmiotom wniosków dotyczących realizacji celów Związków, popieranie wynalazczości i racjonalizacji w dziedzinie ochrony przeciwpożarowej, przeciwpowodziowej, ratownictwa i bezpieczeństwa powszechnego, prowadzenie działalności informacyjnej i edukacyjnej oraz promocyjnej wśród społeczności lokalnych na skalę ogólnopolską i międzynarodową w sprawach dotyczących celów Związku Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Lubiewo „Bory” Urząd Gminy, ul. Hallera 9, 89-526 Lubiewo Celem Stowarzyszenia jest: Wszechstronny rozwój i promocja gminy Lubiewo z wykorzystaniem jej walorów krajobrazowych i przyrodniczych. Współpraca z instytucjami i organizacjami pozarządowymi krajowymi i zagranicznymi. Opiniowanie aktów prawnych dotyczących realizacji celów statutowych. Rozwój i aktywizacja społeczności lokalnej. Działalność na rzecz rozwoju gospodarczego gminy Lubiewo. Promocja zatrudnienia i aktywizacja zawodowa. Wszechstronny rozwój nauki, edukacji i oświaty. Ochrona środowiska i ochrona przyrody oraz dziedzictwa przyrodniczego. Upowszechnianie kultury i sztuki. Ochrona jej dóbr i tradycji. Pomoc rodzinom i osobom zamieszkałym na terenie gminy Lubiewo, będącym w trudnej sytuacji życiowej, oraz wyrównywanie szans tych rodzin. Działalność charytatywna oraz działanie na rzecz osób niepełnosprawnych; Upowszechnianie kultury fizycznej, sportu i rekreacji. Ochrona i promocja zdrowia. Przeciwdziałanie marginalizacji terenów wiejskich. Promocja i organizacja wolontariatu. Rozwój turystyki z wykorzystaniem kulturowych. walorów krajobrazowych, przyrodniczych i INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA Zakres działalności 66 Wspieranie rozwoju rolnictwa. Promocja produktów lokalnych i tradycyjnych. Polski Komitet Pomocy Społecznej Zarząd Gminny Lubiewo Urząd Gminy, ul. Hallera 9, 89-526 Lubiewo Zakres działalności Celem Polskiego Komitetu Pomocy Społecznej jest dobrowolne i bezinteresowne niesienie różnorodnych form pomocy osobom i rodzinom, które z różnych przyczyn niezdolne są do rozwiązywania swych życiowych problemów, w szczególności ludziom starszym, niepełnosprawnym, chorym, samotnym, zagrożonym demoralizacją, rodzinom pozbawionym środków do życia, ubogim i bezradnym. Celem PKPS jest kształtowanie postaw społecznych sprzyjających bezpośredniemu uczestnictwu w działaniach na rzecz osób potrzebujących pomocy, bądź wspieranie takich działań. organizowanie usług opiekuńczych, organizowanie i prowadzenie dożywiania, organizowanie różnorodnych form wypoczynku, udzielanie różnorodnej pomocy głównie rzeczowej, finansowej w miarę posiadanych środków i możliwości, poradnictwo prawne i pomoc prawną, świadczenie pomocy postpenitencjarnej, współpracę i współdziałanie z innymi organizacjami społecznymi, świadczenie pomocy osobom bezdomnym i bezrobotnym w miarę posiadanych środków, świadczenie pomocy bezrobotnym w zakresie poradnictwa zawodowego, przekwalifikowania zawodowego, przeszkolenia i zatrudnienia, prowadzenie działalności edukacyjno-szkoleniowej, świadczenie pomocy niepełnosprawnym w zakresie rehabilitacji leczniczej, społecznej i zawodowej oraz pomocy w zakresie zatrudnienia, udzielanie pomocy ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych i ekologicznych oraz świadczenie pomocy poszkodowanym w wypadkach drogowych i komunikacji, prowadzenie świetlic i placówek opiekuńczo-wychowawczych, prowadzenie całodziennych i popołudniowych klubów seniora, stołówek, jadłodajni, noclegowni, zakładów leczniczo-opiekuńczych, zakładów leczniczo-pielęgnacyjnych, Domów Pomocy Społecznej, środowiskowych domów samopomocy i innych placówek, przeciwdziałanie patologiom społecznym, alkoholizmowi, narkomanii itp. oraz łagodzenie ich skutków. Dodatkowo powyższy wykaz uzupełniają : Suski Klub Nastolatków „RAZEM” w Suchej