Przeczytaj fragment

Wstęp
Seneka Młodszy uczy, że „Dwie rzeczy dają duszy największą siłę: wierność
prawdzie i wiara w siebie”. Tę myśl podpowiedziała filozofowi piękna Psyche –
tajemnicza personifikacja duszy, rozumu i serca, trwałe źródło doczesnego życia
i wiecznej szczęśliwości. Ufna w swą łagodność i siłę, stała w uczuciach i niezłomna
w dążeniu do celu, odważnie zgłębiająca prawdę i pełna wiary w słuszność swego
postępowania. Po ludzku ciekawska, nieposłuszna i nienasycona, a jednocześnie
konsekwentna, pracowita i wytrwała aż do uzyskania mitycznej boskości, nieustannie rzutuje swe zarazem człowiecze i nadprzyrodzone cechy na psychologię.
Nic więc dziwnego, że w historii dyscypliny, nad którą odwieczna Psyche roztacza
swe delikatne skrzydła, łączą się i przenikają pierwiastki życia i trwania, początku
i końca, rozumnej mądrości i zagadkowej intuicji, pewności i wątpienia, matematycznych reguł i fantazyjnych marzeń. A na psychologicznie zagmatwanych
drogach i dalekich bezdrożach krążą i przystają, zawracają i błądzą, odnajdują się
i gubią idee, koncepcje, metody, ludzie, spotkania i instytucje. Psyche jest bowiem
niewyczerpanym motywem i inspiracją do zanurzania się w przepastne i intrygujące dzieje psychologii.
Tak jak w dwóch poprzednich, również w niniejszym tomie z cyklu „Na drogach i bezdrożach historii psychologii”, autorzy zawartych w nim tekstów starają
się podążać za kapryśnymi podszeptami Psyche i poznawać to, co niepoznane oraz
porządkować to, czego przed nimi nikt nie ułożył. Postępują w ten sposób z pełną
świadomością, że przekorna patronka psychologii znów odsłoni rąbek jakiejś
tajemnicy, inną jeszcze bardziej zakryje, podpowie, że warto o kimś zapomnieć,
a o innym długo pamiętać.
Dlatego tak ważne jest ciągłe powracanie do pozornie przebrzmiałych spraw
i spoglądanie na dawne problemy świeżym okiem. Taki trud zadał sobie Janusz
Rybakowski, analizując dynamikę poglądów na istotę choroby afektywnej dwubiegunowej w kontekście dziejów zaburzeń nastroju. Podobnej analizy dokonała Lidia
Cierpiałkowska, która wykazała historyczną zmienność modelu zaburzeń osobo-
8
Wstęp
wości w odwołaniu do kolejnych wersji Diagnostic and statistical manual of mental
disorders (DSM). Z założycielskim mitem psychoanalizy rozprawił się Ryszard
Stachowski, przytaczając i porównując mało znane dokumenty wytworzone nie
tylko przez Zygmunta Freuda, lecz również przez dociekliwych badaczy penetrujących losy słynnej Anny O. i biografię Josefa Breuera. O kluczowych propozycjach dotyczących typu psychologicznego, przedłożonych między innymi przez
Carla Gustava Junga, najpierw zwolennika, a następnie antagonisty Freuda, napisał
Czesław S. Nosal. Balansując między tym co niemożliwe, aczkolwiek konieczne,
Anita Całek wskazała na skomplikowane związki między psychologią a literaturoznawstwem na przykładzie psychologicznych refleksji na temat życia i twórczości
Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego. Natomiast Teresa Rzepa, spoglądając
przez interpretacyjną lupę na autobiografie polskich psychologów, dokonała typologii postaw zajmowanych przez nich wobec politycznej rzeczywistości Polskiej
Rzeczypospolitej Ludowej.
Psyche – wolna od zawiści i budująca swe uczucia na fundamencie dążeń
poznawczych – pragnie (a czasami nawet nakazuje) przypominać o ludziach
i sprawach zasnutych mgłą zapomnienia. Dlatego Tadeusz Nasierowski odnalazł i przedstawił archiwalne dokumenty z zaborowej przeszłości, rekonstruując
na ich podstawie przypadek Wincentego Lutosławskiego, odrzuconego wskutek
epizodu choroby psychicznej przez środowisko naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. O tragicznie przerwanym życiu w Sachsenhausen i oryginalnej twórczości
naukowej Tadeusza Garbowskiego, zasługującego na nagrodę Nobla z etologii,
napisała Anna Ziółkowska, właściwie wskrzeszając jeszcze niedawno tak ważną,
a obecnie zapomnianą postać uczonego. Życie Tadeusza Jaroszyńskiego dopełniło
się w Dziekance, podgnieźnieńskim szpitalu psychiatrycznym, choć paradoksalnie
ten neurolog, psycholog i teoretyk wychowania był jednym z prekursorów psychoterapii w naszym kraju. O jego skomplikowanych losach i bogatej twórczości
napisał Cezary W. Domański. Bodaj najbardziej zapomnianą postacią w dziejach najnowszej psychologii polskiej pozostaje Maria Nowakowska, zanurzona
w obszarach kognitywistyki, lingwistyki matematycznej, semiotyki, prakseologii,
teorii systemów i podejmowania decyzji. Jej biografię i główne nurty naukowej
aktywności zaprezentowała Zofia Ratajczak.
Dumna ze swych dokonań, a jednocześnie skromna Psyche buduje swą siłę
i wiarę w siebie na przekonaniu o rozwiązywalności wszelkich problemów – nawet
niepopularnych czy uznawanych za niepoważne. Podążając za jej wskazówkami,
Agnieszka Mielniczuk prześledziła poglądy wybranych polskich psychologów na
temat możliwości badania i interpretacji snu i marzeń sennych. Natomiast Filip
Marcinowski napisał o tym, w jakim duchu obradowano, jak niebezpieczne (bo
psychoanalityczne) poruszano tematy oraz jakie podjęto uchwały podczas pierwszego zjazdu polskich neurologów, psychiatrów i psychologów w 1909 roku.
Wstęp
9
Seneka Młodszy uczy także, że „Prawdę należy mówić tylko temu, kto chce jej
słuchać” i z pewnością ma tu na myśli wszystkich czytelników, których fascynuje
zarówno historia jako niepowtarzalna nauczycielka dobrego życia, jak i psychologia – każdego życia drogowskaz ochoczo kreślony ręką Psyche.
Teresa Rzepa