Rola wsparcia w zmaganiu się z chorobą nowotworową

ARTYKUŁ ORYGINALNY
Izabella Michałowska-Wieczorek
Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi
Rola wsparcia w zmaganiu się
z chorobą nowotworową
The role of support in coping with neoplastic disease
Adres do korespondencji:
Streszczenie
mgr psych.
Izabella Michałowska-Wieczorek
Instytut Centrum Zdrowia
Matki Polki
ul. Rzgowska 281/289, 93–338 Łódź
tel.: (0 42) 271 20 20
e-mail:
[email protected]
Wstęp. Celem badań było ustalenie związku między wsparciem, zaufaniem transpersonalnym, dyspozycyjnym optymizmem a sposobami radzenia sobie z chorobą nowotworową
oraz ustalenie, które z analizowanych zmiennych przyczyniają się do korzystania z aktywnych i pasywnych sposobów radzenia sobie z chorobą.
Materiał i metody. Badaniami objęto 150 chorych na raka, w tym kobiety z rozpoznaniem
raka sutka (n = 50) i jajnika (n = 37) oraz mężczyzn z rozpoznaniem raka płuc (n = 33)
i prostaty (n = 30). W badaniach wykorzystano 4 narzędzia pomiaru: kwestionariusz radzenia sobie z chorobą nowotworową — Mini MAC, test do pomiaru dyspozycyjnego optymizmu życiowego — LOT-R oraz skale do badania wsparcia społecznego — SOZ-U K-22
i zaufania transpersonalnego — STV.
Wyniki. Kobiety z rakiem sutka uzyskały najwyższe wyniki dotyczące zarówno wsparcia
społecznego, transpersonalnego, jak i optymizmu. Im mniej wsparcia społecznego spostrzeganego przez chorego, tym większe poczucie bezradności, natomiast im wyższe zaufanie ponadosobowe, tym większa mobilizacja do walki z chorobą.
Wnioski. Z badań wynika, że takie zmienne, jak: optymizm, zaufanie transpersonalne
i wsparcie społeczne, znacząco wpływają na sposoby radzenia sobie z chorobą nowotworową.
Słowa kluczowe: wsparcie społeczne, zaufanie transpersonalne, rak,
radzenie sobie z chorobą
Abstract
Psychoonkologia
Tom 10, nr 2, 51–56
Copyright © 2006 Polskie
Towarzystwo Psychoonkologiczne
i Wydawnictwo Via Medica
ISSN 1429–8538
Background. A purpose of the study was: 1. to estimate the relationship between social
and transpersonal support, dispositional optimism and coping strategies with cancer; 2. to
investigate which of the analysed variables contribute to the prediction of active and passive coping strategies.
Material and methods. 150 cancer patients (50 — breast ; 37 — ovarian; 33 — lunge;
30 — prostate cancer) participated in the study. The following methods were used: Mental
Adjustment to Cancer Scale — Mini MAC, Social Support Scale — SOZ-U K22, Transpersonale Confidence Scale — STV and Life Orientation Test — LOT-R.
Results. Women suffering from breast cancer obtained higher scores regarding both social
transpersonal support and optimism. The smaller degree of social support felt by the patient, the greater feeling of despair, and the greater level of transpersonal support the
greater motivation to fight the sicknes.
Conclusions. The results indicated the significant role of social and transpersonal support
as a predictors of dominant coping strategies in cancer.
Key words: social support, transpersonal support, cancer, coping strategies
www.psychoonkologia.viamedica.pl
51
Psychoonkologia 2006, tom 10, nr 2
Wstęp
Tabela 1. Charakterystyka socjodemograficzna
badanych pacjentów
Choroba nowotworowa jest postrzegana jako
ciężka choroba zagrażająca życiu, budząca lęk
i niepokój. To, jak człowiek radzi sobie z chorobą,
zależy od stanu zdrowia, a także od różnych czynników psychologicznych i społecznych. Literatura
przedmiotu zwraca uwagę między innymi na znaczenie predyspozycji osobowościowych, rolę lęku
oraz na strategie radzenia sobie z chorobą. Również duży wpływ na proces zmagania się z chorobą ma otoczenie chorego, a więc rodzina, przyjaciele oraz personel medyczny, które daje choremu wsparcie.