skupiający dzieci i młodzież, prowadzony jest przez grupę dziewcząt. Głównymi celami i założeniami klubu jest zapewnienie opieki i miłego spędzenia czasu, wzbogacenie osobowości poprzez akceptację swojej osoby, rozwijanie pasji i zainteresowań, zachęcanie i nauka uczestnictwa w kulturze, czy wyrabianie wrażliwości na potrzeby innych INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA PKPS realizuje cele szczególnie poprzez: 67 Stowarzyszenie Kulturalne "Cisowy Łuk"; Stowarzyszenie "Bory Tucholskie” wieś Teolog Gminna Orkiestra Dęta - powstała w marcu 2003 roku i liczy 11 członków. Orkiestra występując bezinteresownie uświetnia programy wielu imprez środowiskowych, festynów, zabaw, uroczystości kościelnych Zespół folklorystyczny „Klonowiaki”, który specjalizuje się w lokalnej mowie staropolskiej, obrzędach i tradycjach borowiackich. Klub Atrakcyjnych Kawalerów w Bysławku, który jest głównym organizatorem zabaw, festynów oraz imprez charytatywnych Klub Sportowy Korona Bysławek Grupa folklorystyczna „Frantówki Bysławskie” Na terenie gminie Lubiewo odbywają się ciekawe wydarzenia kulturalne, będące wizytówką regionu, takie jak: Międzynarodowy Plener Rzeźbiarsko-Malarski w Bysławiu (do roku 2012 odbyło się VIII edycji tej imprezy, organizowana była przez Urząd Gminy w Lubiewie Stowarzyszenie Kulturalne „Cisowy Łuk”, OSP i KGW Bysław) Przegląd Pieśni Frantowych (do roku 2012 odbyło się VI edycji tej imprezy, organizowana była przez Stowarzyszenie Kulturalne "Cisowy Łuk" KGW, OSP Bysław, Radę Sołecką Bysław) Borowiacki Festiwal Orkiestr Dętych w Bysławku (do roku 2012 odbyło się VII edycji tej imprezy, organizowana była przez Urząd Gminy w Lubiewie, Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia, Radę Sołecką Bysławek, OSP i KGW Bysławek) Ogólnopolski Bieg „Szlakiem Trzech Wież nad Borami” (do roku 2012 odbyły się IV edycje tej imprezy, organizowane były przez Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Lubiewo „Bory” i Urząd Gminy w Lubiewie) Święto pieczonego ziemniaka Sucha (zorganizowane po raz pierwszy - 10.09.2011 przez Radę Sołecką w Suchej) INFRASTRUKTURA OCHRONY ZDROWIA Podstawowa opieka zdrowotna na terenie gminy świadczona jest poprzez Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Lubiewie oraz dodatkowo przez prywatny gabinet lekarski w miejscowości Sucha. Gabinet ten prowadzony jest przez lekarza ogólnego z Bydgoszczy (czynny dwa razy w tygodniu lub w nagłych przypadkach). Jednostką organizacyjną NZOZ w Lubiewie – według Rejestru Podmiotów Wykonujących Działalność Leczniczą – jest Ośrodek Zdrowia w Lubiewie i Ośrodek Zdrowia w Bysławiu. Ich strukturę przedstawia załączona poniżej tabela. • • • • • • Lubiewo Poradnia ogólna Gabinet zabiegowy Poradnia Ginekologiczno – położnica Gabinet pielęgniarki POZ Gabinet położnej POZ Gabinet medycyny szkolnej • • • • • • • Bysław Poradnia ogólna Gabinet zabiegowy Gabinet USG Gabinet rehabilitacji Dział (pracownia) fizjoterapii Gabinet położnej POZ Gabinet pielęgniarki POZ Źródło: Opracowano na podstawie Rejestrów Podmiotów Wykonujących Działalność Leczniczą (www.rejestrzoz.gov.pl); nr Księgi Rejestrowej 000000002680 NZOZ w Lubiewie realizuje świadczenia z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej i INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA Tabela 27. Komórki organizacyjne ośrodków zdrowia w Bysławiu i Lubiewie 68 rehabilitacji. Świadczenia nocnej i świątecznej opieki medycznej udzielane są po godzinach pracy przychodni oraz w dni wolne od pracy w Tucholi (ul. Świecka 27). Opiekę zapewniają lekarze i pielęgniarki pracujący na co dzień w podstawowej opiece zdrowotnej. Personel medyczny Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej stanowi troje lekarzy z drugim stopniem specjalizacji (2 specjalistów