Ocena narządu wzroku u 3-letnich wcześniaków z retinopatią

Ocena narządu wzroku u 3-letnich wcześniaków z retinopatią

PRACE ORYGINALNE
Joanna KOBYLARZ
Dawid KULEC
Anna MICHALIK-WÓJCIK
Anna NAPORA-KRAWIEC
Ma³gorzata ANZEL
Bo¿ena ROMANOWSKA-DIXON
Ocena narz¹du wzroku u 3-letnich
wczeœniaków z retinopati¹ leczonych
krioterapi¹ i laserokoagulacj¹
Ocular outcomes in 3-year-old premature infants
with retinopathy treated with cryotherapy and laser
photocoagulation
Katedra Okulistyki, Klinika Okulistyki
i Onkologii Okulistycznej
Collegium Medicum
Uniwersytet Jagielloñski, Kraków
Kierownik:
Dr hab. n. med. Bo¿ena Romanowska-Dixon
Dodatkowe s³owa kluczowe:
retinopatia wczeœniaków
laserokoagulacja laserem diodowym
krioterapia
Additional key words:
retinopathy
diode laser photocoagulation
cryotherapy
Adres do korespondencji:
Dr n. med. Joanna Kobylarz
Katedra Okulistyki, Klinika Okulistyki
i Onkologii Okulistycznej CMUJ
ul. Kopernika 38, 31-501 Kraków
tel. +48 12 424 7540, fax: +48 12 424 7563
e-mail: [email protected]
940
Cel: Celem pracy by³a ocena narz¹du wzroku oraz porównanie wyników
czynnoœciowych i anatomicznych u 3letnich wczeœniaków leczonych w fazie czynnej retinopatii laserem diodowym i krioterapi¹. Materia³ i metody:
Badaniami objêto 106 dzieci 3-letnich
przedwczeœnie urodzonych, leczonych
z powodu retinopatii wczeœniaków
krioterapi¹ (I grupa) i laserokoagulacj¹ (II grupa). U wszystkich dzieci oceniano stan funkcjonalny (badanie
ostroœci wzroku przy u¿yciu tablic
Snellena, lub testem uprzywilejowanego spojrzenia – Teller Acuity Card) i
anatomiczny (badanie przedniego odcinka w lampie szczelinowej i dna oczu
wziernikiem poœrednim Fisone), oraz
refrakcjê metod¹ skiaskopii po pora¿eniu akomodacji 1% Tropikamidem.
Wyniki: U wczeœniaków leczonych
krioterapi¹ korzystny wynik czynnoœciowy stwierdzono w 81,9% oczu,
korzystny wynik anatomiczny w 90,1%
oczu; u dzieci leczonych laserokoagulacj¹ korzystny wynik czynnoœciowy
uzyskano w 83,9% oczu, korzystny
wynik anatomiczny w 95,3% oczu.
Wnioski: Zastosowanie lasera diodowego w leczeniu retinopatii wczeœniaków pozwala uzyskaæ lepsze wyniki
czynnoœciowe i anatomiczne ni¿ krioterapia.
Purpose: The aim of the study was
to compare functional and structural
outcomes in 3-year-old premature children treated in acute phase of retinopathy of prematurity with diode laser
photocoagulation and cryotherapy.
Material and methods: We examined
106 premature children aged 3 years,
treated for retinopathy of prematurity,
by transpupillary diode laser photocoagulation (group II) or cryotherapy
(group I). Functional (visual acuity using Snellen charts or preferential looking test - Teller acuity Card) and structural (anterior segment slit lamp and
indirect Fison fundus examination)
outcome and cycloplegic refraction
using 1% Tropicamide were examined
in all children. Results: Favorable functional results occurred in 81.9% of eyes
in patients after cryotherapy and in
83.9% of eyes in patients after diode
laser photocoagulation. Structural outcome was favorable in 90.1% of eyes
treated with cryotherapy and in 95.3%
of eyes treated with diode laser photocoagulation. Conclusion: Diode laser photocoagulation appliance in
retinopathy of prematurity treatment
allows to obtain better functional and
structural outcomes than cryotherapy.
