pobierz

Tomasz Bajkowski
Agnieszka Nowakowska
Tomasz Sosnowski
Mechanizmy tworzenia stereotypów mają charakter w
dużej mierze niekontrolowany.
Stereotypizacja jest często potrzebna nam po to, by
uproś
uprościć
cić sobie sposób widzenia świata i uniknąć tzw.
przeciążenia poznawczego, do którego mogłoby dojść w
momencie indywidualnego, niestereotypowego
traktowania każdego napotkanego człowieka.
Zatem nie samo używanie stereotypów jest czymś
niepokojącym, ale to do czego te stereotypy mogą
prowadzić i jakie emocje są z nimi związane.
STEREOTYPY
Umysłowa, uproszczona
kategoryzacja danej grupy
UPRZEDZENIA
Emocje towarzyszące
myśleniu i ustosunkowaniu
do stereotypizowanej grupy
DYSKRYMINACJA
Negatywne lub krzywdzące
działanie wymierzone przeciwko
innym ludziom z powodu ich
przynależności do określonej grupy
Ludzie tworzą
tworzą stereotypy i posł
posługują
ugują się
się nimi
w codziennym życiu z wielu powodó
powodów:
1/ Stereotypy upraszczają
upraszczają proces myś
myślenia,
lenia umożliwiają pójście na
„skróty” umysłowe; zwalniają z refleksyjnego myślenia i oceniania.
Trzeba pamiętać, że nie zawsze są słuszne i mogą prowadzić do
błędów
2/ W skomplikowanym świecie dostarczają poczucia
bezpieczeń
bezpieczeństwa,
stwa gdyż stwarzają pozory przewidywalności – wiemy
czego możemy spodziewać się po osobie należącej do danej grupy
społecznej
(np. metalowiec słucha głośnej muzyki i stroni od kąpieli, a emo
ma myśli samobójcze – wiadomo, że nie zawsze jest to prawdą!!!)
3/ Funkcje komunikacyjne
Posiadanie wspólnych stereotypów w grupie ułatwia
komunikację, np. w klasie uczniowie posiadający
podobne stereotypy łączą się w podgrupy
4/ Funkcje manipulacyjne:
manipulacyjne zastosowanie stereotypów w
reklamach, propagandzie medialnej
5/ Usprawiedliwianie własnych zachowań i zachowań
własnej grupy wobec określonych osób, należących do
grupy o określonym stereotypie.
Nauczyciel w swojej pracy pełni funkcję dydaktyczną oraz
wychowawczą wobec ucznia, co powoduje, że spełnia w
życiu dziecka istotną rolę o charakterze socjalizacyjnym.
W tej relacyjnej diadzie uczeń pełni funkcję osoby uczonej i
wychowywanej i jest osobą z założenia o mniejszej władzy,
wiedzy i umiejętnościach od nauczyciela.
Jeśli więc nauczyciel jest tym, który posiada
większą władzę i wiedzę, to uczeń jako mniej
kompetentny, nie zawsze może przeciwstawić się
działaniom nauczyciela.
To nauczyciel kształtuje i modyfikuje proces
formowania się stereotypów społecznych u uczniów,
zwłaszcza w stadium wczesnoszkolnym (do 10 r.ż.).
Zatem nauczyciel może niwelować
niwelować negatywne
zachowania uczniów, u źródeł których stoją
niewłaściwie stereotypy, ale także wzmacniać
wzmacniać te
zachowania. Dzieje się to zwłaszcza wtedy, gdy sam
nauczyciel demonstruje szereg stereotypów oraz
posł
posługuje się
się tzw. etykietowaniem.
etykietowaniem
ETYKIETOWANIE jako negatywny,
upraszczający, kategoryzujący sposób oceniania uczniów
(ich cech, osiągnięć, kompetencji i nie tylko) wynika
przede wszystkim z asymetryczności relacji nauczycieluczeń. Nauczyciele będąc wyżej w hierarchii społecznej
mogą nieświadomie posługiwać się etykietkami i
stygmatyzować uczniów.
