docSuecia Polonia
download 
Reklamacja Transkrypt
Suecia Polonia
2 N≗2(36) 2011 Polonia Suecia årgång/rok X tidskriften för kultur och information | kwartalnik kulturalno-informacyjny En halvårslång polsk kulturfestival Półroczny festiwal polskiej kultury pris: 26,50 SEK Foto: Marcin Oliva-Soto Warszawa, 01.07.2011 Motory i hamulce kultury Kulturens drivkrafter och bromsklossar Kulturę może napędzać wszystko i o każdej porze. Trzeba jed Allt kan betraktas som kulturstoff. Jag måste dock precisera Ten numer Suecii Polonii poświęcony jest tej sprawie. Mówi Vårt nya nummer ägnas åt detta. Vi tar upp förutsättningarna nak uściślić, że pod słowem kultura rozumiem tu twórczość artystyczną i jej odbiór przez konsumentów kultury. Jest to trochę zawężający punkt widzenia. W Szwecji traktuje się kulturę znacznie szerzej. Może być kultura urbanistyki albo traktowania petenta. Kultura budowy autobusów albo ustawia nia drogowskazów. Kultura prowadzenia kampanii wyborczej albo rozwiązywania sporów. Dla zapoznania się z tak szeroko pojmowaną kulturą trzeba jednak do danego kraju przyjechać. Nie da się jej wyeksportować. Co innego z dziełami sztuki. Poza segmentem komercyjnym – samofinansującym się – pieniądze na twórczość artystyczną i jej odbiór mogą pochodzić od prywatnych sponsorów, ale w głownej mierze, przynajmniej w Europie, odpowiada za nie państwo. Państwo polskie wpadło na pomysł, by przy okazji prezydencji w UE, którą Polska właśnie obejmuje – po raz pierwszy od chwili przystąpienia do zjednoczo nej Europy – silnie wspomóc eksport polskiej kultury wychodząc ze słusznego założenia, że kultura, jak diamenty, jest na zawsze. my w nim o założeniach tego wielkiego przedsięwzięcia, o naj ważniejszych imprezach, które omówimy i ocenimy w kolejnym numerach. Sami prezentujemy przy tej okazji próbki różnych, bardzo kontrastujących ze sobą, nurtów polskiej współczesnej kultury. Jednym z nich jest bardzo żywy w Polsce kult Jana Pawła II, właśnie miesiąc temu beatyfikowanego. Dalej prezentujemy wspaniałego nowoczesnego malarza, Stanisława Rodzińskiego, którego twórczość ma głębokie religijne korzenie. Obok niego wybitną poetkę, Grażynę Wojcieszko, mieszkającą w Brukseli, pochodzącą jakby z przeciwległego uniesieniom religijnym bie guna. Chociaż uniesień i u niej nie brakuje. Kultura skazana jest na konfrontacje, by się potwierdzać, dawać innym i znajdować dla siebie inspiracje, czyli rozwijać. Kultura lokalna, zajmująca się problematyką własną tylko, zamknięta, tworząca dzieła niezrozumiałe i hermetyczne dla innych może być, oczywiście, wielkiej wartości, zauważał wybitny polski fi lozof Leszek Kołakowski. Jednak, gdyby kultura miała opierać się wyłącznie na takich hermetycznych, nieprzetłumaczalnych dziełach – na dłuższą metę skazana byłaby na uwiąd. A zatem prezentacja własnej kultury z jakiejś okazji, np. prze wodnictwa w UE, nie musi wyłącznie służyć promocji kraju, ale samo w sobie jest przedsięwzięciem kulturotwórczym. Czas pokaże, na ile skutecznym. ❖ att jag med begreppet kultur avser konstnärlig verksamhet samt konsumenternas kontakt med konsten. Detta är ett nå got snävt synsätt. I Sverige betraktar man kultur i ett betyd ligt bredare perspektiv. Man kan tala om kultur med avseende på stadsplanering eller kundrelationer, stadsbusstillverkning eller utplacering av vägskyltar, valkampanjer eller konfliktlös ning. En så vidsträckt definierad kultur går inte att exportera – för att bekanta sig med den måste man besöka landet i fråga. Annat är det med konstverk. Utanför det självfinansierade kommersiella segmentet kan konstnärlig verksamhet och konstkonsumtion subventioneras av privata sponsorer men den största delen av finansieringen svarar staten för, i varje fall i Europa. Polackerna, som för första gången sedan sitt EU-inträde har hand om ordföran deskapet, har kommit på idén att ta tillfället i akt och stärka den polska kulturexporten. De utgår helt riktigt ifrån att kul turens värde varar. för detta stora företag och de viktigaste evenemangen som vi kommer att diskutera och recensera i de kommande upp lagorna. Vi passar själva på att presentera smakprov på några starkt kontrasterande strömningar i Polens nutida kultur. En av dessa strömningar är den mycket livliga kulten av den nyss saligförklarade Johannes Paulus II. Vi presenterar Stanisław Rodziński, en lysande målare vars konst är djupt förankrad i religionen. Vi introducerar den framstående poeten Grażyna Wojcieszko som bor i Bryssel och på sätt och vis representerar en motpol till religiösa hänförelser – fast hänförelser råder det ingen brist på hos henne heller. Kulturen är dömd till konfrontationer för att kunna bli be kräftad, inspirera och inspireras, utvecklas. Den store polske filosofen Leszek Kołakowski har noterat att en kultur som är lokal, sysselsatt endast med egen problematik, sluten, obe griplig för utomstående och hermetisk kan vara mycket vär defull, men om den uteslutande vilar på sådana hermetiska, oöversättbara verk, blir den i det långa loppet dömd till att förtvina. Att vid lämpligt tillfälle, t.ex. i samband med ordföran deskapet i EU, presentera sin egen kultur behöver alltså inte uppfattas som ren marknadsföring av landet i fråga utan kan vara ett kulturskapande företag i sin egen rätt. Tiden får ut visa hur effektivt det blir. ❖ Stanisław Rodziński målar korsfästelsen, begråtandet, inte sällan scener ur Golgatavandringen. Hans konst är religiös men det är ingen konfessionell brukskonst. Målaren utforskar och tolkar världen inför våra ögon men han avger inte sin trosbekännelse. Varför skulle han för övrigt bekänna sin tro för oss tillfälliga betraktare? Läs sid.21 Stanisław Rodziński maluje ukrzyżowanie, opłakiwanie, nieraz: sceny z drogi krzyżowej. Jest to sztuka religijna, ale nie konfesyjno-użytkowa. Artysta na naszych oczach bada i interpretuje świat, ale nie składa nam wyznania wiary. Dlaczego zresztą nam – przypadkowym widzom – miałby je składać? Zob. str. 21 S. Rodziński, Ukrzyżowanie/ Korsfästning, pastel/pastell Suecia Polonia 2/2011 Innehåll / Spis treści 6 10 14 17 20 24 26 32 36 37 38 Ordförandeskapets kultur | Ett samtal med Adam Hałaciński, Polens ambassadör i Stockholm Kultura rządzenia | Rozmowa z Adamem Hałacińskim, Ambasadorem RP w Sztokholmie Första juli | Renata Grabowska Pierwszy lipca | Renata Grabowska En halvårslång polsk kulturfestival | Ett samtal med Michał Merczyński, direktör för Nationella ljud- och bildinstitutet Półroczny festiwal polskiej kultury | Rozmowa z Michałem Merczyńskim, dyrektorem Narodowego Instytutu Audiowizualnego Deo gratias Deo gratias | Paweł M. Nawrocki | Paweł M. Nawrocki Ljusets och ensamhetens målare – Stanisław Rodziński | Zbigniew Bidakowski Malarz światła i samotności – Stanisław Rodziński | Zbigniew Bidakowski livet är dödligt farligt życie grozi śmiercią | 9 dikter | 9 wierszy | Zbigniew Bidakowski Zbigniew Bidakowski Grażyna Wojcieszko | Grażyna Wojcieszko Från Bolechowo till Saint-Denis de la Réunion Od Bolechowa do Saint-Denis de la Réunion | | Marian Borek Marian Borek I Östliga partnerskapets anda Duch Partnerstwa Wschodniego Den glömda resan | Anneli Holm Zapomniana podróż | Anneli Holm Mannen som lurade ödet (del 4) | Jozef Baran Człowiek, który oszukał los (część 4) | Jozef Baran Omslag/Okładka: ur operan / scena z opery “Król Roger” av Karol Szymanowski foto: Archiwum Teatru Wielkiego – Opery Narodowej med stöd från Zadanie realizowane w ramach zlecania przez Kancelarię Senatu zadań w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą w 2011 r. Prenumeration / Prenumerata Vill du prenumerera på de följande 4 numren av Suecia Polonia så sätt in 100 SEK på plusgiro 194626-8. Glöm inte ange namn och adress på inbetalnigskortet. Jeśli chcesz zaprenumerować kolejne 4 numery Suecii Polonii wpłać 100 SEK na plusgiro 194626-8. Nie zapomnij podać imienia, nazwiska i adresu. Foto: Ignacy Skwarcan Ordförandeskapets kultur Kultura rządzenia Ett samtal med Adam Hałaciński, Polens ambassadör i Stockholm Rozmowa z Adamem Hałacińskim, Ambasadorem RP w Sztokholmie Zbigniew Bidakowski: Czy w okresie sprawowania przez Polskę przewodnictwa w UE nie ma zagrożenia dla realizacji celów Partnerstwa Wschodniego, czy nie grozi pewne zaniedbanie Białorusi i Ukrainy z powodu przesunięcia uwagi Europy na Afrykę Północną i Bliski Wschód? Adam Hałaciński: Nie, Partnerstwo Wschodnie nie zejdzie na dalszy plan. Oczywiście, okoliczności są nowe, UE stara się reagować na bieżąco i angażuje swoją uwagę i środki w Afryce Północnej. Z drugiej strony, kraje takie jak Polska, Szwecja i te objęte Part nerstwem Wschodnim zwracają uwagę UE, by równoważyła swoją politykę wobec sąsiedztwa, zarówno tego z południa jak i ze wschodu. Rozwój relacji z krajami MENA w oparciu o nowe podstawy polityczne i gospodarcze nie powinien odbywać się kosztem stosunków ze wschodem. Wkładamy dużo energii i kapitału politycznego w rozwój Partnerstwa Wschodniego, w tym w relacje z Ukrainą i Bia Zbigniew Bidakowski: Är arbetet mot Östliga partnerskapets mål i riskzonen under den period då Polen är ordförande i EU:s ministerråd? Finns det inte en risk för att Vitryssland och Ukraina blir försummade på grund av att Europas uppmärksamhet förflyttas mot Nordafrika och Mellanöstern? Adam Hałaciński: Nej, Östliga partnerskapet kommer inte att hamna i skymundan. Det är förstås en ny situation, EU bemödar sig att vara lyhört och riktar sin uppmärksamhet och sitt agerande mot Nordafrika. Polen, Sverige och de län der som omfattas av Östliga partnerskapet uppmärksammar å andra sidan EU om behovet av att hålla balans i dess poli tik gentemot grannländerna, de sydliga såväl som de östliga. Utveckling av relationerna med MENA-länderna under de nya politiska och ekonomiska omständigheterna bör inte ske på bekostnad av relationerna med öst. Vi lägger mycket energi och politiskt kapital på att utveck la Östliga partnerskapet inklusive relationerna med Ukraina och Vitryssland. Vi förväntar oss att Partnerskapets kom mande toppmöte i Warszawa den 29-30 september blir en drivfjäder för utvecklingen av allsidigt samarbete med våra östliga grannar. Relationerna med Ukraina och även med Vitryssland bör formas på ett pragmatiskt och praktiskt sätt: Polen har till ex empel bidragit med ekonomiskt stöd till det svenska initiati vet att höja effektiviteten i Ukrainas energisektor. Vi glömmer samtidigt inte grunduppgiften att smidigt förhandla fram ett associeringsavtal mellan EU och Ukraina. Vi har under 2011 fördubblat vårt ekonomiska stöd till Vitryssland. Detta beslut ledsagades av ett överordnat mål, nämligen demokratisering av denna stat. Polen arrangerade i februari en framgångsrik gi varkonferens för Vitryssland – de sammanlagda utfästelserna om ekonomiska bidrag har uppgått till nära 87 miljoner euro. Detta bistånd och den polska regeringens anslag är avsedda att ge stöd till det civila samhället i Vitryssland. Det är värt att nämna att den europeiska EED-stiftelsen (European Endowment for Democracy), som har tillkommit på polskt initiativ och stöds av EU:s institutioner, är tänkt att fungera som stöd för demokrati i EU:s närområde, vilket möj liggör jämnare fördelning av biståndet till öst och syd. łorusią. Oczekujemy, że nadchodzący drugi szczyt Partner stwa, w Warszawie, 29-30 września, będzie silnym impulsem dla rozwijania wszechstronnej współpracy ze wschodnimi sąsiadami. Relacje z Ukrainą, a także z Białorusią, należy kształtować w pragmatyczny i praktyczny sposób: Polska udzieliła na przykład wsparcia finansowego dla szwedzkiej inicjatywy podnoszenia efektywności energetycznej na Ukrainie, nie zapominając zarazem o kwestii zasadniczej, jaką jest sprawne wynegocjowanie umowy stowarzyszeniowej UE-Ukraina. W 2011 roku podwoiliśmy naszą pomoc finansową dla Białorusi, a decyzji tej przyświecał nadrzędny cel, jakim jest demokra tyzacja tego państwa. Zorganizowana przez Polskę w lutym konferencja donatorów na rzecz Białorusi była sukcesem – łączna suma deklaracji finansowych wyniosła ok. 87 mln Euro. Pomoc ta, wraz z pulą wyasygnowaną przez polski rząd, przeznaczana jest na wspieranie społeczeństwa obywatelskie go na Białorusi. Warto wspomnieć, iż polska inicjatywa powołania euro pejskiej fundacji EED (European Endowment for Democra cy), popierana przez unijne instytucje, ma w zamyśle służyć wspieraniu demokracji w sąsiedztwie UE, co daje możliwość bardziej równomiernego rozłożenia pomocy dla Wschodu i Południa. ZB: Vad prioriterar Polen för att främja kulturen? Prioriteras t.ex. den europeiska kulturkongressen i Wrocław som ordnas av Nationella ljud- och bildinstitutet? AH: Som ordförandeland satsar Polen på kultur i mycket ZB: Jakie priorytety w dziedzinie promocji kultury ma Polska, czy będzie nim np. Europejski Kongres Kultury we Wrocławiu organizowany przez Narodowy Instytut Audiowizualny? AH: Polska w trakcie prezydencji stawia na kulturę w znacz större utsträckning än våra företrädare gjorde. Kulturpro grammet kommer att genomföras av två organ: Nationella ljud- och bildinstitutet och Adam Mickiewicz-institutet. Det sistnämnda ansvarar för de kulturprojekt som skall genom föras i valda utländska huvudstäder, nämligen i Bryssel, Ber lin, Paris, London, Madrid, Kiev, Minsk, Moskva, Peking och Tokio. En stor del av kulturprogrammet samordnas av Polska instituten, däribland av det livaktiga Polska institutet i Stockholm. En av det polska ordförandeskapets viktigaste händelser blir den europeiska kulturkongressen som skall genomföra i Wrocław i september. Fler än tre hundra konstnärer och intellektuella från hela världen kommer att delta. Umberto Eco och Zygmunt Bauman ingår i programkommittén. Där återfinns även Sara Arrhenius, chef för Bonniers Konsthall. Den europeiska konsertturnén I, Culture Orchestra är ett av de mest intressanta och samtidigt symbolladdade kulturpro jekt. Turnén är ett resultat av samarbetet mellan unga musiker från Ukraina, Vitryssland, Azerbajdzjan, Armenien, Geor gien, Moldavien och Polen. Orkestern kommer att uppträda i Europas mest prestigefyllda konserthus och göra reklam för Östliga partnerskapet. Den 4 september spelar orkestern vid Östersjöfestivalen i Stockholm. Polsk kultur kommer att vara väl synlig i Sverige under hela perioden för det polska ordförandeskapet. Bland annat skall Stockholms Kulturfestival inledas med en föreställning med Teatr Ósmego Dnia som sätts upp mitt i centrum, vid Sergels torg. Polen kommer även att representeras vid kul turfestivalen i Malmö. Eftersom Czesław Miłoszs verk utgör nie większym stopniu, aniżeli czynili to nasi poprzednicy. Realizacją programu kulturalnego zajmują się dwie instytucje: Narodowy Instytut Audiowizualny i Instytut Adama Mick iewicza, który odpowiada za projekty kulturalne realizowane za granicą w wybranych stolicach, czyli w Brukseli, Berlinie, Paryżu, Londynie, Madrycie, Kijowie, Mińsku, Moskwie, Pekinie oraz Tokio. Dużą część programu kulturalnego pre zydencji koordynują też Instytuty Polskie, wśród nich prężny Instytut w Sztokholmie. Jednym z najważniejszych wydarzeń polskiej prezydencji będzie zaplanowany na wrzesień Europejski Kongres Kultury we Wrocławiu. Przyjedzie nań ponad trzystu artystów i in telektualistów z całego świata, w radzie programowej zasiądą m. in. Umberto Eco i Zygmunt Bauman. Znalazła się tam także Szwedka, Sara Arrhenius, szefowa Bonniers Konsthall. Jednym z najciekawszych i symbolicznych zarazem projektów kulturalnych jest europejska trasa koncertowa I, Culture Orchestra. Jest to owoc współpracy młodych muzyków z Ukrainy, Białorusi, Azerbejdżanu, Armenii, Gruzji, Mołdawii i Polski. Orkiestra wystąpi w najsłynniejszych salach koncertowych Europy, promując ideę Partnerstwa Wschodniego. 