przeglad_seks_14 - Przegląd Seksuologiczny

PODATNOÂå NA SUGESTIE
DZIECKA WYKORZYSTANEGO
SEKSUALNIE
dr Monika Zielona-Jenek
Streszczenie
Istotnà determinantà wiarygodnoÊci dziecka – Êwiadka jest jego podatnoÊç na sugestie. Informacje dostarczane dziecku na temat jego w∏asnych doÊwiadczeƒ powodowaç mogà zniekszta∏canie wspomnieƒ, a tym
samym – zeznaƒ. Ocena prawdopodobieƒstwa zniekszta∏cenia zeznaƒ dziecka przez sugestie osób trzecich,
to zadanie, jakie cz´sto stawiane jest bieg∏ym w sàdzie, mi´dzy innymi w sprawach o nadu˝ycia seksualne.
Artyku∏ zawiera podstawowe informacje na temat podatnoÊci dzieci na sugestie oraz strategii i metod
diagnozy, przydatnych w pracy bieg∏ego.
S∏owa kluczowe:
podatnoÊç na sugestie, wiarygodnoÊç Êwiadka, nadu˝ycie seksualne
SUGGESTIBILITY OF SEXUALLY ABUSED CHILD
Summary
Suggestibility is one of child – witness credibility’s essential determinant. Information given to child about
his/her own experiences, can cause distortions of memory, and in consequence – of testimony. Assessment
of testimony distortions by other people’s suggestions is a task given to court experts, among the others in
sexual abuse cases. Article contains basic data about suggestibility of child – witness, strategies and
diagnostic methods, useful in court expert work.
Key words:
suggestibility, witness credibility, sexual abuse
PRACA RECENZOWANA
Wprowadzenie
dr Monika
Zielona-Jenek
Terenowy Komitet
Ochrony Praw Dziecka
ul. Garbary 97/8
Poznaƒ
20
Nadu˝ycie seksualne dziecka jest doÊwiadczeniem niekorzystnym i niosàcym
ryzyko zaburzenia jego rozwoju. Wskazujà
na to liczne badania, nad negatywnymi konsekwencjami wykorzystania seksualnego,
obserwowane u dzieci i m∏odzie˝y (Friedrich
2002, Beisert 2004). Ponadto jest zachowaniem przekraczajàcym spo∏eczne normy,
równie˝ normy prawne, które zakazujà kontaktów seksualnych doros∏ych i dzieci.
W Polskim Kodeksie Karnym zakaz ten obejmuje: w∏àczanie dziecka w aktywnoÊç seksualnà (art. 200 §1), prezentacj´ dziecku
materia∏ów pornograficznych (art. 202 §2),
produkcj´ i rozpowszechnianie materia∏ów
pornograficznych z udzia∏em dziecka (art.
200 §2, art. 202 §3), prostytucj´ dzieci´cà
(art. 203, 204 §3). Dodatkowo artyku∏ 201
k.k. zawiera zakaz podejmowania kontaktów
seksualnych mi´dzy cz∏onkami najbli˝szej
rodziny.
Prawny zakaz kontaktów seksualnych
z dzieckiem powoduje, i˝ zachowanie to
jest przedmiotem zainteresowania wymiaru
sprawiedliwoÊci, a w toku dzia∏aƒ procesowych dokonywana jest ocena, czy nadu˝ycie seksualne mia∏o istotnie miejsce. Ocena
ta stanowi podstaw´ do wymierzenia kary
osobie oskar˝onej o nadu˝ycie. Specyficznà
cechà tego rodzaju czynów jest ich sekretnoÊç, bowiem dokonywane sà najcz´Êciej
w odosobnieniu, np. w domu. Konsekwencjà jest ma∏a iloÊç Êladów materialnych, brak
innych ni˝ dziecko Êwiadków zdarzenia.
W tych momentach wzrasta znaczenie
Przeglàd Seksuologiczny, kwiecieƒ/czerwiec 2008, nr 14
dowodów, które organy procesowe posiadajà, mi´dzy innymi zeznania dziecka.
W procesie wyjaÊniania oskar˝enia o nadu˝ycia seksualne, cz´sto powo∏ywani sà
biegli, których wiedza pomóc ma w rozstrzygni´ciu zasadnoÊci oskar˝enia. Bieg∏ym
zadawane jest mi´dzy innymi pytanie o to,
czy informacje podawane przez dziecko
odzwierciedlajà jego rzeczywiste doÊwiadczenia, czy te˝ mo˝e ich zg∏aszanie jest
skutkiem oddzia∏ywania osób trzecich.