medycyny rodzinnej i chorób wewnętrznych oraz specjalista chorób dziecięcych), pięć pielęgniarek, położna środowiskowo-rodzinna oraz magister rehabilitacji. Zakład obejmuje swoją opieką 5795 pacjentów z terenu gminy Lubiewo i gmin ościennych, w tym od 0 do 6 roku życia (512), od 7do 19 (1049), od 20 do 65 (3622) oraz powyżej 65 roku życia (645). Opieką pielęgniarki środowiska nauczania objętych jest 729 uczniów w szkołach. W grupie 443 dzieci w klasach I-VI prowadzony jest program profilaktyki fluorkowej. Ośrodki Zdrowia w Bysławiu i w Lubiewie posiadają sprzęt niezbędny do prowadzenia działalności medycznej w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej. W posiadaniu NZOZ Lubiewo są również ultrasonograf, spirometr, analizator moczu oraz analizatory poziomu glukozy i cholesterolu. Zakład przeszedł w ostatnich miesiącach informatyzację, która ma podnieść standard opieki nad pacjentem. Wszelkie koszty z tym związane ponieśli wspólnicy NZOZ. Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Lubiewie przyjmuje pacjentów od poniedziałku do piątku w godzinach od 8.00 do 18.00, w tych godzinach realizowane są również wizyty domowe. Dostępność do świadczeń służby zdrowia jest dobra, liczba lekarzy wystarczająca. Nie odnotowano skarg na złą jakość opieki zdrowotnej, wręcz przeciwnie – składane są deklaracje do Zakładu przez pacjentów ościennych gmin, co potwierdza poniekąd dobrą opinię o tym podmiocie. Na terenie gminy działa tylko jedna ogólnodostępna apteka, w Bysławiu oraz jeden punkt apteczny, w Lubiewie. Przypada na niespełna 5,8 tys. osób, przy średniej dla województwa liczbie ludności na 1 aptekę ogólnodostępną i punkt apteczny wynoszącej 3,4 tys. osób (stan na 2010). Tabela 28. Liczba ludności przypadająca na 1 aptekę w 2010 roku Jednostka terytorialna Cekcyn Gostycyn Lubiewo Śliwice Tuchola (ogółem) Tuchola - miasto KUJAWSKO-POMORSKIE Powiat tucholski Ludność na aptekę ogólnodostępną 6588 5195 5794 5465 4041 2777 3927 5299 Źródło: Opracowano na podstawie danych GUS W gminie Lubiewo, pomoc społeczna realizowana jest w ramach zadań zleconych (finansowane z budżetu Wojewody) i w ramach zadań własnych (finansowane ze środków gminnych). Do najczęstszych wymienianych przyczyn udzielania pomocy społecznej należy: ubóstwo, bezdomność, wielodzietność, bezrobocie, niepełnosprawność, długotrwała choroba lub ciężka choroba, bezradność w prowadzeniu gospodarstwa domowego, przemoc w rodzinie, alkoholizm, trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, zdarzenie losowe, sytuacja kryzysowa. Liczba rodzin objętych pomocą w roku 2010 wyniosła 268. Brak jednak szczegółowych danych dotyczących struktury pomocy społecznej oraz liczby osób objętych pomocą nie pozwolił w konsekwencji na określenie m.in. udziału ludności objętej pomocą w ogólnej liczbie mieszkańców gminy według udzielonych form pomocy społecznej. Z udostępnionych danych Urzędu Gminy wynika, iż na jej terenie udziela się następujących form pomocy społecznej (w nawiasie zamieszczono wartość INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA INFRASTRUKTURA I REALIZACJA OPIEKI SPOŁECZNEJ 69 przeciętnej pomocy): zasiłek stały (361 zł), zasiłek okresowy (330 zł), zasiłek celowy (130 zł), posiłek dla dzieci (357 zł na dzieci; koszt 1 posiłku 2,49 zł), sprawienie pogrzebu (2 365 zł) oraz odpłatność za pobyt w DPS (1 605 zł za osobę; koszt miesięczny). Jednakże, jak wynika z danych Urzędu Gminy pomoc udzielanych świadczeń na terenie gminy jest za mała do potrzeb świadczeniobiorców. Ważnym zagadnieniem, które nabiera coraz większego znaczenia w związku z postępującym procesem starzenia się społeczeństwa i rosnącym udziałem ludności starszej jest opieka społeczna skierowana do tej grupy ludności. Obecnie na terenie gminy pomoc i opieka