4 września orkiestra zagra w Sztokholmie, na Östersjöfestivalen. Przez cały okres prezydencji polska kultura będzie w Szwecji wyjątkowo widoczna. Zaplanowano m. in. otwarcie Sztok holmskiego Festiwalu Kultury spektaklem Teatru Ósmego Dnia, który wystawiony będzie w samym centrum miasta, na Sergels torg. Polska będzie też obecna na festiwalu kultury w Malmö. Ponieważ jednym z tematów programu kultural nego prezydencji jest twórczość Czesława Miłosza, na jesieni Donald Tusk, José Barroso, 01.07.2011, Warszawa Foto:www.blip.pl wydawnictwo Brombergs wyda wznowienie wierszy Miłosza oraz jego Rodzinną Europę. Na Uniwersytecie Sztokholmskim pokazana zostanie wystawa poświęcona Miłoszowi, a na naro dowej scenie szwedzkiej Dramaten odbędzie się w październiku poświęcony mu wieczór. Czeka nas też awangardowy projekt z dj-ami z krajów Part nerstwa Wschodniego grającymi w sztokholmskich klubach, wystawa poświęcona Marii Skłodowskiej-Curie w presti żowym muzeum Noblowskim, kolejna odsłona festiwalu filmowego Kinoteka Sztokholm i wiele innych wydarzeń kulturalnych. ZB: Jak należy propagować, unikalny w Europie, pakt zawarty w Polsce między środowiskami kultury a premierem, który m. in. przewiduje, do 2015 r., podniesienie do 1% budżetu nakładów na kulturę. Jest to dość dużo skoro na obronę idzie 1,95 % budżetu. AH: Kiedy plan ten zostanie już zatwierdzony przez Sejm, będziemy o tym szeroko informować. Polska zawsze była kra jem, którego dobrą markę tworzyła kultura. Mam też na dzieję, że zwiększone wydatki na kulturę przyczynią się do rozwiązywania problemów, z którymi Polska dziś się boryka. Przykładowo: poziom czytelnictwa w naszym kraju jest dziś zawstydzająco niski, a ma to związek także z kwestiami finan sowymi. Książki powinny być tańsze, należy inwestować w bi blioteki, wiele w tej sprawie możemy nauczyć się od Szwedów. To bardzo obszerny temat, ale nie ma wątpliwości, że plany zwiększenia wydatków na kulturę to niezwykle pozytywna wiadomość, która sama w sobie jest już dla Polski promocy jna. ZB: Oficjalna inauguracja polskiej prezydencji odbyła się 1 lipca w Teatrze Wielkim w Warszawie przy okazji premiery nowej inscenizacji opery Karola Szymanowskie- ett av kulturprogrammets huvudteman, kommer Brombergs Bokförlag till hösten med en nyutgåva av hans dikter och en essäsamling Mitt Europa. Vid Stockholms universitet visas en utställning om Miłosz medan Dramaten tillägnar honom en temakväll i oktober. Dj:ar från Östliga partnerskapets länder kommer att spela på olika Stockholmsklubbar, en utställning om Marie Curie visas på Nobelmuseet, det blir en ny omgång av filmfestivalen Kinoteka Stockholm och många andra kulturhändelser. ZB: Hur tänker man lansera den unika överenskommelsen mellan de polska kulturkretsarna och premiärministern, som stipulerar att de budgeterade kulturanslagen skall höjas till 1 % av budgeten fram till 2015? Det är ganska mycket med tanke på att försvarsanslagen utgör 1,95 % av budgeten. AH: När planen har fastställts av sejmen, skall vi informera vitt och brett om den. Polen har alltid varit ett land vars goda rykte haft sitt ursprung i kulturen. Jag hoppas också att de ökade kulturanslagen kommer att bidra till att lösa de pro blem som Polen idag brottas med. Till exempel ligger läsandet i vårt land på en pinsamt låg nivå, vilket även hänger ihop med ekonomin. Böcker borde kosta mindre, vi bör investera i bibliotek, här har vi mycket att lära av svenskarna. Det här är en mycket omfattande problematik men den planerade ök ningen av kulturanslagen är utan tvekan en mycket god ny het, vilket i sig är bra reklam för Polen. ZB: Den officiella invigningen av det polska ordförandeskapet skedde den 1 juli på Teatr Wielki i Warszawa i samband med premiären av en nyuppsättning av Karol Szymanowskis opera Kung Roger. Finns det symbolik i valet av platsen? AH: Många fler kulturevenemang gick av stapeln i Warszawa den 1 juli, däribland en stor musikmaraton med konserter på fyra olika scener i hela staden. Hundratals kulturprojekt kommer att genomföras under de sex månader då Polen har ordförandeskap. Detta ger utan tvekan en tydlig signal om att Polen vill satsa på kultur. ZB: Vilka var de viktigaste resultaten av det svenska kungaparets statsbesök i Polen i maj? AH: I politiskt hänseende var det undertecknandet av dekla rationen om utökat strategiskt samarbete, särskilt i frågor som rör Europa, medan i ekonomiskt hänseende var det nya affärs kontakter. Hela 26 svenska företag var representerade under statsbesöket. Det blev även en medial framgång för Sverige i Polen, men också tvärtom: i Sverige publicerades glädjande nog en hel rad reportage och kommentarer om Polens ekono miska framgångar och dess växande betydelse i Europa. Besö ket har visat att det råder ett utmärkt samarbetsklimat mellan Polen och Sverige, och det har hjälpt Polen att stärka sitt anse ende i Sverige inför inledningen av ordförandeskapet. ZB: Kan Polen, som inte har agerat EU-ordförande förr, ha nytta av Sveriges erfarenheter? AH: Det svenska ordförandeskapet utmärkte sig inte bara ge nom förnämlig organisation och kommunikationsförmåga utan även genom beslutsamhet och professionalism i förhand lingarna. Detta har lett till att flera komplicerade spörsmål kunde avslutas eller föras framåt: Lissabonfördraget, de nya reglerna för tillsyn av finansmarknaderna, Stockholmspro grammet, EU-strategin för Östersjöregionen, ansträngning arna för att fortsätta EU:s utvidgningsprocess. Vi hoppas att det polska ordförandeskapet blir lika fram gångsrikt, inte bara i organisatoriskt avseende, och att Polen tar sin plats i det europeiska och globala sammanhanget som en pålitlig och betydelsefull EU-medlem. Under förberedel serna har vi av våra svenska kollegor fått många värdefulla råd och tips om hur man uppträder opartiskt och skapar konsen sus i inte sällan mycket komplicerade förhandlingssituatio ner. Utsikterna för ett gott polskt-svenskt samarbete är goda inte minst med tanke på att den svenska sidan är välvilligt inställd till våra prioriteringar: europeisk tillväxt, säkerhet och öppenhet. ZB: Under det polska ordförandeskapet kommer man att hålla parlamentsval i Polen, vilket kan leda till regeringsskifte. Kan detta – såväl som valkampanjen – ha negativ inverkan på ordförandeskapet? AH: Val kommer att hållas vid en tidpunkt som gör det möjligt för den nuvarande regeringen att fungera ända fram tills ord förandeskapet slutar i december 2011. De inblandade tjäns temännen har tillförsäkrats kontinuitet oavsett valresultatet. Förberedelserna till ordförandeskapet har pågått under några år och de har varit så sammansatta att löpande politiska hän delser inte bör ha något inflytande på genomförandet. Tack så mycket för samtalet. go Król Roger. Czy miejsce inauguracji można odczytywać symbolicznie? AH: 1 lipca w Warszawie zaplanowano dużo więcej wydarzeń kulturalnych, wśród nich wielki maraton muzyczny, na który składały się koncerty na czterech scenach w całym mieście. W ciągu sześciu miesięcy prezydencji polskiej w UE zrealizowane zostaną setki projektów kulturalnych – niewątpliwie jest to wyraźny sygnał, że Polska chce promować kulturę. ZB: Jakie rezultaty wizyty szwedzkiej pary królewskiej w Polsce, w maju b. r., uważa Pan Ambasador za najważniejsze? AH: W aspekcie politycznym było to podpisanie deklaracji o współpracy w dziedzinach o strategicznym znaczeniu, zwłaszcza w sprawach europejskich, a w aspekcie gospo darczym są to nowe kontakty biznesowe. Podczas wizyty państwowej reprezentowanych było aż 26 znaczących szwedz kich firm. Była ona też sukcesem medialnym, szwedzkim w Polsce, ale i odwrotnie – w Szwecji ukazało się szereg reportaży i komentarzy na temat – co szczególnie cieszy – osiągnięć gospodarczych i rosnącej pozycji Polski w Europie. Wizyta pokazała, że między Polską a Szwecją panuje znakomity kli mat współpracy, pomogła też Polsce w umocnieniu, w prze dedniu prezydencji, swojej „marki” w Szwecji. ZB: Czy Polska, która po raz pierwszy obejmuje prezydencję w UE, może skorzystać z doświadczeń szwedzkich? AH: Szwedzka prezydencja wyróżniała się nie tylko znakomitą organizacją i komunikacją, ale również stanowczością i pro fesjonalizmem w negocjacjach, dzięki którym udało się zam knąć lub zaawansować wiele skomplikowanych kwestii: Trak tat z Lizbony, nowe reguły kontroli rynków finansowych, Program Sztokholmski, Strategia UE dla regionu Morza Bał tyckiego, działania na rzecz dalszego rozszerzenia UE. Liczymy na to, że polska prezydencja będzie równie udana, nie tylko pod względem organizacyjnym, i że Polska zaistnieje w kontekście europejskim i światowym jako godny zaufania i liczący się partner w UE. W procesie naszych przygotowań do prezydencji szwedzcy partnerzy udzielili nam wielu cennych rad i podpowiedzi, jak wypełniać rolę unijnego „uczciwego maklera“ i budować konsensus w niejednokrotnie skompli kowanych kwestiach negocjacyjnych. Współpracy polskiej prezydencji ze Szwecją rokuje dobrze przychylność Sztok holmu dla naszych priorytetów – Europy wzrostu, Europy bezpiecznej i Europy otwartej. ZB: W czasie trwania polskiej prezydencji odbędą się w Polsce wybory parlamentarne, w wyniku których może nastąpić zmiana rządu. Czy może to wpłynąć – jak również kampania wyborcza – negatywnie na jej przebieg? AH: Wybory odbędą się w terminie umożliwiającym obecne mu rządowi funkcjonowanie aż do zakończenia prezydencji w grudniu 2011. Ciągłość działania urzędników zaangażowanych w prezydencję będzie zapewniona niezależnie od wyniku wy borów. Przygotowania do prezydencji trwały kilka lat i były na tyle kompleksowe, że bieżące wydarzenia polityczne nie powinny mieć wpływu na jej przebieg. Dziękuję bardzo za rozmowę. Foto: Archiwum Teatru Wielkiego-Opery Narodowej Pierwszy lipca Första juli Renata Grabowska P ierwszego lipca w Operze Narodowej w Warszawie od była się uroczysta inauguracja polskiej prezydencji w Unii Europejskiej. Premier Donald Tusk stwierdził: Wszyscy mamy poczucie, że to bardzo ważny dzień w naszej historii chociaż dla Unii wymiana prezydencji to rutyna i Prezydencja to nie jest jakaś nadzwyczajna władza. Pragnął przede wszyst kim podziękować wszystkim Polakom za zbiorowy wysiłek, dzięki któremu Polska znalazła się dzisiaj w takiej pozycji. Stwierdził też, że Europa oczekuje polskiej prezydencji z pewną nadzieją. Powodem jest ta łatwa do odczytania energia Polaków. Wszędzie słyszę, że od Polaków oczekuje się tej nowej energii. Jest to wyrazem tego, że Polacy nie zwątpili w sens, w istotę UE nawet w czasach kryzysu i świat dostrzega. My przeszliśmy znacznie gorsze kryzysy w naszej historii. ... Ostatnie miesiące pokazały, że dobie kryzysu Polacy dają sobie radę i pokazują, że słowo „Solidarność” nie jest historyczną pamiątką, ani pustym sloganem. Donald Tusk – przypominając o dobrych doświadczeniach ze wspólnej historii Polski i Węgier, które sprawowały prezydencję w pier wszej połowie bieżącego roku – podziękował węgierskiemu premierowi, że pozostawia sprawy związane z prezydencją w UE w tak dobrym stanie. 10 P olens ordförandeskap i Europeiska unionen invigdes högtidligt den första juli på Nationaloperan i War szawa. Premiärminister Donald Tusk konstaterade: Vi känner alla att detta är en mycket viktig dag i vår historia även om byte av ordförandeland är en standardprocedur för Unionen och ordförandeskapet inte för med sig någon särskild maktbefogenhet. Han ville framför allt tacka alla polacker för deras ge mensamma ansträngning som har gjort det möjligt för Polen att uppnå dess nuvarande position. Han sade också att Europa hade vissa förhoppningar inför det polska ordförandeskapet. Skälet till detta är polackernas påtagliga energi. Överallt får jag höra att man har förväntningar på detta energitillskott. Detta är föranlett av att polackerna inte har haft några tvivel om EU:s mål och mening ens i kristiderna och världen har uppmärksammat detta. Vi har gått igenom betydligt värre kriser i vår historia. … De senaste månaderna har visat att polackerna klarar sig i svåra tider och att ordet Solidaritet inte är en historisk relik eller en tom fras. Donald Tusk påminde om de goda erfarenheterna av Polens historiska kontakter med Ungern, ordförandelandet under det första halvåret, och tackade den ungerske premiärministern för att EU:s ordförandeskap läm nas över i sådant gott skick. Ordförandeskapet gör en lycklig när det börjar och lika lycklig när det slutar och man kan lämna över, sade Ungerns premiär minister Victor Orbán glatt. Invigningen av presidentskapet på Nationaloperan i War szawa var en utmärkt idé, inte bara för att det är en vacker byggnad och en vacker sal. Under de senaste åren har opera upplevt en fantastisk renässans i hela världen. Den polska ope ran bidrar till företeelsen på ett mycket betydelsefull sätt, vilket till stor del kan tillskrivas Nationaloperans ledning. Den konst närliga ledaren Mariusz Treliński, tillika förnämlig regissör, har presenterat talrika samtida operaverk, vilket i framtiden kommer att rendera honom ett monument eller i varje fall en byst i operans vestibul. T reliński har kraftigt bidragit till det stigande intresset för Karol Szymanowski och hans opera Kung Roger ge nom att under det senaste decenniet själv sätta upp detta verk dels i Warszawa, dels på Operan i Wrocław. I år blev Da vid Pountney inbjuden till arbetet med Kung Roger. Han in ledde sitt samarbete med Nationaloperan redan tidigare. I fjol presenterade han en uppsättning av Passageraren med en helt fantastisk scenografi. Denna opera är ett verk av Mieczysław Wajnberg, en polsk-judisk tonsättare som var född i Warszawa men tillbringade större delen av sitt liv i Moskva. Passageraren berättar om en kvinna som har varit fånge i Auschwitz och som efter kriget under en båtresa träffar den tyska kvinnliga kapo som hade varit hennes plågoande i lägret. Operan har inte spelats i Sovjetunionen eftersom ett koncentrationslä ger på scen skulle inbjuda till jämförelser med Gulaglägren. Wajnberg skulle kanske ha hamnat i Gulag själv om det inte hade varit för Dmitrij Sjostakovitjs beskydd. Låt oss återvända till första juli då Donald Tusk, Jerzy Bu zek, José Barroso och Victor Orbán var klara med sina tal på Operan och de utvalda som hade fått inbjudan kunde upp leva premiären av en ny uppsättning av Karol Szymanowskis opera Kung Roger i regi av David Pountney på Stora Teatern. Denne engelske regissör säger till tidningen Gazeta Wybor cza att han ”redan på åttiotalet hade planer på att sätta upp den hos English National Opera. Jag lyckads inte hitta rätt besättning och ett lämpligt sammanhang. Jag är lycklig över att det gick vägen den här gången.” Vilket sammanhang har regissören hittat idag? Och fram för allt, varför just Kung Roger? Karol Szymanowski började komponera operan 1918 ef ter att ha övertygat den framstående poeten och prosaisten Jarosław Iwaszkiewicz, för övrigt en kusin som han troligen var förälskad i, att skriva libretto. Till en början hade operan ingen framgång, särskilt i Polen där den vid sin premiär 1926 betraktades som svårbegriplig. Några år senare fick den dock ett entusiastiskt mottagande i Prag. Strax efter kriget, 1949, sattes den upp och gjorde succé i Palermo på Sicilien, det vill säga i Rogers kungadöme. Trots dessa tillfälliga framgångar har den under långa år mötts av oförståelse och fastnat utan för operalivets huvudfåra. Ett riktigt genombrott har inträffat under de senaste åren. Förutom i Warszawa och Wrocław har Kung Roger visats i Sankt Petersburg, Edinburgh, Paris, Bonn, Bregenz, Barcelona och Madrid. Prezydencja daje szczęście, kiedy się zaczyna i kiedy się kończy i można ją przekazać dalej powiedział, uszczęśliwiony, premier Węgier Victor Orban. Inauguracja prezydencji w Operze Narodowej w Warsza wie była świetnym pomysłem, nie tylko dlatego, że to piękny budynek i piękna sala. W ostatnich latach obserwujemy na całym świecie fantastyczny renesans opery. Polska opera bierze w tym bardzo znaczący udział. Niewątpliwie, w dużej mierze, dzięki kierownictwu Opery Narodowej. Jej dyrektor artystyczny a także znakomity reżyser, Mariusz Treliński, prezentuje liczne współczesne utwory operowe, za co jeszcze kiedyś będzie miał pomnik a już na pewno popiersie w westybulu opery. T reliński bardzo przyczynił się do rosnącej popularności Karola Szymanowskiego i jego opery Król Roger bo w ostatnim dziesięcioleciu sam dwukrotnie wyreżyserował to dzieło raz w operze warszawskiej i raz we wrocławskiej. Da vid Pountney zaproszony do realizacji Króla Rogera tym ra zem – z warszawską Operą Narodową już współpracował. W ubiegłym roku przedstawił, w fantastycznej scenogra fii, inscenizację opery Pasażerka, Mieczysława Wajnberga, urodzonego w Warszawie żydowsko-polskiego kompozyto ra, który większą część życia przebył w Moskwie. Pasażerka opowiada o byłej więźniarce Auschwitz, która po wojnie, odbywając morską podróż, spotyka niemiecką kapo, swoją prześladowczynię z obozu. W Związku Radzieckim opera ta nie była wystawiana bo obóz koncentracyjny na scenie skłaniałby do porównań z łagrami. Do łagru trafiłby może i sam Wajnberg, gdyby nie pewien parasol ochronny, który trzymał nad nim Dymitr Szostakowicz. Wracajmy do dnia 1 lipca, kiedy to w operze, po przemó wieniach: Donalda Tuska, Jerzego Buzka, José Barroso i Vic toraOrbana, szczęśliwcy, którzy dostali na imprezę zaprosze nia przeżyli w Teatrze Wielkim premierę nowej inscenizacji opery Karola Szymanowskiego Król Roger w reżyserii Davida Pountneya, angielskiego inscenizatora, który dziennikarce Ga zety Wyborczej mówi, że planował ją wystawić „jeszcze w latach 80., w English National Opera. Nie udało się znaleźć obsady i odpowiedniego kontekstu. Jestem szczęśliwy, że stało się to możliwe teraz.” Jaki kontekst dla Króla Rogera znalazł reżyser dzisiaj? I, przede wszystkim, dlaczego Król Roger? Karol Szymanowski przystąpił do pisania opery w 1918 roku po nakłonieniu do napisania libretta Jarosława Iwaszkie wicza, wybitnego poetę i prozaika, swojego zresztą kuzyna, w którym był zapewne zakochany. Opera zrazu nie odniosła sukcesu, szczególnie w Polsce, gdzie miała premierę w 1926 r. – nie została zrozumiana. W kilka lat później przyjęto ją z kolei entuzjastycznie w Pradze. Wkrótce po wojnie, w 1949 r., została wystawiona z sukcesem w Palermo na Sycylii, czyli w królestwie Rogera. Ale mimo tych chwilowych sukcesów, przez długie lata nie znajdowała zrozumienia i tkwiła na marginesie życia operowego. Prawdziwy przełom nastąpił w ostatnich latach. Król Roger został pokazany w Sankt Petersburgu, Edynburgu, Paryżu, Bonn, Bregencji, Barcelonie i Madrycie a także w Polsce w War szawie i Wrocławiu w reżyserii Mariusza Trelińskiego – dy rektora artystycznego opery warszawskiej. 