Odpowiedê bieg∏ego ma dostarczyç danych,
czy zeznanie dziecka uznaç mo˝na za wiarygodne.
Pytanie o mo˝liwy wp∏yw osób trzecich,
na zeznania dziecka ujawniajàcego wykorzystanie seksualne jest pytaniem i starym
i zasadnym. Starym, bo tradycja naukowych
badaƒ nad wiarygodnoÊcià dzieci w sàdzie
si´ga koƒca XIX wieku, a rozwa˝ania i teoretyczne dyskusje – jeszcze wczeÊniej (Ceci,
Bruck 1993, Polczyk 1999, Rosen, Sageman, Loftus 2004). O tym, ˝e jest pytaniem
zasadnym Êwiadczy wiele wspó∏czesnych
badaƒ nad fa∏szywymi oskar˝eniami. Kuehnle (1996 za: Akerman 2005) wymienia m.in.
nast´pujàce sytuacje stawiania fa∏szywego
oskar˝enia:
● dziecko nie doÊwiadczy∏o nadu˝ycia,
ale takie przekonanie zosta∏o mu mimowolnie wpojone przez zaniepokojonego lub przewra˝liwionego opiekuna,
● dziecko nie doÊwiadczy∏o nadu˝ycia,
ale zosta∏o celowo zmanipulowane
przez opiekuna,
● dziecko nie doÊwiadczy∏o nadu˝ycia,
ale celowo i Êwiadomie fa∏szywie
oskar˝a pod naciskiem opiekunów
przekonanych, ˝e to mia∏o miejsce.
Prawdopodobieƒstwo wy˝ej wymienionych sytuacji wymaga rozwa˝enia, m.in. gdy
oskar˝enie o kazirodcze nadu˝ycie pojawia
si´ w kontekÊcie rozpadu zwiàzku rodziców
dziecka. Mo˝liwe jest, i˝ nadu˝ycie rzeczywiÊcie mia∏o miejsce, a rozpad zwiàzku jest
jego efektem, lub ˝e zmieniona sytuacja
rodzinna sk∏oni∏a dziecko do ujawnienia wykorzystania. Warto jednak rozwa˝yç równie˝
sytuacj´, gdy jeden z rodziców doprowadza
do fa∏szywego oskar˝enia ma∏˝onka z powodu konfliktu trwajàcego mi´dzy nimi (Ney
1995). Argument ten pada zresztà cz´sto
z ust samych oskar˝onych i jako taki domaga si´ rozstrzygni´cia.
PodatnoÊç dziecka na sugestie
Problematyka oddzia∏ywaƒ sugestywnych jest zagadnieniem szerokim, obejmujàcym wp∏yw na procesy percepcji bodêców, ich interpretacji, na motoryk´ czy procesy pami´ciowe. Badania szeroko poj´tej
sugestii i podatnoÊci na sugestie prowadzone sà z inspiracji problematyki medycznej,
hipnozy oraz psychologii sàdowej, z u˝yciem zró˝nicowanych narz´dzi (przeglàd
metod w: Augustynek 1989, Polczyk 2000).
PodatnoÊç na sugestie, to okreÊlenie
indywidualnej ∏atwoÊci, z jakà mo˝na u jednostki spowodowaç zmian´ sàdów, opinii,
zachowaƒ poprzez oddzia∏ywanie sugestywne. Termin ten traktowany jest jako
cecha indywidualna i w∏àczany w szerszy
konstrukt osobowoÊci (Steller 1995, Enders
1997). Badania wskazujà, i˝ istnieje prawdopodobnie kilka rodzajów sugestii i podatnoÊci na nie, a b´dàca przedmiotem niniejszych rozwa˝aƒ gotowoÊç do zmiany wspomnieƒ jest jednà z nich. PodatnoÊç na sugestie dotyczàce wspomnieƒ, definiowana jest
jako „stopieƒ, w którym osoba akceptuje
i w∏àcza informacj´ dostarczonà po wydarzeniu do wspomnienia z tego wydarzenia”
(Gudjonsson 1986, Ceci, Bruck 1993). Szersze sposoby definiowania podatnoÊci na sugestie uwzgl´dniajà równie˝ udzia∏ czynników spo∏ecznych oraz emocjonalnych, dzia∏ajàcych przed powstaniem wspomnienia
i w sytuacji, gdy osoba jest Êwiadoma ró˝nic
w informacjach ze wspomnienia i sugestii.
