Odpowiedź na pismo Stanisława Chmielewskiego na postulaty KRK.

Warszawa, dnia 2 marca 2012 roku
KRAJOWA RADA KURATORÓW
WARSZAWA
KRK
15 /III/ 2012
Pan
Stanisław CHMIELEWSKI
Sekretarz Stanu
Ministerstwo Sprawiedliwości RP
Krajowa Rada Kuratorów w związku z treścią pisma z dnia 17 stycznia 2012r. nr DWOiP-II5401-1/12 będącego odpowiedzią na nasze pismo z dnia 28 grudnia 2011r. nr KRK 86/III/2011
zawierające postulaty dotyczące funkcjonowania kuratorskiej służby sądowej przedstawia
niniejszym uwagi dotyczące informacji o kuratorskiej służbie sądowej zawartych w stanowisku
Ministerstwa Sprawiedliwości.
1. Liczba etatów kuratorskich i liczba prowadzonych spraw
Limit etatów kuratorskich w 2010r. wg sprawozdania z działalności kuratorskiej służby
sądowej MS-S40 (z dn. 11.03.2010r.) – 5205,5 etatów (3137,5 kuratorzy dla dorosłych + 1978 –
kuratorzy rodzinni + 90 kuratorzy okręgowi (w sądach okręgowych). Wg informacji
Departamentu Budżetu i Inwestycji – 5209 etatów (źródło: oprac. Budżet 2010 i Budżet 2011,
www.ms.gov.pl)
Limit etatów kuratorów zawodowych nie wzrasta od 2010 roku, wzrasta tylko liczba
kuratorów społecznych (wolontariuszy) odpowiednio do liczby powierzanych kuratorom
sądowym zadań.
W latach 2000 – 2010 co najmniej dwie grupy zawodowe w wymiarze sprawiedliwości
odnotowały wyższy wzrost etatowy niż kuratorzy sądowi. Limit etatów kuratorów zawodowych
wzrósł o około 1421 etatów kuratorów dla dorosłych i około 211 etatów kuratorów rodzinnych,
łącznie o około 1632 etaty, czyli o około 47%. W tym samym okresie liczba etatów
1
funkcjonariuszy służby więziennej zwiększyła się o 5470 etatów (o 24,8%), a asystentów sędziów
o 3204 etaty (o 100%).
Porównywanie limitów etatów pomiędzy grupami zawodowymi ma niewielki sens, ponieważ
wykonują one różne zadania. Trzeba je porównywać z liczbą powierzonych zadań. Wzrost limitu
etatów powinien być rozważany w odniesieniu do wzrostu liczby zadań powierzonych kuratorom.
W ciągu 10 lat liczba etatów kuratorów dla dorosłych wzrosła o 1421 etatów, a liczba
wykonywanych przez nich spraw o 124.972 (wzrost o 39%) (w tym dozorów o 74.403 (wzrost
o 36%), kary ograniczenia wolności o 70.060 (wzrost o 298%), spadła natomiast liczba spraw
kontroli skazanego bez dozoru o 19.491 (spadek o 22,5%))1, a liczba wykonanych w 2010 roku
wywiadów środowiskowych wzrosła o 147.843 (czyli o 90,3%) w stosunku do rocznej liczby
wywiadów w 2000 roku.
Dla porównania wzrostowi etatów służby więziennej w okresie 10 lat odpowiadał wzrost
średniorocznej liczby osadzonych o 4147 osób, czyli o 5%.
Oceny poziomu „uzawodowienia” kurateli sądowej nie można oceniać wyłącznie przez
porównania
liczby
nadzorów/dozorów
wykonywanych
przez
kuratorów
zawodowych
i społecznych, ponieważ te zadania stanowią nieco ponad 50% wszystkich prowadzonych przez
kuratorów spraw, nie licząc wywiadów środowiskowych.
Profesor T. Szymanowski (UW) i sędzia dr K. Gromek z (DSRiN MS) zajmujący się w latach
90. XX wieku profesjonalizacją służby kuratorskiej i zmianą modelu na zawodowo-społeczny
szacowali potrzeby w tym zakresie na zdecydowanie wyższym poziomie: 4000-5000 kuratorów
dla dorosłych2 i ok. 4500 kuratorów rodzinnych3, czyli na poziomie blisko dwukrotnie wyższym
niż dzisiaj, przy znacznie mniejszej liczbie zadań niż obecnie.
1
Dane za rok 2000 stanowiące punkt odniesienia analizy na podstawie: T. Szymanowski, Kuratorzy sądowi i zadania
przez nich wykonywane po dokonanej reformie, Archiwum kryminologii, t. XXVII, 2003-2004, Warszawa 2005, PL
ISSN 0066-6890, s. 84.