Asymetryczność relacji nauczyciel-uczeń może stwarzać
w uczniu poczucie bezsilności, co sprzyja rozwojowi
warunków do procesu stygmatyzacji uczniów przez
nauczycieli.
1/ Zasada podmiotowoś
podmiotowości (traktowanie ucznia nie jako przedmiotu własnych
oddziaływań, ale podmiotu aktywnie współdziałającego z nauczycielem w
osiąganiu celów dydaktycznych lub wychowawczych)
2/ Zasada ró
równych szans
3/ Zasada pluralizmu (zakłada otwarcie na inność, gotowość zaakceptowania
przez nauczyciela, że niektórzy uczniowie wymagają więcej jego czasu i
uwagi, by sprostać stawianym zadaniom)
4/ Zasada szanowania prywatnoś
prywatności (konieczności dyskretnego zachowania
informacji osobistych z życia dziecka, które potencjalnie mogłyby stać się
podstawą do sformułowania negatywnych etykiet, np. ”dziecka z rodziny
patologicznej, „dziecko alkoholika”)
Stygmatyzowanie i etykietowanie można również
traktować jako rodzaj uproszczonej tendencji do
kategoryzacji społecznej, która jest naturalną
reakcją naszego umysłu, gdy otoczenie dostarcza
zbyt wielu bodźców.
Nauczyciel tworzy pewne etykiety w celu
uporządkowania poznawczego środowiska
szkolnego. Jeśli więc nauczyciel dowie się od swoich
współpracowników nauczycieli, że dany uczeń to np.
„wagarowicz” lub „narkoman”, będzie oczekiwał
wystąpienia odpowiadających etykiecie zachowań.
Z powodu „efektu samospełniającej się przepowiedni”
etykiety nadawane przez nauczycieli stają się siłą sprawczą
zachowań uczniów. Polega to na tym, że uczniowie zaczynają
zachowywać w taki sposób, aby potwierdzać nadane im
etykiety, zachowywać się zgodnie z nimi.
Dochodzi do uzależnienia zachowania od oczekiwań tzw.
„znaczących innych”.
Osoba, którą nazywa się np. „nieukiem”, z czasem przestaje się
uczyć, ponieważ wielokrotnie przywoływany komunikat koduje
się w jej umyśle i determinuje jej nastawienie do edukacji.
Etykietowanie prowadzi do spostrzegania uczniów przez
pryzmat etykiety, przy czym pojedyncza cecha lub zachowanie,
na podstawie którego została ona nadana, ulega uogólnieniu.
Zawarta w etykiecie rola (np. „nieuka”, „chuligana”) staje się
centralnym wymiarem analizy zarówno jego przeszłych,
obecnych, jak i przyszłych zachowań.
W rezultacie przypisuje się uczniowi także cechy, które
niekoniecznie musi on przejawiać.
Ponadto nauczyciel może myśleć, że skoro uczeń dziś jest
nieukiem, to z pewnością zawsze nim był i nie ma podstaw, by
sądzić, że w przyszłości stan ten ulegnie zmianie.
Stygmatyzowanie lub etykietowanie może powodować
blokadę dostępu do pewnych zasobów intelektualnych
lub osobowościowych ucznia.
Nauczyciel etykietując ucznia jako leniwego, poświęca
mu zdecydowanie mniej czasu, a tym samym faktycznie
wyzwala w nim postawę niechęci do nauki.
Stygmatyzacja może prowadzić do zmiany w zakresie
społecznej tożsamości dziecka i wiązać się z akceptacją
i internalizacją roli osoby odstającej, odmiennej od
reszty, jako jedynej alternatywy postępowania.