Zdefiniowana powy˝ej w∏aÊciwoÊç jest
przedmiotem zainteresowania psychologii
zeznaƒ Êwiadków (dzia∏u psychologii sàdowej). Bruck i Melnyk (2004) opisujà cztery
komponenty podatnoÊci na sugestie, którym poÊwi´cane sà badania:
● efekt b∏´dnej informacji, czyli w∏àczania zasugerowanych informacji do
posiadanych wspomnieƒ (misinformation effect, postevent information effect),
● b∏´dne monitorowanie êróde∏ informacji
(source misattribution), w efekcie czego
osoba jest przekonana, i˝ informacje
posiadane przez nià ze êróde∏ zewn´trznych np. od innych osób pochodzà z jej w∏asnego doÊwiadczenia,
● tworzenie
fa∏szywych wspomnieƒ
(false memories),
● podatnoÊç na sugestie zwiàzana z
wp∏ywem czynników spo∏ecznych,
Przeglàd Seksuologiczny, kwiecieƒ/czerwiec 2008, nr 14
21
dzia∏ajàcych w trakcie przes∏uchania
i powodujàcych sk∏adanie zeznaƒ
w okreÊlonej formie (interrogative
suggestibility).
Zaragoza (1987) twierdzi, ˝e mo˝na mówiç o dwóch rodzajach podatnoÊci na sugestie. Pierwszy rodzaj zwiàzany jest z procesami pami´ciowymi (suggestibility of memory) i odnosi si´ do zmian we wspomnieniach pod wp∏ywem b∏´dnych informacji.
Drugi rodzaj to podatnoÊç na sugestie dotyczàca sk∏adanego zeznania (suggestibility of
testimony), a wi´c tego, co osoba mówi
(choç niekoniecznie pami´ta) w zeznaniu.
Gudjonsson i Sigurdsson (2003) zwracajà
uwag´, ˝e podatnoÊç na sugestie jest cechà
odmiennà od uleg∏oÊci, poniewa˝ wià˝e si´
z osobistà akceptacjà informacji zawartej
w sugestii.
Analiza modeli teoretycznych wyjaÊniajàcych podatnoÊç na sugestie, jak równie˝
wyników szeregu badaƒ, pozwala na ogólnà konkluzj´, ˝e w∏aÊciwoÊç ta uwarunkowana jest wieloma czynnikami podmiotowymi oraz sytuacyjnymi. SpoÊród cech
indywidualnych nale˝y wymieniç: inteligencj´, kompetencje j´zykowe, posiadanà
wiedz´, twórczoÊç, kompetencje metapoznawcze (Bruck, Melnyk 2004, Clarke-Stewart, Malloy, Allhusen 2004, Gudjonsson
1993). Wiele badaƒ wskazuje na zwiàzki
podatnoÊci na sugestie z wiekiem, wynikajà one jednak prawdopodobnie ze stopnia
rozwoju szczegó∏owych kompetencji.
Warto równie˝ podkreÊliç brak systematycznych ró˝nic p∏ciowych w zakresie podatnoÊci na sugestie, widoczny we wspó∏czesnych badaniach.
Istotnymi sytuacyjnymi determinantami
podatnoÊci na sugestie sà: cechy zapami´tywanego zdarzenia, cechy sugestii, sytuacji,
w której jest ona podawana oraz osoby sugerujàcej. Uleganiu sugestiom sprzyjajà: brak
wyrazistego wspomnienia (gdy wydarzenie
mia∏o miejsce w warunkach utrudniajàcych
percepcj´, gdy by∏o krótkie, niejasne), podawanie sugestii tu˝ przed lub w trakcie relacjonowania zdarzenia, w∏àczanie sugestii w zró˝nicowane zamkni´te pytania, instrukcja prowadzàca do przekonania Êwiadka, i˝ musi
znaç odpowiedê na ka˝de pytanie lub, ˝e
ma dzieliç si´ tak˝e swymi przypuszczeniami,
wysoka pozycja spo∏eczna prowadzàcego
rozmow´. W najwi´kszym stopniu zniekszta∏22
ceniom pod wp∏ywem sugestii ulegajà informacje dotyczàce miar, np. czasu, odleg∏oÊci,
szczegó∏y poboczne dla opisu zdarzenia, dane statyczne (opisy) w porównaniu z danymi
dotyczàcymi zmian, ruchu (Bruck, Ceci 1999,
Ceci, Bruck 1993, Ceci, Ross, Toglia 1987,
Gudjonsson 1993, Loftus 1979).
