Szanowni Państwo Wydzia³ .izyki Technicznej i Matematyki

4
PISMO PG
Szanowni Pañstwo
A
ktualny numer „Pisma PG” goœcinnie poœwiêcony jest zagadnieniom
zwi¹zanym z Wydzia³em Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej. Okazja ku
temu jest szczególna, poniewa¿ w tym roku
akademickim Wydzia³ obchodzi kilka istotnych rocznic, a mianowicie XXX-lecie rozpoczêcia kszta³cenia na kierunku Fizyka
Techniczna, XX-lecie swojego powstania
oraz V-lecie rozpoczêcia kszta³cenia na kierunku Matematyka.
Oczywiœcie, kszta³cenie studentów politechniki z zakresu matematyki i fizyki
rozpoczê³o siê od pocz¹tku powstania
uczelni. Tak wiêc Wydzia³ poprzez specjalne wydanie „Pisma PG” w³¹cza siê równie¿ w obchody rocznicowe zwi¹zane ze
l00-leciem powstania politechniki w
Gdañsku oraz 60-leciem powstania Politechniki Gdañskiej.
Przygotowany numer „Pisma PG”
przedstawia szereg aktualnych informacji o Wydziale,a tak¿e dane historyczne,
dotycz¹ce znanych profesorów oraz badañ naukowych i kszta³cenia w zakresie
przedmiotów matematyka i fizyka, zarówno w okresie przedwojennym, jak i powojennym.
Prezentowany numer „Pisma PG” powsta³ dziêki zgodzie JM Rektora PG oraz
pomocy szeregu osób. Autorom artyku³ów
i tym wszystkim, którzy przyczynili siê do
wydania tego numeru „Pisma PG”,
chcia³bym serdecznie podziêkowaæ.
Mam nadziejê, ¿e Pañstwo z zainteresowaniem przeczytacie ten okazjonalny
numer „Pisma PG” poœwiêcony Wydzia³owi Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej.
Prof. dr hab. Jan Godlewski
Dziekan Wydzia³u
fot. Liliana Urban
Wydzia³ Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej
– stan obecny i perspektywy rozwoju
W
ydzia³ Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej (FTiMS), w swoim obecnym kszta³cie, powsta³ prawie dwadzieœcia lat temu, a dok³adniej – w wyniku
decyzji Senatu Politechniki Gdañskiej w lipcu 1983 roku. Decyzja o powstaniu wydzia³u wynika³a z wysokiej aktywnoœci naukowej, dydaktycznej i organizacyjnej ówczesnego Instytutu Fizyki oraz Instytutu Matematyki, a tak¿e ogólnego trendu na polskich
uczelniach, zwi¹zanego z przechodzeniem
od kszta³ceniu studentów poprzez instytuty
do kszta³cenia przez wydzia³y. Nale¿y równie¿ zauwa¿yæ, ¿e do czasu powstawania
Wydz. FTiMS, wch³oniêty przez wydzia³ Instytut Fizyki mia³ ju¿ spore, bo dziesiêcioletnie doœwiadczenia w kszta³ceniu studentów na kierunku Podstawowe Problemy
Techniki w zakresie specjalnoœci Fizyka
Techniczna. W póŸniejszym okresie specjalnoœæ Fizyka Techniczna sta³a siê kierunkiem
kszta³cenia. W momencie powstawania
wydzia³u istnia³y tak¿e spore nadzieje na
rozwój kszta³cenia studentów na kierunku
Matematyka. Z ró¿nych przyczyn zosta³o
to zrealizowane dopiero po trzynastu latach
od powstania wydzia³u.
Tak wiêc, dopiero od roku 1997, tzn.
od momentu rozpoczêcia kszta³cenia na
dwóch kierunkach studiów, wydzia³ realiNr 4/2004
zuje te kierunki kszta³cenia, które s¹ zwi¹zane z jego pe³n¹ nazw¹.
Wydzia³ FTiMS od chwili powstania
wyró¿nia³ siê spoœród innych wydzia³ów
Politechniki Gdañskiej w dwóch zasadniczych aspektach, a mianowicie, jest wydzia³em, który wiêkszoœæ obci¹¿eñ dydaktycznych nauczycieli akademickich (prawie 70%) realizuje na rzecz pozosta³ych
dziewiêciu wydzia³ów Politechniki Gdañskiej, a z punku widzenia naukowego jest
jedynym wydzia³em na Politechnice
Gdañskiej, na którym s¹ uprawiane dwie
dyscypliny naukowe – matematyka i fizyka. W zakresie dyscypliny naukowej
fizyka, Wydzia³ od wielu lat posiada prawa doktoryzowania.
Bior¹c pod uwagê dzia³alnoœæ naukow¹, dydaktyczn¹ oraz organizacyjn¹,
Wydz. FTiMS jest wiêc obecnie ustabilizowanym wydzia³em Politechniki Gdañskiej. Stabilizacja ta wynika równie¿ z faktu, ¿e matematycy i fizycy od pocz¹tku powstania Politechniki Gdañskiej w roku
1945 kszta³c¹ studentów naszej uczelni w
zakresie tych przedmiotów, a od trzydziestu lat tak¿e w³asnych studentów. Nale¿y
równie¿ podkreœliæ, ¿e ka¿dy student Politechniki Gdañskiej realizuje, b¹dŸ realizowa³, zajêcia dydaktyczne prowadzone
przez pracowników Wydzia³u FTiMS. Zapewne wielu studentów i absolwentów pamiêta wyk³ady i æwiczenia audytoryjne z
matematyki i fizyki oraz laboratoria z fizyki, poniewa¿ s¹ to zwykle pierwsze zajêcia dydaktyczne, jakie ma pocz¹tkuj¹cy
student na Politechnice Gdañskiej.
Realizowane przez Wydzia³ zajêcia dydaktyczne, zwykle dla studentów pierwszych lat studiów, stanowi¹ pomost pomiêdzy zajêciami lekcyjnymi w szkole œredniej a zajêciami realizowanymi w trybie
studiów wy¿szych. Rola ta ró¿nie jest widziana przez poszczególne wydzia³y. Niektóre z wydzia³ów wiedz¹ o tym, ¿e studentem nie zostaje siê natychmiast po wst¹pieniu na uczelniê i przewiduj¹ okres adaptacyjny. W wyniku tego punktu widzenia,
programy studiów na pierwszym semestrze
s¹ dostosowane do poziomu percepcji pocz¹tkuj¹cych studentów. Wydzia³y te prowadz¹ tak¿e równolegle ró¿ne formy dokszta³cania studentów semestru pierwszego, tak aby przewidziany harmonogramem
studiów program z zakresu matematyki i
fizyki by³ ³atwiej przyswajalny, a tryb prowadzenia zajêæ ze studentami nie by³ dla
pocz¹tkuj¹cych studentów stresuj¹cy.
S¹ te¿ kierunki studiów, na których studenta pierwszego semestru traktuje siê
PISMO PG
jako doskonale przystosowanego psychicznie i merytorycznie do percepcji potê¿nej dawki wiedzy. W moim przekonaniu, przy nauczaniu matematyki i fizyki
na pierwszym roku studiów nale¿y
uwzglêdniaæ zarówno merytoryczny
aspekt treœci programowych, jak i mo¿liwoœci adaptacyjne oraz percepcyjne realizowanego programu studiów przez pocz¹tkuj¹cych studentów. Problem ten na
uczelniach technicznych bêdzie jeszcze
coraz bardziej narasta³ z powodu znacznego obni¿enia poziomu nauczania z zakresu przedmiotów matematyka i fizyka
w szko³ach œrednich. Wynika to z niekorzystnej, z punktu widzenia przedmiotów
œcis³ych, reorganizacji procesu nauczania
w szkole œredniej, polegaj¹cej na wprowadzeniu wieloœci programów nauczania
oraz zmniejszeniu liczby godzin nauczania w zakresie przedmiotów œcis³ych, przy
jednoczesnym braku kompatybilnoœci
programów nauczania w gimnazjum i
szko³ach ponadgimnazjalnych. Powoduje to, ¿e przychodz¹ca na uczelniê techniczn¹ m³odzie¿ ma niewielki zasób wiedzy z zakresu przedmiotów œcis³ych i
wymaga starannej opieki na pierwszym
roku studiów. W latach najbli¿szych sytuacja w tym wzglêdzie mo¿e siê tylko pogorszyæ.
W zwi¹zku z zaistnia³¹ sytuacj¹ w zakresie nauczania przedmiotów œcis³ych w
szko³ach œrednich, uczelnia techniczna
bêdzie musia³a praktycznie od podstaw
zacz¹æ ich nauczanie, zw³aszcza zaœ fizyki. Stawia to nowe zadania przed naszym
Wydzia³em, a tak¿e przed uczelni¹, w zakresie programów nauczania, treœci programowych, planu studiów oraz organizacji procesu kszta³cenia. Problemy te
mog¹ ulec znacznemu dodatkowemu
zwielokrotnieniu z powodu ni¿u demograficznego, wzrostu liczby miejsc na studiach w ró¿nych szko³ach wy¿szych, rozwoju humanistyczno-podobnych profili
kszta³cenia w szko³ach œrednich, co prowadzi do coraz mniejszego zainteresowania m³odzie¿y studiami politechnicznymi.
Uczelnia i Wydzia³ powinny byæ przygotowane do nowych warunków dotycz¹cych kszta³cenia studentów na Politechnice Gdañskiej. Wydaje siê, ¿e obecna œwiadomoœæ tych przysz³ych nowych zadañ
uczelni i Wydzia³u nie jest wystarczaj¹ca.
Kadra Wydzia³u, jak ju¿ wspomina³em,
nie tylko uczestniczy w kszta³ceniu studentów z podstaw matematyki i fizyki.
Wydzia³ kszta³ci równie¿ w³asnych studentów na piêcioletnich dziennych stu-
diach magisterskich w zakresie dwóch
kierunków studiów: Fizyki Technicznej i
Matematyki. Dodatkowo, wspólnie z
Wydz. Chemicznym oraz Mechanicznym,
Wydz. FTiMS kszta³ci równie¿ studentów
na kierunku In¿ynieria Materia³owa.
Obecnie, na Wydziale FTiMS studiuje ponad 700 studentów, a na kierunku In¿ynieria Materia³owa prawie 300 studentów.
W ramach powy¿szych kierunków studiów na Wydziale realizowanych jest
szeœæ specjalnoœci, a mianowicie: Fizyka
Stosowana, Fizyka i Technika Konwersji
Energii, Technologia Materia³ów Elektronicznych, Informatyka Stosowana, Matematyka Finansowa oraz Matematyka Stosowana. Wydzia³ prowadzi tak¿e studia
uzupe³niaj¹ce dla specjalnoœci Informatyka Stosowana. Specjalnoœci te pokrywaj¹
siê w znacznym stopniu z zainteresowaniami naukowymi pracowników Wydzia³u. Studenci Wydzia³u studiuj¹ tak¿e na
uczelniach zagranicznych, przede wszystkim w ramach programu ERASMUS.