Wsparcie społeczne należy do najbardziej zbadanych zasobów odporności na stres, w tym zwłaszcza na stres związany z chorobą. Wsparcie społeczne wyraża zasoby dostarczane przez interakcje
z innymi ludźmi [1]. Może mieć ono charakter emocjonalny lub praktyczny. Osoby cierpiące dzięki
wsparciu emocjonalnemu mogą się uwolnić od własnych napięć i negatywnych uczuć, wyrazić swoje
lęki, obawy, smutek oraz wyzwolić poczucie nadziei [2]. Wsparcie praktyczne to wymiana i udzielanie informacji oraz dawanie rad, które sprzyjają
lepszemu zrozumieniu sytuacji, własnego położenia życiowego i problemów. Wsparcie to oznacza
także dostarczanie informacji zwrotnych o skuteczności podejmowanych przez osobę wspieraną różnych działań zaradczych, przekazywanie informacji
o konkretnych sposobach postępowania oraz formę
modelowania skutecznych zachowań zaradczych.
Table 1. Sociodemographic characteristics of patients
Cel badań
Celem przeprowadzonych badań było ustalenie
znaczenia różnego rodzaju wsparcia w radzeniu sobie z chorobą nowotworową. Uwzględniono nie tylko spostrzegane wsparcie społeczne, czyli zasoby
dostarczane przez inne osoby, lecz także wsparcie
ponadosobowe (transpersonalne), co prawdopodobnie ma szczególne znaczenie w obliczu poważnego
zagrożenia życia, jakie stwarza choroba nowotworowa. Zasobów wsparcia doszukiwano się również we
własnych predyspozycjach osobowościowych, czyli
uogólnionych oczekiwaniach wobec przyszłości, określanych pojęciem dyspozycyjnego optymizmu [3].
Wiara w siłę wyższą i przejawiany optymizm,
podobnie jak wsparcie społeczne, mogą modyfikować zachowania człowieka. Przyjęto hipotezę, że
chorzy deklarujący wyższy poziom wsparcia społecznego, transpersonalnego oraz przejawiający wyższy
poziom optymizmu, preferują bardziej aktywne strategie radzenia sobie z chorobą nowotworową.
52
Stan cywilny
n
%
18
12,0
Żonaty/mężatka
89
59,3
Rozwiedziony/a
12
8,0
Wdowiec/wdowa
31
20,7
Kawaler/panna
Wykształcenie
Podstawowe
13
8,7
Zawodowe
20
13,3
Średnie
82
54,7
Wyższe
35
23,3
Wieś
37
24,7
Małe miasto
52
34,7
Duże miasto
61
40,6
Zamieszkanie
Materiał i metody
Badane grupy
Badaniami objęto 150 chorych na raka (87 kobiet i 63 mężczyzn), w tym 50 kobiet z rakiem sutka (grupa 1) i 37 kobiet z rakiem jajnika (grupa 2)
oraz 33 mężczyzn z rakiem płuc (grupa 3) i 30 mężczyzn z rakiem prostaty (grupa 4). Większość badań (61%) przeprowadzono ambulatoryjnie. Charakterystykę socjodemograficzną badanych przedstawiono w tabeli 1.
Metody
W badaniach wykorzystano 4 narzędzia pomiaru
zaadaptowane do warunków polskich przez Z. Juczyńskiego [4], które przedstawiono poniżej.