Przeprowadzone badania wskazujà równie˝ na znaczenie czynników relacyjnych
dla podatnoÊci dziecka na sugestie. Czynniki te odzwierciedlajà cechy relacji ∏àczàcej
dziecko (osob´ poddawanà sugestii) i sugerujàcego. Jackson i Crockenberg (1998)
twierdzà, ˝e zakres przyjmowanych sugestii
od w∏asnych rodziców i osób obcych jest
ró˝ny ze wzgl´du na zró˝nicowany poziom
poczucia bezpieczeƒstwa i zaufania. Zauwa˝alne sà równie˝ ró˝nice w wielkoÊci wp∏ywu
sugestywnego zwiàzane z jakoÊcià relacji
z rodzicami. W badaniach eksperymentalnych z udzia∏em szeÊcioletnich dziewczynek
i ich matek zaobserwowano, i˝ jednym z
czynników modyfikujàcych wielkoÊç zmian
na skutek sugestii by∏a jakoÊç relacji dziecka z matkà (osobà sugerujàcà). Uleganiu
sugestii sprzyja∏a relacja bliska, oparta
na bezpieczeƒstwie i zaufaniu. Zaznaczyç
przy tym nale˝y, i˝ wÊród matek zaobserwowano ró˝nice w gotowoÊci do spontanicznego w∏àczania zniekszta∏cajàcych sugestii
w tok komunikacji o zdarzeniach z udzia∏em
ojca. Style komunikacji matek okaza∏y si´
byç uwarunkowane przez sposób, w jaki
spostrzega∏y w∏asnà relacj´ z dzieckiem.
Drugim istotnym czynnikiem modyfikujàcym
wielkoÊç zniekszta∏ceƒ okaza∏a si´ jakoÊç
relacji z ojcem (bohaterem wspomnieƒ i sugestii). Czynnik ten pe∏ni∏ funkcj´ bufora wobec wyolbrzymiajàcych zagro˝enie sugestii
matki. Oznacza to, ˝e jeÊli relacja z ojcem
by∏a relacjà bezpiecznà – zmniejsza∏a wielkoÊç dokonywanych przez dziecko zmian
we wspomnieniach pod wp∏ywem niekorzystnych informacji od matki (Zielona-Jenek 2006).
Diagnoza podatnoÊci
dziecka na sugestie
Rozwa˝ajàc prawdopodobieƒstwo wp∏ywu osób trzecich na zeznanie dziecka ujawniajàcego wykorzystanie seksualne, warto
jest objàç diagnozà kilka obszarów. Schematycznie przedstawione zosta∏y one na
rycinie 1.
Przeglàd Seksuologiczny, kwiecieƒ/czerwiec 2008, nr 14
kompetencje
spo∏eczne
dziecka
➝
➝
podmiotowa podatnoÊç dziecka na sugestie
sugestie
êród∏o I
sugestie
êród∏o II
➧
➧
Przeprowadzenie wnioskowania o mo˝liwym wp∏ywie osób trzecich na zeznania
dziecka wymaga, jak ju˝ zasygnalizowano,
kompetencje
poznawcze
dziecka
➧
Metody oceny podatnoÊci
dziecka na sugestie
kompetencje
emocjonalne
dziecka
➝
Indywidualna podatnoÊç na sugestie jest
kluczowà w∏aÊciwoÊcià dziecka warunkujàcà mo˝liwe zniekszta∏cenia wspomnieƒ
w sytuacji ujawniania nadu˝ycia seksualnego. W∏aÊciwoÊç ta wynika z intelektualnych,
emocjonalnych i spo∏ecznych kompetencji
dziecka. To, na ile sta∏a w∏aÊciwoÊç uwidoczni si´ w sytuacji ujawniania wykorzystania seksualnego, zale˝y od zdarzeƒ w otoczeniu. Istotne znaczenie b´dà mia∏y tu
w pierwszym rz´dzie reakcje osób, z którymi
dziecko podzieli si´ swym doÊwiadczeniem.