Kadra Wydzia³u prowadzi tak¿e wybrane zajêcia dydaktyczne na studiach
doktoranckich istniej¹cych na Politechnice Gdañskiej. Uczestniczy wiêc bezpoœrednio w kszta³ceniu wysoko kwa1ifikowanych kadr nie tylko naszego Wydzia³u, ale tak¿e ca³ej uczelni. Przy Wydziale s¹ tak¿e kszta³ceni doktoranci w
ramach Œrodowiskowego Studium Doktoranckiego prowadzonego przez Wydz.
Mechaniczny.
Wydz. FTiMS jest wiêc w pe³ni zaanga¿owany we wszystkie rodzaje procesów
dydaktycznych prowadzonych w Politechnice Gdañskiej, pocz¹wszy od studiów in¿ynierskich, poprzez magisterskie,
na studiach doktoranckich koñcz¹c.
Wydzia³ prowadzi tak¿e ró¿nego rodzaju formy dokszta³cania kandydatów na
studentów na kursach przygotowawczych,
studentów na ró¿nego rodzaju zajêciach
uzupe³niaj¹cych oraz absolwentów na kursach informatycznych, studiach podyplomowych z zakresu informatyki oraz pedagogiki dotycz¹cej nauczania takich
przedmiotów, jak matematyka, fizyka oraz
informatyka. Ukoñczenie kursu pedagogicznego daje uprawnienia do nauczania
tych przedmiotów.
Dzia³alnoœæ dydaktyczna Wydzia³u
obejmuje wiêc wszystkie mo¿liwe pola
dzia³ania. W powy¿szym zakresie nale¿y
oczekiwaæ doskonalenia dotychczasowych form kszta³cenia oraz aktywnoœci
Wydzia³u w zakresie rozwoju nowych
specjalnoœci, dalszego rozwoju ró¿nych
5
form dokszta³cania studentów i absolwentów uczelni oraz, byæ mo¿e w niedalekiej
przysz³oœci, uruchomienia nowego kierunku studiów: Informatyki Stosowanej.
Uruchomienie nowego kierunku jest
silnie zale¿ne od mo¿liwoœci lokalowych
oraz potencja³u laboratoryjnego. W zwi¹zku z oczekuj¹cymi Wydzia³ zadaniami,
niezbêdny jest przyrost bazy dydaktycznej, zarówno w zakresie sal dydaktycznych, jak i wyposa¿enia laboratoriów dydaktycznych oraz pokazów, które s¹ niedoinwestowane i znacznie wyeksploatowane. Mamy nadziejê, ¿e wejœcie Polski
do UE spowoduje tak¿e, i¿ bêd¹ dostêpne
fundusze unijne na te cele, gdy¿ wyposa¿enie laboratoriów dydaktycznych bardzo szybko siê zu¿ywa i wymaga ci¹g³ych inwestycji. Zu¿ycie bazy laboratoryjnej wynika z prostego faktu, i¿ prawie wszyscy studenci pierwszych lat studiów realizuj¹ zajêcia laboratoryjne. Jest
to grupa ponad 2000 osób, która od rana
do wieczora eksploatuje przyrz¹dy wykorzystywane do æwiczeñ laboratoryjnych. Taka intensywna eksploatacja
przyrz¹dów pomiarowych musi prowadziæ do ich szybkiego zu¿ycia, co naturalnie jest realizowane.
Dydaktyka prowadzona na Wydziale
na ró¿nym poziomie zaawansowania stanowi podstawê istnienia ka¿dego wydzia³u. Wydzia³ jednak nie móg³by istnieæ bez kszta³cenia wysoko kwalifikowanych kadr, prowadz¹cego do uzyskiwania przez pracowników naukowych
Wydzia³u stopni i tytu³ów naukowych.
Kadra Wydzia³u ci¹gle siê rozwija,
przede wszystkim dziêki dobrej wspó³pracy z oœrodkami posiadaj¹cymi prawa
habilitowania. Szczególn¹ uwagê nale¿y
jednak w przysz³oœci zwróciæ na rozwój
samodzielnej kadry w zakresie nauk matematycznych, która powinna byæ wystarczaj¹ca co najmniej do uzyskania
przez Wydzia³ praw doktoryzowania w
dziedzinie nauk matematycznych.
Kadra Wydzia³u jest obecnie ca³kowicie wystarczaj¹ca dla kszta³cenia aktualnej liczby studentów, a Wydzia³ z punktu
widzenia odpowiednich normatywów stosowanych przez MENiS – móg³by zwiêkszyæ liczbê studentów nawet dwukrotnie.
Aktualnie, na Wydz. FTiMS pracuje
108 nauczycieli akademickich oraz 21
pracowników naukowo-technicznych i
administracyjnych. Przy Wydziale studiuje tak¿e 35 doktorantów, którzy prowadz¹
równie¿ zajêcia dydaktyczne z studentami. Wœród nauczycieli akademickich
Nr 4/2004
6
PISMO PG
Wydzia³ zatrudnia 23 naukowców ze stopniem doktora habilitowanego, w tym 10
posiada tytu³ profesora. Kadra ta prowadzi intensywne badania naukowe w zakresie szeregu zagadnieñ naukowych zwi¹zanych z uprawianymi dyscyplinami naukowymi: matematyk¹ i fizyk¹.
Organizacyjnie Wydzia³ podzielony
jest na siedem katedr, dwa zak³ady oraz
sekretariat i dziekanat. Tematyka badañ
naukowych zwi¹zana jest z nazw¹ katedr
i zak³adów istniej¹cych na Wydziale. Na
Wydziale istniej¹ nastêpuj¹ce katedry: Algebry, Analizy Matematycznej i Numerycznej, Fizyki Atomowej i Luminescencji, Fizyki Cia³a Sta³ego, Fizyki Molekularnej, Fizyki Teoretycznej i Metod Numerycznych, Fizyki Zjawisk Elektronowych, Równañ Ró¿niczkowych oraz Zak³ad Matematyki Dyskretnej. Dzia³ania
dydaktyczne Wydzia³u wspomaga Zak³ad
Obs³ugi Dydaktyki. Pracownicy Wydzia³u publikuj¹ œrednio rocznie ponad 150
prac i komunikatów naukowych, przy
czym oko³o 50 publikowanych jest w czasopismach umieszczonych na tzw. liœcie
filadelfijskiej. Wiele prac opublikowanych
przez pracowników Wydzia³u dokonanych jest we wspó³pracy z oœrodkami zagranicznymi. Wspó³praca naukowców
Wydzia³u na tym polu jest niezwykle aktywna i jest prowadzona z wieloma oœrodkami w Europie oraz na œwiecie. Aktualnie, Wydzia³ prowadzi intensywn¹ wspó³pracê z 24 oœrodkami naukowymi za granic¹. Wydzia³ jest organizatorem lub
wspó³organizatorem konferencji naukowych krajowych i miêdzynarodowych.
Aktywna dzia³alnoœæ naukowa Wydzia³u
na ró¿nych polach zosta³a wysoko oceniona przez KBN (obecnie MNiI) i uzyska³
on wysok¹ drug¹ kategoriê. Tak wysoka
ocena naukowa umieszcza nasz Wydzia³
wœród czo³ówki wydzia³ów politechnicznych o podobnym profilu naukowym oraz
tak¿e w czo³ówce wydzia³ów uniwersyteckich oraz jednostek naukowych Polskiej Akademii Nauk.
Pisz¹c o sukcesach Wydzia³u, nie mo¿na zapominaæ o trudnoœciach, jakie on napotyka. Zasadniczym problemem jest niedoinwestowanie w aparaturê naukow¹,
przyrz¹dy s³u¿¹ce do æwiczeñ laboratoryjnych oraz pokazy na wyk³adach z fizyki.
Niedostateczne s¹ tak¿e liczby wysoko
kwalifikowanej kadry naukowo-technicznej, zaplecze, infrastruktura laboratoryjna oraz wielkoœæ, jakoœæ i wyposa¿enie
pomieszczeñ dydaktycznych i naukowych. Brak do dyspozycji odpowiedniej
Nr 4/2004
aparatury badawczej jest czêsto uzupe³niany poprzez wspó³pracê z oœrodkami zagranicznymi posiadaj¹cymi tak¹ aparaturê lub te¿ poprzez realizacjê prac teoretycznych albo o istotnym udziale analizy
numerycznej. Niestety, niektórych braków
na tym polu naukowym i dydaktycznym
nie da siê uzupe³niæ bez zaanga¿owania
odpowiednich œrodków finansowych oraz
posiadania odpowiednich pomieszczeñ na
ró¿ne cele dydaktyczne i naukowe.
Istniej¹ce trudnoœci nie mog¹ byæ przeszkod¹ w rozwoju Wydzia³u, w aktualnych warunkach wewnêtrznych i zewnêtrznych, jakie obecnie istniej¹. Ze
wzglêdu na znaczne rezerwy kadrowe w
zakresie kadry samodzielnej, Wydzia³ zamierza zwiêkszyæ liczbê w³asnych studentów do ponad 1000 studentów, przy ci¹g³ym wzroœcie liczby specjalnoœci, a w
przysz³oœci tak¿e kierunków studiów oferowanych do kszta³cenia. Wiêksza liczba
studentów pozwoli na rozwój i stabilizacjê w³asnej kadry naukowej, uzyskanie
praw doktoryzowania w zakresie nauk
matematycznych oraz habilitowania w zakresie nauk fizycznych. Wydzia³ zamierza w najbli¿szym czasie rozpocz¹æ starania o te uprawnienia, poniewa¿ formalne warunki w tym zakresie s¹ praktycznie spe³nione.
Wzrost liczby studentów wymaga
zwiêkszenia bazy lokalowej niezbêdnej
dla realizacji prac dyplomowych studentów oraz naukowych prowadz¹cych do
rozwoju kadry. Wydzia³ liczy w tym
wzglêdzie na przychylnoœæ w³adz uczelni w zakresie pozyskania nowych lokali
na ró¿ne cele oraz ich remontu. Jak dotychczas, w³adze uczelni obecnej kadencji wykazuj¹ daleko id¹c¹ pomoc w tym
wzglêdzie. Niestety, permanentne przez
lata niedoinwestowanie Wydzia³u, wynikaj¹ce z braku funduszu rozwoju, spowodowa³o istotne braki, szczególnie w zakresie wyposa¿enia i bazy dydaktycznej.