Wstêp
Retinopatia wczeœniaków (ROP – Retinopathy of Prematurity) proliferacyjna retinopatia naczyniowa wystêpuj¹ca u dzieci
przedwczeœnie urodzonych, opisana po raz
pierwszy w latach 40-tych ubieg³ego wieku
jako zw³óknienie pozasoczewkowe nadal
stanowi jedn¹ z g³ównych przyczyn œlepoty
i znacznego stopnia upoœledzenia widzenia
u dzieci zarówno w naszym kraju jak i na
œwiecie [25,27]. Zastosowanie optymalnego leczenia mo¿e przyczyniæ siê do zmniejszenia liczby dzieci niewidomych i s³abowidz¹cych. Obecnie uznanymi metodami leczenia retinopatii wczeœniaków s¹: przeztwardówkowa kriokoagulacja i przezŸreniczna laserokoagulacja siatkówki [5,18,20]
(rycina 1 i 2). Sta³y postêp w opiece aneste-
zjologicznej i neonatologicznej pozwalaj¹cy
utrzymaæ przy ¿yciu coraz wiêcej dzieci
przedwczeœnie urodzonych z bardzo nisk¹
mas¹ urodzeniow¹ stwarza równie¿ dla okulistów nowe zadania [2]. Analiza ryzyka wyst¹pienia retinopatii, terminy przeprowadzania profilaktycznych badañ wczeœniaków,
wybór czasu i metody leczenia fazy czynnej
retinopatii stanowi¹ tematy wiêkszoœci doniesieñ i dotycz¹ wczesnego okresu niemowlêcego [7,12,13,21]. Nie nale¿y zapominaæ o koniecznoœci leczenia pó¿nych powik³añ retinopatii wczeœniaków, rozwijaj¹cych siê w ró¿nym czasie w fazie regresji,
takich jak wady refrakcji, zez, niedowidzenie a tak¿e oczopl¹s, jaskra, zwyrodnienie
rogówki, zaæma czy odwarstwienie siatkówki, stwierdzane u dzieci starszych, a nawet
Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 11
J. Kobylarz i wsp.
u doros³ych wczeœniaków [5,24].
Cel pracy
Celem przeprowadzonych badañ by³a
ocena narz¹du wzroku w 3 roku ¿ycia dzieci przedwczeœnie urodzonych leczonych z
powodu retinopatii wczeœniaków oraz porównanie wyników czynnoœciowych i anatomicznych w 2 grupach: wczeœniaków leczonych krioterapi¹ i fotokoagulacj¹ laserem diodowym.
Materia³ i metody
Problemem retinopatii wczeœniaków Krakowska
Klinika zajmuje siê od ponad 30 lat [30]. Zgodnie z programem opieki okulistycznej nad wczeœniakami w Polsce ustalonym na I Ogólnopolskiej Konferencji na temat
retinopatii wczeœniaków zorganizowanej w 1991 roku
przez Komitet do spraw Retinopatii Wczeœniaków Polskiego Towarzystwa Okulistycznego rozpoczêto leczenie retinopatii: pocz¹tkowo wykonywano krioterapiê, od
2000 roku laserokoagulacjê siatkówki [14,26]. Spoœród
wszystkich wczeœniaków leczonych z powodu retinopatii w naszej klinice w latach 1997-2005 do oceny zakwalifikowano dzieci w 3 roku ¿ycia, które systematycznie
zg³asza³y siê do kontrolnych badañ okulistycznych.
Badaniami objêto 212 oczu 106 dzieci przedwczeœnie
urodzonych: 51 dziewczynek i 55 ch³opców. Grupê I stanowi³o 53 wczeœniaków urodzonych w latach 1997-2000,
u których wykonano krioterapiê, grupê II 53 dzieci urodzonych w latach 2000-2005 leczonych fotokoagulacj¹
laserem diodowym. Wiek ci¹¿owy, masê urodzeniow¹ i
skalê Apgar wszystkich badanych przedstawiono w tabeli I.