11 Coraz bardziej rozpowszechnia się przekonanie, że wizy tówką polskiej muzyki jest nie tylko Chopin, ale i Karol Szymanowski, jak teraz widzimy, jeden z twórców na początku dwudziestego wieku nowoczesnej muzyki europejskiej. Pro gram kulturalny polskiej przydencji budowany jest na wiel kich nazwiskach współczesnych, dwudziestowiecznych, z których największe to Stanisław Lem, Czesław Miłosz i Karol Szymanowski. Opera Szymanowskiego jest: – o zawsze aktualnej rywalizacji pierwiastka apollińskiego z dionizyjskim. Jasny, kierujący się rozumem, przewidywalny i zrozumiały to postawa apollińska. Ciemny, buntowniczy, spontaniczny i szalony to postawa dionizyjska. Walka między nimi nie jest nigdy rozstrzygnięta bo postawy te uzupełniają się. Rywalizacja ta widoczna jest w każdej dziedzinie życia i sztuki. Na początku drogi muzyki rockowej The Beatles byli apollińscy a The Rolling Stones – dionizyjscy; – o kontraście między surowym, szalonym średniowiecznym chrześcijańskim ascetyzmem a barwną zmysłową kulturą średniowiecznego wschodu; – o pożądaniu, uwiedzeniu i żalu po utracie ukochanej; – o zderzeniu cywilizacji Wschodu i Zachodu, z których każda reprezentuje na zmianę pierwiastek apolliński albo dioni zyjski w różnych historycznych. Rzecz oczywista, że świat przedstawiony w dziele sztuki, zwłaszcza w konwencjonalnym i manierycznym, jak opera nie może być punktem orientacyjnym dla kogoś pragnącego zorientować się w aktualnej polityce albo szukać do niej wskazówek. Tutaj musi być zachowana konsekwentna auto nomia życia i sztuki (chociaż, oczywiście, opery nieraz bywały wyrazicielem czy zwiastunem nastrojów rewolucyjnych). Na chrześcijański dwór Rogera króla Sycylii przybywa za gadkowy Pasterz. Nie dość, że rozsiewa herezję to uwodzi, być może czarami, poddanych króla oraz jego żonę Roksanę, którzy odchodzą za Pasterzem. Królowi nie udaje się odzyskać żony. Zostaje sam i w końcowej scenie śpiewa hymn do słońca. No cóż, streszczanie opery nie ma wielkiego sensu. Tym bardziej, że reżyser oraz dyrygent postanowili nie robić pomysłami inscenizacyjnymi ani scenograficznymi kon kurencji muzyce, która jest pełna emocji i zmiennych nast rojów. Scenografia jest oszczędna i składa się właściwie tylko z monumentalnych schodów. Natomiast dyrygent, Jacek Kas pszyk, dokłada starań, by podkreślić dramatyczne zawęźlenia ekspresyjnej muzyki Szymanowskiego. Za symboliczne wydarzenie można by uznać sposób, w jaki wykonana została na spektaklu partia Roksany. Znakomita śpiewaczka, Olga Pasiecznik, nieomal w przeddzień premiery złamała nogę. Premiera jednak odbyła się i to z jej udziałem, z tym, że na scenie w roli Roksany widzieliśmy asystentkę reżysera wszakże milczącą. Olga Pasiecznik, nie mogąc się ruszać, stała na skraju sceny, przy kulisach i śpiewała swoją partię. Każdy musi sam sobie odpowiedzieć na pytanie, jak takie wydarzenie można interpretować. ❖ 12 Det finns en tilltagande insikt om att inte bara Chopin utan även Szymanowski bör räknas som den polska musikens förgrundsgestalt. Vi betraktar honom numera som en av den moderna europeiska musikens nydanare under förra seklets början. Det polska presidentskapets kulturprogram bygger på nittonhundratalets stora namn, varav de allra största är för fattaren och filosofen Stanisław Lem, poeten Czesław Miłosz och Karol Szymanowski. Szymanowskis opera handlar om flera ting: – Den ständigt aktuella rivaliteten mellan det apolloniska och det dionysiska elementet. Det ljusa, förnuftiga, förut sebara och begripliga hör till den apolloniska hållningen, det mörka, upproriska, spontana och galna till den diony siska. Kampen dem emellan blir aldrig avgjord eftersom dessa hållningar kompletterar varandra. Rivaliteten up penbarar sig t. ex. i livets och konstens varenda aspekt. I rockmusikens begynnelse var The Beatles apolloniska och The Rolling Stones dionysiska. – Kontrasten mellan den kärva, rasande medeltida kristna asketismen och den medeltida Orientens färgstarka och sensuella kultur. – Åtrån, förförelsen och den smärta som följer på förlusten av den älskade. – Kollisionen mellan österlandets och västerlandets civilisa tioner, vilka var för sig omväxlande representerar det apol loniska eller det dionysiska elementet beroende på den his toriska perioden. Den värld som beskrivs genom konst, inte minst inom en så konventionsbunden och manieristisk konstart som opera, kan knappast tjäna som en utgångspunkt för någon som vill skapa sig en bild av dagens politik eller leta efter aktuella anvisningar. Här måste man konsekvent hålla på livets och konstens autonomi (även om operor förstås inte sällan har fungerat som uttryck eller budbärare för revolutionära stäm ningar). Den gåtfulle Herden anländer till kristne kung Rogers si cilianska hov. Inte nog med att han sprider irrläror, dessutom förför han, möjligen genom svartkonster, kungens undersåtar och hans hustru Roxana som alla följer efter Herden. Kungen lyckas inte få sin hustru att komma tillbaka. Han lämnas en sam och sjunger i slutscenen en hymn till solen. Nå ja, det är inte särskilt meningsfullt att sammanfatta operan, inte minst med tanke på att regissören och dirigenten hade bestämt sig att låta teatraliska och scenografiska påhitt stå tillbaka för musiken som är full av känslor och växlande stämningar. Scenografin är sparsam och består i stort sett av en monumental trappa. Dirigenten, Jacek Kasprzyk, bemö dar sig för att understryka de dramatiska knutpunkterna i Szyma nowskis expressiva musik. Sättet att framföra Roxanas parti måste betraktas som symboliskt. Den förträffliga solisten Olga Pasichnyk bröt be net strax före premiären. Ändå blev premiären av och hon var med, fast på scen fick vi i Roxanas roll se en regiassistent, om än tystlåten. Olga Pasichnyk, som var förhindrad att röra sig omkring, sjöng sitt parti stående vid kulisserna på sidan av scenen. Det är upp till var och en att fundera på hur denna hän delse kan tolkas. ❖ Foto: Marcin Oliva-Soto Półroczny festiwal polskiej kultury Z Michałem Merczyńskim, dyrektorem Narodowego Instytutu Audiowizualnego, rozmawiają Andrzej Jonas i Witold Żygulski: En halvårslång polsk kulturfestival Andrzej Jonas och Witold Żygulski samtalar med Michał Merczyński, direktör för Nationella ljud- och bildinstitutet Czy prezydencji w Radzie Unii Europejskiej zawsze towa rzyszy program kulturalny? Åtföljs ordförandeskapet i EU: s ministerråd alltid av ett kulturprogram? Od programów kulturalnych ostatnich paru prezydencji róż ni nas skala przedsięwzięcia. Istnieją trzy osie naszych pro jektów. Pierwszy to Sztuka dla zmiany społecznej (Art for Social Change), która jest także główną ideą Kongresu Kultury we Wrocławiu. Drugą jest sprawa coraz większego znaczenia in stytucji pozarządowych w pejzażu kulturalnym. W UE mamy obecnie Rok Wolontariatu i Społeczeństwa Obywatelskiego. Trzecią osią jest idea Partnerstwa Wschodniego i spojrzenie na ten projekt polityczny także jako wyzwania w zakresie wspólnoty kulturalnej. Na przykład wystawa w Białymstoku będzie przygotowywaną przez 10 artystów z krajów Partner stwa, następnie będzie pokazana w Kijowie, a potem w Kra kowie w trakcie konferencji Partnerstwa Wschodniego. Det är formatet som skiljer vår satsning från de senaste pe riodernas kulturprogram. Våra projekt har tre huvudte man. Det första är Konst för samhällsförändring (Art for Social Change), som även utgör huvudmotivet för kulturkongressen i Wrocław. Det andra handlar om frivilligorganisationernas växande roll inom kulturlandskapet. Just nu har vi inom EU Europaåret för frivilligarbete. Det tredje temat är Östliga partnerskapet samt kulturell gemenskap som en uppgift för detta politiska projekt. En utställning i Białystok för bereds exempelvis av tio konstnärer från Partnerskapets länder, sedan kommer den att visas i Kiev och till slut i Kraków i samband med en konferens om Östliga partnerskapet. 14 Har det under de senaste åren hänt något inom polsk kultur som skulle minska avståndet till den europeiska kulturens huvudfåra? Czy w ostatnich latach w polskiej kulturze wydarzyło się coś, co zmniejszyłoby dystans dzielący ją od mainstreamu kultury europejskiej? Ett sådant avstånd existerar inte längre. Polska skapande konstnärer inom teater, musik och bildkonst ligger mycket bra till. Mirosław Bałka, Wilhelm Sasnal, Katarzyna Kozyra representeras av världens största och bäst renommerade galle rier. Några privatägda gallerier har exponerat dessa konstnärer på ett sätt som ingen statlig institution skulle ha varit i stånd att prestera. Inom teatern är sådana namn som Krystian Lupa, Grzegorz Jarzyna, Krzysztof Warlikowski och Jan Klata kän da i hela Europa och även utanför. Världens största teaterfes tivaler som den i Edinburgh eller Holland Festival bjuder in dessa konstnärer som inte bara får tillfälle att presentera sina bästa verk utan även sätter upp produktioner i samarbete med kollegor från utlandet. Även inom musiken befinner vi oss i främsta led tack vare klassikerna som Krzysztof Penderecki, Witold Lutosławski och Henryk Mikołaj Górecki, men även de yngre som Paweł Mykietyn och Paweł Szymański. I maj gavs i New York en konsert inom ramen för Unsound-festiva len där vi har presenterat Mykietyns 3D-verk 3 för 13. Jag anser att ett kulturarv inte hör till det förgångna utan till framtiden. Idag gör vi en remix av det, samtidskulturen är mycket mera homogen till sin karaktär, skillnaden mellan finkultur och populärkultur luckras upp, allting är en stor smältdegel, man kan inte urskilja någon dominerande rikt ning. Kultur blir till ett slags utmaning, ett projekt, en upp gift som vi alla är delaktiga i. Ten dystans dziś już nie istnieje. Kondycja polskich twórców w dziedzinie teatru, muzyki, sztuk wizualnych jest bardzo dobra. Obecność Mirosława Bałki, Wilhelma Sasnala czy Katarzyny Kozyry w największych, najbardziej prestiżowych galeriach na świecie to fakty. Kilka prywatnych galerii wypromowało tych artystów w sposób, w jaki nie zdołałaby tego dokonać żadna instytucja państwowa. W teatrze takie nazwiska jak Krystian Lupa, Grzegorz Jarzyna, Krzysztof Warlikowski czy Jan Klata są powszechnie znane w całej Europie i nie tylko. Największe światowe festiwale teatralne jak Edynburg czy Holland Festival zapraszają tych twórców, którzy nie tylko prezentują tam swoje osiągnięcia, ale także koprodukują z za granicznymi partnerami. W muzyce, za sprawą klasyków – Krzysztofa Pendereckiego, Witolda Lutosławskiego, Hen ryka Mikołaja Góreckiego, ale także młodszych – Pawła Mykie tyna, Pawła Szymańskiego, także jesteśmy w czołówce. W maju w Nowym Jorku odbył się koncert w ramach festiwalu Un sound, gdzie pokazywaliśmy nagrany w technologii 3D utwór Mykietyna 3 dla 13. Uważam, że dziedzictwo kulturowe nie jest przeszłością, tylko przyszłością. Remiksujemy je dziś, współczesna kultura ma o wiele bardziej homogenne oblicze, zanika różnica mię dzy kulturą wysoką a niską, wszystko jest wielkim tyglem, nie można mówić o jakimś dominującym kierunku. Kultura staje się swego rodzaju wyzwaniem, projektem, zadaniem, w którym wszyscy uczestniczymy. Vad vill du visa under det halvår då Polen innehar ordförandeskap? Vi vill visa de saker som är mest karaktäristiska för de stäl len där periodens viktigaste evenemang kommer att äga rum. Sammanlagt räknar vi med närmare tusen evenemang i Polen och nära fyra hundra i utlandet. Här ingår såväl våra projekt som återkommande evenemang under ordförandeskapets be skydd. Man kan säga att det blir en halvårslång oavbruten polsk kulturfestival. Medan den pågår, kommer vi att för söka skapa många nya tillfällen till samarbete mellan polska och utländska konstnärer, men även mellan polska konstnärer som hittills inte har låtit sina spår korsa varandra. Vi satsar på den bredaste möjliga dialog med europeiska konstnärer. Vi strävar efter det bredaste möjliga perspektiv på det som är vik tigt i den polska kulturen med avseende på dess förhållande till Europa. Vi hoppas att dessa gemensamma ansträngningar blir ordförandeskapets varaktiga kulturella bidrag. Kongressen i Wrocław blir det polska presidentskapets centrala händelse på kulturens område … – Kongressen vilar på fyra pelare. Å ena sidan blir det ett möte mellan EU-medlemsländernas politiker och kulturministrar. Å andra sidan skall man hålla tio paneldebatter som tillägnas de väsentligaste frågorna inom samtida europeisk kultur: för hållandet mellan kultur och makt, kulturlobbying, utveck lingsproblem som är förknippade med kulturens digitalise ring – för att ta några exempel på debattämnen. Den tredje pelaren utgörs av konferensen Soul for Europe, ett periodiskt återkommande möte mellan EU-parlamentariker och företrä Co chce Pan pokazać w ciągu półrocza polskiej prezydencji? Chcemy pokazać rzeczy najbardziej charakterystyczne dla tych miejsc, gdzie będą odbywały się najważniejsze imprezy prezydencji. Łącznie, przewidujemy ok. 1000 imprez w Polsce i ok. 400 za granicą. Są to zarówno nasze projekty jak i im prezy cykliczne, które uzyskały patronat prezydencji. Można powiedzieć, że przez pół roku trwał będzie nieustający festiwal polskiej kultury. W jego trakcie będziemy się starali tworzyć wiele nowych sytuacji, w których współpracować ze sobą będą artyści polscy i zagraniczni, a także ci polscy twórcy, którzy dotychczas nie łączyli swoich dróg artystycznych. Stawiamy na jak najszerszy dialog z twórcami europejskimi. Szukamy jak najszerszego spojrzenia na to, co jest dziś ważne w kul turze polskiej w jej relacji z Europą. Mamy nadzieję, że te wspólne przedsięwzięcia będą swoistą spuścizną kulturalną prezydencji. Centralnym punktem polskiej prezydencji w dziedzinie kultury będzie kongres we Wrocławiu... Kongres ma jakby 4 filary. Z jednej strony jest to spotkanie poli tyków, ministrów kultury krajów członkowskich UE. Z drugiej, przewidziano 10 paneli tematycznych poświęconych najistot niejszym zagadnieniom współczesnej kultury europejskiej. Re lacja kultura-władza, lobbying kulturalny, problemy rozwoju epoki cyfryzacji kultury – to przykłady tematów. Trzeci filar to konferencja Soul for Europe, cykliczne spotkanie europar lamentarzystów oraz przedstawicieli NGOs, po raz pierwszy 15 Foto: Marcin Oliva-Soto odbywające się w Polsce; tematami sesji będą projekt Europej ska Stolica Kultury oraz kwestia długofalowego finansowania kultury przez UE. Czwarty wreszcie filar Kongresu