1. Skala Przystosowania Psychicznego do Choroby
Nowotworowej — Mini MAC (Mental Adjustment
to Cancer Scale) M. Watson i wsp. [4] — przeznaczona do oceny 4 strategii radzenia sobie z chorobą nowotworową, czyli: ducha walki, pozytywnego przewartościowania, bezradności–beznadziejności i zaabsorbowania lękowego. Skala zawiera 29 stwierdzeń ocenianych przez badanego
w skali 4-stopniowej. Polska wersja skali posiada
dobre właściwości psychometryczne [4].
2. Skala Wsparcia Społecznego — SOZ-U K-22
T. Fydricha i wsp. [5]. Poza ogólnym wskaźnikiem wsparcia społecznego uzyskuje się pomiar
wsparcia emocjonalnego, praktycznego i integracji społecznej. Wsparcie społeczne ujmuje się
jako wynik zarówno interakcji zachodzących między jednostką a otoczeniem, jak i osobistej oceny tych interakcji. Skala zawiera 22 stwierdzenia
oceniane w skali 5-stopniowej. Na podstawie do-
www.psychoonkologia.viamedica.pl
Izabella Michałowska-Wieczorek, Rola wsparcia w zmaganiu się z chorobą nowotworową
Tabela 2. Porównanie strategii radzenia sobie z chorobą w zależności od płci
Table 2. Comparison of coping strategies in different sexes
Mężczyźni (n = 63)
Strategie zaradcze
Duch walki
Kobiety (n = 87)
M
SD
M
SD
t
p
16,92
4,52
22,83
3,83
–8,641
0,0000
Pozytywne przewartościowanie
21,67
3,69
21,63
2,85
0,065
ns
Bezradność–beznadziejność
14,62
3,83
12,71
4,38
2,772
0,006
Zaabsorbowanie lękowe
20,60
5,37
15,79
4,94
5,670
0,0000
M — średnia arytmetyczna; SD — odchylenie standardowe; n — liczebność; t — test t Studenta; p — poziom istotności; ns — nieistotne statystycznie
tychczasowych badań parametry psychometryczne wersji polskiej można uznać za zadowalające.
3. Skala Zaufania Transpersonalnego — STV (Die Skala Transpersonales Vertrauen) W. Belschnera [6]
— jest przeznaczona do pomiaru zaufania ponadosobowego, wyrażającego duchową orientację
życiową jednostki. Konstrukt transpersonalnego zaufania nawiązuje do innego ważnego zasobu osobistego, jakim jest poczucie uogólnionej własnej
skuteczności [7]. W tym ostatnim poczucie własnej
kompetencji dotyczy posiadanych uzdolnień i możliwości, a zaufanie transpersonalne odwołuje się
do zasobów ponadosobowej rzeczywistości, którą
można utożsamiać z Bogiem, siłą wyższą lub kosmosem. Skala składa się z 11 stwierdzeń ocenianych w skali 4-stopniowej. Właściwości psychometryczne polskiej wersji skali są zadowalające [4].
4. Test Orientacji Życiowej — LOT-R (Life Orientation Test) M. Scheiera i Carvera [8] — służy do
pomiaru dyspozycyjnego optymizmu, wyrażającego uogólnione oczekiwania pozytywnych zdarzeń. Test posiada bardzo dobre właściwości psychometryczne oraz normy w skali stenowej [4].
Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej,
wykorzystując program STATISTICA 6. Do porównania wyników średnich zastosowano testy istotności,
natomiast do ustalenia predyktorów strategii zaradczych — wielokrotną regresję liniową.
Wyniki
Radzenie sobie z chorobą
Na początku porównano strategie radzenia sobie
z chorobą nowotworową w zależności od płci i rozpoznania. Okazuje się, że kobiety częściej wybierają
strategię określaną jako „duch walki” (p < 0,000),
która skłania do traktowania choroby jako osobistego wyzwania i podejmowania działań zwalczających
chorobę niż mężczyźni (tab. 2). Natomiast mężczyźni
w większym stopniu przejawiają nadmierne zaabsorbowanie lękowe, wyrażające niepokój spowodowany chorobą i lęk, nad którym trudno zapanować,
i który sprawia, że każda zmiana jest interpretowana
jako sygnał pogorszenia się stanu zdrowia. U mężczyzn występuje także większe poczucie bezradności
i beznadziejności (p < 0,006) niż u kobiet. Jedynie
w odniesieniu do strategii pozytywnego przewartościowania, która obrazuje szczególną wartość życia
w kontekście zaistniałej choroby, nie wykazano różnic związanych z płcią. Można stwierdzić, że kobiety
przejawiają bardziej aktywne sposoby radzenia sobie
z chorobą nowotworową niż mężczyźni.