Stopieñ zaawansowania ROP oceniano zgodnie z
miêdzynarodow¹ klasyfikacj¹ uwzglêdniaj¹c umiejscowienie i rozleg³oœæ zmian oraz stadium choroby oraz
obecnoœæ objawu „plus”. U wszystkich badanych dzieci
do zabiegu zakwalifikowano oczy ze stadium progowym
retinopatii wczeœniaków. Wiek dzieci w czasie zabiegu
krioterapii wynosi³ od 4 do 13 tygodni (œrednio 10). Laserokoagulacjê wykonywano u dzieci w wieku od 3 do
12 tygodni (œrednio 8,5). Podczas kontrolnego badania
okulistycznego przeprowadzonego w 3 roku ¿ycia dzieci oceniano: wynik czynnoœciowy (na podstawie badania ostroœci wzroku przy u¿yciu tablic Snellena lub testem uprzywilejowanego spojrzenia – Teller Acuity Card
Procedure), wynik anatomiczny (ocena przedniego odcinka i dna oka), refrakcjê (metod¹ skiaskopii po pora¿eniu akomodacji przez trzykrotne podanie do worka
spojówkowego 1% roztworu Tropikamidu). W ocenie
stanu ortoptycznego badano ustawienie i ruchomoϾ
ga³ek ocznych, obecnoœæ lub brak oczopl¹su.
Wyniki
Zgodnie z kryteriami zawartymi w programie CRYO-ROP jako korzystny wynik
czynnoœciowy oceniano przypadki, w których ostroœæ wzroku by³a lepsza ni¿ 0,1 wg
Snellena; w przypadku obni¿enia ostroœci
wzroku 0,1 lub mniej – wynik oceniano jako
niekorzystny. Natomiast jako niekorzystny
wynik anatomiczny kwalifikowano oczy po
stwierdzeniu przynajmniej jednego z trzech
objawów: fa³du siatkówki obejmuj¹cego
plamkê, odwarstwienia siatkówki w strefie I
lub proliferacji w³óknistych poza soczewk¹,
przes³aniaj¹cych tylny biegun [4]. Korzystny wynik czynnoœciowy stwierdzono w 86
( 81,1%) oczach w grupie I i w 89 ( 84,0%)
oczach w grupie II (rycina 3).
W grupie I bardzo dobr¹ ostroœæ wzroku (1,0-0,8 ) mia³o 13 (12,2%) oczu, dobr¹
(0,7-0,5) 19 (17,9%) oczu, pomiêdzy 0,4 a
<0,1 54 (51,0%) oczu. OstroϾ wzroku 0,1 i
mniej–wynik czynnoœciowy niekorzystnystwierdzono w 14 (13,2%) oczach.
W grupie II 29 (27,4%) oczu mia³o bardzo
Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 11
Tabela I
Charakterystyka pacjentów.
Baseline characteristics of the patients.
Grupa I
Grupa II
M asa urodzeniow a (g)
600-1580 (œrednio 980)
450-1450 (œrednio 970)
Wiek p³odow y (ty g.)
24-33 (œrednio 27,6)
24-34 (œrednio 27,4)
Skala Apgar
1-9 (œrednio 4)
1-8 (œrednio 5)
Tabela II
Wady refrakcji.
Refractive outcome.
Rycina 1
Retinopatia wczeœniaków – stan po krioterapii.
Retinopathy of prematurity – after cryotherapy.
Wady refrakcji
Grupa I
Grupa II
M y opia < 3,0 D
15 (14,15%)
10 (9,43%)
M y opia >3,0 < 6,0
21 (19,81%)
19 (17,92%)
M y opia > 6,0 D
20 (18,87%)
15 (14,15%)
Hy peropia < 3,0D
33 (31,13%)
39 (36,79%)
Hy peropia > 3,0 D
4 (3,77%)
5 (4,72%)
Em m etropia
2 (1,89%)
10 (9,43%)
Not m easured
11 (10,38%)
8 (7,54%)
Rycina 2
Retinopathy of prematurity - after diode laser photocoagulation.
Retinopatia wczeœniaków - stan po laserokoagulacji laserem diodowym.
941
90,00%
80,00%
70,00%
60,00%
50,00%
grupa I
40,00%
grupa II
30,00%
20,00%
10,00%
0,00%
korzystny
niekorzystny
niezbadano
Rycina 3
Porównanie wyników czynnoœciowych u 3-letnich dzieci leczonych w fazie czynnej retinopatii krioterapi¹,
lub laserokoagulacj¹.