to festiwal Art for Social Change. Oczywiście, cały program konstruowany jest w ścisłej współpracy ze wszystkimi instytucjami kulturalnymi oraz władzami Wrocławia. Jego mieszkańcy, mamy nadzieję, będą w stanie poczuć, że Kongres i jego imprezy towarzyszące wniosły coś ważnego i ciekawego w ich codzienne życie. Moim zdaniem, Wrocław to miasto, które przez ostatnie 20 lat najbardziej świa domie i konsekwentnie buduje swój kapitał społeczny w opar ciu właśnie o kulturę. Najlepszym dowodem na to jest fakt wyboru na Europejską Stolicę Kultury 2016 roku. ❖ 16 dare för frivilligorganisationer som för första gången hålls i Polen. Sessionerna ägnas åt projektet Europas kulturhuvud stad och åt EU:s långsiktiga kulturfinansiering. Kongressens fjärde pelare blir festivalen Art for Social Change. Hela programmet sätts förstås ihop i nära samarbete med stadens kulturinstitutioner och myndigheter. Wrocławborna kommer förhoppningsvis att uppfatta att kongressen och de åtföljande evenemangen tillför deras vardag något värdefullt och intressant. Wrocław är i mitt tycke den stad som under de senaste 20 åren mest medvetet och konsekvent har byggt upp sitt sociala kapital med stöd av just kulturen. Det bästa beviset är att staden har valts till Europas kulturhuvudstad år 2016. ❖ Deo gratias Paweł M. Nawrocki Jedynym celem czterodniowej pielgrzymki zorganizowanej przez łódzkich Księży Pallotynów był udział w uroczystościach beatyfikacyjnych Jana Pawła II w Watykanie. Målet med den fyra dagar långa pilgrimsfärden som organiserades av Pallottiorden i Łódź var att delta i saligförklaringen av Johannes Paulus II i Vatikanen. Po przyjeździe do Rzymu, w sobotnie popołudnie, czym prędzej När vi kom fram till Rom på lördagseftermiddagen begav vi udaliśmy się jak najbliżej Placu św. Piotra, by po jego otwarciu o świcie następnego dnia spróbować znaleźć się przynajmniej w jego obrębie. Ze zdziwieniem stwierdziliśmy, że nic nie utrudnia dostania się do tylnych sektorów niemal pustego placu. Jednak po kilku godzinach pojawiła się żandarmeria i służby porządkowe, coraz bardziej zdecydowanie wypraszając wciąż napływające grupy pielgrzymów. Na nic zdały się nasze protesty i perswazje. Około północy stopniowo zostaliśmy „przekierowani” na tyły już dość pokaźnej rzeszy pielgrzy mów, w oczekiwaniu na wejście koczujących na ulicach w miejscu wskazanym przez organizatorów uroczystości. Po półtorej godziny tłum ożywił się, sukcesywnie prąc w kierunku Bazyliki św. Piotra. Owa „wędrówka” w coraz większym ścisku, z krótszymi bądź dłuższymi przerwami, trwała kolejnych kilka godzin, aż do zapełnienia się placu. Na myśl przychodziły słowa Jana Pawła II: wymagajcie od siebie nawet gdyby inni od was nie wymagali. Niektórzy, wyczerpani podróżą i niedostatkiem snu, po drodze rezygnowali zajmu jąc miejsca na jezdni i chodnikach wzdłuż Via Conciliazione, niektórzy tracili przytomność. Najwytrwalsi, „zakleszczeni” w napierającym tłumie, około godziny ósmej – po kontroli wykrywaczami metalu, wszak wśród zgromadzonych mieli być także najwyżsi przedstawiciele państw – wypełnili Plac św. Piotra. Początkowe obawy o pogodę wraz z chmurami rozwiał po ranny wiatr. Słońce, w miarę zbliżania się godziny rozpoczęcia uroczystości, przygrzewało coraz silniej, podkreślając atmo sferę radosnego oczekiwania. Dominowała biel i czerwień pol skich flag i transparentów, ale nie zabrakło też flagi szwedzkiej i innych narodowości. Ponad głowami już od poprzedniego wieczora kiść czerwonych balonów wysoko unosiła transpa rent z napisem: Deo gratias – Bogu dzięki. Wiele osób, rozłożywszy śpiwory lub karimaty, próbowało choć przez kilka chwil ukoić zmęczenie przysypiając, relak sując się lub nadrabiając zaległości w jedzeniu oraz gasząc pragnienie. Zarówno po drodze jak i na placu zdarzały się spontaniczne gesty wzajemnej pomocy, życzliwości w myśl bardzo bliskiego Janowi Pawłowi II fragmentu Ewangelii: jedni drugich brzemiona noście. Zbliżała się godzina rozpoczęcia liturgii. Oficjalne delegacje państwowe i kościelni dostojnicy zajmowali swoje miejsca. O niecierpliwości, z jaką oczekiwano na przybycie oss direkt så nära Petersplatsen det gick att komma, för att komma in på området när det öppnade i gryningen nästa dag. Förvånade kunde vi konstatera att det inte fanns någon ting som hindrade oss från att nå den bakre delen av den så gott som tomma platsen. Efter några timmar kom dock gen darmeriet och ordningsvakter och körde bort grupperna av pilgrimer som hela tiden strömmade till. Våra protester och övertalningsförsök var lönlösa. Runt midnatt ”styrdes” vi suc cessiv längst bak i den ganska ansenliga skaran av pilgrimer för att avvakta att de som slagit läger på gatorna på särskilt anvisade platser skulle komma in. Efter en och en halv timme vaknade folkmassan till liv och tryckte på mot Peterskyr kan. Denna ”vandring” i allt värre trängsel, med korta och långa avbrott, pågick under de följande timmarna tills hela den öppna platsen var fylld. Jag kom att tänka på Johannes Paulus II:s ord Kräv mer av er själva, även då andra inte kräver något av er. En del som var trötta efter resan och av sömnbrist gav upp och slog sig ner på gatan eller trottoaren längs Via della Conciliazione, andra svimmade av. De mest uthålliga, som var ”fastkilade” i folkmassan som tryckte på, fyllde runt klockan åtta Petersplatsen, efter att först ha passerat genom metalldetektorer – bland de församlade fanns ju även höga företrädare för olika länder. Morgonens farhågor beträffande vädret skingrades till sammans med molnen av en morgonbris. Solen värmde allt mer ju mer den timme då högtidligheterna skulle inledas när made sig och underströk på så vis stämningen av glad förvän tan. Vita och röda polska flaggor och banderoller dominerade, men det saknades inte svenska och andra flaggor. Högt över allas huvuden svävade sedan föregående dag en klase röda bal longer och en banderoll med texten Deo gratias (Tack Gud). Många personer hade brett ut sina sovsäckar och liggun derlag för att försöka återhämta sig genom att sova lite, vila eller äta lite och släcka törsten. Såväl på vägen som på den öppna platsen uppstod spontana gester av ömsesidig hjälp och välvilja, som i fragmentet från evangeliet som stod Johannes Paulus II så nära: Bär varandras bördor. Timmen då liturgin skulle börja närmade sig. De offici ella delegationerna och kyrkans dignitärer intog sina platser. Applåderna som hördes så fort det verkade som att hans ge stalt skymtade visade gång på gång med vilken otålighet man väntade på att påven Benedictus XVI skulle komma. Genom 17 Foto: Paweł M. Nawrocki Rzym, 1 maja 2011/Rom, 1 maj 2011 papieża Benedykta XVI, świadczyły raz po raz rozbrzmiewające oklaski gdy wydawało się, że w oddali majaczy jego postać. Pielgrzymi chcieli, witając go w ten serdeczny sposób, jak najgoręcej podziękować za tak rychłe wyniesienie na ołtarze Jana Pawła II. Szczególnie podniosła była pierwsza część uroczystości bezpośrednio związana z włączeniem Sługi Bożego w po czet błogosławionych. Atmosferze skupienia i zmęczeniu towarzyszyła radość – może szczególnie Polaków – z wyniesie nia na ołtarze „Papieża z dalekiego kraju”. Jej wyrazem były dalsze oklaski: podczas czytania życiorysu wciąż jeszcze Sługi Bożego i prośby o jego beatyfikację. Wreszcie rozbrzmiały nie kończące się, wielominutowe, oklaski, którym towarzyszyły łzy wzruszenia, gdy, wraz z wygłoszeniem przez Benedykta XVI oficjalnej formuły beatyfikacyjnej, uniosła się zasłona ukazując uśmiechnięte oblicze nowego Błogosławionego. Burzliwy aplauz powtarzał się wielokrotnie podczas dalszej części liturgii. Na myśl przychodziły równie długie i burzliwe owacje towarzyszące jeszcze nie tak dawno pojawiającemu się pośród wiernych Janowi Pawłowi II. Z reakcji i rozmów wynikało, że zebrani w Rzymie piel grzymi widzieli w beatyfikowanym Papieżu nie tylko głowę Kościoła. Dla wielu był on po prostu bliskim człowiekiem, przyjacielem, ojcem, nauczycielem wiary i modlitwy, prze wodnikiem po ścieżkach życia, pokornym sługą Boga i ludzi, afirmującym ludzką osobę i jej człowieczeństwo jako drogę obraną przez Kościół, poprzez swe „zawołanie”: Totus Tuus bezgranicznie oddanym Matce Najświętszej. Obecność Jana Pawła II wyczuwalna była ponad Placem św. Piotra i pośród zgromadzonych wiernych – jak sześć lat temu, podczas jego pogrzebu i wcześniej, w czasie papieskich audiencji. Kończąc mszę świętą Benedykt XVI zwrócił się do pielgr zymów z poszczególnych grup językowych. Odpowiedzią na słowa wypowiedziane po polsku były gromkie oklaski i okrzyki: 18 dziękujemy, dziękujemy, ... . Gdzieniegdzie pojawiały się też – znacznie rzadsze niż podczas uroczystości pogrzebowych – zawołania: Santo Subito – Święty natychmiast. Do wnętrza Bazyliki, aż do godzin nocnych i dnia na stępnego, napływały tłumy ludzi chcących złożyć hołd, pomodlić się, podziękować i prosić o dalsze łaski przed spoczywającą u stóp konfesji św. Piotra trumną z doczesnymi szczątkami nowego Błogosławionego. Ludzie przechodzili w skupieniu; inni, trwający na modlitwie nieco z boku od przesuwającej się rzeszy pątników z różnych rejonów świata, pogrążyli się w modlitewnej zadumie i łzach. Jedynie części spośród ponad miliona pielgrzymów przybyłych do Wiecz nego Miasta udało się wziąć udział w tym szczególnym mis terium śmierci i wiekuistej chwały. Wracając z Rzymu modliliśmy się pełni nadziei, że nie bawem powszechność kultu Jana Pawła II zostanie potwier dzona aktem kanonizacyjnym.❖ Paweł M. Nawrocki att hälsa honom på detta hjärtliga sätt ville pilgrimerna tacka så innerligt för en så skyndsam saligförklaring av Johannes Paulus II. Särskilt högtidlig var första delen av ceremonin som var direkt förbunden med att Guds tjänare upptogs bland de sa ligförklarade. Den koncentrerade och utmattade stämningen följdes av glädje – kanske i synnerhet bland polackerna – när ”Påven från det avlägsna landet” saligförklarades. Det tog sig uttryck i ytterligare applåder under läsningen av Guds tjäna res levnadsbeskrivning och bönen om hans saligförklaring. Slutligen ljöd applåder som aldrig ville ta slut och som följdes av tårar av sinnesrörelse när ett porträtt av en leende Johan nes Paulus II avtäcktes och Benedictus XVI formellt tillkän nagav saligförklaringen. Stormande applåder uppstod flera gånger under den fortsatta liturgin. Man kom att tänka på de lika långa och stormande applåderna som åtföljde Johan nes Paulus när han för inte så länge sedan visade sig bland de troende. Av reaktionerna och samtalen följde att pilgrimerna som samlats i Rom inte bara såg en kyrkans överhuvud i den sa ligförklarade påven. För många var han helt enkelt en nära anhörig, en vän, en far, en lärare i tro och bön, en vägvisare på livets väg, en ödmjuk Guds tjänare och människornas tjänare som bekräftade människans person och hennes mänsklighet som en väg vald av Gud, genom sin ”kallelse”: Totus Tuus, gränslöst hängiven Heliga Guds moder. Johannes Paulus II:s närvaro var förnimbar över Peters platsen och bland de troende som samlats – liksom för sex år sedan, under hans begravning och tidigare, under de påvliga audienserna. När Benedictus XVI avslutade den heliga mässan vände han sig till pilgrimer från olika språkgrupper. Responsen på hans ord på polska var rungande applåder och skrik: ”Tack, tack …” På sina ställen hördes också – betydligt mer sällan än under begravningsceremonin: Santo subito – Helgon meddetsamma. Ända fram på småtimmarna och dagen därpå strömmade horder av människor in i Peterskyrkan för att hedra, bedja, tacka och be om fortsatt nåd framför kistan med den nyligen saligförklarades jordiska kvarlevor, vid foten av aposteln Pet rus viloplats. Folk gick förbi under andakt; andra som stannat till för att bedja vid sidan om de förbipasserande skarorna av pilgrimer från olika delar av världen var gråtande försjunkna i begrundan. Det var bara ett fåtal av de mer än en miljon pilgrimer som anlänt till Den heliga staden som lyckades få ta del i detta speciella mysterium av död och evig ära. När vi kom tillbaka från Rom bad vi, fulla av hopp, att den utbredda dyrkan av Johannes Paulus II inom kort kommer att bekräftas med en kanonisering. ❖ Paweł M. Nawrocki. www.stockholmwerkstatte.se Stanisław Rodziński, Czerwony dom/Röda hus, 2006, olej na płótnie/olja på duk Stanisław Rodziński malarz światła i samotności ljusets och ensamhetens målare S tanisław Rodziński maluje ukrzyżowanie, opłakiwanie, nieraz: sceny z drogi krzyżowej. Jest to sztuka religi jna, ale nie konfesyjno-użytkowa. Artysta na naszych oczach bada i interpretuje świat, ale nie składa nam wyzna nia wiary. Dlaczego zresztą nam – przypadkowym widzom – miałby je składać? Nieraz komentatorzy wyróżniają drugi nurt tematyczny twórczości Rodzińskiego – pejzaże, ale to nieporozumienie: te pejzaże są dalszym ciągiem ukrzyżowań, ich dopełnieniem, interpretacją. Tragedię a jednocześnie nadzieję Golgoty malarz przekłada na metaforę światła i ciemności, najlepiej w formie błyskawicy rozcinającej szaro-granatowe pejzaże. Błyskawica trwa trzy sekundy – na obrazie Rodzińskiego to światłość wiekuista. S tanisław Rodziński målar korsfästelsen, begråtandet, inte sällan scener ur Golgatavandringen. Hans konst är reli giös men det är ingen konfessionell brukskonst. Målaren utforskar och tolkar världen inför våra ögon men han avger inte sin trosbekännelse. Varför skulle han för övrigt bekänna sin tro för oss tillfälliga betraktare? Rodzińskis kännare urskiljer ibland landskap som ytter ligare ett tematiskt huvudspår i hans konst men det bygger på ett missförstånd: dessa landskap är korsfästelsernas för längning, deras fullbordan och uttolkning. Målaren översät ter Golgatas tragedi och dess hopp till ljusets och mörkrets metafor, helst i skepnad av en blixt som skär igenom de gråa och mörkblåa landskapen. En blixt varar i tre sekunder – i Rodzińskis tavla blir den det eviga ljuset. Stanisław Rodziński Ohne mitleid-Rozstrzeliwana/Ohne mitleid-Arkebuserad, 1977, collage na płótnie/collage på duk 21 W pejzażach pojawiają się samotne domostwa, właściwie ciemne bryły domopodobne pozbawione kominów, okien i drzwi. Nieludzkie, niekojarzące się z domowym ogniskiem, ale raczej z niedostępnością, z izolacją, również mentalną – samotną rozpaczą. Z mroku wydobywa je delikatne, podświetlające od tyłu światło. Mrok w obrazach Rodzińskiego jest zarówno znakiem końca, jak i zapowiedzią wiecznego początku, rodzajem zasłony oddzielającej realność od transcendencji – pisze, wyjątkowo trafnie, krytyk. Na obrazach pojawiają się też ludzie. Skręcone ekspresyjnie sylwetki – jedna lub dwie – płaskie, jakby wciśnięte w grubo położone tło, które nigdy nie jest znaczeniowo neutralne. To być może paradoks, ale nawet najbardziej dramatyczne obrazy Rodzińskiego nie mają żadnej anegdoty, narracji, nie gadają do widza, lecz działają na odbiorcę przede wszystkim ekspresją koloru wypełnionego wewnętrznym, odrealnionym światłem. Rodziński wydaje się korzystać – jak artysta średniowieczny – z ograniczonego zestawu tematów, czy też motywów, nie rzadko religijnych. Motywy te ubiera w nowoczesną formę, ekspresyjną, nieraz na pograniczu sztuki abstrakcyjnej. W po przednim numerze Suecii Polonii publikowaliśmy artykuł Stanisława Rodzińskiego o papieżu Janie Pawle II, w którym pisze m. in. o wkroczeniu nowoczesnej sztuki również do przestrzeni kościelnej. Profesor Stanisław Rodziński jest bowiem nie tylko mala rzem, ale i publicystą współpracującym z najświetniejszymi polskimi czasopismami katolickimi Tygodnik Powszechny, Znak i Więź i wieloma innymi tytułami. Urodził się i mieszka w Krakowie. Tam też studiował na Akademii Stuk Pięknych w pracowni prof. Emila Krchy, którą ukończył w 1963 r. Pracuje artystycznie, ale i naucza: w szkole podstawowej, w domu dziecka i w sławnym krakows kim Liceum Sztuk Plastycznych gromadzącym w tamtym czasie zbuntowaną młodzież. Następnie przez kilkanaście lat wykłada w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu. Od 1981, znowu w Krakowie, pracuje w swojej macierzystej uczelni a w latach 1996 – 2002 jest jej rektorem. Wykłada i współpracuje z wieloma innymi uczelniami. Jest członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, licznych towa rzystw naukowych i rad. Czynny również w organizacjach zawodowych artystów. W latach stanu wojennego brał udział w ruchu kultury niezależnej i współorganizował podziemne Towarzystwo Kursów Naukowych (tzw. Latający Uniwersytet). ❖ Ensliga hus dyker upp i hans landskap, egentligen mörka hus liknande kroppar utan skorstenar, fönster och dörrar. Omänsk liga, omöjliga att förknippa med hemmets härd, inger de sna rare en känsla av otillgänglighet, isolering, även mental sådan – av ensam förtvivlan. Ett delikat bakgrundsljus får dem att träda fram ur mörkret. Mörkret i Rodzińskis tavlor är såväl ett sluttecken som ett löfte om en evig början, ett slags skynke som särskiljer realitet från transcendens – skriver en kritiker med ovanlig skärpa. Även människor framträder i tavlorna: en eller två uttrycks fullt förvridna silhuetter, platta, liksom inklämda i den tjockt pålagda bakgrunden som alltid är betydelsebärande. Det kan tyckas paradoxalt att inte ens Rodzińskis mest dramatiska tav lor rymmer någon anekdot eller berättelse. De försöker inte tala till åskådaren utan påverkar mottagaren framför allt genom den expressiva färgens inre, overkliga ljus. I likhet med medeltidskonstnärer använder Rodziński ett begränsat urval av motiv som inte sällan är religiösa. Han klär dessa motiv i en modern, expressiv form som ofta tan gerar abstrakt konst. I Suecia Polonias föregående nummer publicerade vi Stanisław Rodzińskis artikel om påven Johan nes Paulus II. Där skrev han bl. a. om den moderna konstens intag i kyrkorummet. Professor Stanisław Rodziński är alltså inte bara målare utan även publicist. Han samarbetar med Polens förnämsta katol ska tidskrifter Tygodnik Powszechny, Znak och Więź samt med flera andra publikationer. Han var född i Kraków där han fortfarande bor. Där stu derade han vid Konstakademin för professor Emil Krcha och utexaminerades 1963. Vid sidan av sitt konstnärliga arbete undervisade han vid en grundskola, ett barnhem och vid det berömda Konstgymnasiet i Kraków som vid den tiden var en samlingspunkt för rebelliska ungdomar. Sedan föreläste han under ett tiotal år vid Statens konsthögskola i Wrocław. 