Ró¿nego rodzaju pomoc uczelni jest tak¿e niezbêdna przy wdro¿eniu zunifikowanych programów nauczania na pierwszym
roku studiów oraz przy wdra¿aniu wszelkich form pomocy w dokszta³caniu kandydatów na studia oraz studentów pierwszych lat studiów w zakresie matematyki
i fizyki.
Wieloœæ zadañ dydaktycznych, naukowych oraz organizacyjnych jest dobrym
prognostykiem rozwoju Wydzia³u. Istotny, w ostatnich latach, wzrost liczby kandydatów na studia jest tak¿e potwierdzeniem przyjêcia w³aœciwego kierunku roz-
woju Wydzia³u w zakresie oferty dydaktycznej. Dodatkowo, wysoka ocena dzia³alnoœci naukowej Wydzia³u oraz wzglêdnie m³oda kadra samodzielnych pracowników daje podstawê s¹dziæ, ¿e dalekosiê¿ne plany mog¹ byæ zrealizowane. Tak¿e dotychczasowa, i miejmy nadziejê, ¿e
równie¿ w przysz³oœci, przychylnoœæ
w³adz uczelni w szerokim aspekcie zagadnieñ pozwoli na dalszy, harmonijny rozwój Wydzia³u w zakresie powy¿ej zarysowanych celów do osi¹gniêcia.
Prof. dr hab. Jan Godlewski
Dziekan Wydzia³u
Z okazji JUBILEUSZU FIZ-MATU
Wszyscy jesteœmy ponoæ fizykami,
Od œwiêta, na co dzieñ i w domu, i w szkole,
Nieraz nie wiemy nawet o tym sami,
¯e w³aœnie fizyków wype³niamy role.
Bo otoczenie i to, co nad g³ow¹,
I to, co pod nami – ka¿de poruszenie,
Jest wielu faktów natury rozmow¹,
Dla innych fizyków jest jej rozumienie.
Ka¿dy z nas liczyæ uczy³ siê latami,
Nielicznych grono liczy zaœ inaczej,
Czy wiêc jesteœmy matematykami?
M¹drzejsze s¹ g³owy od innych oznaczeñ.
Od lat dwudziestu te dziedziny wielkie
W matmo-fizycznym przebywaj¹ zwi¹zku,
By rozwi¹zywaæ natury zawi³oœci wszelkie,
Jako zwi¹zek nauk ró¿nych obowi¹zków.
Gdzieœ tam fizyka – teoretyczna,
Tam analiza – ta matematyczna,
Gdzieœ ktoœ równania pieœci ró¿niczkowe,
Inny znów jest mistrzem fizy – atomowej,
Inny zg³êbia problem – cia³a – lecz sta³ego,
A inny od problemu jest ju¿ dyskretnego.
Tak dla korzyœci Wszystkich i dobra Wydzia³u,
S³awê stworzyli sami nienagann¹ prac¹,
Do Jubileuszu dochodz¹c poma³u,
Do dziœ wa¿noœci i prymu nie trac¹c.
¯yczê ci Fizo – z posad poruszeñ,
¯yczê ci Matmo – g³owy Eulera,
A pracownikom serdecznych wzruszeñ
Niech duch natury ich zawsze wspiera.
Marek Biedrzycki
Dzia³ Wspó³pracy z Zagranic¹
PISMO PG
Rozwój naukowy Wydzia³u FTiMS
z punktu widzenia prodziekana ds. nauki
N
aukowa pozycja Wydzia³u Fizyki
Technicznej i Matematyki Stosowanej Politechniki Gdañskiej jest coraz silniejsza, o czym œwiadczy II kategoria przyznana ostatnio przez Komitet Badañ Naukowych. Sk³ada siê na to
II kategoria w obrêbie nauk fizycznych
dla Zespo³u Katedr Fizycznych i II kategoria w obrêbie nauk matematycznych dla Zespo³u Katedr Matematycznych. To ostatnie osi¹gniêcie zas³uguje
na szczególne wyró¿nienie, poniewa¿
nasi matematycy dokonali w krótkim
czasie skoku z kategorii IV do II. Potrzebna jest stabilizacja. Jeœli utrzymamy tê wysok¹ pozycjê, a z uczelni technicznych wyprzedza nas jedynie renomowana Akademia Górniczo-Hutnicza
z Krakowa, to bêdziemy mogli byæ z
siebie zadowoleni. Marzeniem, mo¿e
nie tak zupe³nie nierealnym, by³oby
znalezienie siê wœród najlepszych, tych
z I kategori¹.
Jednym z najwa¿niejszych parametrów wp³ywaj¹cych na kategoryzacjê w
matematyce i fizyce jest liczba prac
opublikowanych w recenzowanych czasopismach naukowych, a tutaj w ci¹gu
ostatnich trzech lat œrednio publikowaliœmy ponad 95 prac rocznie, z tego prawie dwie trzecie w najbardziej cenionych czasopismach z listy filadelfijskiej. Niew¹tpliwym rekordzist¹ pod
wzglêdem liczby opublikowanych artyku³ów jest dr hab. Tadeusz Jankowski, prof. nadzw. PG, który w ubieg³ym
roku samodzielnie opublikowa³ 16 prac.
Statystycznie rzecz bior¹c, ka¿dy z pracowników dydaktyczno-naukowych
publikowa³ w ci¹gu roku co najmniej
jedn¹ pracê w porz¹dnym czasopiœmie
naukowym. Tematyka tych prac jest
ró¿norodna – od czystej matematyki,
poprzez jej zastosowania, wliczaj¹c w
to fizykê teoretyczn¹ i komputerow¹,
a¿ po fizykê doœwiadczaln¹ i jej zastosowania. U podstaw tej swoistej piramidy mamy badania z zakresu analizy
matematycznej i topologii, rachunku
prawdopodobieñstwa i procesów stochastycznych, metod numerycznych i
równañ ró¿niczkowych. W nastêpnej
warstwie tej piramidy mo¿emy wyró¿niæ prace dotycz¹ce podstaw informatyki kwantowej, kwantowej teorii pola
i dynamiki nieliniowej. Potem przechodzimy do teoretycznej i doœwiadczalnej fizyki atomowej oraz dynamicznomolekularnych symulacji komputerowych, by znaleŸæ siê w fizyce molekularnej dotycz¹cej procesów, transportu
energii i ³adunków. St¹d krok do fizyki
cia³a sta³ego z jej badaniami nad przewodnictwem i nadprzewodnictwem, by
w koñcu na samym szczycie znaleŸæ
zastosowania techniczne m.in. do nieniszcz¹cej detekcji wad materia³owych.
Inn¹ oznak¹ œwiadcz¹c¹ o pozycji
Wydzia³u s¹ uprawnienia do nadawania stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego. Obecnie posiadamy
7
jedynie uprawnienia do nadawania
stopnia doktora nauk fizycznych, ale
widaæ mo¿liwoœæ uzyskania prawa do
nadawania stopnia doktora habilitowanego. Ju¿ obecnie spe³niamy warunek
posiadania szeœciu profesorów tytularnych i szeœciu doktorów habilitowanych
z fizyki. W istocie, dziêki nominacjom
uzyskanym ostatnio przez prof. dr. hab.
in¿. Wojciecha Sadowskiego i prof. dr.
hab. in¿. Leona Murawskiego mamy
siedmiu profesorów tytularnych. Wkrótce zostanie wys³any odpowiedni wniosek do Centralnej Komisji ds. Tytu³u
Naukowego i Stopni Naukowych. Taki
wniosek jest przygotowywany przez
prof. dr. hab. in¿. Leona Murawskiego.
Jestem pewien, ¿e mo¿emy liczyæ na
ósm¹ nominacjê w drugiej po³owie
2004 roku, co tylko ten wniosek
wzmocni. Ponadto, mo¿na jeszcze li-
Nr 4/2004
8
PISMO PG
czyæ w przeci¹gu roku na uzyskanie
dwóch habilitacji, po jednej w Katedrze Fizyki Cia³a Sta³ego oraz Katedrze Fizyki Teoretycznej i Metod Matematycznych. W tym samym okresie
czasu, trzy dalsze osoby mog³yby siê
postaraæ siê o otwarcie przewodów habilitacyjnych, znów z Katedry Fizyki
Cia³a Sta³ego oraz z Katedry Fizyki
Molekularnej i Katedry Zjawisk Elektronowych. Umocnieniu pozycji fizyki sprzyja równie¿ praktykowany sposób zatrudnienia, gdzie rezygnuje siê
z zatrudniania asystentów bez doktoratów. Jedynie osoby z doktoratami, w
szczególnoœci uzyskanymi na Doktoranckim Studium Œrodowiskowym,
maj¹ szansê na zatrudnienie. Dalej jednak, co le¿y ju¿ w kompetencji kierowników katedr, m³odzi doktorzy powinni byæ zachêcani do odbywania co najmniej dwuletnich sta¿y w dobrych
oœrodkach zagranicznych. Wtedy œrednia wieku uzyskiwania habilitacji uleg³aby obni¿eniu do oko³o 35 lat.
Jak w fizyce uzyskanie praw habilitacyjnych, tak w matematyce uzyskanie praw nadawanie stopni doktorskich
bêdzie celem na najbli¿sze lata. Do jego
osi¹gniêcia Wydzia³ musi zatrudniaæ
oœmiu samodzielnych pracowników,
bêd¹cych profesorami b¹dŸ doktorami
habilitowanymi w dziedzinie matematyki. Formalnie do osi¹gniêcia tego sta-
nu rzeczy brakuje jednej osoby ze stopniem doktora habilitowanego. Osobiœcie uwa¿am, ¿e w ci¹gu najbli¿szych
dwóch lat istnieje realna szansa na uzyskanie dwóch habilitacji, po jednej w
Katedrze Analizy Matematycznej i
Numerycznej oraz Katedrze Algebry.
Zupe³nie mo¿liwe jest równie¿ stosunkowe szybkie uzyskanie stopnia doktora habilitowanego z dziedziny pokrewnej, jak nauki fizyczne lub techniczne, w Katedrze Równañ Ró¿niczkowych. Pamietaj¹c o tym i o dodatkowej osobie ze stopniem doktora habilitowanego nauk technicznych, czyli dr.
hab. Eligiuszu Mieloszyku, prof.
nadzw. PG, uzyskanie praw doktorskich
w najbli¿szych trzech latach jest zupe³nie mo¿liwe. Trzeba równie¿ wspomnieæ o mo¿liwoœci zatrudnienia naszych najlepszych absolwentów matematyki stosowanej, jak i absolwentów
innych uczelni, z czego czêœæ kierowników katedr matematycznych ostatnio
skorzysta³a. Powinno to zaowocowaæ,
w odpowiednim okresie czasu, obronionymi pracami doktorskimi, co tylko dodatkowo wzmocni nasz Wydzia³. Te
plany nale¿y uzupe³niæ o szansê uzyskania, w przeci¹gu dwóch lat, co najmniej jednej nominacji profesorskiej z
matematyki.
