diagnoza stanu środowiska

Transkrypt

Załącznik Nr 1 do uchwały Nr 0049/XVIII/113/04
Rady Powiatu Suskiego z 29 czerwca 2004 r.
ZARZĄD
POWIATU SUSKIEGO
PROGRAM
OCHRONY ŚRODOWISKA
DLA
POWIATU SUSKIEGO
NA LATA 2004-2007
WRAZ
Z PERSPEKTYWĄ DO 2011 ROKU
I CZĘŚĆ
Zespół autorski:
mgr Krzysztof Tyrała – koordynator
dr Renata Przywarska
Współpraca:
prof. zw. dr hab. Franciszek Piontek
dr Wojciech Piontek
Gliwice, grudzień 2003
Program ochrony środowiska dla Powiatu Suskiego na lata 2004 – 2007
wraz z perspektywą do 2011 roku
2
SPIS TREŚCI
strona
WPROWADZENIE .............................................................................................................. 9
I
STAN ŚRODOWISKA W POWIECIE SUSKIM .................................................... 12
Wstęp ............................................................................................................................ 12
1. Charakterystyka powiatu suskiego .............................................................................. 13
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
1.5.
1.6.
1.7
2.
PołoŜenie geograficzne i administracyjne ............................................................. 13
Historia regionu .....................................................................................................13
Ukształtowanie powierzchni i geomorfologia....................................................... 15
Warunki klimatyczne i hydrologiczne................................................................... 16
Budowa geologiczna ..............................................................................................18
Analiza zagospodarowania przestrzennego........................................................... 18
1.6.1. Demografia ............................................................................................... 18
1.6.2. Zatrudnienie i bezrobocie ......................................................................... 19
1.6.3. Gospodarka ............................................................................................... 20
1.6.4. Rolnictwo .................... ............................................................................. 21
1.6.5. Infrastruktura inŜynieryjna ....................................................................... 22
Walory turystyczne ............................................................................................... 24
Charakterystyka gleb ................................................................................................... 25
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
Rodzaje gleb .......................................................................................................... 25
Waloryzacja gleb uŜytków rolnych ....................................................................... 25
Sposoby uŜytkowania gleb .................................................................................... 26
Odczyn gleb i zasobność w przyswajalne składniki pokarmowe.......................... 26
2.4.1. Odczyn gleb i potrzeby wapnowania......................................................... 26
2.4.2. Zawartość przyswajalnych form makroelementów i mikroelementów ..... 27
2.5. Ocena zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi.................................................. 28
2.5.1. Źródła zanieczyszczenia gleb .................................................................... 28
2.5.2. Kryteria oceny zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi i sposoby
wykorzystania gleb skaŜonych .................................................................. 29
2.5.3. Zawartość metali cięŜkich ......................................................................... 30
2.5.4. Ocena stanu zanieczyszczenia gleb ........................................................... 35
3. Charakterystyka lasów.................................................................................................. 36
3.1. Zasięg występowania lasów .................................................................................. 36
3.2. Skład gatunkowy, typy siedliskowe, zasobność, wiek lasu................................... 37
3.3. ZagroŜenia lasów................................................................................................... 39
3.3.1. Stopień uszkodzeń drzewostanów............................................................. 39
3.3.2. Jesienne poszukiwanie szkodników świerka............................................. 39
3.3.3. Obserwacje zasięgu występowania grzybów patogenicznych................... 40
3.3.4. Zwalczanie szkodników ............................................................................ 40
3.3.5. Szkody wywołane czynnikami atmosferycznymi...................................... 40
3 3.6. ZagroŜenie poŜarowe lasów ...................................................................... 40
3.3.7. Szkody wyrządzane przez zwierzynę ........................................................ 41
3.4. Gospodarka w lasach prywatnych i państwowych ................................................ 41
3.5. Przyrodnicze i gospodarcze znaczenie lasów........................................................ 45
strona
4.
3
Ochrona przyrody......................................................................................................... 46
4.1. Wstęp..................................................................................................................... 46
4.2. Formy ochrony przyrody w powiecie.................................................................... 47
4.2.1. Babiogórski Park Narodowy...................................................................... 47
4.2.2. Ochrona przyrody w Babiogórskim Parku Narodowym............................ 48
4.2.3. Rezerwaty przyrody................................................................................... 50
4.2.4. Parki krajobrazowe.................................................................................... 50
4.2.5. Obszary chronionego krajobrazu............................................................... 50
4.2.6. Pomniki przyrody ...................................................................................... 50
4.2.7. Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt ........................................................ 54
4.2.8. Zabytkowe parki ........................................................................................ 55
5. Jakość wód ..................................................................................................................... 56
5.1 Wody powierzchniowe ............................................................................................ 56
5.1. 1. Metodyka wykonania oceny....................................................................... 56
5.1. 2. Stan czystości wód powierzchniowych w 2000 r....................................... 58
5.1. 3. Stan czystości wód powierzchniowych w 2002 r....................................... 60
5.2. Wody podziemne .................................................................................................... 64
6. Woda do picia i na potrzeby gospodarcze ................................................................... 66
Podziemne źródła wody pitnej .............................................................................. 66
Powierzchniowe źródła wody pitnej ..................................................................... 67
Uzdatnianie wody.................................................................................................. 68
Zbiorowe zaopatrzenie ludności w wodę pitną ..................................................... 69
6.4.1. Wodociągi sieciowe publiczne i zakładowe.............................................. 69
6.4.2. Wodociągi lokalne..................................................................................... 72
6.4.3. Studnie przydomowe ................................................................................. 73
6.5. Ocena zdrowotnej jakości wody przeznaczonej do picia ...................................... 73
6.6. Jakość wody pitnej w powiecie suskim................................................................. 74
6.7. Alternatywne źródła zaopatrzenia wodę .............................................................. 75
6.1.
6.2.
6.3.
6.4.
7. Gospodarka wodno-ściekowa ....................................................................................... 76
8. Czystość powietrza......................................................................................................... 81
8.1. Źródła zanieczyszczeń powietrza ......................................................................... 81
8.2. Metodyka wykonania oceny.................................................................................. 82
8.3 Wyniki badań przeprowadzonych w okresie 2000 – 2001 r................................. 84
8.4. Wyniki badań przeprowadzonych w 2002 r. ........................................................ 88
8.5. Ochrona powietrza ................................................................................................ 89
8.6. Gazy cieplarniane .................................................................................................. 91
8.7. Odory..................................................................................................................... 92
9. Hałas ............................................................................................................................... 94
9.1. Hałas przemysłowy .................................................................................................. 95
9.2. Hałas komunikacyjny................................................................................................ 96
9.3. Hałas osiedlowy i mieszkaniowy.............................................................................. 96
9.4. Wibracje .................................................................................................................... 97
strona
4
10. Promieniowanie elektromagnetyczne .......................................................................... 98
10.1. Promieniowanie jonizujące ................................................................................... 98
10.2. Promieniowanie niejonizujące .. ........................................................................... 99
11. Potencjalne zagroŜenia środowiska .......................................................................... 102
11.1. ZagroŜenia powodziowe ...................................................................................... 102
11.1.1 Rodzaje powodzi .............................................................................. ...... 102
11.1.2 Powodzie na terenie powiatu .................................................................. 102
11.1.3. Ocena zagroŜenia powodziowego na terenie powiatu ............................ 103
11.1.4 Ochrona przeciwpowodziowa ................................................................. 105
11.1.5 Nowe rozwiązania prawne ...................................................................... 106
11.2. ZagroŜenia osuwiskowe....................................................................................... 107
11.2.1. Klasyfikacja osuwisk, morfologia stoku osuwiskowego, przyczyny
powstawania ........................................................................................... 107
11.2.2. Uwarunkowania powiatu suskiego dla potencjalnego tworzenia się
osuwisk ................................................................................................... 109
11.2.3. Przegląd procesów osuwiskowych w poszczególnych gminach powiatu
suskiego ................................................................................................... 112
11.2.4. Wnioski ................................................................................................... 115
11.3. Awarie przemysłowe .......................................................................................... 115
11.3.1. ZagroŜenia związane z technicznymi środkami przemysłowymi ........... 115
11.3.2. SkaŜenia promieniotwórcze .................................................................... 117
12. Gospodarka odpadami ............................................................................................... 117
13. Zmiany prawne w ochronie środowiska ................................................................... 118
13.1. Praktyczne znaczenie zmian prawnych ............................................................... 123
13.2. Zasady korzystania ze środowiska ...................................................................... 123
14. Wnioski z diagnostyki stanu środowiska.................................................................. 126
14.1. Stan środowiska przyrodniczego i stopień jego degradacji................................. 126
14.1. Główne zagroŜenia środowiska na terenie powiatu suskiego ............................. 129
15. Literatura (wyłącznie do cz. I)................................................................................... 130
II. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU SUSKIEGO
NA LATA 2004 – 2007 WRAZ Z PERSPEKTYWĄ DO 2011 ROKU.................. 133
1.
Zasady i cele polityki ekologicznej państwa ............................................................ 133
1.1. II Polityka Ekologiczna Państwa .......................................................................... 133
1.2. Program wykonawczy do „II Polityki Ekologicznej Państwa” ............................. 137
1.3. Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem
perspektywy na lata 2007 – 2010 .......................................................................... 137
1.4. Narodowy Plan Rozwoju ...................................................................................... 138
strona
2.
5
Cele polityki ekologicznej województwa małopolskiego ........................................ 139
2.1. Główne obszary rozwojowe województwa a ochrona środowiska........................ 139
2.2. Strategia ochrony środowiska w województwie małopolskim. Długoterminowa
polityka ochrony środowiska w zakresie poszczególnych elementów środowiska
i uciąŜliwości – cele długoterminowe do 2015 roku ............................................ 140
2.3. Wojewódzki plan operacyjny, a przedsięwzięcia przewidziane do realizacji
w obszarze powiatu suskiego ................................................................................................141
3.
Cele i priorytetowe działania ekologiczne w powiecie suskim................................ 142
3.1. ZałoŜenia i cele „Strategii rozwoju powiatu suskiego” ......................................... 142
3.2. ZałoŜenia i cele „Programu rozwoju przedsiębiorczości w powiecie suskim” ..... 145
3.3. Długoterminowe cele powiatowego programu ochrony środowiska do 2011 r. ... 147
3.4. Priorytetowe działania w ramach realizacji powiatowego programu
ochrony środowiska w latach 2004 – 2007 ........................................................... 148
4.
Program zadaniowy – plan operacyjny na lata 2004 – 2007
i działania do 2011 roku ............................................................................................. 150
4.1. Cele i zadania w kształtowaniu postaw społeczeństwa w zakresie działań
proekologicznych................................................................................................... 150
4.2. Cele i zadania w zakresie ochrony zasobów wód powierzchniowych,
zasobów wód podziemnych i racjonalnego, poprawa ich jakości i zapobieganie
zanieczyszczeniom ............................................................................................... 150
4.3. Cele i zadania w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem pyłem
zawieszonym i pyłem azbestowym ....................................................................... 151
4.4. Cele i zadania w zakresie minimalizacji ilości powstających odpadów, wzrostu
odzysku i recyklingu i bezpiecznego unieszkodliwiania pozostałych odpadów .. 151
4.5. Cele i zadania w zakresie ochrony gleb i powierzchni ziemi ............................... 152
4.6. Cele i zadania w zakresie ochrony róŜnorodności biologicznej
oraz ochrony lasów ............................................................................................... 152
4.7. Cele i zadania w zakresie ochrony przed hałasem i promieniowaniem
elektromagnetycznym ............................................................................................ 154
4.8. Cele i zadania systemowego monitorowania stanu środowiska ........................... 154
4.9. Zadania własne powiatu, harmonogram i koszty realizacji programu .................. 169
4.10.Zadania koordynowane ........................................................................................ 170
4.11.Wytyczne do sporządzania gminnych programów ochrony środowiska ............. 176
4.11.1. Szczegółowe wytyczne do sporządzania gminnych
programów ochrony środowiska ............................................................... 178
5.
Ocena źródeł finansowania programu w okresie 2004 – 2007 roku ...................... 186
5.1. Analiza źródeł finansowania zadań z zakresu ochrony środowiska
realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego ..................................... 187
5.2. Szacunkowe koszty realizacji programu w latach 2004 – 2007 ........................... 187
6.
Uwarunkowania realizacyjne programu ................................................................. 189
6.1. Zgodność programu w układzie hierarchicznym i horyzontalnym ....................... 189
strona
6
6.2. Rozwiązania prawne ............................................................................................. 189
6.3. Uwarunkowania ekonomiczne .............................................................................. 191
6.4. Uwarunkowania przestrzenne – planowanie i zagospodarowanie przestrzenne
jako instrument ochrony środowiska .................................................................... 191
6.5. Uwarunkowania społeczne ................................................................................... 192
6.6. Uwarunkowania unijne ......................................................................................... 193
7.
Zarządzanie programem, wdroŜenie i monitoring programu ................................ 195
7.1. Zarządzanie środowiskiem, zarządzanie środowiskowe ....................................... 195
7.2. Zarządzanie powiatowym programem ochrony środowiska ................................. 195
7.3. Sprawozdawczość z realizacji programu .............................................................. 196
7.4. Monitoring wdraŜania programu ........................................................................... 197
7.5. Harmonogram wdraŜania programu ..................................................................... 202
8.
Materiały źródłowe .................................................................................................... 203
SPIS TABEL
strona
Część I
Tabela 1-1.
Tabela 1-2.
Tabela 1-3.
Tabela 1-4.
Tabela 1-5.
Tabela 2-1.
Tabela 2-2.
Tabela 2-3.
Tabela 2-4.
Tabela 2-5.
Tabela 2-6.
Tabela 2-7.
Tabela 3-1.
Tabela 3-2.
Tabela 3-3.
Tabela 3-4.
Tabela 3-5.
Tabela 4-1.
Tabela 4-2.
Podział Powiatu Suskiego na jednostki terytorialne ........................................ 13
Ludność Powiatu Suskiego w czerwcu 2003 r. ............................................... 19
Ludność poszczególnych gmin Powiatu Suskiego .......................................... 19
Stopa bezrobocia w Powiecie Suskim w okresie
grudzień 2000 r. – grudzień 2003 r. ................................................................. 19
Charakterystyka największych podmiotów gospodarczych prowadzących
działalność przemysłową na terenie powiatu suskiego według kryterium
zatrudnienia. ..................................................................................................... 20
Potrzeby wapnowania w % powierzchni uŜytków rolnych na terenie gminy
Maków Podhalański, Jordanów, Bystra–Sidzina.............................................. 27
Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia cynkiem. ............... 30
Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia kadmem. ............... 31
Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia miedzią. ................ 32
Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia niklem................... 33
Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia ołowiem................ 34
Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia siarką. ................... 35
Powierzchnia lasów państwowych i prywatnych.............................................. 37
Zadania gospodarki leśnej w lasach powiatu suskiego w 2000 roku. .............. 43
Zadania gospodarki leśnej w lasach powiatu suskiego w 2001 roku................ 44
Zestawienie pomników przyrody na terenie powiatu suskiego. ....................... 51
Zestawienie kosztów wykonanych prac na pomnikach przyrody na terenie . .. 53
strona
Tabela 5-1.
Tabela 5-2.
Tabela 5-3.
Tabela 5-4.
Tabela 5-5.
Tabela 6-1.
Tabela 6-2.
Tabela 6-3.
Jakościowa charakterystyka wód powiatu suskiego w 2000 roku.................... 60
Jakościowa charakterystyka wód powiatu suskiego w 2002 roku.................... 62
Wielkość przekroczeń normatywu w wodach powiatu suskiego ..................... 63
Charakterystyka GZWP ................................................................................... 64
Rozmieszczenie punktów monitoringowych wód podziemnych ..................... 65
Ilość zatwierdzonej dokumentacji geologicznej w latach 2000 - 2003 . ......... 66
Porównanie jakości wód z rejonów ujęć wody pitnej w 2001 i 2003 r. .......... 67
Charakterystyka wodociągów publicznych funkcjonujących
w powiecie suskim ........................................................................................... 70
Tabela 6-4. Alternatywne źródła zaopatrzenia w wodę ...................................................... 75
Tabela 7-1. Stosunek długości kanalizacji sanitarnej do długości sieci wodociągowej
w powiatach województwa małopolskiego ..................................................... 76
Tabela 7-2. Wyniki badań ścieków wypływających z Zembrzyc ....................................... 77
Tabela 7-3. Charakterystyka oczyszczalni na terenie powiatu ............................................ 78
Tabela 7-4 Wykaz oczyszczalni planowanych do budowy lub modernizacji
w ramach KPOŚK ........................................................................................... 79
Tabela 8-1. Porównanie emisji zanieczyszczeń do powietrza z zakładów na terenie
powiatu w stosunku do podmiotów gospodarczych z całej Małopolski
z lat 2000 i 2002 .............................................................................................. 82
Tabela 8-2. Kryteria oznaczania substancji w powietrzu ................................................... 90
Tabela 8-3. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa
ogólna dla kaŜdej strefy, uzyskane w ocenie dokonanej z uwzględnieniem
kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia ......................................... 91
Tabela 8-4. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa
ogólna dla kaŜdej strefy, uzyskane w ocenie dokonanej z uwzględnieniem
kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin ............................................. 91
Tabela 10-1. Wykaz stacji bazowych telefonii komórkowej na terenie Powiatu
Suskiego ........................................................................................................... 99
Tabela 11-1. Wykaz wodowskazów ................................................................................... 105
Część II
Tabela 4-1. Zadania własne powiatu. Harmonogram i koszty realizacji Programu ......... 156
Tabela 4-2. Zadania koordynowane o charakterze organizacyjno-prawnym
na lata 2004 - 2007 ......................................................................................... 171
Tabela 4-3. Zadania koordynowane o charakterze inwestycyjnym
na lata 2004 - 2007 ......................................................................................... 173
Tabela 5-1. Szacunkowe koszty realizacji Programu w latach 2004 – 2007 - zadania
własne powiatu pogrupowane według długoterminowych celów
programu ochrony środowiska wg tabeli 4-1 ................................................ 188
Tabela 7-1. Główne działania w ramach zarządzania środowiskiem ............................... 197
Tabela 7-2. Wskaźniki skuteczności realizacji Programu ................................................ 199
Tabela 7-3. Harmonogram wdraŜania „Programu ochrony środowiska
dla powiatu suskiego” .................................................................................... 202
SPIS WYKRESÓW
7
8
strona
Wykres 2–1. Wskaźniki waloryzacyjne rolniczej przestrzeni produkcyjnej
w gminach powiatu suskiego. ........................................................................ 26
Wykres 5–1. Lesistość gmin powiatu suskiego. .................................................................. 36
Wykres 5–2. Powierzchniowy udział gatunków panujących w lasach................................ 38
Wykres 5–3. Powierzchniowy udział typów siedliskowych lasu. ....................................... 38
Wykres 6–1. Odsetek kwestionowanych prób wody pitnej w powiecie suskim
w latach 1999 – 2001. .................................................................................... 71
Wykres 6–2. Odsetek kwestionowanych prób wody pitnej w wodociągach publicznych
miast i gmin powiatu suskiego w latach 1999 – 2001................................... 71
Wykres 6–3. Odsetek kwestionowanych prób wody pitnej w ujęciach lokalnych
miast i gmin powiatu suskiego w latach 1999 – 2001.................................... 72
Wykres 8-1. Zmiany średnich miesięcznych stęŜeń dwutlenku siarki, dwutlenku azotu
i pyłu zawieszonego w okresie od czerwca 2000 do grudnia 2001 roku. ...... 84
Wykres 8-2. StęŜenia dzienne zanieczyszczeń w lipcu 2000 i w styczniu 2001 roku........ 85
SPIS MAPEK
strona
Mapka 1-1.
Mapka 5–1.
Mapka 5–2.
Powiat Suski .................................................................................................. 16
Monitoring wód powierzchniowych w województwie małopolskim. ........... 56
Stan czystości wód powierzchniowych w województwie małopolskim
w 2000 roku według oceny ogólnej............................................................... 63
Mapka 5–3. Planowany stan czystości wód powierzchniowych w województwie
małopolskim w 2015 roku.............................................................................. 64
Mapka 8–1. Średnioroczne stęŜenie pyłu zawieszonego w powiecie suskim
w 2000 roku.................................................................................................... 87
Mapka 8–2. Średnioroczne stęŜenie dwutlenku siarki w 2000 roku.................................. 88
Mapka 8–3. Średnioroczne stęŜenie dwutlenku azotu w 2000 roku. ................................. 88
Mapka 11-1. Fragment mapy geologicznej okolic Zawoi (wskaźnik osuwiskowości
16%), na której zaznaczono osuwiska róŜnej generacji na tle budowy
geologicznej, w tym wielkie holoceńskie osuwisko Babiej Góry. ............... 110
Mapka 11-2. Średnioroczne sumy opadów atmosferycznych 1891 – 1930 ..................... 111
SPIS FOTOGRAFII
strona
Fot. 11–1.
Fot. 11–2.
Fot. 11–3.
Fot. 11–4.
Charakterystyczny wygląd osuwiska. ................................................................ 108
Wygląd tzw. osuwiska „zgrzybiałego od urodzenia”. ....................................... 108
Stok przeobraŜony przez kolejne sukcesje osuwiskowe.................................... 109
Osuwisko Lachowice Zawodzie. ....................................................................... 114
9
WPROWADZENIE
Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 roku. Prawo ochrony środowiska /Dz. U. Nr 62,
poz. 627 z późniejszymi zmianami/ zobowiązuje zarząd powiatu w celu realizacji polityki
ekologicznej państwa do sporządzenia powiatowego programu ochrony środowiska (art. 17
i 18 cyt. w. ustawy).
Projekt powiatowego programu ochrony środowiska podlega zaopiniowaniu przez organ
wykonawczy województwa, a następnie uchwaleniu przez radę powiatu.
Z wykonania programu zarząd powiatu sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia
radzie powiatu.
Termin, czas, przez który ma obowiązywać powiatowy program ochrony środowiska,
w znacznej mierze zaleŜy od uznania organu uchwalającego program – rady powiatu.
Uwzględniając zapis w ustawie Prawo ochrony środowiska art. 17 ust. 1 i art. 14 ust. 2 moŜna
załoŜyć, Ŝe program ochrony środowiska, w tym powiatowy, naleŜy przyjąć na 4 lata
z perspektywą działań obejmującą kolejne 4 lata.
Zgodnie z ustawą o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. Nr 62, poz. 628
z późn. zmianami) dla osiągnięcia celów załoŜonych w polityce ekologicznej państwa oraz
realizacji zasad gospodarowania odpadami, a takŜe stworzenia w kraju zintegrowanej
i wystarczającej sieci instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów,
spełniających wymagania określone w przepisach o ochronie środowiska, opracowywane są
plany gospodarki odpadami (art. 14.1 ustawy o odpadach).
Projekt powiatowego planu gospodarki odpadami opracowuje zarząd powiatu
i stanowi część powiatowego programu ochrony środowiska (art. 14 ust. 5 ustawy
o odpadach).
W celu zapewnienia spójności poszczególnych planów, projekty planów gospodarki
odpadami podlegają opiniowaniu (art. 14 ust. 7 ustawy o odpadach). W przypadku projektu
planu powiatowego gospodarki odpadami, projekt podlega zaopiniowaniu przez zarząd
województwa oraz przez zarządy gmin z terenu powiatu.
Na wykonanie „PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA Z PROJEKTEM PLANU
GOSPODARKI ODPADAMI DLA POWIATU SUSKIEGO” została zawarta umowa z dnia
15 sierpnia 2003 r. pomiędzy Powiatem Suskim reprezentowanym przez Zarząd Powiatu
Suskiego z siedzibą w Suchej Beskidzkiej a firmą ROT Recycling Odpady Technologie, 44100 Gliwice, ul. Prymasa Stefana Wyszyńskiego 11.
•
•
Przedmiotem opracowania jest wykonanie:
Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Suskiego,
Projektu Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Suskiego - stanowiący załącznik
(wykonany jako odrębna dokumentacja) będący integralną częścią „Programu Ochrony
Środowiska dla Powiatu Suskiego”.
Zasadniczym celem „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Suskiego” zwanego
w dalszej części opracowania Programem... jest realizacja polityki ekologicznej dla Powiatu
Suskiego na lata 2004-2007 z uwzględnieniem perspektyw na lata 2008-2011.
Programy ochrony środowiska jako nowa forma opracowań planistycznych, zostały
wprowadzone w/w ustawą Prawo ochrony środowiska.
10
Programy te, m.in. powiatowy program ochrony środowiska, winny określać wymagania
odnoszące się do polityki ekologicznej państwa, a w szczególności: cele ekologiczne,
priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do
osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawnoekonomiczne i środki finansowe.
„Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym
i lokalnym” (dokument pomocniczy Ministerstwa Środowiska), w rozdziale 2 „Limity
krajowe i sposób ich podziału” określa wskaźniki liczbowe, które winny znaleźć
odzwierciedlenie
w programach powiatowych i gminnych, zaznaczając równocześnie, Ŝe naleŜy traktować je
jako wielkości orientacyjne, słuŜące do porównań międzyregionalnych i porównania tempa
realizacji celów polityki ekologicznej państwa w poszczególnych powiatach i gminach
z tempem realizacji na szczeblu krajowym.
WaŜniejsze limity krajowe związane z poprawą środowiska i racjonalnym
wykorzystaniem zasobów – do osiągnięcia najpóźniej w 2010 roku, są następujące:
•
zmniejszenie wodochłonności produkcji o 50 % w stosunku do stanu z 1990 roku
(w przeliczeniu na PKB i wartość sprzedaną w przemyśle),
•
ograniczenie materiałochłonności produkcji o 50 % w stosunku do 1990 r.,
•
ograniczenie zuŜycia energii o 50 % w stosunku do 1990 r. i 25 % w stosunku do 2000 r.,
•
dwukrotne zwiększenie udziału odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych w procesach produkcyjnych odpadów przemysłowych w porównaniu ze stanem z 1990 r.,
•
odzyskanie i powtórne wykorzystanie co najmniej 50 % papieru i szkła z odpadów
komunalnych,
•
pełna (100 %) likwidacja zrzutów ścieków nieoczyszczonych z miast i zakładów przemysłowych,
•
zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych,
w stosunku do stanu z 1990 r.:
- z przemysłu o 50 %
- z gospodarki komunalnej (w miastach i osiedlach wiejskich) o 30 %
- ze spływu powierzchniowego o 30 %
•
ograniczenie emisji w stosunku do stanu z 1990 r.:
- pyłów o 75 %
- dwutlenku siarki o 56 %
- tlenków azotu o 31 %
- niemetanowych lotnych związków organicznych o 4 %
- amoniaku o 8 %
•
do końca 2005 roku wycofać z uŜytkowania etylinę i przejść wyłącznie na stosowanie
benzyny bezołowiowej.
PowyŜsze wskaźniki w programach powiatowych i gminnych winny być stosowane
w pełnym lub wybiórczym zakresie, w zaleŜności od specyfiki powiatu i gminy.
Głównym, celem programów ochrony środowiska jest potrzeba poprawy jakości Ŝycia
społeczeństwa, którą moŜna zrealizować m.in. przez:
•
przedsięwzięcia wprowadzające skuteczną poprawę stanu środowiska z wszystkimi jego
elementami (m.in. powietrze, woda, gleba i grunty, powierzchnie ziemi, zasoby naturalne,
•
•
•
11
flora
i fauna),
racjonalną gospodarkę zasobami naturalnymi z kształtowaniem odpowiedniej struktury
gospodarki i tworzeniem rynków pracy w ochronie środowiska
zmianę zachowań i intensyfikację świadomości ekologicznej społeczeństwa,
skuteczne zarządzanie środowiskiem na kaŜdym szczeblu realizacji zadań z zakresu
ochrony środowiska.
Zakres opracowania zagadnienia z zakresu ochrony środowiska na terenie Powiatu
Suskiego, w tym:
• ogólne dane o powiecie,
• analiza zasobów środowiska przyrodniczego powiatu i diagnozę stanu środowiska
powiatu,
• zagroŜenia środowiska w powiecie,
• poprawę jakości środowiska w powiecie,
• cele i priorytetowe działania ekologiczne w powiecie,
• harmonogram realizacji i nakłady na realizację programu,
• uwarunkowania realizacyjne programu,
• sposób wdraŜania i monitoringu programu.
Niniejszy „Program ochrony środowiska dla Powiatu Suskiego...” ma charakter otwarty,
co oznacza, Ŝe moŜe być on aktualizowany w sytuacjach koniecznych zmian bądź
wprowadzania nowych zapisów w terminie uznanym przez zarząd powiatu (jednak nie
rzadziej niŜ co 4 lata).
Program został opracowany w oparciu o „Raport o stanie środowiska w powiecie
suskim (1998 – 2001) – praca zbiorowa pod redakcją Ryszarda Listwana, dane udostępnione
przez Starostwo Powiatowe w Suchej Beskidzkiej – lipiec 2002, dane zebrane bezpośrednio
w gminach Powiatu Suskiego, materiały źródłowe oraz literaturę własną wykonawcy.
Program ochrony środowiska, w tym przypadku program ochrony środowiska dla
powiatu suskiego, ma mieć charakter „realnych” i bardzo konkretnych, głównie krótkoterminowych zadań własnych powiatu i zadań koordynowanych.
Struktura powiatowego programu ochrony środowiska winna nawiązywać zarówno do
struktury „Polityki ekologicznej państwa” jak i „Programu ochrony środowiska dla
województwa małopolskiego”, obejmując okres krótkoterminowy 4 letni z perspektywą
programu na osiem lat.
12
I. STAN ŚRODOWISKA W POWIECIE SUSKIM
Wstęp
Zgodnie z przyjętym załoŜeniem „STAN ŚRODOWISKA W POWIECIE SUSKIM”
stanowi bezpośrednią adaptację opracowanego przez Starostwo Powiatowe w Suchej
Beskidzkiej „Raportu o stanie środowiska w powiecie suskim w latach 1998 – 2001”,
Sucha Beskidzka, 2002, pod redakcją Ryszarda Listwana.
Dzięki inicjatywie Komisji Ochrony Środowiska i Porządku Publicznego Rady Powiatu
Suskiego oraz wsparciu ze strony Zarządu Powiatu „Raport...” opisuje i ocenia poszczególne
elementy środowiska, odnoszące się do zachodzących w ostatnich latach zmian. W raporcie
wyeksponowano zasadnicze dla ochrony środowiska cele i priorytety i krytycznie oceniono
stan lokalnego środowiska, a takŜe tempo rozbudowy podstawowej infrastruktury gmin
powiatu. Raport o stanie środowiska wydano w nakładzie 500 egz. i przesłano do instytucji
związanych z ochroną środowiska i szkół, przekazano do bibliotek, zamieszczono na
oficjalnej stronie internetowej powiatu.
Zgodnie z intencją autorów „Raportu...”: Raport jest próbą inwentaryzacji stanu
środowiska, zastanego w obszarze utworzonego w 1998 roku Powiatu Suskiego. Zawiera
analizę przyczyn dotychczasowej sytuacji, odnosi się do podejmowanych przedsięwzięć oraz
wskazuje potrzebę działań, które podjąć naleŜy. Jego misja zacznie się spełniać, gdy na nim
oprze się dobry powiatowy program ochrony środowiska.”
Przygotowanie „Raportu...” stało się moŜliwe dzięki współpracy Starostwa Suskiego
z Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska w Krakowie.
13
1. Charakterystyka Powiatu Suskiego
1.1. PołoŜenie geograficzne i administracyjne
Powiat Suski połoŜony jest w południowo–zachodniej części województwa
małopolskiego. Jest jednym z 22 powiatów Małopolski. Graniczy on z 4 powiatami:
• wadowickim, myślenickim, nowotarskim i Ŝywieckim (województwo śląskie),
oraz z Republiką Słowacji:
• powiat Namestovo.
Zajmuje powierzchnię 68.575 ha (około 4,5 % powierzchni w województwie) i jest
zamieszkiwany przez 81409 mieszkańców, co stanowi około 2,5 % ludności województwa
małopolskiego. W skład powiatu wchodzi 37 miejscowości połączonych w 9 gmin. Podział
powiatu na jednostki administracyjne przedstawia tab. 1-1.
Tabela 1-1
Podział Powiatu Suskiego na jednostki terytorialne
Lp.
Gmina
Rodzaj
Powierzchnia [ha] Ludność Miejscowości
1.
Budzów
wiejska
7.341
8.198
6
2.
Bystra – Sidzina
wiejska
8.043
6.334
2
3.
Jordanów
miasto
2.092
5.061
1
4.
Jordanów
wiejska
9.265
10.320
5
5.
Maków Podhalański miejsko –wiejska
10.894
15.767
6
6.
Stryszawa
wiejska
11.324
11.725
8
7.
Sucha Beskidzka
miasto
2.746
9.711
1
8.
Zawoja
wiejska
12.880
8.750
2
9.
Zembrzyce
wiejska
3.990
5.543
5
Powiat suski ogółem
68.575
81.409
37
1.2. Historia regionu
W okresie wczesnego średniowiecza tereny obecnego powiatu suskiego pokrywała
puszcza karpacka. Zwarte osadnictwo pojawiło się tu dość późno w stosunku do innych
regionów naszego kraju, jednak najstarsze ślady pobytu człowieka w dorzeczu górnej Skawy
są bardzo dawne, o czym przekonują wyniki badań archeologicznych. Wiemy między innymi,
Ŝe w Zembrzycach istniało znaczne grodzisko, datowane przez większość badaczy na okres
kultury łuŜyckiej (700-400 przed Chr.).
Za czasów pierwszych Piastów opisywany obszar znalazł się w granicach Ziemi
Krakowskiej, jednak ok. 1179 r. został podzielony. Od tej pory jego zachodnia część
znajdowała się na terenie księstw śląskich (początkowo opolskiego, później cieszyńskiego,
a następnie, w wyniku kolejnych podziałów Śląska - oświęcimskiego i zatorskiego), a wschodnia pozostawała w granicach Królestwa Polskiego. Granica pomiędzy nimi biegła wtedy
mniej więcej wzdłuŜ linii Skawy, i dalej na południe w kierunku Pasma Babiej Góry
i pogranicza polsko-węgierskiego. Podział ten miał istotne znaczenie dla dalszej historii obu
części obecnego powiatu suskiego i sprawił, Ŝe ich dzieje potoczyły się nieco odmiennie.
Pierwsza silniejsza i zwarta fala osadnictwa napłynęła na te tereny w XIV w. Akcja
14
osadnicza była wówczas wspierana przez ksiąŜąt oświęcimskich po stronie zachodniej
(Zembrzyce - pierwsza wzmianka z 1333 r., Krzeszów - 1355, Śleszowice - 1376, Sucha 1405) i królów polskich, głównie Kazimierza Wielkiego, po stronie wschodniej (Budzów 1369, Maków - 1378). Te pierwsze w przewaŜającej części pozostały wsiami prywatnymi,
szlacheckimi, natomiast te drugie weszły w skład nowo utworzonego starostwa
lanckorońskiego i uzyskały w ten sposób status wsi królewskich. Trzecia fala osadnicza
kierowała się na teren powiatu suskiego od strony północno-wschodniej, a jej nasilenie miało
miejsce w XVI stuleciu i było związane z działalnością znanego rodu Jordanów z Zakliczyna.
Zakładali oni kolejne wsie w zachodniej części obecnego powiatu suskiego (Osielec - 1521,
Toporzysko, Wysoka, Naprawa), a ukoronowaniem tych działań była w 1564 r. lokacja na
terenach dawnej wsi Malejowa pierwszego miasta na tym terenie, które otrzymało od
nazwiska swojego załoŜyciela nazwę Jordanów. Prawdopodnie od 2.poł XVI w. znaczną rolę
w postępach osadnictwa na opisywanym terenie zaczęli odgrywać równieŜ wędrujący
grzbietami pasm górskich pasterze wołoscy.
W 1564 roku Sejm w Warszawie dokonał ostatecznej inkorporacji terenów dawnych
księstw oświęcimskiego i zatorskiego, zakupionych przez królów polskich juŜ w poprzednim
stuleciu, wcielając je jako powiat śląski do województwa krakowskiego. W ten sposób cały
teren obecnego powiatu suskiego znalazł się w granicach Rzeczypospolitej. MoŜna wyróŜnić
trzy jego części róŜniące się od siebie zwłaszcza pod względem stosunków własnościowych.
Miejscowości połoŜone w środkowej części opisywanego obszaru wchodziły nadal w skład
starostwa lanckorońskiego i pozostawały wsiami królewskimi. Osady leŜące na zachodnich
i wschodnich krańcach obecnego powiatu znajdowały się w rękach prywatnych właścicieli,
o ile jednak na Jordanowszczyźnie była to własność rozdrobniona, o tyle tereny pozostające
przed laty w granicach księstw śląskich znalazły się na początku XVII w. w całości we
władaniu rodu Komorowskich, co dało początek znacznemu dominium z centrum na zamku
w Suchej. Dobra te pozostały w rękach znanych polskich rodów (po Komorowskich byli tu
Wielopolscy, Braniccy i Tarnowscy) aŜ do 1939 r.
W 1772 r. w wyniku traktatu rozbiorowego teren obecnego powiatu suskiego został
włączony w skład Cesarstwa Austriackiego. Starostwo lanckorońskie przestało istnieć,
a miejscowości wchodzące wcześniej w jego skład, stały się własnością skarbu austriackiego.
Pewna ich część została wystawiona na sprzedaŜ jeszcze w XVIII w., natomiast Maków wraz
z okolicznymi 10 wsiami został zakupiony w 1839 r. przez hr. Filipa Saint-Genois, którego
syn odsprzedał z kolei w 1878 r. te tereny arcyksięciu Albrechtowi Habsburgowi. Maków,
Zawoja i okolice pozostawały w rękach Habsburgów takŜe po odzyskaniu przez Polskę
niepodległości w 1918 r., przy czym część dóbr została w 1924 r. przekazana Polskiej
Akademii Umiejętności w Krakowie.
W okresie porozbiorowym, a takŜe później, za czasów II Rzeczypospolitej,
przeprowadzano na Podbabiogórzu częste zmiany w podziale administracyjnym. Cały
omawiany obszar wchodził najpierw kolejno w skład cyrkułów: w Wieliczce, Myślenicach i
Wadowicach. W wyniku reformy, jaka miała miejsce w Cesarstwie w 1867 r., utworzone
zostały starostwa powiatowe. Wtedy to dobra suskie znalazły się w granicach powiatu
Ŝywieckiego, Maków i okolice - wadowickiego, a Jordanów - myślenickiego. Kilka lat po
odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w 1924 r. utworzony został nowy powiat z siedzibą
w Makowie, w którego granicach znalazła się takŜe Sucha wraz z okolicznymi
miejscowościami. Taki stan rzeczy utrzymał się jednak tylko niespełna 10 lat, do roku 1933,
kiedy to powiat makowski zlikwidowano. Sucha znalazła się wtedy ponownie w powiecie
Ŝywieckim, a Maków i okolice w wadowickim. Wschodnia część omawianego obszaru
z Jordanowem w okresie II Rzeczypospolitej pozostawała stale w granicach powiatu
myślenickiego.
W okresie okupacji hitlerowskiej zachodnia część omawianego obszaru wraz
z Suchą została bezpośrednio wcielona do Rzeszy Niemieckiej, natomiast wschodnia, z Ma-
15
kowem i Jordanowem, weszła w skład nowo utworzonego przez Niemców Generalnego
Gubernatorstwa. Granica pomiędzy nimi biegła wzdłuŜ Skawy i dalej głównym grzbietem
Pasma Jałowieckiego.
W tych trudnych czasach mieszkańcy Podbabiogórza niejednokrotnie dawali dowody
swojego patriotyzmu i przywiązania do Ojczyzny. Do historii przeszła dzielna walka, jaką
z przewaŜającymi siłami niemieckimi 1-2 września 1939 r. stoczyły w Wysokiej koło
Jordanowa oddziały 10. Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej pod dowództwem płk.
Stanisława Maczka wspierane przez miejscową ludność. Od pierwszych miesięcy wojny na
opisywanym obszarze rozwijał się ruch oporu, duŜą aktywnością wykazywały się liczne
oddziały partyzanckie, szczególnie aktywne w ostatnich latach okupacji w rejonie Pasma
Polic. W styczniu 1945 r. tereny te zostały zajęte przez wojska radzieckie, które wyparły stąd
oddziały niemieckie.
WaŜną datą w powojennej historii Podbabiogórza jest rok 1956, kiedy to z części
terenów, wchodzących wcześniej w skład powiatów: Ŝywieckiego, wadowickiego
i myślenickiego utworzony został nowy powiat z siedzibą w Suchej. Jednak w 1975 r.,
w wyniku reformy wprowadzającej nowy, dwustopniowy podział administracyjny kraju
(województwa, gminy) został on zlikwidowany, a jego teren podzielony i wcielony do
nowoutworzonych województw: bielskiego i nowosądeckiego. Ćwierć wieku później,
w wyniku kolejnej reformy, juŜ w czasach III Rzeczypospolitej, 1 I 1999 r., powiat suski,
w nieco zmienionym kształcie terytorialnym, powrócił na mapę, wchodząc, zgodnie z tradycjami historycznymi i kulturowymi mieszkańców, w skład województwa małopolskiego.
1.3. Ukształtowanie powierzchni i geomorfologia
Powiat połoŜony jest w obrębie pasm Beskidów: śywieckiego, Makowskiego
(Średniego) i Małego.
Beskid śywiecki obejmuje pasma:
1. Pasmo Babiogórskie ze szczytami Mała Babia Góra (1515 m n.p.m.), Diablak (1725 m
n.p.m.), Główniak (1617 m n.p.m.), Kępa (1521 m n.p.m.), Sokolica (1367 m n.p.m.).
Częścią Pasma Babiogórskiego jest Pasmo Policy – ciągnie się ono od Krowiarek (986 m
n.p.m.) poprzez Halę Śmietanową (1298 m n.p.m.), Policę (1369 m n.p.m.), Okrąglicę
(1239 m n.p.m.), Urwanicę (1106 m n.p.m.), NaroŜe (1063 m n.p.m.) po dolinę Skawy.
2. Pasmo Jałowieckie – rozciąga się pomiędzy doliną Stryszawy na zachodzie i doliną
Skawy na wschodzie, od południa przylega do Pasma Babiogórskiego, a od północy łączy
się z Beskidem Makowskim. Główne szczyty tego pasma to Magurka (872 m n.p.m.),
Jałowiec (1111 m n.p.m.), Kiczora (905 m n.p.m.).
Krajobraz Beskidu śywieckiego charakteryzują strome zbocza i ostro wcięte doliny.
Dominuje las dolnoreglowy, a w wyŜszych partiach grzbietu granicznego, na Babiej Górze
i w Paśmie Policy – górnoreglowy bór świerkowy. Urozmaicają go rozległe hale i polany.
Szczególnie interesujący jest masyw Babiej Góry – jedynego szczytu w polskich Beskidach,
który ma w pełni alpejski charakter, o wyjątkowych walorach krajobrazowych
i przyrodniczych.
W skład Beskidu Makowskiego wchodzi:
1. Pasmo Pewelskie wraz z grupą śurawnicy (727 m n.p.m.) oraz pas wzniesień na północ
od doliny Stryszawki,
2. Pasmo Koskowej Góry (869 m n.p.m.) od doliny Skawy na zachodzie po dolinę Raby na
wschodzie.
16
Grupa ta nie ma charakteru wysokogórskiego. Charakteryzuje się płaskimi grzbietami,
osiedlami i polami uprawnymi podchodzącymi aŜ pod szczyty.
Na terenie powiatu znajduje się równieŜ część Beskidu Małego ze szczytem Leskowiec
(918 m n.p.m.). Występuje tu duŜo dzikich terenów ze stromymi zboczami i wąskimi
dolinami. Wśród gęstych lasów dolnoreglowych moŜna spotkać olbrzymie głazy i wychodnie
skalne.
Fizyczno geograficzny podział powiatu przedstawia mapka 1-1
Mapka 1-1. Powiat Suski.
1.4. Warunki klimatyczne i hydrologiczne
Obszar znajduje się w zasięgu klimatów podgórskiego i górskiego o znacznych
róŜnicach w poszczególnych czynnikach klimatycznych w zaleŜności od wysokości n.p.m.,
rzeźby terenu, wystawy, szaty roślinnej. Charakterystyczną cechą klimatu tego terenu jest jego
zmienność, zwłaszcza w rejonie Babiej Góry.
Oceniając wpływ wysokości na klimat, teren powiatu znajduje się w zasięgu 4 pięter
klimatycznych:
• umiarkowanie ciepłe piętro klimatyczne - obejmuje najniŜszą część powiatu (do
wysokości ok. 700 m n.p.m.),
• umiarkowanie chłodne piętro klimatyczne - obejmuje wyŜsze partie Beskidu
Makowskiego, śywieckiego, Średniego do wysokości około 1080 m n.p.m.,
• piętro klimatu chłodnego - obejmuje część Pasma Babiogórskiego od wysokości 1080
m n.p.m. do wys. 1400 m n.p.m.,
• piętro klimatu bardzo chłodnego o cechach wysokogórskich – obejmuje szczytowe partie
Babiej Góry.
PrzewaŜający kierunek wiatru zachodni i południowo–zachodni nawiązuje do
ukształtowania terenu. W ciągu całego roku wiatr osiąga największą prędkość w partiach
17
szczytowych Babiej Góry. Z wiatrów lokalnych najbardziej odczuwalne jest występowanie
wiatru halnego, zwanego tutaj orawiakiem. Jest to ciepły i suchy wiatr wiejący z kierunków
południowych, przez 20–24 dni w roku (szczególnie wiosną i jesienią), wpływający
niekorzystnie na organizm człowieka.
Średnia temperatura roczna powietrza ulega duŜym wahaniom, od 2,5ºC na wysokości
1100 m n.p.m. do 8,6ºC na wysokości 260 m n.p.m.
Suma opadów zwiększa się od podnóŜy ku szczytom gór. Roczna suma opadów waha się od
około 700 mm do 1100 mm, a w rejonie Babiej Góry ok. 1400 mm. Najwięcej opadów jest
w czerwcu i lipcu, najmniej w styczniu.
Pokrywa śnieŜna utrzymuje się najkrócej w najniŜszym piętrze (od grudnia do marca),
w wyŜszych partiach, na północnych zboczach zalega do połowy kwietnia, a na Babiej Górze
śnieg pojawia się w październiku, a znika w maju. Średnia grubość pokrywy śnieŜnej
w Zawoi wynosi 0,5 m, a w partiach podszczytowych Babiej Góry 1 – 2 m.
Długość okresu wegetacyjnego jest zróŜnicowana i waha się od 160 dni na wysokości
1100 m n.p.m., do około 225 w najniŜszych rejonach.
Średnie roczne zachmurzenie odznacza się duŜą zmiennością lokalną. W przebiegu
rocznym rośnie ono wyraźnie od listopada do stycznia bądź lutego. Od marca, szczególnie na
formach wypukłych występuje spadek zachmurzenia, chociaŜ w dolinach mogą tworzyć się
niskie chmury warstwowe.
Do szczególnie niekorzystnych czynników klimatycznych w tym rejonie naleŜą:
• silne wiatry południowo-zachodnie i południowe, zwłaszcza w okresie wczesnej wiosny
i późnej jesieni,
• spóźnione przymrozki wiosenne,
• obfite opady śniegu,
• długotrwałe i obfite opady deszczu w okresie wczesnego lata,
• występowanie mgieł.
Często występują zjawiska inwersji temperatur, polegające na wzroście temperatury wraz
ze wzrostem wysokości. Niezapomniane doznania estetyczne wywołuje końcowy efekt tego
zjawiska – wynurzanie się szczytów z morza mgieł.
Jedyną rzeką na terenie powiatu jest Skawa, wypływająca spod Przełęczy Spytkowickiej
w Paśmie Orawsko–Podhalańskim. Tworzy ona kilka meandrów i przyjmuje kierunek
północno – zachodni, by oddzielić wschodnie krańce Beskidu śywieckiego i Małego od
Średniego. Licznymi dopływami odwadnia te trzy grupy górskie. Jedynie północna część
gminy Jordanów naleŜy do dorzecza rzeki Raby, z powodu uchodzącego do niej potoku
Łętówka, przepływającego przez Łętownię.
Największymi prawobrzeŜnymi dopływami Skawy są: Malejów (uchodzący
w Jordanowie), Osielec (uchodzący w Osielcu), Wieprzec, śarnowianka, Paleczka
(odprowadzająca wody ze stoków Beskidu Makowskiego).
Do lewobrzeŜnych naleŜą m.in. Bystrzanka (zbiera wodę z Bystrej i Sidziny), Cadyński,
Skawica (powstaje z połączenia licznych potoków wypływających spod Babiej Góry i płynąc
przez dwie gminy odwadnia Pasmo Jałowieckie na wschodzie oraz Pasmo Babiogórskie na
zachodzie), Grzechynianka, Stryszawka (odprowadza wody ze stoków Beskidu
Makowskiego), Tarnawka (bierze początek w Beskidzie Małym, u stóp Leskowca).