Dzięki porównaniu średnich wyników strategii
zaradczych w zależności od rozpoznania ujawniono
istotne statystycznie różnice między chorymi z rozpoznaniem raka sutka i jajnika a chorymi z rakiem
płuc i prostaty. Występujące różnice wiążą się z płcią
badanych, co opisano powyżej, dlatego zrezygnowano z przedstawienia szczegółowych wyników.
Poziom zasobów wsparcia
W tabelach 3 i 4 zaprezentowano wyniki dotyczące wsparcia. W zakresie spostrzeganego wsparcia u badanych kobiet uzyskano lepsze wyniki niż
u mężczyzn. Istotne różnice dotyczą wszystkich
wskaźników (tab. 3), a zwłaszcza wyższej integracji
społecznej (p < 0,000) oraz większego zaufania
transpersonalnego i optymizmu u kobiet (p < 0,001).
Ogólnie można powiedzieć, że badane kobiety posiadają znacznie lepsze zasoby sprzyjające radzeniu
sobie ze stresem niż mężczyźni (tab. 3).
Ocena zasobów wsparcia w zależności od rozpoznania ujawnia najwyższe wyniki, dotyczące zarówno wsparcia społecznego, transpersonalnego, jak
i optymizmu, u kobiet z rozpoznaniem raka sutka.
Ta grupa różni się istotnie nie tylko od obydwu grup
mężczyzn, ale również od grupy kobiet z rozpoznaniem raka jajnika. Brakuje natomiast istotnych różnic między dwiema grupami mężczyzn (tab. 4).
Współzależności między wsparciem
a radzeniem sobie z chorobą
Zarówno wsparcie społeczne, jak i dyspozycyjny
optymizm korelują najsilniej (negatywnie) ze strategiami bezradności–beznadziejności oraz zaabsorbowania lękowego, które ogólnie można zaliczyć do
www.psychoonkologia.viamedica.pl
53
Psychoonkologia 2006, tom 10, nr 2
Tabela 3. Porównanie wskaźników wsparcia w grupach kobiet i mężczyzn
Table 3. Comparison of support indicators in men and women
Mężczyźni (n = 63)
Strategie zaradcze
M
Kobiety (n = 87)
SD
M
SD
t
p
Wsparcie
Emocjonalne
24,05
5,94
26,78
4,92
–3,077
0,002
Praktyczne
29,95
7,05
33,07
5,97
–2,923
0,004
Integracja społeczna
23,78
5,07
29,07
5,01
–6,352
0,000
wsparcia społecznego
77,78
17,06
88,92
14,66
–4,288
0,000
Zaufanie transpersonalne
31,83
6,27
35,56
6,52
–3,519
0,001
Dyspozycyjny optymizm
13,43
3,46
15,60
3,75
–3,610
0,001
Ogólny wskaźnik
M — średnia arytmetyczna; SD — odchylenie standardowe; n — liczebność; t — test t Studenta; p — poziom istotności
Tabela 4. Porównanie wyników wsparcia w badanych grupach chorych
Table 4. Comparison of support in studied groups
A. Rak sutka
(n = 50)
B. Rak jajnika
(n = 37)
C. Rak płuca
(n = 33)
D. Rak prostaty
(n = 30)
M
SD
M
SD
M
SD
M
SD
F
p
Wsparcie emocjonalne
28,36
4,97
24,65
4,01
23,88
6,44
24,60
4,07
7,01
0,000
Wsparcie praktyczne
33,60
5,96
32,35
5,99
29,35
7,32
31,87
5,95
3,70
0,01
Integracja społeczna
30,68
4,22
26,89
5,23
23,27
4,73
25,40
5,90
19,77
0,000
Ogólny wskaźnik
wsparcia społecznego
92,64
14,11
83,89
14,03
76,50 17,59
81,87
15,03
9,14
0,000
Zaufanie transpersonalne
37,22
5,33
33,32
7,35
32,67
6,01
29,13
6,55
8,43
0,000
Dyspozycyjny optymizm
16,66
3,51
14,16
3,62
13,25
3,60
14,00
3,02
8,35
0,000
F — wartość F Fishera; M — średnia arytmetyczna; SD — odchylenie standardowe; n — liczebność; t — test t Studenta; p — poziom istotności