Mogà to byç (i tak jest najcz´Êciej) najbli˝si
opiekunowie, rodzina. Ich reakcja oraz sposób prowadzenia rozmowy, ma du˝e znaczenie, poniewa˝ ju˝ na tym etapie dojÊç
mo˝e do przekazywania dziecku zniekszta∏cajàcych sugestii.
Jak wskazuje Loftus (1979), Êwiadkowie
majà tendencj´ do powtarzania swojego zeznania w pierwszym brzmieniu, u˝ywania
tych samych zwrotów i sformu∏owaƒ, równie˝ tych samych zniekszta∏ceƒ. Efekt ten,
nazywany freezing effect, interpretowany
jest jako konsekwencja ch´ci utrzymania
wiarygodnoÊci. Alternatywne wyjaÊnienia
nawiàzujà do mechanizmów pami´ci i wp∏ywu naƒ wyobra˝eƒ i s∏ownych etykiet: kiedy
bodêce niejednoznaczne, nowe uzyskujà
werbalnà etykiet´, ulegajà zmianie w kierunku zgodnym z jego znaczeniem. Pierwsza
rozmowa z rodzicami mo˝e wi´c mieç du˝e
znaczenie dla kszta∏tu kolejnych relacji
dziecka. Pami´taç przy tym nale˝y, ˝e rozmowa ta odbywa si´ w bliskiej emocjonalnej
relacji, co stanowi o jej niepowtarzalnym
charakterze. W rodzinie równie˝ istnieje
wi´ksza mo˝liwoÊç powtarzania sugestii
i powracania do rozmowy na temat zaistnia∏ych zdarzeƒ.
W dalszej kolejnoÊci, gdy dziecko relacjonuje doÊwiadczenia wykorzystania seksualnego organom procesowym (sàdowi,
bieg∏ym), ponownie istnieje ryzyko zasugerowania b∏´dnych informacji. Dlatego te˝
relacje te, wraz z ca∏ym ich kontekstem,
powinny zostaç obj´te analizà pod kàtem
mo˝liwych zniekszta∏ceƒ wspomnieƒ.
zniekszta∏cenia relacji dziecka
na temat wykorzystania
seksualnego
Ryc. 1. Obszary diagnozy w ocenie wp∏ywu sugestii na zeznania
dziecka.
zebrania sporej iloÊci danych na temat dziecka, jego otoczenia i sytuacji, w której si´ znalaz∏o. ¸àcznie stanowiç one b´dà przes∏anki
wnioskowania, czy wspomnienia dziecka mog∏y ulec zniekszta∏ceniom. Istotne informacje
zbieraç mo˝na z wykorzystaniem wystandaryzowanych narz´dzi testowych oraz metod
klinicznych i eksperymentalnych.
W literaturze opisujàcej ró˝nice indywidualne w podatnoÊci na sugestie odnaleêç
mo˝na szereg narz´dzi do badania podmiotowej gotowoÊci do dokonywania zmian
we wspomnieniach. Skale te tworzone by∏y
najcz´Êciej na u˝ytek praktyki sàdowej,
stàd ich doÊç podobna konstrukcja: badanym podawany jest najpierw materia∏ testowy do zapami´tania, a nast´pnie zadawane
sà im ró˝nego typu sugestywne pytania.
Miarà podatnoÊci na sugestie jest liczba odpowiedzi zgodnych z zasugerowanymi
zniekszta∏ceniami. Skale ró˝nià si´ mi´dzy
sobà typem materia∏u testowego, rodzajami
stosowanych pytaƒ sugestywnych oraz grupà wiekowà, dla której sà adresowane.
Przeglàd Seksuologiczny, kwiecieƒ/czerwiec 2008, nr 14
23
Tabela 1. Wybrane skale indywidualnej podatnoÊci dzieci na sugestie.
skala
autor
docelowa grupa
wiekowa
materia∏ bodêcowy
miara podatnoÊci na sugestie
uwagi
Test of Statement
Suggestibility
(TAS)
H. Burger
7–14 lat
30 przeêroczy
i opowiadanie
prezentowane ustnie
odpowiedzi na pytania
zawierajàce fa∏szywe informacje
Wurzburg
Suggestibility
Test (WST)
E.H. Bottenberg
E.G. Wehner
12–13 lat
5 tablic TAT
odpowiedzi afirmatywne
na 20 stwierdzeƒ
dotyczàcych treÊci tablic
test
standaryzowany
jako grupowy
Sugestibility
Test (SET-S)
W.