Grzbietem Babiej Góry i zachodnią częścią Pasma Policy przebiega główny Europejski
Dział Wodny, który oddziela zlewisko Bałtyku od zlewiska Morza Czarnego. Potoki
spływające z Babiej Góry na północ stanowią dopływ Wisły i naleŜą do zlewiska Morza
Bałtyckiego. Te które spływają na południe wpadają do dopływów Dunaju i razem z nim do
Morza Czarnego.
18
Na terenie powiatu brak tam, śluz, występują natomiast zapory przeciwrumowiskowe
w ilości 15 szt. (na terenie Suchej Beskidzkiej, Makowa Podhalańskiego, Juszczyna, Kukowa,
Osielca, których wysokość piętrzenia wynosi od 1-6 m) oraz w Zawoi zapora do
magazynowania wody do naśnieŜania stoku narciarskiego.
Pomiędzy Wadowicami a Suchą Beskidzką, na rzece Skawie, budowany jest zbiornik
wodny (powierzchnia zalewu ok. 1035 ha, pojemność zbiornika 161 mln m3) znajdujący się
w obrębie miejscowości: Świnna Poręba, Jaszczurowa, Mucharz, Skawce, Łękawica,
Stryszów, Tarnawa Dolna, Zembrzyce.
Budowę zbiornika rozpoczęto w 1985 r., a zakończenie planowano na rok 1996.
Obecnie stan zaawansowania robót wynosi około 40% (w sierpniu 2003 r. przełoŜono koryto
Skawy do wybudowanej wcześniej sztolni), a zakończenie budowy przewiduje się na rok
2010.
Podstawowymi funkcjami zbiornika będą: ochrona przeciwpowodziowa, rekreacja,
pokrycie deficytów wody oraz produkcja energii. Dokończenie budowy zbiornika do roku
2010 jest zapisane w programie wykonawczym polityki ekologicznej RP. Jest to inwestycja
szczebla centralnego i priorytetowa inwestycja w rejonie dorzecza Górnej Wisły.
Osobliwością Babiej Góry są liczne, jak na warunki beskidzkie, stawki. Mają one róŜną
powierzchnię i odznaczają się silną dynamiką poziomu wody. Największe spośród nich
i najbardziej znane, to: Mokry Stawek (1025 m n.p.m., 750 m2), Markowy Stawek (1125 m
n.p.m., 350 m2), Orawski DuŜy Stawek (1468 m n.p.m., 200 m2).
Rejon Babiej Góry odznacza się takŜe duŜą zasobnością wód powierzchniowych
i obfituje w zbiorniki wód podziemnych.
1.5. Budowa geologiczna
Obszar powiatu suskiego jest zbudowany z utworów fliszowych (naprzemianległych
zespołów piaskowców i zlepieńców przekładanych łupkami ilastymi). W obszarze powiatu
występują dwie wielkie jednostki strukturalne: płaszczowina magurska zajmująca około 85 %
powiatu i płaszczowina śląska. Płaszczowina magurska w przewaŜającej swej masie
zbudowana jest z gruboławicowego piaskowca magurskiego, budującego najwyŜsze
wzniesienia i wypełniającego synkliny. W dolinach i partiach niŜsszych wzgóŜ odsłaniają się
starsze warstwy złoŜone z drobnorytmicznie przekładanych fliszów lub teŜ czerwonych tzw.
pstrych łupków ilastych.
Na terenie powiatu występują złoŜa kopalin:
• gaz ziemny (Lachowice) - złoŜe perspektywiczne, obecnie nieeksploatowane
• piaskowce (Toporzysko Działy, Toporzysko Głaza, Sikorowiec, Kurów) - złoŜa
perspektywiczne, obecnie nieeksploatowane oraz Osielec - złoŜe eksploatowane
• kruszywo naturalne (Zembrzyce) - w obrębie budowanego zbiornika Świnna Poręba
1.6. Analiza zagospodarowania przestrzennego powiatu
1.6.1. Demografia
Ludność powiatu (wg stanu na 30 czerwca 2003 r.) liczy 81.409 osoby. Stawia to powiat
suski na 18 miejscu wśród 22 powiatów województwa małopolskiego. Mniej mieszkańców
posiadają jedynie powiaty: proszowicki, miechowski, dąbrowski, tatrzański.
Tabela 1-2
Ludność Powiatu Suskiego (w tys. osób) w czerwcu 2003 r.
Ludność na terenie miast
Ludność na wsi
kobiety
męŜczyźni
ogółem
10.630
9.844
20.474
19
30.351
30.584
60.935
Źródło: Główny Urząd Statystyczny w Warszawie, sierpień 2003 r.
Tabela 1-3
Ludność poszczególnych gmin powiatu
Jednostka administracyjna
Gmina Budzów
Gmina Bystra – Sidzina
Miasto Jordanów
Gmina Jordanów
Gmina miejsko – wiejska Maków
Podhalański
Miasto Sucha Beskidzka
Gmina Stryszawa
Gmina Zawoja
Gmina Zembrzyce
Liczba ludności
8.198
6.334
5.061
10.320
15.767
9.711
11.725
8.750
5.543
Źródło: Główny Urząd Statystyczny w Warszawie, sierpień 2003 r.
Gęstość zaludnienia powiatu (119,7 osób na 1 km2) jest zbliŜona do średniej krajowej
(123,6 osób na 1 km2). Jednocześnie jest ona niemal dwukrotnie niŜsza w stosunku do
średniej wojewódzkiej (212 osób na 1 km2). Wskaźnik ten jest bardzo zróŜnicowany na
obszarach poszczególnych gmin – od 66,0 (Zawoja) do 358,4 (Sucha Beskidzka) osób na
1 km2.
Wskaźnik urbanizacji wynosi 27,2%.
1.6.2. Zatrudnienie i bezrobocie
Ilość bezrobotnych na początku 2003 r. wynosiła 5101 osób, a stopa bezrobocia prawie
13 %. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego z 25.09.2003 r. na 335
sklasyfikowanych powiatów w Polsce, Powiat Suski znajduje się na 25 miejscu licząc od
najniŜszej stopy bezrobocia jaka występuje w stołecznym urzędzie pracy (6,1 %).
W tabeli 1-4 przedstawiono charakterystykę stanu bezrobocia w powiecie w okresie
grudzień 2000 r. – grudzień 2003 r.
Tabela 1-4
Stopa bezrobocia w Powiecie Suskim w okresie grudzień 2000 r. – grudzień 2003 r.
Wskaźnik
liczba
bezrobotnych
stopa
bezrobocia (%)
grudzień
2000 r.
grudzień
2001 r.
grudzień
2002 r.
grudzień
2003 r.
4020
4853
4920
5101
10,3
12,3
12,5
12,9
Źródło : Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, styczeń 2004
Poziom bezrobocia w gminach jest bardzo zróŜnicowany i waha się w granicach
7-15 %. Najmniejsza stopa bezrobocia jest obecnie w gminach: Bystra-Sidzina, Jordanów
miasto i Sucha Beskidzka, a najwyŜsza w gminach Zawoja, Stryszawa, Zembrzyce
20
Porównując ilość bezrobotnych w poszczególnych gminach w okresie 9 miesięcy 2002
i 2003 r. stwierdza, się, Ŝe tylko w dwóch gminach w Zawoi i Jordanowie miasto zmniejszyła
się ich ilość, w pozostałych zanotowano wzrost.
Struktura bezrobocia w 2003 r. była względnie stabilna i generalnie nie odbiegała od
średnich krajowych i wojewódzkich. Widoczne są pewne zmiany w udziale niektórych grup
bezrobotnych. Od trzech lat zmniejsza się nieznacznie przewaga kobiet. Wyraźnie rośnie
odsetek osób, które przez okres ponad roku pozostają na bezrobociu. We wrześniu 2003 r.
w rejestrach bezrobotnych młodzieŜ w wieku 18-24 lat stanowiła 33,6 %, a wśród długotrwale bezrobotnych aŜ 23 %.
Problem bezrobocia w powiecie suskim pozostaje jednym z największych problemów
społecznych. Jego rozwiązanie leŜy w gestii instytucji i partnerów działających na lokalnym
rynku pracy.
1.6.3. Gospodarka
Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON na terenie
powiatu suskiego w 2002 r. wynosiła ogółem 6939. Prawie 24,0 % podmiotów gospodarczych
zarejestrowanych było na terenie gminy Maków Podhalański (1700), a najmniej na terenie
gminy Zembrzyce – około 5,5 % (375 ).
Liczba zarejestrowanych jednostek w przeliczeniu na 1000 mieszkańców jest nieco
niŜsza od średniej dla Małopolski i wynosi 58,0. NajwyŜsza koncentracja jednostek na 1000
mieszkańców występuje na terenie miasta Jordanów (92,8), w mieście Maków Podhalański
(84,0) i Suchej Beskidzkiej (76,7). Na drugim biegunie są gminy Budzów (35,2) i Stryszawa
(33,1). W pozostałych gminach liczba podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON na
1000 mieszkańców waha się w przedziale 51,3 – 64,0.
Powiat jest obszarem o duŜej koncentracji małych i średnich firm produkcyjnych.
Największe znaczenie odgrywa tu produkcja wyrobów z drewna, mebli, maszyn i urządzeń,
wyrobów metalowych, artykułów spoŜywczych i odzieŜy.
Liczba zatrudnionych w przemyśle powiatu suskiego wynosi ogółem 5.759 osób,
a wskaźnik pracujących w przemyśle 71 osób na 1000 mieszkańców (9 miejsce w województwie).
Tabela 1-5
Charakterystyka największych podmiotów gospodarczych prowadzących działalność
przemysłową na terenie powiatu suskiego według kryterium zatrudnienia
Firma
(lokalizacja)
Udziałowcy
Zatrudnienie
w 2003 r.
Profil działalności
Jordanowska Fabryka
Armatury „Valvex” S. A.
(Jordanów)
spółka
akcyjna
650
produkcja armatury
Fabryka Osłonek
Białkowych „Fabios”
(Białka)
przedsiębiorstwo
państwowe
500
produkcja osłonki
wędliniarskiej
260
przemysł odzieŜowy,
odzieŜ narciarska,
koszule, garnitury
Spółdzielnia Pracy
Przemysłu OdzieŜowego
„Jordanowianka”
(Jordanów)
spółdzielnia
21
Drzewna Spółdzielnia
Pracy „Spólnota”
(Maków Podhalański)
spółdzielnia
180
leŜaki i sanki drewniane
„Fideltronik”
(Zembrzyce)
Zbigniew
Fidelus
160
produkcja osprzętu
elektronicznego
„Rajdimpex"
(Sucha Beskidzka)
Spółka jawna
Bogumił
i Krystyna Rajda
120
przetwórstwo
owocowo-warzywne
Z.P.H. „Palettenwerk”
(Jordanów)
Kazimierz
Kozik
100
produkcja palet
Zakłady Mięsne
„Miśkowiec”
(Sucha Beskidzka)
osoba fizyczna
100
produkcja i przetwórstwo
mięsne
„Stolmarx”
(Sucha Beskidzka)
spółka akcyjna
80
produkcja mebli
„Oster Polska” Fabryka
Mebli
(Sucha Beskidzka)
spółka z o.o.
78
produkcja mebli
„Trans-Mak”
(Sucha Beskidzka)
spółka z o.o.
69
produkcja odzieŜy ochronnej
Spółdzielnia Pracy
„Podhalanka”
(Maków Podhalański)
spółdzielnia
60
produkcja metalowa,
usługi galwanizerskie
1.6.4. Rolnictwo
Teren powiatu pod względem zróŜnicowania przyrodniczo–ekonomicznego naleŜy do
strefy umiarkowanego rozwoju rolnictwa ekologicznego i ochrony krajobrazu wsi. UŜytki
rolne to najsłabsze gleby w województwie i w Polsce (gleby płytkie, silnie szkieletowe,
naraŜone na procesy erozyjne i wymywanie części spławianych). Wartość rolnicza tych gleb
jest bardzo niska. Do niekorzystnych czynników przyrodniczych naleŜy takŜe urozmaicona
rzeźba terenu, która powoduje zróŜnicowanie temperatur i opadów atmosferycznych oraz
długość okresu wegetacyjnego i dni z pokrywą śnieŜną.
Na terenie powiatu znajduje się 12.333 indywidualnych gospodarstw rolnych (wg
danych z grudnia 2003 r.). Średnia powierzchnia 1 gospodarstwa wynosi 2,61 ha (dla
porównania w województwie małopolskim wynosi ona odpowiednio 3,2 ha; w Polsce 7,0 ha;
w UE 17,0 ha).
Zdecydowaną większość (94%) to gospodarstwa o powierzchni mniejszej niŜ 5,0 ha
Gospodarstwa o powierzchni powyŜej 50 ha na terenie powiatu nie występują.
Struktura agrarna powiatu wskazuje na znaczne rozdrobnienie rolnictwa. Drugą cechą
charakterystyczną tutejszych gospodarstw indywidualnych jest rozproszenie gruntów tworzące
niekorzystne szachownice pól.
Na terenie powiatu istnieje zjawisko bezrobocia agrarnego. Szacunki eksperckie
wskazują na nadwyŜkę wynoszącą prawie 9 tys. osób, przy przyjęciu wskaźnika zatrudnienia
w rolnictwie na poziomie 40 osób/100 ha uŜytków rolnych. NadwyŜka zasobów pracy
w rolnictwie występuje na terenie wszystkich gmin powiatu.
22
Jedynie 4 % gospodarstw prowadzi produkcję towarową o większym znaczeniu.
Pozostali mieszkający na wsi najczęściej posiadają kwatery dla wczasowiczów lub niewielkie
gospodarstwa, pracują dorywczo. Cześć z nich zatrudniona jest poza rolnictwem (przemysł,
budownictwo, usługi).
W strukturze upraw dominują zboŜa. Najwięcej uprawia się pszenicy i owsa, a najmniej
Ŝyta i jęczmienia. Istotną pozycję w strukturze upraw stanowią ziemniaki. Pozostałe grunty
uŜytkowane są głównie pod uprawę roślin pastewnych. W 2002 r. powiat posiadał jeden
z wyŜszych w województwie wskaźnik gruntów odłogowanych (50,5%). W porównaniu
z innymi powiatami województwa plonowanie utrzymuje się na niskim poziomie np. plon
pszenicy wynosi 11,3 q/ha.
Podstawowymi kierunkami produkcji zwierzęcej jest chów bydła i trzody chlewnej.
Obsada bydła na 100 ha uŜytków rolnych wyniosła 20–40 szt., a trzody chlewnej 23 szt. (wg
danych Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 r.). Ubojem zwierząt parzystokopytnych zajmują
się 3 zakłady.
Warunki klimatyczno–glebowe ograniczają produkcję rolną do wykorzystywania powierzchni jako źródło paszy dla przeŜuwaczy. MoŜliwe są tu jedynie ekstensywne kierunki
produkcji bydła, zwłaszcza mlecznego i owiec ras górskich.
Zwiększa się zainteresowanie hodowlą ryb typu łososiowatego (pstrąg) wymagających
dobrej jakości wody. Na terenie Zawoi wykonywane są przez spółkę Pstrąg Zawojski stawy
hodowlane o pojemności 1614 m3 i poborze wody z potoku Skawica Q max = 400 l / s za
pomocą urządzenia piętrzącego o wysokości h = 0,8 m.
Na terenie powiatu suskiego pozostało jeszcze kilka reliktowych hal górskich (Hala
Śmietanowa, Hala Trzebuńska, Hala Krupowa), które nieuŜytkowane rolniczo pod wypas,
stopniowo zarastają. Z punktu widzenia wartości krajobrazowych i kulturowych korzystne
byłoby przywrócenie wypasu owiec.
Rolnictwo na terenie powiatu nastawione jest w zdecydowanym stopniu na
zaspokojenie potrzeb Ŝyciowych rodzin rolniczych, w bardzo ograniczonym stopniu na
miejscową sprzedaŜ ludności pozarolniczej i wczasowiczom.
Zmniejszenie pogłowia zwierząt gospodarskich, jak równieŜ ograniczenie stosowania
nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, zmniejszają stopień zagroŜenia środowiska
naturalnego, co jest zjawiskiem korzystnym.
1.6.5. Infrastruktura techniczno-inŜynieryjna powiatu
Zaopatrzenie w energię elektryczną
Na terenie powiatu nie ma elektrowni, jak równieŜ elektrociepłowni. Linia wysokiego
napięcia 110 kV o rozpiętości 6,5 m przebiega przez miejscowości: Śleszowice, Sucha
Beskidzka, Białka, Jordanów. Wschodnią część powiatu przecinają dwie linie wysokiego
napięcia 110 kV prowadzące z Rabki przez Jordanów do Skawiny (o rozpiętości 6,4 -8,6 m)
oraz z Szaflar przez Jordanów do Skawiny (o rozpiętości 7,6 - 10,6 m). Stacje
transformatorowe znajdują się Suchej Beskidzkiej, Białce, Jordanowie.
Zaopatrzenie w energię cieplną
Na terenie Suchej Beskidzkiej, Makowa Podhalańskiego, Jordanowa znajdują się
lokalne kotłownie osiedlowe zasilające od kilku do kilkunastu pięciokondygnacyjnych bloków
osiedlowych. W budynkach uŜyteczności publicznej obserwuje się stopniowy system zamiany
kotłowni na paliwo stałe na kotłownie gazowe lub olejowe. Dominującym źródłem ciepła
w budynkach mieszkańców są indywidualne kotłownie domowe, opalane węglem.
23
Zaopatrzenie w gaz ziemny
Sieć gazowa przebiega przez miejscowości: Sucha Beskidzka (dł. sieci 10.310 m),
Zembrzyce (dł. sieci 15.565 m), Marcówka (dł. sieci 14.934 m). Źródłem zasilania jest
gazociąg wysokopręŜny relacji Stryszów - Zembrzyce - Sucha Beskidzka, który docelowo ma
być doprowadzony do Makowa Podhalańskiego. Stacje redukcyjno - pomiarowe
zlokalizowane są w:
- Zembrzycach nad Paleczką (w rejonie mostu do Marcówki),
- Suchej Beskidzkiej nad Skawą (w rejonie stacji CPN)
Sieć wodociągowa i zaopatrzenie w wodę
Na terenie powiatu funkcjonuje 173 km sieci wodociągowej. Największa długość sieci
wodociągowej występuje w gminie Stryszawa (32,2 km) oraz w Suchej Beskidzkiej (33,1
km). Obszar wiejski gminy Maków Podhalański sieci wodociągowej wogóle nie posiada.
Wody powierzchniowe zaopatrują w wodę pitną prawie ¼ mieszkańców powiatu tj. ok.
20 tys. ludzi. Inną formą zaopatrzenia w wodę, są ujęcia powierzchniowo-podziemne,
dostarczające wodę do ok. 10 tys. ludności. Ujęcia te ujmują wody podziemne i okresowo lub
stale dosilają je wodami powierzchniowymi.
Najwięcej mieszkańców - ok. 50 tys. – korzysta z róŜnego rodzaju ujęć wód
podziemnych (studnie kopane, wiercone, ujęcia źródlane).
Sieć kanalizacyjna i odprowadzanie ścieków
Ogółem na terenie powiatu znajduje się 56,4 km sieci kanalizacyjnej zbiorczej.
NajdłuŜszą sieć kanalizacyjną posiada Sucha Beskidzka (25,6 km). Na terenie gminy BystraSidzina, Jordanów, Zembrzyce sieć kanalizacyjna nie występuje. Mieszkańcy tych terenów
korzystają z przydomowych zbiorników na nieczystości (szamb). Na terenie powiatu działa 8
oczyszczalni. Pojawia się coraz więcej małych przydomowych oczyszczalni mechanicznobiologicznych.
Drogi i transport
Na terenie powiatu znajdują się:
droga krajowa nr 28: Wadowice – Sucha Beskidzka – Maków Podhalański – Jordanów –
Rabka – Limanowa – kierunek Nowy Sącz,
droga krajowa nr 7: Kraków – Myślenice – Naprawa – kierunek Zakopane,
droga wojewódzka nr 946: Sucha Beskidzka – Stryszawa – kierunek śywiec,
droga wojewódzka nr 956: Sułkowice – Budzów – Zembrzyce,
droga wojewódzka nr 957: Maków Podhalański – Zawoja – Przełęcz Krowiarki –
Zubrzyca Górna – Jabłonka – Czarny Dunajec – kierunek Nowy Targ, prowadząca do
przejścia granicznego ChyŜne
Dopełnienie głównego układu szkieletowego dróg stanowi sieć dróg powiatowych
i gminnych. Struktura dróg w powiecie przedstawia się następująco:
drogi krajowe – 35 km
drogi wojewódzkie – 51 km
drogi powiatowe – 196,2 km (zamiejskie); 26,3 km (miejskie)
drogi gminne – 249 km
Wskaźnik gęstości dróg wynosi dla powiatu 36,3 km/100 km2 i jest znacznie niŜszy,
zarówno od średniej dla województwa małopolskiego (110,5 km/100 km2) jak i średniej
krajowej (59,5 km/100 km2).
Przez teren powiatu przechodzą linie kolejowe relacji:
śywiec – Lachowice - śywiec
Kraków – Kalwaria Zebrzydowska – Zakopane - Kraków
24
1.7. Walory turystyczne
Bogactwem i atutem powiatu są walory przyrodnicze i krajobrazowe, które sprawiają,
Ŝe obszar ten stanowi atrakcyjne miejsce dla turystyki i wypoczynku.
Najcenniejszą przyrodniczo częścią powiatu jest obszar Babiogórskiego Parku
Narodowego, z najwyŜszym szczytem Beskidów – Babią Górą (1725 m n.p.m.). Przy dobrej
widoczności szczyt ten jest doskonałym punktem widokowym. Widać z niego Tatry, NiŜnie
Tatry, Wielką i Małą Fatrę, Góry Choczańskie, Beskid śywiecki, Śląski, Mały, Średni,
Wyspowy i Pieniny. Prawdziwą osobliwością i niezwykłym widowiskiem są wschody słońca
oglądane ze szczytu Babiej Góry.
Na obszarze powiatu dominują następujące formy turystyki kwalifikowanej:
turystyka górska piesza będąca najczęściej uprawianą formą turystyki kwalifikowanej,
turystyka narciarska,
turystyka rowerowa.
Turystyka poznawcza, której celem jest zwiedzanie jakiegoś obiektu, miejscowości czy
regionu dotyczy przede wszystkim masywu Babiej Góry.
Wśród zasobów dziedzictwa historycznego do ciekawszych naleŜą między innymi:
renesansowy zamek w Suchej Beskidzkiej zwany „Małym Wawelem”, legendarna karczma
„Rzym”, dwór na Wysokiej (w którym ma siedzibę Fundacja Lutni Staropolskiej), Muzeum
Etnograficzne w Sidzinie, Skansen PTTK w Zawoi Markowej, liczne obiekty sakralne np.:
kościoły w Lachowicach, Makowie Podhalańskim, Suchej Beskidzkiej, Jordanowie, Sidzinie,
Łętowni, Zawoi.
Zwiększa się ilość uŜytkowanych i modernizowanych wyciągów narciarskich
obejmujących takŜe proces sztucznego śnieŜenia i związany z tym zwiększony pobór wody z
potoków górskich oraz wykonanie urządzeń piętrzących wodę. W grudniu 2003 r. oddano do
uŜytku Ośrodek Turystyczno-Narciarski Mosorny Groń w Zawoi (w skład którego wchodzi
trasa narciarska oraz linowa kolej krzesełkowa).
Walory środowiska przyrodniczego predysponują obszar powiatu do pełnienia funkcji
turystycznej i rekreacyjnej, której rozwój powinien być prowadzony zgodnie z zasadami
zrównowaŜonego rozwoju (ekorozwoju) polegającymi na integracji wykorzystania zasobów
środowiska przyrodniczego z ich ochroną.
25
2. Charakterystyka gleb
2.1. Rodzaje gleb
Rozwój pokrywy glebowej i właściwości gleb wyraźnie nawiązują do głównych
czynników glebotwórczych tego terenu, którymi są podłoŜe geologiczne, urozmaicona rzeźba
terenu oraz zróŜnicowane warunki klimatyczne i roślinne.
Podstawowymi gatunkami gleb występującymi w powiecie są gleby gliniaste, ilaste
i pyłowe. Na gliniasto–ilastych pokrywach i zwietrzelinach skał fliszowych wytworzyły się
gleby brunatne kwaśne. Wykazują one kwaśny odczyn w całym profilu glebowym (pH poniŜej
5,0). Są one mało zasobne w składniki pokarmowe dla roślin, co powoduje ich małą
przydatność rolniczą. W obszarach leśnych stanowią one siedliska dla zbiorowisk lasów
mieszanych lub borowych.
W kotlinach śródgórskich, gdzie występują głębokie pokrywy pyłowych utworów lessopodobnych, spotyka się gleby opadowo–glejowe.
Gleby bielicowe stanowią charakterystyczne siedliska dla kwaśnych zbiorowisk lasów
sosnowych i świerkowych. Ze względu na kwaśny odczyn tych gleb oraz niewielką zawartość
składników biogennych, rolnicze ich wykorzystanie naleŜy do mało produktywnych. Spotyka
się je w rejonie Babiej Góry.
W partiach podszczytowych gór występują gleby silnie zakwaszone i z natury ubogie
w składniki pokarmowe. Gleby gliniaste niŜszych połoŜeń odznaczają się nie tylko większą
zasobnością w składniki pokarmowe i mniejszym zakwaszeniem, lecz takŜe - z uwagi na
bardziej zwięzły skład mechaniczny - mniejszą podatnością na wymywanie łatwiej rozpuszczalnych związków chemicznych.
WzdłuŜ potoków występują mady górskie słabo wykształcone. Są to gleby aluwialne
wytworzone z osadów akumulacji wodnej.
2.2. Waloryzacja gleb i uŜytków rolnych
Na ocenę przydatności rolniczej gleb (klasyfikacja bonitacyjna) wpływa głębokość
profilu glebowego, uziarnienie, stosunki wodno–powietrzne, głębokość poziomu próchnicznego, zawartość próchnicy wraz ze składnikami pokarmowymi, ale równieŜ moŜliwości
produkcyjne. Wynikają one z warunków geomorfologicznych (wysokość nad poziom morza,
nachylenie terenu, zagroŜenie erozją, dostępność terenu do uprawy), z warunków
klimatycznych (opady, temperatura) i długości okresu wegetacyjnego.
Wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej oceniający poszczególne
elementy środowiska (opracowany przez Instytut Uprawy, NawoŜenia i Gleboznawstwa w
Puławach) – waha się w powiecie od 34,2 do 54,0, podczas gdy najlepsze tereny przydatne do
produkcji rolniczej w województwie małopolskim osiągają wskaźnik ponad 100.
Jak wynika z wykresu 2-1 najniŜszy wskaźnik występuje w gminie Zawoja, najwyŜszy
w gminie Zembrzyce.
26
60
wielkość wskaźnika
50
40
30
20
10
B
ud
Jo
B
rd
zó
y
an
st
w
ra
ów
-S
(m
id
zi
ia
na
st
o+
gm
in
M
a)
ak
ów
Po
dh
.
St
ry
Su
sz
ch
aw
a
a
B
es
ki
dz
ka
Za
w
oj
a
Ze
m
br
zy
ce
0
Wykres 2–1. Wskaźniki waloryzacyjne rolniczej przestrzeni produkcyjnej w gminach powiatu
suskiego.
Na terenie powiatu gleby naleŜące do I, II, III klasy bonitacyjnej stanowią niewielki
procent gleb, bo zaledwie 3,1%. Dominują gleby klasy IV (39,5%) i V (39,4%) oraz VI
(18,0%). Są to często gleby płytkie, silnie szkieletowe, naraŜone na procesy erozyjne. Ich
występowanie związane jest z trudnymi warunkami fizjograficznymi (strome i niekiedy
wysoko połoŜone stoki).
2.3. Sposoby uŜytkowania gleb
Na ogólną powierzchnię powiatu 68.575 ha, powierzchnia uŜytków rolnych wynosi
43,9%.
Blisko połowę powierzchni powiatu (48,7%) zajmują lasy. W strukturze uŜytkowania
gruntów 31,4% zajmują grunty orne, łąki i pastwiska 12,0%, sady 0,5%. Pozostałe grunty
i nieuŜytki stanowią 7,4%.
2.4. Odczyn gleb i zasobność w przyswajalne składniki pokarmowe
2.4.1. Odczyn gleb i potrzeby wapnowania
Odczyn gleb zaleŜy od rodzaju skały macierzystej, składu granulometrycznego
i zabiegów agrotechnicznych. Reguluje on pobieranie składników pokarmowych z gleby.
Odczyn kwaśny hamuje pobieranie przyswajalnych składników z gleby i równocześnie
zwiększa dostępność metali cięŜkich.
27
Badania przeprowadzone w latach 1993 – 1998 przez Instytut Uprawy, NawoŜenia
i Gleboznawstwa w Puławach wykazały, Ŝe 64 % gleb województwa to gleby o odczynie
bardzo kwaśnym i kwaśnym, 23% gleb posiada odczyn lekko kwaśny. Tylko 13 % gleb
uŜytkowanych rolniczo wykazuje odczyn obojętny i zasadowy. Na terenie powiatu badania
odczynu gleb były przeprowadzane tylko w 3 gminach: Maków Podhalański, Bystra–Sidzina,
Jordanów (miasto i gmina).
Podczas badań wykazano, Ŝe 80% gleb uŜytkowanych rolniczo na terenie gmin Bystra–
Sidzina, Maków Podhalański, a w gminie Jordanów nawet 90 % posiada odczyn bardzo
kwaśny (pH do 4,5) i kwaśny (pH 4,6 – 7,2). Tylko 1 % uŜytkowanych rolniczo gleb gminy
Jordanów i 5 – 6% w gminach Bystra–Sidzina i Maków Podhalański, to gleby o odczynie
obojętnym (pH 6,6 – 7,2). Gleby o odczynie zasadowym (pH powyŜej 7,2) na terenie
badanych gmin nie występują. Prawdopodobnie w pozostałych gminach gleby posiadają
odczyny zbliŜone, do badanych terenów.
Na podstawie odczynu i składu granulometrycznego gleby opracowano potrzeby wapnowania słuŜące do określenia wysokości dawki i formy nawozu wapniowego. Potrzeby
wapnowania określa 5 przedziałów: konieczne, potrzebne, wskazane, ograniczone i zbędne.
Potrzeby takie w badanych gminach przedstawia tabela.
Tabela 2-1
Potrzeby wapnowania w % powierzchni uŜytków rolnych na terenie gminy Maków
Podhalański, Jordanów, Bystra–Sidzina
Gmina
Maków Podhal.
Jordanów
Bystra–Sidzina
Potrzeby wapnowania w % powierzchni uŜytków rolnych
konieczne
potrzebne
wskazane
ograniczone
zbędne
70
9
9
5
7
86
8
4
1
1
76
11
7
3
3
Jak wynika z powyŜszej tabeli przewaŜająca część gleb uŜytkowanych rolniczo wymaga
ciągłego i regularnego wapnowania.
2.4.2. Zawartość przyswajalnych form makroelementów i mikroelementów
Fosfor, potas i magnez to jedne z podstawowych makroskładników (obok azotu
i wapnia), które warunkują prawidłowy wzrost i rozwój roślin.
Badania zawartości fosforu, potasu i magnezu były wykonane w latach 1993 – 1998 na
terenie gmin: Maków Podhalański, Jordanów (miasto + gmina), Bystra–Sidzina.
Gleby wszystkich badanych gmin wykazują znaczny niedobór fosforu: Bystra–
Sidzina – 67 %, Maków Podhalański – 68 %, Jordanów – 76 % powierzchni uŜytków
rolnych.
Bardzo niską i niską zawartość przyswajalnego potasu stwierdzono w połowie gleb
uŜytków rolnych na terenie gminy Bystra–Sidzina i Maków Podhalański. Na terenie miasta
i gminy Jordanów znaczny niedobór potasu stwierdzono na 65 % gleb uŜytków rolnych.
Inaczej przedstawia się zasobność gleb w przyswajalny magnez, bo aŜ 58 % i 63 % gleb
uŜytków rolnych na terenie gminy Bystra–Sidzina i Maków Podhalański wykazuje wysoką
i bardzo wysoką zawartość tego składnika. Na terenie miasta i gminy Jordanów 38 % gleb
uŜytków rolnych wykazuje średnią zawartość tego składnika, a 39 % wysoką i bardzo wysoką.
Oprócz makroelementów niezbędne dla roślin są składniki, które - mimo iŜ pobierane w mniejszych ilościach, decydują o przebiegu procesów biochemicznych. Nazywane są
mikroelementami i naleŜą do nich: bor, cynk, mangan, Ŝelazo, miedź, molibden. Ich brak
28
powoduje szereg zakłóceń w prawidłowym wzroście i rozwoju roślin (nekrozy tkanek,
zahamowanie wzrostu, chlorozy), które są przyczyną obniŜenia plonów.
Zawartość przyswajalnych form mikroelementów kształtuje się w województwie na
wysokim poziomie (za wyjątkiem boru).
2.5. Ocena zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi
2.5.1.Źródła zanieczyszczenia gleb
RóŜne czynniki pochodzenia naturalnego i antropogenicznego wpływają na
spadek urodzajności gleb, powodując ich degradację. Degradacja powodowana jest m.in.
procesami erozyjnymi, dopływem toksycznych składników, zakwaszeniem gleby, przez
wyczerpywanie się składników pokarmowych, obniŜenie ilości i jakości próchnicy, naruszenie
równowagi jonowej oraz obniŜenie poziomu wód gruntowych.
Do naturalnych procesów mających istotny wpływ na jakość środowiska glebowego
naleŜą ciągłe zmiany klimatu, szaty roślinnej oraz procesy erozyjne.
Stopień zagroŜenia erozją zaleŜy głównie od ukształtowania terenu (a zwłaszcza od
nachylenia stoku, jego długości i wystawy), od częstotliwości i natęŜenia opadów, składu
mechanicznego gleby oraz pokrycia roślinnością.
Główne znaczenie dla niszczących procesów erozyjnych ma na terenie powiatu erozja
wodna, powodowana przez opady i wody płynące, przy czym procesy te w znacznym stopniu
przyspiesza działalność człowieka. Stopień zagroŜenia erozją wodną południowej części
województwa małopolskiego (w tym równieŜ powiatu suskiego) naleŜy do najwyŜszych na
terenie kraju.
Natomiast do czynników pochodzenia antropogenicznego, które mogą być przyczyną
skaŜenia gleb metalami cięŜkimi, naleŜą:
emisje pyłów i gazów ze źródeł przemysłowych,
motoryzacja – w wyniku spalania paliw następuje zanieczyszczenie tlenkami azotu,
węglowodorami, pierwiastkami śladowymi, w tym ołowiem,
spalanie odpadów i śmieci – moŜe lokalnie zwiększać zrzut kadmu i cynku do środowiska,
osady ściekowe stosowane do uŜyźniania gleb nie spełniające norm pod względem
zawartości pierwiastków – zawierają kadm, miedź, cynk, nikiel,
nieprawidłowe stosowanie nawozów sztucznych – mogą zawierać cynk i miedź,
preparaty ochrony roślin – mogą zawierać cynk, miedź, siarkę,
kwaśne deszcze – zawierają siarkę.
Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska, ochrona
powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jej jak najlepszej jakości, m.in. poprzez utrzymanie
(lub doprowadzenie) jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów. Jeśli
doszłoby do zanieczyszczenia powierzchni gleby lub ziemi, władający (w szczególnych
przypadkach starosta) zobowiązany jest do przeprowadzenia rekultywacji, czyli przywrócenia
do stanu wymaganego standardami jakości. Na obszarze, na którym istnieje przekroczenie
standardów jakości i gleby starosta, moŜe nałoŜyć na władającego powierzchnią ziemi
obowiązek prowadzenia pomiarów zawartości substancji w glebie lub w ziemi.
29
2.5.2. Kryteria oceny zanieczyszczenia gleb metalami cięŜkimi i sposoby wykorzystania
gleb skaŜonych
Gleba zdegradowana ma duŜy wpływ na skład chemiczny, cechy smakowe i wartość
odŜywczą produktów roślinnych, a takŜe pośrednio na skład chemiczny następnych ogniw
łańcucha pokarmowego.
Jedną z podstawowych przyczyn degradacji chemicznej gleb oraz zanieczyszczenia wód
glebowo–gruntowych i powierzchniowych stanowi nadmierna akumulacja metali cięŜkich
w warstwie powierzchniowej gleb. Nagromadzenie w glebach metali cięŜkich, szczególnie
w formie łatwo dostępnej dla roślin, moŜe być bezpośrednią przyczyną ich nadmiernego
pobierania przez rośliny.
O dostępności metali cięŜkich decyduje wiele elementów środowiska przyrodniczego,
przy czym najwaŜniejsze są: skład granulometryczny, odczyn i zasobność gleb w próchnicę.
Przedstawione w kolejnym podrozdziale wyniki badań skaŜenia gleb metalami cięŜkimi
zostały przeprowadzone w latach 1992 – 1997 przez stacje chemiczno–rolnicze na zlecenie
Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki śywnościowej.
Największą trudność w badaniach zawartości metali cięŜkich w glebie stanowi wycena
uzyskanych wyników, poniewaŜ brak jest odpowiedniej normy, która by określała najwyŜszą
dopuszczalną zawartość metali cięŜkich w glebach uŜytkowanych rolniczo.
Do celów praktyki rolniczej w stacjach chemiczno–rolniczych stosowana jest ocena
zawartości metali cięŜkich opracowana przez Instytut Uprawy, NawoŜenia Gleboznawstwa
w Puławach. Ocena ta uwzględnia odczyn i skład mechaniczny gleby.
W zaleŜności od tych elementów wprowadzono podział gleb na 6 stopni zanieczyszczenia (od 0 – V), gdzie:
00 – zawartość naturalna,
I0 – zawartość podwyŜszona,
II0 – słabe zanieczyszczenie,
III0 – średnie zanieczyszczenie,
IV0 – silne zanieczyszczenie,
V0 – bardzo silne zanieczyszczenie.
W poszczególnych gminach powiatu wyznaczono punkty badawcze, tak by kaŜdy z nich
reprezentował obszar około 400 ha (2 x 2 km) i z kaŜdego pobrano próbki glebowe. I tak na
terenie gminy Budzów pobrano – 11 próbek glebowych, Bystra–Sidzina – 10, Jordanów – 17,
Maków Podhalański – 16, Stryszawa – 26, Sucha Beskidzka – 5, Zawoja – 21, Zembrzyce – 6.
Sposoby wykorzystania gleb skaŜonych zaleŜą od ich stopnia zanieczyszczenia.
00 gleby niezanieczyszczone – mogą być wykorzystane pod uprawę wszystkich roślin
ogrodniczych i rolniczych, szczególnie przeznaczonych do konsumpcji dzieci
i niemowląt.
0
I
gleby o podwyŜszonej zawartości metali, na których mogą być uprawiane wszystkie
rośliny uprawy polowej z ograniczeniem warzyw przeznaczonych na przetwory i do
bezpośredniej konsumpcji dla dzieci.
II0 gleby słabo zanieczyszczone – rośliny uprawiane na tych glebach mogą być
chemicznie zanieczyszczone. Z uprawy naleŜy wykluczyć takie warzywa jak np.
szpinak, sałata, kalafior, dozwolona jest uprawa zbóŜ, roślin okopowych, pastewnych,
kośne i pastwiskowe uŜytkowanie uŜytków zielonych.
0
III gleby średnio zanieczyszczone – rośliny uprawiane na tych glebach są naraŜone na
skaŜenie metalami cięŜkimi. Zalecana jest uprawa roślin zboŜowych, okopowych,
pastewnych (z okresową kontrolą zawartości metali w konsumpcyjnych i paszowych
częściach roślin), a takŜe roślin przemysłowych i na materiał siewny.
30
IV0 gleby silnie zanieczyszczone – na lepszych odmianach tych gleb zaleca się uprawiać
rośliny przemysłowe (konopie, len) wiklinę, zboŜa i trawy (materiał siewny), sadzonki
drzew i krzewów.
0
V gleby bardzo silnie zanieczyszczone – powinny być wyłączone z produkcji rolniczej
i zalesione, ze względu na przenoszenie ziemi z pyłami glebowymi.
2.5.3. Zawartość metali cięŜkich
Cynk
Cynk jest powszechnym składnikiem skorupy ziemskiej. W procesach wietrzenia
wszystkie związki cynku są łatwo rozpuszczalne, zwłaszcza w środowiskach kwaśnych,
a uwalniane jony tworzą połączenia mineralne lub organiczno–mineralne o duŜej mobilności.
Substancja organiczna gleb tworzy dosyć trwałe wiązania z cynkiem, i dlatego następuje
jego akumulacja w powierzchniowych poziomach gleb.
Cynk jest jednym z bardziej ruchliwych metali w glebie, na co wpływają zarówno jego
formy wymienne, jak i związki z substancją organiczną. Bez względu na formy cynku jego
rozpuszczalność maleje proporcjonalnie do wzrostu odczynu gleby.
DuŜa rozpuszczalność związków, w których występuje ten pierwiastek powoduje, Ŝe
jego pobieranie przez rośliny moŜe być znaczne, co stanowi powaŜne ryzyko jego
przechodzenia do łańcucha Ŝywieniowego.
W odróŜnieniu od kadmu i ołowiu, cynk jest pierwiastkiem niezbędnym dla prawidłowego
wzrostu i rozwoju organizmów. Jego nadmiar, jak i niedobór, powodują szereg nieprawidłowości
w funkcjonowaniu organizmów. Cynk jest m.in. składnikiem róŜnych enzymów, bierze udział
w metabolizmie białek i węglowodanów, wpływa na przepuszczalność błon komórkowych.
Nadmiar cynku uwaŜa się za jedną z przyczyn powstawania chorób nowotworowych,
a równocześnie jego niedobór wywołuje zaburzenia w funkcjonowaniu układu krwionośnego
i rozrodczego oraz choroby skóry.
Objawami nadmiernych stęŜeń cynku w roślinach są zmiany chlorotyczne i nekrotyczne
na liściach oraz ograniczenie wzrostu i kiełkowania nasion.
Stopień zanieczyszczenia gleb cynkiem
Ze względu na znaczną powierzchnię występowania rud metalonośnych oraz brak
wyznaczonych zasięgów gleb skaŜonych pyłami metalonośnymi nie jest moŜliwe ustalenie
tzw. naturalnej zawartości cynku w glebach.
Zawartość cynku w glebach Polski mieści się w szerokich granicach od 0,5 mg/kg do
5754,0 mg/kg. Średnia zawartość w glebach Polski wynosi 32,4 mg/kg. Gleby województwa
małopolskiego wykazują średnią zawartość 75,22 mg/kg (przy rozpiętości od 2,40 do 5754,0
mg/kg).
Tabela 2-2
Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia cynkiem
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Gmina
Budzów
Bystra–Sidzina
Jordanów
Maków Podhalański
Stryszawa
Sucha Beskidzka
Zawoja
Zembrzyce
0
9,10
30,00
17,65
40,00
Procentowy udział gleb w klasach
zanieczyszczenia
I
II
III
IV
90,90
70,00
82,35
93,75
6,25
96,20
3,80
60,00
85,70 14,30
100,00
V
31
We wszystkich gminach powiatu stwierdzono pewien procent gleb o podwyŜszonej
zawartości cynku (najwięcej na terenie gmin Stryszawa, Maków Podhalański, Budzów).
Całość gleb gminy Zembrzyce zawiera podwyŜszoną ilość cynku.
Kadm
Kadm jest pierwiastkiem silnie rozproszonym w skałach i w poziomach
powierzchniowych gleb. W procesach wietrzenia kadm jest łatwo uruchamiany, a następnie
wiązany przez minerały ilaste, wodorotlenki Ŝelaza oraz substancję organiczną. Pomimo na
ogół znacznego rozproszenia w środowisku glebowym, wykazuje duŜą mobilność,
szczególnie przy kwaśnym odczynie gleby. W tych warunkach nawet stosunkowo niewielkie
stęŜenia kadmu mogą być toksyczne dla ludzi i zwierząt.
Pierwiastek ten stanowi szczególne ryzyko dla człowieka i zwierząt, poniewaŜ jest on
łatwo wchłaniany, stosunkowo długo zatrzymywany w tkankach i podlega akumulacji
w organach spełniających waŜne funkcje w organizmie. Toksyczne działanie kadmu polega na
zaburzeniu metabolizmu wapnia, czynności nerek i funkcji rozrodczych, a takŜe
powodowaniu choroby nadciśnieniowej i zmian nowotworowych. Wchłonięty do organizmu
kadm tworzy kompleksy z białkami, z którymi jest łatwo transportowany, a następnie
deponowany głównie w nerkach i wątrobie. Kadm powoduje zaburzenia w metabolizmie
białek i zwiększa ich wydalanie z moczem oraz zakłóca przemianę witaminy B1.
Pomimo, Ŝe kadm nie jest potrzebny do rozwoju roślin, jest pobierany wyjątkowo łatwo,
zarówno przez system korzeniowy, jak i liście, na ogół proporcjonalnie do stęŜenia w środowisku. Korzenie roślin łatwo pobierają kadm, podobnie jak cynk. Kadm jest przyswajany
przez rośliny bez względu na właściwości gleb. Niemniej jednak kwaśny odczyn gleb
uwaŜany jest zgodnie za najwaŜniejszy czynnik wpływający na zwiększoną jego
fitoprzyswajalność.
Fizjologiczny efekt nadmiaru kadmu wiąŜe się z zaburzeniem procesów fotosyntezy transpiracji i przemian związków azotowych oraz ze zmianami przepuszczalności błon komórkowych i struktury DNA.
Stopień zanieczyszczenia gleb kadmem
W glebach nie zanieczyszczonych naturalna zawartość kadmu jest niska i nie przekracza
1,0 mg/kg. Średnia zawartość kadmu w glebach Polski wynosi 0,21 mg/kg. Gleby
województwa małopolskiego wykazują średnią zawartość 0,83 mg/kg (przy rozpiętości od 0,01
do 33,00 mg/kg).
Tabela 2-3
Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia kadmem
Lp.
Gmina
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Budzów
Bystra–Sidzina
Jordanów
Maków Podhalański
Stryszawa
Sucha Beskidzka
Zawoja
Zembrzyce
Procentowy udział gleb w klasach zanieczyszczenia
0
I
II
III
IV
V
54,50 45,50
50,00 50,00
53,00 47,00
6,25 68,75 25,00
3,80 61,60 34,60
60,00 20,00 20,00
52,40 47,60
66,70 33,30
Jak wynika z przeprowadzonych badań wszystkie gminy powiatu zawierają pewien
procent gleb o podwyŜszonej zawartości kadmu (od 20% w gminie Sucha Beskidzka do
32
66,70% w gminie Zembrzyce). Gleby 6 gmin (Budzów, Maków Podhalański, Stryszawa,
Sucha Beskidzka, Zawoja, Zembrzyce) charakteryzują się zanieczyszczeniem kadmem
w stopniu słabym.
Miedź
Występowanie miedzi w środowisku przyrodniczym jest powszechne.
W glebach miedź występuje w połączeniach z substancją organiczną, minerałami
ilastymi a takŜe wytrąca się w postaci siarczanów, siarczków, węglanów itp., dając w efekcie
mało mobilne formy. Na ogół miedź jest silnie wiązana w powierzchniowych poziomach gleb
i nie podlega przemieszczaniu w głąb profilu glebowego.
Do czynników, które wpływają na zachowanie się miedzi w glebach, a przede
wszystkim na rozpuszczalność, migrację i przyswajalność, naleŜą: odczyn gleby, substancja
organiczna, zawartość wodorotlenków Ŝelaza, manganu, glinu, ilość i rodzaj minerałów
ilastych.
Miedź jest niezbędnym składnikiem poŜywienia wszystkich zwierząt i człowieka,
a pełne pokrycie zapotrzebowania na nią jest podstawowym warunkiem prawidłowego
rozwoju i zdrowia. Niedobór miedzi moŜe powodować anemię, zakłócenia funkcji
rozrodczych, upośledzenie wzrostu, zaburzenia układu krąŜenia. Nadmiar miedzi moŜe być
czynnikiem wywołującym zmiany w tkance mózgowej, naczyniach wieńcowych i w organach
wewnętrznych m.in. w nerkach i mięśniu sercowym.
U roślin obecność miedzi warunkuje przebieg procesów generatywnych, fotosyntezę,
oddychanie, przemianę związków azotowych.
Stopień zanieczyszczenia gleb miedzią
Wyniki najnowszych badań wskazują, Ŝe przeciętna zawartość miedzi w glebach Polski jest
bardzo niska i wynosi 6,5 mg/kg, przy zakresie od 0,2 do 725,0 mg/kg. W glebach województwa
małopolskiego średnia zawartość miedzi jest wyŜsza (15,6 mg/kg) przy zakresie od 1,0 do
106 mg/kg.