Zagro¿enia rozwoju naukowego, a
wiêc i samej nauki, s¹ dobrze znane,
by³y niejednokrotnie omawiane w szeregu publikacji, równie¿ na ³amach „Pisma PG”. Z mojego punktu widzenia,
jako prodziekana ds. nauki, zupe³nie
abstrahuj¹c od mo¿liwych rozwi¹zañ
systemowych, trzy takie zagro¿enia s¹
szczególnie istotne. Myœlê o zbyt niskim finansowaniu badañ naukowych,
w tym pensji m³odych pracowników i
stypendiów doktoranckich, przeci¹¿aniu m³odych pracowników ponadwymiarowymi godzinami dydaktycznymi
oraz niedostatecznym zainteresowaniu
rozwojem naukowym asystentów przez
samodzielnych pracowników. Jak¹œ
niewielk¹ ulg¹, w pierwszej sprawie,
stanowi uchwa³a Rady Wydzia³u z 1998
roku o dofinansowaniu doktoratów i habilitacji z funduszy wydzia³owych. Po
otwarciu przewodu doktorskiego, mo¿na uzyskaæ dwukrotne dofinansowanie
w wysokoœci 1500 z³, natomiast po
wyg³oszeniu referatu, zawieraj¹cego
przynajmniej czêœæ tez habilitacyjnych,
dwukrotne dofinansowanie w wysokoœci 2000 z³. Liczba przyznanych dofinansowañ, w porównaniu z liczb¹ pomyœlnie obronionych prac doktorskich,
zdecydowanie potwierdza s³usznoœæ tej
uchwa³y. Jeœli chodzi o habilitacje, to
na dziewiêæ dofinansowanych osób, dotychczas tylko trzy uzyska³y stopnie
doktora habilitowanego, ale i tak uwa¿am to za sukces, poniewa¿ ju¿ sama
deklaracja o mo¿liwoœci rozpoczêcia
przewodu habilitacyjnego jest dla nas
bardzo cenna.
Jednym z przejawów aktywnoœci naukowej s¹ robocze seminaria i bardziej
oficjalne seminaria wydzia³owe. W³aœnie w ubieg³ym roku dokonaliœmy inauguracji comiesiêcznych seminariów
wydzia³owych z matematyki i fizyki.
Na wyk³adach prof. Andrzeja Granasa
i prof. Jana Godlewskiego trudno by³o
znaleŸæ jakiekolwiek miejsca siedz¹ce.
Dziêki wk³adowi pracy dr. hab. Marka
Izydorka i dr. hab. Rados³awa Szmytkowskiego, prof. nadzw. PG w organizacjê tych seminariów stan¹ siê one, na
co mam nadziejê, sta³¹ pozycj¹ w planie comiesiêcznych zajêæ naszych pracowników i doktorantów.
Józef E. Sienkiewicz
Wydzia³ Fizyki Technicznej
i Matematyki Stosowanej
Wahad³o ¿yroskopowe, waga ¿yroskopowa (fot. Jerzy Kulas)
Nr 4/2004
Rys. autor
PISMO PG
80-lecie urodzin
Profesora Czes³awa Bojarskiego
P
rofesor zwyczajny dr hab. Czes³aw
Bojarski urodzi³ siê 25 grudnia 1923
roku w Dzia³dowie.
Studia wy¿sze odby³ w latach 19471952 na Wydziale Matematyki, Fizyki i
Chemii Uniwersytetu Miko³aja Kopernika w Toruniu i uzyska³ tytu³ magistra
filozofii w zakresie fizyki.
Stopieñ naukowy doktora nauk matematyczno-fizycznych nada³a Mu w
1962 r. Rada Wydzia³u Matematyki i
Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego na
podstawie rozprawy doktorskiej pt.
„Niektóre zagadnienia miêdzymolekularnej migracji energii wzbudzenia i depolaryzacji stê¿eniowej fotoluminescencji roztworów sta³ych”, a stopieñ naukowy doktora habilitowanego nauk fizycznych w zakresie optyki molekularnej, w
roku 1975 Rada Naukowa Instytutu Chemii Fizycznej PAN w Warszawie na podstawie rozprawy habilitacyjnej pt. „Bezpromieniste przenoszenie elektronowej
energii wzbudzenia i niektóre efekty stê¿eniowe w roztworach fluoryzuj¹cych”.
Pierwsz¹ pracê podj¹³ w roku 1951
w Oficerskiej Szkole Artylerii w Toruniu w charakterze wyk³adowcy fizyki.
Od roku 1952 pracuje na Politechnice
Gdañskiej, gdzie w I Katedrze Fizyki i
w Instytucie Fizyki zajmowa³ kolejno
stanowiska asystenta (1952-1954), starszego asystenta (1954-1957), adiunkta
(1957-1968), docenta (1968-1980), profesora nadzwyczajnego (1980-1987),
profesora zwyczajnego (1987-1994), a
obecnie jest profesorem emerytowanym.
W latach 1954-1955 pracowa³ dodatkowo jako nauczyciel w Technikum Budownictwa Przemys³owego w Gdañsku.
Profesor C. Bojarski opublikowa³
oko³o 160 prac w uznanych miêdzynarodowych i polskich czasopismach naukowych. Prace te dotyczy³y g³ównie
bezpromienistego przekazywania energii wzbudzenia w ciek³ych i sztywnych
roztworach fluoryzuj¹cych.
Wszystkie teorie stê¿eniowej depolaryzacji fluorescencji w roztworach
sztywnych, opracowane przez Wawi³owa (1943), Förstera (1948), Jab³oñskiego i Ga³anina ( 1955), nie bra³y pod
uwagê efektu wygaszania stê¿eniowego,
a teorie Wawi³owa i Ga³anina, w dodatku, efektu remigracji elektronowej energii wzbudzenia. Teorie Förstera (1949)
i Jab³oñskiego (1954) w zakresie wp³ywu stê¿enia akceptora na wydajnoœæ
kwantow¹ donora ogranicza³y siê do
uk³adów, w których koncentracja donora jest o wiele mniejsza ni¿ koncentracja akceptora (CD << CA), zaœ bezpromieniste przekazywanie energii traktowane by³o w nich jako proces jednoetapowy. Te same ograniczenia dotycz¹
zmian stê¿eniowych czasu zaniku, a tak¿e funkcji zaniku fluorescencji donora.
Nale¿y podkreœliæ, ¿e wszystkie te ograniczenia ukazuj¹ daleko niezadowalaj¹cy stan teorii samowygaszania w tym
okresie.
Profesor C. Bojarski opracowa³ ogólne teorie stê¿eniowego wygaszania fluorescencji w roztworach ciek³ych i stê¿eniowej depolaryzacji fluorescencji w
roztworach sztywnych bez wspomnianych wy¿ej upraszczaj¹cych za³o¿eñ.
Wyjaœni³ iloœciowo efekt repolaryzacji
obserwowany przy wy¿szych koncentracjach moleku³ barwników w roztworze.
Mechanizm wygaszania stê¿eniowego
fluorescencji (samowygaszania) zosta³
uzasadniony przez Niego obecnoœci¹
niefluoryzuj¹cych dimerów. W tych teoriach wzi¹³ pod uwagê migracjê elektronowej energii wzbudzenia w uk³adzie
donorów (monomerów) w procesie
transportu energii do akceptorów (dimerów). Jako pierwszy przeprowadzi³ badania teoretyczne i doœwiadczalne prostego i odwrotnego transportu wzbudzenia elektronowego w dwusk³adnikowych uk³adach fluoryzuj¹cych. Liczne
prace eksperymentalne przeprowadzone
przez Niego i wspó³pracowników po-
9
twierdzi³y poprawnoœæ tych teorii.
Osi¹gniêcia profesora C. Bojarskiego maj¹ istotne znaczenie dla poznania
kinetyki zaniku i wygaszania fluorescencji, dla identyfikacji mechanizmów migracji energii wzbudzenia w makromoleku³ach i roztworach. Mog¹ one równie¿ znaleŸæ zastosowanie przy projektowaniu baterii s³onecznych, optymalnych uk³adów scyntyluj¹cych, oœrodków
czynnych dla laserów, polimerów odpornych na oddzia³ywanie z promieniowaniem ultrafioletowym i widzialnym.
Prace profesora C. Bojarskiego cytowane by³y wielokrotnie w artyku³ach naukowych autorów krajowych i zagranicznych. O wysokim poziomie naukowym Jego prac mo¿e œwiadczyæ fakt, ¿e
w okresie (1974-1978) czêstotliwoœæ ich
cytowañ w literaturze œwiatowej da³a Mu
13. pozycjê na 192 profesorów i docentów polskich, pracuj¹cych w fizyce teoretycznej, fizyce cz¹stek elementarnych,
fizyce j¹drowej, fizyce atomowej i molekularnej. Jego prace by³y równie¿ cytowane w kilkunastu monografiach wydanych za granic¹, np. przez A. Schmillena i R. Leglera w tomie 3 „Landolt Börnstein Numerical Data and Functional Relationships in Science end Technology. - Springer Verlag - Berlin 1957
r., przez A. M. Sar¿ewskiego i A. N.
Sewczenkê w „Anizotropija pog³oszczenia ispuskanija swieta moleku³ami” –
Miñsk 1971 r., przez I. B. Berlmana w
„Energy Transfer Parameters of Aromatic Compounds” – New York and London 1973, przez N. E. Geacintova i J.
Bretona w „Biological Events Probed by
Ultrafast Laser Spectroscopy” – Academic Press 1982, przez W. £. Jermo³ajewa, J. N. Bodunowa, I. B. Swiesznikowa i T. A. Szachwierdowa w monografii „Bieziz³uczatielnyj pierenos eniergii
elektronnowo wozbu¿dienija” – Leningrad 1977.
W ostatniej z wymienionych monografii osi¹gniête przez profesora C. Bojarskiego i Jego zespó³ wyniki uzyska³y
wysok¹ ocenê, o czym œwiadcz¹ liczne
cytaty; m. in. w § 3.2 na str. 66 czytamy:
„Wspó³czesn¹ teori¹ opisuj¹c¹ obydwa
wy¿ej opisane zjawiska (depolaryzacjê
stê¿eniow¹ i wygaszanie stê¿eniowe fluorescencji) jest teoria Bojarskiego”.
