Warszawa, 12 lipca 2011 r. PUBLIKACJA RAPORTU CPT

Warszawa, 12 lipca 2011 r.
PUBLIKACJA RAPORTU CPT
Europejski Komitet ds. zapobiegania torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu
traktowaniu lub karaniu [ang. The European Committee for the Prevention of Torture
and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment - CPT], opublikował, w dniu 12
lipca 2011, raport dotyczący stanu polskiego więziennictwa. Raport sporządzony został
na podstawie wizytacji delegacji Komitetu, która odbyła się w Polsce w okresie od 26
listopada do 8 grudnia 2009 roku. Stanowiła ona część programu okresowych wizyt,
przeprowadzonych w roku 2009 i była czwartą inspekcją przeprowadzoną w Polsce
przez CPT. W raporcie Komitet wskazał na szereg problemów dotyczących placówek o charakterze
izolacyjnym. Wśród najważniejszych z nich wymienić należy m.in.: przeludnienie w
zakładach karnych, problemy związane z opieką medyczną dla osadzonych, niewłaściwe
traktowanie osób zatrzymanych przez funkcjonariuszy Policji, a także brak rozwiniętego
systemu pomocy prawnej.
Zgodnie z danymi zamieszczonymi w raporcie, w okresie wizytacji liczba osadzonych w
więzieniach wynosiła około 84.000 osób (w porównaniu do 79.000 w czasie poprzedniej
inspekcji przeprowadzonej przez CPT w 2004 r.). Zaludnienie więzień wyliczone w oparciu o
podstawę 3 m² powierzchni mieszkalnej na jednego więźnia, jaka przewidziana jest w prawie
polskim, wynosiło 101 %. Należy zauważyć, iż standard CPT odnośnie wyliczania
zaludnienia wynosi co najmniej 4 m² powierzchni mieszkalnej na jednego więźnia w celi
wieloosobowej.
CPT ponowił więc swoje zalecenia, dotyczące konieczności jak najszybszego wprowadzenia
zmian w polskim prawodawstwie odnośnie minimalnej przestrzeni życiowej przypadającej
na jednego więźnia i określenia jej poziomu na minimum 4 m² przypadające na jednego
więźnia. Ponadto, CPT zwrócił w raporcie uwagę na problem poufności informacji medycznej
dotyczącej więźniów. Zgodnie z informacjami uzyskanymi przez CPT, częste były sytuacje,
gdy badanie lekarskie więźniów miało miejsce w obecności funkcjonariuszy więziennych.
Komitet wyraził swoje wątpliwości odnośnie tej praktyki. W opinii CPT, nie ma żadnego
usprawiedliwienia dla regularnej obecności funkcjonariuszy Służby Więziennej podczas
badań lekarskich. Praktyka ta negatywnie wpływa na relacje lekarz-pacjent i przeważnie nie
jest uzasadniona z punktu widzenia bezpieczeństwa. W aresztach śledczych stwierdzono prawie całkowity brak zajęć (pracy, szkoleń, edukacji,
sportu). To z kolei sprawia, że jednostki charakteryzują się większym stopniem dolegliwości
niż więzienia. Wraz z ograniczoną przestrzenią, brakiem środków materialnych oraz restryk-
cjami dotyczącymi kontaktów ze światem zewnętrznym reżim ten wydaje się opresyjny i
zniechęcający. CPT zaleca polskim władzom zwiększenie wysiłków przy tworzeniu programów aktywności dla więźniów oraz osób aresztowanych. Celem powinno być zapewnienie
zatrzymanym (obu grup) 8 lub więcej godzin poza celą (dziennie) angażując się w różnego
rodzaju wartościowe zajęcia. Podczas poprzedniej wizyty CPT wyraziło swoje zastrzeżenia dotyczące przetrzymywania
młodocianych więźniów z dorosłymi. Z punktu widzenia Komitetu, jeśli z jakiejś wyjątkowej
przyczyny młodociani przetrzymywani są w jednostkach przeznaczonych dla pełnoletnich
muszą oni mieć zawsze zapewnioną osobną przestrzeń przystosowaną dla osób w ich wieku
oraz opiekę osób, które przeszkolone są w pracy z młodzieżą. CPT wierzy, że ryzyko osadzania młodocianych z dorosłymi jest zbyt wysokie aby je podejmować.