Zimmermann
dwie wersje:
dla 9–10-latków,
dla 12–16 latków
4 tablice ze scenami
zabawy dzieci (czas
ekspozycji 30 sekund)
odpowiedzi na pytania
sugestywne (18)
podskala
z pytaniami
o konotacjach
seksualnych
The Bonn Test
of Statement
Suggesibility
(BTSS)
J. Enders
O.E. Scholz
4–10 lat
ilustrowana obrazkami
krótka historyjka,
inna dla dziewczynek
i dla ch∏opców
odpowiedzi na pytania
sugestywne (szczegó∏owe,
pytania z fa∏szywà alternatywà,
pytania z niekompletnà
dysjunkcjà);
zmiany odpowiedzi pod wp∏ywem
negatywnej informacji zwrotnej
Gudjonsson
Sugestibility
Scale (GSS)
G.H.
Gudjonsson
adolescenci
opowiadanie
odczytywane
przez badajàcego lub
odtwarzane z taÊmy
odpowiedzi na 15 sugestywnych
pytaƒ;
zmiany odpowiedzi pod wp∏ywem
negatywnej informacji zwrotnej
Video
Suggestibility
Scale forChildren
(VSSC)
M.H. Scullin
S.J. Ceci
dzieci
przedszkolne
(3–6 lat)
materia∏ video
odpowiedzi na pytania
sugestywne (zadawane dziecku
po przerwie 1–7 dni);
zmiany odpowiedzi pod wp∏ywem
negatywnej informacji zwrotnej
skala
skonstrowana
do badaƒ
osób doros∏ych
êród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie Enders 1997, Polczyk 2000, Scullin, Kanaya, Ceci 2002
W tabeli 1 przedstawione zosta∏y przyk∏ady
testów skonstruowanych do badania dzieci.
W Polsce brak jest niestety ogólnodost´pnych, wystandaryzowanych skal do oceny
podatnoÊci dziecka na sugestie. Prace badawcze w tym zakresie trwajà. Stàd te˝,
w praktyce sàdowej konieczne jest wnioskowanie poÊrednie o tej w∏aÊciwoÊci, na podstawie danych o kompetencjach dziecka warunkujàcych podatnoÊç na sugestie.
W praktyce orzecznictwa sàdowego stosowana bywa równie˝ kliniczna metoda oceny podatnoÊci na sugestie ze strony osoby
przes∏uchujàcej, tzw. próba sugestii (suggestive probing). Polega ona na sprawdzeniu
przez osob´ przes∏uchujàcà reakcji dziecka
na prób´ zmiany peryferycznych szczegó∏ów w jego w∏asnych zeznaniach. W ten sposób sprawdzane jest, czy dziecko odró˝nia
24
informacje z pami´ci od alternatywnych, które dostarczane sà mu w czasie przes∏uchania. Warto jednak pami´taç, ˝e metoda ta
pozwala uzyskaç dane o reakcji dziecka
na zniekszta∏cajàce informacje jedynie
od przes∏uchujàcego i (prawdopodobnie)
osób do niej podobnych zachowaniem, pozycjà spo∏ecznà. Enders (1997) postuluje ∏àczenie tej metody z badaniem za pomocà
wystandaryzowanych testów. Dzi´ki temu
mo˝liwe jest uzyskanie pe∏niejszego wglàdu
w mo˝liwoÊci poznawcze i wspomnienia
dziecka.