Tabela 5.Współczynik korelacji pomiędzy strategiami radzenia sobie z chorobą a wsparciem
Table 5. Correlation between coping strategies and support
Duch
walki
Pozytywne
przewartościowanie
Bezradność–
–beznadziejność
Zaabsorbowanie
lękowe
Wsparcie emocjonalne
0,12
0,16*
–0,50***
–0,27***
Wsparcie praktyczne
0,14
0,16*
–0,40***
–0,22**
Integracja społeczna
0,31***
0,20**
–0,44***
–0,36***
Wsparcie społeczne
— wskaźnik ogólny
0,20**
0,19*
–0,48***
–0,30***
Zaufanie transpersonalne
0,26***
0,33***
–0,42***
–0,17*
Dyspozycyjny optymizm
0,17*
0,27***
–0,52***
–0,38***
*p < 0,05; **p < 0,01; ***p < 0,001
zachowań destrukcyjnych. Z kolei zaufanie transpersonalne wiąże się bardziej (dodatnio) z pozytywnym
przewartościowaniem i strategią ducha walki, a więc
ze strategiami wyrażającymi aktywne formy radzenia
sobie z chorobą. Innymi słowy, im mniej wsparcia
społecznego spostrzeganego przez chorego, tym
większe poczucie bezradności i beznadziejności, natomiast im większe zaufanie ponadosobowe, tym
większa mobilizacja do zwalczania choroby i więcej
nadziei i zadowolenia z przeżytych już lat (tab. 5).
54
Predyktory radzenia sobie z chorobą
Występowanie współzależności między zasobami a strategiami radzenia sobie z chorobą uzasadnia poszukiwanie najlepszych wskaźników jakości
dopasowania modelu badań. Dlatego w celu ustalenia, które z badanych zasobów (traktowanych jako
zmienne niezależne) posiadają wartość predyktorów,
czyli umożliwiają przewidywanie i stosowanie przez
chorego bardziej aktywnych lub destrukcyjnych strategii radzenia sobie z chorobą (zmienne kryterialne,
www.psychoonkologia.viamedica.pl
Izabella Michałowska-Wieczorek, Rola wsparcia w zmaganiu się z chorobą nowotworową
Tabela 6. Wyniki analizy regresji dla obydwu grup mężczyzn
Table 6. Regression analysis in male groups
Strategie aktywne
R2
Beta
B
t
p
Wsparcie praktyczne
0,07
0,65
0,64
2,68
0,01
Integracja społeczna
0,14
–0,55
0,05
Predyktory
Wartość stała
–0,75
–2,25
34,41
5,55
0,000
–0,41
–3,89
0,000
Strategie pasywne
Wsparcie praktyczne
0,21
–0,39
Zaufanie transpersonalne
0,38
–0,38
–0,46
–3,98
0,000
Dyspozycyjny optymizm
0,45
–0,26
–0,56
–2,61
0,01
65,15
12,86
0,000
Wartość stała
R2 — współczynnik wielokrotnej determinacji; Beta — standaryzowane współczynniki regresji; B — niestandaryzowane współczynniki regresji
Tabela 7. Wyniki analizy regresji dla obydwu grup kobiet
Table 7. Regression analysis in female groups
Strategie aktywne
R2
Beta
B
t
Zaufanie transpersonalne
0,37
0,52
0,46
5,73
0,000
Integracja społeczna
0,41
0,19
Predyktory
Wartość stała
p
0,22
2,14
0,05
18,94
5,37
0,000
–0,83
–4,02
0,000
–0,62
–3,88
0,000
62,74
12,64
0,000
Strategie pasywne
Dyspozycyjny optymizm
0,28
–0,37
Wsparcie emocjonalne
0,41
–0,36
Wartość stała
R2 — współczynnik wielokrotnej determinacji; Beta — standaryzowane współczynniki regresji; B — niestandaryzowane współczynniki regresji
objaśniane), zastosowano analizę wielokrotnej regresji liniowej.
