Korzeniowy Dół

34.
Korzeniowy Dół
The Korzeniowy Dół
Baśniowa kraina wąwozów i głębocznic wyprearowanych w lessach
Fairlyland gorges and holwegs created in loess
Kazimierz Dolny
sła
Wi
Skowieszynek
Uściąż
GPS: 51°19′14.27″N 21°58′56.33″E
Lokalizacja:
województwo lubelskie
powiat puławski
gmina Kazimierz Dolny
Location:
District: Lublin
County: Puławy
Commune: Kazimierz Dolny
Region geograficzny:
Wyżyna Lubelska
Płaskowyż Nałęczowski
Geographical regionalization:
Lublin Upland
Nałęczów Plateau
Jednostka geologiczna:
niecka brzeżna
synklinorium lubelskie
Geological unit:
Marginal Trough
Lublin Synclinorium
2km
1mile
Waloryzacja poznawcza | Cognitive valorization: 
Waloryzacja turystyczna | Tourism valorization: 
P
T
he Korzeniowy Dół Nature Monument is located
within the ”tourist triangle”: Puławy – Kazimierz Dolny – Nałęczów. The attractions of this special
area were appreciated as early as in the XVIIIth century.
The geosite is located near the Kazimierz Dolny upon
the Vistula river – a town famous for its historical buildings and numerous festivals. Many historical monuments
were constructed from local
limestones. The Korzeniowy
Dół is a famous place for walking, especially among lovers,
due to the picturesque landscape of the so-called holweg
- depressions formed in loess
as a result of human activity.
The ”Korzeniowy Dół”
Nature Monument, established in 1998, is located on
the Nałęczów Plateau, about
2 km east from the center of
the Kazimierz Dolny town,
between the Grodarz Stream
valley and the Góry Drugie
hamlet located on the local
elevation. The area belongs
to the Kazimierz Landscape
Park. The typical feature of
the plateau is the presence
photo Krzysztof Miśkiewicz
omnik przyrody Korzeniowy Dół leży w obrębie
tzw. „turystycznego trójkąta” Puławy – Kazimierz
Dolny – Nałęczów, którego atrakcyjność doceniano już
w XVIII w. Kazimierz Dolny nad Wisłą słynie z bogatej
zabudowy historycznej i licznych festiwali. Do budowy
wielu zabytków użyto występującego nieopodal wapienia.
Korzeniowy Dół jest znanym miejscem spacerowym,
Fig. 1. Gęsta sieć korzeni, od których pochodzi nazwa obiektu
Fig. 1. Dense roots network from which the name of the geosite originates
176 |
photo Krzysztof Miśkiewicz
of valleys, gorges and ravins incised in the Quaternary
loess succession, up to 30 m thick. Locally, the density of
gorges reaches a dozen of kilometers per square kilometer.
Loess forms lobes laid down onto the Mesozoic/Cenozoic
sequence comprising carbonate-marly-siliceous sediments
(gaizes in the Nałęczów Plateau) of Upper Cretaceous
(Upper Maastrichtian) age dipping monoclinally at 3-7°
to the northeast. Above rest carbonate-siliceus-sandstone
sediments of Lower Paleocene (Danian) age named the
Siwak Series (i.e., gaizes interbedded by limestones) followed by glacial and fluvioglacial strata, and loess. These
sediments belong to the Palaeozoic Marginal Trough, precisely, named the Lublin Trough. This is a marginal zone
of the East-European Platform, bordered by the T-T zone,
which seismic activity controlled the geological structure.
Apart from loess blanket susceptible to erosion, the
formation of ravins is related to specific morphology of
high elevation drops as the Nałęczów Plateau rises about
Fig. 2. Odsłonięcie lessu w skarpie głębocznicy
Fig. 2. Loess exposure in the gulch scarp
photo Krzysztof Miśkiewicz
szczególnie wśród zakochanych, ze względu na malowniczy charakter tzw. głębocznicy – zagłębienia terenu
utworzonego w lessach w wyniku działalności człowieka.