Na podstawie przeprowadzonych badań moŜna uznać, Ŝe na terenie powiatu nie
występuje problem zanieczyszczenia gleb miedzią. Całość gleb w gminach Budzów
i Zembrzyce cechuje naturalna zawartość miedzi. Niewielki procent gleb w gminie Zawoja
(4,8%) i Bystra–Sidzina (10%) charakteryzuje się zanieczyszczeniem w stopniu słabym.
Tabela 2-4
Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia miedzią
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Gmina
Budzów
Bystra–Sidzina
Jordanów
Maków Podhalański
Stryszawa
Sucha Beskidzka
Zawoja
Zembrzyce
0
I
II
III
IV
V
100,00
70,00 20,00 10,00
88,20 11,80
55,25 44,75
44,20 55,80
60,00 40,00
33,30 61,90
4,80
100,00
Nikiel
Nikiel jest pierwiastkiem geochemicznie związanym z Ŝelazem i kobaltem. Decyduje to
o jego rozmieszczeniu i zachowaniu się w środowisku. Jest on silnie wiązany przez substancję
33
organiczną gleby i kompleks sorpcyjny gleby. Rozpuszczalność niklu wzrasta wraz ze
stopniem zakwaszenia gleby.
Fizjologiczna rola niklu nie jest do końca wyjaśniona. Nie jest to pierwiastek niezbędny
w procesach metabolicznych organizmów, chociaŜ niektóre gatunki roślin nie mogą się normalnie rozwijać bez jego obecności w glebie. Bierze udział w procesach wiązania azotu przez
bakterie glebowe. Pobierany jest przez rośliny proporcjonalnie do zawartości w glebie.
Kumulowany jest głównie w częściach generatywnych roślin, a jego nadmiar moŜe
powodować zaburzenia fotosyntezy, transpiracji, chlorozy.
W organizmach ludzi i zwierząt nadmiar niklu moŜe powodować uszkodzenie błon
śluzowych, zaburzenia metabolizmu białek, powstawanie komórek nowotworowych. Przy
zwiększonych dawkach gromadzony jest w nerkach i surowicy krwi.
Stopień zanieczyszczenia gleb niklem
Tabela 2-5
Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia niklem
Lp.
Gmina
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Budzów
Bystra–Sidzina
Jordanów
Maków Podhalański
Stryszawa
Sucha Beskidzka
Zawoja
Zembrzyce
0
I
II
III
IV
V
63,60 36,40
30,00 50,00
20,00
64,70 17,60 11,70
6,00
0,00 87,50 12,50
34,60 46,20 11,50
7,70
60,00 20,00 20,00
4,80 66,60 19,00
4,80
4,80
66,60 16,70 16,70
W poszczególnych gminach powiatu stwierdzono duŜe zróŜnicowanie zawartości niklu
w glebach.
Więcej niŜ połowa gleb w gminach Zembrzyce, Jordanów, Budzów, Sucha Beskidzka
wykazuje naturalną zawartość niklu. Gleby na terenie gminy Maków Podhalański w przewaŜającej
większości wykazują podwyŜszony poziom niklu.
Ołów
Ołów jest obok kadmu jednym z najbardziej szkodliwych pierwiastków, szczególnie
groźnym dla człowieka.
Występowanie ołowiu w glebach związane jest ze składem granulometrycznym,
substan-cją organiczną, a takŜe rodzajem skały, z której gleba powstała. W porównaniu
z kadmem ołów jest w glebach mniej ruchliwy. Pomimo tego stosunkowo łatwo pobierają go
rośliny. Zdolność pobierania ołowiu zwiększa się wraz ze wzrostem zakwaszenia.
Ołów jest zbędnym składnikiem, tak dla ludzi jak i zwierząt. W środowisku skaŜonym
następuje gromadzenie tego metalu w wątrobie, nerkach, szpiku kostnym i mózgu, co
powoduje schorzenia tych organów, m.in. nowotwory.
W organizmach roślinnych powoduje zaburzenia procesu fotosyntezy i procesu podziału
komórek. Objawem szkodliwego oddziaływania u roślin jest ciemnozielone zabarwienie liści
i wyraźne skrócenie korzeni.
Ustalenie naturalnych zawartości w glebach jest trudne ze względu na antropogeniczne
zniekształcenia ich poziomów powierzchniowych, związane z dopływem tego pierwiastka
z pyłami metalonośnymi transportowanymi niekiedy na znaczne odległości.
34
Stopień zanieczyszczenia gleb ołowiem
Średnia zawartość ołowiu w glebach Polski wynosi 13,6 mg/kg, natomiast w glebach
województwa małopolskiego średnia zawartość ołowiu sięga 41,05 mg/kg, przy zakresie od
3,60 do 2787 mg/kg.
Tabela 2-6
Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia ołowiem
Lp.
Gmina
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Budzów
Bystra–Sidzina
Jordanów
Maków Podhalański
Stryszawa
Sucha Beskidzka
Zawoja
Zembrzyce
0
I
II
III
IV
V
81,80
18,20
100,00
100,00
62,50
37,50
65,40
34,60
60,00
40,00
42,90
57,10
66,70
33,30
Wszystkie gleby gminy Jordanów oraz gminy Bystra–Sidzina zawierają ołów w ilości
naturalnej. W pozostałych gminach stwierdzono podwyŜszone zawartości tego pierwiastka
(od 18,2% gleb w gminie Budzów do 57,10% w gminie Zawoja).
Siarka
Siarka występuje powszechnie w związkach organicznych i nieorganicznych. Jest
pierwiastkiem wpływającym na prawidłowy wzrost i rozwój roślin. Przez rośliny pobierana
jest z gleby w formie siarczanowej, która stanowi wskaźnik antropogenicznego zanieczyszczenia gleb.
WaŜna jest ocena zawartości siarki w glebie pod kątem określenia obszarów
niedoborowych i zdegradowanych przez nadmiar tego pierwiastka. Zawartość siarki od I0 –
III0 odpowiada zawartości niskiej, średniej i wysokiej, a stopień IV wskazuje na zawartość
podwyŜszoną w wyniku antropopresji.
Stopień zanieczyszczenia gleb siarką
Na skutek antropopresji gleby województwa małopolskiego charakteryzują się
podwyŜszoną zawartością siarki. Szczególnie wysoką zawartość siarki w glebach
uŜytkowanych rolniczo stwierdzono w niektórych gminach powiatu (Budzów 36%,
Zembrzyce 66%).
35
Tabela 2-7
Procentowy udział gleb według stopnia zanieczyszczenia siarką
Lp.
Gmina
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Budzów
Bystra–Sidzina
Jordanów
Maków Podhalański
Stryszawa
Sucha Beskidzka
Zawoja
Zembrzyce
0
I
II
III
IV
45,40
9,15
9,09
36,36
90,00
10,00
82,40
11,70
5,90
75,00
12,50
12,50
69,23
19,23
11,54
80,00
20,00
57,14
19,05
9,53
14,28
33,34
66,66
2.5.4.Ocena stanu zanieczyszczenia gleb
Gleby powiatu suskiego charakteryzują się zróŜnicowaniem w zawartości poszczególnych metali cięŜkich. Identyfikacja źródeł zanieczyszczenia, która ma duŜe znaczenie dla
określenia kierunków produkcji rolniczej, jest sprawą bardzo trudną. Degradacja chemiczna
moŜe być spowodowana antropogenicznym wpływem na środowisko lub wynikać z budowy
geologicznej
W powiecie suskim - mniej naraŜonym od innych terenów województwa na
antropogeniczne działanie – przyczyną podwyŜszonej zawartości w glebach metali cięŜkich
jest czynnik geologiczny. Na przewaŜającej części obszaru powiatu występują bowiem utwory
fliszowe i trzeciorzędowe zawierające metale cięŜkie i będące skałami macierzystymi gleb.
Mimo podwyŜszonych ilości metali w tych glebach, nie zawsze obserwuje się tu zwiększoną
akumulację metali w płodach rolnych.
36
3. Charakterystyka lasów
3.1. Zasięg występowania lasów
Na ogólną powierzchnię powiatu suskiego 685,7 km2 powierzchnia lasów wynosi
318 km2.
Stopień zalesienia powiatu (48,7 %) jest wyŜszy zarówno od średniej krajowej (28 %),
jak i średniej dla województwa małopolskiego (29 %). W skali województwa powiat zajmuje
drugie miejsce, za powiatem tatrzańskim. Spośród gmin, najwyŜszym wskaźnikiem lesistości
cechuje się Zawoja (65,8 %) i Bystra–Sidzina (54,6 %). Lesistość w poszczególnych gminach
powiatu przedstawia wykres 3–1.
70
Powierzchnia lasów (%)
60
50
40
30
20
10
oj
a
br
zy
ce
Ze
m
Za
w
St
ry
sz
Su
aw
ch
a
a
B
es
ki
dz
ka
.
Po
dh
M
ak
ów
-m
ia
st
o
m
in
a
an
ów
-g
Jo
rd
id
zi
na
da
nó
w
-S
Jo
r
B
ys
tr
a
B
ud
zó
w
0
Wykres 3-1. Lesistość gmin powiatu suskiego.
Pod względem struktury własnościowej lasy państwowe stanowią 44,42 %. Pozostała
część (55,58 %) to lasy nie stanowiące własności Skarbu Państwa.
Lasy państwowe zarządzane są przez 3 nadleśnictwa – Sucha, Jeleśnia i Myślenice
podlegające Regionalnym Dyrekcjom LP w Katowicach i Krakowie, oraz przez Babiogórski
Park Narodowy podlegający Krajowemu Zarządowi Parków Narodowych w Warszawie.
Zasięg powierzchniowy nadleśnictw przedstawia tabela 3-1.
37
Tabela 3-1
Powierzchnia lasów państwowych i prywatnych
Nadleśnictwo /
Park narodowy
Myślenice
Gmina
Bystra – Sidzina
Jordanów miasto
Jordanów
Budzów
Maków
Podhalański
Stryszawa
Sucha
Sucha Beskidzka
Zawoja
Zembrzyce
Razem nadleśnictwa
Babiogórski
Zawoja
Park Narodowy
Ogółem
Powierzchnia [ha]
lasów państwowych
lasów niepaństwowych
1649
2743
261
459
1112
2662
800
2265
590
4439
3.194
+ 130 ha lasów
nadzorowanych przez
Nadleśnictwo
Jeleśnia
454
3.150
656
2082
681
2807
920
11.866
19.058
3.392
101
15.258
19.159
Lasy Państwowe od 1998 roku posiadają certyfikat ekologiczny międzynarodowej
organizacji pozarządowej Forest Stewardship Council Forestry z Oxfordu (Wielka Brytania)
świadczący o tym, Ŝe powierzchnie leśne są zagospodarowywane zgodnie z zasadami trwałej
i zrównowaŜonej gospodarki leśnej, która spełnia wszelkie, uznawane na całym świecie
kryteria profesjonalnego i racjonalnego leśnictwa.
3.2. Skład gatunkowy, typy siedliskowe, zasobność, wiek lasu
W aktualnym składzie gatunkowym przewaŜają gatunki iglaste. Największy udział
posiada świerk pospolity, jodła zwyczajna. Spośród gatunków liściastych, najliczniej
reprezentowany jest buk zwyczajny.
Procentowy udział powierzchniowy gatunków drzew w lasach powiatu przedstawiono
graficznie na wykresie 3–2
Wprowadzone na przełomie XIX/XX w. drzewostany świerkowe, które porastają dziś
w duŜej części zbocza Beskidów, są osłabione i podatne na działanie szkodników owadzich,
chorób grzybowych i silnych wiatrów. Reakcją leśników na pogarszający się stan świerczyn
jest prowadzona od lat osiemdziesiątych tzw. przebudowa drzewostanów. Monokultury
świerkowe podsadza się bukiem i jodłą. Wprowadza się teŜ inne gatunki domieszkowe, takie
jak: jawor, jesion, wiąz, lipa.
38
38,8
40,0
35,0
31,3
Powierzchnia (%)
30,0
25,0
20
20,0
15,0
10,0
1,3
0,6
0,4 0,3 1,5
brzoza
grab
jesion
klon
dąb
buk
jodła
świerk
modrzew
sosna
0,0
0,1 0,1
olcha szara
2,4
olcha czarna
3,2
5,0
Wykres 3–2. Powierzchniowy udział gatunków panujących w lasach.
Mieszany drzewostan, w porównaniu z jednogatunkowym, jest zdecydowanie
odporniejszy na szkody wywołane przez owady, grzyby, wiatry, śnieg, zanieczyszczenie
powietrza czy okresowe susze. Jego oddziaływanie na środowisko leśne jest duŜo
korzystniejsze i sprzyja naturalnemu odnawianiu się lasu.
Dominującymi siedliskowymi typami lasu są las mieszany górski i las górski - wykres
3–3.
60,0
52,8
40,0
30,9
30,0
20,0
10,0
5
1,2
5,8
4,1
0,1
0,1
las łęgowy
górski
las górski
las wyŜynny
las mieszany
górski
las mieszany
wyŜynny
bór mieszany
górski
bór mieszany
wysokogórski
0,0
bór
wysokogórski
Powierzchnia (%)
50,0
Wykres 3-3. Powierzchniowy udział typów siedliskowych lasu.
39
Las mieszany górski — Ŝyzne siedlisko występujące na glebach brunatnych (wytworzonych z łupków i piaskowców na zwietrzelinie gliniastej), oraz na glebach brunatno–
rdzawych i bielicowych. W Karpatach występuje do wysokości 1050 m n.p.m. Runo
trawiasto–zielne tworzą: średnio wysokie paprocie (nerecznice samcze, wietlice) oraz zioła:
zachyłka, kosmatka, płonnik, gajowiec, starzec. Warstwę podszytu stanowią samosiewy
gatunków występujących w drzewostanie oraz jarzębina, bez koralowy i czarny, suchodrzew.
Drzewostan tworzą buk, świerk, jodła, czasem w domieszce występują: jawor, jesion, wiąz,
lipa, olsza.
Las górski – siedlisko występujące na glebach brunatnych, słabo wykształconych
i opadowo–glejowych wytworzonych ze szkieletowych glin lub pyłów gliniastych róŜnej
grubości. W Krainie Karpackiej występuje w reglu dolnym. Składnikami runa są rośliny
zielne, takie jak: kopytnik, miodunka, gajowiec, storczyki, malina, jeŜyny, paprocie, zawilec,
fiołek, wawrzynek. W podszycie występują: bez koralowy i czarny, jarzębina, kruszyna,
leszczyna, a takŜe samosiewy gatunków wchodzących w skład drzewostanów. Drzewostany
mieszane, jak i lite, tworzą buk, jodła, świerk z domieszką: jawora, klonu, świerka,
modrzewia, dębu szypułkowego i bezszypułkowego, lipy, czasem jesionu i wiązu górskiego.
W dolinach potoków występują olszyny. Są to niezbyt wysokie zarośla, w skład których
wchodzi olsza szara, z domieszką wierzb i jesionów. Podszyt składa się z suchodrzewu,
porzeczki i jeŜyn. W runie wiosną zakwita knieć górska.
Na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci przeciętna zasobność małopolskich lasów wynosi
232 m3/ha, przy średniej krajowej 207 m3/ha.
Zasobność lasów prywatnych jest nieco niŜsza niŜ państwowych.
Małopolskie lasy charakteryzuje przeciętny wiek drzewostanów wynoszący 61 lat,
będący jednym z najwyŜszych w kraju.
3.3. ZagroŜenia lasów
3.3.1. Stopień uszkodzeń drzewostanów
Szkodliwy wpływ gazów i pyłów przemysłowych do tej pory nie spowodował
znaczących szkód w drzewostanach. Lasy nadleśnictw Sucha i Myślenice naleŜą do I strefy,
słabego uszkodzenia spowodowanego pyłami i gazami.
Wzrost emisji przemysłowej przyczynić się moŜe do pogorszenia stanu zdrowotnego
drzewostanów, zwiększenia wydzielania posuszu i wzmoŜonego rozrodu szkodników
owadzich.
3.3.2. Jesienne poszukiwanie szkodników świerka
W ostatnich latach obserwuje się w polskich lasach masowe pojawy wielu gatunków
szkodliwych owadów. DuŜa zmienność liczebności populacji owadów oraz okresowe gradacje
stwarzają powaŜne zagroŜenie dla lasów.
Z grupy szkodników pierwotnych, uszkadzających igły i liście, w ostatnich latach
obserwowany był wzrost populacji zasnui świerkowej. Od 1991 roku prognozowaniem objęte
są wszystkie drzewostany świerkowe liczące powyŜej 30 lat. W latach 1995 i 1999 na 39 ha
prowadzone były zabiegi lotnicze zwalczające zasnuję. Tego typu szkodnikiem zagroŜone są
głównie drzewostany gminy Zawoja, Stryszawa.
40
W drzewostanach beskidzkich w bieŜącym 50–leciu stwierdzono występowanie w świerczynach brudnicy mniszki oraz w dąbrowach zwójki zieloneczki. Owady te nie stwarzają
większego zagroŜenia na tym terenie.
3.3.3. Obserwacje zasięgu występowania grzybów patogenicznych
Grzyby korzeniowe – opieńka miodowa i korzeniowiec wieloletni swoją destrukcyjną
działalnością osłabiają w znacznym stopniu drzewostan, przez co jest on bardziej naraŜony na
działanie wiatru oraz szkodniki owadzie.
Do walki z grzybami uszkadzającymi korzenie stosuje się na terenach zagroŜonych
biopreparaty rozkładające pniaki po ściętych drzewach, głównie sosnowych. Profilaktycznie
prowadzi się teŜ przebudowę składu gatunkowego drzewostanów.
3.3.4. Zwalczanie szkodników
Drzewostany świerkowe gminy Zawoja zagroŜone są w znacznym stopniu przez
szkodniki wtórne (kornik drukarz, rytownik pospolity).
Walka z tymi szkodnikami polega przede wszystkim na wyszukiwaniu w drzewostanie
zasiedlonych przez te owady drzew, a następnie na niezwłocznym ich ścięciu i wywiezieniu
poza strefę zagroŜenia. W przypadku braku moŜliwości szybkiego wywozu stosuje się
korowanie drewna w celu zahamowania cyklu rozwojowego owadów.
Dodatkowo stosuje się odłowy owadów doskonałych w pułapkach feromonowych oraz
na pułapkach klasycznych (wyłoŜone ścięte drzewo świerkowe w celu zwabienia szkodników
podkorowych). Drzewo to po zasiedleniu koruje się. Okrzesane gałęzie iglaste oraz korę
pochodzącą z drzew zasiedlonych i pułapek klasycznych pali się lub w przypadku braku takiej
moŜliwości układa się w stosy celem zaparzenia.
W lasach państwowych walka ze szkodnikami daje rezultaty, natomiast w lasach
prywatnych jest utrudniona. Trudno bowiem wyegzekwować od wielu właścicieli, aby we
właściwym czasie i miejscu pozyskali, okorowali i wywieźli z lasu opanowane drzewa.
3.3.5. Szkody wywołane czynnikami atmosferycznymi
Straty wywołane niekorzystnymi warunkami pogodowymi naleŜą do najwaŜniejszych
spośród czynników abiotycznych. Wśród nich największe szkody powodowane są przez wiatr,
a polegają one na powstawaniu złomów i wywałów zarówno w drzewostanach iglastych, jak
i liściastych. Szczególnie naraŜone są drzewostany w podszczytowych partiach gór, rosnące
na niewłaściwym siedlisku np. monokultury świerkowe. Szkodliwe działanie wiatru powoduje
teŜ niekiedy naderwanie systemów korzeniowych, co sprawia Ŝe osłabione drzewa zostają
chętnie zasiedlane przez szkodniki owadzie.
Istotnymi czynnikami abiotycznymi uszkadzającymi drzewostany są śnieg oraz szadź
lodowa i śniegowa. Poprzez łamanie gałęzi i pni powodują one duŜe szkody, zwłaszcza
w drzewostanach świerkowych i sosnowych.
Szkody wywołane działaniem czynników abiotycznych – wiatrołomów i okiści - w największym natęŜeniu występują w gminie Zawoja, Bystra–Sidzina, Stryszawa. Największe
rozmiary szkód wywołane czynnikami abiotycznymi wystąpiły na przełomie lat 1986/87
i 1994/95 a uszkodzeniu uległo okolo 55 tys. m3 drewna.
3.3.6. ZagroŜenie poŜarowe lasów
Lasy zaliczono do III – najniŜszej kategorii zagroŜenia poŜarowego. Największe
zagroŜenie istnieje wiosną przed rozpoczęciem okresu wegetacyjnego. Dotyczy to zwłaszcza
sąsiadujących z polami lasów prywatnych, z uwagi na zagroŜenie spowodowane wypalaniem
traw. WzmoŜone natęŜenie ruchu turystycznego moŜe równieŜ stworzyć większe zagroŜenie
41
poŜarowe, takie tereny zajmują około 100 ha. DuŜe niebezpieczeństwo wybuchu poŜaru
występuje teŜ w pobliŜu linii kolejowych przebiegających na trasie Sucha – Hucisko, Sucha –
Stryszów.
Aby zmniejszyć to zagroŜenie w drzewostanach, nadleśnictwa podejmują działania
zapobiegawcze, polegające na porządkowaniu terenu wzdłuŜ szlaków turystycznych oraz
ustawianiu tablic ostrzegawczych, prowadzeniu akcji informacyjnych, a w okresie wiosennym
i jesiennym organizowaniu patroli. Pomimo tego zjawisko wypalania traw wykazuje tendencję
wzrostową.
3.3.7. Szkody wyrządzane przez zwierzynę
DuŜe szkody w drzewostanach powoduje zwierzyna, zwłaszcza z rodziny
jeleniowatych. Najbardziej naraŜone na zgryzanie pączków szczytowych, spałowanie pni oraz
osmykiwanie gałęzi są takie gatunki jak: jodła, jesion, jawor, buk (zgryzanie i spałowanie)
oraz modrzew (osmykiwanie).
Przeciętnie rocznie uszkadzane są uprawy na powierzchni około 193 ha. W młodnikach
i starszych drzewostanach obserwuje się zmniejszenie szkód wyrządzonych przez zwierzynę.
W celu zabezpieczenia upraw leśnych (jodłowych, bukowych, jesionowych) przed
zgryzaniem i spałowaniem stosuje się środki chemiczne w postaci repelentów
odstraszających, natomiast przed osmykiwaniem modrzewia palikowanie. Dobre rezultaty
daje grodzenie upraw, ale jest to sposób kosztowny.
Prawidłowe prowadzenie gospodarki łowieckiej opartej na zasadach regulacji struktury
płciowej i wiekowej populacji sarny oraz jelenia moŜe w znacznym stopniu ograniczyć
szkody powodowane przez te zwierzęta. Zadanie to realizowane jest przez Koła Łowieckie,
których na terenie powiatu jest 17.
3.4. Gospodarka w lasach prywatnych i państwowych
Nadzór nad lasami prywatnymi w Powiecie Suskim został powierzony Lasom
Państwowym. Na terenie gmin: Budzów, Stryszawa, Zawoja, Zembrzyce, Maków
Podhalański, Sucha Beskidzka nadzór sprawuje Nadleśnictwo Sucha (ogólna nadzorowana
powierzchnia wynosi 13.194 ha), a na terenie miasta i gminy Jordanów oraz Bystra–Sidzina
nadzór prowadzi Nadleśnictwo Myślenice (wielkość nadzorowanej powierzchni 5864 ha).
W myśl ustawy o lasach, prywatny właściciel lasu jest zobowiązany do wykonywania
czynności gospodarczych określonych w tzw. uproszczonych planach urządzenia lasu. Plan
taki zawiera opis lasu, rozmiar dozwolonego pozyskania, a takŜe wskazania z zakresu
zagospodarowania, pielęgnacji i ochrony na okres 10 lat.
Na terenie powiatu aktualne plany urządzeniowe posiada tylko 1288 ha lasów
prywatnych. Dla miejscowości nie posiadających opracowanych aktualnych planów
urządzenia lasu zadania z zakresu prac gospodarczo–hodowlanych ustala się na podstawie
bezpośredniej oceny lasu oraz bieŜącego rozpoznania terenowego.
Nadleśnictwa wydają decyzje nakazujące właścicielom lasów wykonanie niezbędnych
czynności gospodarczych. Występujące zaległości w lasach prywatnych dotyczą najczęściej
odnowienia powierzchni w następstwie prowadzonego uŜytkowania lasu, a takŜe pielęgnowania upraw, czyszczeń wczesnych i późnych, terminowego usuwania drzew zasiedlonych
przez szkodniki, ochrony lasu przed chorobami oraz ochrony przed poŜarami.
Działania administracji leśnej bardzo duŜą uwagę przywiązują do ochrony i zagospodarowania wszystkich lasów niezaleŜnie od formy ich własności. NajwaŜniejszym celem jest
42
zabezpieczenie trwałości lasów, właściwy stopień ich rozwoju oraz zabezpieczenie
odnowienia powierzchni.
Zgodnie z przyjętą Strategią Rozwoju Powiatu Suskiego jak i Programem
ZrównowaŜonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2001
– 2015 w zakresie gospodarki leśnej celami działania są:
• ochrona ekosystemów leśnych,
• prowadzenie prawidłowej gospodarki leśnej,
• wzrost lesistości.
Krajowy Program Zwiększenia Lesistości przewiduje zalesienia w latach 2001-2020 na
terenie powiatu 3335 ha w lasach niepaństwowych i 64 ha w lasach państwowych.
Zgodnie z Programem do zalesienia powinny być przeznaczane przede wszystkim
grunty orne, a w mniejszym stopniu uŜytki zielone:
• klasy bonitacyjne VI z do zalesienia w całości,
• klasy bonitacyjne VI do zalesienia w całości z wyjątkiem gruntów rokujących ich rolnicze
uŜytkowanie,
• klasy bonitacyjne V do zalesienia częściowo, tj. stanowiące śródleśne enklawy i
półenklawy o powierzchni do 2 ha w jednym konturze lub o szerokości między brzegami
lasu do 150 m (8-10 krotna wysokość drzew), jeŜeli odległość od tych gruntów do
obecnych lub perspektywicznych siedlisk gospodarstw rolnych wynosi ponad 5 km, a ich
nachylenie przekracza 12º oraz inne w uzasadnionych lokalnie przypadkach,
• klasa IVa i IVb do zalesienia w przypadkach sporadycznych, tj. enklawy i półenklawy o
powierzchni do 0,5 ha lub o szerokości do 50 m (3-5 krotna wysokość drzew),
szczególnie z utrudnionym dojazdem, małe powierzchnie nieregularnych wcięć w głąb
lasu (do 0,1 ha) oraz grunty o nachyleniu powyŜej 20º,
• grunty klas I-III mogą być zalesiane jedynie wyjątkowo w przypadkach bardzo małych
wydłuŜonych enklaw i półenklaw, połoŜonych w uciąŜliwej szachownicy z gruntami
leśnymi o szerokości między lasami do 30 m (2 krotna wysokość drzew) oraz grunty o
nachyleniu powyŜej 25º,
• inne grunty oraz nieuŜytki nadające się do zalesienia, bądź mogące stanowić
uzupełniający składnik ekosystemu leśnego, a w szczególności:
1) grunty skaŜone, zdegradowane i zagroŜone erozją silną,
2) grunty połoŜone przy źródliskach rzek lub potoków, na wododziałach, wzdłuŜ brzegów
rzek oraz na obrzeŜach zbiorników wodnych,
4) strome stoki, zbocza urwiska i zapadliska.
Lokalizacja zalesień powinna zapewniać zmniejszenie rozdrobnienia i rozproszenia
kompleksów leśnych. NaleŜy dąŜyć do tego, Ŝeby docelowa powierzchnia kompleksu
leśnego nie była mniejsza niŜ 5 ha. Powierzchnie poniŜej 0,5 ha powinny być
wykorzystywane do tworzenia zbiorowisk drzewiasto-krzewiastych o funkcjach zadrzewień.
Zalesianie gruntów porolnych powinno sprzyjać tworzeniu zwartych kompleksów
leśnych o racjonalnej granicy rolno-leśnej, a takŜe tworzeniu zwartego systemu
przyrodniczego łącznie z innymi obszarami o funkcjach ekologicznych. Zalesienia powinny
uwzględniać równieŜ tworzenie korytarzy ekologicznych pomiędzy duŜymi kompleksami
leśnymi.
Z programu zalesień naleŜy bezwzględnie wykluczyć następujące kategorie uŜytkowania ziemi:
1) grunty rolne i śródpolne nieuŜytki zaliczane do siedlisk priorytetowych w programie rolnośrodowiskowym (np. oczka wodne, solniska, trzcinowiska i inne siedliska okresowo
43
podmokłe, murawy kserotermiczne, remizy, wrzosowiska, gołoborza i wychodnie skalne),
nie chronione lub objęte ochroną prawną jako np. uŜytki ekologiczne,
2) miejsca cenne z historycznego bądź archeologicznego punktu widzenia.
Na terenie obszarów chronionych (parki narodowe, parki krajobrazowe, otuliny parków
narodowych, obszary chronionego krajobrazu) oraz projektowanej sieci obszarów NATURA
2000 decyzje o zalesieniu muszą być zgodne z planami ochrony tych obszarów lub
w przypadku braku takich planów zaopiniowanie przez właściwe słuŜby ochrony przyrody
zgodnie z kompetencjami (dyrektor parku narodowego lub krajobrazowego, wojewódzki
konserwator przyrody).
Kontrolowanych decyzji wymagać będą projekty zalesiania:
1) siedlisk zlokalizowanych w dolinach rzek i na terenie zabagnionych obniŜeń,
2) rolniczych polan (enklawy) puszczańskich o walorach przyrodniczych i kulturowych
3) obszarów o wybitnych walorach widokowych (obszary takie naleŜy zaznaczyć w planach
zagospodarowania przestrzennego gmin).
Przy wykonywaniu zalesień naleŜy zwrócić szczególną uwagę na dostosowanie składu
gatunkowego do moŜliwości produkcyjnych siedlisk i wprowadzanie gatunków
biocenotycznych. Będzie to miało na celu zwiększenie bioróŜnorodności i naturalnej
odporności przyszłych drzewostanów.
Nadleśnictwa, dzięki środkom z Funduszu Leśnego, jak i Starostwo, dzięki dotacji
z Urzędu Wojewódzkiego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska w Krakowie, co
roku podejmują akcję zalesiania, polegającą na przekazywaniu sadzonek dla właścicieli,
którzy mają grunty przeznaczone do zalesienia. Przeprowadza się teŜ dalszą kontrolę
prowadzonych upraw.
Tabela 3-2
Wykonane zadania gospodarki leśnej w lasach powiatu suskiego w 2000 roku
Zadania
Odnowienia naturalne i sztuczne
(ha)
Zalesienia gruntów porolnych (ha)
Czyszczenia wczesne (ha)
Czyszczenia późne (ha)
Melioracje agrotechniczne
Pielęgnowanie gleby w uprawach
(ha)
Zabezpieczenia chemiczne upraw
(ha)
Pozyskanie drewna (m3)
Pozyskanie posuszu (m3)
Nadleśnictwo Myślenice
Nadleśnictwo Sucha
lasy
lasy
lasy
lasy
państwowe prywatne państwowe prywatne
28
14
52
26
52
125
27
135
7
24
8
18
5
164
351
35
265
17
118
-
196
13
355
82
14.354
7.726
8.341
920
69.324
19.932
14.084
990
44
Tabela 3-3
Zadania
odnowienia naturalne i sztuczne
(ha)
zalesienia gruntów porolnych (ha)
czyszczenia wczesne (ha)
czyszczenia późne (ha)
melioracje agrotechniczne
pielęgnowanie gleby w uprawach
(ha)
zabezpieczenia chemiczne upraw
(ha)
pozyskanie drewna (m3)
pozyskanie posuszu (m3)
Nadleśnictwo Sucha
Lasy
Lasy
Lasy
Lasy
27
7
62
22
45
96
17
135
2
6
22
6
30
3
68
201
12
195
92
110
-
194
17
310
135
14.887
7135
6.650
100
56.015
14.713
9.627
1356
Tabela 3-4
Zadania gospodarki leśnej w lasach powiatu suskiego w 2002 roku
Zadania
(ha)
(ha)
(ha)
Nadleśnictwo Sucha
Lasy
Lasy
Lasy
Lasy
22
10
53
19
40
117
24
136
1
7
21
2
32
1
43
100
17
168
27
113
83
-
198
18
114
141
14.250
8.339
5.898
95
62.421
19345
10.843
994
Tabela 3-5
Zadania
(ha)
Nadleśnictwo Sucha
Lasy
Lasy
Lasy
Lasy
25
14
41
6
29
65
19
8
22
1
51
168
24
92
57
(ha)
(ha)
45
19
118
4
43
11
121
-
193
22
239
105
14.112
10.176
5.898
335
64.190
23.313
9.117
919
3.5. Przyrodnicze i gospodarcze znaczenie lasów
Obowiązujące prawo leśne zrównało wartości środowiskotwórcze i ogólnospołeczne
z ich funkcjami produkcyjnymi. Jest to wynik zrozumienia, Ŝe stan środowiska
przyrodniczego jest bardzo waŜnym elementem współdecydującym o warunkach Ŝycia
i zdrowia jego mieszkańców.
Podstawowe funkcje lasu to:
regulacja obiegu wody w przyrodzie,
przeciwdziałanie powodziom, lawinom, osuwiskom,
ochrona gleb przed erozją i krajobrazu przed stepowieniem,
ograniczanie skutków hałasu oraz pyłowych i gazowych zanieczyszczeń powietrza,
zachowanie róŜnorodności biologicznej,
kształtowanie lepszych warunków dla zdrowia, Ŝycia, rekreacji,
rozwój kultury, nauki i edukacji społeczeństwa.
Całość lasów państwowych została zaliczona do ochronnych, ze względu na swój
glebo– i wodochronny charakter.
Lasy Wspólnot Leśnych z Makowa Podhalańskiego (126 ha), Juszczyna
(133 ha), śarnówki (164 ha) i Grzechyni (100 ha) decyzją Wojewody Małopolskiego
z czerwca 2002 roku uznane zostały za wodochronne.
Lasy są takŜe źródłem drewna, zysków ze sprzedaŜy towarów i usług związanych
z leśnictwem (w tym z łowiectwa i agroturystyki) oraz miejsc pracy.
46
4. Ochrona przyrody
4.1. Wstęp
Ochrona przyrody oznacza zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie
zasobów przyrody i jej składników. Głównym celem ochrony przyrody jest utrzymanie
procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów, zachowanie róŜnorodności biologicznej
i dziedzictwa geologicznego, zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin i zwierząt,
utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu siedlisk przyrodniczych, zasobów
przyrody, a takŜe kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody. Według
ustawy z 16 października 1991 roku o ochronie przyrody ochrona przyrody jest obowiązkiem
kaŜdego obywatela.
Wymienione wyŜej cele realizowane są m.in. przez obejmowanie zasobów przyrody i jej
składników róŜnymi formami ochrony. Poddanie pod ochronę następuje przez:
1. Tworzenie parków narodowych (rozporządzeniem Rady Ministrów).
Park narodowy obejmuje obszar chroniony o szczególnych wartościach naukowych,
przyrodniczych, społecznych, kulturowych i wychowawczych, o powierzchni nie mniejszej
niŜ 1000 ha, na którym ochronie podlega całość przyrody oraz swoiste cechy krajobrazu.
2. Uznawanie określonych obszarów za rezerwaty przyrody (rozporządzeniem wojewody
lub w pewnych przypadkach właściwego ministra).
Rezerwat przyrody jest to obszar, na którym znajdują się w stanie naturalnym lub mało
zmienionym ekosystemy, określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieoŜywionej, mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych
lub krajobrazowych.
3. Tworzenie parków krajobrazowych (rozporządzeniem wojewody).
Park krajobrazowy jest obszarem chronionym ze względu na przyrodnicze, historyczne
i kulturowe wartości, a celem jego jest zachowanie, upowszechnianie i popularyzacja
tych wartości w warunkach zrównowaŜonego rozwoju.
4. Wyznaczanie obszarów chronionego krajobrazu (rozporządzeniem wojewody lub rady
gminy).
Obszar chronionego krajobrazu jest terenem chronionym ze względu na wyróŜniające się
krajobrazowo tereny o zróŜnicowanych ekosystemach, wartościowe w szczególności ze
względu na moŜliwość zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką,
wypoczynkiem lub istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne.
5. Wprowadzanie ochrony gatunkowej roślin i zwierząt (rozporządzeniem ministra
właściwego do spraw środowiska lub wojewody).
Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt ma na celu zabezpieczenie dziko występujących
gatunków oraz ich siedlisk, jak teŜ zachowanie róŜnorodności gatunkowej i genetycznej.
6. Wprowadzanie ochrony indywidualnej krajobrazu (rozporządzeniem wojewody lub rady
gminy) w drodze uznania obiektów za :
pomniki przyrody,
Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody Ŝywej i nieoŜywionej lub ich skupienia
o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno–pamiątkowej i krajobrazowej
oraz odznaczającej się indywidualnymi cechami wyróŜniającymi je wśród innych tworów.
W szczególności są to sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy, źródła, wodospady,
skałki, jary, głazy narzutowe itp.
47
stanowiska dokumentacyjne,
Stanowiska dokumentacyjne przyrody nieoŜywionej to waŜne pod względem naukowym
i dydaktycznym miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń
skamieniałości lub tworów mineralnych oraz fragmenty wyrobisk powierzchniowych
i podziemnych.
uŜytki ekologiczne,
UŜytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mające
znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typu środowisk, jak:
naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne „oczka wodne”, kępy drzew i krzewów,
bagna, torfowiska, wydmy, stanowiska rzadkich roślin i zwierząt.
zespoły przyrodniczo–krajobrazowe.
Zespoły przyrodniczo–krajobrazowe wyznacza się w celu ochrony wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, dla zachowania jego wartości estetycznych.
4.2. Formy ochrony przyrody w powiecie
4.2.1. Babiogórski Park Narodowy
Historia utworzenia Parku Narodowego na Babiej Górze
Pierwszym znanym obiektem przyrodniczym chronionym nieformalnie w masywie
Babiej Góry była słynna „Gruba Jodła”. To osobliwe drzewo rosło w Kniei CzatoŜańskiej aŜ
do 1914 roku. W wieku około 600 lat drzewo osiągnęło imponujące wymiary: 55 m
wysokości, 700 cm obwodu, i około 50 m3 objętości drewna. Odtworzoną w kamieniu 1962
roku w nasadę pnia tej jodły, moŜna do dziś podziwiać w pobliŜu Ŝółtego szlaku
prowadzącego z Zawoi CzatoŜy na Markowe Szczawiny.
Świadome starania o ochronę babiogórskiej przyrody rozpoczęto na początku XX w.
W 1910 roku prof. Marian Raciborski, prekursor ochrony przyrody w Polsce, w artykule
wydanym na łamach lwowskiego „Kosmosu” zwrócił uwagę na konieczność ochrony Puszczy
CzatoŜańskiej – kompleksu leśnego na północnych stokach Babiej Góry. W 1923 roku prof.
Kazimierz Sosnowski, krajoznawca i turysta, podał propozycję utworzenia rezerwatu
w najcenniejszych partiach północnego stoku Babiej Góry. Pierwsze głosy o utworzeniu parku
narodowego pojawiły się w trakcie realizacji przez prof. Walerego Goetla idei pogranicznych
parków karpackich. Z konkretnym projektem powołania parku wystąpił w 1929 roku prof.
Władysław Midowicz, geograf i kierownik schroniska PTT na Markowych Szczawinach.
W 1934 roku dzięki staraniom prof. Władysława Szafera, Polska Akademia Umiejętności
utworzyła na północnych stokach Babiej Góry rezerwat o powierzchni 642 ha, który stał się
zaczątkiem przyszłego parku narodowego. Wieloletnie starania przyrodników o utworzenie
parku narodowego zostały uwieńczone 30 paŜdziernika 1954 roku, kiedy to Rada Ministrów
powołała Babiogórski Park Narodowy.
Aktualnie park narodowy obejmuje 3 391,55 ha powierzchni, w tym 121,92 ha jest
w posiadaniu właścicieli indywidualnych i wspólnot leśnych. Powierzchnia rezerwatów
ścisłych wynosi 1 062 ha, częściowych 2 174 ha, krajobrazowych 156 ha. Strefa ochronna
wokół Parku posiada powierzchnię 8 437 ha.
W dniu 12.02.2004 r. jednym z przedmiotów obrad Rady Powiatu Suskiego był „Plan
ochrony Babiogórskiego Parku Narodowego”, który został przyjęty, pod warunkiem
48
dopuszczenia moŜliwości uprawiania turystyki rowerowej, konnej, narciarskiej określenia
zasad współpracy pomiędzy właścicielami lasów prywatnych połoŜonych
w obrębie i otulinie Parku, a słuŜbami sprawującymi nadzór nad lasami,
moŜliwości rozbudowy dróg.
Jednocześnie Rada Powiatu Suskiego wyraziła negatywną opinię w sprawie poszerzenia
granic Parku.
4.2.2. Ochrona przyrody w Babiogórskim Parku Narodowym
Park prowadzi działalność wydawniczą, posiada muzeum, pracownię badawczą oraz
ośrodek dydaktyczny prowadzący spotkania edukacyjne dotyczące ochrony przyrody i walorów przyrodniczych Babiej Góry.
Wyjątkowy stan zachowania przyrody oraz jej wartości naukowe znalazły uznanie na
forum międzynarodowym. W 1976 roku Międzynarodowa Rada Koordynacyjna Programu
„Man and Biosphere”, działająca w ramach UNESCO, włączyła Babiogórski Park Narodowy
do światowej sieci Rezerwatów Biosfery. Rezerwaty biosfery mają chronić zasoby genowe
roślin i zwierząt oraz słuŜyć monitoringowi wpływu człowieka na biosferę, szkoleniu
i edukacji.
Grzbiet i północne stoki Babiej Góry oraz reglowe biotopy Jałowca i Policy zostały
zaliczone jako ostoje przyrody CORINE. Program badawczy CORINE (COoRdination of
INformation on the Environment) powstał w celu zbudowania ogólnoeuropejskiej bazy
danych o stanie środowiska przyrodniczego. Finansowany i koordynowany jest przez Unię
Europejską. Jednym z trzech działów programu CORINE jest program CORINE biotopes –
powołany dla inwentaryzacji terenów stanowiących ostoje europejskiego dziedzictwa
przyrodniczego. Wytypowane miejsce jako ostoja przyrody musi reprezentować zagroŜony
w skali europejskiej gatunek lub siedlisko.
Babia Góra wraz z Pasmem Policy naleŜy takŜe do krajowej sieci ekologicznej
ECONET. Istotą tej sieci jest połączenie najlepiej zachowanych i stosunkowo jeszcze
bogatych ekosystemów (o duŜej róŜnorodności gatunkowej, siedliskowej, bogactwie form
krajobrazowych) korytarzami ekologicznymi.
Park obejmuje najwyŜszy szczyt Beskidów Zachodnich – Babią Górę, która jest
naturalnym, modelowym przykładem ukazującym piętrowy układ roślinności w górach:
do 1150 m n.p.m. – regiel dolny – dominuje buczyna karpacka, posiadająca cechy dawnej
puszczy karpackiej z pomnikowymi okazami pomnikowymi okazami jodeł i buków.
W mniej Ŝyznych miejscach występuje bór mieszany jodłowo–świerkowy. Do najrzadszych zbiorowisk roślinnych w tym piętrze naleŜy olszynka bagienna (występująca
wzdłuŜ potoków), las jodłowy, ziołorośla z lepięŜnikiem białym.
do 1400 m n.p.m. – regiel górny – niemal pierwotny bór świerkowy, w którego
drzewostanie moŜna spotkać świerki mające ponad 380 lat. Bór świerkowy wyznacza
górną granicę lasu. W reglu, w pobliŜu cieków wodnych, na polanach występują
zbiorowiska ziołoroślowe z barwnymi roślinami.
do 1650 m n.p.m. – piętro kosodrzewiny - wśród której pojawiają się m.in. jarzębina
i wierzba. Innymi zespołami roślinnymi w tym piętrze są ziołorośla miłosny górskiej,
lepięŜnika, wietlicy alpejskiej, traworośla trzcinnika, borówczyska czernicowe, murawy
bliźniczkowe. Na półkach skalnych i stromych urwiskach występuje zespół kostrzewy
pstrej.
powyŜej – piętro alpejskie - (nigdzie poza Babią Górą w Beskidach nie spotykane) z florą
alpejską wśród piargów i skalnych rumowisk. Największą powierzchnię zajmują murawy
49
z kosmatką brunatną, sitem skuciną. W miejscach długotrwałego zalegania śniegu
wykształca się zbiorowisko wyleŜysk śnieŜnych z silnie płoŜącą się wierzbą zielną.
Na terenie Parku wyróŜniono 60 zespołów roślinnych, a wśród nich 700 gatunków
roślin naczyniowych, blisko 200 gatunków mchów, ponad 100 gatunków wątrobowców,
100 gatunków glonów, ponad 250 gatunków porostów, ponad 800 gatunków grzybów
większych.
Szczególnie ciekawe są rośliny wysokogórskie w ilości 70, które poza Babią Górą nie są
spotykane nigdzie w Beskidach. Najrzadsze z nich to – sasanka alpejska, zawilec narcyzowy,
róŜeniec górski, wierzba Ŝyłkowata, jaskier skalny, skalnica gronkowa.
Największe osobliwości florystyczne Babiej Góry to rośliny okrzyn jeleni i rogownica
alpejska, które mają tutaj swoje jedyne stanowiska w Polsce. Okrzyn jeleni, wysoka roślina
z rodziny baldaszkowatych, będąca składnikiem ziołorośli przy górnej granicy lasu została
uznana za symbol parku.
Masyw Babiej Góry jest miejscem występowania wielu rzadkich i cennych gatunków
zwierząt. Fauna kręgowców liczy 166 gatunków (w tym: 2 gatunki ryb, 6 gatunków płazów,
5 gatunków gadów, 115 ptaków i 38 ssaków) oraz 2440 gatunków bezkręgowców.
Najliczniej reprezentowanymi zwierzętami w parku są ptaki, z których najpospolitsze
to: myszołów zwyczajny, jastrząb gołębiarz, krogulec, kuraki (cietrzew, głuszec, jarząbek),
sowa uszata, puszczyk, dzięcioły (zielonosiwy, czarny, pstry duŜy, pstry mały, trójpalczaty,
krętogłów), jaskółki (dymówka, oknówka), sikory (bogatka, czubatka, sosnówka, uboga,
modra), pokrzewki (ogrodowa, cierniówka, jarzębata), świstunki (leśna, zielonawa),
płochacze (halny, siwarnik, świergotek łąkowy, drzewny), pliszki (górska, siwa), drozdy
(śpiewak, kwiczoł, paszkot). Do rzadkich, jedynie zalatujących gatunków naleŜą: orzeł
przedni i puchacz.
Do najokazalszych zwierząt, choć trudnych do wypatrzenia naleŜą: borsuk, lis, ryś, dzik,
jeleń, sarna oraz niedźwiedź brunatny. Co jakiś czas w okolicach Babiej Góry pojawiają się
wilki.
NiezauwaŜane na ogół przez turystów, ale wartościowe dla biocenoz parku są ssaki
owadoŜerne: jeŜ, kret, ryjówki (górska, aksamitna, malutka), nietoperze (gacek wielkouch,
nocek wąsatek). Z gryzoni występują: zając szarak, nornica ruda, darniówka, orzesznica,
myszy (leśna, polna, domowa), szczur wędrowny. Do rzadkich ssaków naleŜą: kuna leśna,
kuna domowa, tchórz i wydra.
Faunę potoków reprezentują: pstrąg potokowy, mający najwyŜszy spośród gatunków ryb
pionowy zasięg występowania, sięgając, aŜ do wysokości 1100 m n.p.m., oraz głowacz pręgopłetwy obserwowany poniŜej 800 m n.p.m. W strumieniach, a takŜe w niektórych
dolnoreglowych stawkach występują płazy: salamandra plamista, traszki (grzebieniasta,
zwyczajna, karpacka, górska), kumak górski, ropuchy (zwyczajna, zielona), rzekotka drzewna,
grzebiuszka ziemna, Ŝaby (jeziorkowa, wodna, trawna).
Gady w Paśmie Babiogórskim reprezentowane są przez jaszczurki (zwinka, Ŝyworódka,
padalec), Ŝmija zygzakowata, gniewosz plamisty.
Bardzo bogatą grupę zwierząt stanowią bezkręgowce, wśród których najliczniej
reprezentowane są owady, a spośród nich chrząszcze. Do najpiękniejszych naleŜą drapieŜne
biegacze. Licznie reprezentowane są takŜe mięczaki (głównie ślimaki nagie i skorupowe) oraz
pajęczaki. Spośród bezkręgowców niektóre stanowią formy reliktowe lub endemiczne,
a niektóre z nich występują od podnóŜy masywu po sam szczyt.
50
4.2.3. Rezerwaty przyrody
Ponad 60 % Babiogórskiego Parku Narodowego zajmują rezerwaty ścisłe, które tworzą
zwarty kompleks przyrodniczy. W jego obrębie chroni się całe piętro halne (alpejskie), piętro
kosodrzewiny oraz biocenozy najwyŜszego leśnego piętra tj. regla górnego. W reglu dolnym
niektóre fragmenty puszczańskiego lasu zachowały się w nienaruszonym stanie i chronione są
takŜe jako rezerwaty ścisłe.