CPT zaleca aby Polskie władze podjęły kroki niezbędne do zaniechania obecnych praktyk.
Procedura przydzielania statusu więźnia niebezpiecznego nie została zmieniona, wielu z nich
przydzielano ten status na bardzo długi czas. Status taki nie powinien być sposobem karania,
ale obiektywną opinią identyfikującą problemy więźnia i pozwalającą na jego późniejszą reintegrację.
CPT zaleca, aby skorygować warunki przyznawania statusu N, tak aby byli nim oznaczeni
jedynie więźniowie stanowiący realne niebezpieczeństwo. Powinno się to również wiązać z
przedstawieniem im warunków do pozbycia się tego statusu, a proces oceny postępów powinien odbywać się z udziałem więźnia.
Zgodnie z treścią Raportu, delegaci CPT zapoznali się z szeregiem zarzutów nadmiernego
użycia siły przez policjantów w chwili zatrzymania (np. kopnięcia, uderzenia, mocne
zakuwanie w kajdanki). Ponadto, grupa zatrzymanych, w tym nieletnich, sformułowała
zarzuty fizycznego znęcania się oraz gróźb użycia przemocy i / lub obrażania podczas
przesłuchania, w celu uzyskania zeznań lub innych informacji. W dwóch przypadkach
domniemane złe traktowanie osiągnęło stopień, który mógłby być oceniany jako tortury (np.
rażenie prądem narządów płciowych). Oba powyższe przypadki dotyczyły przesłuchania
przez Policję. Należy zaznaczyć, iż w wielu wypadkach analiza dokumentacji medycznej (stwierdzone w
niej obrażenia), potwierdziły zarzuty podnoszone przez pokrzywdzonych. CPT zaleca by
informować funkcjonariuszy Policji, że wszystkie formy znęcania się (w tym słowne) wobec
osób pozbawionych wolności są nieakcpetowane, a ich stosowanie powinno być zagrożone
surowymi sankcjami. Jak zaznaczył CPT, skuteczne dochodzenie w celu identyfikacji osób odpowiedzialnych za
złe traktowanie ma niepodważalne znaczenie dla pełnej realizacji zakazu tortur i nieludzkiego
lub poniżającego traktowania. Niedotrzymanie tego warunku niewątpliwie
może
doprowadzić do wytworzenia się klimatu bezkarności. Dochodzenie jest skuteczne, gdy daje
gwarancje niezależności, terminowości i rzetelności. Z konsultacji, jakie delegacja
przeprowadziła wynika, że postępowania dyscyplinarne przeciwko policjantom podejrzanym
o znęcanie się nad osobami zatrzymanymi często były prowadzone przez policjantów z tej
samej jednostki. Bez wątpienia negatywnie wpływa to na wiarygodność oraz rzetelność tych
postępowań. Pomoc prawna na etapie zatrzymania
Większość zatrzymanych osób stwierdziła, że została poinformowana o przysługującym im
prawie dostępu do adwokata. Nadal nie ma jednak przepisów w polskim prawie,
pozwalających na wyznaczenie z urzędu prawnika na etapie postępowania przedsądowego.
Osoby zatrzymane, które nie były w stanie ponieść kosztów usług prawnych, faktycznie
pozbawiono
prawa
dostępu
do
adwokata.
Dla CPT oczywistym jest, że bez pełnoprawnego systemu pomocy prawnej, prawo dostępu do
adwokata na tym etapie procedury pozostanie czysto teoretyczne. W związku z tym CPT
powtórzył w Raporcie swoje zalecenie, że w pełni rozwinięty i właściwie finansowany system
pomocy prawnej dla osób przebywających w aresztach policyjnych, które nie są w stanie
opłacić adwokata, powinien być opracowany w trybie pilnym. Krajowy Mechanizm Prewencji
W raporcie CPT wskazał na problem braku zwiększonych środków budżetowych dla
Rzecznika Praw Obywatelskich, mimo że powierzone zostały mu nowe funkcje w ramach
Krajowego Mechanizmu Prewencji
Należy podkreślić, że wiele z powyższych wniosków CPT zawartych w Raporcie
opublikowanym w dniu 12 lipca 2011 r. jest tożsama z obserwacjami Komitetu
przedstawionymi w poprzednim Raporcie.