Pomnik przyrody Korzeniowy Dół znajduje się ok. 2
km na wschód od centrum Kazimierza Dolnego, pomiędzy
doliną potoku Grodarz w przysiółku Doły, a przysiółkiem
Góry Drugie w partii wierzchowinowej. Obiekt został
objęty ochroną w 1998 r. i zlokalizowany jest w obrębie
Kazimierskiego Parku Krajobrazowego. Stanowisko leży
w południowo-zachodniej części Płaskowyżu Nałęczowskiego, którego charakterystyczną cechą jest występowanie
dolin, parowów i wąwozów wypreparowanych w czwartorzędowych lessach. Gęstość wąwozów miejscami dochodzi
do kilkunastu km/km2, a miąższość lessu sięga tu nawet
30 m. Leży on płatami na podłożu z przełomu ery mezozoicznej i kenozoicznej. To osady węglanowo-marglisto-krzemionkowe (w obrębie Płaskowyżu Nałęczowskiego
są to opoki) wieku kreda górna (górny mastrycht) ułożone
monoklinalnie tzn. nachylonye pod kątem 3-7° w kierunku
pólnocno-wschodnim oraz wyżejległe skały węglanowo-krzemionkowo-piaskowcowe dolnego paleocenu (piętro
dan) zwane serią siwaka (geza poprzerastana wapieniami).
Ponad leżą osady glacjalne i fluwioglacjalne oraz wspomniane lessy. Tektonicznie jest to strefa paleozoicznej
niecki brzeżnej i jej części, którą nazwano niecką lubelską.
To marginalna część platformy wschodnioeuropejskiej
znajdująca się na obszarze strefy T-T, której aktywność
sejsmiczna miała wpływ na budowę geologiczną regionu.
Poza obecnością słabo odpornej na erozję pokrywy
lessowej, powstanie wąwozów związane jest ze specyficzną
rzeźbą terenu, która cechuje się dużymi deniwelacjami (Płaskowyż Nałęczowski wznosi się średnio 80 m ponad dolinę
Wisły), dużym nachyleniem i długością stoków. Ulewne
deszcze oraz roztopy śniegowe
na tak ukształtowanym obszarze powodują skoncentrowany przepływ wody i nasilenie
procesów rzeźbotwórczych.
Dodatkowym czynnikiem jest
działalność człowieka.
Korzeniowy Dół nie jest
typowym wąwozem, ale tzw.
głębocznicą. Jest to forma
ukształtowania powierzchni
Ziemi podobna do wąwozu,
ale powstała w wyniku aktywności człowieka. Okolice Kazimierza Dolnego od wieków
były terenem intensywnej działalności gospodarczej. Dowodem tego są liczne stanowiska
archeologiczne na tym obszarze. Poprowadzenie tędy drogi
Fig. 3. Korzeniowy Dół
Fig. 3. The Root Hollow
doprowadziło do koncentracji
| 177
80 m over the Vistula River valley. Rainstorms and thaw
result in channelized runoff and intensive erosion supported by human activity.
The Korzeniowy Dół monument is not a typical ravin,
but an anthropogenic landform named “holweg”. The
vicinity of Kazimierz Dolny has been intensively exploited
by humans for ages, as revealed by numerous archaeological sites. Construction of a road led to the concentration
of linear erosion on the slope, hence, the anthropogenic
erosion was supported by natural processes: sheet erosion,
deflation, suffosion, downward erosion, mass movements,
cryogenic processes, etc.
The holweg shows typical features: flat bottom and
steep slopes with no side branches occurring in natural
ravins. The “Korzeniowy Dół” monument is an elongated
trough, about 500 m long and from several to a dozen
of meters wide, of roughly parallel trend with lower part
turning to the west. Elevation changes from 203 m a.s.l.
in the upper part to 147 m a.s.l. at the bottom. Erosion is
still active and its results can be observed along the ravine.
Loess succession is exposed along the full length of the
holweg. Loess is yellow to yellowish-grey, locally rusty
due to the concentration of iron compounds, silty, easily
disintegrating rock. Stability of the slopes is supported by
tree roots from which the name of the geosite originates.
The term „loess” was first used by Karl Caesar von
Leonnhard in the 1820ties and popularized by Charles
Lyell. It is an aeolian rock. Its origin has probably been
recognized some 2000 year ago in China. The rock consists of fine-clastic material windblown from glacial sediments and deposited at a distance from the source area.
In the Pleistocene the region had been the foreland of ice
sheet dominated by periglacial
climate. The loess cover has
been accumulating for several
thousands of years at a deposition rate estimated as about 1
mm per year. The loess successions are a valuable source
of information about climate
changes.
The ravins and holwegs
are common habitats of interesting and unique plant assemblages, and are also the fauna
refuges. These landforms make
the landscape more attractive
due to diversified morphology. Thank to the loess the
soils are more fertile. However, holwegs are destructive
from a land-use point of view.