Do rezerwatów ścisłych naleŜą:
„Knieja CzatoŜańska pod Czarną Halą” – stanowi jeden z najpiękniejszych
starodrzewów, będący fragmentem puszczy karpackiej. Tworzy go dolnoreglowy
kompleks potęŜnych jodeł i buków, których wiek ocenia się na 300 lat. Ozdobą lasu są
takŜe okazałe, stare jawory. Spotkać tu moŜna rosnące przewaŜnie pojedynczo, stare
i piękne świerki. Na powalonych pniach, których stąd nikt nie usuwa, rozwijają się
owocniki róŜnych grzybów.
„Las pomiędzy Mokrym Stawkiem a Halą śarnówka” – występują w nim ogromne stare
jodły i buki mające ponad 1,5 m grubości w pierśnicy.
„Las między Markowym Potokiem a Markowymi Szczawinami” – obejmuje prastary
drzewostan zaliczony do zespołu buczyny karpackiej. Oprócz potęŜnych buków,
występują w nim pojedynczo i w grupach potęŜne świerki, jawory.
„Rezerwat na Policy im. Z. Klemensiewicza” – rezerwat leśny stanowiący enklawę
Babiogórskiego Parku Narodowego. PołoŜony jest na północnych stokach Policy, na
wysokości 1100 – 1368 m n.p.m. W tym częściowym rezerwacie znajdującym się
w otulinie Parku chroni się piękny płat górnoreglowego boru świerkowego. W partii
szczytowej masywu Policy występuje zuboŜałe zbiorowisko sztucznie nasadzonej
kosodrzewiny i jałowca halnego. W pobliŜu rezerwatu 2 kwietnia 1969 roku zginął
w wypadku samolotowym znakomity językoznawca prof. Z. Klemensiewicz.
Po słowackiej stronie Babiej Góry przyrodę chroni się jako Obszar Chronionego
Krajobrazu Górna Orawa o powierzchni 500 ha.
4.2.4. Parki krajobrazowe
Park Krajobrazowy Beskidu Małego – utworzony w 1998 roku - połoŜony jest na
obszarze województwa małopolskiego i śląskiego. Na terenie powiatu w gminie Zembrzyce
znajduje się część parku wraz z jego otuliną, które obejmują południowo–wschodnie zbocza
Leskowca.
4.2.5. Obszary chronionego krajobrazu
Tereny 3 gmin byłego województwa nowosądeckiego (Jordanów miasto i gmina,
Bystra–Sidzina) znajdują się w granicach zasięgu Obszaru Chronionego Krajobrazu
Województwa Nowosądeckiego utworzonego w 1997 roku.
4.2.6. Pomniki przyrody
Najstarszym pomnikiem przyrody na terenie powiatu jest dąb szypułkowy „Adam”
rosnący w Sidzinie. Jego wiek jest szacowany na około 800 lat, obwód pnia wynosi 7,5 m,
a korony 45 metrów.
51
W latach 1999 - 2002 Starostwo przeprowadziło inwentaryzacje pomników przyrody
na terenie powiatu wraz z dokumentacją fotograficzną. Inwentaryzacja była utrudniona
z uwagi na prowadzenie dwóch rejestrów przed przejęciem kompetencji przez Starostwo
przez Wojewodę Bielskiego i Wojewodę Nowosądeckiego. Niektóre drzewa oznaczone były
symbolem pomnika przyrody choć miana takiego nie posiadały.
Tabela 4-1
Zestawienie pomników przyrody na terenie powiatu suskiego
Lp
Miasto
Gmina
1.
Budzów
1.
Miejscowość
Baczyn
Sidzina
Pomnik
przyrody
PołoŜenie
działka prywatna
lipa
przy drodze Osielec-SidzinaZubrzyca
dąb „Adam”
dąb „Ewa”
dąb
lipa (13 szt.)
otoczenie kościoła parafialnego kasztanowiec
w Sidzinie
jesion
jawor
w pobliŜu budynku naleŜącego
dąb
do Nadleśnictwa Myślenice
2.
3.
4.
Bystra – Sidzina
działka prywatna
5.
4.
5.
Gmina Jordanów
1.
3.
2.
3.
Miasto Jordanów
6.
1.
Bystra Podhalańska
Bystra Podhalańska
działka prywatna
dąb
otoczenie kościoła parafialnego
dąb „Abraham”
w Sidzinie
obok Urzędu Gminy
Bystra Podhalańska
lipa
Bystra–Sidzina
Osielec
działka prywatna
dąb (2 szt.)
jesion (4 szt.)
Wysoka
obok szkoły podstawowej
lipa (3 szt.)
dąb
Naprawa
obok drogi Jordanów – Rabka
dąb
modrzew
Toporzysko
park podworski
kasztanowiec
lipa
Łętownia
obok kościoła parafialnego
jesion (6 szt.)
park podworski obok
dąb (10 szt.)
Łętownia
leśniczówki
lipa
lipa
Jordanów
otoczenie kościoła parafialnego jawor
jesion (2 szt.)
Jordanów
przy drodze Jordanów-Łętownia sosna pospolita
lipa (2 szt.)
Zespół Szkół
Jordanów – Chrobacze
jesion (2 szt.)
im. bł. ks. P. Dańkowskiego
świerk (2 szt.)
brzoza, dąb
Sidzina
6.
2.
Sidzina
Lp
Miasto
Gmina
Jordanów – Chrobacze
4.
1.
Miejscowość
Maków Maków
Podhalański Podhalański
PołoŜenie
Zespół Szkół
im. bł. ks. P. Dańkowskiego
52
Pomnik
przyrody
lipa (4 szt.)
dęby, świerki,
jesiony,
modrzewie
ulica 3 Maja
dąb (4 szt.)
1.
Lachowice
przy drodze LachowiceKoszarawa działka prywatna
lipa
2.
Lachowice
działka prywatna
cis
4.
5.
6.
7.
Lachowice
Gmina Stryszawa
3.
Targoszów
Stryszawa
Krzeszów
Krzeszów
Stryszawa
9.
Targoszów
10.
Krzeszów
11.
Kuków
1.
Sucha
Beskidzka
3.
4.
5.
1.
2.
3.
Gmina Zawoja
2.
8.
Sucha
Beskidzka
Sucha
Beskidzka
Sucha
Beskidzka
Sucha
Beskidzka
Zawoja Widły
Zawoja Budzonie
Zawoja
przy drodze Lachowice –
Koszarawa
na działce prywatna
działka prywatna
obok leśniczówki
w masywie śurawnicy (734 m
n.p.m.)
ogród parafialny
oddział 181a Nadleśnictwa
Sucha przy drodze zrywkowej
w kierunku masywu Jałowca)
działka prywatna
obok wiejskiego ośrodka
zdrowia
działka prywatna
przy ul. Mickiewicza
(naprzeciwko Urzędu
Miejskiego)
obok kościoła parafialnego
w Suchej Beskidzkiej oraz
w KsięŜym Potoku
naprzeciwko Sadu Rejonowego
ul. Mickiewicza
osiedle Zasypnica – Kamienne
brzeg potoku Stryszawki
(łąka obok torów kolejowych)
skarpa szosy Maków
Podhalański –
Zawoja Widły
przy drodze Maków Podhalański – Zawoja Widły, działka
prywatna
działka prywatna
kasztanowiec
cis
modrzew
grupa skałek
cis
świerk
dąb
dąb szypułkowy
klon jawor
wiąz
dąb
lipa
sosna wejmutka
(2 szt.)
lipa (2 szt.)
dąb szypułkowy
dąb
dąb
wiąz
Lp
Miasto
Gmina
Miejscowość
53
Pomnik
przyrody
PołoŜenie
Zawoja Policzne
działka prywatna
buk (3 szt.)
5.
Zawoja Wełcza
w pobliŜu leśniczówki
„Wełcza”
dąb
6.
Zawoja Wełcza
ogród leśniczówki „Wełcza”
dąb
7.
Zawoja Marszałki
działka prywatna
lipa
8.
Zawoja – Centrum
działka prywatna
lipa (2 szt.)
9.
Zawoja – Centrum
działka prywatna
Jawor
Zawoja – Wełcza
działka prywatna
Lipa
Zawoja – Policzne
otoczenie przydroŜnej kapliczki
lipa (4 szt.)
wiąz (2 szt.)
Zawoja – Wilczna
działka prywatna
wiąz górski
13.
Zawoja – Wilczna
działka prywatna
buk
14.
Zawoja – Policzne
działka prywatna
lipa
działka prywatna
dąb
10.
11.
12.
1.
Gmina Zawoja
4.
Zembrzyce Marcówka
W latach 2002 – 2003 ze środków Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej przeprowadzono prace pielęgnacyjne na pomnikach przyrody (tab. 4-2).
Tabela 4-2
Zestawienie kosztów wykonanych prac na pomnikach przyrody
Gatunek drzewa Miejscowość
lipa drobnolistna
Zawoja
dąb szypułkowy
„Adam”
sosna wejmutka
/2 szt./
dąb szypułkowy
„Ewa”
dąb szypułkowy
Sidzina
Sucha B.
Sidzina
dąb szypułkowy
Krzeszów
wiąz górski
Sucha B.
Zakres prac pielęgnacyjnych
2002 r.
poprawa statyki drzewa
leczenie ubytków wgłębnych
korekcja korony
2003 r.
załoŜenie wiązań elastycznych
Koszt
PFOŚiGW WFOŚiGW
Sucha B.
Kraków
/ zł /
/ zł /
1.400,00
1.400.00
1.800,00
1.800,00
500,00
500,00
1.650,00
1.650,00
1.550,00
1.550,00
1.850,00
1.850,00
dąb szypułkowy
lipa drobnolistna
Sucha B.
dąb szypułkowy
Osielec
załoŜenie wiązań elastycznych
54
2.500,00
2.500,00
725,00
725,00
Prace na pomnikowych drzewach wykonywane były przez specjalistyczną firmę
posiadającą wymagane uprawnienia, a ich zakres uzgadniano z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody w Krakowie.
4.2.7. Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt
Z roślin podlegających ścisłej ochronie na terenie powiatu moŜna spotkać:
Krzewy, krzewinki:
a) kosodrzewina –płoŜący się krzew, o gałęziach wznoszących się, tworzy gęste zarośla
ponad górną granicą lasu, występuje tylko na Babiej Górze.
b) wawrzynek wilczełyko – rośnie w lasach na glebach próchnicznych, jedna z najwcześniej
kwitnących roślin
c) bluszcz pospolity – rośnie głownie w lasach liściastych, pnąc się po powierzchni pni,
gałęziach, skałach lub glebie
Rośliny zielne:
a) skrzyp olbrzymi – rośnie w wilgotnych zaroślach i w lasach łęgowych oraz na obrzeŜach
mokrych łąk. Występuje m.in. na terenie gminy Zawoja, Zembrzyce.
b) dziewięćsił bezłodygowy – spotykany najczęściej na suchych łąkach, w widnych lasach.
Roślina obserwowana we wszystkich gminach powiatu, a w szczególności w rejonach
górskich i podgórskich.
c) ciemięŜyca zielona – występuje w wilgotnych lasach liściastych oraz na ich obrzeŜach,
a w wyŜszych połoŜeniach górskich jest ona częstym składnikiem ziołorośli. Roślina
obserwowana we wszystkich gminach powiatu.
d) szafran spiski – charakterystyczny górski zwiastun wiosny, za najbardziej typowe siedliska
występowania uznaje się łąki górskie i płaty tzw. roślinności ziołoroślowej, a znacznie
rzadziej widne lasy. Występuje m.in. na terenie gminy Zawoja, Stryszawa.
e) ozorka zielona – występuje najczęściej w miejscach odkrytych na halach i na łąkach, jak
i w zaroślach i w lasach. ZagroŜeniem dla gatunku jest przeorywanie łąk oraz ich nawoŜenie.
f) storczyca kulista – rośnie na trawiastych stokach, w murawach górskich oraz w płatach
ziołorośli i wśród luźnych zarośli. Roślina obserwowana we wszystkich gminach powiatu.
g) storczyk męski – preferuje łąki świeŜe i suche oraz umiarkowanie suche zarośla i widne
lasy liściaste. Roślina obserwowana we wszystkich gminach powiatu.
h) wyblin jednolistny – roślina torfowisk niskich i przejściowych, wilgotnych lasów oraz
muraw na podłoŜu wapiennym.
Ze zwierząt podlegających ścisłej ochronie prawnej na omawianym obszarze występują:
Ryby: strzeble, kiełbie,
Płazy: salamandra plamista, traszka (grzebieniasta, zwyczajna, karpacka, górska), kumak
górski, ropucha (zwyczajna, zielona), rzekotka drzewna, grzebiuszka ziemna,
Gady: zaskroniec zwyczajny, jaszczurka (Ŝyworodna, padalec, zwinka), gniewosz
plamisty, Ŝmija zygzakowata,
55
Ptaki: dzięcioł (czarny, zielony, pstry, krętogłów), bocian, derkacz, puszczyk, skowronek,
jaskółka, drozd, mysikrólik, wilga, zięba, czyŜ, krzyŜodzioby, szczygieł, kulczyk, trznadel,
kukułka, jemiołuszka, pustułka, kowalik, szpak, kos, rudzik, pliszka, pluszcz, sikorka,
myszołów zwyczajny, orzeł przedni,
Ssaki: niedźwiedź brunatny, wilk, nietoperz (gacek wielkouch, gacek wąsatek), jeŜ, kret,
ryjówka (aksamitna, górska, malutka), wiewiórka.
4.2.8. Zabytkowe parki
Parki zabytkowe są to przewaŜnie tereny połoŜone na obszarach miejskich i wiejskich,
pokryte starodrzewiem o charakterze parkowym, stanowiące pozostałość parków i ogrodów
zakładanych w przeszłości wokół dworów, zamków, kościołów, klasztorów. NaleŜą do nich:
Park dworski w Bystrej (gmina Bystra-Sidzina) – załoŜony w połowie XIX w., nad
potokiem Bystrzanka, niedaleko od siedziby urzędu gminy, od której prowadzi do niego aleja
lipowa. W parku moŜna spotkać okazałe dęby, lipy, jesiony, klony.
Park zamkowy w Suchej Beskidzkiej – połoŜony u podnóŜa góry Jasień, w pobliŜu
ujścia Stryszawki do Skawy przy renesansowym zamku. ZałoŜony został w XVIII w. W parku
krajobrazowym występują drzewa o charakterze pomnikowym w ilości około 12 szt. Do
najcenniejszych naleŜą: platan klonolistny, 7 dębów szypułkowych, jesion wyniosły oraz 3
lipy drobnolistne. Poza tym na uwagę zasługują: limba, jesion o pędach zwisających, dąb
czerwony i sędziwe wejmutki.
Park przyklasztorny w Suchej Beskidzkiej – załoŜony w XVIII w., wokół kościoła
p. w. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny. W parku rosną sędziwe dęby i lipy.
Park dworski w Toporzysku /gmina Jordanów/ – załoŜony na przełomie XIX / XX w.,
starodrzew tworzą m.in.: graby /w formie alei/, klony, jawory, tulipanowiec, daglezja, platan,
wierzby, modrzewie, wiązy.
Park dworski w Wysokiej /gmina Jordanów/ - w otoczeniu dworu, w którym ma siedzibę
Fundacja Lutni Staropolskiej, zachowały się do dzisiaj pierwotne załoŜenia zieleni: ogrodu,
parku krajobrazowego i tzw. zwierzyńca (lasu w przedłuŜeniu ogrodu dworskiego).
56
5. Jakość wód
5.1. Wody powierzchniowe
5.1.1. Metodyka wykonania oceny
Ocena jakości (czystości) wód powierzchniowych opracowana została na podstawie
badań wykonanych przez Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska
w Krakowie. Laboratorium to posiada akredytację wydaną przez Państwowe Centrum
Akredytacji.
Roczną ocenę czystości wód w poszczególnych rzekach sporządza się na podstawie
analizy wyników badań laboratoryjnych próbek wód, pobieranych regularnie 12 lub 6 razy
w roku, w wyznaczonych miejscach rzek. Ze względu na duŜy koszt badań, miejsca te
wyznacza się tak, by pobierane próbki charakteryzowały jak największy obszar dorzecza.
Dzięki tym badaniom moŜliwa staje się ocena zanieczyszczania rzek przez gminy i podmioty
gospodarcze. Zespół wyznaczonych w ten sposób punktów pobierania próbek, stanowi sieć
regionalnego monitoringu wód powierzchniowych w województwie małopolskim. Obrazuje
to mapka nr 5–1
Miechów
Olkusz
Dabrowa
Tarnowska
Proszowice
KRAKÓW
LEGENDA
Oswiecim
Chrzanów
WODY POWIERZCHNIOWE
PŁYNĄCE
Tarnów
Bochnia
Wieliczka
Brzesko
Wadowice
Myslenice
Sieć krajowa:
reper (1 ppk. Obsługuje IMGW oddział Kraków)
Sucha Beskidzka
Gorlice
Limanowa
monitoring graniczny (4 ppk.)
Nowy Sacz
monitoring podstawowy (19 ppk.)
Sieć regionalna:
monitoring regionalny (76 ppk.), w tym:
Nowy Targ
20 ppk. powyŜej ujęć wody pitnej
ZBIORNIKI ZAPOROWE - sieć regionalna:
o funkcji ujęcia wody pitnej (3)
Zakopane
o funkcji retencyjno - przeciwpowodziowo - rekreacyjnej (4)
Mapka 5–1. Monitoring wód powierzchniowych w województwie małopolskim.
W powiecie suskim od roku 2000, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska
prowadzi badania kontrolne w czterech punktach pomiarowo–kontrolnych (ppk.). Na rzece
Skawie w miejscowościach: Jordanów i Sucha Beskidzka (powyŜej miasta) próbki pobierane
są co miesiąc. Co dwa miesiące próbki pobiera się w Suchej Beskidzkiej z rzeki Stryszawki
przy ujściu do Skawy i poniŜej Zembrzyc z potoku Paleczka.
Roczną ocenę jakości wód opracowuje się dla wszystkich punktów kontrolno–
pomiarowych.
57
KaŜda z rzek klasyfikowana jest według 3 grup wskaźników:
fizykochemicznych,
hydrobiologicznych,
bakteriologicznych.
O ostatecznej ocenie decyduje najniekorzystniejszy parametr ze wszystkich grup
wskaźników. Dla oceny kaŜdej z wyŜej wymienionych grup zastosowano metodę stęŜeń
charakterystycznych (tzw. Metodę CUGW).
Przez stęŜenia charakterystyczne naleŜy rozumieć:
dla wskaźników chemicznych nietoksycznych: średnią arytmetyczną z dwóch najmniej
korzystnych wyników po odrzuceniu maksymalnego, gdy odbiega on o 200% od wyniku
poprzedniego,
dla wskaźników chemicznych toksycznych: wynik najmniej korzystny,
dla wskaźników saprobowości: wynik najmniej korzystny,
dla wskaźnika miano Coli: drugi z kolei wynik najmniej korzystny.
Jak widać, by zakwalifikować rzekę do gorszej klasy czystości nie musi ona
charakteryzować się przez cały rok ponadnormatywnymi wynikami badań jej wód. Wystarczy
przekroczenie w jednym miesiącu określonej normatywem ilości substancji chemicznie
toksycznych (np. metali cięŜkich, fenoli lotnych, cyjanków, siarczków itp.) lub przekroczenie
wskaźnika saprobowości. Dwa razy w roku musi być przekroczona wielkość wskaźnika
„miano Coli”, bądź stęŜenie substancji nietoksycznych (np. azotynów, manganu, BZT5 itp.).
Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 5
listopada 1991 roku określało moŜliwości wykorzystywania wód powierzchniowych
w zaleŜności od stopnia ich zanieczyszczenia. I tak:
Wody zakwalifikowane do klasy pierwszej nadają się do:
zaopatrzenia ludności w wodę do picia,
zaopatrzenia zakładów wymagających wody o jakości wody do picia,
bytowania w warunkach naturalnych ryb łososiowatych.
Wody zakwalifikowane do klasy drugiej nadają się do:
bytowania w warunkach naturalnych innych ryb niŜ łososiowate,
chowu i hodowli zwierząt gospodarskich,
celów rekreacyjnych, uprawiania sportów wodnych oraz do urządzenia zorganizowanych
kąpielisk,
Wody zakwalifikowane do klasy trzeciej nadają się do:
zaopatrzenia zakładów innych niŜ zakłady wymagające wody o jakości wody do picia,
nawadniania terenów rolniczych, wykorzystywanych do upraw ogrodniczych oraz upraw
pod szkłem i pod osłonami z innych materiałów.
Wody silnie zanieczyszczone, w których stęŜenia zanieczyszczeń przekraczają wartości
dopuszczalne dla wyŜej wymienionych klas czystości, określone są jako wody pozaklasowe
i oznaczane są jako „non”.
W opracowaniu tym, badania fizykochemiczne rozdzielono na podzespoły, dokonując
ocen grupowych w odniesieniu do następujących grup zanieczyszczeń:
substancji organicznych (charakteryzowanych wskaźnikami: BZT–5, ChZT–Cr, ChZT–
Mn oraz zawartością tlenu rozpuszczonego),
58
składników zasolenia (określanego zawartością chlorków, siarczanów i substancji
rozpuszczonych),
ilości niesionych zawiesin,
substancji biogennych (do których zaliczane są: azot amonowy, azot azotynowy, azot
azotanowy, azot ogólny, fosforany i fosfor ogólny),
substancji specyficznych (takich jak związki fenolowe, siarczki, metale cięŜkie: chrom
ogólny, cynk, kadm, miedź, nikiel, ołów, rtęć).
Od grudnia 2002 r. ocenę jakości wód przeprowadza się pod kątem wymagań jakim
powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w
wodę przeznaczoną do spoŜycia, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z 27
listopada .2002 r. Zgodnie z powyŜszym wody zostały podzielone na następujące kategorie:
wody odpowiadające kategorii A1 tj. wymagające prostego uzdatniania fizycznego,
w szczególności filtracji i dezynfekcji
wody odpowiadające kategorii A2 tj. wymagające typowego uzdatniania fizycznego
i chemicznego, w szczególności utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji,
filtracji i dezynfekcji – chlorowanie końcowe,
wody odpowiadające kategorii A3 tj. wymagające wysokosprawnego uzdatniania
fizycznego
i chemicznego, w szczególności utleniania, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji,
adsorpcji na węglu aktywnym, dezynfekcji – ozonowanie, chlorowanie końcowe
5.1.2. Stan czystości wód powierzchniowych w 2000 r.
SKAWA w Jordanowie – 71,1 km
Według kryterium fizykochemicznego wody w tym punkcie pomiarowo–kontrolnym
sklasyfikowano jako nieodpowiadające normatywom. Zadecydowały o tym stęŜenia azotu
azotynowego oraz zawiesina. Oprócz azotynów, duŜe było takŜe stęŜenie związków fosforu
(III klasa). Substancje organiczne występowały w wartościach II klasy czystości (o czym
decydował wskaźnik BZT–5), a substancje nieorganiczne odpowiadały normatywom I klasy
czystości.
Substancje specyficzne odpowiadały II klasie czystości, z uwagi na związki fenolowe.
Pod względem hydrobiologicznym rzekę zaliczono do III klasy czystości z przewagą
organizmów strefy a–mezosaprobowej). Stan sanitarny nie odpowiadał normatywom.
W ocenie ogólnej rzekę Skawę w okolicy Jordanowa zaliczono do wód pozaklasowych
(non), z uwagi na fizykochemiczne i bakteriologiczne zanieczyszczenia.
SKAWA powyŜej Suchej Beskidzkiej – 45,7 km
Według kryterium fizykochemicznego wody rzeki zakwalifikowano do II klasy
czystości (z uwagi na wskaźniki: BZT–5, odczyn pH i mangan).
W poszczególnych rodzajach zanieczyszczeń, składających się na ocenę fizykochemiczną, jakość wód rzeki była następująca:
59
substancje organiczne występowały w wartościach II klasy czystości (o czym decydował
wskaźnik BZT–5),
substancje nieorganiczne oraz obciąŜenie rzeki zawiesiną odpowiadały normatywom
I klasy czystości,
substancje biogenne (związki azotu i fosforu) występowały na poziomie I klasy czystości
substancje specyficzne odpowiadały równieŜ I klasie czystości.
Pod względem hydrobiologicznym rzekę zaliczono do III klasy czystości z przewagą
organizmów strefy a–mezosaprobowej). Stan sanitarny odpowiadał III klasie czystości.
POTOK STRYSZAWKA przy ujściu do Skawy
Według kryterium fizykochemicznego – II klasy czystości, z uwagi na stęŜenia
substancji organicznych, wyraŜonych wskaźnikiem BZT–5 i stęŜenia manganu. W maju
2000 roku wskaźnik pH nie odpowiadał normatywom. Ze względu na fakt, iŜ w skali roku
więcej niŜ 50% pomiarów tego wskaźnika odpowiadało I klasie czystości – zdarzenie to
potraktowano jako incydentalne. Pozostałe oznaczane wskaźniki chemiczne spełniają wymogi
I klasy czystości.
Pod względem hydrobiologicznym wody potoku zaliczono do II klasy czystości,
z przewagą organizmów strefy a– mezosaprobowej.
Według kryterium bakteriologicznego wody odpowiadają III klasie czystości. W ocenie
ogólnej potok Stryszawkę przy ujściu do Skawy zaliczono do wód odpowiadających III klasie
czystości.
POTOK PALECZKA przy ujściu do Skawy
Wody nie odpowiadające normatywom (non) w zakresie zanieczyszczeń fizykochemicznych ze względu na zanieczyszczenia organiczne wyraŜone wskaźnikami: BZT-5, ChZT-Mn
i ChZT-Cr. Zarówno azot azotynowy, jak i zanieczyszczenia specyficzne (chrom+3 i siarczki),
występowały w ilościach ponadnormatywnych. Zawartość zawiesiny oraz azotu amonowego
i fosforu ogólnego odpowiadała III klasie czystości. Pod względem hydrobiologicznym wody
potoku zaliczono do III klasy czystości, z przewagą organizmów strefy a– mezosaprobowej.
Pod względem bakteriologicznym potok prowadził wody nie odpowiadające normatywom.
W ocenie ogólnej potok Paleczka w okolicy Zembrzyc zaliczony został do wód pozaklasowych (non), z uwagi na fizykochemiczne i bakteriologiczne zanieczyszczenia.
60
Tabela 5-1
Paleczka
wskaźniki
hydrobiologiczne
I
I
II
III III. III
I
I
I
I
II
III
0,1
II
BZT–5
non
BZT–5
ChZT–Cr
ChZT–Mn
I
ocena ogólna
I
stan sanitarny
I
powyŜej
Suchej Be- 45,7
skidzkiej
ujście do
0,3
Stryszawka
Skawy
ujście do
Skawy
ocena wg kryteriów
fizykochemicznych
II
BZT–5
Skawa
substancje
specyficzne
I
substancje
biogenne
zasolenie
71,1
II
BZT–5
ChZT–Cr
ChZT–Mn
zawiesiny
substancje
organiczne
Jordanów
km biegu rzeki
punkt pomiarowo–
kontrolny (ppk.)
rzeka
Jakościowa charakterystyka wód powiatu suskiego w 2000 roku
non non
II
non non III non
NNO2 fenole
II
non
non
III non
non non III non
chrom
NNO2
siarczki
*non – nie odpowiada normatywom
5.1.3. Stan czystości wód powierzchniowych w 2002 r.
SKAWA w Jordanowie – 71,1 km
Według kryterium fizykochemicznego wody w tym punkcie pomiarowo–kontrolnym
sklasyfikowano jako nieodpowiadające normatywom z uwagi na zawartość substancji
biogennych. W grupach parametrów charakteryzujących określony rodzaj zanieczyszczeń
jakość rzeki przedstawiała się następująco:
substancje organiczne występowały w wartościach stęŜeń wymaganych dla
czystości, nasycenie wód tlenem wynosiła 96,4 %,
substancje nieorganiczne (tzw. zasolenie) odpowiadały normatywom I klasy czystości,
obciąŜenie rzeki zawiesinami występowało w granicach normatywów dopuszczalnych dla
II klasy czystości,
substancje biogenne nie odpowiadały normatywom, ze względu na 4,5 krotne
przekroczenie we wskaźniku azot azotynowy. StęŜenia w granicach normatywów II klasy
odnotowano we wskaźnikach fosforany oraz fosfor ogólny,
substancje specyficzne występowały na poziomie normatywów II klasy czystości,
a wskaźnikiem decydującym były stęŜenia fenoli lotnych.
I klasy
W wodach Skawy w rejonie Jordanowa na poziomie klasy czystości występuje mangan
(tzw. naturalne wzbogacenie wód tym pierwiastkiem i uwarunkowane głownie budową
geologiczną, wietrzeniem skal i migracją uruchamianego pierwiastka) oraz detergenty
anionoaktywne.
61
Pod względem hydrobiologicznym rzekę zaliczono do II klasy czystości z przewagą
organizmów strefy β –mezosaprobowej).
Stan sanitarny wód odpowiadał normatywom III klasy czystości wód
powierzchniowych. W ocenie ogólnej rzekę Skawę w okolicy Jordanowa zaliczono do wód
pozaklasowych (non), z uwagi na biogenne zanieczyszczenia.
SKAWA powyŜej Suchej Beskidzkiej – 45,7 km
Według kryterium fizykochemicznego wody rzeki zakwalifikowano do wód nie
odpowiadających normatywom, z uwagi na wskaźniki azotynowy.
W poszczególnych rodzajach zanieczyszczeń jakość wód rzeki była następująca:
substancje organiczne występowały w wartościach I klasy czystości,
substancje nieorganiczne występowały w granicach I klasy czystości,
obciąŜenie rzeki zawiesinami odpowiadało normatywom III klasy czystości,
substancje biogenne (związki azotu azotynowego) występowały na
ponadnormatywnym,
substancje specyficzne odpowiadały I klasie czystości.
poziomie
Pod względem hydrobiologicznym rzekę zaliczono do II klasy czystości z przewagą
organizmów strefy a–mezosaprobowej. Stan sanitarny odpowiadał III klasie czystości. W
ocenie ogólnej rzekę Skawę powyŜej Suchej Beskidzkiej zaliczono do wód pozaklasowych, o
czym zadecydowały biogenne zanieczyszczenia.
POTOK STRYSZAWKA przy ujściu do Skawy
Według kryterium fizykochemicznego – II klasy czystości, z uwagi na obecność fenoli
lotnych. StęŜenia pozostałych badanych wskaźników zanieczyszczenia nie przekraczały
normatywów dla I kasy czystości. Pod względem hydrobiologicznym wody potoku zaliczono
do II klasy czystości, z przewagą organizmów strefy a– mezosaprobowej.
Według kryterium bakteriologicznego wody odpowiadają III klasie czystości. W ocenie
ogólnej potok Stryszawkę przy ujściu do Skawy zaliczono do wód odpowiadających III klasie
czystości, ze względu na bakteriologiczne zanieczyszczenia.
POTOK PALECZKA przy ujściu do Skawy
Wody nie odpowiadające normatywom (non) w zakresie zanieczyszczeń fizykochemicznych ze względu na zanieczyszczenia organiczne wyraŜone wskaźnikami: BZT-5.
W grupach parametrów charakteryzujących określony rodzaj zanieczyszczeń jakość wód
potoku przedstawiała się następująco:
substancje organiczne występowały na poziomie ponadnormatywnym (BZT-5), a zawartość substancji łatwo i trudno rozpuszczalnych charakteryzowanych wskaźnikami:
CHZT-Mn oraz CHZT-Cr występowała w granicach stęŜeń III klasy czystości.
Koncentracja tlenu rozpuszczonego odpowiadała II klasie czystości, nasycenie wód tlenem
wynosiło 101,2 %,
substancje nieorganiczne odpowiadaly normatywom I kalsy czystości,
obciąŜenie rzeki zawiesinami występowało w granicach normatywów dopuszczalnych dla
II kasy czystości,
62
substancje biogenne odpowiadały normatywom III kasy czystości ze względu na
4,8 krotne przekroczenie we wskaźniku azot amonowy. StęŜenia w granicach
normatywów II klasy odnotowano we wskaźnikach azot azotynowy oraz fosfor ogólny,
substancje specyficzne występowały na poziomie normatywów III klasy czystości,
a wskaźnikiem decydującym były stęŜenia siarczków. Fenole lotne występowały na
poziomie III klasy czystości.
Pod względem hydrobiologicznym wody potoku zaliczono do II klasy czystości, z przewagą
organizmów strefy β– mezosaprobowej. Pod względem bakteriologicznym potok prowadził
wody nie odpowiadające normatywom.
W ocenie ogólnej potok Paleczka w okolicy Zembrzyc zaliczony został do wód pozaklasowych (non), z uwagi na fizykochemiczne i bakteriologiczne zanieczyszczenia.
Wody Skawy i Stryszawki nie wykazują cech eutrofizzacji, natomiast wody Paleczki są
wodami wykazującymi eutrofizację ( z uwagi na azot ogólny).
Tabela 5-2
powyŜej
Suchej Be- 45,7
skidzkiej
ujście do
0,3
Stryszawka
Skawy
Paleczka
ujście do
Skawy
0,1
I
I
non
BZT–5
I
I
ocena ogólna
wskaźniki
hydrobiologiczne
II
stan sanitarny
I
Skawa
ocena wg kryteriów
fizykochemicznych
II
substancje
specyficzne
I
substancje
biogenne
I
zawiesiny
71,1
zasolenie
km biegu rzeki
Jordanów
substancje
organiczne
punkt pomiarowo–
kontrolny (ppk.)
rzeka
Jakościowa charakterystyka wód powiatu suskiego w 2002 roku
non
NNO2
II
non non
II
non
sest.
I
non III
II
non
sest.
non
NNO2
II
III
sest.
II
non
II III
III
non non
sest.
NNO2 siarczki
I
I
II
II
III
*non – nie odpowiada normatywom
Powiat suski leŜy poza strefą oddziaływania duŜego przemysłu. Nie ma teŜ zasolonych
wód kopalnianych, spływających do Małopolski ze Śląska. Głównym źródłem
zanieczyszczenia wód (poza przypadkiem Zembrzyc) są ścieki komunalne. Analiza wyników
badań wód powierzchniowych pokazuje, Ŝe rzeka Skawa i jej dopływy prowadzą wody o złej
i bardzo złej jakości. Szczególnie zanieczyszczone są wody w okolicach Zembrzyc i Jordanowa.
W ciągu ostatnich lat poprawiła się nieco czystość wód w okolicach Suchej Beskidzkiej
i Makowa Podhalańskiego. Wpływająca z Makowa do Suchej Skawa oraz wpływająca do
Skawy Stryszawka, w roku 2000 i 2002 wykazywały mniejsze skaŜenie bakteriologiczne
(poprawa oceny z „non” do III klasy czystości). Istnieje duŜa szansa by w niedługim czasie
63
potok Stryszawka został zaliczony do wód czystych. Dotychczasową poprawę uzyskano
dzięki wybudowaniu w części miasta kanalizacji sanitarnej.
O końcowej ocenie jakości wód w rzekach przesądzają zazwyczaj zanieczyszczenia
bakteriologiczne. Podstawą oceny stopnia zanieczyszczenia bakteriologicznego jest liczebnoś
w wodach bakterii Coli typu kałowego. Najlepszym odzwierciedleniem zachodzących w wodzie zmian są zmiany wielkość wskaźników przekroczeń (tab.5-3).
Tabela 5-3
Wielkość przekroczeń normatywu w wodach Powiatu Suskiego
Wskaźnik przekroczenia* normatywu klasy I
Rzeka
Punkt
1999 r.
2000 r.
2001 r.
2002 r.
250 (non)
250 (non)
50
(III)
pom.-kontr.
Skawa
Jordanów
500
(non)
powyŜej
Suchej
Beskidzkiej
nie badano -
50
(III)
250 (non)
25
(III)
Stryszawka
ujście do
Skawy
nie badano -
25
(III)
50
25
(III)
Paleczka
ujście do
Skawy
nie badano - 250 (non)
(III)
1250 (non)
125 (non)
* / wskaźnik przekroczenia normatywu (wielkość, która informuje ile razy stwierdzone
w danym wskaźniku stęŜenie przekracza wartość dopuszczalną dla wymaganej klasy czystości)
Podsumowując, stwierdzić naleŜy, Ŝe w ukierunkowanym na rozwój turystyki,
agroturystyki i rekreacji, powiecie suskim, nie moŜemy nie dostrzegać faktu złej i bardzo złej
jakości naszych wód rzutujących w przyszłości na jakość wód zbiornika Świnna Poręba,
a w szczególności
odprowadzanych przez zakłady garbarskie z terenu Zembrzyc
nieoczyszczonych ścieków przemysłowych zawierających wysoki ładunek zanieczyszczeń.
Miechów
LEGENDA
Olkusz
Klasy czystości wód
I
II
III
non (nie odpowiada
normatywom)
Dabrowa
Tarnowska
Proszowice
KRAKÓW
Oswiecim
Chrzanów
Tarnów
Bochnia
Wieliczka
Brzesko
Wadowice
Myslenice
5,9%
Sucha Beskidzka
Gorlice
Limanowa
Nowy Sacz
37,0%
Nowy Targ
57,1%
Zakopane
Mapka 5–2. Stan czystości wód powierzchniowych w województwie małopolskim
w 2000 roku według oceny ogólnej.
64
Miechów
Olkusz
Dabrowa
Tarnowska
Proszowice
KRAKÓW
LEGENDA
Oswiecim
Chrzanów
Brzesko
Wadowice
Klasy czystości wód
I
II
III
Tarnów
Bochnia
Wieliczka
Myslenice
Sucha Beskidzka
Gorlice
Limanowa
Nowy Sacz
Nowy Targ
Zakopane
Mapka 5–3. Planowany stan czystości wód powierzchniowych w województwie małopolskim
w 2015 roku.
5.2. Wody podziemne
444
445
Dolina
rz.
Skawa
porowy
Zbiornik
Szczeliwarstw
Magura nowo(Babia
porowy
Góra)
Średnia
głębokość
ujęć
Szacunkowe
zasoby
dyspozycyjn
Pow. GZWP
/km2 /
Wiek skał
Typ ośrodka
Nazwa
zbiornika
Nr zbiornika
Pasmo
Zbiorniki wód
czwartorzędowych
Zbiorniki
wód fliszowych
Region
karpacki
Masyw
Prowincja hy-drogeologczna
górsko-wyŜynna
Prowincja
hydrogeologiczna
Powszechność skaŜeń ujęć wód powierzchniowych w Polsce, zwłaszcza pod względem
sanitarnym, powoduje, Ŝe wody podziemne są często jedynym moŜliwym do wykorzystania
źródłem wody pitnej dobrej jakości.
Jednostki hydrogeologiczne tworzą uŜytkowe poziomy wód podziemnych tj. złoŜa wód
podziemnych o dobrej jakości i przyjętych wartościach modułu zasobów regionalnych
powyŜej 5 m3 /d / km2 oraz wydajności potencjalnej studni powyŜej 5 m3 / h. Najbardziej
zasobne fragmenty jednostek hydrogeologicznych zostały zaliczone do głównych zbiorników
wód podziemnych – GZWP, wydzielonych w ramach programu „Strategia ochrony głównych
zbiorników wód podziemnych w Polsce”. Są to zbiorniki spełniające następujące kryteria
jakościowe i ilościowe: potencjalna wydajność studni powyŜej 70 m3 / h, wydajność ujęcia
powyŜej 10 m3 / h.
Na terenie powiatu suskiego występują następujące główne zbiorniki wód podziemnych
(tab. 5-4).
Tabela 5-4
Charakterystyka głównych zbiorników wód podziemnych
Qp
36
8
16,5
rF
763
80
23,5
65
Q D - utwory czwartorzędu związane z dolinami rzek
TrF – trzeciorzęd i kreda we fliszu
Wody podziemne są monitorowane przez Państwowy Instytut Geologiczny, co ma na
celu prowadzenie obserwacji stanu zwierciadła wód podziemnych oraz kontroli jakości wód
pięter wodonośnych znajdujących się pod wpływem ognisk zanieczyszczeń. W tabeli 5-5
przedstawiono rozmieszczenie punktów naleŜących do sieci stacjonarnych obserwacji
hydrogeologicznych (SOH) oraz monitoringu jakości zwykłych wód podziemnych (M).
Tabela 5-5
Rozmieszczenie punktów monitoringu wód podziemnych
Miejscowość
Sucha B.
Zawoja
Jordanów
Zawoja
Zawoja
Zawoja
Obszar
GZWP
444
445
444
445
445
445
Nr punktu
monitoringu
116 - M
117 - M
533 - M
1723 SOH
1724 SOH
1728 SOH
Woda
gruntowa
gruntowa
źródło
wgłębna
gruntowa
wgłębna
UŜytkowanie
terenu
grunty orne
grunty orne
grunty orne
lasy
lasy
lasy
Klasa
Wód
II
Ia
Ib
Ib
Ia
Ib
Ze względu na to, Ŝe podobnie jak w latach poprzednich brak na terenie województwa
badań wód podziemnych prowadzonych w sieci regionalnej, które pozwalałaby na
prowadzenie bieŜącej obserwacji stanu zasobów, jak i zmian jakości wód, ocenę jakości wód
oparto o wyniki badań uzyskane w 2002 r. w sieci krajowej. Podstawą oceny jest klasyfikacja
Państwowego Inspektoratu Ochrony Środowiska opracowana dla potrzeb monitoringu wód
podziemnych.
Z przeprowadzonych badań wynika, Ŝe na terenie powiatu przewaŜają wody wysokiej
jakości (klasa I a i I b) przy stosunkowo niskim udziale wód średniej klasy jakości (II klasa).
Poza oceną jakości wód dla potrzeb monitoringu, w oparciu o wyniki badań
monitoringu z lat 1999 – 2002 przeprowadzono ocenę stopnia zanieczyszczenia wód
podziemnych związkami azotu ze źródeł rolniczych. Podstawą oceny stanowi Rozporządzenie
Ministra Środowiska z 23 grudnia.2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wraŜliwych
na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Nr 241, poz. 2093).
Przeprowadzone badania wskazują, Ŝe na terenie powiatu nie stwierdza się zagroŜenia
zanieczyszczenia wód podziemnych związkami azotu ze źródeł rolniczych.
66
6. Woda do picia i na potrzeby gospodarcze
Zapotrzebowanie na wodę pitną dla mieszkańców i na potrzeby gospodarki powiatu
suskiego pokrywają wody podziemne i powierzchniowe. Niektóre ujęcia wykorzystują wody
mieszane (podziemne i powierzchniowe) lub infiltracyjne ze zbiorników wód powierzchniowych. Szacuje się, Ŝe ujmowane wody powierzchniowe zaopatrują w wodę pitną około 20
000 ludzi, wody mieszane wykorzystuje około 10 000 osób, najwięcej – około 50 000 –
korzysta z wód podziemnych.
6.1. Podziemne źródła wody pitnej
Wody podziemne zasilające ujęcia wód pitnych na obszarze powiatu suskiego pochodzą
głównie z utworów trzeciorzędowych i czwartorzędowych fliszu karpackiego. Utwory
fliszowe zawierają wody gruntowe, których zwierciadło leŜy na róŜnych wysokościach:
w pobliŜu dolin średnio na głębokości 1 – 3 m, bliŜej grzbietów 2 – 5 m.
Najbardziej wydajnymi warstwami wodonośnymi są Ŝwirowe utwory tarasów
dolinnych. Zwierciadło wód gruntowych znajduje się w nich na głębokości 0,5 do 2 m. Ze
względu na budowę geologiczną i płytkie zaleganie wód gruntowych studnie powiatu
suskiego nie osiągają duŜych głębokości. Większość ujmowanych wód pochodzi z pierwszego
poziomu wodonośnego, co zawsze niesie ryzyko zanieczyszczenia skaŜonymi wodami
podskórnymi. Na degradację jakości szczególnie naraŜone są wody utworów
czwartorzędowych występujące w dolinach rzek i kotlinach śródgórskich. Płytkie
występowanie warstwy wodonośnej i dobra przepuszczalność aluwiów powodują lokalne
skaŜenia bakteriologiczne i chemiczne. Głównymi ogniskami tych skaŜeń są: gospodarka
komunalna i spływy powierzchniowe z obszarów rolniczych oraz zabudowy miejskiej
i wiejskiej. Znacznie mniejsze naraŜenie na zanieczyszczenie wykazują wody w utworach
kredowych i trzeciorzędowych fliszu, poniewaŜ zalegają stosunkowo głęboko.
Zasilanie wód wgłębnych jest raczej słabe. Spowodowane to jest szeroko rozwiniętą
obfitą zwietrzeliną i przekładaniem słabo przepuszczalnymi utworami łupkowymi
przeszkadzającymi w przenikaniu wód z warstwy do warstwy. Ujmowanie wód z głębokich
poziomów wodonośnych jest więc nie tylko trudne, ale i bardzo kosztowne. W powiecie
suskim studni głębinowych jest niewiele i w większości stanowią własność prywatną.
Mieszkańcy powiatu nie decydują się na budowę studni głębinowych, najczęściej z przyczyn
ekonomicznych.
W związku z okresem suchym w latach 2002 - 2003 wzrosła liczba odwiercanych
studni głębinowych korzystających z trzeciorzędowego poziomu wodonośnego (średnia
głębokość studni 30 m). W latach 2000 - 2003 r. zatwierdzono następującą ilość projektów
prac geologicznych na wykonanie studni (tab. 6-1)
Tabela 6-1
Ilość zatwierdzonej dokumentacji geologicznej w poszczególnych latach
Rok
Ilość zatwierdzonej
Zapotrzebowanie na wodę
dokumentacji geologicznej [szt.]
[m 3 / d ]
2000
2001
9
20
2002
5
159
2003
25
390
67
6.2. Powierzchniowe źródła wody pitnej
Wodociągi sieciowe i niektóre lokalne wykorzystują bezpośrednio lub infiltracyjnie
wody rzek i górskich potoków płynących przez obszar powiatu. Wody powierzchniowe
ujmowane do celów konsumpcyjnych powinny – w myśl Rozporządzenia Ministra Ochrony
Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 5 listopada 1991 roku – posiadać I klasę
czystości. W powiecie suskim tylko nieliczne górskie potoki spełniają te wymogi. Od grudnia
2002 r. ocenę jakości wód przeprowadza się pod kątem wymagań jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe
wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę
przeznaczoną do spoŜycia, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z 27 listopada
2002 r. Wodociągi sieciowe ujmują do celów pitnych wody z 12 zbiorników
powierzchniowych.
Tabela 6-2
Porównanie jakości wód z rejonów ujęć wody pitnej w 2001 i 2003 r.
Ocena jakości wody
2001 r.
2003 r.
I klasa czystości
A2
II klasa czystości zmienna jakość ;A1, A2, z
przewagą A1
III klasa i poza nią zmienna jakość: A2, A3, z
przewagą A3
III klasa i poza nią
A2
I klasa
zmienna jakość ;A1, A2, z
przewagą A1
II klasa
A2
Wodociąg
Rzeka / potok
Bystra Centrum
Bystra Mostów
potok Wydrzyna
potok Mostów
Fabryka Osłonek
w Białce
Jordanów
Sidzina – Flaków
potok Skawica
Stryszawa
Siwcówka
Stryszawa Czerna
potok Siwcówka
Sucha Beskidzka
potok Stryszawka
Targoszów
w Krzeszowie
Zawoja Centrum
Zawoja CzatoŜa
potok Targoszów
potok Jastrzębiec
potok Jałowiec
I klasa
II klasa
Zembrzyce
potok Paleczka
III klasa i poza nią
rzeka Skawie
potok Flaków
potok Czerna
II klasa
zmienna jakość:A1,A2,A3
oraz poza A3 z przewagą
A3 i poza nią
III klasa i poza nią zmienna jakość: A1,A2,A3
z przewagą A2
II klasa
A2
A2
zmienna jakość:A1, A2 z
przewagą A1
zmienna jakość: A2, A3, z
przewagą A3
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z 27.listopada 2002 r. wody zostały
podzielone na następujące kategorie:
wody odpowiadające kategorii A1 tj. wymagające prostego uzdatniania fizycznego,
w szczególności filtracji i dezynfekcji
wody odpowiadające kategorii A2 tj. wymagające typowego uzdatniania fizycznego
i chemicznego, w szczególności utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji,
filtracji i dezynfekcji – chlorowanie końcowe,
wody odpowiadające kategorii A3 tj. wymagające wysokosprawnego uzdatniania
fizycznego
68
i chemicznego, w szczególności utleniania, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji,
adsorpcji na węglu aktywnym, dezynfekcji – ozonowanie, chlorowanie końcowe
W 2003 roku z rejonu ujęć wody pitnej pobrano 51 prób wody powierzchniowej,
z czego 10 wykazywało parametry określone dla A 1, 29 prób klasyfikowało się w A2, 7 prób
mieściło się w A3, pozostałe 5 poza klasyfikacją.