Wyniki prac Profesora Bojarskiego
zosta³y tak¿e zastosowane przez innych
autorów, m.in. do badania mechanizmu
wygaszania fluorescencji w uk³adach
mieszanych barwników [L.W. Lewszin
Nr 4/2004
10
PISMO PG
i inni, ¯. Prik³. Spektrosk., 32, 41
(1980); ibid. 33, 100 (1980). Opt. i
Spektrosk., 54, 807 (1983)], jak równie¿ w uk³adach modelowych dla fotosyntezy [E. I. Zenkiewicz, A. P. £osew,
Izw. AN SSSR Ser. Fiz., 39, 1845
(1975); G. P. Gurinowicz i inni, J. Luminescence 26, 267 (1982)], a tak¿e do
analizy procesu bezpromienistego przekazywani energii w micelach [E. Balint i inni, Acta Phys. Polon., A58, 345
(1980)], do wyznaczania sta³ej dimeryzacji barwników kationowych w cienkich warstwach polimerowych i analizy fotoreakcji w sztywnych matrycach
[J. Marx, K. Schiller, J. f. prakt. Chemie 321, 102 (1979), Z. Phys. Chemie,
Leipzig 263, 90 (1982)].
Jest On uznanym specjalist¹ w dziedzinie luminescencji molekularnej. Kilka razy powierzano Mu referat plenarny na Miêdzynarodowej Konferencji
Luminescencyjnej w Szeged na Wêgrzech. Przez wiele lat by³ cz³onkiem
Miêdzynarodowego Komitetu Organizacyjnego tej Konferencji. By³ równie¿
cz³onkiem Miêdzynarodowego Komitetu Naukowego Sympozjum Luminescencji Molekularnej i Fotofizyki, które
odby³o siê w roku 1986 w Toruniu. Jest
recenzentem wielu czasopism o zasiêgu
miêdzynarodowym. W 1998 roku z okazji 75. urodzin Jubilata czasopismo EPA
Newsletter zamieœci³o notkê o Jego dzia³alnoœci naukowej.
Profesor C. Bojarski prowadzi³ na Politechnice Gdañskiej przez szereg lat wyk³ady kursowe z fizyki ogólnej na Wydziale Elektroniki i Wydziale Elektrycznym, oraz wyk³ady monograficzne, te
ostatnie na Sekcji Fizyki Technicznej,
Sekcji Pomiarów Izotopowych i na studium doktoranckim przy Wydziale Elektroniki PG. Od roku 1973 prowadzi³
wyk³ady kursowe i monograficzne oraz
seminarium na Fizyce Technicznej przy
Instytucie Fizyki oraz na Wydziale Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej PG. Uczestniczy³ w opracowywaniu
nowych programów nauczania i organizowaniu nowych laboratoriów dla Fizyki
Technicznej.
Pe³ni³ funkcje opiekuna roku (196068) i grup studenckich (1952-60), a tak¿e prodziekana Wydzia³u Elektroniki
(1968-69), poœwiêcaj¹c du¿o czasu sprawom bytowym i wychowawczym. By³
tak¿e opiekunem 13 prac magisterskich
studentów Politechniki Gdañskiej i Uniwersytetu Gdañskiego.
Nr 4/2004
Profesor C. Bojarski zorganizowa³
powa¿ny i licz¹cy siê w œwiecie zespó³
naukowy, zajmuj¹cy siê fotoluminescencj¹ uk³adów organicznych. W pracach
tego zespo³u, który uczestniczy³ w realizacji zadañ w ramach problemów miêdzyresortowych MR.I.9 i MR.I.5, pe³ni³ On rolê kierownicz¹, a Jego udzia³
by³ czynny. By³ promotorem 9 prac doktorskich, z których 4 zosta³y wyró¿nione, recenzentem 24 prac doktorskich i 4
habilitacyjnych. W Jego zespole dwie
osoby uzyska³y stopieñ doktora habilitowanego. Od roku 1967 prowadzi³ systematycznie co dwa tygodnie seminarium z luminescencji molekularnej, w
którym brali udzia³ oprócz pracowników
Jego zespo³u tak¿e pracownicy Instytutu Fizyki Uniwersytetu Gdañskiego.
Profesor C. Bojarski wspó³pracowa³
lub wspó³pracuje z wieloma oœrodkami naukowymi w kraju (m.in. Instytut
Fizyki Uniwersytetu M. Kopernika w
Toruniu, Instytut Fizyki Uniwersytetu
Gdañskiego, Instytut Fizyki Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego w Olsztynie) i za granic¹ (m.in. Instytut Fizyki Doœwiadczalnej Uniwersytetu w Szeged, Katedra Optyki na Uniwersytecie
w Miñsku, Laboratorium Promieniowania i Elektroniki J¹drowej w Strasburgu, Instytut Chemii Fizycznej na Politechnice Leuna-Merseburg, Laboratorium Fizyki na Uniwersytecie im. L.
Pasteura w Strasburgu, Centrum Spektroskopii Fluorescencyjnej w Baltimore, Instytut Badañ Polimerów na Uniwersytecie w Akron w stanie Ohio,
Wydzia³ Sztuk i Nauk na Uniwersytecie w Montrealu, Katedra Chemii na
Uniwersytecie w Toronto, Katedra Chemii na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie), w których wielu Jego
wspó³pracowników przebywa³o na sta¿ach naukowych. S¹ oni wspó³autorami oko³o 50 artyku³ów Profesora, opublikowanych w specjalistycznych czasopismach wysokiej rangi.
W ramach dzia³alnoœci organizacyjnej na Politechnice Gdañskiej pe³ni³
funkcjê kierownika I Katedry Fizyki i
prodziekana Wydzia³u Elektroniki
(1968-69), zastêpcy dyrektora Instytutu
Fizyki (1969-71) i (1974-76), cz³onka
Komisji Rektorskiej ds. Badañ Naukowych (1973-76), cz³onka Komisji Rektorskiej ds. Rozwoju Kadry NaukowoDydaktycznej (1977-78), przewodnicz¹cego Komisji Rektorskiej ds. wdro¿enia
Miêdzynarodowego Uk³adu Jednostek
SI (1978), kierownika zak³adu dydaktycznego dla Wydzia³u Elektroniki
(1969-1984), kierownika Katedry Luminescencji Molekularnej (1984-1995).
Profesor C. Bojarski uczestniczy³ tak¿e w popularyzacji fizyki, bior¹c udzia³
jako wyk³adowca w odczytach przeznaczonych dla m³odzie¿y szkó³ œrednich w
ramach dzia³alnoœci Polskiego Towarzystwa Fizycznego. Jako cz³onek Zarz¹du
Oddzia³u Gdañskiego PTF (1955-57), a
póŸniej jako przewodnicz¹cy Oddzia³u
(1967-68) zorganizowa³ szereg odczytów z dydaktyki fizyki, przeznaczonych
dla nauczycieli szkó³ œrednich.
Za osi¹gniête wyniki w dzia³alnoœci
naukowej zosta³ trzy razy wyró¿niony
nagrod¹ indywidualn¹ Ministra Nauki,
Szkolnictwa Wy¿szego i Techniki w latach 1965 (III stopnia), 1973 (II stopnia), 1976 (III stopnia), nagrod¹ zespo³ow¹ 1981 (II stopnia), nagrod¹ naukow¹ Polskiego Towarzystwa Fizycznego
(1973) oraz 19 razy nagrod¹ naukow¹
Rektora Politechniki Gdañskiej.
W uznaniu dla Jego pracy spo³ecznoorganizacyjnej w Politechnice Gdañskiej otrzyma³ 6 razy nagrodê Rektora
PG, m.in. za pracê zawodow¹ i spo³eczn¹ (1953), za specjalny wk³ad pracy dydaktyczno-organizacyjnej (1960), za
opiekê nad I Katedr¹ Fizyki (1967). Zosta³ równie¿ odznaczony Srebrnym i
Z³otym Krzy¿em Zas³ugi (1971 i 1973),
a tak¿e Krzy¿em Kawalerskim Orderu
Odrodzenia Polski (1981).
Po przejœciu w 1994 roku na emeryturê profesor C. Bojarski w dalszym ci¹gu pozostaje aktywny naukowo. Opublikowa³ w tym czasie 12 artyku³ów w czasopismach z listy filadelfijskiej, a kilka
nastêpnych ma w przygotowaniu.
W ocenie by³ych wspó³pracowników
profesor C. Bojarski jest cz³owiekiem o
wielkiej kulturze osobistej, osob¹
skromn¹, a jednoczeœnie uczonym w ca³ym tego s³owa znaczeniu, zawsze – nawet w najtrudniejszych czasach – zachowuj¹cym niezale¿noœæ i bezstronnoœæ.
Na szczególne podkreœlenie zas³uguje
Jego ¿yczliwoœæ i chêæ pomocy innym.
Z okazji 80. urodzin Profesora sk³adamy Mu najlepsze ¿yczenia zdrowia,
pomyœlnoœci i wszystkiego dobrego.
Józef Kuœba
Wydzia³ Fizyki Technicznej
i Matematyki Stosowanej
PISMO PG
11
Fizyka na politechnice w Gdañsku
w latach 1904 – 45*
W
koñcu XIX wieku w³adze pruskie
podjê³y decyzjê o utworzeniu w
Gdañsku politechniki – Królewskiej Wy¿szej Szko³y Technicznej (Königliche
Technische Hochschule zu Danzig). Budowa gmachów politechniki trwa³a w latach 1900–04. W uroczystej inauguracji
dzia³alnoœci uczelni, która odby³a siê 6
paŸdziernika 1904 roku, wzi¹³ udzia³ cesarz Wilhelm II. Pierwszym rektorem politechniki zosta³ profesor matematyki
Hans von Mangoldt.
Oganizacyjnie uczelnia dzieli³a siê na
szeœæ wydzia³ów (Abteilungen):
1. Wydzia³ Architektury
2. Wydzia³ Budownictwa L¹dowego
3. Wydzia³ Budowy Maszyn i Elektrotechniki
4. Wydzia³ Budowy Okrêtów i Maszyn
Okrêtowych
5. Wydzia³ Chemii
6. Wydzia³ Nauk Ogólnych.
Instytut Fizyki (wed³ug kryteriów obecnych – katedra), który wchodzi³ w sk³ad
Wydzia³u Nauk Ogólnych, zajmowa³ pomieszczenia w po³udniowo-wschodnim
skrzydle Gmachu G³ównego. W Instytucie utworzono trzy etaty naukowo-dydaktyczne. Pracownicy Instytutu, prócz prowadzenia badañ naukowych, zobowi¹zani
byli do prowadzenia wyk³adów z podstaw
fizyki dla studentów pierwszych semestrów
wszystkich wydzia³ów oraz laboratorium
fizycznego, z którego zwolnieni byli studenci architektury.
