znam powiat żarski

ZNAM POWIAT ŻARSKI
Rozmaita przeszłość historyczna ziem dzisiejszego powiatu żarskiego i wynikający stąd brak
odrębnego, prężnego ośrodka kulturalnego sprawiły, że jej zabytki sztuki nie posiadają jednolitego
charakteru i wykazują w zależności od rejonu występowania związki ze sztuką Śląska, Pomorza,
Łużyc, Saksonii i Brandenburgi. Zabytki na Ziemi Żarskiej nie są więc zespołem mającym wspólne
oblicze. Reprezentują one charakterystyczne dla pogranicza dzielnicowe odmiany i prezentują
równocześnie formy będące rezultatem wielostronnych wpływów i różnorodnych inspiracji.
Zamki należą niewątpliwie do najbardziej charakterystycznych świeckich budowli okresów
średniowiecza i renesansu. Zdecydowana ich większość nie przetrwała do dzisiejszych czasów, po
wielu pozostały tylko ruiny.
Początków architektury obronnej szukać należy już w okresie romańskim. Stanowiły ją grody-obronne
siedziby książąt i kasztelanów. Ponieważ tereny Łużyc Wschodnich już w dobie pierwszych Piastów
posiadały wielkie znaczenie strategiczne, grody okresu romańskiego stanowiły silne założenia
militarne i wiązały się z systemem obronnym zachodniej granicy wczesnopiastowskiej monarchii.
Lokalizowane były one na terenach nizinnych, usytuowanych w rozlewiskach rzek, a więc
posiadających naturalne warunki obronne. Dodatkowo umacniane były systemem wałów o konstrukcji
drewniano-ziemnej wzmacnianej gliną i kamieniami. Po okresie grodów powstały pierwsze zamki,
obronne zespoły. Ich potężne mury i wyniosłe wieże górujące nad okolicą, wzbudzały respekt.
Gwarantowały one spokojną egzystencję okolicznym mieszkańcom. Jednakże w obrębie tych murów
toczyło się codzienne życie, pełniły one nie tylko funkcję strażnicy całkowicie podporządkowaną
potrzebą wojny, ale i mieszkania, siedziby namiestników królewskich lub możnowładców.
Przez pojęcie „zamek” należy rozumieć zespół elementów warownych i budynków mieszkalnych
powiązanych w zamknięty obwód obronny, zespół który powstał w ustroju feudalnym jako ośrodek
władzy książęcej, siedziba możnowładcy, siedziba rycerza lub placówka militarna.
Na terenie powiatu żarskiego mamy zabytki sięgające pierwszej połowy XIII w., kiedy to powstały
najstarsze zamki W XIV i XV w. powstały dalsze zamki, lokalizowane w miejscach grodów lub w
nowych, nie mających tradycji obronnej punktach. Wśród XIV- wiecznych należy wymienić prywatne
zamki rycerskie - obronne siedziby szlachty (np. w Żarkach Wielkich, Lipinkach Łużyckich, czy
Dłużku). W XV w. powstały dalsze zamki rycerskie, z przekazów źródłowych wiadomo o zameczku
w Bieczu, Olszyńcu i Bieniowie.
Barok oraz następujący po nim neoklasycyzm przyniosły zmierzch zamków. Wypierać je zaczęły
bowiem pałace, kształtowane na włoską i francuska modłę. Stały się wielkopańskimi rezydencjami,
reprezentacyjnymi budowlami mieszkalnymi, pozbawionymi cech obronnych.
Intensywny rozwój architektury pałacowej nastąpił w okresie renesansu, głównie we
Włoszech. Za formę przejściową można uznać ufortyfikowaną budowlę o wyraźnych cechach
reprezentacyjno-rezydencjonalnych (przykładem jest renesansowy zamek Bibersteinów w
Żarach, takim też był zameczek Kalckreuthów w Dłużku). Rozkwit architektury pałacowej w
okresie baroku zawdzięcza się realizacjom francuskim. Największą popularność uzyskał typ
pałacu charakteryzujący się ścisłą osią symetrii i wielką skalą. Główny korpus pałacu posiadał
najczęściej ryzalit akcentujący oś symetrii całego założenia z przylegającymi prostopadle do
niego skrzydłami, między którymi powstawał reprezentacyjny dziedziniec ( najbardziej
charakterystyczny jest pałac Brühlów w Brodach). Po przeciwnej stronie pałacu znajdował
się ogród. W okresie klasycystycznym schemat założenia bywał upraszczany przez
zredukowanie skrzydeł które zastępowały wolnostojące oficyny.
Dwór – szlachecki, wiejski dom mieszkalny. Forma wykształcona w architekturze polskiej
okresu renesansu, przetrwała do XX wieku. Dwór obejmował budynek mieszkalny
właściciela oraz zabudowania gospodarcze. W XVII wieku wyodrębniono dwór z całego
kompleksu budynków - stał się samodzielnym oddzielonym budynkiem mieszkalnym,
posiadający plan symetryczny i osiowy - osie zaakcentowane poprzez ganki lub ryzality.
Często sytuowane na wzniesieniach, w otoczeniu starych drzew. W okresie baroku zaczęto
stosować mansardowe dachy, a wejście akcentowano portykiem z tympanonem. Wewnątrz
dworu znajdowało się wiele pokoi - sień, izba stołowa - jadalnia, pokoje gościnne, sypialnie,
spiżarnia, a często także prywatną kapliczkę ze świętymi obrazami.
