4 tytuł 1 księgi Digestów : tekst - tłumaczenie

Anna Tarwacka
"O konstytucjach cesarskich" - 4 tytuł
1 księgi Digestów : tekst - tłumaczenie
- komentarz
Zeszyty Prawnicze 5/1, 275-278
2005
Zeszyty Prawnicze
UKSW 5.1 (2005)
t ł u m a c z e n ia
m o n u m e n t a a e r e p e r e n n io r a
A n n a Ta r w
acka*
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
O KONSTYTUCJACH CESARSKICH
4 t y t u ł 1 k s ię g i d ig e s t ó w
t e k s t - t ł u m a c z e n ie - k o m e n t a r z
Czwarty tytuł pierwszej księgi Digestów justyniańskich stanowi
kontynuację rozważań poświęconych źródłom prawa. Fragment In­
stytucji Ulpiana zawiera katalog rodzajów konstytucji cesarskich,
kolejne teksty poświęcone są problematyce wykładni.
Warto też podkreślić, że kompilatorzy justyniańscy nie pominęli
fragmentów potwierdzających moc konstytucji cesarskich jako źró­
deł prawa powszechnie obowiązującego.
* Autorka jest Stypendystą Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.
d ig e s ta iu s tin ia n i a u g u s ti
DE CONSTITUTIONIBUSPRINCIPUM
D . 1,4,1 (U l p ia n u s libro p r im o in stitu tio n u m ):
Q u o d p rin c ip i p la c u it, leg is h a b e t v ig o re m : u tp o te cu m leg e r e ­
gia, q u a e d e im p e rio e iu s la ta est, p o p u lu s ei e t in e u m o m n e suum
im p e riu m e t p o te s ta te m c o n fe ra t.
1. Q u o d c u m q u e ig itu r im p e r a to r p e r e p istu la m e t su b sc rip tio ­
n e m s ta tu it v el c o g n o sc e n s d e c re v it vel d e p la n o in te rlo c u tu s e s t vel
e d ic to p ra e c e p it, le g e m esse c o n s ta t. h a e c s u n t q u a s v o lg o c o n s titu ­
tio n e s a p p e lla m u s.
2. P la n e ex h is q u a e d a m s u n t p e rs o n a le s n e c a d e x e m p lu m t r a ­
h u n tu r: n a m q u a e p rin c e p s alicui o b m e rita in d u lsit vel si q u a m p o e ­
n a m irro g a v it v e l si cu i sin e e x e m p lo su b v e n it, p e rs o n a m n o n e g re ­
d itu r.
D . 1,4,2 (I d e m fid e ic o m m is s o r u m libro quarto):
I n re b u s n o v is c o n s titu e n d is e v id e n s esse u tilita s d e b e t, u t r e c e ­
d a tu r ab e o iu re , q u o d d iu a e q u u m v isu m est.
D . 1,4,3. (Ia v o l e n u s ep istu la ru m libro tertio decim o ):
B e n e fic iu m im p e ra to ris , q u o d a d iv in a scilicet eiu s in d u lg e n tia
p ro fic isc itu r, q u a m p le n issim e in te r p r e ta r i d e b e m u s.
D . 1,4,4 (M o d e s t in u s libro s e c u n d o excu sa tio n u m ):
ai μεταγενέστεραι διατάξει" ίσχυρότεραι των προ αυτών eiσίν.
DIGESTA JUSTYNIAŃSKIE
O KONSTYTUCJACH CESARSKICH
D . 1,4,1 ( U l p i a n w k się d z e p ierw szej Instytucji):
To, co s p o d o b a ło się p rin c e p so w i, m a m o c ustaw y: w sz c z e g ó ln o ­
ści z te g o p o w o d u , że n a m o cy lex regia, k tó r a n a d a ła m u im p eriu m ,
lu d p rz e k a z a ł m u i p rz e n ió s ł n a n ie g o c a łą sw oją w ła d z ę i z w ierzch ­
nictw o.
