TRĘDOWNIKOWATE (Scrophulariaceae) TROJEŚCIOWATE

TRĘDOWNIKOWATE (Scrophulariaceae)
WYSTĘPOWANIE: szeroko rozpowszechnione.
Około 250 rodzajów i 3000 gatunków. W Polsce 18
rodzajów i ok. 100 gat. Najliczniejsze rodzaje:
gnidosz (Pedicularis) – ok. 600 gat. (w Himalajach
ok. 300 endemicznych), pantofelnik (Calceolaria) –
ok. 300 gat., trędownik (Scrophularia) – ok. 300 gat.
MORFOLOGIA: gł. rośliny zielne. Jednoroczne
stanowią ok. 30% wszystkich gat. Wiele gatunków
rośnie na skałach i usypiskach; na stepach i półpustyniach – kserofity; roślin wodnych niewiele.
Ciekawe jest w tej rodzinie przejście od autotrofów,
przez półpasożyty do wyspecjalizowanych pasożytów pozbawionych chlorofilu, jak np. łuskiewnik
różowy (Lathrea squamaria) – pasożyt drzew.
KWIATY: obupłciowe, zwykle 5-krotne, o różnych
odmianach grzbiecistości; korona zrosłopłatkowa.
Często duże i efektowne.
OWOCE: przeważnie torebki, rzadko jagody,
a wyjątkowo pestkowce. Nasiona z bielmem.
UŻYTKOWANIE: niektóre stosowane w medycynie np.: naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea) i n. wełnista (D. lanata). Kilkanaście gat.
ozdobnych, uprawianych np.: wyżlin większy czyli
lwia paszcza (Antirrhinum majus), pantofelnik
(Calceolaria), nemezja (Nemesia), penstemon
(Penstemon).
CHRONIONE W POLSCE: gnidosz królewski
(P.sceptrumcarolinum), g.rozesłany (P.sylvatica),
naparstnica zwyczajna (D.grandiflora).
JK
TROJEŚCIOWATE (Asclepiadaceae)
pylniki
pręciki znamię pręciki
WYSTĘPOWANIE: głównie obszary tropikalne
i subtropikalne, nieliczne gatunki w strefie umiarkowanej. Rodzina obejmuje ok. 3000 gatunków. Ilość
rodzajów i gatunków jest do tej chwili kwestią
sporną. W Polsce 1 gatunek: ciemiężyk białokwiatowy (Vincetoxicum officinale).
MORFOLOGIA: rośliny zielne, pnącza o zdrewniałych łodygach, a także (choć rzadko) krzewy
i niewielkie drzewa. Liście całkowite, pojedyncze,
trwałe lub opadające, ustawione naprzeciwrzadziej skrętolegle lub okółkowo. W pędach często przewody z trującym sokiem mlecznym.
Niektóre gatunki mają postać bezlistnych sukulentów.
KWIATY: obupłciowe, promieniste o zrosłopłatkowej koronie, często wonne. Kielich i korona
złożone z 5 listków. Pręcików 5 zrosłych ze słupkiem
w tzw. prętosłup. Słupek z 2 owocolistków. Zalążnia
górna, 2-komorowa. Kwiaty wykazują skrajne przys-
zalążnia
tosowanie do zapylania przez owady (uczepka –
połączenie pyłkowin dwóch sąsiednich pręcików).
OWOCE: mieszki, torebki.
UŻYTKOWANIE: rośliny włókno-, kauczukodajne, i miododajne np. trojeść amerykańska (Asclepias syriaca) – z jej włókien robi się sznury, puch
nasienny, który jest niezwilżalny stosuje się do
wyrobu pasów ratunkowych, na opakowania, a sok
mleczny zawiera 10% kauczuku, jest też surowcem
farmaceutycznym; podobnie jak tojowiec kondurango
(Marsdenia condurango). Liczne gatunki ozdobne,
szczególnie o charakterze sukulentów, np. brudnota
(Stapelia).
JK, KZ
– 66 –