1981 återvände han till Kraków för att arbeta vid Konstakademin vars rektor han har varit under åren 1996–2002. Han föreläser och samarbetar med flera andra lärosäten, är ledamot av den polska konst- och vetenskapsakademin och medlem i talrika andra vetenskapliga samfund. Han är även aktiv i konstnä rernas fackorganisationer. Efter införandet av undantagstillståndet deltog han i den oberoende kulturrörelsen och medverkade till att sätta upp det underjordiska så kallade flygande universitetet. ❖ Stanisław Rodziński Dom/Hus, 2006, gwasz na papierze/gouache på papper 22 Foto: Jurek Hirschberg życie grozi śmiercią livet är dödligt farligt deklaruje w swoim przedostatnim tomiku Grażyna Wojciesz ko i zastanawia się, czy jednak można to życie przechytrzyć? jak małpa z czerwonym jęzorem z trudem przyklejasz sobie białe skrzydła zmieniasz prawa grawitacji na chwilę ciążenia nie można oszukać nawet białymi skrzydłami A ten wiersz kończy ostatni tomik poetki z Brukseli: chciałabym mieć w zasięgu ręki silny środek znieczulający na tę chwilę Kiedy można już tylko chwycić się chmury Kiedy nikt nie da już spadochronu bo boję się dotyku Ziemi I te dwa wiersze tworzą klamrę tematyczną, klamrę złożoną z fobii autorki, lęków a może nawet nie tyle lęków, co po prostu z niezgody dla zderzenia z Ziemią; Wojcieszko pisze, deli katnie, o dotyku Ziemi, ale, delikatnie czy nie, dotknięcie ziemi oznacza śmierć a nie zastrzyk życiodajnej energii jak 24 utfäster Grażyna Wojcieszko i sin näst senaste diktsamling och funderar om man ändå inte skulle kunna överlista detta liv. som en apa med stor röd tunga limmar du mödosamt fast dina vita vingar ändrar tyngdlagarna för en stund tyngdkraften kan inte luras ens med vita vingar Poeten från Bryssel avslutar sitt allra senaste häfte med denna dikt: jag skulle vilja ha ett starkt bedövningsmedel inom räckhåll för den stund Då man bara har molnet kvar att gripa efter Då ingen ger mig en fallskärm längre för jag fruktar jordens beröring Dessa två dikter bildar en tematisk ram som består av po etens fobier, rädslor, eller kanske inte så mycket rädslor som helt enkelt hennes vägran att kollidera med jorden. Wojcie szko skriver finkänsligt om jordens beröring men hur fin känsligt det än låter, är jordens beröring liktydig med döden snarare än med ett tillskott av livgivande energi som i den antike Antaeus fall. Denne heros var under kommunisttiden de självlärda politikernas favorithjälte för att han på bondskt vis höll fast vid jorden. Nyckelord saknas i princip hos Wojcieszko, däremot finns nyckelbegrepp och processer. Till dem hör roterande, cirkulär rörelse som kan vara fri och utan syfte eller kräva hårt arbete. Wojcieszkos näst senaste poesibok hette Karusellen men se dan skulle sådan metafor inte räcka till på bokomslaget, den skulle vara för mild. Nästa bok fick en mycket mera brutal titel: Slakthusen i Bryssel. I begynnelsen var alltså en karusell. Efter en längre vistelse i Bryssel slutade Grażyna Wojcieszko förknippa livet med en karusell, i stället gick hennes tankar till en köttkvarn. Den svenska benämningen för detta köksredskap är mera expres siv än polskans ”köttapparat”. Det handlar alltså inte längre om någon oskyldig karusell som på sin höjd kan få oss att må illa, utan om en anordning som kan förinta en människa, krossa henne eller i varje fall förvandla till något annat än det hon hade varit. Man bör dock inte demonisera poetens kvarnmetafor. Hennes kvarn kan även mala ord och på så sätt framställa dikter. Wojcieszko berättar om detta i diktsamlingens effekt fulla inledning: Idag har den hakat upp sig och spottar upp inälvor och styckad författning. Först nu går det upp för oss vad det är för slags maskin: inget köksredskap utan en handdriven prövosten för idéer och ord. Det test som utförs av den lilla manicken är skonings löst, det är frågan om förstörande provning. En idé eller ett ord som uthärdar denna slakt, detta skärande och mosande i ett någorlunda orubbat skick, har förevisat sin nyttighet, sin bärkraft. Nästan alla Wojcieszkos dikter bär spår av sådana pröv ningar, av att vända orden ut och in, men det är inga lingvis tiska lekar utan en envis strävan att tränga in under verklig hetens täckmantel, under illusionernas och inbillningarnas tapet, att nå fram ända till kärnan. Ett äkta diktarhantverk. Och det allra viktigaste: denna mycket kloka poesi är inte det minsta känslokall och snusförnuftig eftersom den på ett mycket snillrikt och naturligt sätt underbyggs av den andres intensiva närvaro, av kärlek och erotik: jag väver med fingertoppen i din kropp binder armarnas flätverk till gobelänger Men någon överdriven sentimentalitet går inte att finna i denna poesi. Hos Wojcieszko bryter samtiden in även i alko ven. Så slutar denna dikt: jag skall skapa en hel kollektion och introducera vibrerande hantverksarbeten jag är en skicklig marknadsförare u antycznego herosa Anteusza będącego ulubionym bohate rem polityków-samouków za komuny za to, że trzymał się, jak chłop, Ziemi. W zasadzie nie ma u Wojcieszko słów kluczy, ale są klu czowe pojęcia, procesy. Jednym z nich jest ruch obrotowy, kolisty, który może być wolny, niesłużący niczemu albo być ciężką pracą. Przedostatni, powyżej wspomniana książka poetycka Woj cieszko nosi tytuł Karuzela, ale ten tytuł-metafora przestał wystarczać, jako zapewne za łagodny. Kolejna książka dostała tytuł dużo bardziej brutalny: Rzeźnie brukselskie. Najpierw była więc karuzela. Po dłuższym pobycie w Bruks eli życie przestało się Grażynie Wojcieszko kojarzyć z karuzelą a zaczęło z maszynką do mięsa na korbę. W innych językach jest lepsze określenie na ten przyrząd, bardziej wymowne, a mia nowicie młynek do mięsa. Nie jest to więc już niewinna karuzela mogąca najwyżej przyprawić nas o nudności, ale urządzenie, które może człowieka unicestwić, zmiażdżyć, a w każdym razie zmienić w coś innego, niż był dotąd. Nie należy jednak demonizować młynkowych metafor au torki. Maszynka do mielenia miele też chętnie słowa produ kując tym sposobem wiersze. O czym Wojcieszko opowiada nam w błyskotliwym wstępie do swojego zbioru: Dzisiaj się zacięła i wypluwa górą podróbki i rąbankę z konstytucji. Teraz dopiero rozumiemy, co to jest za maszyna – nie żadne kuchenne utensylium, lecz napędzany ręcznie probierz idei oraz słów. Test wykonywany przez maszynkę jest okrutny – to próba zniszczeniowa. Idea albo słowo, które jednak prze trwa, w stanie jako tako nienaruszonym tę rzeźnię – cięcie i miażdżenie – demonstruje swoją przydatność, nośność. I prawie wszystkie wiersze Wojcieszko noszą ślady takich prób, wywracania słów na nice, ale to nie żadne lingwi styczne igraszki tylko uparte dążenie, drążenie i docieranie pod powłokę rzeczywistości, pod tapetę iluzji i złudzeń – do sedna. Prawdziwa poetycka robota. I najważniesze: ta bardzo mądra poezja, nie jest w najmniej szym stopniu zimna i mózgowa, bo jest w bardzo kunsztowny, czyli naturalny, sposób podszyta intensywną obecnością dru giego człowieka, miłością, erotyką: tkam w twoim ciele opuszkiem wiążę w arrasy sploty ramion Lecz czułostkowości w tej poezji nie znajdziemy. U Woj cieszko dzisiejsze czasy wdzierają się i do alkowy. Tak kończy się ten wiersz: stworzę całą kolekcję i wypromuję wibrujące rękodzieła jestem zdolnym agentem rynkowym Zbigniew Bidakowski Zbigniew Bidakowski 25 9 wierszy Mary Madeleine Mary Madeleine (Ona umarła! … są-ż smutniejsze zgony? C. K. Norwid) (Hon dog! ... Finns det en sorgligare död? C.K. Norwid) (kiedy) kładę się do łóżka z tym i tamtym słowem (bez przerwy są powody aby się (pod) dawać) płacą mi różnie opłaca się zawsze (när) jag går i säng med ett och annat ord (jämt finns det skäl att ge sig (hän)) betalar de olika det lönar sig alltid (i to nie tak) nie uczciwie w geometrycznym trójkącie nóg z fontanną w środku (inte riktigt så) inte gediget i benens geometriska trekant med en fontän på mitten Nie, ja Nej, jag chodzę z (wywieszoną) tabliczką góry i szczyty (marzeń) na (wy) sprzedaż ślizgam językiem po płaskiej gładkiej beznadziei za trochę (pod) lizania (z wiankiem na głowie) głaskania piórem twego ego wchodzę na wierzchołki kupek czegoś żółtego niweluję do szeregu nie jak Maria Magdalena tylko raz Mary a raz Madeleine 1 26 9 dikter går omkring med en skylt (därfram me) höjder och (drömmarnas) toppar till (ut)försäljning jag glider med handen över den platta släta hopplösheten genom att stryka litet (medhårs) (med en krans på huvudet) smeka ditt ego med pennan klättrar jag upp på små högar av något gult jämnar ut till räta led inte som Maria Magdalena utan än Mary än Madeleine 1 I ja też i ja też idę w tym kondukcie zalotnym Jag med även jag går med i detta flörtiga tåg fast mina ord hade strävat åt ett annat håll nu rycks jag med av folkhopen skrider bakom kistan till det nedpräntade bladets sista viloplats mitt ibland sångens ståhej reser sig plötsligt den fallne liket hotar mig styr åt mitt håll den skräckslagna folkhopen störtar sig mot marken jag gömmer mig bakom något passande fattar mod och ropar – det är bara ett blad men ingen hör alla ligger mållösa … men vakna då 1 choć słowami byłam w inną stronę teraz porwana przez tłum sunę za trumną na miejsce spoczynku zapisanej kartki wśród hałasu śpiewów nagle wstaje poległy nieboszczyk grozi mi kieruje się w moją stronę przerażony tłum runął na ziemię ja chowam się za coś stosownego chwila odwagi i wołam — to tylko kartka ale nikt nie słyszy wszyscy leżą bez głosu …no ocknijcie się 1 Ta pani i ja dwóch bezdomnych dwa gołębie zabłąkane dziecko i wiersz i jeszcze ten deszcz deszcz zajął wszystkie miejsca na widowni Damen och jag två hemlösa två duvor ett vilset barn och en dikt och så detta regn regnet har tagit alla platser i publiken 1 1 Nasiona w kołdrę zawijasz drogocenne ziarna i dajesz mi do walizki a potem tuż przed wyjściem podpalasz im dom tym, co nas tu gościli gołymi rękoma wyrzucam przez okno palące kawałki słaniając się, przez ogień który zamyka powieki dopadam cię oczyma twoje wargi jakby mówiły — to na równy start życiowy 1 Fröna du lindar in de dyrbara fröna i täcket och vill att jag skall lägga dem i väskan och sedan precis innan vi skall gå tänder du på deras hus där de hade tagit emot oss med bara händer kastar jag ut brinnande stumpar genom fönstret vacklande på mina ben, genom elden som sluter ögonlocken får jag fatt i dig med ögonen dina läppar verkar säga – det är för en lika start i livet 1 28 Wystawa Utställningen jag väver med fingertoppen i din kropp binder armarnas flätverk till gobelänger för samman de forsande händerna i målningar inuti den omslingrade sängen pulserar en källa likt en maskin spinner jag ny materia du har ju sagt att jag är en förlängning av ditt garn jag skall skapa en hel kollektion och introducera vibrerande hantverksarbeten jag är en skicklig marknadsförare tkam w twoim ciele opuszkiem wiążę w arrasy sploty ramion skupiam w obrazach rwące ręce we wnętrzu oplecionego łóżka pulsuje źródło przędę nową materię niczym maszyna czyż nie powiedziałeś, że jestem przedłużeniem twojej dratwy stworzę całą kolekcję i wypromuję wibrujące rękodzieła jestem zdolnym agentem rynkowym 1 1 Månförmörkelse Zaćmienie księżyca vi delar på tidningen rubrikerna bokstäverna typsnitten mamy wspólną gazetę tytuły litery czcionkę i caféerna på flyget i sängen stavar vi oss igenom tiden w kawiarniach w samolotach w łóżku sylabizujemy czas egg har vuxit fram mellan våra tänder sekatörer stönar vid vartenda ord pomiędzy zębami wyrosły nam ostrza sekatory stękają na każdym słowie pirayorna under våra tungor väntar på lektiden på våra läppar endast smaken av sågspån pod językami piranie — czekają na tarło a na naszych wargach tylko smak trocin vår honeymoon har bränt sönder som tur är lyser månen strax nasz honeymoon się przepalił na szczęście zaraz zaświeci księżyc 1 1 Chwila nieuwagi Ett ögonblick av ouppmärksamhet chwila nieuwagi a staruszek dostał by się do Sali ett ögonblick av ouppmärksamhet och den gamla gubben skulle ha kommit in i Salen możliwe że tam zawalił by się dach albo wybuchła bomba det är möjligt att taket skulle ramla in eller en bomb skulle sprängas dostał by się na listę bohaterów han skulle komma med på hjältelistan ogłoszona żałoba narodowa też by go objęła den utlysta landssorgen skulle omfatta även honom „nieznany” byłoby wyryte na płycie pamiątkowej ”okänd” skulle det stå på minnestavlan strażnik go jednak nie wpuścił i w nocy zamarzł na ławce w parku men vakten släppte inte in honom och på natten frös han ihjäl på parkbänken (rano służby porządkowe wyczyściły pamięć) (ordningstjänsten rensade minnet morgonen därpå) 1 1 Czarny Svart czarny jest biały dostojny czerwony elegancki svart är vitt nobelt rött är elegant teraz kiedy nosi się tę samą suknię na każdą okazję cały czas można się weselić nu när man har samma klänning för varje tillfälle kan man festa jämt dzisiaj jest koloru piachu zimny i ciężki dwa metry ciemności nade mną idag gäller sandfärgat kallt och tungt två meter av mörker över mig a ja w czarnym jak na bal och jag i svart som till bal 1 30 1 Denna stund Ta chwila jag skulle vilja ha ett starkt bedövningsmedel inom räckhåll för den stund Då man bara har molnet kvar att gripa efter Då ingen ger mig en fallskärm längre chciałabym mieć w zasięgu ręki silny środek znieczulający na tę chwilę Kiedy można już tylko chwycić się chmury Kiedy nikt nie da już spadochronu för jag fruktar jordens beröring bo boję się dotyku Ziemi 1 1 översättning från polska: Jurek Hirschberg Grażyna Wojcieszko Hon har givit ut diktsamlingarna W oczekiwaniu (I avvaktan), Karuzela (Karusellen) och Rzeźnie brukselskie (Les abattoirs de Bruxelles) (Slakthusen i Bryssel) tvåspråkig utgåva, översatt från polska till franska av Alain van Crugten. Hennes dikter och berättelser har publicerats i polska och utländska litteraturtidskrifter. Hennes dikter har översatts till franska av Jacques Burko och Alain van Crugten och till svenska av Jurek Hirschberg. Hon deltar sedan 2005 i författarträffar Jak kura pazurem (Som en kråka) som ordnas av poetgruppen Piórnice i Kraków. Hon bor växelvis i Bryssel och i nationalparken Bory Tucholskie i norra Polen. Hon tog sin första examen vid universitet i hemstaden Bydgoszcz och ytterligare två vid universitet i Frankrike. Hon har även gått ut Författarskolan vid Jagiellonska universitetet i Kraków. Hon har forskat och föreläst vid École Centrale de Paris och vid Berkeley. För närvarande arbetar hon vid EU-kommissionen i Bryssel. Autorka tomów poezji W oczekiwaniu, Karuzela i Rzeźnie Brukselskie (Les abattoirs de Bruxelles) wydanie dwujęzyczne, na francuski przełożył Alain van Crugten. Publikuje poezje i opowiadania w prasie literackiej w Polsce i za granicą. Mieszka w Brukseli. Jej wiersze tłumaczone były na francuski przez Jacques‘a Burko i Alaina van Crugtena, a na szwedzki przez Jurka Hirschberga. Od 2005 uczestniczy w spotkaniach literackich – pod nazwą Jak kura pazurem – grupy poetyckiej Piórnice w Krakowie.Mieszka na przemian w Brukseli i w Borach Tucholskich. Pochodzi z Bydgoszczy, tam otrzymała pierwszy dyplom uniwersytecki, następne dwa we Francji. Jest też absolwentką Studium Artystyczno–Literackiego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pracowała naukowo i wykładała w École Centrale de Paris we Francji i na Uniwersytecie Berkeley w USA. Obecnie pracuje w Komisji Europejskiej w Brukseli. 