Comparison of functional results in 3-year-old children treated in active phase of retinopathy with cryotherapy or
photocoagulation.
O stro œ æ w z ro ku w g rup ie I
5,66%
13,20%
V isu a l a cu ity in g ro up I
12, 26%
17, 92%
0, 8 - 1,0
0, 5 - 0,7
0, 4 - 0,1
?0,1
<
niez badano
50, 94%
Rycina 4
Ostroœæ wzroku z najlepsz¹ korekcj¹ w grupie wczeœniaków leczonych krioterapi¹.
Best corrected visual acuity in the group of premature children treated with cryotherapy
Os tro œ æ w z ro k u w g ru p ie II
12,26%
V is u a l a c u ity in g ro u p II
3, 78%
27, 36%
0, 8 - 1,0
0, 5 - 0,7
0, 4 - 0,1
?0,1
35,85%
niez badano
20, 75%
Rycina 5
Ostroœæ wzroku z najlepsz¹ korekcj¹ w grupie wczeœniaków leczonych laserokoagulacj¹.
Best corrected visual acuity in the group of premature children treated with laser photocoagulation.
dobr¹, 22 (20,7%) oczu dobr¹ i 38 (35,9%)
oczu ostroœæ wzroku miêdzy 0,4 - <0,1. Niekorzystny wynik czynnoœciowy mia³o 13
(12,2%) oczu II grupy. Ze wzglêdu na brak
wspó³pracy dziecka ostroœci wzroku nie uda³o
siê oceniæ u 6 (5,7%) wczeœniaków grupy I i
u 4 (3,8%) z grupy II. U wszystkich badanych dzieci ostroœæ wzroku oceniano z najlepsz¹ korekcj¹ okularow¹ (ryciny 4 i 5).
W badaniu refrakcji w grupie I stwierdzono nadwzrocznoϾ w 37 (34,9%)
oczach, krótkowzrocznoœæ w 56 (52,8%)
oczach, w tym krótkowzrocznoœæ równ¹ –
942
6,0D lub wiêksz¹ w 20 (18,9%) oczach, niezbornoœæ powy¿ej 1,0D w 33 (31,1%)
oczach, ró¿nowzrocznoœæ powy¿ej 1,5D u
12 (22,6%) dzieci. Nie uda³o siê oceniæ wady
refrakcji w 11 (10,2%) oczach.
Natomiast w grupie II nadwzrocznoϾ
wystêpowa³a w 44 (41,5%) oczach, krótkowzrocznoœæ w 44 ( 41,5%), w tym równa –
6,0D lub wiêksza w 15 (14,1 %) oczach, niezbornoœæ powy¿ej 1,0D w 21 (19,8%)
oczach, ró¿nowzrocznoœæ powy¿ej 1,5D u
11 (20,7%) wczeœniaków.
W 8 oczach nie uda³o siê oceniæ refrakPrzegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 11
cji. W grupie dzieci leczonych laserokoagulacj¹ miarowoœæ stwierdzono w 10 (9,4%)
oczach podczas gdy w grupie po krioterapii
w 2 (1,9%) (tabela II).
Zez lub zaburzenia symetrii ruchów rozpoznano u 24 (45,1%) dzieci leczonych krioterapi¹ i u 17 (32,1%) dzieci, u których
wykonano laserokoagulacjê. U wszystkich
dzieci z grupy II stwierdzono odchylenie
zbie¿ne. Odchylenie rozbie¿ne obserwowano tylko u dzieci leczonych krioterapi¹,
stwierdzono je u 8 (15,1%) wczeœniaków.
Ruchy oczopl¹sowe wystêpowa³y u 4 (7,5%)
dzieci w I grupie, u 3 (5,7%) dzieci w II grupie. Korzystny wynik anatomiczny stwierdzono w 96 (90,1%) oczach leczonych krioterapi¹ i w 101 (95,3%) oczach leczonych
laserokoagulacj¹. W okresie obserwacji progresjê retinopatii prowadz¹ca do odwarstwienia siatkówki obserwowano w 7 oczach
z grupy I i w 4 oczach grupy II. Zmiany w
przednim odcinku w postaci rozwoju zaæmy
stwierdzono w 1 oku (0,9%) u wczeœniaka
leczonego laserokoagulacj¹ (rycina 6).