realizowana jest przez Polski Komitet Pomocy Społecznej Zarząd Gminny, który wypożycza sprzęt rehabilitacyjny i pomocniczy osobom starszym (łóżka rehabilitacyjne, wózki inwalidzkie, kule, balkoniki, chodziki), przez działalność dwóch kół Polskiego Związku Emerytów Rencistów i Inwalidów (w Lubiewie i Bysławiu), a także przez młodzież ZS w Lubiewie i Bysławiu, która odwiedza i pomaga osobom starszym w ramach wolontariatu. USŁUGI POCZTOWE I FINANSOWE INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA Obszar gminy obsługiwany jest przez urząd pocztowy w Bysławiu, Lubiewie i Suchej. Jest to Jest wystarczająca liczba, mogąca zapewnić komfortowy dostęp do usług pocztowych. Obsługę finansową mieszkańców i podmiotów gospodarczych realizuje Banku Spółdzielczego w Koronowie – Oddział w Lubiewie oraz agencja PKO w Bysławiu. 70 ZARZĄDZANIE GMINĄ MOŻLIWOŚCI BUDŻETOWE GMINY Sytuacja budżetowa gminy Lubiewo odbiega nieznacznie od typowego modelu stabilnego wzrostu dochodów i wydatków budżetowych notowanych przez większość jednostek samorządu terytorialnego. Analiza sytuacji budżetowej za lata 2006 – 2010 pokazuje ogólną sytuację wzrostową przy nieznacznym spadku dochodów w 2008 roku oraz dużym przyroście wydatków w 2009 roku i dużym spadkiem wydatków w roku następnym. Taka sytuacja spowodowała rzadko obserwowany stan pojawienia się w 2010 roku nadwyżki budżetowej. Taki stan należy jednak traktować jako sytuację chwilową i należy się spodziewać występowania deficytu w latach kolejnych. Rysunek 17. Deficyt budżetowy gminy w latach 2006 – 2010 w mln zł (opracowanie własne na podstawie Banku Danych ZARZĄDZANIE GMINĄ Rysunek 16. Zasadnicze składowe budżetu gminy w latach 2006 – 2010 w mln zł (opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych) 71 Lokalnych) Istotnym parametrem obrazującym możliwości budżetowe gminy są wydatki majątkowe, a w szczególności wydatki majątkowe inwestycyjne. Gmina Lubiewo średnio w latach 2006 – 2010 notowała ponad 21-procentowy udział wydatków inwestycyjnych w ogóle wydatków budżetowych, co nie stanowi wysokiego wyniku, przy czym skrajne wartości tego wskaźnika zanotowano w dwóch ostatnio badanych latach – w 2009 (33,8 %) i 2010 r. (12,2 %). Na tle gmin wiejskich powiatu tucholskiego gmina Lubiewo w ciągu ostatnich pięciu lat dwukrotnie wydawała na inwestycje w przeliczeniu na jednego mieszkańca najwięcej. W latach 2007 i 2009 były to odpowiednio 707,60 zł na osobę oraz 1074,37 zł na osobę. W porównaniu do innych gmin wiejskich powiatu tucholskiego gmina Lubiewo notuje stabilny trend przy dużych wahaniach rocznych wartości tego typu wydatków. Istotne są w tym miejscu dwie prawidłowości, obie stawiające gminę Lubiewo w niezbyt dobrym świetle. Po pierwsze, prócz Lubiewa, gminy wiejskie powiatu charakteryzują się progresywnym trendem wysokości wydatków inwestycyjnych, a po drugie w roku ostatnim gmina Lubiewo zanotowała wskaźnik najniższy ze wszystkich analizowanych gmin. Jest to nie tylko najniższa wartość od pięciu lat, ale wartość, która znacznie odbiega od innych gmin i stanowi mniej niż 1/3 kolejnego w klasyfikacji Kęsowa. Wytłumaczeniem tego zjawiska może być efekt „zaciśnięcia pasa” przez gminę w efekcie przeprowadzenia dużych inwestycji w roku poprzednim. Rysunek 18. Porównanie wydatków majątkowych inwestycyjnych w przeliczeniu na jednego mieszkańca budżetów gmin wiejskich powiatu tucholskiego w latach 2006 – 2010 w zł (opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych) Oczywisty jest fakt, że skala dochodów uzyskiwanych przez gminę w zasadniczym stopniu determinuje poziom wydatków budżetowych i nie można się spodziewać, że w przypadku gminy Lubiewo będzie inaczej. Co istotne analiza wielkości wydatków gminy na świadczenia na rzecz osób fizycznych pokazuje, że małe