Część małych wodociągów lokalnych lub indywidualnych odbiorców równieŜ
wykorzystuje do celów pitnych i gospodarczych wody okolicznych potoczków i małych
cieków wodnych.
Wody powierzchniowe będące odkrytymi zbiornikami wód w znacznie większym
stopniu naraŜone są na róŜnego rodzaju zanieczyszczenia biologiczne, chemiczne,
radioaktywne. Największe strefy zanieczyszczeń wód występują w obszarach zabudowanych.
Najistotniejsze źródła zanieczyszczeń to gospodarka komunalna i - w mniejszym stopniu działalność hodowlana w nielicznych juŜ aktywnie działających gospodarstwach rolniczych.
Bardzo często obserwuje się tzw. „dzikie odpływy”, odprowadzające ścieki i inne nieczystości
wprost do gruntu lub do wód powierzchniowych, zarówno z prywatnych gospodarstw
domowych jak i z miejscowych zakładów spoŜywczych i rzemieślniczych. Ścieki bytowe
i hodowlane dostarczają do wód i gleby ogromny ładunek zanieczyszczeń biologicznych. Są
one – zarówno poprzez spływ powierzchniowy, jak i poprzez wody podskórne – przenoszone
w rejony ujęć wody pitnej. Zanieczyszczenia bakteriologiczne wód są dominującym
problemem na omawianym obszarze. Szczególnie wody powierzchniowe, przed
wykorzystaniem ich do picia i na potrzeby gospodarcze wymagają intensywnych zabiegów
oczyszczających i uzdatniających.
6.3. Uzdatnianie wody
Uzdatnianie wody polega na usunięciu z niej zanieczyszczeń fizycznych, chemicznych
i biologicznych. Zabiegi uzdatniające przeprowadza się w stacjach uzdatniania wody. Pełny
proces obejmuje:
oddzielanie większych zanieczyszczeń mechanicznych poprzez kraty i sita,
usuwanie mniejszych zanieczyszczeń, glonów, drobnych organizmów wodnych, a takŜe
częściowo drobnoustrojów – na piaskownikach,
napowietrzanie – w celu usunięcia gazów i lotnych związków organicznych,
koagulację – strącającą drobne zawiesiny i ciała koloidalne oraz inne substancje np. jony
metali cięŜkich, pestycydy, węglowodory aromatyczne, bakterie i inne,
filtrację – na filtrach powolnych lub pospiesznych – w celu eliminacji zawiesin
pozostałych po strąceniu i zanieczyszczeń o średnicy cząstek powyŜej 0,1 µm,
strącanie lub wychwytywanie w zaleŜności od potrzeb – związków niekorzystnie
wpływających na jakość wody np. azotany, Ŝelazo, mangan itp.
dezynfekcję – mająca na celu niszczenie drobnoustrojów obecnych w wodzie i zabezpieczenie dobrej jakości wody w sieci wodociągowej. Czynnikami wykorzystywanymi do
dezynfekcji są: chlor, chloraminy, dwutlenek chloru, promieniowanie UV, ozon.
Najczęściej stosowanym środkiem dezynfekcyjnym jest chlor. DuŜe dawki chloru są
jednak szkodliwe dla organizmu człowieka, a takŜe dla zwierząt, ryb i innych organizmów
wodnych. Ponadto stwierdzone zostało niebezpieczeństwo powstawania substancji
ubocznych. W wyniku rekcji chloru z obecnymi w wodzie związkami organicznymi,
substancjami humusowymi, fenolem, węglowodorami, mogą powstawać chlorowane związki
69
organiczne o działaniu kancerogennym, mutagennym, mogące powodować zmiany
patologiczne krwi, methemoglobinę, uszkodzenie nerek, hypotermię. Do związków tych
naleŜą np. trihalometany (THM–y) lub pochodne chlorowe wielkocząsteczkowych związków
organicznych. Dlatego przed procesem dezynfekcji woda powinna być dobrze oczyszczona
z zanieczyszczeń chemicznych. NaleŜy przestrzegać dopuszczalnego stęŜenia chloru
w wodzie do picia, które wynosi 0,2 mg/dm3 Cl2. Coraz częściej teŜ zaczyna się stosować
alternatywne czynniki dezynfekujące. Miejski Zakład Wodociągów i Kanalizacji w Suchej
Beskidzkiej do uzdatniania wody w wodociągu od maja 2003 r. stosuje zamiast podchlorynu
sodu stosuje dwutlenek chloru, a Zakład Komunalny w Jordanowie zamiast chloru stosuje od
sierpnia 2003 r. promienie UV.
W powiecie suskim nie wszystkie wodociągi sieciowe posiadają stacje uzdatniania
wody. Tylko kilka przeprowadza pełny cykl uzdatniania. W pozostałych wodociągach
uzdatnianie sprowadza się do zabiegów oczyszczających wodę z zanieczyszczeń
mechanicznych i stałej lub okresowej dezynfekcji wody – głównie podchlorynem sodu lub
lampami UV.
6.4. Zbiorowe zaopatrzenie ludności w wodę pitną
Wody naturalne (podziemne i powierzchniowe) ujmowane do celów pitnych
dostarczane są do konsumentów za pośrednictwem duŜych wodociągów sieciowych
(publicznych i zakładowych), mniejszych wodociągów o zasięgu lokalnym lub zasilających
obiekty uŜyteczności publicznej oraz studni publicznych. Ze zbiorowego zaopatrzenia w wodę
pitną korzysta około 2/3 ludności powiatu. Pozostali mieszkańcy czerpią wodę
z indywidualnych studni przydomowych. Większość mieszkańców – około 70% uŜytkuje
wody podziemne, pozostałe 30% ludności zaopatrywana jest w wodę z ujęć
powierzchniowych.
6.4.1. Wodociągi sieciowe publiczne i zakładowe
W powiecie suskim funkcjonują 22 wodociągi publiczne: 6 miejskich i 16 wiejskich.
Wodociągi dostarczają wodę dla około 27 tys. konsumentów. Liczba ta zwiększa się
w obiektach uŜyteczności publicznej, szczególnie w okresach o zwiększonym ruchu
turystycznym. Łączna długość sieci wodociągowej wynosi ok. 173 km. Ilość wody
produkowanej przez wodociągi sieciowe w ciągu roku sięga blisko 1749 000 m3, tj. 4791,8 m3
na dobę (tab. 6–1).
W większości wodociągi sieciowe ujmują wody powierzchniowe – ponad 63%, wody
podziemne – 31,5%. Z wód mieszanych (podziemnych i powierzchniowych) korzystają
3 wodociągi. Właścicielami wodociągów publicznych są zakłady wodociągowe i komunalne,
urzędy gmin oraz spółki wodne.
Wodociągi publiczne, ze względu na zasięg i liczbę obsługiwanych konsumentów,
pozostają pod stałym nadzorem sanitarnym i laboratoryjnym słuŜb inspekcji sanitarnej.
Ponadto kontrolę laboratoryjną wody przesyłanej do sieci prowadzą niektóre zakłady
wodociągowe: w Suchej Beskidzkiej, w Makowie Podhalańskim i Jordanowie.
70
Tabela 6-3
Charakterystyka wodociągów publicznych funkcjonujących w powiecie suskim
L.p.
Nazwa
wodociągu
1
Sucha Beskidzka
2
3
4
5
6
Jordanów
Centrum
Jordanów
Przykrzec
Maków
Podhalański I
Maków
Podhalański II
Maków
Podhalański
ul. Źródlana
7
Zawoja Centrum
8
Zawoja CzatoŜa
9
Bystra Centrum
10
Bystra Mostów
11
Sidzina
Bińkówka
12
Sidzina Flaków
16
17
Stryszawa
Siwcówka
Stryszawa
Kotliki
Targoszów–
Krzeszów
Grzechynia
Tarnawa Dolna
18
Zembrzyce
19
Budzów
20
21
22
Naprawa
Łętownia
Wysoka
13
14
15
Rodzaj wody
zasilającej wodociąg
powierzchniowa
potok Stryszawka
powierzchniowa
rzeka Skawa
Liczba
Długość sieci Produkcja
wodociągowej
obsługiwanej
wody
w km
w m3/rok
ludności
51,8
704 450
6 800
31,6
255 500
4 000
mieszane: potok i źródła
3,2
36 500
320
podziemne
2,2
50 005
1 000
infiltracyjne
rzeka Skawa
5,9
101 470
3 000
podziemne
3,8
87.000
2000
5,4
30 660
1 000
9,3
105 010
600
13,0
38 448
500
9,6
46 280
1 200
2,8
43 800
300
11,5
70 956
1 000
12,0
12 045
500
12,0
79 570
2 100
24,0
29 893
820
1,3
7,0
7 300
20 017
300
420
19,6
70 080
1 750
0,7
17 520
500
3,7
5,0
11
7 300
21 900
240
250
300
134
powierzchniowa
potok Jastrzębiec
powierzchniowa
potok Jałowiec
powierzchniowa
potok Wydrzyna
powierzchniowa
potok Mostów
podziemna
powierzchniowa
potok Flaków
powierzchniowa
potok Siwcówka
powierzchniowa
potok Czerna
powierzchniowa
potok Targoszów
podziemne
podziemne
mieszane: źródło
i potok Paleczka
podziemne:
studnia głębinowa
podziemne
podziemne
podziemne
71
Systematyczne badania laboratoryjne wody z wodociągów publicznych prowadzone
przez Państwową Powiatową Stację Sanitarno–Epidemiologiczną w Suchej Beskidzkiej,
wykazują pogarszanie się jakości wody w tych ujęciach (wykresy 6–1,2,).
100
1999
90
2000
2001
80
70
60
50
40
30
20
10
0
wodociągi publiczne
wodociągi lokalne
studnie indywidualne
Wykres 6-1. Odsetek kwestionowanych prób wody pitnej w powiecie w latach 1999 – 2001 r.
80
70
1999
2000
2001
60
50
40
30
20
Zembrzyce
Zawoja
Stryszawa
Jordanów gmina
Budzów
Bystra - Sidzina
Maków
Podhalański
Jordanów miasto
0
Sucha
Beskidzka
10
Wykres 6–2. Odsetek kwestionowanych prób wody pitnej w wodociągach publicznych
miast i gmin powiatu suskiego w latach 1999 – 2001
Wszystkie zdyskwalifikowane próby wykazały zanieczyszczenia bakteriologiczne.
Najczęściej sytuacja ta ma miejsce w ujęciach, w których brak jest stacji uzdatniania wody
i nie prowadzi się stałego odkaŜania wody. Największy stopień zakwestionowania wody
pitnej posiadają ujęcia zlokalizowane w gminach: Budzów, Bystra–Sidzina, Jordanów oraz
w mieście Jordanów. W niektórych ujęciach zaobserwowany w roku 2001 wzrost
zanieczyszczenia wody spowodowany był powodzią, jaka wystąpiła w powiecie suskim w lipcu
2001 roku (wykres 6–2). Gwałtowne spływy powierzchniowe i odpływy wód podskórnych
zawierające zwykle znaczne ilości łatwo fermentujących substancji organicznych oraz
72
bakterii, pasoŜytów, ich larw i jaj, wypłukiwanych z powierzchni gruntu oraz z gleby,
spowodowały zanieczyszczanie zbiorników wody pitnej.
Na obszarze powiatu suskiego funkcjonują 2 wodociągi zakładowe: w Fabryce Osłonek
Białkowych w Białce, dostarczający wodę na potrzeby zakładu i mieszkańców bloku przyzakładowego oraz przy Zakładzie Długoterminowej Opieki Medycznej w Makowie Podhalańskim. Woda badana w tych obiektach nie wykazała nieodpowiedniej jakości zdrowotnej.
Na terenie miast i gmin powiatu suskiego istnieją równieŜ studnie publiczne – ogólnodostępne. W ewidencji słuŜb sanitarnych istnieje 8 studni: 4 w mieście (na terenie Jordanowa)
i 4 wiejskie. W roku 2001 kwestionowano dwukrotnie jakość wody w tych obiektach.
Stwierdzono przekroczenie wskaźników bakteriologicznych i fizykochemicznych.
6.4.2. Wodociągi lokalne
Wodociągi lokalne posiadają mniejszy zasięg i liczbę obsługiwanych odbiorców
z jednego ujęcia w porównaniu z wodociągami publicznymi. Zazwyczaj zaopatrują w wodę
kilka – kilkadziesiąt gospodarstw domowych lub działają na potrzeby obiektów uŜyteczności
publicznej, ośrodków wypoczynkowych, obiektów szkolnych, słuŜby zdrowia itp.
Szacuje się, Ŝe w powiecie suskim z tej formy zaopatrzenia w wodę korzysta prawie 25
tys. mieszkańców, co stanowi ok. 31% ogółu ludności powiatu. W większości wodociągi
lokalne funkcjonują na terenach wiejskich. W głównej mierze opierają się na wodach
podziemnych. Niektóre dosilane są wodą z okolicznych potoków i strumieni. Systemy
uzdatniania wody są tu rzadko wprowadzane. Tylko nieliczne – z nadzorowanych przez
inspekcję sanitarną ujęć lokalnych – posiadają urządzenia do stałego uzdatniania wody. Pod
nadzorem sanitarnym znajduje się ok. 90 wodociągów lokalnych. Z badań wykonywanych
przez Państwową Powiatową Stację Sanitarno–Epidemiologiczną w Suchej Beskidzkiej
wynika, Ŝe stopień kwestionowania wody z tego rodzaju ujęć w przeciągu ostatnich trzech lat
utrzymuje się na poziomie 30 – 35%. Oznacza to, Ŝe blisko 1/3 nadzorowanych ujęć
produkuje wodę o niewłaściwej jakości zdrowotnej. Główną przyczyną tego stanu jest wzrost
stopnia zanieczyszczenia bakteriologicznego. Zanieczyszczenia fizykochemiczne są tu
stwierdzane sporadycznie – najczęściej jest to pogorszenie właściwości organoleptycznych
(barwy, mętności) i podwyŜszenie lub przekroczenie dopuszczalnych stęŜeń związków
azotowych (amoniaku, azotynów, azotanów). Stopień zakwestionowania prób wody
w poszczególnych gminach powiatu przedstawia wykres 6–3. Najgorszą jakość wody
wykazują wodociągi zlokalizowane w gminach Budzów i Zembrzyce.
70
60
50
40
wartość w procentach
30
20
10
0
Sucha Besk idz k a J ordanów - mias to
Mak ów
By s tra - Sidz ina
Budz ów
Jordanów - gmina
Stry sz awa
Zawoja
Zembrz yc e
Podhalańs k i
1999
2000
2001
Wykres 6-3. Odsetek kwestionowanych prób wody pitnej w ujęciach lokalnych miast i gmin
powiatu suskiego w latach 1999 - 2001
73
6.4.3. Studnie przydomowe
Studnie indywidualne stanowią podstawę zaopatrzenia w wodę pitną blisko 30 tys. mieszkańców, tj. około 37% ludności. Zdecydowana większość studni znajduje się na terenach
wiejskich powiatu suskiego. Studnie przydomowe na omawianym obszarze, to przede
wszystkim studnie kopane ujmujące płytkie wody gruntowe. Głębokość studni wynosi od 2 m
do maksymalnie 10 m. Najczęściej posiadają głębokość 3 – 6 m. Studni głębinowych jest
niewiele.
Studnie przydomowe nie są objęte stałym nadzorem sanitarnym, w związku z czym
badania jakości wody przeprowadza się tylko na zlecenie przez osoby prywatne lub
w przypadku stwierdzenia choroby zakaźnej. Prowadzone w tych obiektach badania wody nie
przedstawiają się optymistycznie. Odsetek kwestionowanej wody w studniach przydomowych
jest duŜy i co roku utrzymuje się na wysokim poziomie (wykres 6–1) – około trzykrotnie
większym niŜ w ujęciach publicznych i ponad dwukrotnie wyŜszym niŜ w ujęciach lokalnych.
W okresie powodziowym ilość badanych wód studziennych znacznie się zwiększyła
w stosunku do ilości badań wykonywanych w warunkach normalnych. Wszystkie
zdyskwalifikowane wody studzienne posiadały niewłaściwą jakość bakteriologiczną. Wody
skaŜone były bakteriami coli i coli typu kałowego, paciorkowcami kałowymi oraz innymi
drobnoustrojami bytującymi w środowisku wodnym lub znajdującymi się w niej
w nadmiernych ilościach przypadkowo.
Pod względem fizykochemicznym kwestionowano niewielką ilość próbek wody (6%
ogółu kwestionowanych) – głównie za przekroczenie wskaźników fizycznych (mętności,
barwy) i dopuszczalnych stęŜeń związków azotowych (azotanów, amoniaku).
6.5. Ocena zdrowotnej jakości wody przeznaczonej do picia
Oceny zdrowotnej jakości wody do picia i wody przeznaczonej na potrzeby gospodarcze
dokonuje się w oparciu o obowiązujące przepisy sanitarne. O przydatności wody do celów
pitnych i gospodarczych decydują wskaźniki jakości wody. NaleŜą do nich:
wskaźniki organoleptyczne: zapach, smak, barwa, mętność, zawiesiny,
wskaźniki fizykochemiczne: wśród nich wyróŜnia się wskaźniki określające właściwości
wody lub zawarte w niej substancje (np. odczyn, twardość, aniony chlorkowe, związki
Ŝelaza, manganu) oraz wskaźniki wykazujące substancje niekorzystne i szkodliwie
wpływające na zdrowie konsumentów (np. związki azotowe, pestycydy, metale cięŜkie,
detergenty, WWA i inne),
wskaźniki bakteriologiczne stwierdzające w wodzie obecność bakterii chorobotwórczych
(np. pałeczki coli i coli typu fekalnego, paciorkowce kałowe, ogólna ilość
drobnoustrojów).
W wodzie do picia, w zaleŜności od potrzeb i częstotliwości badań ujęcia lub podejrzeń
o zanieczyszczenie, przeprowadza się analizę laboratoryjną podstawową (tzw. sanitarną) lub
rozszerzoną.
6.6. Jakość wody pitnej w powiecie suskim
74
Badania laboratoryjne prowadzone na terenie powiatu suskiego w przeciągu ostatnich
kilku lat, wskazują na tendencję do pogarszania się jakości sanitarnej wody pitnej.
Najmniejszy stopień zanieczyszczenia posiada woda w ujęciach publicznych (wykres 6–
1). Związane jest to ze stałym nadzorem sanitarnym i laboratoryjnym tych ujęć oraz z zastosowaniem systemów uzdatniania wody. Pomimo ogólnie obserwowanego wzrostu ilości
kwestionowanych prób w wodociągach publicznych (wykres 6–1), w ostatnim roku daje się
równocześnie zauwaŜyć nieznaczny spadek kwestionowania wody w niektórych ujęciach
publicznych (wykres 6–2). DuŜy odsetek kwestionowania dotyczy ujęć, w których nie
dezynfekuje się wody lub przeprowadza się ją okresowo. Ma to miejsce na terenie gmin:
Budzów, Bystra–Sidzina, Jordanów, Stryszawa oraz w mieście Jordanów.
Sytuacja ta dotyczy takŜe wodociągów lokalnych. RównieŜ w warunkach normalnych
obserwuje się w tych wodociągach większy poziom zanieczyszczenia wody w stosunku do
ujęć publicznych (wykresy 6–1, 2, 3). Badania wody w nadzorowanych ujęciach lokalnych
przeprowadza się 1 – 2 razy w roku. Tylko nieliczne wodociągi stosują stałą dezynfekcję
wody.
Największy stopień zakwestionowania wykazują wody studzienne. Zarówno
w studniach, jak i w pozostałych urządzeniach wodnych, wodę dyskwalifikuje się głównie za
jakość bakteriologiczną. Zanieczyszczenia te naleŜą do bardzo niebezpiecznych ze
zdrowotnego punktu widzenia. Zawierają bowiem zarazki wielu chorób – takŜe zakaźnych –
bakteryjnych, wirusowych, pasoŜytniczych. Przekroczenia wskaźników fizykochemicznych
występują rzadko. Ich wzrost bardzo często związany jest z nasileniem opadów deszczu.
Następuje wówczas podwyŜszenie niemal wszystkich oznaczanych parametrów.
Rodzaj zanieczyszczeń i stopień skaŜenia środowiska w duŜej mierze odzwierciedla się
w składzie chemicznym i bakteriologicznym wód naturalnych będących źródłem wody pitnej.
Skład jakościowy wody i stopień jej zanieczyszczenia nie jest obojętny dla zdrowia konsumentów. SpoŜywanie zanieczyszczonej wody stanowi zagroŜenie zdrowotne i epidemiologiczne dla ludzi i zwierząt.
Na stan wód wpływają takŜe zmieniające się warunki klimatyczno–atmosferyczne,
zwłaszcza zaś pojawiające się w ostatnich latach i powodujące stany powodziowe obfite
opady deszczu w okresach letnich, występujące na zmianę z długotrwałymi okresami
bezdeszczowymi. Powstające wysokie stany wód, obfite spływy powierzchniowe z terenów
zabudowy wiejskiej i miejskiej, powodują zalanie oraz zamulenie urządzeń wodnych i sieci
wodociągowej, a w efekcie zanieczyszczenie wody pitnej. W ostatnich 10 latach rejon
powiatu suskiego kilkakrotnie był dotknięty klęską powodzi. Największe spustoszenia
poczyniła powódź w 2001 roku oraz w roku 1997. Uległo zniszczeniu wiele ujęć wodnych,
studni i zbiorników wody pitnej. Mieszkańcy niektórych gmin zostali całkowicie pozbawieni
dostępu do wody pitnej.
Coraz większym problemem występującym niemal w kaŜdej miejscowości jest deficyt
wody i wysychanie studni. Brak wody dotyka czasem całe osiedla lub znaczną część
miejscowości.
Występujące na przemian zarówno okresy suszy jak i obfitych opadów powodują braki
w zaopatrzeniu ludności w wodę pitną w dostatecznej ilości i o odpowiedniej jakości.
Koniecznym w tej sytuacji wydaje się utworzenie alternatywnych źródeł zaopatrzenia w wodę.
Najlepszym rozwiązaniem byłaby budowa studni głębinowych – najbardziej „pewnych” pod
względem sanitarnym.
75
Istotną sprawą jest dbałość o stan środowiska, likwidowanie źródeł zanieczyszczenia
wód, właściwe prowadzenie gospodarki wodnościekowej oraz zastosowanie systemów
uzdatniania wody.
6.7. Alternatywne źródła zaopatrzenia w wodę
W listopadzie 2000 r. Zarząd Powiatu Suskiego podjął uchwałę o realizacji programu
„Alternatywne źródła zaopatrzenia w wodę pitną mieszkańców Powiatu Suskiego”. Celem
programu było określenie stanu sanitarnego ujęć wody pitnej o znaczeniu lokalnym we
wszystkich gminach powiatu, jak teŜ poznanie uwarunkowań mających wpływ na pogarszanie
się jakości wody i wskazanie ujęć wody wykazującej najlepsze parametry, które moŜna byłoby
wykorzystać jako ujęcia alternatywne w okresach zagroŜeń.
Na podstawie przeprowadzonych badań wytypowano następujące obiekty mogące pełnić
funkcje ujęć alternatywnych (tab.6-4).
Tabela 6-4
Alternatywne źródła zaopatrzenia w wodę
Miasto /
Gmina
Budzów
BystraSidzina
Jordanów
miasto
Jordanów
Maków
Podhalański
Rodzaj ujęcia
źródło
źródło
źródło
źródło
studnia
studnia
głębinowa
studnia kopana
studnia głębinowa
źródło
studnia wiercona
źródło
studnia wiercona
źródło
Stryszawa
Sucha
Beskidzka
studnia głębinowa
źródło
Zawoja
źródło
studnia głębinowa
Zembrzyce
źródło
POŁOśENIE
Zespół Szkół w Jachówce
Szkoła Podstawowa w Zachełmnej
OSP Bieńkówka
Rola Zagrody
Szkoła Podstawowa w Sidzinie
Liceum ogólnokształcące
Osielec
Szkoła Podstawowa w Wysokiej
Szkoła Podstawowa w Toporzysku
Zespół Szkół w Juszczynie
Białka Kamienna Góra
na terenie firmy Głuc – Pol
Zakład Długoterminowej Opieki
Medycznej
Szkoła Podstawowa w Lachowicach
Hyrby PodksięŜe
Zawoja Widły Spółka wodna
Szkoła Podstawowa w Zawoi
Wilcznej
Marcówka
WYDAJNOŚĆ
/m3/doba/
24,5
2,4
10
20
3
48
6
24
8
28,8
29
21,6
36
15
140
72
174
Aby powyŜsze obiekty mogły stanowić zapasowe źródła wody pitnej w sytuacjach
specjalnych konieczne będzie ich zamknięcie przed osobami niepowołanymi, właściwe
oznakowanie, zabezpieczenie przed skaŜeniami, wyznaczenie strefy ochronnej, zapewnienie
dojazdu dla beczkowozów, bądź wyznaczenie punktów czerpalnych oraz monitorowanie
ujęcia.
76
7. Gospodarka wodno-ściekowa
Zła jakość wód powierzchniowych w powiecie suskim jest efektem utrzymujących się
nadal zaniedbań w rozbudowie sieci kanalizacyjnej. Zdecydowanie największa ilość
wytwarzanych ścieków komunalnych odprowadzana jest bezpośrednio do wód
powierzchniowych, bądź do gleby, skąd infiltruje do wód powierzchniowych lub do wód
podziemnych. Tylko 15,2 % mieszkańców powiatu suskiego obsługiwanych jest przez lokalne
oczyszczalnie ścieków. W województwie małopolskim wskaźnik ten kształtuje się na
poziomie 41,6 % (stan 2002 r.)
Wg danych uzyskanych z gmin (ankiety X/XII 2003 r.) z sieci kanalizacji sanitarnej
korzystają mieszkańcy miast: Sucha Beskidzka (45 %), Maków Podhalański (11 %),
Jordanów (9 %) oraz gmin Stryszawa (4 %), Zawoja (1%), Budzów (0,01 %).
W porównaniu z innymi powiatami, powiat suski nie posiada odpowiednio długiej sieci
wodociągowej i kanalizacji sanitarnej. Stosunek długości sieci wodociągowej do
kanalizacyjnej na terenie województwa przedstawia tabela 7-1
Tabela 7-1
Stosunek długości kanalizacji sanitarnej do długości sieci wodociągowej w powiatach
województwa małopolskiego
Wyszczególnienie
Województwo
Miasta na prawach powiatu:
Kraków
Nowy Sącz
Tarnów
Powiaty:
Bocheński
Brzeski
Chrzanowski
Dąbrowski
Gorlicki
Krakowski
Limanowski
Miechowski
Myślenicki
Nowosądecki
Nowotarski
Olkuski
Oświęcimski
Proszowicki
Suski
Tarnowski
Tatrzański
Wadowicki
Wielicki
Długość sieci A
wodociągowej
rozdzielczej[km]
13674,7
1392,7
1016,0
123,3
253,4
12282,0
428,6
377,7
698,9
773,1
177,2
2046,8
304,2
801,2
522,7
423,3
577,5
742,7
828,6
614,0
163,2
857,9
244,4
893,4
806,6
Długość sieci B
kanalizacyjnej [km]
3830,1
1218,5
903,4
130,8
184,3
2601,6
113,5
48,5
200,0
49,3
150,9
200,8
120,3
33,1
105,8
178,5
360,1
96,6
186,0
35,3
45,5
191,6
161,9
221,4
109,5
B/Ax
100%
w 1999r
28,0
87,5
88,9
106,0
72,7
21,2
26,5
12,8
28,6
6,4
85,2
9,8
39,5
4,1
20,2
42,4
62,3
13,0
22,4
5,8
27,9
22,3
66,2
24,8
13,6
77
Powiat posiada najkrótszą w województwie małopolskim sieć wodociągową oraz
najkrótszą po powiatach: proszowickim i miechowskim, kanalizację sanitarną. Oznacza to
w praktyce, Ŝe większość ścieków gromadzona jest w tak zwanych zbiornikach wybieralnych,
z których wypuszczane są do wód powierzchniowych lub infiltrują do wód gruntowych.
Zanieczyszczone ściekami wody gruntowe stanowią główne źródło zaopatrzenia w wodę
pitną. Ma to szczególne znaczenie w gminach wiejskich, gdzie sieć wodociągów publicznych
jest znikoma a miejscowa ludność spoŜywa wodę o niewłaściwej jakości zdrowotnej.
Gmina Zembrzyce, ze względu na jakość i ilość odprowadzanych ścieków znalazła się
na małopolskiej liście zakładów uciąŜliwych dla środowiska. Do systemu rowów i kanałów
przebiegających przez Zembrzyce odprowadzane są ścieki z gospodarstw domowych
mieszkańców w tym takŜe z zakładów produkcyjnych (przede wszystkim z garbarni)
Skawy. Zgodnie z opinią Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie
z 21.10.1999 r. z Zembrzyc odprowadzane są ładunki zanieczyszczeń około 10-krotnie
wyŜsze niŜ miasta Sucha i Maków razem odprowadzają, w tym wysokie ładunki chromu
trójwartościowego. Wyniki badań ścieków pobranych 06.06.2001 r. na wylotach do Skawy
i Paleczki przedstawiają się następująco (tab. 7-2)
Tabela 7-2
Wyniki badań ścieków wypływających z Zembrzyc
Badany wskaźnik
Wylot
ścieków do
Paleczki
Wielkość
przekroczeń
/ razy /*
Wylot
ścieków
do Skawy
Wielkość
przekroczeń
/ razy *
BZT 5
mg O2 / l
4816,3
4786
240,3
210
CHZT – Cr
mg O2 / l
3909,2
3759
869,8
719
Chrom ogólny
mg Cr / l
25,71
25
1,76
1
mg N NH4 / l
98,0
92
53,2
47
Substancje rozpuszczone mg / l
8632
6632
2963
963
Zawiesina ogólna
2008
1958
30
-
Azot amonowy
mg / l
* obliczone na podstawie Rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa
z 5 listopada 1991 roku w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki
wprowadzane do wód lub do ziemi.
Zrzut ścieków w Zembrzycach powoduje pogorszenie własności organoleptycznych
(smaku i zapachu) wody uzdatnionej na ujęciu wody w Wadowicach, z którego korzysta
Miasto Wadowice i Kalwaria Zebrzydowska. Gmina Zembrzyce ma naliczone tzw.
dodatkowe opłaty (przed nowelizacją ustawy o ochronie środowiska nazywały się karami) za
korzystanie z wód bez pozwolenia i zanieczyszczanie. Ich egzekwowanie zostało jednak
zawieszone w związku z deklaracjami budowy oczyszczalni i kanalizacji. Jeśli projektowany
obiekt powstanie, to zostaną one całkowicie umorzone.
Na terenie powiatu suskiego istnieje 8 oczyszczalni ścieków, których charakterystykę
przedstawia tabela 7-3.
78
Tabela 7-3
Charakterystyka oczyszczalni na terenie powiatu
Miejscowość
Odbiornik
Zlewnia Q proj. Q rzecz.
/m3 / d/ /m3 / d/
Budzów
Paleczka
Skawa
Jordanów
Skawa
Skawa
Maków Podhalański
Skawa
Sucha Beskidzka
Typ
16
mechaniczno biologiczna
400
184
Skawa
290
149
mechaniczna
Skawa
Skawa
4000
2094
Stryszawa
p. Stryszawka
Skawa
44
35
Zawoja Centrum
Skawica
Skawa
47
16
Zawoja Widły
Skawica
Skawa
804
330
Białka /oczyszczalnia
przyzakładowa/
Skawica
Skawa
1600
chemiczno biologiczna
W przypadku oczyszczalni w Białce ścieki wypuszczane są nad ujęciem wody,
z którego zakład pobiera wodę do produkcji.
W fazie projektowania znajdują się oczyszczalnia ścieków w Łętowni Q = 400 m3/d,
Zembrzycach Q = 356 m3/d., Osielcu Q = 400 m3/d.
Na terenie oczyszczalni ścieków w Suchej Beskidzkiej od grudnia 2003 r. uruchomiona
została stacja odwadniania osadów, który w procesie biologicznego oczyszczania ścieków
powstał w znacznych ilościach (około 7 tys. m3). Odwodniony osad wywoŜony jest na
składowisko, ale moŜliwa jest równieŜ jego przeróbka na pełnowartościowy nawóz naturalny.
Odwadnianie zgromadzonego osadu i jego przerabianie na bieŜąco zneutralizuje uciąŜliwy
fetor wydobywający się z oczyszczalni, który jest szczególnie uciąŜliwy w upalne dni.
Ustawa Prawo wodne wprowadza zapis o Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków
Komunalnych. Są to działania zmierzające do wprowadzenia w Polsce Dyrektywy
91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych, jak teŜ ratyfikowanych tzw.
Konwencji Helsińskich w sprawie ochrony wód Bałtyku. Integralna częścią ww. Programu
jest wykaz aglomeracji o równowaŜnej liczbie mieszkańców (RLM) powyŜej 2000 (1 RLM
odpowiada ładunkowi substancji organicznych biologicznie rozkładalnych, wyraŜony
wskaźnikiem BZT5 w ilości do 60 g tlenu na dobę), które powinny być wyposaŜone w sieci
kanalizacyjne dla ścieków komunalnych, zakończone oczyszczalniami (do 2015 r.). Aglomeracja oznacza teren na którym zaludnienie lub działalność gospodarcza są wystarczającą
skoncentrowane by ścieki były zbierane i przekazywane do oczyszczalni.
W tabeli 7-4 przedstawiono wykaz oczyszczalni ścieków (planowanych do budowy lub
modernizacji) na terenie powiatu i inwestycji zakwalifikowanych do Krajowego Programu
Oczyszczania Ścieków Komunalnych.
DuŜe zanieczyszczenie wód powierzchniowych na obszarze całego powiatu suskiego,
w połączeniu ze złą jakością wód pitnych w gminach wiejskich, stwarza zagroŜenie dla
mieszkańców i w stopniu zasadniczym ogranicza rozwój turystyki i agroturystyki.
79
Tabela 7-4.
Wykaz oczyszczalni planowanych do modernizacji lub budowy na podstawie Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych
Gmina
Rodzaj
Aglomeracja
Oczyszczalnia
RLM
POŚ
ROWR DRO
PI
TR
DPOK KWOK BS
KWS
28735
10000 non PUB2
PUB2
M
2005
8621
11581 62 66933
KWS05 KWS10
KW
Termin budowy lub modernizacji do 2005 r.
Sucha
Beskidzka
miasto
Sucha
Beskidzka
Sucha
Beskidzka
15446
78513
BystraSidzina
Jordanów
wiejska
Bystra
Sidzina
6383
-
B
BN
2010
957
4321 36 11918
7334 16239
wiejska
Łętownia
Łętownia
2634
-
B
BN
2006
395
2096 15
4918
3027
7014
Jordanów
wiejska
Toporzysko
Toporzysko
2127
-
B
BN
2009
319
1760 12
3972
2444
5731
3123
-
B
BN
2013
468
2409 17
5831
8240
5669 3
954
4853 40 13421
6624
18275
Jordanów
wiejska
Osielec
Osielec
Budzów
Stryszawa
wiejska
wiejska
Budzów
Sucha
Beskidzka
Budzów
Stryszawa
4660
7358
16,2 nonB
-
B
B
RM
BN
2015
2015
699
1104
Z
_i
80
Legenda:
RLM – równowaŜna liczba mieszkańców
POŚ – średnia przepustowość oczyszczalni w m3/d
ROWR – rodzaj oczyszczalni wg kryteriów rozporządzenia
DRO – docelowy rodzaj oczyszczalni
B
– biologiczna
PUB1 – z podwyŜszonym usuwaniem biogenów; ze standardami odpływu:
Nog = 10 mg/l, Pog = 1 mg/l
PUB2 – z podwyŜszonym usuwaniem biogenów ze standardami odpływu:
Nog = 15 mg/l, Pog = 2 mg/l
PI – potrzeby inwestycyjne w zakresie oczyszczalni ścieków
c
– oczyszczalnie ścieków komunalnych spełniające wymagania UE
M
– modernizacja oczyszczalni w tym gospodarki osadowej
MGO – modernizacja oczyszczalni tylko w zakresie gospodarki osadowej,
R
– rozbudowa oczyszczalni
RM – rozbudowa oczyszczalni wraz z jej modernizacją
BN
– budowa nowej oczyszczalni
L
– likwidacja istniejącej oczyszczalni
TR – termin realizacji inwestycji oczyszczalni ścieków
DPOK – potrzebna docelowa przepustowość oczyszczalni w m3/d
KWOK – koszty wyposaŜenia aglomeracji w oczyszczalnię dostosowaną do wymagań
UE w tys. zł
BS – przewidywana budowa sieci w km
KWS – koszty budowy i modernizacji sieci kanalizacyjnej w aglomeracji w tys. zł
KWS05 – koszty wyposaŜenia aglomeracji w sieć kanalizacyjną w tys. zł do 2005 r.
KWS10 – koszty wyposaŜenia aglomeracji w sieć kanalizacyjną w tys. zł do 2010 r.
KW – koszty wyposaŜenia aglomeracji w sieć kanalizacyjną i oczyszczalnię
dostosowaną do wymagań UE w tys. zł do końca roku określonego
parametrem TR
Z i – źródło finansowania
bd – brak danych
n.d. – nie dotyczy
81
8. Czystość powietrza
8.1. Źródła zanieczyszczeń
Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego polega na zwiększeniu stęŜeń dowolnych
substancji lub energii powyŜej pewnych wartości progowych oraz na wprowadzeniu do
środowiska substancji obcych. Na stan jakości powietrza atmosferycznego na terenie powiatu
suskiego mają wpływ zanieczyszczenia pochodzące :
- z procesów spalania paliw - zbiorowe i indywidualne ogrzewanie pomieszczeń
(zanieczyszczenia: pył, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenek węgla)
- ze środków transportu kołowego (zanieczyszczenia: węglowodory, tlenek węgla, pył,
ołów)
- z procesów produkcyjnych (zanieczyszczenia: węglowodory i ich pochodne, fluor, pyły
siarki, siarkowodór i inne specyficzne dla danej produkcji substancje).
Głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza na terenie powiatu jest emisja
zanieczyszczeń z emitorów o niskiej wysokości (od kilku, kilkunastu do maksymalnie 40 m).
Z tego powodu są one szczególnie uciąŜliwe dla środowiska. Są to zazwyczaj lokalne kotły
grzewcze oraz paleniska domowe, opalane najczęściej węglem o niskiej jakości. Z reguły
duŜa ilość tych emitorów i niekorzystne warunki rozprzestrzeniania na ograniczonym terenie
kształtują poziom stęŜeń w ich najbliŜszym otoczeniu. Zjawisko takie występuje na terenach
o zwartej zabudowie z duŜą ilością indywidualnych palenisk w budynkach mieszkalnych oraz
w zakładach usługowych i przemysłowych małej wielkości.
Nieco mniejszym problemem z punktu widzenia lokalnych parametrów czystości
powietrza jest niska emisja na terenach zabudowy luźnej, gdyŜ istnieją lepsze warunki
przewietrzania i depozycji zanieczyszczeń, a co za tym idzie relatywnie niŜsze stęŜenia.
Zanieczyszczeniem wskaźnikowym niskiej emisji jest benzo-a-piren, naleŜący do grupy
węglowodorów aromatycznych. Głównym problemem zapobiegania w przypadku niskiej
emisji jest brak inwentaryzacji źródeł i wielkości emisji oraz danych o rodzaju i ilości
stosowanych paliw (np. spalanie odpadów w instalacjach nie przeznaczonych do tego celu).
Charakterystyczną cechą niskiej emisji jest jej sezonowa zmienność. W okresach grzewczych
notuje się wzrost emisji energetycznej w porównaniu do okresów ciepłych.
Drugim waŜnym elementem niskiej emisji są zanieczyszczenia komunikacyjne,
obejmujące takie substancje jak: tlenki azotu, pyły, tlenek węgla, dwutlenek siarki, aldehydy.
Ponadto spaliny w swym składzie zawierają węglowodory aromatyczne i alifatyczne, z
których szereg (w tym benzo/a/piren) wykazuje silne działanie rakotwórcze. Samochody są
równieŜ jednym z głównych źródeł emisji do powietrza, a takŜe do gleby takich związków jak
ołów (z benzyny) i azbest (okładziny samochodowe i tarcze sprzęgieł). Emisja ta wraz
z postępującym zwiększaniem się ilości pojazdów na szlakach komunikacyjnych, wykazuje
tendencję wzrostową. Szczególnie wysokie zanieczyszczenie powietrza substancjami
pochodzącymi ze spalania paliw w silnikach pojazdów występuje na skrzyŜowaniach
głównych ulic miasta, przy trasach komunikacyjnych o duŜym natęŜeniu ruchu biegnących
przez obszary o zwartej zabudowie. Przyczyną nadmiernej emisji zanieczyszczeń ze środków
transportu jest zły stan techniczny pojazdów, zła eksploatacja, przestoje w ruchu
spowodowane złą organizacją ruchu lub zbyt małą przepustowością dróg.
82
W tabeli 8-1 przedstawiono porównanie emisji zanieczyszczeń do powietrza
z zakładów na terenie powiatu w stosunku do podmiotów gospodarczych z całej Małopolski
z lat 2000 i 2002 .
Tabela 8-1
Porównanie emisji zanieczyszczeń do powietrza z zakładów na terenie powiatu
w stosunku do podmiotów gospodarczych z całej Małopolski z lat 2000 i 2002
Emisja zanieczyszczeń Mg
Rok
udział emisji z terenu
udział emisji z terenu
Pyłowych powiatu w stosunku gazowych powiatu w stosunku
do województwa /%/
do województwa /%/
2000
214
1,24
350
0,23
2002
211
1,57
317
0,25
Jak wynika z powyŜszej tabeli, nie działalność gospodarcza jest główną przyczyną
zanieczyszczenia powietrza w powiecie suskim.
W celu poprawy stanu czystości powietrza na terenie powiatu naleŜy zwrócić uwagę
przede wszystkim na doprowadzenie alternatywnych źródeł ciepła. NaleŜy dąŜyć do likwidacji
palenisk węglowych i zapewnić mieszkańcom dostęp do gazociągu lub sieci cieplnych,
w szczególności w centralnych częściach miast i w obszarach zwartej zabudowy.
8.2. Metodyka badań
Ocena czystości powietrza w województwie małopolskim opiera się na analizach
próbek powietrza pobieranych i niezwłocznie badanych, przez zespoły mierników na stacjach
automatycznego monitoringu, naleŜących do Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony
Środowiska, a takŜe na analizach prób powietrza pobieranych w sposób ciągły, w punktach
sieci tak zwanego monitoringu manualnego, utrzymywanych przez Wojewódzką Stację
Sanitarno–Epidemiologiczną lub Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Sieć
monitoringu automatycznego składa się z 9 stacji pomiarowych oraz stacji centralnej –
centrum komputerowego, do którego spływają wyniki ze stacji pomiarowych. Pomiary
wykonują automatyczne analizatory, które oznaczają w powietrzu zawartości dwutlenku
siarki, dwutlenku azotu, tlenku azotu, pyłu zawieszonego, tlenku węgla oraz ozonu
i węglowodorów. Dodatkowo co 6 dni, pobierany jest przez 24 godziny pył zawieszony,
którego cząstki są niewiększe niŜ 0,01 mm. Filtry, na których gromadzi się ten pył
przekazywane są do laboratorium. W pyle oznacza się zawartość metali cięŜkich oraz
benzoalfapirenu. Stacje automatycznego pomiaru zanieczyszczeń powietrza, ze względu na
bardzo duŜy koszt ich utrzymania, zlokalizowano w duŜych aglomeracjach i w rejonach
o szczególnym znaczeniu. Stacje manualnego monitoringu zanieczyszczeń powietrza, od
połowy 2000 roku funkcjonują w kaŜdym powiecie naszego województwa. Stacje te
wyposaŜone są w zestawy urządzeń pompujących powietrze przez filtry i płuczki. Filtry, na
których gromadzi się pył zawieszony oraz płyny w płuczkach, absorbujące z powietrza
dwutlenek siarki i dwutlenek azotu, wymieniane są codziennie a następnie przekazywane do
83
wojewódzkich laboratoriów. Mierzona jest objętość powietrza, co po oznaczeniu zawartych
w płynach lub na sączkach zanieczyszczeń, pozwala określić średniodobowe stęŜenia
w powietrzu dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego. W literaturze fachowej
stęŜenia te określa się mianem imisji zanieczyszczeń powietrza, róŜniącym się od pojęcia
emisji, które określa ilość substancji odprowadzonej do powietrza w określonym czasie przez
konkretne źródła (np. zakłady przemysłowe).
Wydział Monitoringu Środowiska Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska
w Krakowie otrzymuje dla kaŜdego miejsca, gdzie zlokalizowana jest stacja pomiarowa,
zbiory dobowych wyników stęŜeń poszczególnych zanieczyszczeń powietrza. Z danych tych
oblicza się wartości średnioroczne zanieczyszczenia powietrza w 33 punktach naszego
województwa. Jednym z nich jest stacja manualnego monitoringu zanieczyszczeń powietrza,
funkcjonująca od połowy 2000 roku w Suchej Beskidzkiej. Po uwzględnieniu konfiguracji
terenu oraz danych meteorologicznych, uzyskane dzięki pracy stacji pomiarowych, wyniki
badań prób powietrza, pozwalają oszacować zróŜnicowanie rocznych stęŜeń podstawowych
zanieczyszczeń powietrza na obszarze województwa małopolskiego.
W roku 1999 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie dokonał oceny
zanieczyszczeń powietrza na obszarze województwa małopolskiego, bazując na wynikach
badań wykonanych w roku 1998, przez laboratoria Inspektoratu Ochrony Środowiska
i Wojewódzkiej Stacji Sanitarno–Epidemiologicznej, nadzorujących te tereny przed reformą
administracyjną. W latach następnych oceny takie wykonywane były juŜ w oparciu o wyniki
inspekcji małopolskich.
Badania stanu zanieczyszczenia powietrza w powiecie suskim zostały w połowie 2001
roku rozszerzone i obejmowały:
badania imisji zanieczyszczeń prowadzone od 2000 roku w punkcie zlokalizowanym
w Suchej Beskidzkiej przy ulicy Beniowskiego 2. Zakres badań obejmował
średniodobowe pomiary zanieczyszczeń podstawowych: pył, dwutlenek siarki, dwutlenek
azotu, kadm i ołów.
badanie chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do podłoŜa
(prowadzone od czerwca 2001 roku przez Delegaturę WIOŚ w Tarnowie) w Makowie
Podhalańskim. Program badawczy obejmował: pomiar ilości opadu atmosferycznego
w odstępach dwutygodniowych, w połowie i na końcu kaŜdego miesiąca, pomiar
w odstępach 2–tygodniowych odczynu (pH) i przewodności elektrycznej właściwej wód
oraz oznaczanie stęŜeń:
• kationów (Ca, Mg, K, Na i NH4),
• anionów (NO3, SO4, PO4, Cl) ,
• metali (Cd, Pb, Cu, Mn, Fe, Cr i Ni).
badania opadu pyłu, kadmu i ołowiu (prowadzone od czerwca 2001 roku przez
Delegaturę WIOŚ w Nowym Sączu) na stanowisku zlokalizowanym w Makowie
Podhalańskim (na terenie posterunku meteorologicznego) przy ulicy 3 Maja 74.
8.3. Wyniki badań przeprowadzonych w okresie 2000–2001 r.
84
Mapki 8-1 do 8-3 pokazują zanieczyszczenie powietrza w obrębie powiatu suskiego w
2000 r. Na tle województwa małopolskiego, powiat ten naleŜy do obszarów mało
zanieczyszczonych dwutlenkiem azotu, którego stęŜenie wzrasta od 14 – 16 µg/m3 na
południu (Jordanów, Sidzina, Zawoja), do 16 – 18 µg/m3 na północy (w Suchej, Stryszawie,
Zembrzycach i w Budzowie). W stosunku do innych powiatów powietrze jest w nim średnio
skaŜone dwutlenkiem siarki. Jego stęŜenie waha się od 4 – 10 µg/m3 na południu (to jest od
Jordanowa, Sidziny do Zawoi i Makowa Podhalańskiego), do 15 µg/m3 na północy
(w gminach Stryszawa, Sucha Beskidzka, Zembrzyce i Budzów). NaleŜy takŜe powiat suski
zaliczyć do grupy powiatów charakteryzujących się stosunkowo duŜym zanieczyszczeniem
powietrza drobnym pyłem zawieszonym. StęŜenie tego zanieczyszczenia wzrasta od
południowego–wschodu na północny–zachód, osiągając w gminach: Jordanów i Bystra–
Sidzina 18 – 25 µg/m3 i 26 – 35 µg/m3 w gminach pozostałych. Maksymalne zanieczyszczenie powietrza pyłem zawieszonym występuje w zamieszkałych terenach górskich.