31 Foto: Solaris Bus & Coach Od Bolechowa do Saint-Denis de la Réunion Från Bolechowo till Saint-Denis de la Réunion Marian Borek O rganizatorzy konferencji „Polska – europejska historia sukcesu”, w czerwcu bieżącego roku w Sztokholmie, naj ciekawsze i najżywsze wystąpienie – czy to celowo, czy przypadkowo – zostawili na koniec. Była to wartka opowieść Małgorzaty Olszewskiej o biznesie jej rodziny w podpoznańskim Bolechowie. Biznesie, który w bardzo wymagającej i konkuren cyjnej branży – motoryzacyjnej – odniósł niebywały sukces. Komercyjny, ale i prestiżowy i nie dotyczy to tylko prestiżu rodziny Olszewskich. Sukces był, jak to się zazwyczaj dzieje, wypadkową szczę ścia, dobrej koniunktury, gospodarności i talentu ale i, może przede wszystkim, wyobraźni i odwagi. Zaczęło się całkiem niedawno – w 1994 r. – i dość skrom nie: od założenia w Warszawie przedsiębiorstwa handlowego sprzedającego nowoczesne autobusy miejskie niemieckiej firmy Neoplan. W tym samym roku komunikacja miejska w War szawie kupuje pierwszy w Polsce autobus niskopodłogowy. A w następnym roku przedsiębiorstwo Neoplan Polska wy grywa przetarg na dostarczenie pięćdziesięciu autobusów dla komunikacji miejskiej w Poznaniu. Właściwa historia firmy zaczyna się jednak dopiero w 1996 r. kiedy to w Bolechowie otworzono fabrykę autobusów Neoplan. Było to zaledwie piętnaście lat temu. W tym krótkim czasie firma zdołała osiągnąć bardzo wie le: – stała się jedynym w Polsce producentem autobusów nis kopodłogowych w kilku klasach długości, 32 A rrangörerna av Stockholmskonferensen ”Polen – en eu ropeisk framgångssaga” i juni i år sparade med avsikt eller av en slump det mest intressanta och livliga fram trädandet till slutet. Det var Małgorzata Olszewskas rappa be rättelse om hennes familjs företag i Bolechowo utanför Poznań – en verksamhet som har varit oerhört framgångsrik inom den mycket krävande och konkurrensutsatta motorbranschen. Den kommersiella framgången ger prestige inte bara åt familjen Olszewski. Som brukligt är, berodde framgången på tur, gynnsam konjunktur, god hushållning och talang men kanske framför allt på fantasi och mod. Det började för inte så länge sedan – år 1994 – och tämli gen oansenligt: en nystartad agentur i Warszawa skulle sälja moderna stadsbussar som tillverkades av den tyska firman Neoplan. Samma år inhandlade Warszawas lokaltrafikope ratör Polens första låggolvsbuss. Året därpå vinner Neoplan Polska ett anbudsförfarande som avser leveransen av femtio bussar till staden Poznańs lokaltrafik. Firmans historia börjar dock på riktigt först 1996 då man inviger Neoplans bussfabrik i Bolechowo. Detta hände för bara femton år sedan. På denna korta tid har företaget lyckats uppnå en hel del: – Det har etablerat sig som Polens enda tillverkare av låg golvsbussar i ett antal längdklasser. – Redan efter fyra års verksamhet började den moder na bussen Solaris Urbino 12 gå på export till Slovakien och Tyskland. – Produktionen av trådbussar startade 2001 och turistbussen Solaris Vacanza introducerades på världsmarknaden. Två år senare tog turistbussen andra plats i tävlingen ”Coach of the Year”. – Man startade tillverkningen av den naturgasdrivna bus sen Solaris Urbino CNG och lågentrébussen Solaris Urbino Low Entry. Dessa följdes av en hybridbuss som blev den första av sitt slag i den schweiziska trafiken. – Företagets fordon har gått på export till 23 länder, bl.a. till Frankrike och Grekland där företaget har vunnit sitt störs ta kontrakt någonsin: leverans av 320 bussar. – Spårvagnstillverkning har startats. – Serietillverkningen av modellen Solaris Urbino 15 LE CNG har påbörjats. Detta nya fordon som drivs av komprimerad naturgas tar de skandinaviska marknaderna med storm. Bara under 2010 har nära 300 bussar sålts. – Den sammanlagda tillverkningen är uppe i omkring åtta tusen bussar. Rörelsen blev ett familjeföretag 2001 då familjen Olszew ski köpte ut Neoplan och ändrade firmanamnet till Solaris Bus & Coach. Förra årets försäljning av sex stadsbussar till ön Réunion (ett franskt utomeuropeiskt departement i Indiska oceanen) skall inte likställas med erövringen av världsmarknaden men den avspeglar företagets fokus på expansion, kreativitet och flexibilitet: fordonen har anpassats till det tropiska klimatet och försetts med lösningar som inte förekommer i andra So larisbussar. Företaget räds inte klimatiska utmaningar: speci alutrustade och anpassade bussar går även i trafik i närheten av polcirkeln, i Umeå. Och därmed är vi framme vid den för oss mest intressanta marknaden, den svenska. Denna marknad har fått ständigt större betydelse för So laris. Förra året blev Sverige den internationellt största köpa ren av de polska bussarna från Bolechowo. Hur ser affärerna ut i den svenska marknadens perspektiv? Solaris har idag 15 % av den svenska marknaden för stadsbussar. I Landskrona rul� lar dessutom trådbussar från Solaris. Detta är en formidabel succé om man begrundar att svensktillverkade stadsbussar från Volvo och Scania anses tillhöra de bästa i världen. Det är denna marknad som Olszewskis familjeföretag har utmanat utan några som helst mindervärdeskomplex. D et är inte lätt att sälja tekniskt avancerade polska pro dukter i Sverige eftersom polsk teknik inte har det allra bästa ryktet här, särskilt inom de sektorer där Sverige själv är världsledande, som just i bussbranschen. En typisk svensk konsument förknippar producentlandet Polen med champinjoner och äpplen. I själva verket är den polska exporten till Sverige ganska ansenlig även när det gäl ler mera förädlade produkter. Polen är en maktfaktor inom möbeltillverkningen och trämöblerna från IKEA härstammar till stor del från Polen även om de säljs under svenskt varu märke. De betraktas tämligen befogat som svenska produk ter eftersom ingen bryr sig om var de hade tillverkats, i likhet med Iphone som i konsumenternas ögon är en amerikansk produkt, inte en kinesisk. Solaris marknadsför sina egna produkter i Sverige under eget varumärke (det är förstås inga konsumentprodukter men – już po czterech latach działalności fabryki rozpoczęła eksport: do Słowacji i Niemiec, dokąd trafił nowoczesny So laris Urbino 12; – w 2001 firma zaczęła produkować trolejbusy i odbyła się świa towa premiera autobusu turystycznego Solaris Vacanza, który, dwa lata później, zajął drugie miejsce w konkursie „Coach of the Year”; – rozpoczęła produkcję autobusu napędzanego gazem ziem nym Solaris Urbino CNG oraz autobusu niskowejściowego Solaris Urbino Low Entry, a następnie autobusu hybrydowego, który stał się pierwszym autobusem tego typu jeżdżącym w Szwajcarii; – eksportowała swoje pojazdy do 23 krajów m . in do Fran cji i Grecji, gdzie wygrała największy w swej historii przetarg: na dostawę 320 autobusów; – rozpoczęła produkcję tramwajów; – rozpoczęła seryjną produkcję modelu Solaris Urbino 15 LE CNG. Nowo wprowadzony do produkcji pojazd zasilany sprę żonym gazem ziemnym szturmem podbija skandynawskie ryn ki, dokąd tylko w 2010 roku sprzedano około 300 autobusów; – wyprodukowała łącznie prawie osiem tysięcy autobusów. Przedsiębiorstwo stało się rodzinnym biznesem Olszew skich w 2001, kiedy to rodzina wykupiła udziały od Neoplana i zmieniła nazwę firmy na Solaris Bus & Coach. Sprzedaż w ubiegłym roku sześciu autobusów miejskich na położoną na Oceanie Indyjskim wyspę Reunion (zamor ski departament Francji) nie oznacza jeszcze podboju rynku światowego, ale jest symbolem woli ekspansji, kreatywności i elastyczności: pojazdy przystosowane są do zwrotnikowego klimatu i mają różne systemy nie występujące w innych pro dukowanych przez Solaris autobusach. Solaris nie boi się żadnych wyzwań klimatycznych: specjalnie przygotowane i wyposażone autobusy jeżdżą i pod kołem polarnym – w Umeå. I tak doszliśmy do rynku, który interesuje nas najbardziej – do Szwecji. R ynek ten nabierał dla Solarisa coraz większego znacze nia i w ubiegłym roku Szwecja stała się największym zagranicznym odbiorcą polskich autobusów Solaris ze wszystkich krajów, w których jeżdżą pojazdy z Bolechowa. A jak to wygląda od strony szwedzkiego rynku? Otóż Solaris ma dzisiaj 15% szwedzkiego rynku autobusów miejskich. (W Landskrona jeżdżą też trolejbusy Solarisa.) Jest to niebywały sukces zważywszy , że Szwecja sama jest producentem auto busów miejskich – Volvo i Scania – uważanych za jedne z naj lepszych na świecie. I na taki właśnie rynek, bez kompleksów, zamierzyła się firma państwa Olszewskich. Polskiej firmie nie jest łatwo sprzedać w Szwecji polskie zaawansowane technicznie produkty z powodu nienajlepszej opinii w Szwecji o polskiej technice a już zwłaszcza w branżach, w których Szwecja sama należy do czołówki światowej, jak właśnie autobusy. Przeciętnemu szwedzkiemu konsumentowi Polska, jako pro ducent, kojarzy się z pieczarkami i jabłkami. W rzeczywistości polski eksport do Szwecji, również jeśli chodzi o produkty bar dziej przetworzone, jest całkiem spory. Polska jest potęgą w meblarstwie i wielka część drewnianych mebli IKEI pochod zi z Polski, ale są one sprzedawane pod szwedzką marką i – chyba słusznie – uważane za produkty szwedzkie bo ni 33 Foto: Solaris Bus & Coach Rodzina Olszewskich: Krzysztof, Solange i stojący za nimi Jan i Małgorzata / Familjen Olszewski: Krzysztof, Solange och stående Jan och Małgorzata kogo nie obchodzi, gdzie są produkowane, podobnie jak Iphone jest – w oczach nabywców – produktem amerykańskim a nie chińskim. Solaris sprzedaje w Szwecji swoje własne produkty pod swoją marką (nie są to oczywiście produkty konsumenckie, ale jed nak takie, z których konsumenci bezpośrednio korzystają). Solaris buduje w ten sposób swój własny prestiż, jako firmy innowacyjnej, elastycznej, wytwarzającej produkty zaprojek towane dla wygody i bezpieczeństwa ludzi a także środowiska. Jednocześnie jest najbardziej wiarygodnym ambasadorem polskiej gospodarki, buduje bowiem prestiż Polski jako pro ducenta nowoczesnych, wysokotechnologicznych produktów zamazując w ten sposób skutecznie obraz kraju jako dostawcy, co najwyżej, nieprzetworzonych produktów rolnych (chociaż oczywiście najlepszych w Europie, bo ekologicznych). F irmę założył i przewodniczy jej Radzie Nadzorczej Krzy sztof Olszewski, inżynier po studiach budowy maszyn w Politechnice Warszawskiej, który wcześniej zrobił błyskotliwą karierę w Niemczech. Jako młody emigrant (po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego w 1981 r.) podejmuje w 1982 r. pracę w firmie Neoplan w Berlinie Zachodnim. W trzy lata później zostaje jej dyrektorem. Bogaty w doświadczenia wraca po czternastu latach do wolnej już Polski, by stworzyć nową jakość w polskim przemyśle samochodowym. Jego żona Solange jest z wykształcenia stomatologiem, ma za sobą kilka lat pracy naukowej w tej dziedzinie w Berlinie, ale odkąd powstała 34 spółka Solaris Bus & Coach zaangażowała się całkowicie w pracę dla firmy – jest obecnie Prezesem zarządu. Małgorzata Olszewska, córka założycieli, która tak sugestyw nie zaprezentowała firmę w Sztokholmie jest dyrektorem sprzedaży Solarisu, jej brat Jan również pracuje w firmie. Solaris jest firmą nowoczesną nie tylko dlatego, że wytwarza nowoczesne, innowacyjne produkty. Również dlatego, że jej odpo wiedzialność nie kończy się z chwilą wyjazdu autobusu za bramę fabryki. Nie mówię tu oczywiście o przewidzianych prawem gwa rancjach, rękojmiach itp., ale o programach edukacyjnych dla najmłodszych uczących zachowania w ruchu drogowym i pro gramach szkoleniowych dla kierowców autobusów, które to inicjatywy podnoszą bezpieczeństwo ruchu drogowego. Spółka, jak przystało na firmę zatrudniającą ok. dwóch tysiący osób poczuwa się do odpowiedzialności społecznej: zajmuje się działalnością charytatywną, pani Solange Olszewska działa w Polsko-Niemieckim Stowarzyszeniu Medycznym, które sama współzakładała, współpracuje ze stowarzyszeniem MONAR, animuje i sponsoruje inicjatywy kulturalne. Firma angażowała się dotąd głównie w rozwój współpracy kulturalnej polsko-niemiec kiej, co wynika zapewne z więzów łączących rodzinę Olszewskich z zachodnimi sąsiadami Polski – rodzinny biznes wyrósł w dużym stopniu z doświadczeń niemieckich. Ponieważ Szwecja stała się obecnie największym odbiorcą eksportowanych przez Solaris pojazdów, być może zainteresowanie państwa Olszewskich rozwojem współpracy kulturalnej obejmie również stosunki polsko-szwedzkie. ❖ konsumenterna är deras direkta användare). På detta sätt byg ger Solaris upp sitt eget renommé som ett innovativt och flexi belt företag vars produkter är utformade med människans komfort och säkerhet i åtanke och med fokus på miljön. Sam tidigt framstår företaget som en pålitlig ambassadör för det polska näringslivet då det bygger upp Polens goda rykte som producent av moderna, högteknologiska produkter, vilket effe ktivt motverkar dess bild som ett land som i bästa fall kan le verera oförädlade jordbruksprodukter. F öretaget grundades av dess nuvarande styrelseordföran de Krzysztof Olszewski, en civilingenjör som efter att ha studerat maskinteknik vid den tekniska högskolan i Warszawa gjorde en lysande karriär i Tyskland. Som en ung emigrant (efter att krigstillstånd hade införts i Polen 1981) tar han 1982 arbete hos företaget Neoplan i Västberlin. Tre år se nare blir han dess verkställande direktör. Rik på erfarenheter återvänder han efter fjorton år till det fria Polen för att till föra den polska fordonsindustrin nya kvalitéer. Hans hustru Solange är utbildad tandläkare och har bakom sig några års forskning inom odontologi i Berlin men sedan Solaris Bus & Coach grundades har hon ägnat sig helt och hållet åt arbetet i företaget, numera som dess verkställande direktör. Małgorzata Olszewska, grundarnas dotter som hade gjort en så övertygande presentation i Stockholm, är firmans för säljningschef. Även hennes bror Jan är anställd i företaget. Solaris är en modern industri inte bara för att det skapar moderna, innovativa produkter utan även för att dess ansvar inte slutar i samma ögonblick som bussen passerar ut genom fabriksporten. Här tänker jag naturligtvis inte på lagstad gade garantier, utfästelser etc. utan på utbildningsprogram för de yngsta som behöver lära sig rätt beteende i trafiken, på träningsprogram för bussförare – initiativ som är avsedda att förbättra vägtrafiksäkerheten. Som det anstår ett företag med nära två tusen anställda, tar man sitt samhällsansvar på allvar. Företaget ägnar sig åt väl görenhet, Solange Olszewska är verksam i Polsk-tyska medi cinska föreningen som hon har varit med om att grunda, hon samarbetar med organisationen MONAR som hjälper hemlö sa, beroende, hivsmittade och socialt utsatta, hon driver och stödjer olika kulturinitiativ. Hittills har företaget huvudsak ligen varit engagerat i att utveckla det polsk-tyska kultursam arbetet vilket säkerligen föranletts av de band som familjen Olszewski har till Polens västra granne – familjeföretaget har till stor grad vuxit fram ur deras tyska erfarenheter. Efter som Sverige numera är Solaris största exportmarknad, kom mer kanske Olszewskis intresse för utveckla kultursamarbetet