zdolności inwestycyjne gminy nie są spowodowane przez „przejadanie” dochodów przez mieszkańców. Wydatki te stanowiły średnio w latach 2006 – 2012 21,4 % wydatków ogólnych gminy (wyższe udziały – 22,8 % i 24,5 % - notują Śliwice i Kęsowo), a w przeliczeniu na ZARZĄDZANIE GMINĄ Uśredniając wyniki finansowe osiągane w latach 2006 - 2010 przez analizowaną grupę gmin widać, iż gmina Lubiewo charakteryzuje się najniższymi wartościami zarówno dochodów (2505,57 zł / osobę) jak i wydatków (2688,16 zł / osobę), a jej wyniki korespondują z wartościami obserwowanymi dla gminy Śliwice. Dla porównania gmina Kęsowo, najlepsza w takim zestawieniu, notuje zarówno dochody, jaki i wydatki na poziomie wyższym o odpowiednio ponad 700 zł i 500 zł. 72 mieszkańca 564,67 zł. Nieznacznie niższą wartość obserwuje się jedynie w gminie Cekcyn (533,40 zł / osobę). Z drugiej strony skala dochodów gminy jest po części uwarunkowana podatkami dochodowymi od osób fizycznych odprowadzanymi do kasy gminy. Istnieje więc zależność pomiędzy zamożnością mieszkańców gminy, a jej możliwościami finansowymi. Trzeba tu zaznaczyć, że analiza wysokości podatków PIT uzyskiwanych przez gminę nie świadczy źle o zamożności jej mieszkańców. Rysunek 19. Porównanie średnich dochodów i wydatków budżetowych w przeliczeniu na jednego mieszkańca gmin wiejskich powiatu tucholskiego w latach 2006 – 2010 w zł (opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych) Tabela 29. Dochód gminy pochodzący z podatku dochodowego od osób fizycznych w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2010 r. w gminach wiejskich powiatu tucholskiego Gmina Śliwice Cekcyn Lubiewo Gostycyn Kęsowo Dochód w zł/os. 302,00 230,08 218,81 184,81 169,97 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych PLANOWANIE STRATEGICZNE Analiza dokumentów strategicznych, planów i programów uchwalanych przez Radę Gminy w Lubiewie, prowadzi do wniosku, że rozwój gminy tylko w niewielkim stopniu prowadzony jest w oparciu o tego typu dokumenty. W połowie pierwszej dekady XXI wieku, Rada Gminy przyjęła trzy programy o charakterze społecznym. Były to: Gminny program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w gminie Lubiewo Program przeciwdziałania narkomanii w gminie Lubiewo ZARZĄDZANIE GMINĄ Jednym regularnie i cyklicznie aktualizowanym dokumentem strategicznym jest strategia rozwoju gminy Lubiewo. Obecnie aktualizowana strategia jest trzecią strategią rozwoju lokalnego w gminie i zastąpi dokument uchwalony w roku 2007, a ten z kolei aktualizował pierwszą strategię – z roku 2001. Tym samym gmina Lubiewo będzie posiadała najbardziej aktualną strategię rozwoju lokalnego spośród wszystkich gmin powiatu tucholskiego. 73 Program przeciwdziałania przemocy w rodzinie Programy te były aktualizowane na lata 2006-08. Obecnie żaden z nich nie jest aktualny. W 2005 roku Rada Gminy przyjęła Program współpracy z organizacjami pozarządowymi. Obecnie można uznać go za zdezaktualizowany. Gmina zobligowana jest do posiadania programów i planów w zakresie gospodarki odpadami i ochrony środowiska. Pierwsza edycja tego typu dokumentów została wykonana w gminach w końcu I dekady XXI wieku i obecnie większość gmin sporządziła już kolejną edycję (obligatoryjna jest aktualizacja tych dokumentów w cyklach 4-letnich). W gminie Lubiewo wciąż nie dokonano ich aktualizacji. Gmina posiada w bardzo dużym stopniu zdezaktualizowane studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (SUIKZP). Dokument został przyjęty w roku 2000 i obecnie nie może już pełnić roli użytecznego narzędzia dla planowania przestrzennego (jest też niezgodny z obecnie obowiązującymi przepisami w zakresie zawartości studium – co jednak nie unieważnia go, ale powoduje, że w porównaniu z współcześnie sporządzanymi SUIKZP jest dokumentem