Omówienie
Istot¹ leczenia fazy czynnej retinopatii
wczeœniaków jest zniszczenie (koagulacja)
obszarów pierwotnie nieunaczynionej siatkówki produkuj¹cej czynniki naczyniotwórcze (naczyniowo-œródb³onkowy czynnik
wzrostu – VEGF) odpowiedzialne za rozwój
proliferacji w³óknisto- naczyniowych do cia³a szklistego, prowadz¹cych do odwarstwienia siatkówki. Pierwsze skuteczne leczenie
fazy czynnej retinopatii wczeœniaków przeprowadzono na pocz¹tku lat 70-tych XX wieku w Japonii [9]. Pocz¹tkowo (1970 rok)
zabiegi przeprowadzano przy u¿yciu lampy
ksenonowej – jednak ze wzglêdu na trudnoœci techniczne metodê tê zarzucono. W
1972 roku wykonano kriokoagulacjê nieunaczynionej siatkówki. Metoda ta szersze zastosowanie znalaz³a w latach 80-tych ubieg³ego wieku. Wyniki badañ przeprowadzonych w 23 oœrodkach okulistycznych w USA
potwierdzi³y skutecznoœæ przeztwardówkowej krioterapii w leczeniu fazy czynnej retinopatii [4]. Na pocz¹tku lat 90-tych wprowadzenie lasera argonowego, a nastêpnie
lasera diodowego sprzê¿onego z wziernikiem poœrednim umo¿liwi³o wykonywanie
przezŸrenicznej laserokoagulacji nieunaczynionej siatkówki u wczeœniaków. Mniejsza
liczba powik³añ, korzystniejsze wyniki czynnoœciowe i anatomiczne po laserokoagulacji przyczyni³y siê do jej rozpowszechnienia
w leczeniu tzw. progowej i przedprogowej
retinopatii wczeœniaków [8,16].
W naszym materiale korzystny wynik
anatomiczny obserwowano w 90,1% oczu
wczeœniaków leczonych krioterapi¹ i w
95,3% oczu, w których wykonano laserokoagulacjê siatkówki. Wyniki nasze s¹ zbli¿one do uzyskiwanych przez innych badaczy.
Foroozan i wsp. podaj¹ wystêpowanie korzystnych wyników anatomicznych w 91%
przypadków, Steinmetz i wsp. w 96% oczu
po laserokoagulacji [10,28]. Natomiast
McGregor i wsp. niekorzystny wynik anatomiczny obserwowali w 25,4% oczu po krioterapii i w 15% oczu po laserokoagulacji u
wczeœniaków w 3 miesiêcznym okresie obserwacji [18]. Ich badania wykaza³y, ¿e zastosowanie laserokoagulacji w leczeniu staJ. Kobylarz i wsp.
Rycina 6
Porównanie wyników anatomicznych u 3-letnich dzieci leczonych w fazie czynnej retinopatii krioterapi¹, lub
laserokoagulacj¹.
Comparison of structural results in 3-year-old children treated in active phase of retinopathy with cryotherapy or laser
photocoagulation
dium progowego retinopatii¹ zmniejszy³o o
40,6% liczbê odwarstwieñ siatkówki w porównaniu z krioterapi¹. W naszym materiale nie zaobserwowano a¿ takiej ró¿nicy pomiêdzy badanymi grupami wczeœniaków,
zarówno w ocenie wyników anatomicznych
jak i czynnoœciowych. Korzystny wynik
czynnoœciowy stwierdzono w 81,1% oczach
grupy I i w 83,9% oczu grupy II. Czêstoœæ
wystêpowania wad refrakcji u wczeœniaków
ró¿ni siê w poszczególnych doniesieniach,
przy czym w wiêkszoœci przewa¿a krótkowzrocznoœæ [3,11,17,22]. W naszym materiale w oczach leczonych krioterapi¹ krótkowzrocznoœæ rozwija³a siê czêœciej (52,8%)
ni¿ w oczach po laserokoagulacji siatkówki
(41,5%), co jest zgodne z wynikami 3-letnich obserwacji Knight-Nanan i O'Keefe oraz
White i Repka [15,29].