Pierwszym profesorem fizyki na politechnice w Gdañsku zosta³, przyby³y z
Akwizgranu (Aachen), Max Wien1 , który zajmowa³ to stanowisko w latach 1904–
11. Zainteresowania naukowe Wiena podczas pracy w Gdañsku obejmowa³y przede
wszystkim elektrotechnikê wysokich czêstotliwoœci, a w szczególnoœci zagadnienia zwi¹zane z emisj¹ i odbiorem fal elektromagnetycznych. Jego najwa¿niejszym
osi¹gniêciem w tym okresie by³o udoskonalenie w roku 1907 nadajnika telegraficznego, polegaj¹ce na eliminacji jego dotychczasowej wady, jak¹ by³o silne t³umienie iskry elektrycznej. Ju¿ w roku nastêpnym pomys³ Wiena zosta³ wykorzystany przez firmê Telefunken w wyprodukowanym przez ni¹ telegrafie, za pomoc¹ którego do I wojny œwiatowej utrzymywano transatlantyck¹ ³¹cznoœæ telegraficzn¹. W roku 1911 Wien przeniós³ siê
na uniwersytet w Jenie.
W latach 1905-06 docentem, a w latach 1911-13 – profesorem zwyczajnym
w Instytucie Fizyki by³ Jonathan Zenneck,
równie¿ wybitny specjalista z zakresu
elektrotechniki. W roku 1905 Zenneck,
wówczas jeszcze docent uniwersytetu w
Strasburgu, opublikowa³ obszern¹ monografiê Drgania elektromagnetyczne i telegrafia bezprzewodowa, która doczeka³a siê kilku wydañ niemieckich i t³umaczeñ na jêzyki obce. W roku 1913 Zenneck przeniós³ siê na politechnikê w Monachium.
Bruno Strasser by³ docentem w Instytucie Fizyki w latach 1904–11. Badania,
które prowadzi³, mia³y charakter doœwiadczalny i dotyczy³y elektrotechniki wyso-
Od lewej: Max Wien, Bruno Strasser, Jonathan Zenneck [Physikalische Blätter 51 (1995) F-67]
Friedrich Krüger [Physikalische Zeitschrift 41
(1940) 481]
kich czêstoœci, doœwiadczalnej weryfikacji szczególnej teorii wzglêdnoœci oraz
efektu Dopplera w promieniach kanalikowych.
W roku 1913 nastêpc¹ Zennecka na stanowisku profesora zwyczajnego fizyki
zosta³ Friedrich Krüger, dotychczas docent chemii fizycznej. Zainteresowania
naukowe Krügera obejmowa³y elektrochemiê, póŸniej równie¿ hydrodynamikê
i akustykê. W roku 1921 Krüger przeniós³
siê na uniwersytet w Greifswaldzie.
W okresie profesury Krügera docentem
fizyki by³ teoretyk Karl Försterling, którego zainteresowania naukowe obejmowa³y teoriê fotografii, termodynamikê,
optykê oraz fizykê kwantow¹.
W roku 1920 powsta³o Wolne Miasto
Gdañsk. Choæ formalnie politechnika
(Technische Hochschule Danzig) zosta³a
podporz¹dkowana Senatowi Wolnego
Miasta, to jednak faktycznie pozosta³a w
niemieckich strukturach akademickich,
wprowadzaj¹c m. in. reformy, które w
okresie miêdzywojennym objê³y politechniki niemieckie. W roku 1922 struktury
politechniki uleg³y reorganizacji, w wyniku czego powsta³y trzy wydzia³y (Fakultäten):
1. Wydzia³ Nauk Ogólnych
2. Wydzia³ Budownictwa
3. Wydzia³ Budowy Maszyn, Elektrotechniki i Techniki Okrêtowej.
Instytut Fizyki by³ czêœci¹ Oddzia³u
Matematyki i Fizyki, wchodz¹cego w
sk³ad Wydzia³u Nauk Ogólnych.
W roku 1921 na miejsce Krügera przyby³ z Heidelbergu Carl Ramsauer. Tu¿
przed przybyciem do Gdañska Ramsauer
dokona³ odkrycia anomalii w rozpraszaniu powolnych elektronów na atomach
ciê¿kich gazów szlachetnych – wi¹zka
elektronów o energii oko³o 1 eV, przechodz¹ca przez komorê wype³nion¹ takim
Nr 4/2004
12
PISMO PG
Carl Ramsauer [Zeitschrift für technische Physik 20 (1939) 33]
gazem pod niskim ciœnieniem, praktycznie nie ulega os³abieniu. Anomalia ta nosi
obecnie nazwê efektu Ramsauera-Townsenda. W Gdañsku Ramsauer kontynowa³
badania eksperymentalne nad rozpraszaniem elektronów na atomach i cz¹steczkach, przeprowadzi³ równie¿ eksperymenty nad rozpraszaniem jonów atomowych na atomach. Inne gdañskie prace
Ramsauera, nawi¹zuj¹ce tematycznie do
jego wczesnych zainteresowañ, mia³y charakter aplikacyjny i dotyczy³y m. in. efektów towarzysz¹cych wybuchom podwodnym, ruchu pocisków w wodzie, wyznaczenia ³adunku elektrycznego Ziemi. W
roku 1928 Ramsauer zrezygnowa³ z pracy na politechnice i przeniós³ siê do Berlina, gdzie zosta³ dyrektorem laboratorium
badawczego firmy AEG.
Ramsauer by³ doskona³ym organizatorem. We wrzeœniu 1925 roku zorganizowa³ na politechnice w Gdañsku III Zjazd
Fizyków Niemieckich. Z jego inicjatywy
rozpoczêto równie¿ rozbudowê Instytutu
Fizyki. Do Gmachu G³ównego dobudowano skrzyd³o, które mieœci³o Auditorium
Maximum oraz laboratoria studenckie i
naukowe. Uroczyste oddanie nowych pomieszczeñ nast¹pi³o w 1929 roku, na pocz¹tku jubileuszowego roku akademickiego 25-lecia uczelni, ju¿ po odejœciu Ramsauera.
Wœród gdañskich wspó³pracowników
Ramsauera nale¿y wymieniæ Ernsta
Brüche oraz Fritza Wolfa.
Ernst Brüche studiowa³ fizykê na politechnice w Gdañsku, doktoryzowa³ siê
tam¿e w roku 1926, a w rok póŸniej, w
wieku 27 lat (!) habilitowa³ siê na podstawie rozprawy, której celem by³o wyjaœnienie cech charakterystycznych obserwowanych w zmierzonych przez niego ca³kowitych przekrojach czynnych na rozproszenie elektronów na atomach i cz¹steczNr 4/2004
kach. W roku 1928 Brüche opuœci³
Gdañsk, przenosz¹c siê wraz z Ramsauerem do laboratorium AEG w Berlinie,
gdzie skonstruowa³ jeden z pierwszych w
œwiecie mikroskopów elektronowych.
Fritz Wolf studiowa³ fizykê w Heidelbergu i tam, w roku 1924, uzyska³ doktorat. Do Gdañska przyby³ w roku 1925.
Tutaj habilitowa³ siê w roku 1927 na podstawie wyników badañ eksperymentalnych dotycz¹cych zjawiska fotoelektrycznego. PóŸniejsze badania Wolfa mia³y
równie¿ charakter doœwiadczalny i dotyczy³y rozpraszania jonów na atomach,
wyznaczenia ³adunku w³aœciwego elektronu, a tak¿e próby potwierdzenia istnienia
polaryzacji spinowej elektronów. W roku
1937 Wolf zosta³ profesorem fizyki teoretycznej na politechnice w Karlsruhe.
W okresie 1906–37 pracownikiem Instytutu Fizyki by³ Alfred Kalähne (docent
w latach 1906–21, profesor nadzwyczajny w latach 1921–23, profesor zwyczajny od roku 1923). Jego zainteresowania
naukowe dotyczy³y przede wszystkim fizyki stosowanej – akustyki i fotografii. W
latach 1910–13 opublikowa³ dwutomowy
podrêcznik Podstawy akustyki matematycznej i fizycznej, zaœ jego opracowanie
monograficzne Mechaniczne wytwarzanie
dŸwiêku znalaz³o siê w poœwiêconym akustyce VIII tomie encyklopedii Handbuch
der Physik Geigera i Scheela. Kalähne
zorganizowa³ laboratorium fotograficzne
na poddaszu Gmachu G³ównego, a w
okresie póŸniejszym równie¿ laboratorium radiotechniczne. Kalähne i jego ¿ona
Anni byli aktywnymi cz³onkami Niemiecko-Narodowej Partii Ludowej (z ramienia tej partii Anni Kalähne by³a pos³ank¹
do gdañskiego parlamentu Volkstagu). Po
roku 1933 Alfred Kalähne by³ szykanowany przez w³adze uczelni oraz hitlerowskie w³adze Wolnego Miasta (m. in. w
lipcu 1935 roku zosta³ zatrzymany przez
policjê polityczn¹). W marcu 1937 roku
skierowano go na przymusow¹ emeryturê.
Najd³u¿szy sta¿ pracy (32 lata) w Instytucie Fizyki mia³ mistrz mechaniki Johannes Cremer (Kremer). Do Gdañska
przyby³ w roku 1907 na zaproszenie Maxa
Wiena, z którym wczeœniej wspó³pracowa³ na politechnice w Akwizgranie. Cremer wykona³ wiele prototypowych urz¹dzeñ i aparatur badawczych dla pracowników Instytutu i doktorantów. Zmar³ w
lutym 1939 roku w nastêpstwie nieszczêœliwego wypadku, do którego dosz³o w
Auditorium Maximum.
Alfred Kalähne [E. Menzel, Das Physikalische
Institut ... (pozycja 1 w bibliografii)]
W roku 1923 utworzono w Instytucie
etat profesora fizyki teoretycznej. 1 paŸdziernika tego roku obj¹³ go, przyby³y z
Wroc³awia, Eberhard Buchwald. Zainteresowania naukowe Buchwalda obejmowa³y optykê (szczególnie optykê kryszta³ów i teoriê barw), statystykê i teoriê
fluktuacji, a tak¿e hydrodynamikê. W jubileuszowym roku akademickim 1929/30
– roku 25-lecia uczelni – Buchwald pe³ni³ funkcjê rektora politechniki w Gdañsku. Na stanowisku profesora THD Buchwald pozosta³ do roku 1945.