znacznie uboższym merytorycznie). Wprawdzie 28.12.2011 Rada Gminy podjęła uchwałę w sprawie aktualizacji studium, ale w uzasadnieniu wyjaśniono, że zmiana jest motywowana wyłącznie zamiarem przejęcia w zasób komunalny boiska szkolnego w Klonowie. Jak się wydaje, podjęcie działań na rzecz aktualizacji studium powinno być wykorzystane do szerokiej dyskusji na temat koncepcji zagospodarowania gminy, a aktualizacja powinna dotyczyć wszystkich zagadnień związanych z zagospodarowaniem przestrzennym. Jest to zagadnienie niezwykle ważne, bowiem nieaktualne studium utrudnia podejmowanie działalności w zakresie sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, co nie tylko nie sprzyja prowadzeniu racjonalnej polityki przestrzennej, ale także obniża konkurencyjność gminy (brak terenów inwestycyjnych). Podkreślić należy, że dla prawidłowego zarządzania gminą, nie są niezbędne dokumenty strategiczne, mimo, że bez wątpienia wspomagają rozwój gminy. Pełnią bardzo ważną rolę pomocniczą i wyznaczają ogólne (jak strategia rozwoju lokalnego) lub szczegółowe - w zakresie poszczególnych dziedzin (jak strategie branżowe) kierunki i założenia rozwoju. Są też bardzo istotnym materiałem informacyjnym i promocyjnym. Jednak wśród gmin wiejskich województwa dosyć powszechny jest brak tego typu dokumentów, co jest najczęściej tłumaczone ograniczeniami budżetowymi. Nie zawsze dostrzega się potrzebę ich posiadania, bowiem sprawnie funkcjonujące referaty urzędów gmin zapewniają w pełni prawidłową realizację zadań własnych. W tym kontekście należy jednak zwrócić uwagę na szczególną rolę studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, które w procedurze planistycznej pełni przede wszystkim rolę „strażnika ładu przestrzennego”, mającego wymiar ponadczasowy (wszelkie zmiany degradujące przestrzeń, wprowadzone wskutek nieprzemyślanych inwestycji, będą ją trwale degradować). Brak aktualnego ZARZĄDZANIE GMINĄ Na terenie gminy nie obowiązuje żaden miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego sporządzony na podstawie ustawy z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, natomiast obowiązują plany sporządzone na podstawie ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym. Obejmują one tereny o łącznej powierzchni 89 ha – są to plany sporządzone jako zmiana miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy. Warto zauważyć, że wśród gmin powiatu tucholskiego, po roku 2003 najwięcej mpzp sporządziła gmina Tuchola (20), następnie Gostycyn (19) i Śliwice (8). W gminie Cekcyn uchwalono tylko 1 mpzp, a w gminie Kęsowo, podobnie jak w gminie Lubiewo, nie sporządzono żadnego planu. Powierzchnia terenów objętych „nowymi” mpzp to: Tuchola – 144 ha, Śliwice – 135 ha, Gostycyn – 19 ha, Cekcyn – 3 ha. Łączna (na podstawie ustawy z roku 1994 i ustawy z roku 2003) powierzchnia gmin objęta mpzp w powiecie tucholskim, to: Tuchola – 589 ha, Gostycyn – 416 ha, Śliwice – 232 ha, Cekcyn – 120 ha, Lubiewo – 89 ha, Kęsowo – 4 ha. 74 studium ogranicza też możliwości długookresowej koordynacji zagospodarowania przestrzeni gminy. Tak więc zwraca się uwagę, że o ile nadrabianie zaległości w zakresie planowania strategicznego nie musi być zadaniem priorytetowym, to aktualizacja studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (oraz prowadzenie polityki rozwoju przestrzennego w oparciu o miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego wynikające z tego studium) powinna być absolutnym priorytetem. W dziedzinie promocji gminy nie podejmuje się specyficznych działalności wykraczających poza tradycyjne formy obecności w mediach, związanych np. z publikacją ogłoszeń o organizowanych imprezach. Gmina nie przeprowadzała kampanii medialnych mających na celu wypromowanie nazwy, znaków (logotypów), walorów, itp. Jest