W naszych badaniach nie stwierdzono
istotnych ró¿nic w wystêpowaniu niezbornoœci pomiêdzy obu grupami, podczas gdy
w obserwacjach Laws i wsp. niezbornoϾ
powy¿ej 1D wyst¹pi³a w 35% oczu leczonych krioterapi¹ i w 50% oczu leczonych laserem [17]. Zez i zaburzenia ruchomoœci
rozpoznawano czêœciej w oczach leczonych
krioterapi¹. Zwraca uwagê, ¿e odchylenie
rozbie¿ne obserwowano tylko w grupie dzieci leczonych krioterapi¹. Nale¿y zwróciæ
uwagê na mo¿liwoœæ wyst¹pienia zaæmy w
oczach, w których wykonywano laserokoagulacjê siatkówki. W naszym materiale
zaæma rozwinê³a siê w 1 (0,9%) oku, co jest
zgodne z obserwacjami innych badaczy
[6,19,28]. Przyczyn¹ jej rozwoju mo¿e byæ
oparzenie soczewki œwiat³em lasera lub niedokrwienie przedniego odcinka w nastêpstwie rozleg³ej laserokoagulacji [8,23].
Wnioski
W leczeniu fazy czynnej retinopatii zastosowanie przezŸrenicznej laserokoagula-
Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 11
cji pozwala na uzyskanie wiêkszego odsetka korzystnych wyników czynnoœciowych i
anatomicznych w porównaniu z krioterapi¹.
PrzezŸreniczna fotokoagulacja laserem
diodowym jest obecnie standardem w leczeniu retinopatii wczeœniaków.
Nale¿y przeprowadzaæ systematyczne
badania wszystkich wczeœniaków, ze wzglêdu na ryzyko rozwoju powik³añ retinopatii,
w tym wad refrakcji i zeza.
Piœmiennictwo
1. Al-Ghambi A., Albiani D.A., Hodge W.E. et al.: Myopia and astigmatism in retinopathy of prematurity after treatment with cryotherapy or laser photocoagulation. Can. J. Ophthalmol. 2004, 39, 521.
2. Asproudis I.C., Andrinicou S.K., Hotoura E.A. et
al.: Retinopathy of prematurity and other ocular problems in premature infants weighing less than 1500g
at birth. Eur. J. Ophthalmol. 2002, 12, 506.
3. Connolly B.P., Ng E.Y.J., McNamara J.A. et al.: A
comparison of laser photocoaglulation with cryotherapy for threshold retinopathy of prematurity at
10 years. Part 2. Refractive outcome. Ophthalmology 2002, 109, 936.
4. Cryotherapy for Retinopathy of Prematurity Cooperative Group: Multicenter trial of cryotherapy of
prematurity: one-year outcome - structure and function. Arch. Ophthalmol. 1990, 108, 1408.
5. Cryotherapy for Retinopathy of Prematurity Cooperative Group: 15-year outcomes following
threshold retinopathy of prematurity. Final results
from the multicenter trial of cryotherapy for retinopathy of prematurity. Arch. Ophthalmol. 2005, 123, 311.
6. Hautz W., Prost M.: Leczenie retinopatii wczeœniaków
za pomoc¹ fotokoagulacji przy u¿yciu lasera
diodowego. Klin. Oczna 2000, 102, 355.
7. Early Treatment for Retinopathy of Prematurity
Cooperative Group: Revised indications for the
treatment of retinopathy of prematurity. Results of
the early treatment for retinopathy of prematurity
randomized trial. Arch. Ophthalmol. 2003, 121, 1684.
8. Eustis H.S., Mungan N.K., Ginsberg H.G.: Combined use of cryotherapy and diode laser photocoagulation with trans-scleral cryotherapy in the treatment of threshold retinopathy of prematurity. J.
AAPOS 2003, 7, 121.
9. Fleck B.W.: Therapy for retinopathy of prematurity.
Lancet 1999, 16, 166.
10. Foroozan R., Conolly B.P., Tasman W.S.: Outcomes after laser therapy for threshold retinopathy
of prematurity. Ophthalmology 2001, 108, 1644.