Dopiero w roku 1932, w cztery lata po
odejœciu Ramsauera, zape³niono vacat na
stanowisku profesora fizyki doœwiadczalnej. Zosta³ nim, przyby³y z Kilonii, teoretyk (!) Walther Kossel2 , który pozosta³ na
tym stanowisku do roku 1945. W Gdañsku Kossel zaj¹³ siê eksperymentalnym
badaniem zjawiska interferencji promieniowania rentgenowskiego oraz szybkich
elektronów rozpraszanych na monokryszta³ach. Za swoje osi¹gniêcia w roku 1944
otrzyma³ najwy¿sze odznaczenie przyznawane przez Niemieckie Towarzystwo Fizyczne – Medal Maxa Plancka.
Eberhard Buchwald [Experimentelle Technik
der Physik 24 (1976) nr 2]
PISMO PG
W styczniu 1945 roku pracownicy i
studenci Instytutu Fizyki, wraz ze sprzêtem doœwiadczalnym oraz czêœci¹ ksiêgozbioru biblioteki Instytutu, zostali
ewakuowani z Gdañska w g³¹b Niemiec.
Z wyj¹tkiem Buchwalda, który znalaz³
siê w strefie radzieckiej, pozostali znaleŸli siê w amerykañskiej strefie okupacyjnej. Po wojnie Kossel zosta³ profesorem na uniwersytecie w Tybindze, a
Buchwald – na uniwersytecie w Jenie.
W pierwszych dniach kwietnia 1945
roku politechnika w Gdañsku zosta³a przejêta przez przedstawicieli w³adz polskich.
24 maja dekret Krajowej Rady Narodowej przekszta³ci³ uczelniê „w polsk¹ pañstwow¹ szko³ê akademick¹”. W uczelni
powsta³y dwie katedry fizyki. Pierwsz¹
obj¹³ Mieczys³aw Wolfke, przedwojenny
profesor Politechniki Warszawskiej, który jednak wkrótce opuœci³ Gdañsk, a drug¹ profesor Ignacy Adamczewski, przed
wojn¹ wspó³pracownik profesora Czes³awa Bia³obrzeskiego na Uniwersytecie
Warszawskim. 22 paŸdziernika 1945 roku
rozpoczê³a siê nauka na wszystkich wy-
13
dzia³ach Politechniki Gdañskiej. Wyk³ad
inauguracyjny wyg³osi³ profesor Ignacy
Adamczewski.
Autor dziêkuje Dr. hab. Dirkowi Andrae (Universität Bielefeld), Prof. Dr.
Siegfridowi Boseckowi (Universität
Bremen) oraz Prof. em. Dr. Lotharowi
Fritsche (Karlsruhe) za pomoc w gromadzeniu materia³ów dotycz¹cych historii fizyki na politechnice w Gdañsku.
Rados³aw Szmytkowski
Wydzia³ Fizyki Technicznej
i Matematyki Stosowanej
Bibliografia i Ÿród³a:
1. E. Menzel, Das Physikalische Institut der T. H. Danzig, w: Vom geistigen Fortleben der Technischen Hochschule Danzig, Verlag Brausdruck,
Heidelberg, 1961, str. 76–89.
2. R. Szmytkowski, Fizyka na politechnice w Gdañsku w latach 1904–45, w przygotowaniu.
3. R. Ruhnau, Technische Hochschule Danzig
1904–1984, Wissenschaftliche Archiv der Freien und Hansestadt Danzig, Stuttgart, 1984.
4. Archiwum Pañstwowe w Gdañsku, Zespó³ akt
Technische Hochschule Danzig.
Walther Kossel [physica status solidi (a) 116
(1989) 14]
5. B. K. Mazurkiewicz, ród³a i materia³y do dziejów Politechniki Gdañskiej 1904/1905–1944/
1945, wydanie w³asne, Gdañsk, 1999.
6. B. Mazurkiewicz, Pismo PG, nr 6/2002, str. 32–34;
ibid. nr 7/2002, str. 9–13; ibid. nr 8/2002, str. 15–16.
* Treœæ artyku³u oparto w du¿ym stopniu na opracowaniu E. Menzela [1].
1. Kuzyn Wilhelma Wiena, laureata Nagrody Nobla z fizyki w roku 1911.
2. Syn Albrechta Kossela, laureata Nagrody Nobla
z fizjologii w roku 1910.
Wydzia³ Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej
(zarys historii)
Przedwojenne tradycje
Tradycje rozwoju nauk œcis³ych (matematyka i fizyka) na politechnice w Gdañsku siêgaj¹ chwili jej powstania (uroczysta
inauguracja odby³a siê 6 paŸdziernika 1904
r.). Pierwszym rektorem ówczesnej Królewskiej Politechniki w Gdañsku zosta³ prof.
Hans von Mangoldt, wybitny matematyk,
autor cenionych do dziœ podrêczników.
Zgodnie z pierwszym statutem, w sk³ad
uczelni wchodzi³o 5 Wydzia³ów „fachowych” (Architektury, In¿ynierii Budowlanej, In¿ynierii Maszynowej i Elektrotechniki, Budowy Okrêtów i Maszyn Okrêtowych,
Chemii) oraz Wydzia³ Nauk Ogólnych.
W roku 1922 nast¹pi³y zasadnicze
zmiany organizacyjne. Utworzono nowe
wydzia³y, a jednoczeœnie niektóre wydzia³y po³¹czono, tworz¹c 3 Fakultety. W
sk³ad I Fakultetu Nauk Ogólnych wchodzi³ Wydzia³ Ib Matematyczno Fizyczny.
Ten stan organizacyjny, z nieznacznymi
zmianami (drobne zmiany w nazwach
wydzia³ów, w Fakultecie III wyodrêbniono Wydzia³ Lotniczy), trwa³ do pocz¹tku
II wojny œwiatowej.
Jedn¹ z najpowa¿niejszych inwestycji rozbudowuj¹cej siê uczelni by³o
wzniesienie w roku 1929, po³¹czonego
z Gmachem G³ównym, budynku zawieraj¹cego przeznaczon¹ dla fizyki, licz¹c¹ 400 miejsc, salê Auditorium Maximum. Sala ta, zaprojektowana merytorycznie przez wybitnego fizyka, prof.
Carla Ramsauera, wyposa¿ona by³a w
funkcjonalne zaplecze demonstracyjne
oraz unikatow¹ ruchom¹ œcianê, co
umo¿liwia³o przygotowanie pokazów
podczas trwania wyk³adu. Auditorium
Maximum by³o, w owym czasie, jedn¹
z najnowoczeœniejszych sal wyk³adowych w Europie.
Auditorium Maximum (1930 r.)
Nr 4/2004
14
PISMO PG
Najwybitniejszymi fizykami, œciœle
zwi¹zanymi z politechnik¹ w Gdañsku
okresu przedwojennego, byli: wymieniony poprzednio merytoryczny projektant
sali Auditorium Maximum, prof. Carl
Ramsauer, ws³awiony badaniem oddzia³ywañ miêdzy elektronami i moleku³ami,
odkrywca nazwanego jego imieniem zjawiska Ramsauera, Walter Kossel, badacz
widm rentgenowskich kryszta³ów, jeden
z twórców teorii wi¹zañ heteropolarnych,
znany fizyk Max Wien, Eberhard Buchwald, znakomity dydaktyk i rektor politechniki w jubileuszowym roku akademickim 1929/30, Georg Hass, kieruj¹cy
po ostatniej wojnie czo³owymi laboratoriami w USA, i inni. Wœród wyk³adowców zapraszanych z zewn¹trz by³y takie
s³awy, jak Svante Arrhenius, Max von
Laue i Ludwig Prandtl.
Czasy powojenne
W latach wojny liczebnoœæ studentów
oraz kadry dydaktycznej radykalnie zmala³a. W styczniu 1945 r. ostatecznie zawieszono zajêcia, profesorowie wyjechali, a najcenniejsz¹ aparaturê oraz ksi¹¿ki
wywieziono do Schmalkalden w Turyngii, gdzie mia³a powstaæ politechnika zastêpcza.
Jeszcze w czasie trwania dzia³añ wojennych, w styczniu 1945 r., rozpoczêto
przygotowania do ponownego uruchomienia, w znacznej mierze zniszczonej,
Politechniki Gdañskiej. Powo³ane zosta³y grupy operacyjne do spraw zabezpieczenia i organizacji Uczelni. Dekretem
Rady Ministrów z dnia 24 maja 1945 r.
Politechnika Gdañska zosta³a prawnie
przekszta³cona w polsk¹ pañstwow¹ szko³ê akademick¹. Coraz liczniej zaczêli przyje¿d¿aæ pracownicy naukowi, g³ównie z
Politechniki Lwowskiej i Warszawskiej,
w tym wielu wybitnych, znanych profesorów.
Pierwszym fizykiem, który w sierpniu
1945 r. przyjecha³ do Gdañska, by³ prof.
Ignacy Adamczewski. W po³owie sierpnia 1945 r. utworzono na Politechnice
Gdañskiej Katedrê Fizyki, a 21 wrzeœnia
rektor powo³a³ oficjalnie prof. I. Adamczewskiego na jej kierownika.
To w³aœnie prof. I. Adamczewski zainaugurowa³ powojenn¹ dzia³alnoœæ dydaktyczn¹ odrodzonej Politechniki Gdañskiej,
wyg³aszaj¹c 22 paŸdziernika 1945 r., w
sali Auditorium Maximum pierwszy wyk³ad. By³ to wyk³ad z fizyki dla studentów trzech Wydzia³ów: Chemicznego,
Architektury oraz In¿ynierii L¹dowej i
Nr 4/2004
Auditorium Maximum – stó³ demonstracyjny (1930 r.)
Wodnej. Wyk³ad ten zosta³ formalnie
uznany za datê rozpoczêcia dzia³alnoœci
Politechniki Gdañskiej. Jednoczeœnie, pod
kierownictwem prof. I. Adamczewskiego,
grupa naukowców rozpoczyna badania
naukowe w dziedzinie jonizacji i przewodnictwa elektrycznego ciek³ych dielektryków.
W listopadzie 1945 r., przy uruchamianym w³aœnie Wydziale MechanicznoElektrycznym, powstaje oddzielna Katedra Fizyki, zwana odt¹d I Katedr¹ Fizyki.
Kierowana przez prof. I. Adamczewskiego Katedra zosta³a nazwana II Katedr¹
Fizyki.
I Katedra Fizyki. Pierwszym kierownikiem I Katedry Fizyki zosta³ prof. Mieczys³aw Wolfke, fizyk-teoretyk, wspó³odkrywca dwu odmian ciek³ego helu i prekursor holografii. Po wyjeŸdzie prof. M.