to zrozumiałe, jeśli uwzględni się charakter gminy – w praktyce brak grup docelowych klientów lub inwestorów, do których należałoby tego typu reklamę kierować. Ważnym aspektem funkcjonowania gminy, który powinien być promowany, są działalności turystyczne, ale jak się wydaje w tej dziedzinie optymalną formą jest współpraca z pozostałymi gminami powiatu tucholskiego oraz gminą Koronowo – w celu promocji wspólnego produktu związanego z Borami Tucholskimi i Doliną Brdy. Gmina posiada stronę internetową o bardzo jednoznacznym i łatwo konotowanym adresie (www.lubiewo.pl), która zawiera duży zasób informacji na temat gminy – istotnych zarówno dla mieszkańców, jak i osób/podmiotów zainteresowanych wypoczynkiem lub inwestowaniem na terenie gminy. Pod tym względem bez wątpienia gminny serwis wyróżnia się na tle uboższych serwisów większości gmin. Strona jest często aktualizowana, natomiast pożądane byłyby działania na rzecz poprawy jej atrakcyjności wizualnej i czytelności. Uzupełnieniem jest stosunkowo obszerny gminny serwis Biuletynu Informacji Publicznej. Gmina posiada herb oraz flagę. KAPITAŁ SPOŁECZNY Zagadnienie kapitału ludzkiego wiąże się ściśle z pojęciem społeczeństwa obywatelskiego, czyli – w bardzo szerokim rozumieniu – poziomu, skłonności i charakteru zaangażowania danej społeczności w sprawy lokalnego rozwoju. Na kapitał społeczny składają się relacje pomiędzy członkami danej społeczności, takie jak poziom wzajemnego zaufania, lojalność terytorialna, zdolność do wspólnego działania – w celu osiągnięcia dla lokalnej społeczności korzyści, które nie byłyby możliwe do osiągnięcia bez tego współdziałania. Badanie zagadnień kapitału ludzkiego na poziomie strategii rozwoju lokalnego jest utrudnione ze względu na fakt, iż jest to zagadnienie bardzo złożone i pełna diagnoza wymagałaby przeprowadzenia bardzo szerokich badań. Na uwagę zasługuje fakt, że w sposób pośredni pewne aspekty kapitału społecznego zostały poruszone w badaniu ankietowym przeprowadzonym na potrzeby niniejsze strategii wśród mieszkańców gminy. Wysoki poziom zwrotów ankiet oraz duża rzetelność i odpowiedzialność w ich wypełnieniu dobrze świadczą o zainteresowaniu gminnej społeczności sprawami rozwoju lokalnego. Według zamieszczonej w Biuletynie informacji Publicznej Gminy Lubiewo bazy, w gminie działają następujące organizacje pozarządowe (NGO): Parafialny Odział Akcji Katolickiej Diecezji Peplińskiej Parafii Przemienienia Pańskiego w Bysławiu Stowarzyszenie "Gminna Rada Kół Gospodyń Wiejskich w Lubiewie" Gminny Ludowy Klub Sportowy "Sokół" w Lubiewie ZARZĄDZANIE GMINĄ Istotna część zagadnień związanych z kapitałem ludzkim została scharakteryzowana w części opracowania dotyczącej uczestnictwa w życiu kulturalnym. W niniejszym rozdziale skupiono się na wykazie organizacji pozarządowych oraz uczestnictwa w wyborach powszechnych. 75 Polski Komitet Pomocy Społecznej Bysławek Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów, Zarząd Koła Nr 5 Lubiewo Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów Zarząd Oddziału Miejskiego, Koło Wiejskie Nr 6 w Bysławiu Polski Związek Wędkarski Zarząd Koła Lubiewo 102 Stowarzyszenie Edukacji i Rozwoju Wsi Klonowo n. Brdą "Klon" Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Lubiewo "Bory" Stowarzyszenie Gospodarstw Agroturystycznych Uczniowski Klub Sportowy "Kadet" Przy Gimnazjum w Bysławiu, Uczniowski Klub Sportowy "Grom" Przy Zespole Szkół w Lubiewie Stowarzyszenie Kulturalne "Cisowy Łuk" Stowarzyszenie "Bory Tucholskie Wieś Teolog" Uczniowski Klub Sportowy "Smyk" Przy Zespole Szkół w Bysławiu Związek Ochotniczych Straży Pożarnych RP Zarząd Gminny w Lubiewie Uczniowski Klub Sportowy "Lotka" w Lubiewie Parafialny Zespół Caritas Interesująca miarą aktywności społecznej jest udział