Spo eczne przyczyny niepowodze dydaktycznych uczniów

Education
Justyna Wieczorek-Hecker
Społeczne przyczyny niepowodzeń
dydaktycznych uczniów
Thesis (M.A.)
WYŻSZA SZKOŁA PEDAGOGICZNA
im. Jana Kochanowskiego
w Kielcach
Wydział: Matematyczno-Przyrodniczy
Kierunek: Wychowanie Techniczne
Społeczne przyczyny niepowodzeń
dydaktycznych uczniów
Praca magisterska
Justyna Wieczorek
KIELCE 1998
SPIS TREŚCI
Wstęp
3
Rozdział I Analiza literatury przedmiotu badań
5
1.
Pojęcie niepowodzeń szkolnych, ich rodzaje i typowe przejawy
5
2.
Najczęstsze źródła niepowodzeń szkolnych uczniów
9
a.
Przyczyny ekonomiczno – społeczne
10
b.
Biopsychiczne przyczyny niepowodzeń szkolnych
13
c.
Dydaktyczne przyczyny niepowodzeń szkolnych
16
3.
Metody i środki walki z niepowodzeniami szkolnymi
20
Rozdział II Metodologia badań
26
1.
Uzasadnienie wyboru tematu i cele pracy
26
2.
Problemy i hipotezy badawcze
27
3.
Zmienne i ich wskaźniki
29
4.
Metody, techniki i narzędzia badawcze
31
5.
Czas, miejsce i zakres badań
32
6.
Metody opracowania materiału empirycznego
33
Rozdział III Analiza wyników badań
36
1.
Charakterystyka warunków środowiskowych badanych uczniów
36
2.
Osiągnięcia szkolne uczniów na koniec I semestru
49
3.
Związki pomiędzy różnymi elementami środowiska społecznego a
osiągnięciami szkolnymi badanych
51
Podsumowanie i wnioski
66
Bibliografia
69
Spis tabel
71
Spis rysunków
72
2
WSTĘP
Nauczanie szkolne jest jednym z najbardziej złożonych rodzajów ludzkiej działalności,
w której w określonych warunkach bezpośrednio uczestniczy uczeń i nauczyciel. Z tych
względów różnorodne i skomplikowane czynniki decydują o sukcesie lub niepowodzeniu
ucznia w jego pracy szkolnej. W świetle dotychczasowych badań stwierdzono, że znaczny
procent uczniów napotyka trudności w opanowaniu materiału nauczania wyznaczonego
programem, dając początek niepokojącemu zjawisku niepowodzeń. Opóźnienia dziecka w
pracy szkolnej są źródłem troski rodziców i nauczycieli. Są także poważnym problemem
społecznym.
Podstawowym zadaniem szkoły jest zapewnienie dziecku możliwie wysokiego poziomu
wychowania i wykształcenia. Wiąże się z tym konieczność opracowania takich form i metod
pracy dydaktyczno-wychowawczej, jakie umożliwiłyby całej młodzieży ukończenie nauki w
ustalonym terminie.
Za kontynuacją badań nad problemem niepowodzeń szkolnych przemawiają też
względy pedagogiczne i psychologiczne. Na podstawie badań stwierdzono, że zarówno
drugoroczność, jak i inne formy opóźnień szkolnych oddziałują ujemnie na postawy uczniów,
zniechęcając ich do pracy, tłumią zainteresowanie nauką, wpływają niekorzystnie na stosunek
do otoczenia.
Przyczyny powodzenia i niepowodzenia dzieci w nauce szkolnej bywają różne i
skomplikowane. Wymagają wszechstronnego i jednocześnie indywidualnego rozpatrywania.
Zagadnienie niepowodzeń szkolnych uczniów, choć od dawna podejmowane w badaniach,
wymaga wciąż nowych rozwiązań ze względu na zmiany dokonujące się w szkole, rodzinie i
otaczającym środowisku. Poznanie wszystkich warunków wpływających na wyniki nauczania
pozwala ograniczać oddziaływanie wszystkich czynników powodujących niepowodzenia w
nauce oraz zapewnia jak największej liczbie uczniów wysokie rezultaty szkolne.