Okres moratorium i poszukiwania własnej tożsamości przez
młodego człowieka
Eksperymentalna tożsamość negatywna:
„oparta na wszystkich identyfikacjach i rolach, które w pewnych
stadiach krytycznych rozwoju jednostki były jej przedstawiane
jako niepożądane lub niebezpieczne (Erikson, 1968)”
Etykietowanie ucznia w okresie moratorium może spowodować
utożsamienie się z negatywną etykietą i zafiksowanie na niej:
„lepiej jest być nikim lub kimś całkowicie negatywnym, niż
niedostatecznie kimś”
Protodiagnoza jest procesem związanym ze spostrzeganiem
i definiowaniem symptomów zaburzeń socjalizacji, które
nauczyciel obserwuje w zachowaniu swego ucznia.
Wiąże się również z podejmowaniem wstępnych
działań interwencyjnych. Jest to ważny proces z uwagi na
konsekwencje, które mogą pojawić się w wyniku podjętych
przez nauczyciela decyzji, jak i w rezultacie zmian w jego
zachowaniu wobec ucznia. Chodzi tu o decyzje dotyczące
uruchomienia różnych procedur zaradczych i
interwencyjnych wobec zachowań ucznia,
ucznia a także zmian
zachodzących w procesie porozumiewania się w opisywanej
relacji.
Trzy grupy poglądów:
1/ Źródeł zakłóceń procesu socjalizacji (w postaci
symptomów zachowań aspołecznych i antyspołecznych)
należy poszukiwać poza terenem szkoły
2/ Źródeł zakłóceń procesu socjalizacji (w postaci
symptomów zachowań aspołecznych i antyspołecznych)
należy poszukiwać w szkole oraz systemie oświatowym
3/ Źródeł zakłóceń procesu socjalizacji (w postaci
symptomów zachowań aspołecznych i antyspołecznych)
należy poszukiwać
poszukiwać w relacjach mię
między samym uczniem a
nauczycielem.
Zagrożenia powierzchownego diagnozowania
uczniów za pomocą przypisywanych im etykiet:
1/ Definiują tożsamość dziecka w sposób selektywny
i tym samym odgórnie zawężają obszar jego
możliwości;
2/ Ukierunkowują inne osoby na negatywny odbiór
dziecka, co prowadzi do subiektywnej dewaluacji
oczekiwań;
3/ Zawężają przyczyny niepowodzeń jedynie do
tych leżących u podłoża trudności w nauce i
przystosowaniu się do narzuconych odgórnie
standardów
4/ Aspekt wychowawczy etykiety prowadzi z
reguły do nadopiekuńczości i nieumiejętnego
udzielania pomocy oraz obniżania wymogów
stawianych uczniowi
Inne negatywne następstwa stosowania etykiet
Prowadzenie do pseudowyjaśnień zachowań ucznia
Koncentracja na problematycznych zachowaniach jednostki, a nie
na jej pozytywnych stronach
Uszkadzanie tożsamości lub tworzenie tożsamości negatywnej
Zniekształcanie relacji interpersonalnych, powodowanych
nieustannym kontrolowaniem sytuacji przez ucznia, w celu
utajnienia stygmatyzujących cech lub zachowań
Społeczne odrzucenie dziecka
uprzedzenia – negatywne opinie i postawy
zachowania dyskryminacyjne – np. dystansowanie się lub
delegitymizowanie (pozbawianie praw i przywilejów)
kategorie i etykiety mogą wiązać ewentualną diagnozę
ucznia przez specjalistę ze specyficznymi rodzajami
oddziaływania;
etykietowanie pomaga specjalistom porozumiewać się
między sobą oraz klasyfikować i oceniać wyniki badań
diagnostycznych;
etykietowanie pomaga uczynić szczególne potrzeby dzieci
nietypowych bardziej widocznymi dla społeczeństwa;
etykietowanie może prowadzić do reakcji „ochronnych”, co
znaczy, że rówieśnicy mogą bardziej akceptować pewne
zachowania swoich kolegów określanych jako np.
„niepełnosprawni” niż skłonni byliby je akceptować u dzieci
pełnosprawnych.