w wyborach parlamentarnych oraz samorządowych (całość analiz na podstawie www.pkw.gov.pl). W ostatnich latach w gminie Lubiewo, frekwencja - będąca najczęściej stosowaną miarą zaangażowania obywatelskiego - jest porównywalna lub wyższa od przeciętnej w województwie kujawsko-pomorskim, choć sytuacja na terenie gminy jest zróżnicowana. Gmina podzielona jest na 5 obwodów wyborczych, są to: Obwód Lubiewo – miejscowości Lubiewo, Lubiewice, Trutnowo Obwód Bysław – miejscowości Bysław i Wełpin Obwód Bysławek – miejscowości Bysławek, Minikowo, Płazowo Obwód Sucha – miejscowości Cierplewo i Sucha Obwód Klonowo – miejscowość Klonowo Dla charakterystyki społeczności gminy istotny jest także fakt zróżnicowań preferencji i światopoglądu mieszkańców w ujęciu terytorialnym. W ostatnich latach – poza różnicami we frekwencji - miały miejsce dwa interesujące wyniki wyborów, świadczące o tym zagadnieniu: Podczas „referendum akcesyjnego” (referendum dotyczące przystąpienia Rzeczpospolitej Polski do Unii Europejskiej ) na terenie gminy Lubiewo zanotowano zdecydowanie najniższe w powiecie tucholskich poparcie dla integracji – wyniosło ono zaledwie 55% (wyniki dla gmin powiatu – w tabeli). Co ciekawe – w obwodzie w Lubiewie zwyciężyli przeciwnicy integracji (357 wobec 335), a w obwodzie Klonowo – zanotowano równowagę (po 141 głosów). W pozostałych obwodach przewaga zwolenników integracji ZARZĄDZANIE GMINĄ Frekwencję w kilku wyborach w ujęciu poszczególnych obwodów, w ostatnim okresie, przedstawiono w tabeli. Uwagę zwraca fakt, że niezależnie od rodzaju wyborów i wyników głosowania, jest ona w gminie prawie zawsze wyższa, niż przeciętnie w województwie. Świadczy to o wysokiej odpowiedzialności obywatelskiej mieszkańców gminy. Analogicznie jak w większości obwodów w całym kraju, najwyższą frekwencją notuje się w wyborach bezpośrednich wójta (i równolegle przeprowadzanych – wyborach do rady gminy), dosyć wysokie są takie udziały w wyborach prezydenckich, najniższe – w wyborach do Sejmu. 76 była bardzo jednoznaczna. Frekwencja podczas referendum akcesyjnego wyniosła 61,5% i była najwyższa w powiecie. Podczas wyborów prezydenckich w 2010 roku, w II turze wyborcy w obwodzie Lubiewo zdecydowanie poparli Jarosława Kaczyńskiego, który otrzymał 54,6% głosów i wygrał z Bronisławem Komorowskim. W pozostałych obwodach poparcie dla Jarosława Kaczyńskiego wyniosło tylko 41,3-45,5%. Tabela 30. Frekwencja (%) w wybranych wyborach w ostatnich latach wg obwodów wyborczych na terenie gminy Jednostka Obwód Lubiewo Obwód Bysław Obwód Bysławek Obwód Sucha Obwód Klonowo Gmina łącznie Województwo łącznie Prezydenckie 2005 (I tura) 52,7 46,7 53,9 51,6 46,4 50,2 Prezydenckie 2005 (II tura) 52,8 43,0 50,9 45,7 35,4 46,5 Prezydenckie 2010 (I tura) 56,3 54,3 58,1 58,8 43,8 55,0 Prezydenckie 2010 (II tura) 55,6 49,7 55,2 61,0 47,7 53,5 47,5 46,4 52,5 53,0 62,7 59,9 61,3 63,4 52,0 60,5 Do Sejmu (2011) 43,0 43,0 44,2 48,6 38,1 43,4 - 47,8 (*) Wójta 2010 (*) Uwaga – dane dla Okręgu nr 4, a nie województwa Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej Tabela 31. Wyniki referendum akcesyjnego w roku 2003 w gminach powiatu tucholskiego Gmina Cekcyn Gostycyn Kęsowo Śliwice Tuchola Lubiewo W tym: Obwód Lubiewo Obwód Bysław Obwód Bysławek Obwód Sucha Obwód Klonowo Frekwencja (%) 59,0 59,1 56,0 61,2 61,5 61,5 Poparcie dla wstąpienia Polski do Unii Europejskiej (%) 68 66 69 72 78 55 62,5 61,3 62,3 61,9 58,1 48,4 56,5 57,3 70,3 50,0 ZARZĄDZANIE GMINĄ Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej 77
Podobne dokumenty
Samorządowy Kurier Lubiewski 2/2015
w tzw. azyle oraz przebudowa skrzyżowania z drogą innej lub tej samej kategorii.
Dokumentacja projektowa na przedmiotową inwestycję została opracowana w 2011r. W tamtym okresie nie były znane kryte...