Wymienione dotychczas metody diagnostyczne pozwalajà uzyskaç wglàd g∏ównie
w zakres podatnoÊci dziecka na sugestie ze
strony osób obcych – prowadzàcych przes∏uchanie, badanie. Sà to istotne dane do rozstrzygni´cia, czy relacja dziecka na temat
Przeglàd Seksuologiczny, kwiecieƒ/czerwiec 2008, nr 14
wykorzystania seksualnego mog∏a zostaç
zniekszta∏cona w toku czynnoÊci procesowych. Dziecko jednak rzadko ujawnia niepokojàce doÊwiadczenia wy∏àcznie osobom obcym. Du˝o cz´Êciej o wydarzeniu tym informuje najpierw swych najbli˝szych: rodziców,
opiekunów. W toku diagnozy mo˝liwych wp∏ywów sugestywnych warto zatem osobno
rozwa˝yç prawdopodobieƒstwo powstania
zniekszta∏ceƒ w zeznaniach dziecka pod
wp∏ywem oddzia∏ywaƒ sugestywnych jego
najbli˝szych. Tym bardziej, gdy istniejà dane
na temat konfliktu mi´dzy bliskimi dziecka
a osobà oskar˝onà. Jak ju˝ wczeÊniej zasygnalizowano, przyk∏adem takiej sytuacji jest
ujawnianie kazirodczego wykorzystania seksualnego na tle konfliktu ma∏˝eƒskiego rodziców. W wymienionej sytuacji diagnoza powinna objàç mo˝liwe oddzia∏ywanie sugestywne
w kontaktach z rodzicami, a tak˝e osobami,
które uczestniczà w rodzinnym konflikcie (np.
rodzicami ma∏˝onków).
Aby uzyskaç dane potrzebne do oceny
rodzinnych wp∏ywów sugestywnych, konieczne jest w∏àczenie do badaƒ cz∏onków
rodziny dziecka, np. matki, dziadków. Istotne
informacje dotyczyç b´dà stosunku poszczególnych osób do oskar˝enia i oskar˝onego,
a tak˝e ich relacji z dzieckiem. Wa˝ne okazaç
si´ mogà równie˝ informacje na temat relacji
dziecka i osoby oskar˝onej. Dane te zebraç
mo˝na z u˝yciem standardowych narz´dzi
diagnostycznych: wywiadu i obserwacji klinicznej oraz metod testowych, np. rysunków
i zabaw projekcyjnych, kwestionariuszy dla
rodziców. Wa˝nym êród∏em danych pozostajà równie˝ akta sprawy ukazujàce zaanga˝owanie poszczególnych osób w trwajàce
post´powanie.
Zakoƒczenie
Oddzia∏ywania sugestywne stale obecne
sà w codziennej rzeczywistoÊci sàdowej.
Fakt ten potwierdzajà badania naukowe
i obserwacje praktyków, wskazujà na nie
równie˝ osoby bezpoÊrednio zwiàzane ze
sprawà ujawnienia wykorzystania seksualnego dziecka. Dzieje si´ tak mi´dzy innymi
dlatego, ˝e samo zjawisko nadu˝ycia seksualnego budzi silne emocje. Sprzyjajà one
podejmowaniu dzia∏aƒ chaotycznych i przypadkowych. Sà wÊród nich reakcje niedowierzania, zaprzeczania oraz przera˝enia,
wÊciek∏oÊci. Gdy kierowane sà do dziecka,
stajà si´ komunikatami na temat prze˝ytych
przez nie doÊwiadczeƒ.
Analiza prawdopodobieƒstwa sugerowania dziecku zniekszta∏cajàcych informacji
oraz ich znaczenia dla zeznaƒ nieletniego
Êwiadka wymaga szczegó∏owego rozwa˝enia wielu informacji. Sà wÊród nich dane
na temat podmiotowych cech samego
dziecka oraz jego ˝yciowej sytuacji od momentu, gdy po raz pierwszy dosz∏o do ujawnienia nadu˝ycia seksualnego. Jest to zatem zadanie z∏o˝one, wymagajàce integracji
danych. Warto przy tym pami´taç, ˝e sam
fakt pojawienia si´ oddzia∏ywaƒ sugestywnych wobec dziecka nie wyklucza mo˝liwoÊci wczeÊniejszego nadu˝ycia seksualnego.
Oba te zdarzenia mogà wspó∏wyst´powaç
ze sobà. Dostarczenie przez bieg∏ych rzetelnej odpowiedzi na pytanie o wp∏yw osób
trzecich na zeznania dziecka wymaga przeprowadzenia dok∏adnych badaƒ oraz odniesienia wyników do wiedzy o procesach
pami´ci i zniekszta∏ceniach wspomnieƒ ale
tak˝e dynamiki radzenia sobie ofiar z doÊwiadczeniem wykorzystania. ◗
Przeglàd Seksuologiczny, kwiecieƒ/czerwiec 2008, nr 14
25
PiÊmiennictwo
– Akerman M.J. (2005) Podstawy psychologii sàdowej. Gdaƒsk. Gdaƒskie Wydawnictwo Psychologiczne.