Ponieważ, jak wynika z poprzednich analiz, różnice w zakresie preferowania odpowiednich strategii radzenia sobie z chorobą, związane z rozpoznaniem, sprowadzają się de facto do różnic związanych z płcią, dlatego przeprowadzono dwie oddzielne analizy dla mężczyzn i kobiet. Ponadto, wyniki
strategii ducha walki i pozytywnego przewartościowania oraz bezradności i lękowego zaabsorbowania połączono w dwa bardziej ogólne style radzenia
sobie z chorobą, które określono w pierwszym przypadku jako aktywne, a w drugim — jako pasywne.
W grupie mężczyzn badane zasoby wsparcia lepiej wyjaśniają stosowanie strategii destrukcyjnych
niż aktywnych. Zarówno wsparcie praktyczne, jak
i zaufanie transpersonalne oraz (w mniejszym stopniu) dyspozycyjny optymizm wyjaśniają 45% zmienności strategii pasywnych. Z kolei wskaźnik determinacji dwóch wskaźników wsparcia społecznego wyjaśnia jedynie 14% zmienności strategii aktywnych.
Zaskakujące jest to, że mniejsza integracja społeczna wiąże się z bardziej aktywnym radzeniem sobie
z chorobą (ujemna waga beta). Brak wsparcia praktycznego, a więc konkretnej pomocy w codziennych
problemach życiowych, w największym stopniu wyjaśnia preferowanie strategii bezradności i beznadziejności (R2 = 21) (tab. 6).
W grupie kobiet wyłoniono 2 predyktory dla strategii aktywnych oraz 2 dla destrukcyjnych. Mobilizacja do walki oraz przewartościowanie choroby wiążą
się przede wszystkim (R2 = 37) z zaufaniem pokładanym w Bogu czy Wyższej Istocie i, w mniejszym stopniu, poczuciu integracji społecznej (R2 = 41). Z kolei
przejawianie bezradności i beznadziejności oraz zaabsorbowanie lękowe wiążą się z brakiem optymizmu, traktowanego jako względnie stała cecha osobowości (R2 = 28) oraz wsparcia emocjonalnego
(R2 = 13), czyli akceptacji ze strony innych, dzielenia
i okazywania uczuć (tab. 7).
Dyskusja
Wyniki badań dowodzą, że lepsze rokowanie,
a przede wszystkim lepsza jakość życia wiążą się
z aktywnymi strategiami radzenia sobie z chorobą
nowotworową [9]. Strategia radzenia sobie z chorobą nowotworową u badanych kobiet, dokonana
na podstawie skali Mini MAC, jest lepsza niż w innych podobnych badaniach [4], a przede wszystkim
www.psychoonkologia.viamedica.pl
55
Psychoonkologia 2006, tom 10, nr 2
lepsza niż w badanych grupach mężczyzn. Średnie
wyniki kobiet odpowiadają wartości 6 stena w odniesieniu do aktywnych strategii radzenia sobie, natomiast 4 stena — w strategiach pasywnych. W grupie mężczyzn średnie wartości obydwu strategii odpowiadają 5 stenowi.