Bazowanie na uśrednionych w czasie roku stęŜeniach poszczególnych zanieczyszczeń,
nie obrazuje stopnia zanieczyszczenia powietrza w róŜnych jego porach. Uruchomiona przez
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, stacja stałego monitoringu zanieczyszczenia powietrza w Suchej Beskidzkiej, pozwala określić zróŜnicowanie tych zanieczyszczeń
w czasie.
[µg/m3 ]
10
PM
2
NO
2
14,9
SO
maj 3,8
6,3
19,3
40,0
kwiecień
9,7
17,1
22,7
20,1
marzec
luty
39,6
32,8
39,8
72,4
styczeń
29,8
grudzień
19,4
listopad
10,2
październik
rok 2000
28,3
21,3
25,3
15,4
5,8
wrzesień
6,7
8,6
10,5
9,0
sierpień
6,7
lipiec
3,7
czerwiec
0
2,2
40
3,3
60
20
10,1
80
30,7
100
28,3
39,0
72,3
120
82,8
118,6
dwutlenek siarki
dwutlenek azotu
pyłBzaw. PM10 (ref.)
rok 2001
Wykres 8-1. Zmiany średnich miesięcznych stęŜeń dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu
zawieszonego w okresie od czerwca 2000 do grudnia 2001 roku
85
dwutlenek siarki
[µg/m ]
3
100
80
60
40
styczeń
2001
20
lipiec
2000
0
Data
7
14
21
dwutlenek azotu
28
3
[µg/m ]
100
80
60
40
styczeń
2001
20
lipiec
2000
0
Data
7
14
21
28
pył zawieszony
3
[µg/m ]
300
200
100
styczeń
2001
0
Data
lipiec
2000
7
14
21
28
Wykres 8-2. StęŜenia dzienne zanieczyszczeń w lipcu 2000 i w styczniu 2001 roku
PowyŜsze dane dowodzą, Ŝe na terenie powiatu suskiego, stęŜenia zanieczyszczeń
powietrza wzrastają w sezonie grzewczym blisko dziesięciokrotnie, w stosunku do sezonu
letniego. Mimo duŜego wzrostu w okresie zimowym, stęŜenia dwutlenku siarki i dwutlenku
azotu nie przekraczają dopuszczalnej, dobowej granicy 150 µg/m3 powietrza. Gorzej
przedstawia się zimą zanieczyszczenie powietrza pyłem zawieszonym. W listopadzie i
w grudniu wielokrotnie przekraczana była maksymalna, dopuszczalna średniodobowa ilość
125 µg drobnego pyłu w m3 powietrza. Zanieczyszczenie powietrza drobnym pyłem
(mniejszym niŜ 10 µm) niepokoi wielu etiologów. Pył o większej gradacji wydalany jest przez
organizm i nie stwarza takiego zagroŜenia, jak pył bardzo drobny, wnikający do pęcherzyków
płucnych. Co więcej, na powierzchni takiego pyłu adsorbowane są szkodliwe, często
rakotwórcze substancje, w tym metale cięŜkie, benzoalfapiren i dioksyny.
Celem tego opracowania jest więc takŜe zainicjowanie w powiecie suskim badań nad
wpływem skaŜenia powietrza na zdrowotność tutejszej społeczności. MoŜna bowiem
spodziewać się w sezonie grzewczym, zwiększonych objawów alergii, chorób płucnych
i układu krąŜenia, zwłaszcza u osób starszych i u dzieci.
86
Imisja zanieczyszczeń
Średniodobowe stęŜenie dwutlenku siarki wahało się w przedziale wartości od 0 µg/m3
do 124 µg/m3 i było niŜsze od wartości dopuszczalnej wynoszącej 150 µg/m3. RównieŜ
stęŜenie średnioroczne nie przekroczyło wartości dopuszczalnej (40 µg/m3) i wynosiło 15
µg/m3 (co stanowi 37,5% wartości dopuszczalnej).
Średniodobowe stęŜenie dwutlenku azotu wahało się w przedziale wartości od 1 µg/m3
do 98 µg/m3 i było niŜsze od wartości dopuszczalnej wynoszącej 150 µg/m3. RównieŜ
stęŜenie średnioroczne nie przekroczyło wartości dopuszczalnej (40 µg/m3) i wynosiło 20
µg/m3, co stanowi 50% wartości dopuszczalnej.
Średniodobowe stęŜenie pyłu zawieszonego PM10 wahało się w przedziale wartości od
0 µg/m3 do 251 µg/m3 i było wyŜsze od wartości dopuszczalnej wynoszącej 125 µg/m3.
StęŜenie średnioroczne nie przekroczyło wartości dopuszczalnej (50 µg/m3) i wynosiło w 33
µg/m3, co stanowi 66% wartości dopuszczalnej.
StęŜenia średnioroczne kadmu i ołowiu wynoszą odpowiednio 0,001 µg/m3 i 0,05 µg/m3
i są poniŜej wartości dopuszczalnych.
Chemizm opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do podłoŜa
W ramach zadania Monitoring zanieczyszczeń powietrza w województwie małopolskim
w 2001 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie – Delegatura
w Tarnowie, prowadzi rozpoznanie chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do środowiska. Zgodnie z przyjętym programem badanie chemizmu opadów
atmosferycznych oraz depozycji mokrej do podłoŜa, prowadzone jest na terenie całego
województwa małopolskiego, począwszy od czerwca 2001 roku w 21 punktach, z których 3
naleŜą do sieci monitoringu krajowego, a 18 do sieci monitoringu regionalnego. Na obszarze
powiatu suskiego punkt mokrej depozycji zanieczyszczeń, naleŜący do sieci regionalnej,
zlokalizowany jest w miejscowości Maków Podhalański.
Program badawczy obejmuje:
pomiar ilości opadu atmosferycznego w odstępach dwutygodniowych, w połowie i na
końcu kaŜdego miesiąca,
pomiar w odstępach 2–tygodniowych odczynu (pH) i przewodności elektrycznej
właściwej wód,
oznaczanie stęŜeń: kationów (Ca, Mg, K, Na i NH4), anionów (NO3, SO4, PO4, Cl) i metali: (Cd, Pb, Cu, Mn, Fe, Cr i Ni).
Uzyskane wyniki badań charakteryzują siedmiomiesięczny okres pomiarowy od
1 czerwca do 31 grudnia 2001 roku.
Z analizy wielkości stęŜeń i obliczonych depozycji poszczególnych zanieczyszczeń
w opadzie atmosferycznym wynika, Ŝe znaczący udział w depozycji zanieczyszczeń mają:
siarczany, chlorki, azot azotanowy, azot amonowy, fosforany rozpuszczone, wapń, potas, sód,
Ŝelazo, magnez i mangan. Udział takich zanieczyszczeń jak: chrom, kadm, miedź, nikiel
i ołów jest nieznaczny a sumaryczny ich udział w depozycji nie przekracza 7 mg/m2.
Średni odczyn wód opadowych wynosił 4,56 (odczyn kwaśny) i wahał się w przedziale
od 3,34 (grudzień) do 5,78 (październik). Miesięczna wysokość opadu mieściła się
w zakresie od 31,0 do 126,0 mm. Wysokość opadu atmosferycznego z okresu 7 miesięcy
wynosiła 520 mm Średnie stęŜenie waŜone chlorków wynosiło 1,00 mg/l, a wartości
zmierzone mieściły się w przedziale od 0,65 mg/l do 2,2 mg/l. Depozycja chlorków
w poszczególnych miesiącach mieściła się w przedziale od 34,1 mg/m2 (październik) do 122,2
mg/m2 (lipiec).
87
W okresie objętym pomiarami najwyŜszy opad atmosferyczny zanotowano w lipcu (126
mm), a najniŜszy w październiku (31 mm). Wartość średnia odczynu pH opadu
atmosferycznego w kaŜdym miesiącu była poniŜej poziomu naturalnego tj. 5,63. (Poziom
naturalny pH wynosi 5,63, w temperaturze 15 0 C i stęŜeniu CO2 = 320 ppm).
WyŜsze wartości odczynu pH notowano w okresie letnim a w miesiącach listopad –
grudzień stwierdzono znaczne obniŜenie pH opadu atmosferycznego. Największy udział
w dopływie zanieczyszczeń z opadem atmosferycznym miały: siarczany (58,9%), chlorki
(12,4%) i azot azotanowy (7,9%).
Opad pyłu, kadmu i ołowiu
Uzyskane wyniki w zakresie opadu pyłu wskazują na jego stosunkowo niski poziom
w porównaniu z normą (200 g/m2 . rok). Opad pyłu ukształtował się na poziomie 10,7 g/m2
w okresie czerwiec – grudzień 2001 rok. Według prognozy rocznej, w roku 2001 w Makowie
Podhalańskim opad pyłu kształtuje się na poziomie 18,3 g/m2, co stanowi 9% dopuszczalnej
normy.
Opad ołowiu całkowitego uzyskał poziom 4,4 mg/m2 (czerwiec – grudzień 2001 r.).
W porównaniu do wartości dopuszczalnej 100 mg/m2 na rok, prognozowany opad roczny
ołowiu stanowi 7,3% normy tj. 7,3 mg/m2. Uzyskany wynik wskazuje na niski poziom opadu
ołowiu w analizowanym punkcie w odniesieniu do dopuszczalnej normy.
Opad kadmu w pyle opadającym ukształtował się na poziomie 0,32 mg/m2
w analizowanym okresie (czerwiec – grudzień 2001 rok). W porównaniu do wartości
dopuszczalnej dla opadu kadmu, która wynosi 10 mg/ m2 na rok, prognozowany opad roczny
kadmu kształtuje się na poziomie 0,55 mg/m2, co stanowi około 5 – 6% normy. Wyniki badań
wskazują na niski poziom opadu kadmu.
Średni opad roczny pyłu w punktach pomiarowo–kontrolnych województwa małopolskiego w roku 2001 ukształtował się na poziomie 42 g/m2 na rok, średni opad ołowiu wynosił
6 mg/m2 na rok i kadmu ok. 0,7 mg/m2 na rok. Przedstawione dane za rok 2001 są przybliŜoną
prognozą roczną, uzyskaną w oparciu o badania prowadzone przez Wojewódzki Inspektorat
Ochrony Środowiska – Delegatura w Nowym Sączu, w okresie czerwiec – grudzień 2001 roku.
Zembrzyce
35
Stry
a
zk
lec
Pa
Budzów
ka
szaw
Maków
Podhalański
a
aw
Sk
SUCHA
BESKIDZKA
Stryszawa
30
ica
aw
Sk
25
Zawoja
Jordanów
Bystra-Sidzina
20
[ µ g/m3 ]
15
20
25
30
35
Mapka 8–1. Średnioroczne stęŜenie pyłu zawieszonego w powiecie suskim w 2000 roku
88
17
Zembrzyce
Budzów
a
zawk
Str ys
12
Maków
Podhalański
ica
aw
Sk
9
Zawoja
Budzów
a
zawk
Strys
SUCHA
16 BESKIDZKA
Stryszawa
ica
aw
Sk
Jordanów
5
Bystra-Sidzina
a
zk
lec
Pa
Maków
Podhalański
a
aw
Sk
Stryszawa
Zembrzyce
a
aw
Sk
SUCHA
BESKIDZKA
a
zk
lec
Pa
15
Jordanów
Bystra-Sidzina
Zawoja
7
[ µ g/m3 ]
5
7
9
12
15
Mapka 8–2. Średnioroczne stęŜenie dwutlenku siarki w 2000 roku
[ µ g/m3 ]
14
15
16
17
18
Mapka 8–3. Średnioroczne stęŜenie dwutlenku azotu w 2000 roku
8.4. Wyniki badań przeprowadzonych w 2002 r.
W 2002 r. obowiązywały nowe wartości dopuszczalne stęŜenia badanych zanieczyszczeń, określone w Załączniku Nr 1 do Rozporządzenia Ministra Środowiska z 6 czerwca
2002 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 796).
Dwutlenek siarki
24 godzinne stęŜenia dwutlenku siarki mieściły się w przedziale od 0 do 119 µg /m3
przy czym wartości maksymalne występowały w sezonie zimowym. NajwyŜsza wartość
stęŜeń 24 godzinnych wystąpiła w Suchej Beskidzkiej 18.01.2002 r. i wyniosła 119 µg /m3.
Średnie stęŜenie dwutlenku siarki w 2002 r. wyniosło 11 µg /m3, co stanowi do 27,5 %
poziomu dopuszczalnego, wynoszącego 40 µg /m3. Nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnego poziomu stęŜeń 24 godzinnych w roku kalendarzowym oraz dopuszczalnego poziomu
stęŜeń 24 godzinnych w roku kalendarzowym wraz z marginesem tolerancji.
Dwutlenek azotu
24 godzinne stęŜenia dwutlenku azotu mieściły się w przedziale od 0 do 76 µg /m3.
NajwyŜsza wartość stęŜeń 24 godzinnych wystąpiła 11.01.2002 r. i wyniosła 76 µg /m3
Średnie stęŜenie dwutlenku azotu w 2003 r. wyniosło 17 µg /m 3 i nie przekroczyło poziomu
dopuszczalnego dla roku kalendarzowego ani poziomu dopuszczalnego wraz z marginesem
tolerancji, które wynoszą odpowiednio 40 µg /m 3 i 56 µg /m3 .stęŜenie średnie w 2002 r.
wyniosło 42,5 % wartości dopuszczalnej.
Pył zawieszony
24 godzinne stęŜenia pyłu zawieszonego mieściły się w przedziale od 0 do 251 µg/ m3
NajwyŜsze stęŜenie 24 godzinne wystąpiło 28.12.2002 r. i wyniosło 251 µg /m3. Średnie
stęŜenie pyłu zawieszonego w 2002 r. wyniosło 25 µg /m3 i nie przekroczyło poziomu
89
dopuszczalnego ani poziomu dopuszczalnego wraz z marginesem tolerancji, które wynoszą
odpowiednio 40 µg /m3 i 44,8 µg /m3. Wystąpiły natomiast przekroczenia częstości
przekraczania dopuszczalnego poziomu stęŜeń 24 godz. I wyniosły w Suchej Beskidzkiej – 41
razy (przy dopuszczalnej ilości 35 razy). Odnotowano takŜe przekroczenia dopuszczalnego
poziomu stęŜeń 24 godz. W roku kalendarzowym wraz z z marginesem tolerancji. Wyniosło
ono 27 razy, przy wartości dopuszczalnej wynoszącej 35 razy.
Metale cięŜkie – kadm i ołów
Średnie stęŜenia kadmu i ołowiu w miesięcznych próbach pyłu zawieszonego wyniosło
odpowiednio 0,038 µg /m3 dla ołowiu i 0,013 µg /m3 dla kadmu. Nie stwierdzono
przekroczenia wartości dopuszczalnej ani wartości dopuszczalnej powiększonej o margines
tolerancji.
Średni arytmetyczny odczyn wód opadowych wynosił 4,76 (odczyn kwaśny) i wahał się
w przedziale od 4,26 (styczeń) do 6,57 (kwiecień). Z analizy wielkości stęŜeń i obliczonych
depozycji poszczególnych zanieczyszczeń w opadzie atmosferycznym wynika, Ŝe:
znaczący udział w depozycji zanieczyszczeń mają takie zanieczyszczenia jak: siarczany,
chlorki, azot amonowy, azot azotanowy, fosforany rozpuszczone, wapń, potas, sód,
Ŝelazo, magnez, mangan,
udział takich zanieczyszczeń jak: chrom, kadm, miedź, nikiel i ołów jest nieznaczny,
a sumaryczny ich udział w depozycji nie przekracza 13 mg / m2.
W zaleŜności od koncentracji danego zanieczyszczenia w opadzie atmosferycznym oraz
ilości opadu, wprowadzana jest odpowiednia wielkość depozytu zanieczyszczeń do podłoŜa. Na
obszar powiatu wody opadowe w 2002 r. wniosły 2114, 4 t siarczanów, 471,8 t chlorków, 310,5 t
azotu amonowego, 454,7 t wapnia, 323,0 t azotu azotanowego, 70,5 t potasu, 98,1 t sodu.
8.5. Ochrona powietrza
W 2002 r. przeprowadzono pierwszą, roczną ocenę jakości powietrza, opracowaną
zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska i wydanymi do niej
Rozporządzeniami Ministra Środowiska
• z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U.
Nr 87, poz. 798),
• z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w
powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów
tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. Nr 87, poz.
796).
Oceny i wynikające z nich działania odnoszone są do obszarów nazywanych strefami,
obejmujących teren całego kraju. Zgodnie z ustawą – Prawo ochrony środowiska w Polsce
strefę stanowi:
• aglomeracja o liczbie mieszkańców powyŜej 250 tysięcy,
• obszar powiatu nie wchodzący w skład aglomeracji.
90
Celem corocznej oceny jakości powietrza jest uzyskanie informacji o stęŜeniach
zanieczyszczeń na obszarze poszczególnych stref, w tym aglomeracji, w zakresie
umoŜliwiającym:
1) Dokonanie klasyfikacji stref w oparciu o przyjęte kryteria: dopuszczalny poziom
substancji w powietrzu oraz poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji,
określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów.
Klasyfikacja jest podstawą do podjęcia decyzji o potrzebie zaplanowania działań na rzecz
poprawy jakości powietrza w danej strefie (opracowywania programów ochrony
powietrza ).
2) Uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach stęŜeń zanieczyszczeń na obszarze
aglomeracji lub innej strefy, w zakresie umoŜliwiającym wskazanie obszarów przekroczeń
wartości kryterialnych oraz określenie poziomów stęŜeń występujących na tych obszarach.
Informacje te są niezbędne do określenia obszarów wymagających podjęcia działań na
rzecz poprawy jakości powietrza lub, w przypadku uznania posiadanych informacji za
niewystarczające – podjęcia dodatkowych badań we wskazanych rejonach.
3) Wskazanie prawdopodobnych przyczyn występowania ponadnormatywnych stęŜeń
zanieczyszczeń w określonych rejonach (w zakresie moŜliwym do uzyskania na podstawie
posiadanych informacji)
4) Wskazanie potrzeb w zakresie wzmocnienia istniejącego systemu monitoringu i oceny.
Oceny dokonuje się z uwzględnieniem dwóch grup kryteriów ustanowionych ze
względu na ochronę zdrowia ludzi i ochronę roślin (tabela 8-2)
Tabela 8-2
Kryteria oznaczania substancji w powietrzu na terenie powiatu
Na terenie lub części strefy obowiązują dopuszczalne poziomy
substancji określone
ze względu na
dla obszarów
dla obszarów
ze względu na
Nazwa powiatu ochronę zdrowia ochronę roślin
ochrony
parków
narodowych
[tak/nie]
[tak/nie]
uzdrowiskowej
[tak/nie]
[tak/nie]
Suski
tak
tak
nie
tak
Lista zanieczyszczeń, jakie naleŜy uwzględnić w ocenie rocznej dokonywanej pod
kątem spełnienia kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia, obejmuje:
benzen C6H6, dwutlenek azotu NO2, dwutlenek siarki SO2, ołów Pb, tlenek węgla CO,
ozon O3, pył PM10.
Do zanieczyszczeń, które naleŜy uwzględnić w ocenie rocznej dokonywanej pod kątem
spełnienia kryteriów określonych w celu ochrony roślin, zalicza się:
dwutlenek siarki SO2, tlenki azotu NOX, ozon O3.
Podstawę klasyfikacji stref w oparciu o wyniki rocznej oceny jakości powietrza, zgodnie
z art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska stanowią:
• dopuszczalny poziom substancji w powietrzu
• dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powiększony o margines tolerancji
91
Tabela 8-3
Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna dla kaŜdej
strefy, uzyskane w ocenie dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu
ochrony zdrowia
Powiat
1.
suski
Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych
zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy
SO2 NOx PM 10 Pb C6H6 CO
CO2
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
A
A
B
A
A
A
A
Klasa
ogólna
strefy
9.
B
Działania
wynikające
z klasyfikacji
10.
1 – PM 10,
2 - C6H6 PM10
Objaśnienia do kolumny 10:
1. wzmocnienie systemu oceny (ze wskazaniem zanieczyszczenia) – PM 10, C6H6
2. określenie obszaru przekroczeń wartości kryterialnych stęŜeń – PM 10
Tabela 8-4
Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna dla kaŜdej
strefy, uzyskane w ocenie dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu
ochrony roślin.
Powiat
1.
suski
Symbol klasy wynikowej
dla poszczególnych
zanieczyszczeń dla obszaru
całej strefy
SO2
NOx
O3
2.
3.
4.
A
A
A
Klasa
ogólna
strefy
Działania
wynikające
z klasyfikacji
5.
A
6.
1 - PM 10, C6H6
Objaśnienia do kolumny 6:
1. wzmocnienie systemu oceny (ze wskazaniem zanieczyszczenia) – PM 10, C6H6
8.6. Gazy cieplarniane
W emisji gazów powodujących efekt cieplarniany największy udział ma dwutlenek
węgla (CO2). W mniejszych ilościach występują ponadto metan (CH4) i podtlenek azotu
(N2O). W 2001 roku ukazał się Trzeci Raport Rządowy dla Konferencji Stron Ramowej
Konwencji Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu. Dokument ten informuje, jak
zmienia się udział tych trzech gazów w ogólnej ilości emitowanych w Polsce gazów
cieplarnianych, wskazując zarazem na główne źródła emisji. I tak: w roku 1988 CO2 stanowił
84% emitowanych gazów cieplarnianych, CH4 – 12%, natomiast N2O – 4%. W roku 1999
udział CO2 wynosił 82%, CH4 – 12% a N2O – 6%. Udział poszczególnych źródeł emisji
gazów cieplarnianych w roku 1999 przedstawiał się następująco: wytwarzanie energii –
84,6%, rolnictwo – 7,0%, procesy przemysłowe – 3,6%, składowanie odpadów – 4,8%.
92
Przewiduje się, Ŝe w latach 2000 – 2020 następował będzie powolny wzrost emisji
gazów cieplarnianych. Wzrost stęŜenia gazów cieplarnianych będzie powodował wzrost
temperatury powietrza. MoŜe to wydłuŜyć klimatyczny okres wegetacji o 30%. Generalnie,
wzrosną w Polsce uŜyteczne ze względu na produkcję rolniczą, klimatyczne zasoby ciepła.
JednakŜe ich efektywne wykorzystanie zaleŜeć będzie od zabezpieczenia potrzeb wodnych dla
uprawianych roślin. Raport przewiduje zwiększenie wydajności trwałych uŜytków rolnych
o 25 – 30% i wydłuŜenie się utrzymywania zwierząt na pastwiskach. Niektóre z uprawianych
roślin mogą zareagować zniŜką plonów (np. ziemniaki). Konieczne będzie wprowadzenie
odpowiednich zmian w strukturze i technologii produkcji roślinnej. Konsekwencje zmian
klimatu na zasoby wodne kraju obejmują zmniejszenie: odpływu wód, wilgoci glebowej,
magazynowania wody w ziemi. Wzrośnie temperatura przy zmniejszonej ilości opadów.
Spodziewane jest takŜe przesunięcie terminu występowania wiosennych wysokich stanów
wód gruntowych z marca – kwietnia na styczeń – luty, w związku z wcześniejszym
topnieniem śniegu. PodwyŜszenie temperatury powietrza moŜe spowodować pogorszenie
jakości zanieczyszczonych wód, zwłaszcza w zbiornikach wodnych i w nizinnych odcinkach
rzek.
Międzynarodowa społeczność, w tym Polska, podejmuje działania na rzecz redukcji
emisji gazów cieplarnianych do powietrza. Działania te koncentrują się na zwiększeniu
efektywności wykorzystania energii oraz na zwiększaniu pochłaniania gazów cieplarnianych.
NaleŜą do nich:
zmniejszenie energochłonności i materiałochłonności przemysłu przez jego restrukturyzację,
zmiana struktury zuŜycia paliw w celu zwiększenia udziału paliw węglowodorowych,
zmniejszenie zdolności produkcyjnych górnictwa węgla kamiennego i tym samym zmniejszenie oddziaływania tego sektora na środowisko,
zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii,
promowanie transportu kolejowego, kombinowanego i komunikacji zbiorowej oraz
wprowadzenie instrumentów ukierunkowanych na zrównowaŜony rozwój transportu,
zwiększenie termoizolacyjności budynków pozwalające na racjonalne uŜytkowanie energii
cieplnej,
zwiększenie wykorzystania gazu wysypiskowego oraz biogazu z oczyszczalni ścieków,
intensyfikowanie prac przez zmianę struktury rasowej hodowanego bydła oraz szersze
stosowanie technik wychwytujących metan przy bezściółkowej technologii chowu
przeŜuwaczy,
zwiększenie efektywności wykorzystania nawozów mineralnych (w tym azotowych)
i zwiększenie udziału nawozów organicznych,
zwiększenie wiązania i akumulacji dwutlenku węgla w lasach przez zwiększenie lesistości
kraju i poprawę stanu zdrowotnego lasów.
8.7. Odory
Odory wiąŜą się z dyskomfortem związanym z przedostawaniem się gazów złowonnych
do powietrza atmosferycznego. Na terenie powiatu odory mają głównie oddziaływanie
lokalne.
Do źródeł wytwarzających odory na terenie powiatu moŜna zaliczyć:
-
93
oczyszczalnie ścieków (odory mogą powstać w wyniku procesów zachodzących na
oczyszczalni oraz napowietrzania osadu),
procesy technologiczne odbywające się w zakładach garbarskich, ubojniach,
przydomowe oczyszczalnie ścieków, zbiorniki bezodpływowe (szamba),
składowiska odpadów komunalnych,
złe posadowienie systemu kanalizacyjnego.
składowiska odpadów przemysłowych
prowadzone procesy technologiczne w zakładach przemysłowych,
niezorganizowane źródła emisji odorów z indywidualnych palenisk domowych (np. spalanie odpadów z tworzyw, gumy w paleniskach domowych).
W celu zmniejszenia dyskomfortu powstającego w wyniku przedostawania się gazów
złowonnych do powietrza, proponuje się, aby nie lokalizować w pobliŜu wymienionych
obiektów nowej zabudowy jednorodzinnej lub wielorodzinnej, rozszerzać pasy zieleni
izolacyjnej, a takŜe prowadzić edukację ekologiczną w przypadku indywidualnych
gospodarstw w których moŜe mieć miejsce spalanie odpadów.
94
9. Hałas
Do czynników środowiskowych powodujących znaczne uciąŜliwości naleŜy hałas.
Odczuwany jest przez mieszkańców jako jeden z najbardziej uciąŜliwych czynników
wpływających ujemnie na środowisko i samopoczucie. Hałas wywołuje zmęczenie, złe
samopoczucie, utrudnia wypoczynek, moŜe prowadzić do częściowej lub całkowitej utraty
słuchu. Ponadto powoduje powaŜne zmiany psychosomatyczne, jak zagroŜenie nadciśnieniem, zaburzenia nerwowe, zaburzenia w układzie kostno-naczyniowym.
Jedna z najbardziej popularnych definicji stwierdza, Ŝe hałasem nazywa się kaŜdy
dźwięk, który w danych warunkach jest niepoŜądany, uciąŜliwy, czy teŜ wręcz szkodliwy,
niezaleŜnie od jego parametrów fizycznych. Odczucie hałasu jest więc bardzo subiektywne
i zaleŜy od wraŜliwości słuchowej poszczególnych jednostek. Zespół zjawisk akustycznych
zachodzących w środowisku, określony za pomocą parametrów akustycznych czasu i przestrzeni nazywa się umownie klimatem akustycznym środowiska zewnętrznego. UciąŜliwość
hałasu dla organizmu zaleŜy od natęŜenia dźwięku, jego częstotliwości i czasu trwania.
Podstawę prawną działań w zakresie ochrony środowiska przed hałasem stanowi przede
wszystkim ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska. Artykuł 112
stwierdza:
„Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego
środowiska, w szczególności poprzez:
utrzymanie poziomu hałasu poniŜej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie,
zmniejszenie poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego, gdy nie jest on dotrzymany
zapobieganiu ich powstawaniu lub przenikaniu do środowiska”.
Wartości progowe poziomów hałasu określa Rozporządzenie Ministra Środowiska
z dnia 9 stycznia 2002 r. (Dz.U. Nr 8, poz. 81). Wartości progowe poziomów hałasu wyraŜone
są za pomocą równowaŜonego poziomu hałasu i odnoszą się odrębnie dla dróg i linii
kolejowych, odrębnie dla pozostałych obiektów i grup źródeł hałasu, a takŜe startów, lądowań
i przelotów statków powietrznych, ustalając wartości dla pory dziennej i nocnej.
Inny waŜny zapis dotyczy oceny stanu akustycznego środowiska, którą to ocenę
dokonuje się obowiązkowo dla: aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niŜ 100 tys. oraz
terenów poza aglomeracjami, na których eksploatacja obiektów (drogi, linii kolejowej,
lotniska) moŜe powodować przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu. Obowiązek
sporządzenia mapy akustycznej spoczywa na staroście z jednoczesnym uwzględnieniem
informacji wynikających z map akustycznych sporządzonych przez zarządzających obiektami
mogącymi powodować przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu.
Gdy eksploatacja instalacji powodującej w środowisku hałas przekracza dopuszczalne
poziomy, wymagane jest pozwolenie na emitowanie hałasu do środowiska. W przypadku
przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu w związku z eksploatacją dróg, linii
kolejowych, tramwajowych, lotnisk oraz portów zarządzający tymi obiektami zobowiązany
jest do wykonywania pomiarów i sporządzania map akustycznych terenów na których
występują przekroczenia i zastosowania odpowiednich zabezpieczeń akustycznych. Mapy
akustyczne naleŜy aktualizować co 5 lat.
95
W zaleŜności od źródła hałasu dokonuje się jego podziału na:
hałas przemysłowy powodowany przez urządzenia i maszyny w obiektach przemysłowych
i usługowych,
hałas komunikacyjny pochodzący od środków transportu drogowego, kolejowego
i lotniczego,
hałas komunalny występujący w budynkach mieszkalnych, szczególnie wielorodzinnych i
w obiektach uŜyteczności publicznej.
9.1. Hałas przemysłowy
W związku z interwencjami mieszkańców na hałas powodowany przez zakłady
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie w okresie 1999 – 2003
przeprowadził na terenie powiatu 15 kontroli pomiarów hałasu. Przeprowadzone pomiary w
13 przypadkach potwierdziły zasadność skarg dotyczących nadmiernej emisji hałasu do
środowiska.
W zdecydowanej większości skargi dotyczyły zakładów zajmujących się przerobem
drewna (zakłady stolarskie, tartaki) – 12 przypadków. Źródłami hałasu w tych zakładach są
najczęściej piły tarczowe, wielopiły, traki do cięcia, cyklony do odciągu trocin. Wysokość
przekroczeń wartości dopuszczalnej poziomu natęŜenia dźwięku emitowanego do środowiska
dla pory dziennej wynosiła od 0,76 db(A) do 37,8 db(A). W jednym przypadku, ze względu
na raŜące przekroczenie dopuszczalnych norm, pozytywnie zaopiniowano decyzję
Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska wstrzymującą pracę zakładu.
Pojedyncze przypadki skarg dotyczyły zakładów zajmujących się:
przerobem skór (garbarnie) – źródłem przekroczeń była praca bębna do garbowania skór,
zanotowano przekroczenia wartości dopuszczalnej poziomu natęŜenia dźwięku
emitowanego do środowiska dla pory nocnej o 4 db(A),
segregacją i składowaniem odpadów (składowisko i sortownia odpadów) – źródłem
przekroczeń była praca maszyn sortujących wraz z ruchem samochodów obsługujących
składowisko,
działalnością rozrywkową (dyskoteka) – źródłem przekroczeń była praca aparatury
nagłaśniającej wysokiej mocy, zanotowano przekroczenia wartości dopuszczalnej
poziomu natęŜenia dźwięku emitowanego do środowiska dla pory nocnej o 4 db(A),
Na podstawie przeprowadzonych pomiarów natęŜenia dźwięku emitowanego do
środowiska w 11 przypadkach wydano decyzję o dopuszczalnym poziomie hałasu
przenikającego do środowiska, w 2 przypadkach wezwano zakłady do złoŜenia wniosku o
wydanie pozwoleń na emitowanie hałasu do środowiska.
Hałas przemysłowy na terenie powiatu stanowi zagroŜenie o charakterze lokalnym.
Występuje na terenach z zabudową o charakterze mieszkalnym, które są zlokalizowane blisko
zakładów rzemieślniczych i usługowych. Wpływ ich na ogólny klimat akustyczny powiatu nie
jest znaczący, jednak są one przyczyną lokalnych negatywnych skutków odczuwalnych przez
96
okolicznych mieszkańców. Do zakładów takich naleŜą najczęściej: stolarskie, tartaki,
warsztaty mechaniki pojazdowej, blacharskie, ślusarskie.
Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla kaŜdego obiektu
i zaleŜy od parku maszynowego, zastosowanej izolacji hal produkcyjnych, a takŜe
prowadzonych procesów technologicznych oraz funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nim
terenów. W wielu zakładach przeprowadzono zmiany prowadzące do zmniejszenia
emitowanego hałasu, poprzez wymianę parku maszynowego na nowocześniejszy oraz
działaniom wyciszającym.
Przyczyną występowania niekorzystnego oddziaływania hałasu przemysłowego są
często błędne decyzje lokalizacyjne oraz brak stosownych decyzji niezbędnych do
rozpoczęcia określonej działalności gospodarczej.
9.2. Hałas komunikacyjny
Do najpowszechniejszych i najbardziej uciąŜliwych źródeł hałasu naleŜy komunikacja
drogowa. Środki transportu są ruchomymi źródłami hałasu decydującymi o parametrach
klimatu akustycznego przede wszystkim na terenach zurbanizowanych.
Na terenie powiatu badania hałasu komunikacyjnego nie były wykonywane. JednakŜe moŜna
przyjąć, Ŝe największy hałas będzie w miastach powiatu, wzdłuŜ następujących dróg,
stanowiących waŜne arterie komunikacyjne:
Sucha Beskidzka – droga wojewódzka nr 946 Sucha – śywiec
Maków Podhalański – droga krajowa nr 98 Wadowice – Limanowa- kierunek Nowy Sącz
Z uwagi na wzrastającą liczbę pojazdów i zwiększające się natęŜenie ich ruchu moŜna
przyjąć, Ŝe na terenie powiatu utrzymywać się będzie tendencja wzrostowa natęŜenia hałasu
związanego z ruchem kołowym. Przyczyną wzrostu uciąŜliwości jest równieŜ zła jakość
nawierzchni dróg. Szczególnie odczuwalne jest to w centrum miast, przez które przebiegają
drogi o znaczeniu tranzytowym.
Hałas kolejowy ma na terenie powiatu marginalne znaczenie ze względu mniejsze
natęŜenie ruchu oraz usytuowanie linii w terenach o słabej gęstości zabudowy.
9.3. Hałas osiedlowy i mieszkaniowy
Szacuje się, Ŝe w skali kraju aŜ 25 % mieszkańców jest naraŜona na ponadnormatywny
hałas w mieszkaniach występujący w wyniku stosowania „oszczędnych” materiałów i
konstrukcji budowlanych. Hałas wewnątrz osiedlowy spowodowany jest przez pracę silników
samochodowych, wywoŜenie śmieci, dostawy do sklepów, głośną muzykę radiową itp. Do
tych hałasów dołącza się niejednokrotnie bardzo uciąŜliwy hałas wewnątrz budynku,
spowodowany wadliwym funkcjonowaniem instalacji wodno-kanalizacyjnej, centralnego
ogrzewania, dźwigów, hydroforów, zsypów.
97
9.4. Wibracje
Źródła wibracji moŜna podzielić na dwa główne rodzaje:
wibracje pochodzące od pojazdów, narzędzi i urządzeń,
wibracje przenoszone z podłoŜa, np. z drgających platform, podłóg, siedzeń w pojazdach
mechanicznych itp.
Szkodliwość wibracji zaleŜy od wielkości natęŜenia źródła charakteru zmian, w czasie
oraz długotrwałości działania. Na wibracje naraŜony jest kaŜdy człowiek zarówno w pracy jak
i w Ŝyciu codziennym. Wibracje i wstrząsy, podobnie jak hałas, przenoszone są przez
wzbudzone do drgań konstrukcje budynków mieszkalnych. Skutkiem oddziaływania wibracji
na człowieka są zmiany w układzie nerwowym, krąŜenia, narządach ruchu oraz układzie
pokarmowym. Dlatego teŜ wibracje naleŜy zmniejszać lub likwidować w miejscach ich
powstawania m.in. poprzez zmiany w konstrukcji aparatury i maszyn, stosowanie
elastycznych podłoŜy (guma, korek), ekranów tłumiących wibracje itp.
98
10. Promieniowanie elektromagnetyczne
Pole elektromagnetyczne to szczególny stan materii, charakteryzujący wszelkie,
równoczesne oddziaływania pomiędzy ładunkami elektrycznymi i dipolami magnetycznymi
za pośrednictwem pola elektrycznego i magnetycznego.
NajbliŜszym człowiekowi naturalnym źródłem pól elektromagnetycznych jest planeta
Ziemia.
Rozkład pola elektromagnetycznego Ziemi ulega przejściowym, ale znaczącym zaburzeniom
w czasie wzmoŜonej aktywności Słońca, podczas których do naszej planety dociera
promieniowanie o częstotliwościach 80 – 200 MHz. śycie biologiczne na Ziemi jest
przystosowane do oddziaływania naturalnych pól elektromagnetycznych.
Sztuczna energia elektromagnetyczna stała się dostępna dla ludzkości około 100 lat
temu. Szacuje się, Ŝe corocznie przyrasta w środowisku o ok. 6 % ilości źródeł pól elektromagnetycznych w stosunku do roku poprzedniego.
ZłoŜone spektrum promieniowania elektromagnetycznego jest bardzo rozległe i obejmuje róŜne długości fal, począwszy od fal radiowych przez fale promieni podczerwonych,
zakres widzialny i fale promieni nadfioletowych, aŜ do bardzo krótkich fal promieni
rentgenowskich i promieni gamma. Z całego spektrum promieniowania elektromagnetycznego
w sposób istotny oddziałują na organizmy tylko te, które są pochłaniane przez atomy,
cząsteczki i struktury komórkowe. Z uwagi na sposób oddziaływania promieniowania na
materię, widmo promieniowania elektromagnetycznego moŜna podzielić na promieniowanie
jonizujące i niejonizujące:
-
-
promieniowanie jonizujące, występuje w wyniku uŜytkowania zarówno wzbogaconych,
jak i naturalnych substancji promieniotwórczych w energetyce jądrowej, ochronie
zdrowia, przemyśle, badaniach naukowych,
promieniowanie niejonizujące występuje wokół linii energetycznych wysokiego napięcia,
radiostacji, pracujących silników elektrycznych oraz instalacji przemysłowych, urządzeń
łączności, domowego sprzętu elektrycznego, elektronicznego itp.
Nadmierne dawki promieniowania działają szkodliwie na wszystkie organizmy Ŝywe, dlatego
teŜ ochrona przed szkodliwym promieniowaniem jest jednym z waŜnych zadań ochrony
środowiska.
10.1. Promieniowanie jonizujące
Promieniowanie jonizujące jest nieodłącznym elementem środowiska naturalnego,
dociera z Kosmosu, z wnętrza Ziemi. Przy opracowywaniu zbiorczych ocen zagroŜeń
radiacyjnych dla ludzi i środowiska rozróŜnia się zagroŜenia pochodzące od radionuklidów
naturalnych i sztucznych.
W przyrodzie występuje prawie 80 radioizotopów ok. 20 pierwiastków
promieniotwórczych. Do najbardziej znanych naleŜą izotopy uranu i toru, a takŜe potasu,
węgla i wodoru. Intensywność promieniowania wywołana naturalnymi pierwiastkami
promieniotwórczymi jest róŜna w róŜnych miejscach naszego globu.
Radionuklidy pochodzenia sztucznego przedostały się do środowiska w wyniku prób z
bronią jądrową lub zostały uwolnione z obiektów jądrowych i składowisk paliwa w trakcie ich
normalnej eksploatacji lub w stanach awaryjnych (np. katastrofa elektrowni jądrowej w
99
Czarnobylu). Są równieŜ wytwarzane przez urządzenia stosowane np. w diagnostyce
medycznej, przemyśle, badaniach naukowych.
W wyniku awarii w Czarnobylu w 1986 roku obszar powiatu suskiego został
zanieczyszczony w zróŜnicowanym stopniu. StęŜenia sumy radionuklidów cezu (134Cs +
137
Cs) na większości obszaru są niskie i wahają się w granicach od 3 do 12 kBq/m2. Wartości
te nie obligują do prowadzenia badań stęŜenia tych radionuklidów w produkowanej na tym
obszarze Ŝywności.
10.2. Promieniowanie niejonizujące
Głównymi źródłami promieniowania niejonizującego w środowisku są:
-
stacje radiowe i telewizyjne,
elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napięcia,
stacje przekaźnikowe telefonii komórkowej,
zespoły sieci i urządzeń elektrycznych w gospodarstwie domowym (np. kuchenki
mikrofalowe)
urządzenia radiolokacyjne i radionawigacyjne.
Na terenie Powiatu Suskiego najpowaŜniejszymi źródłami promieniowania
elektromagnetycznego są stacje bazowe telefonii komórkowej. Instalacje te emitują
niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne, generowane przez anteny stacji w czasie
jej pracy, a ich moc promieniowania izotropowo jest róŜna w zaleŜności od wielkości stacji
bazowej (często równieŜ powyŜej 100 W). Częstotliwość emitowania pól elektromagnetycznych waha się w granicach od 30 kHz do 300 GHz.
Tabela 10-1
Wykaz stacji bazowych telefonii komórkowej na terenie Powiatu Suskiego
Rodzaj i miejsce instalacji
Stacja bazowa PTK CENTERTEL
w skład stacji wchodzi
1) 6 anten rozsiewczych sektorowych, 46 m
n.p.t
2) 1antena paraboliczna nadawczo-odbiorcza,
49 m n.p.t.
3) 6 anten sektorowych
4) 1 antena paraboliczna łączności
radioliniowej
Stacja bazowa PTK CENTERTEL
w skład stacji wchodzą
1) 2 anteny rozsiewcze 42 m n.p.t
2) 1 antena rozsiewcza 42 m n.p.t
3) 1 antena paraboliczna nadawczo-odbiorcza
40 m n.p.t.
PołoŜenie
Częstotliwość [MHz, GHz]
Jordanów
działka nr
3879
1) 870-960 MHz, 631 W,
2) 500 GHz, 500 mW,
3) 870 – 960 MHz, 20 W,
4) 500mW, 14,2 –15,3 GHz,
Pola o gęstości mocy większych niŜ wartości
graniczne występują na wysokości 45 m n.p.t.
Stryszawa
Górna oś.
Czepielówka
działka nr
5126 / 2
1) 806-960 MHz, 501 W
2) 870–960 MHz, 355 W,
3) 15 GHz, 500 mW,
graniczne występują na wysokości 39,5 m
n.p.t.
100
Maków
Stacja Nadawczo - Odbiorcza PTK
Podhalański Sumaryczna równowaŜna moc promieniowania
CENTERTEL w skład stacji wchodzą:
na Górze izotropowo przez wszystkie anteny sektorowe
1) 2 anteny sektorowe na wysokości 46 m i 54 Makowskiej wynosi 2158 W. Pola o gęstości mocy
m n.p.t.
Działka nr większych niŜ wartości graniczne wystąpią na
2) 1 antena sektorowa na wysokości 46 m n.p.t.
7228 / 1
wysokości powyŜej 12 m n.p.t. i odległości
3) 1 antena paraboliczna na wysokości 36 m
104,8 m od anten
n.p.t.
4) 3 anteny paraboliczne na wysokości 54 m
n.p.t.
5) 2 anteny paraboliczne na wysokości 34 m
n.p.t
Na wieŜy zainstalowane są systemy innych
uŜytkowników:
Operator PLUS GSM posiada 2 anteny
radiolinii:
antena paraboliczna na wysokości 42 m n.p.t.
antena paraboliczna na wysokości 40,5 m n.p.t.
Operator Energetyka Beskidzka posiada :
2 anteny paraboliczne na wysokości 20 m n.p.t.
1 antenę na wysokosci 40 m n.p.t.
Operator Polskie Górnictwo Naftowe i
Gazownictwo posiada
1 antenę na wysokości 28 m n.p.t.
1 antenę na wysokości 27 m n.p.t.
Jachówka 1) 900 MHz, 25 W;
Stacja bazowa PTK CENTERTEL w skład
działka nr 2) 0,063 W, 23 GHz,
stacji wchodzą
2931/ 5
1) 6 anten sektorowych
graniczne występują na wysokości 40 m n.p.t. i
2) 2 anteny paraboliczne radiolinowe
średnicy 45,8 m
40,3–41,0 m n.p.t.
Zawoja
Stacja bazowa Telefonii Komórkowej GSM,
w skład stacji wchodzą:
Krowiarki graniczne występują na:
2 anteny sektorowe 28,95 m n.p.t.
wysokości 13 m n.p.t. i w promieniu ok.
1 antena paraboliczna 24,30 m n.p.t.
10 m od wieŜy
Na wieŜy zainstalowane są systemy antenowe
w przestrzeni zawartej na wysokości od 18
operatorów
m od wieŜy do 32,5 m n.p.t. w promieniu
ERA GSM
24 m od wieŜy
2 anteny paraboliczne 23,2 i 23,5 m n.p.t.
3 anteny sektorowa 25 m n.p.t.
1 antena sektorowa 23,35 m n.p.t.
PLUS GSM
EMITEL
4 anteny paraboliczne 31,45 m n.p.t.
6 anten 25,75 m n.p.t.
1 antena odbiorcza 34,05 m n.p.t.
Osielec działka 1) 870-960 MHz,.
Stacja Nadawczo Odbiorcza Bazowej
Cyfrowej Telefonii Komórkowej PLUS GSM
nr 4748 / 3 2) 23 GHZ,
w skład stacji wchodzą
1) 3 sektorowe anteny nadawcze 40 m n.p.t
graniczne występują na wysokości 38 m n.p.t.
2) 2 anteny paraboliczne 38 m n.p.t.
101
Sucha
1) 900 MHz, 20 W pola o gęstości mocy
Stacja bazowa PTK CENTERTEL w skład
Beskidzka większych niŜ wartości graniczne występują w
stacji wchodzą
1) urządzenie zasilające i nadawczo-odbiorcze ul. Szpitalna 8 zasięgu 29,0 m od obrysu budynku i powyŜej
/na budynku 29.2 m n.p.t.
2) 3 anteny sektorowe
szpitala/
2) 900 MHz - pola o gęstości mocy większych
3) 1 antena mikrofalowa linii radiowej 29 m
niŜ wartości graniczne występują w zasięgu
n.pt.
24,4 m od obrysu budynku i powyŜej 29,0 m
n.p.t.
23 GHz, 17 dBm - pola o gęstości mocy
większych niŜ wartości graniczne występują w
zasięgu 20,2 m od obrysu budynku i powyŜej
28.4 m n.p.t.
W-maksymalna moc równowaŜna promieniowania izotropowo
Na terenie powiatu nie prowadzono badań poziomu pól elektromagnetycznych oraz
dotyczących oddziaływania promieniowania na środowisko, a w szczególności na zdrowie
mieszkańców. Niemniej, moŜna przypuszczać, Ŝe aktualnie w miejscach dostępnych dla
ludności nie występują na terenie Powiatu Suskiego pola elektromagnetyczne o natęŜeniach
wyŜszych od dopuszczalnych. W przypadku stacji bazowych telefonii komórkowej pola
elektromagnetyczne są wypromieniowywane na bardzo duŜych wysokościach, w miejscach
niedostępnych dla ludzi. Wokół budowanych stacji bazowych telefonii komórkowych istnieje
moŜliwość tworzenia obszarów ograniczonego uŜytkowania. Na terenie Powiatu Suskiego do
tej pory nie wystąpiła potrzeba tworzenia takich obszarów.
PołoŜenie obszarów pól elektromagnetycznych aktywnych biologicznie występuje
wyłącznie w wolnej przestrzeni niedostępnej dla ludzi. NaleŜy mieć na uwadze, Ŝe
oddziaływanie promieniowania niejonizującego na środowisko będzie stale wzrastać, co
związane jest z postępem cywilizacyjnym. Wpływ na wzrost promieniowania ma przede
wszystkim rozwój telefonii komórkowej, ukształtowanie terenu Powiatu suskiego,
powstawanie coraz większej liczby stacji nadawczych radiowych i telewizyjnych oraz stacji
bazowych telefonii komórkowej, itp., pokrywających coraz gęstszą siecią obszary duŜych
skupisk ludności. Przedstawiony rozwój źródeł pól elektromagnetycznych powoduje zarówno
ogólny wzrost poziomu tła promieniowania elektromagnetycznego w środowisku, jak teŜ
zwiększenie liczby i powierzchni obszarów o podwyŜszonym poziomie natęŜenia
promieniowania.
ZagroŜenie promieniowaniem niejonizującym moŜe być stosunkowo łatwo
wyeliminowane lub ograniczone pod warunkiem zapewnienia odpowiedniej separacji
przestrzennej człowieka od pól przekraczających określone wartości graniczne.