1. W ia d o m o z a te m , że - c o k o lw ie k w ła d c a u sta n o w ił w fo rm ie li­
stu czy n a k a z u lu b z a rz ą d z ił ro z p o z n a ją c sp ra w ę, lu b o g ło sił w są ­
d zie z m ie jsc a p rz e z n a c z o n e g o d la p u b lic z n o śc i lu b ro z k a z a ł w f o r­
m ie e d y k tu - je s t p ra w e m . S ą to re g u la c je , k tó re nazy w am y p o to c z ­
n ie k o n sty tu c ja m i.
2. Z c a łą p e w n o śc ią n ie k tó r e z n ic h d o ty c z ą je d n o s te k i n ie są
tra k to w a n e ja k o w ią ż ą c e w p o d o b n y c h sp raw ach : to b o w ie m , co
p rin c e p s p rz y z n a ł k o m u ś d la je g o z a słu g a lb o je śli n ało ż y ł ja k ą ś k a ­
rę , a lb o je śli k o m u ś u d z ie lił p o m o c y m im o n ie is tn ie n ia reg u ły , ro z ­
w ią z a n ie to n ie w y k ra c z a p o z a je d n o s tk o w y p rz y p a d e k .
D . 1,4,2. ( T e n ż e w czw artej k się d z e O fid e ik o m isa c h ):
P rzy w p ro w a d z a n iu n o w y ch ro z w ią z a ń o czyw ista m u si być uży­
te c z n o ść , ab y o d e jść o d te g o p ra w a , k tó re p rz e z d łu g i czas w y d a w a ­
ło się słuszne.
D . 1,4,3. ( I a v o l e n u s w trz y n a ste j k się d z e L istó w ):
Przyw ilej n a d a n y p rz e z c e s a rz a p o w in n iśm y in te rp re to w a ć ja k
n a jsz e rz e j, p o n ie w a ż b ie rz e o n p o c z ą te k w je g o (c e sa rz a ) n ie w ą tp li­
w ie b o sk ie j d o b ro tliw o śc i.
D . 1,4,4. ( M o d e s t y n w k się d z e d ru g ie j E xcusationes):
P ó ź n ie jsz e u re g u lo w a n ia są siln iejsze o d tych, k tó re były p rz e d
nim i.
K om entarz
A d D . 1,4,1
P o d o b n ie ja k k ró l i w yżsi u rz ę d n ic y re p u b lik a ń sc y , p rin c e p s
o trzy m y w ał im p e riu m w m o m e n c ie w y d a n ia p rz e z c o m itia curiata
sto so w n ej u staw y, a m ia n o w ic ie lex curiata (tu : lex regia) d e im perio.
u l p i a n w s ró d ro d z a jó w k o n sty tu c ji c e sa rsk ic h w y m ie n ia ep istu ­
lae, czyli listy, su b scrip tio n es, czyli n ak a z y , d e k re ty - w yroki sąd o w e
o ra z edykty. D o d a je ró w n ie ż w y p o w ied zi c e s a rz a w są d zie , kiedy
n ie p e łn ił o n fu n k c ji sę d z ie g o , a je d y n ie w trą c a ł co ś w tra k c ie ro z ­
p raw y p rz e m a w ia ją c d e p la n o , z m ie jsc a p rz e z n a c z o n e g o d la p u ­
b liczn o ści.
A d D . 1,4,3
Ia v o le n u s p ro p o n u je sto so w a n ie w y k ła d n i ro z sz e rz ają c e j w p rzy ­
p a d k u p rzy w ilejó w n a d a w a n y c h p rz e z p rin c e p sa . W o lą c e s a rz a było
b o w ie m w p ro w a d z e n ie ja k n ajw ięk szy ch u d o g o n ie ń d la w y branej
osoby.
A d D . 1,4,4
G r e c k a p a r e m ia p o d a n a p rz e z M o d e s ty n a m a swój ła ciń sk i o d ­
p o w ie d n ik : L e x p o ste rio r derogat legi priori.