Fig. 4. Głębocznica lessowa „Korzeniowy Dół” w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą
Recently, various protection
Fig. 4. The Root Hollow anthropogenic gulch incised in loess in Kazimierz Dolny upon Vistula River
techniques are used to fight
photo Krzysztof Miśkiewicz
erozji liniowej na stoku. Inicjalną dla powstania głębocznicy
była więc erozja antropogeniczna uzupełniona naturalnymi
procesami tj. spłukiwanie, deflacja, sufozja, erozja wgłębna,
procesy masowe, kriogeniczne itp.
Charakterystyczny jest wygląd obiektu. Dno jest
płaskie, a stoki strome przy braku bocznych odgałęzień typowych dla naturalnych wąwozów. „Korzeniowy
Dół” ma kształt podłużnej rynny o przebiegu mniej
więcej południkowym z lekkim odchyleniem w kierunku
wschodnim, a w dolnej części ostro skręcającej na zachód.
Głębocznica ma długość ok 500 m, a szerokość od kilku do kilkunastu m. Wysokości względne wahają się od
203 m n.p.m. w górnej części do 147 m n.p.m. w dolnej.
Procesy rzeźbotwórcze są wciąż aktywne i można je
zaobserwować spacerując wzdłuż głębocznicy. Dogodne
odsłonięcia lessu występują na całej jej długości. Less
jest barwy żółtej, żółto-popielatej, miejscami rudawej
ze względu na nagromadzenie związków żelaza. Skała
jest pylasta, łatwo rozsypuje się w palcach. Liczne korzenie drzew, od których pochodzi nazwa geostanowiska,
widoczne na zboczach wąwozu, podtrzymują stabilność
kilkumetrowych skarp.
Less jest skałą pochodzenia eolicznego. Chociaż taką
hipotezę przedstawiono pod koniec XIX w. to prawdopodobnie już 2000 lat wcześniej w Chinach znano genezę
lessu. Zbudowany jest on z drobnego materiału wywianego z utworów lodowcowych i zdeponowanego w innym
miejscu. Omawiany obszar znajdował się na przedpolu
lądolodu w plejstocenie, gdzie panowały warunki peryglacjalne. Przez kilkadziesiąt tysięcy lat formowała się
pokrywa lessowa. Tempo tego procesu jest szacowane na
ok. 1 mm na rok. Profile lessowe dostarczają informacji
178 |
photo Krzysztof Miśkiewicz
dotyczących zmian klimatu
na Ziemi.
W wąwozach i głębocznicach występują często ciekawe i unikalne zbiorowiska
roślinne, a zwierzęta znajdują
tutaj schronienie. Krajobraz
zyskuje na atrakcyjności dzięki
urozmaiconej morfologii terenu. Wzrasta również żyzność
gleb. Jednak formy te stanowią
również czynnik dewastacyjny z punktu widzenia użytkowania ziemi, dlatego coraz
częściej wprowadza się różne
metody ich zabezpieczenia
i zagospodarowania m.in. do
celów rekreacyjnych, aby zapoFig. 5. Panorama Kazimierza Dolnego nad Wisłą
Fig. 5. Panoramic view of Kazimierz Dolny upon Vistula River town
biec dalszej erozji. Budowle
techniczne ograniczają procesy denudacyjne, a jednocześnie służą w turystycznym udo- erosion, which prevent destruction and enable developstępnianu tych interesujących form geomorfologicznych. ment of the tourist area.
Okolice Kazimierza Dolnego są bardzo dobrze zagoThe vicinity of Kazimierz Dolny are touristically very
spodarowane turystycznie. Do opisywanego obiektu well-developed. The monument is easily accessible with
można dojść wyznaczonym szlakiem, a przed wejściem the trails. At the entrance there is an information panel.
ustawiono tablice informacyjną. Nieopodal wytyczona In the neighbourhood runs an educational trail, which
została ścieżka dydaktyczna Norowy Dół przedstawia- presents the geological and tourist valours of the area.
jąca walory geologiczne i turystyczne okolicy. Obszar The Lublin Upland is an important region for the history
Wyżyny Lubelskiej ma także duże znaczenie w historii of geological research in Poland.
badań geologicznych.
Autorzy | Authors: Krzysztof Miśkiewicz, Sławomir Bębenek
Wybrane pozycje literatury | Random bibliography: 154, 175, 264, 317,
342, 495, 507
| 179