W niniejszej pracy podjęto próbę określenia wpływu środowiska społecznego na
osiągnięcia szkolne uczniów.
Praca składa się z dwóch części: teoretycznej i empirycznej. W części teoretycznej
przedstawiona została analiza literatury związanej z problematyką niepowodzeń szkolnych
uczniów. Część empiryczna pracy została poprzedzona rozdziałem II, w którym zawarto
założenia metodologiczne i organizacyjne badań. Dalej zaprezentowane zostały wyniki badań
własnych. Rozdział III zawiera charakterystykę środowiska społecznego, oceny szkolne
uzyskane na koniec I semestru przez badanych uczniów oraz ocenę związków między
różnymi elementami środowiska społecznego a osiągnięciami szkolnymi uczniów. Całość
3
opracowania zakończono podsumowaniem i wnioskami. W pracy zamieszczono również
bibliografię oraz aneks.
4
ROZDZIAŁ I
Analiza literatury przedmiotu badań
1.
Pojęcie niepowodzeń szkolnych, ich rodzaje i typowe przejawy
Zagadnienie niepowodzeń szkolnych pojawiło się wraz z wprowadzeniem obowiązku
szkolnego – XIX/XX w. Problemem tym zajmowało się wielu badaczy, których poglądy na
temat niepowodzeń znalazły odbicie w niniejszej pracy.
Pojęcie powodzenia i niepowodzenia w nauce szkolnej należy rozpatrywać zawsze
łącznie, w nauczaniu bowiem, kiedy kończy się powodzenie, wówczas zaczyna się
niepowodzenie – i odwrotnie [Konopnicki, 1966, s.14]. Pojęcie trudności szkolnych jest często
używane zamiennie z pojęciem „niepowodzeń szkolnych”. Używa się również wyrażeń:
opóźnienia w nauce szkolnej, trudności w nauce, trudności dydaktyczne, trudności
dydaktyczno-wychowawcze.
Niepowodzenia szkolne stanowią problem bardzo złożony i dlatego w zależności od
podejścia do tego problemu istnieją różne definicje. W. Okoń [1981, s.203] przez
niepowodzenia szkolne rozumie „proces pojawiania się braków w wymaganych przez szkołę
wiadomościach i umiejętnościach uczniów, oraz negatywnego stosunku wobec ich wymagań”
Słownik pedagogiczny [Szewczuk, 1985, s.176] podaje następującą definicję niepowodzeń
szkolnych: „wyraźna sprzeczność lub rozbieżność między oczekiwaniami i wymaganiami
dydaktycznymi
szkoły,
a
osiąganymi
przez
ucznia
wynikami
nauczania”.
Pojęcie
niepowodzenia szkolnego swym treściowym zakresem obejmuje dwie fazy: stronę
dydaktyczną i wychowawczą procesu dydaktycznego. Stąd też można mówić o trudnościach
natury dydaktycznej oraz wychowawczej. Takie zróżnicowanie proponuje L. Bandura [1958,
s.170]. Mówiąc o trudnościach natury wychowawczej ma on na myśli sytuację kiedy dziecko
popada w konflikt z regulaminem szkolnym i otoczeniem. Trudności natury dydaktycznej
dotyczą zaś takich sytuacji, kiedy dziecko nie potrafi sobie przyswoić materiału lub zdobyć
koniecznych w pracy szkolnej umiejętności i popełnia trudne do usunięcia błędy. Cz.
Kupisiewicz [1969, s.95] mówiąc o niepowodzeniu szkolnym ma na myśli „rozbieżność między
wiadomościami, umiejętnościami i nawykami faktycznie opanowanymi przez ucznia a
materiałem,
jaki
powinien
opanować
według
założeń
programowych
w
zakresie
poszczególnych przedmiotów”.
Często powyższe ujecie niepowodzeń jest utożsamiane z pojęciem opóźnienia
szkolnego. H. Spionek [1975, s.15] przestrzega jednak przed zbyt pochopnym i
5