– Augustynek A. (1989) Kszta∏towanie specyficznych zachowaƒ ludzkich. Sugestia i hipnoza. Kraków.
Wydawnictwo Naukowe WSP.
– Beisert M. (2004) Kazirodztwo. Rodzice w roli sprawców. Warszawa. Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
– Bruck M., Ceci J.S. (1999) The Suggestibility of Children’s Memory. Annual Reviews Psychology. Vol.
50, 419-439.
– Bruck M., Melnyk L. (2004) Individual Differences in Children’s Suggestibility: A Review and
Synthesis. Applied Cognitive Psychology. 18, 947-996.
– Ceci S.J., Bruck M. (1993) Suggestibility of the Child Witness: A Historical Review and Synthesis.
Psychological Bulletin. 113, 3, 403-439.
– Ceci S.J., Ross D.F., Toglia M.P. (1987) Age Differences in Suggestibility: Narrowing the Uncertainness.
In: S.J. Ceci, M.P. Toglia, D.F. Ross (Eds.) Children’s Eyewitness Memory. (pp.79-91) New York.
Sprinreg-Verlag.
– Clarke-Stewart K.A., Malloy L.C., Allhusen V.D. (2004) Verbal ability, Self-Control, and Close
Relationships with Parents Protect Children Against Misleading Suggestions. Applied Cognitive
Psychology. 18, 1037-1058.
– Enders J. (1997) The Suggestibility of the Child Witness: The Role of Individual Differences and Their
Assessment. The Journal of Credibility Assessment and Child Witness Psychology. Vol. 1, No. 2, 44-67.
– Friedrich W.N. (2002) BezpoÊrednie konsekwencje wykorzystywania seksualnego dzieci – przeglàd
literatury. Dziecko Krzywdzone. Teoria Badania Praktyka. 1, 29-38.
– Gudjonsson G.H. (1993) The Psychology of Interrogations, Confessions and Testimony. Chichester. John
Wiley & Sons.
– Gudjonsson G.H., Sigurdsson J.F. (2003) The Relationship of Compliance with Coping Strategies and
Self-Esteem. European Journal of Psychological Assessment. 19, 2, 117-123.
– Jackson S., Crockenberg S. (1998) A comparison of Suggestibility in 4-Year-Old Girls in Response to
Parental or Stranger Misinformation. Journal of Applied Developmental Psychology. 19, 4, 527-542.
– Loftus E.F. (1979) Eyewitness Testimony. Cambridge – Massachusetts, London – England. Harvard
University Press.
– Ney T. (red.) (1995) True and False Allegations of Child Sexual Abuse. New York: Brunner/Mazel Publishers.
– Polczyk R. (1999) Psychomanipulacja w kontekÊcie ró˝nic indywidualnych: wspó∏czesne narz´dzia
do badania sugestybilnoÊci. Kraków. Maszynopis niepublikowany.
– Polczyk R. (2000) Wp∏yw spo∏eczny a ró˝nice indywidualne: Skale SugestybilnoÊci Interrogatywnej
Gudjonssona. Kolokwia Psychologiczne nr 8. Wp∏yw spo∏eczny. Badania i praktyka. Warszawa. Instytut
Psychologii PAN.
– Rosen G.M., Sageman M., Loftus E. (2004) A Historical Note on False Traumatic Memories. Journal of
Clinical Psychology. 60, 1, 137-139.
– Scullin M.H., Kanaya T., Ceci S.J. (2002) Measurement of Individual Differences in Children’s
Suggestibility Across Situations. Journal of Experimental Psychology: Applied. 8, 4, 233-246.
– Steller M. (1995) Commentary: Rehabilitation of the Child Witness. In: J.Doris (Eds.) The suggestibility
of Children’s Recollections (pp. 106-109) Washington DC: American Psychological Association.
– Zaragoza M.S. (1987) Memory, Suggestibility and Eyewitness Testimony in Children and Adults. In: S.J.
Ceci, M.P. Toglia, D.F. Ross (Eds.) Children’s Eyewitness Memory. (53-78) New York. Sprinreg-Verlag.
– Zielona-Jenek M. (2006) Wp∏yw oddzia∏ywania sugestywnego matki na wspomnienia dziecka. Poznaƒ.
Instytut Psychologii UAM. Niepublikowany maszynopis rozprawy doktorskiej.
26
Przeglàd Seksuologiczny, kwiecieƒ/czerwiec 2008, nr 14