11. Potencjalne zagroŜenia środowiska
Katastrofy wywołane przez siły natury oraz zagroŜenia powodowane przez wszelkiego
typu awarie infrastruktury technicznej stwarzające zagroŜenia dla zdrowia i Ŝycia ludzi oraz
powodują konieczność prewencji i przeciwdziałania w celu zapewnienia bezpieczeństwa
społeczeństwu powiatu.
Spośród zagroŜeń naturalnych na terenie powiatu najwaŜniejszą rolę odgrywają
zagroŜenia powodziowe i związane z występowaniem osuwisk.
11.1.ZagroŜenia powodziowe
11.1.1. Rodzaje powodzi
102
Powódź jest nadzwyczajnym zdarzeniem losowym, mającym przyczyny naturalne, polegającym na nadmiernym wezbraniu wód, które po przekroczeniu stanu brzegowego lub teŜ przerwaniu
wałów zalewa dolinę rzeczną albo tereny depresyjne, zagraŜając ludziom, powodując straty społeczne, ekonomiczne i przyrodnicze. Nie ma moŜliwości ścisłego określenia czasu, miejsca
i wielkości wystąpienia powodzi.
Rodzaje powodzi:
roztopowe – związane z topieniem pokrywy śnieŜnej w terenie górskim; nie jest to
zjawisko częste i groźne, gdyŜ topnienie pokrywy śnieŜnej odbywa się powoli,
zatorowe – powstają, gdy spływające lody utworzą zator i zablokują spływ wody, terenie
powiatu suskiego naleŜą do rzadkości,
krótkotrwałe, gwałtowne wezbrania lokalne związane z przejściem lokalnych, silnych
burz. Jest to zjawisko częste, stwarzające krótkotrwałe i miejscowe zagroŜenie,
opady nawalne – najgroźniejszy czynnik wywołujący powodzie. Najczęściej występują w
lipcu i czerwcu, znacznie rzadziej we wrześniu lub maju. Te czerwcowe nazywane bywają
„janówkami”, poniewaŜ występują najczęściej koło święta św. Jana (24 czerwca), lipcowe
zaś „jakubówkami” od św. Jakuba, którego święto przypada na 25 lipca.
11.1.2. Powodzie na terenie powiatu
W XX w. powiat nawiedziło jedenaście silnych powodzi – w 1903, 1925, 1931, 1934,
1940, 1948, 1958, 1960, 1962, 1970, 1972. Wszystkie inne, w tym słynna powódź z 1997 r.
na terenie powiatu były tylko silnym wezbraniem.
Mianem powodzi katastrofalnych określić naleŜy powodzie: 1931 (rzadko spotykana
wrześniowa), 1934 (lipcowa), 1958 (czerwcowa), 1970 (lipcowa).
Dla Jordanowa największa do tej pory była powódź w 1934 roku, gdy 18 lipca
zanotowano 550 cm wskazania wodowskazu (stan alarmowy 350 cm). Dla Osielca,
największe wskazania wodowskazu odnotowano podczas powodzi 1948 roku – 370 cm (stan
alarmowy 280 cm), lecz doszło w tym czasie do równoczesnej kulminacji rzeki Skawy i
potoku Bystrzanki, które łączą się w Osielcu. Dla Suchej Beskidzkiej największe wskazania
wodowskazowe odnotowano we wrześniu 1931 roku – 500 cm (stan alarmowy na Skawie 300
cm). Były to dla tych miejscowości tzw. wody stuletnie, czyli takie, których prawdopodobieństwo
pojawienia się wynosi raz na sto lat.
PoniewaŜ od 1972 roku na naszym terenie nie było powaŜnej powodzi, „przyroda
postanowiła odrobić zaległości”. Zaczęło się 21 lipca 2001 roku i ulewne deszcze trwały przez
8 dni. Największy kryzys przyszedł 25 lipca. Oprócz ciągle padającego deszczu nasiliły się
lokalne oberwania chmur. W wyniku jednego z oberwań chmur nad Spytkowicami, o godz. 16
Skawa w Jordanowie osiągnęła 460 cm zalewając m.in. osiedle Zagrody, miejski stadion,
Zakłady Armatury „Valvex”, fragment drogi do Toporzyska. W Osielcu Bystrzanka „dołoŜyła
swoje wody” i Skawa osiągnęła nienotowany stan 384 cm, pustosząc nadbrzeŜne pola
uprawne. W Makowie Podhalańskim nastąpiła prawdziwa hekatomba. Oprócz normalnego
wezbrania Skawy, nastąpiło kolosalne oberwanie chmury nad Makowską Górą, Bieńkówką
i Budzowem. Rynek w Makowie zasypany został rumowiskiem naniesionym przez potoki
przeobraŜone niemal w minucie w rwące rzeki.
W Suchej o godz. 19 Skawa wystąpiła z koryta osiągając poziom 500 cm, a wiec
wyrównany został poziom wody stuletniej. Silne opady w centrum Bieńkówki osiągnęły
nieprawdopodobne rozmiary niszcząc domy, drogi i mosty w gminie Budzów.
103
W czasie powodzi w 2001 roku zniszczeniu uległo 761 budynków, 8 km dróg
krajowych, ponad 20 km dróg wojewódzkich, 59 km dróg powiatowych, 277 km dróg
gminnych, 70 km brzegów rzek i potoków, 11 budowli hydrotechnicznych, 302 ha gruntów
ornych, 277 ha uŜytków zielonych. Poza tym zanotowano wielkie straty w infrastrukturze
energetycznej, telekomunikacyjnej i w drzewostanach.
11.1.3. Ocena zagroŜenia powodziowego na terenie powiatu
Intensywność powodzi zaleŜy od sumy opadów przypadających na jednostkę
powierzchni oraz od wielkości dorzecza.
Na terenie powiatu występują dwa ośrodki deszczowe, wokół których koncentrują się
największe ilości opadów. Pierwszym z nich jest Bienkówka, gdzie od wieloleci
deszczomierz wykazuje rekordowe sumy rocznych i miesięcznych opadów (średnia
wieloletnich opadów rocznych dla Bieńkówki wynosi 1031 mm, dla Suchej 834 mm, dla
Jordanowa 797 mm). Drugim takim ośrodkiem deszczowym jest teren Zawoi ze średnią 944
mm. Powierzchnia zlewni Skawy w Jordanowie wynosi 98 km2, w Osielcu 227 km2, a w
Suchej 475 km2.
W połoŜonym w dorzeczu górnej Wisły powiecie suskim występują naturalne warunki
powodujące zagroŜenie powodziowe. NaleŜą do nich:
krótkotrwałe, gwałtowne, lokalne wezbrania związane z przejściem nawalnych burz
i rozlewne deszcze, które najczęściej występują w czerwcu i lipcu - trwające kilka dni
i osiągające do 200 mm/dobę,
sprzyjające warunki szybkiego spływu powierzchniowego,
teren powiatu suskiego jest obszarem, w którym wskaźniki opadu i odpływu przewyŜszają
ich średnie wartości dla obszaru Polski. PrzewyŜszenia te są znaczne i wynoszą
odpowiednio 4-10% i 50–80%, co odpowiada górskiemu charakterowi rzek i potoków.
niski poziom retencji powierzchniowej i gruntowej wód opadowych spowodowany
topografią terenu, jego budową geologiczną, niewielką miąŜszością gleby i znacznymi
spadkami.
WyŜej wymienione czynniki powodują, Ŝe powiat suski wraz z powiatem limanowskim,
brzeskim, nowosądeckim według Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie
naleŜy do obszarów o najwyŜszym stopniu zagroŜenia powodziowego w województwie
małopolskim.
ZagroŜenie powodziowe w poszczególnych gminach powiatu jest zróŜnicowane.
Na terenie gminy Budzów największe zagroŜenie powodziowe występuje w Bieńkówce,
Jachówce, Budzowie i Baczynie. Nie mogą czuć się bezpiecznie osoby mieszkające wzdłuŜ
potoku Paleczka i jego dopływów. W czasie obfitych i ciągłych opadów atmosferycznych jest
on szczególnie niebezpieczna w swym dolnym biegu. Usytuowanie i ukształtowanie gminy
powoduje, Ŝe wezbrane wody natychmiast zrywają wszystko, co napotykają. Znajdująca się
nad Paleczką oczyszczalnia ścieków w Budzowie została zabezpieczona na długości 250 m
opaską siatkowo–kamienną. Ilość osób zagroŜonych – 679, powierzchnia zagroŜona zalaniem
– 50 ha.
ZagroŜenie powodziowe na terenie gminy Bystra–Sidzina stanowi potok Bystrzanka,
którego koryto poszerzyło się miejscami nawet do kilkudziesięciu metrów. DuŜe zagroŜenie
stanowią takŜe potoki Sidzinka, Ciśniawka, Flaków. Ilość osób zagroŜonych – 14,
powierzchnia zagroŜona zalaniem – 5 ha.
104
W gminie Jordanów największe zagroŜenie powodziowe niesie rzeka Skawa w miejscowościach Osielec i Toporzysko. Rzeka nie jest obwałowana, koryto rzeczne w przewaŜającej
części jest dość głębokie, ale są miejsca znacznych spłyceń, czy teŜ zwęŜeń koryta, gdzie
wystąpienie powodzi jest bardzo prawdopodobne. Takimi miejscami są: dolny odcinek Skawy
w Osielcu (przy granicy administracyjnej z Makowem Podhalańskim), gdzie obszar zagroŜony
określono na 8 ha Niebezpieczny jest teŜ przebiegający przez Toporzysko odcinek o obszarze
zagroŜenia wynoszącym 3 ha. Spłycenia i zwęŜenia koryta stanowią potencjalne warunki dla
tworzenia się zatorów lodowych. Powstały w styczniu 2002 roku zator na Skawie w Górnym
Osielcu spowodował zagroŜenie zalania znacznych obszarów. Władze gminy Jordanów
musiały zwrócić się o wsparcie wojska, które za pomocą detonacji usunęło zagroŜenie. Liczba
osób zagroŜonych na terenie gminy wynosi 87. Pozostałe potoki - Dziarski, Łętówka,
Sidzinianka, Wronkówka, jak i strumyki bez nazwy przy ulewnych deszczach takŜe mogą
stwarzać zagroŜenie.
Na terenie miasta Jordanów zagroŜenie powodziowe występuje w części miasta
połoŜonej nad Skawą i potokiem Malejówka. Miejsca te są w mniejszym lub większym
stopniu zalewane podczas powodzi. Rzeka Skawa w Jordanowie jest obwałowana na długości
500 m, lecz stan techniczny wału i jego niewielka długość powodują, Ŝe nie stanowi on
zabezpieczenia przy wystąpieniu duŜej wody. W przypadku kilkudniowych opadów deszczu
zagroŜenie mogą stanowić potoki spływające z okolicznych wzniesień. Ilość osób
zagroŜonych – 80, powierzchnia zagroŜona zalaniem – 22 ha. Na podstawie obserwacji z
powodzi 2001 roku, według danych Urzędu Miasta Jordanów, oczyszczalnia ścieków i byłe
wysypisko nie są zagroŜone.
W Makowie Podhalańskim największe zagroŜenie stanowi rzeka Skawa w rejonie
Osiedla Jazy oraz potok KsięŜy, który wraz z innymi potokami w lipcu 2001 roku zmienił się
w rwące rzeki powodując zalanie miasta. Ujęcie wody oraz wysypisko połoŜone nad Skawą
nie są zagroŜone. Na terenie miasta i gminy zagroŜenie stanowi takŜe potok Cadynka w
Juszczynie. Ilość osób zagroŜonych – 82, powierzchnię zagroŜoną zalaniem wyznaczono na
długości 2,4 km.
W gminie Stryszawa zagroŜenie powodziowe istnieje wzdłuŜ potoków Lachówka,
Kocońka, Targoszówka i Stryszawka. Ilość osób zagroŜonych – 69, powierzchnia zagroŜona
zalaniem – 5 ha.
Gwałtowne i długotrwałe ulewy w Suchej Beskidzkiej mogą spowodować wystąpienie
wody z koryta Stryszawki i Skawy, co moŜe być przyczyną:
przerwania rurociągu doprowadzającego wodę pitną do Osiedla Garce i na ul. Makowską,
zalania budynków i terenów połoŜonych przy ul. Nad Skawą,
zalania placu targowego oraz części ogródków działkowych,
przerwania wału wzdłuŜ Osiedla Kułasówka i zalania budynków mieszkalnych,
uszkodzenia i zerwania mostów na potokach: Stryszawka, Błądzonka, Zasepniczanka.
Z prowadzonych podczas powodzi w 2001 r. obserwacji wynika, Ŝe oczyszczalnia ścieków,
wysypisko oraz stacja redukcji gazu nie są zagroŜone. Ilość osób zagroŜonych – 181, powierzchnia
zagroŜona zalaniem – 3 ha.
Na terenie gminy Zawoja zagroŜenie stanowi przepływający przez całą gminę potok
Skawica wraz z dopływami. Z oceny miejsc zagroŜonych wynika, Ŝe przy mniejszym stanie
wód nie przewiduje się zagroŜenia, aczkolwiek nie wyklucza się go przy gwałtownym
podwyŜszeniu poziomu wód. Ilość osób zagroŜonych – 587, powierzchnia zagroŜona
zalaniem – 27 ha.
105
W gminie Zembrzyce nieumocnione brzegi Skawy, Paleczki w Zembrzycach i Tarnawki
w Tarnawie Dolnej stwarzają zagroŜenie dla okolicznych terenów. Ilość osób zagroŜonych –
496, powierzchnia zagroŜona zalaniem – 75 ha.
Ogólna liczba osób zagroŜonych na terenie powiatu wynosi 2275, a powierzchnia
zagroŜona zalaniem 131 ha. O wielkości skali zagroŜenia moŜe świadczyć fakt, Ŝe przed
powodzią z 2001 r. w powiecie, według informacji urzędów miast i gmin zagroŜonych było
549 osób, a powierzchnia zagroŜona zalaniem wynosiła 80 ha.
11.1.4. Ochrona przeciwpowodziowa
Techniczne metod ochrony przeciwpowodziowej stosowane na terenie powiatu:
1. budowa obiektów hydrotechnicznych (mosty, przepusty) przygotowanych na tzw. "wielką
wodę”- bez środkowych podpór w moście, co eliminuje ryzyko podmycia przęseł przez wysoką
wodę i tworzenia się zapór z niesionych przez rzekę konarów i pni drzew, które z kolei
piętrząc wodę powodują ich powalenie,
- posadowienie na podporach bocznych, które są zamocowane w litej skale,
- odwodnienia zapewniające odprowadzenie wielkiej wody
- kamienne zabezpieczenia brzegów (przyczółków)
2. zabezpieczanie brzegów koryt koszami siatkowo – kamiennymi
3. usuwanie drzew umoŜliwiających powstanie zatorów
Z nietechnicznych metod stosuje się:
1. monitoring stanu wód na rzekach oraz ilości opadu
Monitoring rzek i informacje o wielkości opadów deszczu ma szczególne znaczenie w
zlewiskach rzek górskich z uwagi na gwałtowny częsty charakter opadów, które w bardzo
krótkim okresie czasu mogą wywołać zagroŜenie powodziowe. Sieć pomiarowa pracująca na
potrzeby osłony przeciwpowodziowej składa się ze standardowych sygnalizacyjnych
posterunków wodowskazowych i opadowych.
Na terenie powiatu wodowskazy znajdują się w Jordanowie, Osielcu i Suchej Beskidzkiej
(tabela11-1). Wodowskazy w Osielcu i Jordanowie naleŜą do sieci posterunków
„sygnalizujących” Systemu Hydrologii Operacyjnej IMiGW.
Tabela 11-1
Wykaz wodowskazów na terenie powiatu
Wodowskaz
Rzeka / potok
Stan ostrzegawczy
Jordanów ul. Kolejowa
Skawa
270
Osielec
Skawa
230
Sucha Beskidzka ul. Zamkowa
Stryszawka
270
Sucha Beskidzka ul. Wadowicka
Skawa
200
Stan alarmowy
350
280
340
300
W przypadku przekroczenia stanów ostrzegawczych wody, na terenie co najmniej dwóch
gmin Starosta ogłasza pogotowie przeciwpowodziowe, a po przekroczeniu stanów
alarmowych - alarm przeciwpowodziowy.
Ponadto RZGW Kraków na potoku Paleczka w km 0+928 (Zembrzyce) oraz na rzece
Skawie w km 40+230 (Sucha Beskidzka) planuje wykonanie automatycznych posterunków
wodowskazowych w ramach monitoringu dopływów do zbiornika Świnna Poręba. Po
106
zainstalowaniu tych posterunków będzie istnieć moŜliwość udostępniania przez kierownictwo
zbiornika danych dla potrzeb Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego w sytuacjach
nadzwyczajnych. Dla uzyskiwania danych o zagroŜeniu powodziowym i zasadach ostrzegania
pomiędzy Starostwem Powiatowym w Suchej Beskidzkiej a IMiGW Oddział Kraków zostanie
zawarte stosowne porozumienie. Posterunki opadowe znajdują się w Suchej Beskidzkiej (na
terenie Rejonowej Sortowni i Składowiska Odpadów przy ul. Wadowickiej 4) oraz w
Makowie Podhalańskim (przy ul. 3 Maja 74).
2. prognozy pogodowe wraz z wielkością opadów deszczu
3. ustalenie moŜliwości wystąpienia powodzi oraz obszarów, które mogą być zalane.
W 2004 r. RZGW w Krakowie opracowuje Studium określające granice obszarów
bezpośredniego zagroŜenia powodzią dla terenów nieobwałowanych w zlewni Skawy, które
winno być w przyszłości wykorzystane przez gminy do wyznaczenia w miejscowych planach
zagospodarowania przestrzennego obszarów bezpośredniego zagroŜenia powodzią, o których
mowa w art. 82 ust. 1 ustawy Prawo wodne.
Uniknięcie zniszczeń i strat spowodowanych przez powódź moŜe być moŜliwe
pod warunkiem ograniczania zabudowy na terenach zalewowych takich obiektów jak:
budynki mieszkalne, oczyszczalnie ścieków, składowiska odpadów, magazyny, szpitale,
szkoły itp.
Powódź w lipcu 2001 roku odsłoniła słabość istniejącego systemu w zakresie ochrony
przeciwpowodziowej. Wysokość poniesionych strat zmusza do zastanowienia się nad
przyczynami. Nie naleŜy upatrywać ich tylko w zdarzeniu losowym. Przyczyny takiego stanu
rzeczy wynikają z niedostatków natury organizacyjnej i braków w infrastrukturze
hydrotechnicznej. Lokalnie na terenie miast przyczyną wysokich strat mogą być niedociągnięcia w zakresie funkcjonowania kanalizacji deszczowej (złe rozwiązania w dziedzinie
kanałów burzowych, a głównie ich niedroŜność wywołana zanieczyszczeniami np. odpady,
gałęzie).
11.1.5. Nowe rozwiązania prawne
Konstytucja RP przewiduje trzy stany nadzwyczajne: wojenny, wyjątkowy i klęski
Ŝywiołowej. Dotychczas tylko ten ostatni nie był uregulowany w odrębnej ustawie. Przyjęta
18 kwietnia 2002 Ustawa o stanie klęski Ŝywiołowej wypełnia dotkliwą lukę prawną, która
w istotny sposób rzutowała na prowadzenie akcji ratowniczej.
Ustawa określa następujące zagadnienia:
1. Stan klęski Ŝywiołowej wprowadza Rada Ministrów na części albo całości terytorium
kraju, na czas nie dłuŜszy niŜ 30 dni. Na przedłuŜenie terminu zgodę musi wydać Sejm.
2. W czasie stanu klęski Ŝywiołowej dotychczasowe organy władzy publicznej powinny działać
w dotychczasowych strukturach organizacyjnych i w ramach przysługujących im kompetencji.
3. Wprowadzona zostaje zasada decentralizacji decyzji – na obszarze gminy działaniami
kieruje wójt przy pomocy gminnego sztabu kryzysowego, a na terenie powiatu starosta
przy pomocy powiatowego sztabu kryzysowego.
4. Starosta moŜe wydawać polecenia wiąŜące wójtom, burmistrzom, kierownikom jednostek
organizacyjnych utworzonych przez powiat, kierownikom powiatowych inspekcji, straŜy,
kierownikom jednostek ochrony przeciwpoŜarowej. W razie niewykonania poleceń starosty
w zakresie akcji ratowniczej lub ich niewłaściwe wykonanie, starosta moŜe wnioskować do
107
wojewody (w przypadku wójtów, burmistrzów, przełoŜonych funkcjonariuszy słuŜb i straŜy)
o zawieszenie ich uprawnień i wyznaczenie pełnomocnika do prowadzenia akcji ratowniczej.
5. Wprowadzone zostają ograniczenia wolności i praw, takie jak np. zakaz lub nakaz
prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju, nakaz ewakuacji, obowiązkową kwarantannę, przymusowe badania lekarskie. Ograniczenia te wprowadza
starosta na terenie kilku gmin lub całego powiatu.
6. Wprowadza się katalog świadczeń osobistych i rzeczowych, jako obowiązków
nakładanych w przypadku, gdy siły i środki, którymi dysponuje wójt, burmistrz są
niewystarczające. MoŜe to być np. obowiązek udzielania pierwszej pomocy, wykonania
określonych prac, czy przyjęcia na przechowanie i pilnowanie mienia osób
ewakuowanych.
7. Za naruszanie przepisów stanu klęski Ŝywiołowej wprowadzone zostają sankcje karne –
moŜe to być kara aresztu lub grzywny.
11.2. ZagroŜenia osuwiskowe
Osuwiskiem nazywamy nagłe przemieszczenie się mas skalnych, skalno–
zwietrzelinowych lub tylko zwietrzelinowych w obrębie stoku wzdłuŜ określonych
płaszczyzn, w których została przekroczona wytrzymałość na ścinanie.
JeŜeli proces ten jest bardzo powolny, to zjawisko takie nazywamy spełzywaniem. Jeśli
proces ten trwa wiele lat, to mamy do czynienia ze zjawiskiem chronicznym. Sprzyja temu
duŜe zawilgocenie i mały spadek terenu nie pozwalający na szybkie uzyskanie nowego stanu
równowagi. O ile klasyczne osuwiska są niszczące dla budowli i dróg, o tyle chroniczne
spełzywania są uciąŜliwe dla drogowców, gdyŜ powodują stałe deformacje korpusu drogi.
Istnieją równieŜ obrywy — natychmiastowe pionowe przemieszczenia się fragmentów
skalnych - są to zjawiska pokrewne osuwiskom.
11.2.1. Klasyfikacja osuwisk, morfologia stoku i przyczyny powstawania osuwisk
a) ze względu na rodzaj przemieszczanego materiału: skalne, skalno–zwietrzelinowe,
zwietrzelinowe, ziemne,
b) w stosunku do większych form terenu: stokowe, stokowo–zboczowe, dolinne, w lejach
źródłowych,
c) w stosunku do budowy podłoŜa: konsekwentne (tzn. zgodne z zapadaniem warstw),
konsekwentno–szczelinowe (zgodne z systemem rozszczelinienia masywu), asekwentne
w materiale jednorodnym, obsekwentne (na czołach ławic),
d) ze względu na stan zachowania przemieszczanych mas: pakietowe (cały pakiet wewnątrz
nie zaburzony ulega przemieszczeniu), rumoszowe (pakiety ulegają dezintegracji i formuje
się rozdrobniony rumosz), spływy gruzowo–błotne,
e) głębokie, płytkie,
f) osuwiska stare zamarłe, stare odmłodzone, młode ustabilizowane, młode aktywne.
Morfologia stoku osuwiskowego
108
Procesy osuwiskowe pozostawiają w morfologii terenu wyraźnie zaznaczone formy
w postaci niszy osuwiska, języka rozpadlin (fot. 11-1)
Fot. 11–1. Charakterystyczny wygląd osuwiska
W niektórych przypadkach osuwisk zdarza się, Ŝe stok zostaje przemieszczony,
pofalowany, lecz nie dochodzi do porozrywania darni lub roślinności. Nisza i język nie są
wyraźnie zaznaczone - mówimy wtedy za T. Ziętarą o tzw. „osuwiskach zgrzybiałych od
urodzenia” (fot. 11-2).
Fot. 11–2. Wygląd tzw. osuwiska „zgrzybiałego od urodzenia”
Stok, który w swej historii geologicznej i współczesnej przechodził kilkakrotnie procesy
osuwiskowe posiada charakterystyczną morfologię opisaną jako osuwiskowy typ rzeźby (fot.
11-3).
ZauwaŜamy charakterystyczne pofałdowania, nierówności, zagłębienia bezodpływowe.
Stok nie dotknięty procesami osuwiskowymi posiada profil wypukły i wyrównaną
powierzchnię.
109
Właściwe rozpoznanie charakteru stoku przez obserwacje wyglądu zewnętrznego ma
kolosalne znaczenie dla kwalifikowania przydatności terenu pod zabudowę.
Fot. 11–3. Stok przeobraŜony przez kolejne sukcesje osuwiskowe
Przyczyny powstawania osuwisk
Przyczyn powstawania osuwisk moŜemy upatrywać w czynnikach biernych i aktywnych.
Do czynników biernych zaliczamy: rodzaj budowy geologicznej, a co za tym idzie kąt
zapadania warstw, wzajemne następstwo warstw, głębokość poziomu wód gruntowych,
obecność uskoków i spękań, czynniki geomorfologiczne, takie jak kąt nachylenia stoków
i powiązanie czynników geologicznych i geomorfologicznych.
Do czynników aktywnych zaliczamy: wysokość opadów atmosferycznych, topnienie
śniegu, wstrząsy sejsmiczne, działalność człowieka (obciąŜanie stoków obiektami, podcięcia,
budowa zapór wodnych zmieniających warunki hydrogeologiczne w podłoŜu).
11.2.2.Uwarunkowania powiatu suskiego dla potencjalnego tworzenia się osuwisk
Uwarunkowania wynikające z budowy geologicznej
Całość powiatu suskiego jest zbudowana z utworów fliszowych. Flisz jest to naprzemianległy zespół piaskowców, zlepieńców przekładany łupkami ilastymi. JuŜ sam fakt, Ŝe
sztywne piaskowce kontaktują się z podatnymi na poślizgi łupkami ilastymi tłumaczy nam,
dlaczego obszary fliszowe tego terenu są w skali całej Polski najbardziej podatne na osuwiska.
W obrębie powiatu Sucha Beskidzka występują 2 wielkie jednostki strukturalne:
płaszczowina magurska zajmująca około 85% powiatu suskiego i płaszczowina śląska, którą
obserwujemy w Krzeszowie, Śleszowicach, Tarnawie Dolnej.
Płaszczowina magurska w przewaŜającej swej masie zbudowana jest z gruboławicowego piaskowca magurskiego budującego najwyŜsze wzniesienia i wypełniającego synkliny.
W dolinach i partiach niŜszych wzgórz odsłaniają się starsze warstwy złoŜone z drobnorytmicznie przekładanych fliszów (warstwy hieroglifowe, warstwy beloweskie, warstwy
inoceramowe) lub teŜ czerwonych tzw. pstrych łupków ilastych. Obszar występowania
utworów płaszczowiny magurskiej charakteryzuje się w skali Karpat średnią osuwiskowością,
co nie oznacza, Ŝe przy nałoŜeniu się róŜnych niekorzystnych czynników nie dojdzie do
katastrofalnych zjawisk.
Dla zobrazowania zjawiska posłuŜmy się tzw. wskaźnikiem osuwiskowości.
110
Dla całych Karpat fliszowych wynosi on 2,89%; dla obszarów najbardziej
osuwiskowych, np. okolic Raby k. Myślenic, 25,6%; a na terenie powiatu suskiego średnio
3%. Maksymalnie w rejonach szczególnie podatnych wynosi do 16%.
Osuwiskowość terenów jednostki śląskiej jest duŜo mniejsza niŜ magurskiej.
Zagęszczenie osuwisk na terenie powiatu suskiego jest zróŜnicowane — od terenów
całkowicie bezpiecznych, do terenów bardzo podatnych. Generalnie analiza warunków
geologicznych pozwala stwierdzić, Ŝe niebezpieczeństwo osuwisk istnieje wszędzie tam,
gdzie ogniwo gruboławicowych piaskowców magurskich kontaktuje się ze starszymi
ogniwami, wykształconymi jako łupki ilaste lub drobnorytmiczny flisz z przewagą łupków
ilastych.
Najbardziej sprzyjający powstawaniu osuwisk jest taki układ, gdy wierzchołek i górne
części stoków zbudowane są z odpornych piaskowców, a dolne części stoków z utworów
ilastych. W takim przypadku spełzujące w dolnych częściach utwory łupkowe powodują
stromienie odcinków stoków na pograniczu tych utworów, co w konsekwencji powoduje
odkłucie nadległych zawodnionych mas piaskowca i powstanie rozległych osuwisk o stromych i wysokich niszach głównych.
Drugi układ, którego następstwem jest częste powstawanie osuwisk polega na
zgodności zapadania warstw z kierunkiem zapadania stoku przy występowaniu fliszów
drobno-rytmicznych. Warstwą poślizgową są łupki ilaste, po których zsuwają się bez
przeszkód nadległe, przeciąŜone wodą warstwy.
Jeszcze bardziej sprzyjające osuwiskom uwarunkowania występują wtedy, gdy kąt
zapadania stoku jest idealnie zgodny z kątem zapadania warstw skalnych. Najbardziej
niebezpieczny układ kątowy to przedział 15–300.
Ogólnie moŜna stwierdzić, Ŝe wszystkie stoki o nachyleniu przekraczającym 150 są
podatne na osuwiska. Warto mieć teŜ na uwadze, Ŝe w wyjątkowych sytuacjach w Karpatach
fliszowych z powolnym chronicznym spełzywaniem moŜemy się spotkać juŜ przy nachyleniu
70. W zwartych kompleksach piaskowca magurskiego osuwiska powstają rzadziej. Jeśli
występują tam, to jedynie stare, bardzo głębokie osuwiska załoŜone na systemie spękań.
PoniewaŜ zwarte masy piaskowca magurskiego zajmują największe, przewaŜnie niezaludnione obszary, w mniejszy sposób zagraŜają budowlom (np. rejon Babiej Góry) (mapka 11-1)
111
Mapka 11-1. Fragment mapy geologicznej okolic Zawoi (wskaźnik osuwiskowości 16%),
na której zaznaczono osuwiska róŜnej generacji na tle budowy geologicznej,
w tym wielkie holoceńskie osuwisko Babiej Góry.
Warto równieŜ zwrócić uwagę, Ŝe ze względu na ogólne uwarunkowania tektoniczne
większość warstw skalnych w powiecie suskim ma zapadanie południowe, dlatego stoki
o ekspozycji południowej wykazujące zgodność z podłoŜem są bardzo niebezpieczne. NaleŜy
koniecznie zwrócić uwagę, Ŝe omówione czynniki budowy geologicznej warunkują w większy lub mniejszy sposób stoki do rozwoju osuwisk, jednak czynnikiem decydującym, czy
osuwisko wystąpi, są czynniki aktywne, takie jak opady, roztopy, działalność człowieka.
Uwarunkowania związane z opadami i ulewnymi deszczami
Powiat suski jest obszarem, który otrzymuje stosunkowo duŜo opadów rocznie. Średnia
wielolecia to od około 700 do 1300 mm. Dla procesów osuwiskowych najgroźniejsze są
opady lipca, których średnia wynosi ok. 120 mm. W rekordowych, mokrych latach opady te
mogą sięgać 340 mm. Groźba zaczyna występować, gdy opady miesięczne przekraczają 300
mm. Istotne są takŜe opady dobowe. Katastrofalne są, gdy dobowa suma opadów przekracza
100 mm. W roku 1970 w Bieńkówce zdarzyło się 208,1 mm. PoniewaŜ kształtowanie się
płaszczyzny osuwania jest procesem wieloletnim, moŜe się zdarzyć, Ŝe taki kolosalny opad
dobowy jest tym „języczkiem uwagi”, który zaburza równowagę chwiejną i powoduje
osuwisko.
Mapka 11-2.Średnioroczne sumy opadów atmosferycznych 1891 – 1930
(Wiszniewski, 1953).
112
Na podstawie mapki 11-2 obrazującej sumy średniorocznych opadów atmosferycznych,
moŜemy stwierdzić, Ŝe w powiecie suskim występują dwa centra opadowe. Jednym z nich
jest teren Bieńkówki, drugim rejon Zawoi.
O ile w powiecie sądeckim i limanowskim w ciągu ostatnich stu lat po prawie kaŜdej
powodzi i roztopach dochodziło do osuwisk, co wzmagało czujność słuŜb geologicznych, to
w powiecie suskim zjawiska te były jakby uśpione. Po mokrym lipcu 1949 roku odnotowano
wielkie osuwisko na Przykrzcu, po rekordowych opadach 1960 roku odnotowano tylko 2 osuwiska w okolicach Błądzonki, po rekordowej powodzi 1970 roku nie odnotowano w ogóle
osuwisk. Potem wystąpiła susza hydrologiczna 1981–1995, podczas której o osuwiskach
nie mogło być mowy. Po powodzi 1997 osuwiska równieŜ nie ujawniły się, ale ogólnie duŜa
suma opadów lat 1996–1999 spowodowała inicjalny system rozszczelinienia, i jak gdyby
osuwiska były przygotowane do uruchomienia. „Czekały” na odpowiedni impuls.
Impulsem tym były olbrzymie opady 20–27 lipca 2001 roku, które zaskoczyły
mieszkańców i spowodowały katastrofalne skutki.
Podsumowując, największe prawdopodobieństwo występowania osuwisk, zwłaszcza
zwietrzelinowych, występuje podczas gwałtownych i obfitych opadów trwających zazwyczaj
krótko 2–3 dni. Oczywiście musi być to poprzedzone stopniowym nawodnieniem tzw.
mokrych lat. Opady równomiernie rozłoŜone w dłuŜszym czasie wywołują mniejsze skutki.
Roztopy
Bardzo groźna sytuacja występuje, gdy bezpośrednio po klęsce osuwiskowej w porze letniej,
powstaje gruba pokrywa śnieŜna na niezamarzniętej ziemi. Woda z topniejącego śniegu wchodzi
wówczas w szczeliny osuwisk i powoduje ich odmłodzenie lub teŜ powstanie nowych osuwisk.
Wstrząsy sejsmiczne
Wprawdzie obszar Karpat Polskich naleŜy do obszarów słabosejsmicznych, jednak
z częstotliwością raz na trzysta lat występuje bardzo silne trzęsienie ziemi. Ostatnie bardzo
silne trzęsienie ziemi wg J. Pagaczewskiego - z epicentrum w rejonie Myślenic o sile 6,8
w skali Richtera - miało miejsce w 1786 roku. Raz na sto lat występuje trzęsienie o średniej
sile. JeŜeli współcześnie wystąpiłoby takie trzęsienie, spowodowałoby katastrofalne skutki.
Uwarunkowania wynikające z działalności ludzkiej
ObciąŜanie stoków podatnych na powstawanie osuwisk obiektami budowlanymi
Niebezpieczne jest lokalizowanie cięŜkich obiektów budowlanych w górnej części
stoków podatnych na osuwiska – zwłaszcza, gdy bezpośrednio pod obiektem stok załamuje
się i zwiększa swoją stromość. ObciąŜenie obiektem i obciąŜenie zwietrzeliny wodą, mogą
w konsekwencji wywołać przekroczenie granicznych warunków ścinania oraz uruchomienie
osuwiska.
Lokalizacja obiektów w środkowej i dolnej części stoków o predyspozycjach
osuwiskowych
W przypadku powstania osuwiska, obiekt ulega zniszczeniu. Dodatkowym czynnikiem
jest w większości przypadków brak jakiejkolwiek infrastruktury odwadniającej, która by
mogła przeciwdziałać nawodnieniu zwietrzeliny. W tym przypadku obiekt nie wywołuje
osuwiska, ale jest tylko jego „ofiarą”.
Lokalizacja obiektów na terenie starych, nieczynnych osuwisk
Lokalizacja taka jest dopuszczalna pod warunkiem opracowania dokumentacji
geologiczno–inŜynierskiej i całkowitego odwodnienia tak, aby nie dopuścić wody do obszaru
zabudowy, a tym samym do odmłodzenia osuwiska.
113
Podcinanie stoków przy budowie nowych dróg
Niewłaściwe podcięcie stoku przez korpus drogi moŜe być przyczyną uruchomienia
osuwiska. Wyznaczenie trasy podcięcia powinno być konsultowane z geologiem.
Budowa zapór wodnych
Generalnie powstanie zapory wodnej wpływa na wzrost liczby występowania osuwisk
w jej najbliŜszym sąsiedztwie. Zapora wodna powoduje podniesienie się poziomu wód
gruntowych, wzrost wpływu ciśnienia porowego i wyporu. Dowodem tego jest występowanie
duŜej liczby osuwisk w koronach zbiorników roŜnowskiego i dobczyckiego. W kilka lat po
uruchomieniu zbiornika Świnna Poręba moŜemy spodziewać się wzrostu procesów
osuwiskowych w Zembrzycach i Tarnawie Dolnej.
Podsumowując, aby doszło do osuwiska, konieczne jest nałoŜenie się przynajmniej
dwóch lub więcej z wyŜej omówionych przyczyn.
11.2.3. Przegląd procesów osuwiskowych w poszczególnych gminach powiatu suskiego
Gmina Budzów
Główną przyczyną powstawania osuwisk jest tu stwierdzone od wielu lat centrum
wzmoŜonych opadów znacznie przekraczających sąsiednie obszary. Uwarunkowania
geologiczne odgrywają mniejszą rolę. W 2002 r. stwierdzono 2 powaŜne osuwiska
w Budzowie, w osiedlu Kozłówka, gdzie zagroŜony był budynek, oraz w Jachówce na osiedlu
Suwajówka.
Godnym zauwaŜenia jest fakt, Ŝe pomimo katastrofalnych opadów, największych
w powiecie uwarunkowania geologiczne tego terenu nacechowane są pewną stabilnością.
Gmina Bystra-Sidzina
Nie odnotowano osuwisk katastrofalnych. Budowa geologiczna wykazuje średnie
uwarunkowania do powstawania procesów osuwiskowych. Wskaźnik osuwiskowości dla tych
terenów to 5%. Fakt nie wystąpienia większych osuwisk tłumaczymy niŜszą sumą opadów,
jaką otrzymał ten obszar.
Miasto Jordanów
Budowa geologiczna wzgórza Przykrzec powoduje, Ŝe obszar ten jest szczególnie
podatny na tworzenie się osuwisk. Na niewielkim obszarze skoncentrowane jest 16
róŜnowiekowych osuwisk. Ostatnie katastrofalne z 1949 roku. W 2002 roku stwierdzono
wystąpienie inicjalnych spękań z tendencją do dalszego rozwoju. To, Ŝe wystąpił tylko jeden
proces, tłumaczymy duŜo mniejszą skalą opadów, o około 40 mm mniejszą w skali dobowej.
Pomimo to rejon góry Przykrzec pozostaje jednym z najbardziej zagroŜonych procesami
osuwiskowymi.
Gmina Jordanów
Z gminy tej napłynęło duŜo zgłoszeń, lecz w większości przypadków dotyczyły one
obrywów brzegowych powstałych na skutek podcięć erozyjnych rzek. Klasyczne osuwiska,
w większości zwietrzelinowe, wystąpiły w Osielcu (7). Dwa z nich zasypały linię kolejową
Kraków – Zakopane. Jest to wynikiem nałoŜenia się uwarunkowań geologicznych (wskaźnik
osuwiskowości 6–10%) oraz bardzo duŜych sum opadów dobowych. Jest to drugi obok
Przykrzca potencjalny teren istotnych zagroŜeń osuwiskowych.
Miasto i gmina Maków Podhalański
Wystąpiło tu najwięcej znaczących osuwisk — około 30. Brak jest szczegółowych
danych, gdyŜ gmina nie dostarczyła sprawozdania. Najbardziej ucierpiała Makowska Góra,
gdzie wskutek ekstremalnych opadów w okolicach Zakładu Długoterminowej Opieki
114
Medycznej i Domu Pomocy Społecznej zlokalizowano około 20 osuwisk róŜnego typu
i generacji zagraŜających i niszczących obiekty oraz infrastrukturę. PoniewaŜ do tej pory na
mapach geologicznych obszar ten był wykazywany jako stabilny (wskaźnik osuwiskowości 0–
2%), głównej przyczyny upatrujemy w krytycznym przeciąŜeniu zwietrzeliny i ekstremalnym
opadzie, który „pokonał opory” wynikające z korzystnych uwarunkowań geologicznych.
Drugim rejonem koncentracji osuwisk są Kojszówka i Wieprzec. Podczas powodzi
2001 roku nałoŜyły się tu uwarunkowania geologiczne i bardzo silny opad. Jest to trzeci
obszar maksymalnego zagroŜenia osuwiskowego.
Odnotowano około 5 znaczących osuwisk w rejonie osiedla Błądzonka i Zasypnica
(w zestawieniu nie ujęto licznie zgłaszanych obrywów brzegowych). NałoŜyły się tu
uwarunkowania geologiczne i duŜa suma opadów.
Gmina Stryszawa
We wsi Lachowice na os. Zawodzie wystąpiło jedno z najbardziej katastrofalnych,
frontalnych osuwisk. Zniszczonych doszczętnie zostało kilkanaście domostw.
Pierwszoplanową rolę odegrała tu wybitnie niekorzystna sytuacja geologiczna: stok
o ekspozycji południowej, nachylenie stoku całkowicie zgodne z kierunkiem i kątem
zapadania warstw wy-kształconych w rozwoju łupkowo–piaskowcowych. Stok niezalesiony.
PrzeciąŜenie zwietrzeliny wodą spowodowało poślizg po warstwie łupka z wytworzeniem
klasycznego lustra ześlizgowego. W dolnej partii stoku nastąpiło spiętrzenie przemieszczanego materiału powodujące doszczętne niszczenie budowli. Jest to przykład, gdy
uwarunkowania geologiczne odegrały pierwszoplanową rolę, a opady - zresztą nie tak
katastrofalne jak w Makowie stanowiły dodatkowy impuls. Nie bez znaczenia było teŜ
chaotyczne obciąŜenie stoku obiektami. Stok całkowicie do wyłączenia spod zabudowy.
Na terenie tej gminy wystąpiło jeszcze 8 osuwisk, które nie spowodowały katastrof.
Obszar gminy szczególnie niebezpieczny, jeśli chodzi o osuwiska. Wymaga
opracowania kompleksowej mapy geologiczno-inŜynierskiej w skali 1:10 000.
Fot. 11–4. Osuwisko Lachowice Zawodzie
Gmina Zawoja
Do tej pory na podstawie analiz map geologicznych teren tej gminy uznawany był za
najbardziej podatny na osuwiska (wskaźnik osuwiskowości 16%).
115
W 2001 roku w Gołyni wystąpiło tylko 1 osuwisko. Tłumaczyć to naleŜy tym, Ŝe rejon
Zawoi otrzymał duŜo mniejszą dawkę opadów od ekstremów Makowa i Budzowa. Niemniej
jednak jest to w dalszym ciągu obszar najwyŜszego zagroŜenia osuwiskowego.
Gmina Zembrzyce
Wystąpiły tam 3 znaczące osuwiska z uszkodzeniem jednego budynku spowodowane
nałoŜeniem się uwarunkowań geologicznych i duŜych opadów.
11.2.4. Wnioski
1. Gminy Maków Podhalański, Stryszawa, Zawoja powinny w pierwszej kolejności
opracować mapy geologiczno–inŜynierskie w skali 1:10 000, które stanowić powinny
załącznik do planu zagospodarowania przestrzennego. Mapy te muszą być wykonane
rzetelnie, w oparciu o badania terenowe kaŜdego stoku, a nie tylko studia materiałów
archiwalnych. Powinny być opracowywane przez geologów karpackich dokładnie
orientujących się w specyfice fliszu karpackiego, a nie przez biura z innych części Polski,
którym problematyka osuwisk fliszowych jest mniej znana.
2. Wszelkie wyłączenia spod zabudowy naleŜy poprzedzić szczegółową, obszerną analizą
i uzasadnieniem.
3. Dla lokalizacji na stokach o nachyleniu powyŜej 150 naleŜy bezwzględnie Ŝądać
w warunkach zabudowy dokumentacji geotechnicznej, a w szczególnie uzasadnionych
przypadkach dokumentacji geologiczno–inŜynierskiej.
4. Edukować społeczeństwo o zgubnych skutkach nadmiernych wylesień stoków.
5. Zgodnie z nowelizacją ustawy z 27 listopada 2001 r. Prawo ochrony środowiska starosta
winien prowadzić rejestr i obserwacje zjawisk masowych
W przypadku istnienia obiektów na stokach podejrzanych o osuwiskowość, powinno być
przeprowadzone kompleksowe odwodnienie, nim dojdzie jeszcze do znamion osuwania.
Zaznaczyć naleŜy, Ŝe przeciwdziałanie skutkom uruchomionego osuwiska (palowanie,
mury oporowe, dreny) jest bardzo kosztowne i nie zawsze kończy się pozytywnym skutkiem.
11. 3. Awarie przemysłowe
11.3. 1. ZagroŜenia związane z technicznymi środkami przemysłowymi
Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. wprowadza w miejsce nazwy
dotychczas stosowanej – „nadzwyczajne zagroŜenie środowiska” problematykę pod nazwą
„powaŜne awarie” wraz z odpowiednimi regulacjami. Definicje powaŜnej awarii i powaŜnej
awarii przemysłowej określa odpowiednio art. 3 pkt.23 i 24 w/w ustawy:
powaŜna awaria - to zdarzenie, w szczególności emisja, poŜar lub eksplozja powstała w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub
więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagroŜenia
Ŝycia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagroŜenia z opóźnieniem.
Potencjalne zagroŜenia środowiska na terenie Powiatu Suskiego stwarzają głównie:
116
1. urządzenia techniczne (instalacje) w zakładach magazynujących lub stosujących
w procesie produkcji toksyczne środki przemysłowe (amoniak, produkty ropopochodne, inne chemiczne),
2. transport materiałów i substancji niebezpiecznych (toksycznych, łatwopalnych,
wybuchowych) głównie na drogach krajowych, wojewódzkich oraz szlakach
kolejowych, a takŜe rurociągami, powodując m. in. zagroŜenie zanieczyszczenia gleb
oraz poŜarowe na terenach leśnych,
3. magazynowanie materiałów i substancji niebezpiecznych.
Na terenie Powiatu Suskiego nie znajdują się zakłady o duŜym lub zwiększonym ryzyku
wystąpienia awarii przemysłowej. NaleŜy jednak wymienić takie zakłady jak:
Fabryka Osłonek Białkowych w Białce (ze względu na amoniak, kwas siarkowy,
formalina, podchloryn sodu, wodorotlenek sodu, kwas solny), Jordanowska fabryka Armatury
„Valvex” w Jordanowie (kwas siarkowy, alkohol metylowy) MZWiK Sucha Beskidzka
(podchloryn sodu), Zakład Komunalny Jordanów (podchloryn sodu), gdzie ze względu
na magazynowanie tych środków, potencjalnie moŜe wystąpić zagroŜenie środowiska.
Przez teren powiatu transport materiałów niebezpiecznych odbywa się następującymi
trasami drogowymi:
a) droga krajowa nr 98 Wadowice - Sucha Beskidzka - Maków Podhalański Jordanów - Rabka - Limanowa - kier. Nowy Sącz
b) droga krajowa nr 7 Kraków – Zakopane (w miejscowości Naprawa)
c) droga wojewódzka nr 946 Sucha Beskidzka - Stryszawa - kier. śywiec
d) droga wojewódzka nr 956 Sułkowice - Budzów - Zembrzyce,
e) droga wojewódzka nr 957 Maków Podhalański - Zawoja - Przełęcz Krowiarki Zubrzyca Górna - Jabłonka-Czarny Dunajec - kier. Nowy Targ,
Transport materiałów niebezpiecznych odbywa się przewaŜnie autocysternami.
Przewozi się głównie paliwa ciekłe (etylina, olej napędowy), gaz ciekły (propan-butan) oraz
chemikalia (amoniak, chlor, kwasy, rozpuszczalniki). Prawdopodobne skutki skaŜeń
powstałych wskutek wypadku drogowego zaleŜą od okoliczności zdarzenia i rodzaju
przewoŜonej substancji. W przypadku uszkodzeń autocysterny połączonych z wyciekiem
ciekłych substancji zanieczyszczeniu ulegnie droga, oraz pobocze. W warunkach miejskich
substancja moŜe przedostać się do kanalizacji deszczowej i tą drogą zanieczyścić wody
powierzchniowe będące zwykle odbiornikiem wód deszczowych. Niebezpiecznymi są miejsca
skrzyŜowań dróg z ciekami wodnymi, a szczególnie z ciekami wodnymi: Skawica, Skawa.