11. Gnanaraj L., Brennan R., Cottrell D.G.: Retinopathy of prematurity in practice. II:long-term results following treatment for threshold disease. Eye 2003,
17, 189.
12. Hardy R.J., Palmer E.A., Dobson V. et al.: Risk
analysis of prethreshold Retinopathy of prematurity.
Arch. Ophthalmol. 2003, 121, 1697.
13. Hurley B.R., McNamara J.A., Fineman M.S. et al.:
Laser treatment for retinopathy of prematurity. Evolution in treatment technique over 15 years. Retina
2006, 26, 16.
14. Kobylarz J., Piwowarczyk A., Romanowska-Dixon
B.: Zastosowanie lasera diodowego w leczeniu
retinopatii wczeœniaków - wyniki rocznej obserwacji.
Klin. Oczna 2006, 108, 36.
15. Knight-Nanan D.M., O'Keefe M.: Refractive outcome
in eyes with retinopathy of prematurity treated with
cryotherapy or diode laser: 3year follow up. Br. J.
Ophthalmol. 1996, 80, 998.
16. Laser ROP Study Group: Laser therapy for retinopathy of prematurity. Arch.Ophthalmol. 1994, 112,
154.
17. Laws F., Laws D., Clarc D.: Cryotherapy and laser
treatment for acute retinopathy of prematurity: refractive outcomes, a longitudinal study. Br. J. Ophthalmol.
1997, 81, 12.
18. Mc Gregor M.L., Wherley A.J., Fellows R.R.: A
comparison of cryotherapy versus diode laser
retinopexy in 100 consecutive infants treated for
threshold retinopathy of praematurity. J. AAPOS
1998, 2, 360.
19. Ng E.Y.J., Connolly B.P., McNamara J.A. et al.: A
comparison of laser photocoagulation with cryotherapy for threshold retinopathy at 10 years. Part 1.
Visual and structural outcome. Ohthalmology 2002,
109, 928.
20. O'Keefe M., Kirwan C.: Diode laser versus cryotherapy in treatment of ROP. Br. J. Ophthalmol. 2006,
90, 402.
21. Paysse E.A., Hussein A.W., Miller A.M. et al.:
Pulsed mode versus near-continuous mode delivery of diode laser photocoagulation for high-risk retinopathy of prematurity. J. AAPOS 2007, 11, 388.
22. Paysse E.A., Lindley J.L., Coats D.K. et al.: Therapeutic outcomes of cryotherapy versus transpupillary
diode laser photocoagulation for threshold retinopathy of prematurity. J. AAPOS, 1999, 3, 234.
23. Paysse E.A., Miller A., Brady Mc Cerery K. et al.:
Acquired cataracts after diode laser photocoagulation for threshold retinopathy of prematurity. Ophthalmology 2002, 109, 1662.
24. Repka M.X.: Ophthalmological problems of the premature infant. Ment. Retard. Dev. Disbil. Res. Rev.
2002, 8, 249.
25. Seroczyñska M., Gra³ek M., Kanigowska K.:
Analiza przyczyn œlepoty i znacznego pogorszenia
widzenia u dzieci i m³odzie¿y - lata 1999-2003.
Okulistyka 2004/4 (VII): 95.
26. Starzycka M., Kobylarz J., Starzycka-Bigaj E.:
Zastosowanie krioterapii w retinopatii wczeœniaków.
Klin. Oczna 1996, 33.
27. Steinkuller P.G., Du l., Gilbert C. et al.: Childhood
blindness. J. AAPOS, 1999, 3, 26.
28. Steinmetz R.L., Brookes L.: Diode laser photocoagulation to the ridge and avascular retina in threshold retinopathy of prematurity. Retina 2002, 22, 48.
29. White J.E., Repka M.X.: Randomized comparison of
diode laser photocoagulation versus cryotherapy for
threshold retinopathy of prematurity: 3-years outcome.
J. Pediatr. Ophthalmol. Strabismus 1997, 34, 83.
30. ¯abicka J., Œwiêcicka D., Ciechanowska A.:
Badanie czêstoœci wystêpowania zw³óknienia
pozasoczewkowego w Polsce. Ped. Pol.1976, 12,
1443.
943