även att omfatta de polsk-svenska relationerna. ❖ www.stockholmwerkstatte.se Duch Partnerstwa Foto: Aleksiej Jutin Wschodniego Östliga partnerskapets anda Jest to to naturalnie letnia alegoria nowoczesnej Polski wychylającej się ze starej wierzby: drewniane, rosochate, prastare portki, które skrywały delikatną jak obłok, wielkiej urody dziewczynę – na głowie kwietny ma wianek, w ręku – miast zielonego badylka – waltornię albo róg, ten sam, którym Wojski obwieszczał zabicie niedźwiedzia uosabiającego Rosję. Dziewczyna wychyla się na Europę z portek-pnia, co symbolizuje opuszczanie starej siermiężnej, pełnej zadr i drzazg przeszłości i, o ile zawołanie Polaka brzmi: boso, ale w ostrogach, to Polki-Polski: nago, ale z waltornią, jakby rzewnie proszącą: zadmij we mnie rycerzu, dziecię, albo najlepiej – młodzieńcze, wydmuchaj złe duchy a wdmuchaj twardo to, co masz najlepszego. Amen Detta är naturligtvis en sommarlik allegori över det moderna Polen som sticker upp ur ett gammalt pilträd: uråldriga knotiga träbrallor som döljer en molnspröd underskön ungmö – på huvudet en blomsterkrans, i handen i stället för en grön kvist ett valthorn eller ett jakthorn, samma horn som Wojski* blåste för att kungöra att björnen som var synonym med Ryssland hade dödats. Flickan lutar sig ut ur stubben-brallan mot Europa vilket symboliserar avsked från det gamla, simpla, repiga och flisiga förflutna. Medan polackens paroll är ”barfota men med sporrar”, lyder Polens-polskans anrop ”naket men med ett valthorn” som tycks besvärja vemodigt: blås i mig, riddare, barn eller helst yngling, blås bort de onda andarna och blås in det bästa du har. Amen. Zgodnie z duchem Partnerstwa Wschodniego Polskę uosabia Ukrainka (nie podała imienia) a sfotografował ją lwowski artysta – Aleksiej Jutin. I Östliga partnerskapets anda personifieras Polen av en ukrainska (namnet okänt) som har fotograferats av en konstnär från Lviv – Aleksej Jutin. * Wojski är en gestalt ur Polens nationalskaldens Adam Mickiewiczs verk Pan Tadeusz 36 Anneli Holm wykorzystała opowieści swojej urodzonej w Polsce babci, Heleny Brony (z domu Kłoczko), w pisanej w gimnazjum pracy rocznej. Praca, która opowiada o życiu babci autorki w czasie drugiej wojny światowej we wschodniej Polsce okupowanej początkowo przez ZSRR, rozwinęła się do liczącej 272 strony książki wydrukowanej w ADT digitaltryck w Borgholm w 2009 roku. Anneli miała wówczas 19 lat. Poniżej publikujemy – zamiast recenzji – krótkie fragmenty książki opisujące dramatyczny i traumatyczny epizod z życia rodziny w czasie sowieckiej okupacji. Författarinnas polskfödde mormor Helena Bronas (född Kłoczko) berättelser uttnyttjades av barnbarnet till att skriva ett projektarbete på gymnasiet. Projektarbetet som förtäljer om mormors liv under andra världskriget i östra Polen ockuperad av Sovjet blev en 272 sidor lång bok tryckt hos ADT digitaltryck, Borgholm i 2009. Anneli Holm var då 19 år gammal. Här publicerar vi – istället för en recension – ett litet utdrag ur boken som beskriver ett dramatisk och traumatisk episod. Zapomniana podróż Den glömda resan Nieprawdopodobna i prawdziwa historia En osannolik och verklighetsbaserad berättelse Anneli Holm W domu rodziny Kłoczko zapanował nieopisany zamęt. Jad Det var full fart i familjen Kłoczkos hem, Jadwiga satt och Za chwilę Kazimierz zostanie brutalnie wyprowadzony z domu przez trzech sowieckich żołnierzy. Teraz taki sam los czeka resztę rodziny: mamę Ewę, Helenę, jej brata Bronka i młodszą siostrę Jadwigę. Om en stund blir pappa Kazimierz brutalt bortförd av tre sovjetiska soldater. Nu väntar samma öde resten av familjen: mamma Ewa, Helena, hennes bror Bronek och lillasister Jadwiga. Ściana w ścianę z małą stodołą stała obora z kilkoma kro wami dzielącymi ją z kozą i dwoma końmi, którym urządzono prowizoryczną stajnię z osobnymi boksami przyozdobionymi przez dzieci tak pięknie, jak tylko potrafiły. Kiedy gromad ka zbliżała się do stajni zaskoczył ją nagły łomot i głośne, przeciągłe rżenie. Po chwili znowu coś grzmotnęło w ścianę stajni. Kiedy Ewa otwarła drzwi stodoły ujrzała Kasztana, który, jakby postradał zmysły, robił wszystko, by wydostać się ze swego boksu. Jadwiga i Helena podbiegły natychmiast do niego bez śladu lęku. Siostry usiłowały razem uspokoić uko chanego konia lecz na próżno. Vägg i vägg med den lilla ladan fanns ladugården med de få korna de ägde som delade utrymmet med en get och två hästar som hade fått ett provisoriskt stall med egna bås som barnen dekorerat så fint de kunnat. (...) När följet närmade sig stallet överrumplades de av en smäll som följdes utav ett högljutt ihållande gnägg. Genast därpå smällde det åter till i stallväggen. När Ewa öppnade stalldörren möttes hon av Kasztan som helt och hållet tappat fattningen och som gjorde allt han förmådde för att komma ut ur sitt bås. Jadwiga och Helena sprang genast fram till honom utan den minsta fruktan. Till sammans försökte systrarna att lugna ned sin älskade häst, men hästen vägrade att lyssna. wiga gorączkowo probowała znaleźć coś, co mogłaby na sie bie włożyć, Bronek stał i przyglądał się sobie w lustrze, He lena biegała dookoła w poszukiwaniu swoich książek, Ewa przygotowywała kanapki dla dzieci na drogę a tata Kazimierz naprawiał połamane krzesło. Ruszajcie się leniuchy, wsiadać natychmiast do wozu! Następnie wybrzmiał cały szereg rosyjskich słów, których znaczenia żaden członek rodziny nie zdążył pojąć, jednak przesłanie było klarowne. Czas zabawy dla małych Kłoczków skończył się, pora wydorośleć i spojrzeć prawdzie w oczy. Piękne i szczęśliwe dni już minęły, przed nimi niepewna, ale gwarantowanie posępna i ciężka przyszłość. Helena spojrzała na swój dom i odżyły w niej wszystkie wspomnienia, jakie wiązały się z rodzinnym gospodarstwem. Ogarnął ją lęk, że nigdy nie wróci do domu, że nigdy nie będzie miała domu i, co może najgorsze, że nigdy już nie zobaczy swojego ukochanego i opiekuńczego ojca ani swojego odważnego i wszystkowiedzącego starszego brata. *42 kämpade med att hitta något som hon kunde ta på sig, Bronek stod och inspekterade sig själv i spegeln, Helena sprang runt och letade efter sina böcker, (mamma) Ewa gjorde i ordning barnens lunchpaket och pappa Kazimierz höll på att reparera en trasig stol. Sätt fart era latmaskar, iväg till kärran omedelbart! Därefter följde en rad ord på ryska, vars betydelse ingen av familjmedlemmarna hann med att uppfatta, dock var budska pet glasklart. Det var nu färdiglekt för barnen Kłoczko, det var dags för dem att växa upp och se sanningen i vitögat. De vackra och lyckliga dagarna var förbi, framför dem låg istället en osäker men garanterat dyster och hård framtid. Helena blickade tillbaka på sitt hem och tänkte på alla minnen hon hade från gården. Hon fruktade att hon aldrig mer skulle komma hem, aldrig mer skulle ha ett hem, men kanske mest att hon aldrig mer skulle få se sin älskade och skyddande far eller hennes modige och allkunnige storebror. *42 37 część 4/ del 4 Mannen som lurade ödet Człowiek, który oszukał los Foto: commons.wikimedia.org Jozef Baran Piętnastoletni żydowski chłopak ucieka z transportu do obozu zagłady, przeżywa wojnę w mundurze Hitlerjugend, ostatnie trzydzieści lat życia spędza w Sztokholmie jako profesor filozofii na uniwersytecie Zakończenie opowieści o Aleksandrze Orłowskim i jego niezwykłym losie D obry anioł stróż nie od razu pofrunął za Aleksandrem do zamorskich krajów. Widocznie sprzykrzyły mu się ciągłe przeprowadzki niesfornego filozofa. Przez pół roku nasz bohater plątał się po obozie dla uchodźców czując się okropnie i zdając sobie sprawę, że, jeżeli nie zdarzy się cud, zostanie przysposobiony – jak sobie życzyli szwedzcy urzędnicy – na spawacza. Cud się jednak zdarzył, anioł w końcu przyfrunął i gdzie trzeba zainterweniował. Udało się znaleźć miejsce na uniwersyte cie, gdzie zgłosiła się grupa chętnych studentów, którzy chcieli słuchać wykładów z filozofii niemieckiej w tym języku i czytać teksty Kanta, Hegla, Heideggera w oryginale. Równocześnie okazało się, że zwolniło się na uczelni miejsce dla docenta. Aleksander otrzymał doskonałą listowną rekomendację od Kołakowskiego i Baczki, otworzył przewód habilitacyjny, wy grał konkurs na wakujące stanowisko i został zatrudniony początkowo na kilka lat, później na stałe jako wykładowca. W międzyczasie nauczył się szwedzkiego. Jego wykłady na uniwersytecie w Sztokholmie cieszyły się dużym powodzeniem. O autorytecie Aleksandra Orłowskiego jako historyka filozofii świadczy fakt, iż kierował dużym pro jektem naukowym finansowanym przez fundację bardzo zna nej rodziny przemysłowców szwedzkich (Axel & Margareta 38 Femtonårige judisk pojke flyr transportem till förintelselager, överlever kriget i Hitlerjugends uniformen, sista trettio år av sitt liv tilbringar i Stockholm som filosofiprofessor vid universitetet Sista delen av en berättelse om Alexander Orłowski och hans ovanliga livsöde S kyddsängeln följde inte med Alexander på en gång med över havet. Han blev tydligen trött på den ostyriga fi losofens ständiga flytt. Alexander fick i ett halvår driva omkring i flyktinglägret. Han kände sig hemskt illa till mods och var övertygad om att om det inte inträffade ett under så skulle han i enlighet med de svenska myndigheternas önskan bli omskolad till svetsare. Undret inträffade dock, skyddsäng eln anlände och intervenerade där det behövdes. Han lycka des få plats vid Stockholms universitetet dit en grupp studen ter som var villiga att studera tysk filosofi på originalspråket anmälde sig. De läste texter av Kant, Hegel och Heidegger. Senare visade det sig att det blev en ledig docenttjänst. Alex ander fick utmärkta rekommendationer från Kolakowski och Baczko. Rekryteringsprocessen påbörjades och Alexander fick tjänsten. Han anställdes till att börja med på några år och fick sedan fast anställning. Under tiden lärde han sig svenska. Han var en uppskattad föreläsare vid Stockholms univer sitet. Bevis på hans auktoritet som filosofihistoriker utgör det faktum att han ledde ett stort vetenskapligt projekt som fi nansierades av Axel och Margareta Ax:son Johnsson stiftelse. Han fick flera miljoner kronor för att genomföra ett projekt Fenomenologi och samtidskritik. Projektet tog fyra år och är förmodligen förknippades med Sveriges förberedelser för in trädet i EU. Därifrån härleds intresset för den kontinentala europeiska tanken och för fenomenologi. I projektet deltog förutom Alexanders doktorander, en docent och en professor från Göteborg universitet, samt en professor från Oslos och Stanfords universitet. Det vittnar om projektets omfattning. Det vetenskapliga arbetet och verksamheten på universitetet är ett ämne för en egen artikel som inte bör skrivas av mig. Natt i Lissabon och en stilettkniv Jag måste erkänna att jag blev frapperad av ett annat problem i hans öde. Hur kan det i denna till synes harmoniska män niska rymmas så mycket motsättningar, händelser och per sonligheter som skulle bryta sönder någon annan, men som i honom lägger sig lager på lager och bildar en sammanpressad helhet. När jag nämnde detta för honom skrattade han till och berättade följande historia från Lissabon. För flera år sedan då han var i Portugals huvudstad ville han se en tävling i fado. På lördagskvällen samlades stadsde lens amatörer på en nattklubb för att tävla. Man drack vin och belönade de tävlande med applåder. Det var en bra bit över midnatt när filosofen begav sig hemåt och tog en gen väg genom det nattliga Lissabon. Plötsligt la han märke till en lång man som följde efter honom på den mörka gatan. Han fick kalla kårar och för säkerhets skull, vid en gatukors ning, svängde han av in mot en mer belyst gata. Främlingen gjorde en loop och svängde även han mot gatukorsningen. Alexander bar en axelväska med pengar och dokument och situationen blev allt allvarligare. Då de gick förbi varandra grep den långe mannen tag i väskan och försökte rycka bort den. De brottades en stund tills det ur filosofens ärm stack fram en stilettkniv. Då släppte motståndaren väskan och sprang iväg. Jag blev varse – förtäljer Alexander – att jag hade uppfört mig konstigt och nästan omedvetet och som i förbigående hade jag stoppat in kniven i ärmen som på den gamla tiden i Lwow. Obevakat kröp smågangstern fram i mig. Jag måste erkänna att jag blev rädd för mig själv. Vem är jag egentligen? Lwow efter 50 år År 1992 kände Alexander att han nu var redo för en ”nostal giresa” till Lwow. 50 år är en lång tid. Men när jag klev av tåget på stationen i Lwow kände jag mig med en gång hemma. Samma station, samma gator, samma gatsten. Däremot var alla namn annorlunda. Jag behövde ingen karta. Jag hittade överallt till fots, genom små sidogator, vart jag än ville. Jag kände mig åter igen som ett barn. På samma gång var jag mycket sorgsen. Jag stannade framför huset där jag hade bott som barn och såg balkongen där jag blev fotograferad. Allt var likadant och samtidigt annorlunda. Alla människor från den tiden fattades helt enkelt! Det var en kuslig upplevelse! Jag promenerade längs med stadsdelens huvudgata där vi brukade hålla till och där det alltid var fullt med folk på kvällarna. Jag tyckte plötsligt att allt blev främmande. Var är alla dessa människor, judar, polacker? Var är jag? Det är som om de står där, men det är någon annan. Egentligen hittade jag inte barndomshemmet, fastän jag fann nästan alla hus, gator och parker. Lwows Ax:son Johnsons stiftelse). Otrzymał kilka milionów koron na przeprowadzenie badań na temat Fenomenologia i etyka współczesności. Projekt obliczony był na cztery lata, a rzecz związana – prawdopodobnie – zprzygotowaniem się Szwecji do wejścia do UE. Stąd zainteresowanie kontynentalną myślą europejską i fenomenologami. W badaniach prowadzo nych w różnych krajach Europy wzięli udział, oprócz dok torantów Aleksandra, docenci i profesorowie z Goteborga, Uppsali a nawet z Oslo, co świadczy o skali przedsięwzięcia. Praca naukowa, publikacje filozoficzne i działalność na uni wersytecie to jednak temat do osobnego artykułu, który nie pod moim piórem powinien powstać. Noc w Lizbonie i sprężynowy nóż Przyznam, że zafrapował mnie w jego losie inny problem. Jak w tym z pozoru harmonijnym człowieku mieści się tyle sprzeczności, wydarzeń, osobowości, które kogoś innego mo głyby rozsadzić, a w nim układają się jak słoje w pniu tworząc sprasowaną całość. Gdy mu o tym mówiłem, Aleksander opo wiedział mi ze śmiechem pewną historię z Lizbony. Wiele lat temu, będąc w stolicy Porugalii, zapragnął obejrzeć konkurs fado, w którejś z nocnych knajpek. W sobotę zbierają się amatorzy pieśni fado z danej dzielnicy, by występować, zaś publiczność popijając wino nagradza śpiewaków oklaskami. Było dobrze po północy, gdy filozof zabrał się do wyjścia i uciął sobie spacerek po nocnej Lizbonie. W pewnej chwili zauważył wysokiego mężczyznę kroczącego za nim ciemną ulicą. Po ple cach naszego bohatera przeszło lekkie mrowienie i na wszelki wypadek skręcił w stronę świateł na skrzyżowaniu. Obcy człowiek zatoczył łuk i również skręcił w stronę skrzy żowania. Sytuacja była o tyle niebezpieczna, że Aleksander niósł przewieszoną przez ramię torbę z pieniędzmi i dokumentami. W momencie, gdy się mijali, wysoki mężczyzna złapał za torbę Orłowskiego i próbował mu ją wyrwać. Przez minutę mocowali się, aż do momentu, kiedy z rękawa filozofa wypadł nóż sprężynowy. Wtedy przeciwnik puścił torbę i uciekł. A ja uświadomiłem sobie – opowiada Aleksander – że zachowałem się co najmniej dziwnie i to w sposób nieomal nieuświadomiony. Mimochodem włożyłem nóż do rękawa jak w starych czasach we Lwowie. Niepostrzeżenie wyszedł ze mnie tamten ulicznik. Muszę przyznać, że przestraszyłem się sam siebie: kim naprawdę jestem? Lwów – po pięćdziesięciu latach W 1992 roku Aleksander poczuł, że jest gotowy odbyć „podróż sentymentalną” do Lwowa. Pięćdziesiąt lat to kawał czasu. Jednak wychodząc z pociągu na dworcu we Lwowie poczułem się od razu jak w domu. Ten sam dworzec, te same ulice, ta sama kostka brukowa. Natomiast wszystkie nazwy ulic są pozmieniane. Plan nie był mi potrzebny ponieważ trafiałem wszędzie bezbłędnie piechotą, jak chciałem. Poczułem się znów dzieckiem. Równocześnie było mi bardzo smutno. Stanąłem przed rodzinnym domem i balkonem, na którym