Wolfke za granicê, czasow¹ opiekê nad
Katedr¹ przej¹³ prof. Ignacy Adamczewski, a jesieni¹ 1946 r. kierownikiem I Katedry Fizyki zosta³, sprowadzony z Poznania, wybitny fizyk i b³yskotliwy dydaktyk prof. Arkadiusz Piekara.
Tematyka badañ naukowych prowadzonych pod kierownictwem prof. A. Piekary obejmowa³a polaryzacjê dielektryczn¹ w cieczach dipolowych, ferroelektryki
oraz efekty elektrooptyczne w dielektrykach.
W roku 1952 prof. Arkadiusz Piekara
wraca do Poznania, a opiekê nad Katedr¹ przejmuje ponownie prof. I. Adamczewski.
W roku 1954 kierownikiem I Katedry
Fizyki zosta³ prof. W³odzimierz Moœcicki, który zainicjowa³ badania naukowe w
dziedzinie geochronologii, a zw³aszcza
datowania znalezisk organicznych za pomoc¹ izotopu wêgla C-14.
W roku 1956, z inicjatywy prof. W.
Moœcickiego, uruchomiono, przy ówczesnym Wydziale £¹cznoœci, na bazie obu
Katedr Fizyki, specjalnoœæ Fizyka Techniczna, która istnia³a w tej postaci do
roku1964 i sta³a siê zacz¹tkiem utworzonego wiele lat póŸniej Wydzia³u Fizyki
Technicznej i Matematyki Stosowanej.
W roku 1967 prof. W. Moœcicki przenosi siê do Gliwic, kierownikiem I Katedry Fizyki zostaje doc. Czes³aw Bojarski,
a tematyka badañ naukowych zmienia siê
w kierunku luminescencji molekularnej i
radioluminescencji.
II Katedra Fizyki. Przez ca³y czas
istnienia II Katedry Fizyki jej kierownikiem by³ prof. Ignacy Adamczewski,
pe³ni¹cy jednoczeœnie funkcjê kierownika Zak³adu Fizyki Medycznej Akademii Medycznej w Gdañsku. G³ównymi
dziedzinami badañ naukowych w II
Katedrze Fizyki by³a fizyka ciek³ych
dielektryków, metody detekcji i dozymetrii promieniowania j¹drowego oraz
zastosowania izotopów promieniotwórczych w technice.
Obok badañ naukowych i rzetelnej dydaktyki, w której ogromn¹ rolê odgrywa³y pokazy do wyk³adów, z których fizyka
s³ynê³a, wiele uwagi poœwiêcano popularyzacji fizyki. Wielkim powodzeniem cieszy³y siê i ciesz¹ siê nadal sobotnie, popularne wyk³ady z demonstracjami dla
m³odzie¿y i nauczycieli szkó³ œrednich. Od
1967 r. przez kilka lat prowadzone by³y
ogólnopolskie wyk³ady Politechniki Telewizyjnej, bêd¹ce wówczas ewenementem w skali œwiatowej.
PISMO PG
W 1961 r. gdañscy fizycy byli organizatorami kolejnego Zjazdu Fizyków Polskich, w którym uczestniczy³o ponad 500
fizyków z kraju i ze œwiata.
W marcu 1969 r. w wy¿szych uczelniach zlikwidowano katedry i wprowadzono na ich miejsce instytuty, które rozpoczê³y dzia³alnoœæ od 1 paŸdziernika. Na
Politechnice Gdañskiej utworzono Miêdzywydzia³owy Instytut Fizyki oraz Miêdzywydzia³owy Instytut Matematyki.
Miêdzywydzia³owy Instytut Fizyki.
Pierwszym dyrektorem Miêdzywydzia³owego Instytutu Fizyki zosta³ prof. Ignacy
Adamczewski. Instytut dzieli³ siê na 7 zak³adów dydaktycznych obs³uguj¹cych poszczególne Wydzia³y Politechniki Gdañskiej. Pocz¹tkowo w Instytucie kontynuowano dotychczasow¹ tematykê badañ
naukowych.
W roku 1971 prof. I. Adamczewski wyjecha³ na 3 lata do Anglii, a dyrektorem
Instytutu zosta³ doc. Olgierd Gzowski. W
tym czasie zaczê³y siê rozwijaæ badania
naukowe w dziedzinie fizyki cia³a sta³ego oraz fizyki molekularnej.
W roku 1974 dyrektorem Instytutu zosta³ doc. Jan Kalinowski. Dzia³a³o wtedy
7 Zespo³ów Naukowo-Badawczych:
1. Kryszta³ów Organicznych,
2. Fotoluminescencji,
3. Tarcia Wewnêtrznego w Cia³ach Sta³ych,
4. Cia³ Amorficznych (g³ównie szkie³),
5. Oddzia³ywañ Jonowych i Elektronowych,
6. Dielektryków i Pó³przewodników Organicznych,
7. Spektroskopii Roztworów.
W 1981 r. dyrektorem Instytutu zosta³
doc. Andrzej Januszajtis. W tym czasie
dzia³a³y 3 wiêksze Zespo³y Naukowo-Badawcze:
1. Organicznych Cia³ Sta³ych,
2. Nieorganicznych Cia³ Sta³ych,
3. Fizyki Molekularnej.
W dziedzinie dydaktyki najwa¿niejszym wydarzeniem by³o wznowienie w
roku 1973 studiów na specjalnoœci Fizyka Techniczna. Wznowienie to by³o reakcj¹ na wzrastaj¹ce zapotrzebowanie na fizyków ze strony przemys³y oraz instytutów przemys³owo-badawczych.
Miêdzywydzia³owy Instytut Matematyki powsta³ równie¿ w roku 1969.
Pierwszym dyrektorem Instytutu zosta³
prof. Piotr Besala, a po jego przejœciu na
emeryturê w roku 1979 dyrektorem Instytutu zosta³ doc. Jurand Ryterski. Instytut
dzieli³ siê na 7 Zak³adów Dydaktycznych,
obs³uguj¹cych poszczególne wydzia³y, 2
Zak³ady Geometrii Wykreœlnej oraz odrêbny Zak³ad Maszyn Matematycznych.
Wydzia³ Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej. Znacz¹cy rozwój
kadry naukowej oraz dopracowane i
sprawdzone w toku wieloletniej realizacji programy studiów na specjalnoœci Fizyka Techniczna umo¿liwi³y utworzenie
w roku 1984 Wydzia³u Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej. Pierwszym dziekanem Wydzia³u zosta³ doc.
Andrzej Januszjtis. Jego nastêpcami byli
kolejno:
prof. Jan Kalinowski (od 1986 r.);
prof. Mieczys³aw Chybicki (od 1990
r.);
prof. Czes³aw Szmytkowski (od 1993
r.);
prof. Henryk Sodolski (od 1996 r.);
prof. Jan Godlewski (od 2002 r.).
W chwili powstania Wydzia³ dzieli³ siê
na 9 katedr, którymi kierowali:
I Katedra Fizyki – prof. Czes³aw Bojarski;
II Katedra Fizyki – prof. Olgierd Gzowski;
III Katedra Fizyki – prof. Jan Kalinowski;
IV Katedra Fizyki – prof. W³adys³aw
Chomka;
Katedra Mechaniki P³ynów – prof.
W³odzimierz Prosnak (istnia³a do roku
1989);
I Katedra Matematyki – prof. Piotr Besala;
II Katedra Matematyki – doc. Boles³aw
Palczewski;
III Katedra Matematyki – doc. Jurand
Ryterski;
Katedra Geometrii Wykreœlnej – doc.
Zbigniew Dziêgielewski.
Tematyka badañ naukowych obejmowa³a: fizykê cia³a sta³ego (g³ównie
szkie³ i kryszta³ów organicznych), fizykê molekularn¹ (fotoluminescencjê i
zderzenia elektronów z moleku³ami i
jonami), mechanikê p³ynów, analizê
matematyczn¹, równania ró¿niczkowe,
metody numeryczne i rachunek prawdopodobieñstwa.
PóŸniej katedry przyjê³y nazwy pochodz¹ce od tematyki badañ naukowych:
katedry fizyki
Katedra Luminescencji Molekularnej;
Katedra Fizyki Cia³a Sta³ego;
Katedra Fizyki Molekularnej;
Katedra Fizyki Technicznej (w roku
1989 w³¹czona do Katedry Fizyki Cia³a Sta³ego);
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
15
katedry matematyki
Katedra Równañ Ró¿niczkowych;
Katedra Analizy Matematycznej;
Katedra Metod Numerycznych.
Dwie ostatnie Katedry zosta³y w roku
1993 po³¹czone w jedn¹ Katedrê Analizy
Matematycznej i Metod Numerycznych.
Katedra Geometrii Wykreœlnej wróci³a na
Wydzia³ Architektury.
Obecnie Wydzia³ Fizyki Technicznej i
Matematyki Stosowanej dzieli siê na 9
katedr, których nazwy pochodz¹ od ich
specjalnoœci naukowo-badawczych:
Katedra Algebry (dr hab. Marek Izydorek);
Katedra Analizy Matematycznej i Numerycznej (dr hab. Jan Turo, prof.
ndzw. PG);
Katedra Fizyki Atomowej i Luminescencji (prof. dr hab. Czes³aw Szmytkowski);
Katedra Fizyki Cia³a Sta³ego (prof. dr
hab. Wojciech Sadowski);
Katedra Fizyki Molekularnej (prof. dr
hab. Jan Kalinowski);
Katedra Fizyki Teoretycznej i Metod
Numerycznych (dr hab. Józef E. Sienkiewicz, prof. ndzw. PG);
Katedra Fizyki Zjawisk Elektronowych
(prof. dr hab. Jan Godlewski);
Katedra Matematyki Dyskretnej (dr
hab. Jerzy Topp, prof. ndzw. PG);
Katedra Równañ Ró¿niczkowych (dr
hab. Tadeusz Jankowski, prof. ndzw.
PG).
Na Wydziale Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej studiuje aktualnie
ponad 800 studentów, a liczba absolwentów szybko wzrasta.
Wydzia³ zatrudnia 120 nauczycieli akademickich, w tym 23 profesorów i doktorów habilitowanych oraz ponad 50 doktorów nauk matematycznych i fizycznych.
W zakresie dydaktyki Wydzia³ wspó³pracuje z wszystkimi innymi wydzia³ami
i jednostkami dydaktycznymi Politechniki Gdañskiej.
Wydzia³ Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej prowadzi intensywn¹
wspó³pracê naukow¹ z wieloma uczelniami oraz instytutami naukowymi w kraju i
za granic¹.
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
Krystyn Koz³owski
Wydzia³ Fizyki Technicznej i Matematyki
Stosowanej
(na podstawie materia³ów Pracowni Historii
Politechniki Gdañskiej)
Nr 4/2004