Norcross i wsp. [10] stwierdzili, że kobiety stosują
więcej form radzenia sobie, odwołujących się do relacji interpersonalnych i częściej są skłonne do korzystania ze wsparcia społecznego w trudnych sytuacjach.
Spośród różnych czynników psychologicznych i uwarunkowań społecznych wpływających na proces zmagania się z przewlekłą chorobą zwraca się uwagę na znaczenie spostrzeganego wsparcia społecznego [2]. Wsparcie ma znaczący wpływ na funkcjonowanie chorego,
zmniejsza nasilenie negatywnych symptomów, takich jak
lęk, niepokój, depresja. Kontakty społeczne dostarczają
pozytywnych doświadczeń oraz poczucia, że życie jest
bardziej przewidywalne i stabilne. Bliskość życzliwych osób
daje poczucie bezpieczeństwa, akceptacji, pomaga
Piśmiennictwo
1. Sheridan Ch., Radmacher S. Psychologia Zdrowia. IPZ PTP.
Warszawa 1998.
2. Sęk H., Cieślak R. Wsparcie społeczne, stres i zdrowie.
Warszawa 2004.
3. Scheier M., Carver C. Effects of optimism on psychological and physical well-being: Theoretical overview and empirical update. Cognitive Therapy and Research 1992; 16:
201–228.
4. Juczyński Z. Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii
zdrowia. Pracownia Testów Psychologicznych PTP, Warszawa 2001.
5. Fydrich T., Geyer M., Hessel A., Sommer G., Brachler E.
Fragebogen zur Sozialen Unterstützung (F-SozU). Normierung an einer representativen Stichprobe. Diagnostica
1999; 4 (45): 212–216.
56
zmniejszyć lęk i bezradność. Ponadto pacjentom otrzymującym wsparcie łatwej jest stosować się do zaleceń
lekarskich i zaangażować w proces leczenia [4].
Podejście pacjenta do choroby wydaje się niezwykle ważne [11]. Konfrontacyjne podejście do choroby wiąże się ze skuteczniejszą aktywną formą walki z chorobą niż bierność wyrażająca bezradność
i rezygnację [4, 7]. Również niższy ogólny poziom
napięcia emocjonalnego, większy optymizm i większe poczucie własnej skuteczności wpływają pozytywnie na skuteczność zmagania się z chorobą [2].
Optymizm powoduje lepsze przystosowanie do zmiany sytuacji życiowej, wiąże się z pozytywnymi oczekiwaniami i skłonnością do przeżywania zadowolenia z życia [4].
Ogólnie można stwierdzić, iż wsparcie osób
z chorobą nowotworową oraz wysoki poziom optymizmu są ważnymi czynnikami pomagającymi korzystać z aktywnej i efektywnej strategii radzenia
sobie z chorobą.
6. Belschner W. Die Skala Transpersonales Vertrauen. Manual. Transpersonalne Arbeitspapiere, 3, AE Gesundheitsund Klin. Psychiatr. Univ. Oldenburg 1998.
7. Juczyński Z., Ogińska-Bulik N. Zasoby osobiste i społeczne
sprzyjające zdrowiu jednostki. Wyd. UŁ, Łódź 2003.
8. Scheier M., Carver S. Optimism, doping and Heath: Assessment and implications of generalized outcome expectancies. Heath Psychol. 1985; 4: 219–247.
9. Dean C., Surtees P. Do psychological factors predict survival in breast cancer? Journal of Psychosomatic Research
1989; 33: 561–569.
10. Norcross J. DiClemente C., Prochalska J. Self-changre of psychological distress: Laypersons’ vs. psychologists’ coping strategies. Journal of Clinical Psychology 1996; 42: 834–840.
11. Heszen-Niejodek I. Rola psychologa w diagnostyce i leczeniu chorób somatycznych. PZWL, Warszawa 1990.
www.psychoonkologia.viamedica.pl