2
„Jako jedna z osób odpowiedzialnych za ten stan [obarczenia kuratorów zbyt licznymi zadaniami], stworzony przez
kkw (jako przewodniczący zespołu który opracował projekt kkw), zgadzając się ze stwierdzeniem nałożenia tak
licznych obowiązków na kuratorów, muszę jednak wyraźnie zaznaczyć, że wielokrotnie jeszcze przed uchwaleniem
kkw przez Sejm zwracałem się do kolejnych kilku ministrów sprawiedliwości z wnioskiem o powiększenie liczby
sądowych kuratorów zawodowych dla dorosłych do 4-5 tysięcy”, T.Szymanowski, op.cit., s. 109,
3
„Natomiast potrzeby w tym zakresie [zwiększenia liczby etatów] – przy wskaźniku obciążenia jednego kuratora 25
nadzorami oraz pozostawieniu w gestii kuratorów zawodowych 75% wszystkich nadzorów wynoszą w ocenia MS
jeszcze około 2800 etatów w skali kraju [w roku 2000 – 1772 etaty]. Po ich przydzieleniu należy zachować stałe
tempo wzrostu etatów o około 4% rocznie.” Jednocześnie autorka stwierdza, wzrostowi liczby etatów kuratorów
zawodowych o 150 w okresie trzech lat towarzyszył wzrost liczby kuratorów społecznych o 1137 osób., SSO dr K.
Gromek, Naczelnik Wydziału w Dep. Spraw Rodzinnych i Nieletnich Ministerstwa Sprawiedliwości (RN III
754/18/00), Probacja, czy kuratela albo środki alternatywne – próba optymalizacji systemu w ujęciu ewolucyjnym.
Maszynopis, s. 27.
2
Wzmiankowane w piśmie nr DWOiP-II-5401-1/12 zmniejszenie o ponad 100.000 liczby
spraw prowadzonych przez kuratorów dla dorosłych w okresie od 2007 roku do 2010 roku, nie
jest wyrazem tendencji spadkowej, ale skutkiem zmian legislacyjnych. W 2006 roku, wskutek
zmiany Zarządzenia MS w sprawie sekretariatów sądowych nastąpił skokowy wpływ spraw tzw.
„kontroli okresu próby bez dozoru”. Tylko w roku 2007 do kuratorów wpłynęło 156.610 spraw tej
kategorii, to jest 3-4 krotnie więcej, niż wynosił roczny wpływ w kolejnych latach 2008-2010.
W skutek kolejnej zmiany tego Zarządzenia dokonanej w 2008 roku, sprawy te zostały ponownie
przekazane do sekretariatów wydziałów. Tylko w 2008 roku zakończono w ten sposób 221.083
sprawy tej kategorii.
W tym samym okresie wpływ dozorów i kary ograniczenia wolności pozostawał na
relatywnie stabilnym poziomie, można zauważyć jedynie, że mniejszemu wpływowi dozorów
towarzyszył większy wpływ kary ograniczenia wolności i odwrotnie. Łączny wpływ spraw w tych
kategoriach wykazywał w tym okresie tendencje wzrostową od 243.716 spraw w 2007 roku do
259.030 spraw w 2010 roku. Podobnie zakończenie w tych kategoriach spraw wykazywało
tendencję wzrostową (od 254.929 spraw w 2007 roku. do 265.695 spraw w 2010 roku)
i w każdym roku (z wyjątkiem 2009) było wyższe od wpływu. W okresie 4 lat łączny wpływ
dozorów i kary ograniczenia wolności wyniósł 997.183 sprawy, a zakończenie 1.038.460 spraw,
to oznacza, że w odniesieniu do tych 2 najważniejszych i zarazem najbardziej absorbujących
kategorii, kuratorzy zakończyli o 41.277 spraw więcej niż do nich wpłynęło.
2. Obsługa sekretarska zespołów kuratorskiej służby sądowej
W 2010 roku, po 8 latach od wejścia w życie ustawy o kuratorach sądowych 147 zespołów
nie posiadało żadnej obsługi biurowej, a tam, gdzie obsługa taka istniała - była niewystarczająca.
W tym czasie ilość czynności biurowych wzrosła wielokrotnie, w urządzeniach ewidencyjnych
rejestrowane są coraz bardziej szczegółowe informacje i generowane są coraz bardziej
szczegółowe sprawozdania statystyczne. W 2010 roku kuratorzy w całości przejęli
odpowiedzialność za organizowanie i wykonywanie kary ograniczenia wolności, wskutek czego
czynności tych nie wykonują sekretariaty wydziałów karnych, co jednak nie przełożyło się na
zwiększenie obsługi biurowej zespołów.
Brak obsługi sekretarskiej oznacza, że czynności biurowe wykonują sami kuratorzy:
prowadzą urządzenia ewidencyjne, wysyłają pocztę, sporządzają sprawozdania statystyczne. Tym
samym wykonują czynności, których nie powinni wykonywać, nie tylko ze względu na zapisy
ustawy o kuratorach, ale także unormowania dotyczące zadaniowego czasu pracy w kodeksie
3
pracy. Wiąże się to ściśle z kwestią czasu pracy i standardów obciążenia pracą kuratora
zawodowego.
3. Standardy obciążenia a wywiady środowiskowe
Kuratorzy wykonują swoje zadania w tzw. zadaniowym systemie organizacji czasu pracy.