robiłem sobie kiedyś w dzieciństwie zdjęcie: wszystko było jakby takie same i wszystko zupełnie inne. Po prostu brakowało wszystkich tamtych 39 ludzi. Niesamowite wrażenie. Przeszedłem się ulicą stanowiącą centrum dawnej dzielnicy, gdzie mieściło się nasze korso i gdzie wieczorami robiło się rojno. Nagle wszystko wydało mi się obce. Gdzie są tamci Żydzi, gdzie są tamci Polacy, gdzie jestem ja? Niby stoję, ale to już jest ktoś inny. Właściwie to ja nie odszukałem domu dzieciństwa, choć odnalazłem prawie wszystkie domy, ulice, parki. Gdzieś wyparowała atmosfera Lwowa. Zatarte zostały ślady polskości. Kamienica Sobieskiego w rynku jest niby dobrze zachowana, ale nikt na niej nie przeczyta, z którego pochodzi wieku, i że mieszkał tutaj Sobieski. Było to smutne, nostalgiczne przeżycie. Czuję się Polakiem Sztokholm okazał się najtrwalszym miejscem pobytu Aleksan dra. Mieszkał tu ponad trzydzieści lat, miał luksusowe miesz kanie, znał doskonale język szwedzki, ożenił się po raz drugi ze Szwedką. Mimo wszystko, gdy go pytali mówił, że jest Po lakiem. W instytucie, gdzie pracuję są ludzie różnych narodowości. Jest Anglik, Nowozelandczyk i Włoch. Najwięcej jest Szwe dów, z którymi utrzymuję poprawne stosunki. Czuję się jednak emigrantem. Moje kontakty ze Szwedami są dużo luźniejsze niż z Polakami. Owszem, niby w pracy się lubimy, lecz nie wchodzimy w towarzyskie zażyłości. Polacy bardzo często cierpią z powodu szwedzkiego chłodu. Kobiety, z natury bardziej emocjonalne przeżywają próżnię powstającą wokół emigranta. Jestem może bardziej odpor ny na tę próżnię, co ma związek z moją biografią; jednak mam świadomość, że gdybym kolegom Szwedom spróbował ją opowiedzieć – niewiele z niej są w stanie pojąć. Wszystkim rządzi przypadek Pytasz jak przejścia życiowe wpłynęły na moje poglądy i filozofię? Otóż mam dość pesymistyczny pogląd na naturę człowieka. Wiem, że istnieje w człowieku pociąg do złego i dobrego a szalę przechylić może przypadek. Gdy opisuje się przestępców wojennych, zbrodniarzy hitlerowskich, rzuca się w oczy, że ich populacja nie odznaczała się większymi skłonnościami do okrucieństwa czy sadyzmu. Podobnie z ludźmi o altruistycznym typie zachowania. Jakie motywy kierowały tymi, którzy ryzykując własnym życiem pomagali np. Żydom? Bardzo trudno znaleźć wspólny motyw i wyjaśnić to w sposób czysto naukowy. To są sprawy niezwykle skomplikowane. Dlaczego niektórzy zachowywali się w sposób okrutny, a inni mieli skłonność do niesienia pomocy? Często o takim czy innym typie zachowania decyduje zbieg sprzyjających okoliczności czy niesprzyjających okoliczności. Niestet, nie mam poczucia, że człowiek jest wspaniały, święty. Wolę raczej powiedzenie Kanta, że człowiek jest zrobiony ze „spaczonego drzewa”. Poczucie metafizycznego chaosu, w którym przypadek odgrywa bardzo ważną rolę, towarzyszyło mi na każdym kroku. Czasami wydaje mi się, że jest coś po drugiej stro- 40 Pomnik Lenina we Lwowie na starej pocztówce/Gamla sovjetiska vykort - Lenins monument i Lviv atmosfär har skingrats. De polska spåren har suddats ut. Stenhuset vid torget där kungen Sobieski bodde, verkar välbevarat, men det är ingen som läser från vilket århundrade det är och att Sobieski bodde där. Det var en sorglig och nostalgisk upplevelse. Jag känner mig polsk Stockholm blev den ort han har bott på längst. Han bodde här drygt 30 år, hade en fin lägenhet, talade utmärkt svenska, bode tillsammans med en svenska. Men trots det, då han blev tillfrågad, sade han att han var polack. På institutet där jag arbetar finns det människor av olika nationaliteter, från England, Nya Zeeland, Italien. De flesta är svenskar med vilka jag upprätthåller goda relationer. Men jag känner mig som en emigrant. Mina kontakter med svenskar är mycket lösare än med polacker. Vi trivs med varandra på jobbet men umgås inte privat. Polacker lider ofta av den svenska kyligheten. Kvinnorna som av naturen är mer emotionella lider mer av det tomrum som bildas runt en emigrant. Jag är mer immun mot detta p g a mitt kringflackande liv. Jag är medveten om att om jag försökte berätta om det skulle de inte förstå mycket. Allt styrs av slumpen Du frågar på vilket sätt mina upplevelser under kriget har påverkat mina åsikter och filosofi? Det är så att jag har en ganska pessimistisk syn på människans natur. Jag vet att i varje människa finns dragning till både det onda och det goda. Vilket som väger över styrs kanske av slumpen. När man beskriver krigsförbrytare, nazistbrottslingar, lägger man märke till att den populationen inte utmärker sig för att vara mer benägen till grymmare eller mer sadistiska handlingar. På samma sätt är det med människor med altruistisk livssyn. Vilka motiv var det som styrde dem som med risk för eget liv hjälpte t ex judar. Det är mycket svårt att finna gemensamma motiv och förklara det rent vetenskapligt. Det är mycket komplicerat. Varför en del utförde grymma handlingar och andra kom med hjälp. Ofta är det så att om man uppför sig på det ena eller det andra sättet beror det på ett sammanträffande av gynnsamma eller ogynnsamma omständigheter. Jag har tyvärr inte någon känsla av att människan är fantastisk eller helig. Jag föredrar Kants maxim att människan är gjord av krokigt virke. Känslan av metafysiskt kaos där slumpen spelar en mycket avgörande roll har alltid följt mig överallt. Ibland tror jag att det finns något där på andra sidan, men oftast då jag tänker på olyckor och det ondas triumfer i världen är jag en skeptisk agnostiker. I mitt liv har det alltid varit någon sorts sammanträffanden av gynnsamma omständigheter eller en skyddsängel som räddat mig. Jag vet inte vad som skulle ha hänt om dessa omständigheter inte fanns. Antagligen är det så att jag på grund av att jag har upplevt det jag har upplevt som jag sedan dess ständigt har intresserat mig för tyskar, tysk filosofi och mentalitet, och den tyska tankens utveckling. Jag dras till detta undermedvetet. Antagligen vill jag förstå hur allt det som hände med tyskarna kunde vara möjligt. Jag läser mycket om Tyskland, ögnar igenom tidskrifter och ställer mig ständigt frågan som jag bara ibland kan svara på… nie, częściej bywam jednak sceptycznym agnostykiem, gdy myślę o nieszczęściach i triumfach zła w świecie. W moim życiu ratował mnie zawsze jakiś sprzyjający zbieg okoliczności albo anioł-stróż. Nigdy nie wiem, co by się stało, gdyby tych okoliczności nie było. Najprawdopodobniej dlatego, że przeżyłem, to co przeżyłem, interesowałem się odtąd stale Niemcami, filozofią niemiecką, mentalnością, rozwojem myśli niemieckiej. Podświadomie mnie to pociągało. Chciałem prawdopodobnie zrozumieć, jak stało się możliwe to wszystko, co stało się z Niemcami. Dużo czytam o tym kraju, przeglądam czasopisma niemieckie i wciąż zadaję sobie pytanie, na które tylko czasem umiem odpowiedzieć. * Ponieważ każda opowieść powinna mieć puentę przytoczę króciutką prozę pisarza niemieckiego Güntera Kunerta pt. Jak węże. Mimo żę węże bez przerwy zmieniają swoje ubarwienie i jak gdyby odnawiają się, pozostają wciąż wężami. Z nas także czas ściąga skórę, ale tak naprawdę wyleźć z niej nie możemy nawet gdybyśmy tego bardzo pragnęli, choć często to jednak robimy. Z upływem lat pozostawiamy po sobie widoczne ślady, dowody naszej zmienności – szeleszczące stosy fotografii: te najdawniejsze, nieco już podniszczone, z załamanymi rogami, najświeższe, starannie zabezpieczone papierem satynowym. Ich ilość, z którą zwykle stykamy się tylko przypadkowo, świadczy o tym, że nigdy samych siebie nie porównujemy, nie próbujemy oceniać, choć można by to na ich podstawie czynić, lecz po co skoro się nie zmieniamy? * Eftersom varje berättelse bör ha en poäng tar jag till en kort berättelse Som ormar av den tyske författaren Günter Kun ter. Trots att ormar hela tiden skiftar färg och liksom förnyar sig, förblir de dock alltid ormar. Tiden drar också av oss skinnet. Men sådär på riktigt kan vi inte byta det, även om vi skulle längta efter det väldigt mycket. Fast vi ofta gör det i alla fall. När åren har förflutit lämnar vi efter oss synliga spår, bevis på vår föränderlighet, högar med prasslande fotografier, de äldsta slitna med böjda hörn, de senaste noggrant inslagna i silkespapper. Vanligtvis träffar vi på dem av tillfälligheter. Deras mängd vittnar om att vi aldrig jämför oss själva, försöker inte att värdera oss själva, fastän man genom dem skulle kunna göra det. Men varför? Då vi inte förändrar oss? Fräck, anpasslig, en kall spelare? En hjälte som har smugglat sitt ”jag” genom historien seglande mellan totalitarismernas Skylla och Karybdis i kamouflagefärger. En hårding? Eller en som är född med silversked i munnen? Det är vad jag tänkte om min vän Alexander som likt varje Lvivbo bjöd frikostigt och delade med sig av sin mat, dryck och berättelse, och som genom den blev en särskilt nära vän. Eftersom jag redan har levt en tid vet jag att ett entydigt svar och bedömning skulle jag bara kunna tillåta mig om jag vore Herren Gud. ❖ Plac Mickiewicza we Lwowie na starej pocztówce/ Gamla sovjetiska vykort - Mickiewiczs torg i Lviv * Bezwzględny koniunkturalista? Zimny gracz? Bohater, który przeszmuglował własne „ja” przez historię, żeglując, w „barwach ochronnych”, między Scyllą i Charybdą totaliz mów? Twardziel? A może człowiek w czepku urodzony? Oto co myślałem o moim przyjacielu Aleksandrze goszczącym mnie szczodrze – jak każdy lwowianin – jadłem, napitkiem i opo wieścią, poprzez którą stał mi się szczególnie bliski. A po nieważ żyję już dość długo – wiem, że na jednoznaczną ocenę i odpowiedź mógłbym sobie pozwolić tylko, gdybym był Panem Bogiem. ❖ 41 Suecia Polonia Zapomniana podróż Den glömda resan ☛ cd. ze str. 37 ☛ fort.från sid. 37 Bronek tänkte först och främst på vännerna och alla äventyr de planerat att göra tillsam mans. Vanligtvis brukade han inte direkt vara lyhörd i skolan under lektionerna, gi vetvis störde han inte undervisningen men nog satt han och drömde sig bort ut genom fönstret, det kunde han inte förneka. Först nu när han skulle vända ryggen till detta liv, ångrade han sig. Lustigt nog spred sig en känsla i hans kropp som fyllde honom med en tomhet. Lilla Jadwiga var den enda som grät på vägen till vagnen. Den lilla flickan fällde tårar och höll armen utsträckt mot stallet. Hon var ledsen för att Kasztan var ledsen. Kasztan brukade alltid bli glad när hon kom till hans bås för att klappa honom men den här gången hade han inte lugnat ned sig det minsta trots att hon viskat i hans öra att hon skulle ta en sockerbit ur skafferiet till honom. Fastän Ewa såg tillbaka mot huset tänk te hon inte på vad de lämnade bakom sig. Den enda tanken som snurrade i Ewas hu vud var huruvida hon skulle kunna hålla fa miljen samlad. Hon var oerhört rädd för att ryssarna skulle splittra henne och barnen åt, men egentligen var hon nog ännu räddare för att hon, alldeles ensam utan Kazimierz, inte skulle klara av att ta hand om barnen. Ärligt talat visste hon knappt vad som var värst, att förlora familjen eller att de skulle upptäcka att hon inte förmådde att själv ta hand om dem. ❖ Bronek myślał przede wszystkim o kole gach i wszystkich przygodach, jakie razem planowali. Na ogół nie był szczególnie posłuszny na lekcjach w szkole, oczywiście nie przeszkadzał w zajęciach, ale najczęściej – w marzeniach – wymykał się z klasy przez okno, temu nie mógł zaprzeczyć. Dopiero teraz, kiedy to życie właśnie się skończyło, poczuł żal. Jego ciało wy pełniło dziwne uczucie pustki. Jedynie mała Jadwiga płakał w drodze do wozu. Dziewczynka tonęła we łzach i wyciągała rękę w kierunku stajni. Było jej smutno bo Kasztanowi było smutno. Kasztan zawsze był zadowolony, kiedy przychodziła do jego boksu, żeby go pogłaskać, ale tym razem nie uspokoił się wcale mimo że szeptała mu do ucha, że przyniesie mu ze spiżarni kostkę cukru. Chociaż Ewa też spoglądała na dom to nie myślała o tym, co zostawia za sobą. Jedyną myślą, która kołowała w jej głowie było, czy zdoła utrzymać rodzinę w całości. Bardzo się bała, że Rosjanie rozdzielą ją i dzieci, ale tak naprawdę jeszcze bardziej bała się, że, całkiem sama, bez Kazimierza, nie poradzi sobie z opieką nad dziećmi. Szczerze mówiąc nie wiedziała, co jest gorsze: stracić rodzinę, czy to, że dzieci odkryją, że sama nie jest w stanie nimi się zaopiekować. ❖ Suecia Polonia do słuchania Suecii Polonii można też słuchać. Z płyty CD Na jednej płycie znajdują się obie wersje językowe – polska i szwedzka. W języku polskim nie mamy na dźwiękowe czasopismo dobrego słowa. Książkę nagraną na kasetę czy płytę księgarnie internetowe nazywają audiobook. Niezupełnie po polsku. A czasopismo? Audioczasopismo? Słuchomagazyn? A może: czasopismo do słuchu? Chyba brzmi jednak zbyt dwuznacznie. Zostańmy więc na razie przy Suecia Polonia do słuchania. Suecię Polonię do słuchania można zamówić e-mailem: [email protected] albo pocztą: SUECIA POLONIA, Himlabacken 8, 170 78 Solna Płytę cd wysyłamy pocztą pod podanym adresem. Koszt wynosi 100 kr rocznie (4 numery). Suecia Polonia som taltidning Nu finns det Suecia Polonia i form av en inläst taltidning. En cd-skiva innehåller två språkversionerna: svenska och polska. Suecia Polonia taltidnig kan beställas via e-mail: [email protected] eller post: SUECIA POLONIA, Himlabacken 8, 170 78 Solna Taltidningen skickas hem till angiven adress. Kostnaden är 100 kr per år (dvs. för 4 nummer). 42 nr 2(36)/2011 ”Suecia Polonia” utges av Föreningen Forum Suecia-Polonia/„Suecia Polonia” jest pismem wydawanym przez Stowarzyszenie Forum Suecia-Polonia Ansvarig utgivare/ Wydawca odpowiedzialny: Zbigniew Bidakowski Redaktör/Redaktor: Zbigniew Bidakowski Översättningar/Tłumaczenia: Jurek Hirschberg, Lisa Mendoza Åsberg Grafisk form/Opracowanie graficzne: Anna Bidakowska. Foto: Archiwum Teatru Wielkiego-Opery Narodowej, Jurek Hirschberg, Aleksiej Jutin, Marcin Oliva-Soto, Ignacy Skwarcan, Solaris Bus & Coach, Wikipedia.org Adress/Adres:”Suecia Polonia”, Himlabacken 8, 170 78 Solna Tel/fax:+46-(0)8-85 72 62, +46-(0)704 868 225 e-mail: [email protected] Alla inbetalningar till Plusgiro/ Wszystkie wpłaty na Plusgiro: 194 626-8 Föreningen Forum Suecia-Polonia Redaktionen tar inget ansvar för innehåll i annonser, återsänder inte obeställd materiall och har inga möjligheter att svara på alla insända brev. Vi förbehåller oss rätter att förkorta och redigera texter samt ändra rubriker/ Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń, nie zwraca materiałów nie zamówionych i nie ma możliwości odpowiadania na wszystkie nadsyłane listy. Zastrzegamy sobie prawo skracania i adiustacji tekstów oraz zmiany ich tytułów. ISSN 1651-0658 REDAKTIONSRÅDET/Rada redakcyjna: Ordförande/Przewodniczący: Leo Kantor, publicist, ordförande i Internationellt Kulturforum i Sverige/ publicysta, przewodniczący Międzynarodowego Forum Kultury w Szwecji Ledamöter/Członkowie: Kjell Albin Abrahamson, publicist och författare, utrikeskorrespondent för Sveriges Radio i Warszawa, Wien och Moskva/publicysta i pisarz, korespondent Szwedzkiego radia w Warszawie, Wiedniu i Moskwie Piotr Cegielski, journalist och F.D direktör för Polska Institutet i Stockholm/dziennikarz, Były dyrektor Instytutu Polskiego w Sztokholmie Katarzyna Janowska, journalist vid veckotidningen Polityka, programledare i polsk TV/dziennikarka tygodnika „Polityka” i TVP Anna M. Packalén, professor i polska vid Uppsala universitet/ profesor filologii polskiej uniwersytetu w Uppsali Andrzej i Kajetan D∏u˝niewscy ...chess..., 2009 2009-2010 ARTISTS: STANIS¸AW ANDRZEJEWSKI MARCIN BERDYSZAK DOROTA CHILI¡SKA ANNA CISZEK MARK CLARE ANDRZEJ I KAJETAN D¸U˚NIEWSCY JACEK DYRZY¡SKI ARKADIUSZ KARAPUDA MIECZYS¸AW KNUT RYSZARD ¸UGOWSKI JOANNA MILEWICZ JULIA MOSTOWSKA ELIZA NADULSKA JAROS¸AW PERSZKO JAN PIENIÑ˚EK DOROTA PIETRASZKIEWICZ JÓZEF ˚UK PIWKOWSKI JAN VAN DER POL ELIZA PROSZCZUK IGOR PRZYBYLSKI GRZEGORZ ROGALA ¸UKASZ RUDNICKI PIOTR SAKOWSKI DARIUSZ SKWARCAN ANDRZEJ SYSKA WOJCIECH WIERZBICKI TOMASZ WILMA¡SKI EDYTA WOLSKA ERNEST ZAWADA AGATA ZBYLUT TOMASZ ZYGMONT XX1Gallery, 36 Jana Paw∏a II Av., 00-141 Warsaw, Poland, +48 22 620 78 72, www.galeriaxx1.pl, [email protected] Patron medialny Posttidning B Avsändare: Suecia Polonia Himlabacken 8, 170 78 Solna www.stockholmwerkstatte.se
| Nana Håkansson
Nana Håkansson