Po drugiej wojnie światowej zamki, pałace i dwory użytkowane w różny sposób przez różne
instytucje- najczęściej były oddane w gestię lokalnego PGR. W 1989 roku PGR-y uległy
likwidacji. Ich majątek przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa. Obiekty stały
puste i w wielu przypadkach zostały zdewastowane. Wiele z nich rozebrano. Niektóre z nich
zyskały stare funkcje mieszkalne.
Zbigniew Kasprzak
Jerzy Grzech
Prezes Zarządu Oddziału Powiatu Żarskiego
REGULAMIN REGIONALNEJ
ODZNAKI KRAJOZNAWCZEJ PTTK
ZNAM POWIAT ŻARSKI
„DWORY ZAMKI I PAŁACE”
1. Regionalna Odznaka Krajoznawcza „Dwory Zamki i Pałace” ustanowiona została
przez Oddział PTTK w Żarach jako element akcji: „Znam Powiat Żarski”.
2. Celem odznaki jest motywacja do poznania zabytków powiatu. Akcja „Znam Powiat
Żarski” ma na celu propagowanie i popularyzowanie powiatu żarskiego, jego tradycji
historycznych, walorów krajoznawczych i kulturalnych. Odznaka ma być motywacją
dla młodych turystów i społeczeństwa do pogłębienia wiedzy o własnym regionie, o
jego dziedzictwie kulturowym oraz o sztuce architektonicznej.
3.
Regionalna Odznaka „Dwory, Zamki i Pałace” jest jednostopniowa. Może zdobywać
ją każdy bez względu na wiek, również nie będący członkiem PTTK w ramach
turystyki kwalifikowanej pieszej i rowerowej motorowej oraz poprzez udział w
imprezach turystycznych i kulturalnych organizowanych na terenie powiatu żarskiego.
4. Osoby niepełnoletnie mogą zdobywać tylko pod opieką osób dorosłych.
5. Czas zdobywania nie jest ograniczony.
6.
Obowiązuje potwierdzenie ze zwiedzenia danego obiektu (pieczątka, lub inny dowód,
np. bilet wstępu, opis, samodzielnie wykonana fotografi\a lub fotografia turysty na tle
zwiedzanego obiektu.lub podpis przewodnika z numerem jego legitymacji).
Potwierdzenia należy zbierać w kronice wycieczek prowadzonej w dowolnej formie
przez zdobywającego odznakę. Dopuszcza się elektroniczną wersję książeczki-kroniki
zapisaną na płycie CD-R lub DVD-R.
7. Czas zdobywania odznaki jest nieograniczony.
8. Odznakę zdobywa się po zwiedzeniu 20 obiektów z załączonego niżej wykazu.
9. Regionalna Odznaka Krajoznawcza „Dwory ,Zamki i Pałace” może być nadana z
pominięciem warunków regulaminu za szczególne zasługi w działalności na rzecz… .
Jest to nadanie honorowe dokonywane przez Zarząd Oddziału PTTK w Żarach.
10. Odznakę weryfikuje: Oddział PTTK Powiatu Żarskiego – Komisja weryfikacyjna (68200 Żary, pl. Kardynała Wyszyńskiego 11, tel./fax +48 68 374 24 60 .
Wykaz dworów, zamków i pałaców na terenie powiatu żarskiego
1. Biecz, gm. Brody – zespół pałacowy Wiedebachów
2. Bieniów, gm. Żary – dwór z XVIII w.
3. Brody, gm. Brody – pałac Brühlów
4. Brzostowa, gm. Lipinki Łużyckie – pałac neorenesansowy
5. Dębinka, gm. Trzebiel - pałac
6. Dłużek, gm. Lubsko – pałac
7. Jasień , gm. Jasień – barokowy pałac Rabenauów z XVIII w.
8. Jasionna, gm. Jasień – barokowy pałac z XVIII w.
9. Lipinki Łużyckie, gm. Lipinki Łużyckie – dwór neoklasycystyczny Blankensteinów.
10. Lipinki Łużyckie, gm. Lipinki Łużyckie - dwór przy ul. Głównej
11. Lipna , gm. Przewóz – pałac eklektyczny
12. Lubsko, gm. Lubsko – zamek z reliktami gotyku i renesansu
13. Mieszków, gm. Trzebiel – dwór z połowy XIX w.
14. Miłowice, gm. Żary – pałac z XIX w.
15. Osiek, gm. Lubsko – dwór
16. Przewóz, gm. Przewóz – wieża zamkowa
17. Sieciejów, gm. Lipinki Łużyckie – dwór z XIX w.
18. Stare Czaple, gm. Trzebiel – dwór
19. Świbna, gm. Jasień – dwór barokowy
20. Trzebiel, gm. Trzebiel – pałac renesansowo-barokowy
21. Trzebiel, gm. Trzebiel – wieża rycerska z XIV w.
22. Tuchola Żarska, gm. Lubsko – pałac Knobelsdorffów
23. Żarki Wielkie, gm. Trzebiel – ruiny wieży rycerskiej
24. Żary, gm. Żary - zespół zamkowo-pałacowy : zamek Dewinów i Bibersteinów i pałac
Promnitzów.