Jest to jeden z rozkładów czasu pracy przewidzianych w kodeksie pracy (art. 140 kp). Do cech
charakterystycznych dla tego systemu należą m.in.: porozumienie pracodawcy z pracownikiem na
temat czasu niezbędnego dla wykonania określonej czynności, zadania do wykonania oraz zasada,
że powierzone zadania muszą być możliwe do wykonania w określonej w art. 129 kp normie
czasu pracy.4 W tym systemie zadania muszą być dokładnie określone, nie mogą być arbitralnie
i ad hoc rozszerzane. Nakładanie na kuratorów innych zadań niż zadania o charakterze
określonym w art. 1 ustawy o kuratorach sądowych lub 147 §2 usp, jest naruszeniem w/w zasad
tego czasu pracy.
Szczegółową charakterystykę tego systemu rozkładu czasu pracy w raz z literaturą
przedmiotu, przedstawiono w: T. Jedynak, K. Stasiak, Komentarz do ustawy o kuratorach
sądowych, LexisNexis Warszawa 2008, s. 113-125.
Badania na temat czasu pracy Ministerstwo Sprawiedliwości prowadziło w 2000r. (RN III
7005/12/00). Szczegółowe omówienie ich wyników w K. Gromek, Kuratorzy sądowi. Komentarz
do ustawy z 27 lipca 2001 r., Warszawa 2002.
Ocena czy sposób ustalenia standardów jest arbitralny, nie poparty rzetelną analizą jest
zapewne możliwa na podstawie analizy dokumentacji z prac nad projektem rozporządzenia
w sprawie standardów (DSN VI 652/128/2001).
Wyliczenia Departamentu Wykonania Orzeczeń i Probacji, z których wynika, że kurator dla
dorosłych sporządza średnio 15 wywiadów rocznie, a kurator rodzinny nieco ponad 20 - są błędne.
Ze sprawozdania z działalności kuratorskiej służby sądowej MS-S 40 za 2010 rok wynika, że:
a) Kuratorzy dla dorosłych przeprowadzili 311.448 wywiadów środowiskowych, z czego:
•
Kuratorzy zawodowi – 233.918 (75,1%): 14.578 – odpłatnie i 219.340 nieodpłatnie.
4
Art. 140. W przypadkach uzasadnionych rodzajem pracy lub jej organizacją albo miejscem wykonywania
pracy może być stosowany system zadaniowego czasu pracy. Pracodawca, po porozumieniu z pracownikiem, ustala
czas niezbędny do wykonania powierzonych zadań, uwzględniając wymiar czasu pracy wynikający z norm
określonych w art. 129.
Art. 129. § 1. Czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie
pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy, z zastrzeżeniem §
2 oraz art. 135-138, 143 i 144.
4
•
Rocznie 1 kurator zawodowy osobiście przeprowadził 74,6 wywiadu, (4,6
odpłatnego).
•
Kuratorzy społeczni – 77.530 (24,9%) – wszystkie odpłatnie.
•
Rocznie 1 kurator zawodowy powierza kuratorom społecznym – 24,7 wywiadu
b) Kuratorzy rodzinni przeprowadzili 332.372 wywiady środowiskowe, z czego:
•
Kuratorzy zawodowi – 296.942 (89,3%): 17.192 – odpłatnie i 279.750 (94,2%
nieodpłatnie)
•
Rocznie 1 kurator zawodowy osobiście przeprowadza 150 wywiadów, (8,7
odpłatnego)
•
Kuratorzy społeczni – 35.430 (10,7%) – wszystkie odpłatnie
•
Rocznie 1 kurator zawodowy powierza kuratorom społecznym – 17,9 wywiadu.
4. Uregulowanie prawnego statusu kuratora rodzinnego
Krytyczne stanowisko Ministerstwa Sprawiedliwości w sprawie ustawowego statusu
kuratora rodzinnego w sprawach opiekuńczych w kodeksie postępowania cywilnego nigdy nie
zostało przedstawione kuratorom. Sprawa ta nie sprowadza się wyłącznie do kwestii odebrania
dziecka uregulowanej w art. 5981-13 kpc, ale przede wszystkim kwestii statusu w postępowaniu
wykonawczym w sprawach rodzinnych, w szczególności w nadzorze.
Z kwestią wymienioną powyżej łączono także kwestię statusu kuratora rodzinnego
w postępowaniu w sprawach nieletnich. Została ona uregulowana w ubiegłorocznej nowelizacji
upn zgodnie z propozycjami przedkładanymi od 2005 roku przez kuratorów.
Krajowa Rada Kuratorów jest przekonana, że uwzględnienie naszych uwag pozwoli na
obiektywną ocenę problemów i potrzeb kuratorskiej służby sądowej co pomoże w podjęciu
właściwych działań zmierzających do usprawnienia systemu probacji w Polsce.
PRZEWODNICZĄCY
Krajowej Rady Kuratorów
Andrzej Martuszewicz
5