Groźniejszymi zdarzeniami są wypadki w których biorą udział cysterny wiozące
substancje gazowe, a szczególnie toksyczne. W tym przypadku moŜe dojść, w zaleŜności od
miejsca wypadku (odludzie czy teŜ miasto) do zagroŜenia Ŝycia duŜej liczby ludzi i skaŜenia
znacznego obszaru w zaleŜności od warunków meteorologicznych. W w/w układzie tras
największe zagroŜenie występuje w tych miejscowościach. gdzie zabudowa sąsiaduje
bezpośrednio z drogą komunikacyjną i są to następujące miejscowości: Zembrzyce, Maków
podhalański, Sucha Beskidzka.
Materiały niebezpieczne (substancje ropopochodne z rafinerii Płock, oraz gaz propan –
butan) transportowane są takŜe koleją, następującymi trasami: Sucha – śywiec, Sucha –
Chabówka, Sucha – Kraków.
Przez obszar powiatu nie przebiegają rurociągi paliwowe, natomiast sieć gazowa
znajduje się w Suchej Beskidzkiej, Zembrzycach, Marcówce. Potencjalne źródła zagroŜeń
środowiska:
-
117
rozszczelnienie rurociągu tłocznego w wyniku ukrytych wad fabrycznych rur, zmęczenia
materiału (szczególnie na przejściach pod torami i drogami),
uszkodzenie rurociągu w wyniku działania osób trzecich,
nieprawidłowo działająca instalacja ochrony rurociągu.
11.3.2. SkaŜenia promieniotwórcze
Źródłem skaŜeń promieniotwórczych Powiatu Suskiego w ramach zagroŜenia całego
obszaru Polski, mogą być awarie reaktorów jądrowych rozmieszczone w elektrowniach
państw ościennych. Polska, nie posiadając sama elektrowni jądrowych, ma w sąsiedztwie,
w odległości do ok. 300 km od swych granic, 11 elektrowni jądrowych (26 bloków reaktorów
energetycznych), które mogą stanowić potencjalne źródło zagroŜenia radiacyjnego.
W przypadku awarii reaktora w elektrowniach państw ościennych istnieje duŜe
prawdopodobieństwo wystąpienia zagroŜenia radiologicznego na terenie Polski. Sytuacja jest
jedynie o tyle korzystna, Ŝe w wypadku emisji pyłów radioaktywnych do atmosfery, musi
upłynąć przynajmniej kilka godzin, nim chmura dotrze do naszych granic. Dlatego teŜ Polska
zawarła z krajami sąsiednimi dwustronne umowy o wczesnym powiadamianiu o awariach
jądrowych i o współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa jądrowego.
12. Gospodarka odpadami
Program gospodarki odpadami dla powiatu suskiego stanowi odrębną dokumentację
jako załącznik do niniejszego programu.
118
13. Zmiany prawne w ochronie środowiska
W ciągu ostatnich dwunastu lat stan środowiska w Polsce uległ wyraźnej poprawie. Znacząco zmalało skaŜenie powietrza i wód zanieczyszczeniami przemysłowymi. W wielu gminach,
gdzie wybudowano oczyszczalnie, kanalizację, składowiska odpadów i gazociągi, zmalała ilość
zanieczyszczeń pochodzących z gospodarstw domowych. Nie znaczy to jednak, Ŝe nasze środowisko jest czyste, oraz Ŝe poprawa następuje równomiernie w większości gmin, powiatów czy
województw.
Uchwalona przez sejm 8 marca 1990 roku ustawa o samorządzie gminnym do zadań
własnych gmin włączyła obowiązek zaspakajania potrzeb wspólnoty w zakresie gospodarki
wodnej, ochrony środowiska i przyrody. Tak więc obowiązkiem rad gminnych, wójtów i burmistrzów stało się budowanie oczyszczalni ścieków, składowisk odpadów, kanalizacji, gazociągów czy ciepłowni. Przy realizacji tak duŜych zadań samorządy mogły liczyć na stworzone
przez państwo bardzo korzystne kredyty inwestycyjne. Kredytów udzielały Narodowy oraz
Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Fundusze te wspierały
szczególnie słabsze finansowo a zarazem aktywne gminy. Udzielano kredytów
oprocentowanych czterokrotnie niŜej niŜ w bankach, a w przypadkach terminowego
wykonania zadań umarzano od 50 do 100% zaciągniętego długu. DuŜa część gmin szansy tej
jednak nie dała rady wykorzystać. Skutkiem tego w wielu gminach na znaczne
zanieczyszczenie środowiska nie wpływa działalność duŜego przemysłu, lecz
zanieczyszczenia pochodzące z gospodarstw domowych oraz z działalności drobnych
i średnich podmiotów gospodarczych. Taka sytuacja jest teŜ w gminach powiatu suskiego.
W roku 2001 Sejm RP uchwalił pakiet ustaw odnoszących się do ochrony środowiska.
WdraŜane od 1 października 2001 roku nowe prawo ochrony środowiska dostosowane jest do
przepisów obowiązujących w krajach Unii Europejskiej. Główną pozycją tego prawa jest
ustawa z 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska. Zastąpiła ona dwie ustawy:
ustawę z 31 stycznia 1980 roku O ochronie i kształtowaniu środowiska oraz ustawę z
9 listopada 2000 roku O dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach
oddziaływania na środowisko. Ustawa centralnie ukierunkowuje system polskiego prawa
ekologicznego, wprowadzając i definiując szereg norm prawnych. Określa zasady: dostępu do
informacji o środowisku i jego ochronie, ochrony poszczególnych elementów środowiska,
przeciwdziałania zanieczyszczeniom oraz powaŜnym awariom. Precyzuje środki finansowo–
prawne ochrony środowiska, ustanawia organy oraz instytucje ochrony środowiska,
wyszczególniając zakres ich kompetencji oraz wprowadza programy dostosowawcze.
Ustawa zawiera szereg definicji, które mają zastosowanie takŜe do innych regulacji
prawnych w ochronie środowiska. Ustanawia zmodyfikowany system pozwoleń na
wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, a takŜe system opłat za korzystanie ze
środowiska, administracyjnych kar pienięŜnych oraz określa odpowiedzialność karną, cywilną
i administracyjną za naruszanie prawa o ochronie środowiska.
Nowością jest nałoŜony na rząd obowiązek opracowania i przedłoŜenia Sejmowi RP do
31 grudnia 2002 roku, projektu nowej polityki ekologicznej państwa. Po przyjęciu przez sejm
program stanie się polityką ekologiczną państwa na cztery lata. Polityka ekologiczna państwa,
na podstawie aktualnego stanu środowiska określi: cele i priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań oraz środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno–
ekonomiczne i środki finansowe. W oparciu o załoŜenia polityki ekologicznej państwa zarządy
województw, powiatów i gmin zobowiązane są opracować wojewódzkie, powiatowe i gminne
programy ochrony środowiska. Projekty tych programów opiniowane będą przez zarządy
119
jednostek wyŜszego szczebla. Sejmiki województw uchwalą swoje programy ochrony
środowiska do 30 czerwca, rady powiatów do 31 grudnia 2003 roku, a rady gmin do 30 czerwca
2004 roku.
W nowej ustawie wyeksponowano rolę państwowego monitoringu jako źródła informacji
o środowisku, zobowiązując takŜe samorządy do jego prowadzenia (przy ocenie gleb i hałasu),
bądź współfinansowania z samorządowych funduszy ochrony środowiska. Monitoring
środowiska będzie podstawową bazą informacji, niezbędnych dla opracowania planów
doprowadzania środowiska do stanu zgodnego z wymaganymi standardami. Ustawa
zobowiązuje organy ochrony środowiska do wdraŜania w formie prawa lokalnego, programów
ochrony poszczególnych elementów środowiska. Dotyczy to takŜe zmniejszania zanieczyszczeń
juŜ istniejących do poziomów standardów, które minister środowiska zobowiązany jest określić
w formie odrębnych rozporządzeń. W pierwszej kolejności wprowadzony będzie program
ochrony powietrza. Zobowiązano wojewodów do wyodrębnienia w terminie do 31 marca 2002
roku, stref, w których przekraczane są dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń. Przez strefę rozumie
się obszar powiatu lub aglomeracji powyŜej 250 tysięcy mieszkańców. Dla stref tych do 30
czerwca 2003 roku, wojewoda po zasięgnięciu opinii właściwych starostów, określi w formie
rozporządzenia, program ochrony powietrza, mający na celu osiągnięcie dopuszczalnych
poziomów substancji w powietrzu.
Ustawa normuje zasady ograniczania uciąŜliwości wynikających z prowadzonej
działalności. Odnosi się do eksploatacji instalacji i urządzeń, infrastruktury transportowej,
substancji i produktów. SłuŜą temu procedury wydawania i cofania pozwoleń na
wprowadzanie substancji i energii do środowiska, kontrola przestrzegania standardów,
moŜliwość dokonywania przeglądów ekologicznych oraz system zakazów, opłat i kar. Wśród
nowych regulacji dotyczących eksploatacji instalacji i urządzeń na uwagę zasługują:
określenie zasad odpowiedzialności za eksploatację,
określenie wymagań, które muszą być spełnione przy eksploatacji,
wprowadzenie wyŜszych wymagań dla instalacji objętych wymogiem posiadania
pozwolenia zintegrowanego (wymóg stosowania „najlepszej dostępnej techniki”),
wprowadzenie obowiązku zgłaszania właściwemu organowi ochrony środowiska zamiaru
podjęcia eksploatacji niektórych rodzajów instalacji, nie wymagających pozwolenia
(organowi przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu),
zawęŜenia do instalacji o duŜo większej mocy, obowiązku posiadania pozwolenia na
emisję gazów i pyłów do powietrza,
wprowadzenie moŜliwości określania w drodze decyzji warunków eksploatacji instalacji,
z których emisja nie wymaga pozwolenia,
wprowadzenie szerszego zakazu uŜywania urządzeń nagłaśniających,
wprowadzenie moŜliwości ustanowienia w pozwoleniu zabezpieczenia ewentualnych
roszczeń, jako warunku eksploatacji instalacji,
wprowadzenie pozwoleń zintegrowanych dla grupy instalacji mogących znacząco
oddziaływać na środowisko (jedna decyzja obejmuje warunki wszystkich rodzajów
emisji).
Spośród
regulacji
dotyczących
funkcjonowania
organów
administracji,
odpowiedzialnych za ochronę środowiska, na większą uwagę zasługuje szczegółowy podział
kompetencji. Zgodnie z artykułem 376 ustawy Prawo ochrony środowiska, organami ochrony
środowiska są: wójt, burmistrz, starosta, wojewoda i minister środowiska. Ponadto organy
Inspekcji Ochrony Środowiska wykonują zadania w tym zakresie na podstawie przepisów
ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska. W szczególności, do obowiązków wójtów
120
i burmistrzów naleŜy egzekwowanie od osób fizycznych przepisów prawa, w zakresie
zwykłego korzystania ze środowiska. Dotyczy to odprowadzania ścieków do wód lub gleby,
składowania odpadów, czy zanieczyszczania powietrza. Przysługuje im prawo przeprowadzania
kontroli, wydawania decyzji i ich egzekwowania.
Jeszcze szersze uprawnienia posiada starosta. Jest on władny do uzgadniania decyzji
w sprawach przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Uzgadnia on
wnioski (wraz z dokumentacją) oraz zakres raportów o oddziaływaniu przedsięwzięć na
środowisko, co warunkuje wydanie następujących decyzji:
decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu,
decyzji o pozwoleniu na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego oraz decyzji
o pozwoleniu na zmianę sposobu uŜytkowania obiektu budowlanego,
pozwoleń wodno–prawnych w zakresie: wykonywania urządzeń wodnych, poboru wód
podziemnych i rolniczego wykorzystania ścieków,
decyzji ustalających warunki prowadzenia robót, polegających na regulacji wód oraz
budowie wałów przeciwpowodziowych, a takŜe robót melioracyjnych,
decyzji zatwierdzających projekty scalania gruntów,
decyzji o zmianie lasu na uŜytek rolny.
Dla wymienionych powyŜej decyzji starosta określa tryb postępowania w oparciu
o wymogi ustawy Prawo ochrony środowiska i związane z nim rozporządzenia. W gestii
starosty jest teŜ szeroko pojęta ochrona powierzchni ziemi. Obejmuje ona zachowanie jej
wartości przyrodniczych, jak teŜ utrzymanie jakości gleby i ziemi na poziomie wymaganych
standardów oraz rekultywację gleb lub ziem skaŜonych. Starosta prowadzi teŜ okresowe badania
gleby i ziemi w ramach państwowego monitoringu środowiska. Do jego kompetencji naleŜy teŜ
ochrona przed hałasem. Najpóźniej do 30 czerwca 2009 roku starostowie są zobowiązani
sporządzić dla swoich powiatów mapy akustyczne. Dla terenów, gdzie poziom hałasu
przekroczy poziom dopuszczalny, rada powiatu do 30 czerwca 2010 roku uchwali program
działań, którego celem będzie dostosowanie poziomu hałasu do dopuszczalnego. Starosta
opiniował teŜ będzie projekty rozporządzeń wydawanych przez wojewodę dla stref (powiatów),
w których przekroczony został dopuszczalny poziom zanieczyszczenia powietrza. Będą to,
wydane w formie prawa lokalnego, programy ochrony jakości powietrza.
Tylko dla duŜych przedsięwzięć, mogących znacząco oddziaływać na środowisko,
właściwym organem w zakresie ochrony środowiska będzie wojewoda. Rada Ministrów,
uwzględniając moŜliwe oddziaływanie na środowisko, określi rodzaje tych przedsięwzięć
i kryteria ich kwalifikowania. Rozporządzenie to będzie kluczowe przy podziale na
przedsięwzięcia będące w gestii wojewody lub starosty.
Marszałek województwa prowadzi wykaz zawierający informacje o korzystaniu ze
środowiska przez podmioty. Dane te wykorzystywane są do ustalania wysokości opłat.
W razie nie uiszczania opłat albo uiszczania ich w wysokości nasuwającej zastrzeŜenia,
marszałek województwa wymierza opłatę w drodze decyzji, na podstawie własnych ustaleń
lub kontroli oraz wyników kontroli wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. NaleŜy
przy tym zaznaczyć, Ŝe opłaty za ścieki, gdy podmiot nie posiada pozwolenia wodno–
prawnego są pięciokrotnie większe od opłat normalnych. Podmiot korzystający ze środowiska
ustala we własnym zakresie wysokość opłaty i wnosi ją na konto Urzędu Marszałkowskiego.
W myśl niniejszej ustawy przez określenie „podmiot” rozumie się:
przedsiębiorcę w rozumieniu ustawy Prawo działalności gospodarczej (z 1999 r. Dz. U.
Nr 101, poz. 1178) oraz osoby prowadzące działalność wytwórczą w rolnictwie (uprawy
121
rolne, hodowla zwierząt, ogrodnictwo, rybactwo) lub wykonujące zawód medyczny
w ramach indywidualnej praktyki,
jednostkę organizacyjną nie będącą przedsiębiorcą (np. gminę),
osobę fizyczną korzystającą ze środowiska w zakresie, jakim korzystanie wymaga
pozwolenia (np. gdy właściciel przydomowej oczyszczalni odprowadza do wód lub gleby
więcej niŜ 5 m3 ścieków na dobę).
Wojewódzki inspektor ochrony środowiska wymierza podmiotom kary pienięŜne za
korzystanie ze środowiska niezgodne z pozwoleniami. Fakt naruszenia pozwolenia stwierdza
na podstawie własnych pomiarów lub pomiarów prowadzonych przez korzystający ze
środowiska podmiot, jeśli jest on do takich pomiarów zobowiązany.
W praktyce będzie to oznaczać, Ŝe jeśli podmiot zamierza odprowadzać ścieki do wód
lub gleby, musi od starosty (lub wojewody) uzyskać pozwolenie wodnoprawne. Pozwolenie
określa ilość i jakość odprowadzanych ścieków. Jeśli skład i ilość ścieków odpowiada
kryteriom pozwolenia, sam podmiot wylicza i płaci marszałkowi województwa opłatę
normalną za korzystanie ze środowiska. Gdy wojewódzki inspektor ochrony środowiska
stwierdzi, Ŝe kryteria zostały przekroczone, nalicza i egzekwuje od podmiotu dodatkowo
(poza opłatą normalną dla marszałka) karę pienięŜną. Jeśli natomiast podmiot odprowadza
ścieki bez pozwolenia, ma obowiązek płacić marszałkowi województwa opłatę podwyŜszoną,
to jest pięciokrotnie wyŜszą od opłaty normalnej. Z kolei, za składowanie odpadów bez
zatwierdzonej instrukcji eksploatacji składowiska, zarządzający nim płaci marszałkowi
województwa opłatę podwyŜszoną, wynoszącą za kaŜdy dzień składowania odpadów, 5%
jednostkowej stawki za umieszczenie odpadów na składowisku. Ten radykalny sposób
egzekwowania opłat za korzystanie ze środowiska bez wymaganych pozwoleń lub z ich
naruszeniem, zmusza do skutecznych inwestycji ekologicznych. Na wniosek podmiotu
zobowiązanego do uiszczenia płatności, marszałek województwa lub wojewódzki inspektor
ochrony środowiska, moŜe odroczyć ten obowiązek, jeŜeli podmiot zrealizuje
przedsięwzięcie, którego wykonanie zapewni usunięcie przyczyn ponoszenia podwyŜszonych
opłat lub kar, w okresie nie dłuŜszym niŜ 5 lat. W przypadkach, gdy terminowe zrealizowanie
przedsięwzięcia będącego podstawą odroczenia płatności, usunęło przyczyny ponoszenia
opłat, marszałek lub wojewódzki inspektor ochrony środowiska w drodze decyzji orzeka
o zmniejszeniu odroczonych opłat o sumę środków własnych wydatkowanych na realizację
przedsięwzięcia. JeŜeli odroczeniu uległy opłaty za składowanie odpadów, bez uzyskania
decyzji zatwierdzającej instrukcję na eksploatację składowiska, a przedsięwzięcie zostało zrealizowane terminowo, umorzeniu ulegnie cała odroczona opłata. Z tych teŜ powodów bardzo
waŜny jest dla tutejszych gmin sposób budowania powiatowej sortowni i składowiska
odpadów komunalnych w Suchej Beskidzkiej.
Ustawa Prawo ochrony środowiska uzupełniana jest kilkoma ustawami, z którymi
tworzy spójny zespół przepisów. Do najwaŜniejszych z nich naleŜą:
Ustawa z 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229). Wprowadza system
klasyfikowania wód, określając dla poszczególnych rodzajów wód wymagania
jakościowe. Ustala zasady ochrony wód, precyzując zakresy uprawnień poszczególnych
organów, w tym zarządów gospodarki wodnej. Zmienia zasady ustanawiania stref ochronnych
dla ujęć wody.
Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628). Wprowadza nowe zasady klasyfikowania odpadów. Nakłada odpowiedzialność za odpady na ich posiadaczy,
przy czym, posiadaczem ustawa czyni właściciela posesji, na którym złoŜono odpady. Zobowiązuje do posiadania zezwoleń na działalność wiąŜącą się ze zbieraniem, transportem,
odzyskiem i unieszkodliwianiem odpadów. Normuje obowiązek uzyskania pozwoleń na
wytwarzanie odpadów (dla instalacji wytwarzających powyŜej 1 tony odpadów niebez-
122
piecznych rocznie, bądź powyŜej 5 tysięcy ton rocznie odpadów innych niŜ
niebezpieczne), a takŜe w zróŜnicowanej formie, dla wytwórców odpadów posiadających
bądź nie posiadających instalacje, określa kiedy istnieje obowiązek posiadania decyzji
zatwierdzającej program gospodarki odpadami, a kiedy obowiązek przedkładania
informacji o wytwarzanych odpadach oraz sposobach nimi gospodarowania (art. 17).
Ustawa reguluje zasady funkcjonowania spalarni i składowisk odpadów. Nakłada na
zarządzających składowiskami obowiązki, których niespełnienie grozi odczuwalnymi
konsekwencjami. Daje prawo wójtom i burmistrzom, do wydawania w formie decyzji
posiadaczom odpadów nakazów usunięcia tych odpadów z miejsc do ich składowania nie
przeznaczonych (art. 34). Reguluje zasady postępowania z komunalnymi osadami
ściekowymi, powstającymi przy oczyszczaniu ścieków. Określa zasady prowadzenia
ewidencji odpadów.
Ustawa z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. Nr 132,
poz. 662), określa między innymi, zasady prawa egzekwowanego przez wójtów i burmistrzów, w zakresie zwykłego korzystania ze środowiska.
Ustawa z 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. Nr 63,
poz. 638), nakłada na producentów, importerów i eksporterów, obowiązek
minimalizowania masy i objętości opakowań. Ustanawia szereg obowiązków ciąŜących na
handlu detalicznym. Dotyczą one obowiązku posiadania w ofercie napojów
w opakowaniach wielokrotnego uŜytku, jeśli sprzedaje się napoje w opakowaniach
jednorazowych (w jednostkach o powierzchni powyŜej 25 m2) i przyjmowania opakowań
wielokrotnego uŜytku po produktach znajdujących się w ofercie handlowej jednostki.
Prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych po produktach znajdujących
się w ofercie jednostki o powierzchni powyŜej 2000 m2.
Ustawa z 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania
niektórymi odpadami, o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U. Nr 63,
poz. 639), wprowadza mechanizm ograniczenia uciąŜliwości odpadów z niektórych
produktów. Dotyczy to zarówno odpadów opakowaniowych, jak teŜ akumulatorów, opon,
baterii, przepracowanych olejów czy substancji redukujących warstwę ozonową. Na podmioty wprowadzające opakowania do obrotu nakłada obowiązek zapewnienia odzysku lub
recyklingu, odpadów opakowaniowych i pouŜytkowych. Od zobowiązanych do odzysku
i recyklingu egzekwowane będą opłaty produktowe w przypadkach nie wykonania
obowiązków zbiórki. Opłata ta będzie zryczałtowanym ekwiwalentem kosztów, ustalanym
w oparciu o wysokość nakładów ponoszonych dla uzyskania, ustalonego w skali kraju,
poziomu odzysku odpadów. Zgodnie z tą ustawą gminy zobowiązane są do przedkładania
sprawozdań wykazujących stopień odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych.
Akumulatory ołowiane objęte są opłatą, którą sprzedający pobierają od nabywców.
Sprzedawcy i producenci zobowiązani są do zapewnienia informacji o systemie zbiórki
zuŜytych akumulatorów.
Ustawa z 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy
o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085), precyzuje
terminy i warunki wdraŜania wymogów, zawartych w dwóch wymienionych w tytule
ustawach, wprowadza teŜ dotyczące ochrony środowiska zmiany w ustawach: z 20 lipca
1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska, z 16 października 1991 r. o ochronie przyrody,
z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane, z 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu
przestrzennym, z 27 października 1994 r. o autostradach płatnych, z 13 września 1996 r.
o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, z 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania
wyrobów zawierających azbest (zmiana informuje, Ŝe minister gospodarki, określi
w drodze rozporządzenia, sposoby i warunki bezpiecznego usuwania wyrobów
zawierających azbest), z 12 maja 2000 r. o zasadach wspierania rozwoju regionalnego.
123
13.1. Praktyczne znaczenie zmian prawnych
Analizując wdraŜane prawo ochrony środowiska rozwaŜyć naleŜy, co jego
wprowadzenie wnosi dla ludzi, którzy nie zajmują się profesjonalnie tą dziedziną wiedzy.
Chcąc to wyjaśnić, naleŜy wskazać na istotne załoŜenia nowego prawa. Dwa z nich mają
znaczenie kluczowe.
Pierwsze zakłada, Ŝe wszyscy obywatele mają prawo i moŜliwość nadzorowania
ochrony środowiska. Artykuł 19 ustawy – Prawo ochrony środowiska, zobowiązuje organy
administracji, do udostępniania kaŜdemu, znajdujących się w posiadaniu danego urzędu lub
instytucji, informacji o środowisku i jego ochronie. Przepis ten wyszczególnia 28 rodzajów
dokumentów. Powszechny dostęp do dokumentacji ułatwia skuteczność społecznego
działania, w postępowaniach prowadzonych przez organa administracji.
Drugim zasadniczym załoŜeniem nowego prawa jest nałoŜenie na gminy i powiaty
obowiązku rozwiązywania większości spraw dotyczących ochrony środowiska. Wójt, burmistrz
czy starosta są organami ochrony środowiska. Są oni władni do przeprowadzania kontroli,
wydawania decyzji i występowania w roli oskarŜycieli publicznych w zakresie określonym
ustawą Prawo ochrony środowiska. Gdy ich kontrole wykaŜą potrzebę wykonania pomiarów
lub przeciwdziałania ewidentnym zagroŜeniom powodowanym przez wskazane podmioty, na
wniosek wójta, burmistrza lub starosty włącza się Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Środowiska.
Wójt lub burmistrz ma obowiązek tworzyć w swojej gminie podstawową infrastrukturę
komunalną (kolektory, oczyszczalnie, system odbioru odpadów komunalnych), a takŜe
egzekwować by osoby fizyczne, korzystając ze środowiska nie naruszały prawa. Wójt lub
burmistrz powinien zatem zakazać właścicielom posesji, wpuszczania do gleby lub wód
powierzchniowych, nieoczyszczonych ścieków. Powinien teŜ reagować na zaśmiecanie
terenów oraz na zanieczyszczanie powietrza przez urządzenia i instalacje naleŜące do osób
fizycznych.
Nie ulega wątpliwości, Ŝe ochrona środowiska będzie skuteczną tylko wtedy, gdy
mieszkańcy gmin w sposób czytelny dawać będą wyraz oczekiwaniom, by właściwe organa
tworzyły niezbędną infrastrukturę, oraz Ŝeby wymuszały drogą administracyjną bądź karną,
zgodny z prawem sposób korzystania ze środowiska. Obecnie stan wiedzy o ekologii,
zwłaszcza w zakresie funkcjonowania prawa i kompetencji organów administracji, jest bardzo
skromny. Utrudnia to podejmowanie skutecznych działań. Dlatego teŜ ustawa – Prawo
ochrony środowiska nakłada obowiązek uwzględniania w podstawach programowych dla
wszystkich typów szkół, problematyki ochrony środowiska i zrównowaŜonego rozwoju.
Pozwoli to z czasem uświadomić duŜej części społeczeństwa, jakie uprawnienia i obowiązki
w zakresie korzystania ze środowiska ma kaŜdy obywatel oraz jak i gdzie moŜe swoich praw
dochodzić.
13.2. Zasady korzystania ze środowiska
Ustawa Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku określa zasady korzystania
ze środowiska, wyróŜniając korzystanie: powszechne, zwykłe i szczególne.
Powszechne korzystanie ze środowiska przysługuje kaŜdemu i obejmuje korzystanie
bez uŜycia instalacji, w zakresie wprowadzania do środowiska substancji lub energii oraz
korzystania z wód, w celu zaspokojenia potrzeb osobistych oraz gospodarstwa domowego,
w tym wypoczynku oraz uprawiania sportu.
124
Zwykłym korzystaniem ze środowiska jest takie korzystanie wykraczające poza ramy
korzystania powszechnego, co do którego ustawa nie wprowadza obowiązku uzyskania
pozwolenia. W przypadku korzystania z wód, jest to zaspakajanie potrzeb gospodarstwa
domowego lub rolnego z wyłączeniem następujących czynności:
nawadniania gruntów wodą podziemną za pomocą deszczowni,
korzystania z wody podziemnej, jeśli urządzenia pobierające umoŜliwiają pobór większy
niŜ 5 m3 na dobę,
korzystania z wód na potrzeby działalności gospodarczej,
wprowadzania do wód lub do ziemi oczyszczonych ścieków, jeśli ich ilość jest większa
niŜ 5 m3 na dobę.
Szczególnym korzystaniem ze środowiska, w tym z wód, wykraczającym poza
korzystanie powszechne i zwyczajne, wymagającym pozwolenia, jest w szczególności:
pobór lub odprowadzanie wód powierzchniowych albo podziemnych,
wprowadzanie ścieków do wód lub do gleby,
piętrzenie lub retencjonowanie wód powierzchniowych,
korzystanie z wód do celów energetycznych,
wydobywanie z wód kamienia, piasku, Ŝwiru oraz innych materiałów, a takŜe wycinanie
roślin z wód lub brzegu.
Za zgodą właściciela wody, w celu zaspokojenia potrzeb społecznych, rada gminy w drodze
uchwały moŜe zezwolić na wydobywanie kamienia, Ŝwiru i piasku oraz innych materiałów z wód,
w miejscach wyznaczonych, na zasadzie powszechnego korzystania (art. 34 ust. 4 – Prawo
wodne).
W celu zaspokojenia potrzeb społecznych, rada powiatu moŜe w drodze uchwały rozszerzyć
zakres powszechnego korzystania z wód powierzchniowych, ustalając jednocześnie dopuszczalny
zakres tego korzystania, ale właścicielowi wody przysługuje wtedy odszkodowanie z budŜetu
powiatu.
Właścicielowi gruntu przysługuje prawo do zwykłego korzystania z wód stanowiących
jego własność oraz z wody podziemnej, znajdującej się na jego gruncie. Prawo to nie
uprawnia do wykorzystywania urządzeń bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego.
Ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi w ramach zwykłego albo szczególnego
korzystania ze środowiska, oczyszczone w stopniu wymaganym przepisami nie mogą:
zawierać odpadów ani zanieczyszczeń pływających, związków zaliczanych do DDT, PCB
i PCI, chorobotwórczych drobnoustrojów,
powodować w wodzie zmian w naturalnej ich biocenozie, zmian naturalnej mętności,
barwy i zapachu, formowania się osadów lub piany.
Stopień oczyszczenia odprowadzanych do wód lub do ziemi ścieków normuje Załącznik
Nr 2 do Rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa
z 5 listopada 1991 r. Od 1 stycznia 2003 r. obowiązuje Rozporządzenie Ministra Środowiska
z 29 listopada 2002 r. w sprawie warunków, jakie naleŜy spełnić przy wprowadzaniu ścieków
do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska
wodnego.
Ustawa Prawo wodne z 18 lipca 2001 roku zapowiada nowe, bardziej kompleksowe
uregulowanie problemów gospodarki ściekowej.
Jednym z priorytetów prawa ochrony środowiska jest zasada, Ŝe do wód lub gleb wolno
odprowadzać tylko ścieki oczyszczone! Ścieki nie oczyszczone mogą być wypuszczane do
125
sieci kanalizacyjnej lub – gdy kanalizacji nie ma – do bezodpływowych zbiorników
nieczystości ciekłych. Obowiązek taki na właścicieli nieruchomości nakłada art. 5 ustawy
z 13 września 1996 roku o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Nadzór nad realizacją
tego obowiązku sprawuje wójt lub burmistrz. Tak więc wójt lub burmistrz powinien w drodze
egzekucji administracyjnej wyeliminować przypadki wpuszczania z indywidualnych posesji
nie oczyszczonych ścieków do wód lub gleb (art. 5 ust. 6 wymienionej powyŜej ustawy). Do
zadań gmin naleŜy teŜ prowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływowych, w celu kontroli
częstotliwości ich opróŜniania oraz prowadzenie ewidencji przydomowych oczyszczalni
ścieków, w celu kontroli częstotliwości i sposobu pozbywania się komunalnych osadów
ściekowych.
Dyrektor RZGW na mocy ustawy Prawo wodne otrzymał kompetencje w zakresie
ochrony zasobów wodnych, do których naleŜą:
1) kontrole gospodarowania wodami,
2) decyzje administracyjne
decyzje zwalniające z zakazu gromadzenia ścieków i prowadzenia odzysku odpadów na
obszarach bezpośredniego zagroŜenia powodzią,
decyzje zwalniające z zakazu wykonywania robót na obszarach bezpośredniego
zagroŜenia powodzią,
decyzje wskazujące sposób uprawy na obszarach bezpośredniego zagroŜenia powodzią,
decyzje nakazujące usunięcie drzew i krzewów na obszarach bezpośredniego zagroŜenia
powodzią
3) akty prawa miejscowego
rozporządzenia ustalające warunki korzystania z wód regionu wodnego oraz warunki
korzystania z wód zlewni,
rozporządzenia określające wody powierzchniowe i podziemne wraŜliwe na
zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszary szczególnie
naraŜone, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód naleŜy ograniczyć,
rozporządzenia ustanawiające strefy ochronne ujęć wody obejmujące teren ochrony
bezpośredniej i pośredniej,
rozporządzenia ustanawiające obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych.
Utrzymywanie czystości i porządku w gminach naleŜy do obowiązkowych zadań
własnych gmin. Gminy zapewniają czystość i porządek na swoim terenie i tworzą warunki
niezbędne do ich utrzymania, a w szczególności:
zapewniają budowę, utrzymanie i eksploatację własnych lub wspólnych z innymi
gminami:
1) instalacji i urządzeń do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów komunalnych,
2) stacji zlewnych, w przypadku gdy podłączenie wszystkich nieruchomości do sieci
kanalizacyjnej jest niemoŜliwe lub zbyt kosztowne,
3) instalacji i urządzeń do zbierania, transportu i unieszkodliwiania zwłok zwierzęcych
lub ich części,
4) szaletów publicznych.
tworzą jednostki organizacyjne zapewniające wykonanie prac związanych z utrzymaniem
czystości i porządku na terenie gminy,
zapobiegają zanieczyszczaniu ulic, placów i terenów otwartych,
126
organizują selektywną zbiórkę, segregację oraz magazynowanie odpadów komunalnych,
w tym odpadów niebezpiecznych, przydatnych do odzysku oraz współdziałają z przedsiębiorcami podejmującymi działalność w zakresie gospodarowania tego typu odpadami.
127
14. Wnioski z diagnostyki stanu środowiska
PoniŜsze wnioski zostały sformułowane na podstawie przeprowadzonej diagnostyki
stanu środowiska w powiecie suskim (podstawa „Raport...”) oraz dodatkowo autorzy
Programu uwzględnili dane z „Raportu o stanie środowiska województwa małopolskiego
w 2002 r.”, opracowanego przez WIOŚ Kraków 2003 r.
14.1.Stan środowiska przyrodniczego i stopień jego degradacji
Gleby
• Gleby na obszarze powiatu suskiego w przewaŜającej części to gleby o odczynie bardzo
kwaśnym i kwaśnym - praktycznie powyŜej 80 % gleb uŜytkowanych i wymagają
systematycznego wapnowania.
• Gleby na obszarze powiatu są zasobne i średniozasobne w przyswajalny magnez,
natomiast odznaczają się deficytem przyswajalnego fosforu i potasu.
• Stopień zagroŜenia gleb procesami erozyjnymi na terenie powiatu naleŜy do najwyŜszych
na terenie kraju
• Grunty antropogeniczne obszarów zabudowanych o zabudowie luźnej występują
praktycznie we wszystkich miejscowościach powiatu suskiego. Zabudowa zwarta
występuje na średnich i niewielkich powierzchniach, głównie w miejscowościach
Jordanów, Maków Podhalański, Sucha Beskidzka i Zembrzyce.
• Zanieczyszczenie gleb powiatu suskiego metalami cięŜkimi jest niewielkie. Na terenie
powiatu nie występują znaczące źródła zanieczyszczeń gleb metalami cięŜkimi
Odpady
• Stan unieszkodliwiania odpadów (przez składowanie) na terenie powiatu suskiego jest
niezadawalający. W związku z powyŜszym Zarządzający składowiskami decyzjami
Starosty Suskiego zostali zobowiązani do zamknięcia składowisk odpadów innych niŜ
niebezpieczne i obojętne, w tym składowiska w Makowie Podhalańskim do 15.12.2004 r.,
składowiska w Suchej Beskidzkiej do końca 2004 roku, składowiska w Zembrzycach do
końca 2005 roku.
• W przypadku składowisk odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne Fabryki Osłonek
Białkowych :FABIOS” w Białce k/ Makowa Podhalańskiego, decyzją Wojewody
Małopolskiego zarządzający nim j.w. został zobowiązany do dostosowania składowiska
do wymogów ustawy o odpadach do dnia 31 grudnia 2005 r.
• NaleŜy przeprowadzić szczegółową inwentaryzację dzikich, nielegalnych wysypisk,
składowisk w ramach gminnych planów gospodarki odpadami oraz określić ich sposób
likwidacji i rekultywacji.
• Nie prowadzi się praktycznie wydzielania strumienia odpadów niebezpiecznych ze
strumienia odpadów komunalnych.
• Szczegółowe dane dotyczące gospodarki odpadami na terenie powiatu przedstawiono
w „Planie gospodarki odpadami w powiecie suskim” jako załączniku do niniejszego
Programu.
128
Lasy
• Stan naraŜenia drzewostanu na terenie powiatu związany z emisją gazów i pyłów
przemysłowych jest praktycznie niewielki.
• Stan zdrowotny drzewostanu wyłącznie naraŜony jest na czynniki biotyczne i abiotyczne.
• Stan zagroŜenia poŜarowego lasów powiatu suskiego zaliczany jest do III najniŜszej
kategorii zagroŜenia poŜarowego, z moŜliwością zwiększenia zagroŜenia poŜarowego
związanego ze wzmoŜonym ruchem turystycznym i niebezpieczeństwem powstania
poŜaru w pobliŜu linii kolejowych Sucha – Hucisko i Sucha – Stryszów.
• Tereny mało przydatne lub wyłączone z produkcji rolniczej stanowią nowe obszary do
zalesiania zgodnie z Krajowym Programem Zwiększania Lesistości Kraju.
Walory przyrodnicze, krajobrazowe, turystyczne i rekreacyjne
• Obszar powiatu suskiego odznacza się doskonałymi walorami przyrodniczymi,
krajobrazowymi, turystycznymi i rekreacyjnymi z Babiogórskim Parkiem Narodowym,
częścią Parku Krajobrazowego Beskidu Małego, częścią Obszaru Chronionego
Krajobrazu (byłego województwa nowosądeckiego), pomnikami przyrody, zabytkowymi
parkami, pasem Beskidu Małego i Makowskiego i dorzeczem górnej Skawy.
• Na terenie powiatu w wybranych obszarach prowadzona jest ścisła ochrona gatunkowa
roślin i zwierząt.
Wody powierzchniowe
• Stan czystości wód powierzchniowych na terenie powiatu suskiego jest zły co oznacza,
według prowadzonego monitoringu jakości wód, Ŝe rzeka Skawa na odcinku od
Jordanowa do granic powiatu prowadzi wody pozaklasowe: nie odpowiadające
normatywom (kryterium fizykochemiczne), III klasy czystości (pod względem
hydrobiologicznym). W przypadku potoku Stryszawki wody odpowiadają w ocenie
ogólnej III klasie czystości (podwyŜszone zanieczyszczenia bakteriologiczne). Natomiast
w przypadku potoku Paleczka stan jakości wód nie odpowiada normatywom zarówno ze
względu na zanieczyszczenia fizykochemiczne jak i bakteriologiczne.
• Ocena wód powierzchniowych powyŜej ujęć wody przeznaczonej do picia prowadzona
przez WIOŚ w Krakowie wykazuje, Ŝe wody ujmowane dla celów pitnych dla Jordanowa
to wody kategorii A2 i A3 wymagające wysokosprawnego uzdatnienia fizycznego
i chemicznego. W przypadku pozostałych ujęć wód powierzchniowych do celów pitnych
tj. ujęć z potoków na terenie powiatu, tylko nieliczne potoki spełniają wymogi, jakim
powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w
wodę przeznaczoną do spoŜycia.
Wody podziemne
• Powiat suski naleŜy do obszarów o małym stopniu eksploatacyjnym wód podziemnych do
celów przeznaczonych do spoŜycia - 31,5 % wszystkich wód ujmowanych w sieci
wodociągowe. Jakość wód podziemnych ujmowanych przez wodociągi sieciowe
publiczne i lokalne naleŜy zaliczyć do wód wysokiej klasy Ia i Ib (Zawoja, Jordanów)
i średniej jakości, klasa II (Sucha)
• W przypadku studni przydomowych (ujmujących płytkie wody gruntowe) brak stałego
nadzoru sanitarnego, brak odpowiedniej gospodarki surowcami rolniczymi i produktami
ubocznymi (obornik, gnojowica), stan jakości wody wykazuje przekroczenia
ponadnormatywne głównie pod względem bakteriologicznym.
•
129
Na obszarze powiatu nie stwierdza się zagroŜenia zanieczyszczenia wód podziemnych
(oprócz ujęć ze studni przydomowych) związkami azotu ze źródeł rolniczych.
Jakość wody pitnej
• Najmniejszy stopień zanieczyszczenia posiada woda w ujęciach publicznych i lokalnych
• W przypadku wody studziennej jak wyŜej wodę dyskwalifikuje się za przekroczenia
dopuszczalnych wskaźników bakteriologicznych, np. pałeczki coli i coli typu fekalnego,
paciorkowce kołowe oraz inne drobnoustroje.
Powietrze
• Zgodnie z kryterium ochrony zdrowia powiat suski zaklasyfikowany jest do klasy B
(wyłącznie z powodu emisji pyłu zawieszonego) co oznacza, Ŝe na terenie powiatu naleŜy
określić obszary przekroczeń dopuszczalnych.
• Zgodnie z kryterium ochrony roślin powiat suski został zaklasyfikowany do klasy A
oznaczającej brak przekroczeń dwutlenku siarki, tlenków azotu i ozonu.
• Badania chemizmu wód opadowych w województwie małopolskim pozwalają stwierdzić,
Ŝe na obszarze powiatu suskiego występują opady o odczynie kwaśnym. NajwyŜsza
depozycja niklu w województwie wystąpiła na obszarze powiatu suskiego.
Hałas
• Na terenie powiatu suskiego nie prowadzono badań monitoringowych, kontrolnych
zagroŜeń akustycznych generowanych przez komunikację.
• Hałas przemysłowy i komunalny z terenu obiektów prowadzących działalność gospodarczą w związku z działaniami zapobiegawczymi nie powoduje uciąŜliwości dla otoczenia.
Promieniowanie elektromagnetyczne
• Na terenie powiatu suskiego nie prowadzi się monitoringu źródeł promieniowania
elektromagnetycznego niejonizującego (poza badaniami okresowymi prowadzonymi przez
operatorów sieci telefonii komórkowej odnoszących się do przekaźników), ze względu na
brak tych zagroŜeń dla środowiska, .
Potencjalne zagroŜenia środowiska
• Obszary fliszowe powiatu suskiego naraŜone są na osuwiska o róŜnym potencjale
zagroŜenia w poszczególnych gminach. Do obszarów maksymalnego zagroŜenia
osuwiskowego naleŜy zaliczyć: rejon gór Przykrzec (miasto Jordanów), gminę Jordanów,
miasto i gminę Maków Podhalański, natomiast do obszarów najwyŜszego i szczególnego
zagroŜenia osuwiskowego naleŜy zaliczyć: gminę Stryszawa, gminę Zawoja, gminę Sucha
Beskidzka. Pozostałe obszary gmin Bystra-Sidzina, Zembrzyce zaliczane są do średniego
zagroŜenia osuwiskowego, a obszar gminy Budzów z uwarunkowaniami geologicznymi
odznacza się stabilnością, mało podatną do powstawania osuwisk.
• Teren powiatu suskiego wraz z powiatem limanowskim i nowosądeckim naleŜy do
obszarów o najwyŜszym stopniu zagroŜenia powodziowego w województwie małopolskim. Największe zagroŜenie powodziowe występuje na potoku: Błądzonka, Bystra,
Cadynka, DroŜdŜyna, Grabace, Grzechynka, Jachówka, Kocońka, Królów, KsięŜy,
Kurówka, Lachówka, Marcówka, Paleczka, Skawica, Stanaszków, Stryszawka,
Tarnowskie, Toporzysko, Wątrobówka i śarnówka oraz na rzece Skawie.
• Ogólnie (nie uwzględniając zagroŜeń osuwiskowych i powodziowych) naleŜy stwierdzić,
Ŝe obszar powiatu suskiego pod względem degradacji powierzchni terenu jest w stanie
dobrym.
•
•
130
Na terenie powiatu suskiego nie występują zakłady o szczególnym zagroŜeniu dla
środowiska.
Awarie komunikacyjne mogą wystąpić jedynie jako zdarzenia losowe.
14.2. Główne zagroŜenia na terenie powiatu suskiego
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Brak odpowiednio długiej kanalizacji sanitarnej w obszarach zabudowy zwartej z odprowadzeniem ścieków do istniejących oczyszczalni (lub do nowozbudowanych).
SkaŜenie środowiska ściekami i odpadami pochodzącymi z zakładów garbarskich
Brak przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach o zabudowie rozproszonej.
Brak wyposaŜenia gospodarstw rolnych w szczelne zbiorniki i szczelne płyty (podłoŜa) na
produkty uboczne z działalności hodowlanej i rolniczej.
Bardzo wysoki udział ogrzewania gospodarstw, budynków jednorodzinnych paleniskami
węglowymi o niskiej sprawności.
Zabudowa obiektów mieszkalnych, jednorodzinnych, gospodarstw rolnych znacznie
„zestarzałymi” wyrobami budowlanymi zawierającymi azbest i potencjalna moŜliwość ich
„niefachowego” demontaŜu i usunięcia. (Pojęcie „zestarzałe” – pęknięcia wyrobów,
znacznie zerodowana warstwa powierzchniowa wyrobów azbestowych w wyniku
naraŜenia na kilkudziesięcioletnią ekspozycję na czynniki atmosferyczne).
Wysoka koncentracja obszarów fliszowych powiatu suskiego z wysokim wskaźnikiem
osuwiskowości.
Wysoki stopień zagroŜenia powodziowego powiatu.
Brak systemu odzysku, zagospodarowania i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych
ze strumienia odpadów komunalnych.
Brak infrastruktury przy drodze głównej powiatu Sucha – Jordanów – miejsca awaryjnego
przeładunku materiałów niebezpiecznych, zmniejszającego zagroŜenie dla środowiska w
wyniku wypadku komunikacyjnego.
Zwiększony stopień działań czynników abiotycznych na terenie powiatu w stosunku do
istniejącego drzewostanu.
Zjawiska zwiększonego wzrostu populacji szkodliwych owadów stanowiących zagroŜenie
dla drzewostanu.
Zwiększona obecność ludzi związanych z turystyką i rekreacją w obszarach ochrony
gatunkowej roślin i zwierząt.
Mały stopień wyposaŜenia w urządzenia ochrony środowiska obszarów szczególnie
intensywnie wykorzystywanych do rekreacji i ruchu turystycznego.
131
15. Literatura (wyłącznie do cz. I)
1.
Alexandrowicz S. W.: Holoceńskie fazy intensyfikacji procesów osuwiskowych
w Karpatach, Kw. AGH, Kraków 1996.
2.
Bober L.: Rejony osuwiskowe w polskich Karpatach fliszowych i ich związek z budową
geologiczną regionu, Biul. IG 340, Kraków 1984.
3.
Gospodarowanie w lasach drobnej własności, Praca zbiorowa pod red. A. Gorzelaka,
IBL, Warszawa 2001.
4.
Guzik W.: Monografia turystyczna Miasta i Gminy Maków Podhalański, Praca
magisterska, Kraków 1997.
5. J. Jagielak , M. Biernacka, J. Henschke, A. Sosińska: Radiologiczny Atlas Polski 1997,
Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 1998.
6.
Nemcok A.: Zosuwy w slovenskich Karpatach, Bratysława 1983.
7.
Kosman W.: Program ochrony przyrody Nadleśnictwa Sucha, RDLP, Katowice 2000.
8.
Kowal L., Świderska-BróŜ A.: Oczyszczanie wody, PWN, Warszawa-Wrocław 1998.
9.
KsiąŜkiewicz M.: Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski, ark. Sucha
Beskidzka, (1014) 1:50000, Zakład Geologii UJ, Kraków 1973.
10. KsiąŜkiewicz M.: Mapa geologiczna 1:50 000, ark. Zawoja.
11. Lasy i gospodarka leśna RDLP w Krakowie, Praca zbiorowa, RDLP Kraków 2000.
12. Michałowicz-Kubal M.: Powiat suski, Oficyna Wyd. Apla, Krosno 2002.
13. Monitoring chemizmu gleb ornych, Praca zbiorowa, Biblioteka Monitoringu Środowiska,
Warszawa 1999.
14. Monografia Zawoi, Praca zbiorowa pod red. U. Janickiej-Krzywda, Wyd. Forma, Kraków
Zawoja 1996.
15. Nasza zielona Małopolska. Program zrównowaŜonego rozwoju i ochrony środowiska
województwa małopolskiego na lata 2001 – 2015, Praca zbiorowa, Oficyna Wyd. „Text”,
Kraków 2000.
16. Ocena stanu zanieczyszczenia gleb województwa małopolskiego metalami cięŜkimi
i siarką, Praca zbiorowa pod red. M. Tokarz i K. P. Turzańskiego, Biblioteka Monitoringu
Środowiska, Kraków 1999.
17. Ochrona środowiska w województwie małopolskim w 1998 r. Urząd Statystyczny
w Krakowie, Kraków 1999.
18. Osobliwości szaty roślinnej województwa bielskiego, Praca zbiorowa pod red. A. Blarowskiego, Colgraf-Press, Poznań 1998.
19. Pagaczewski J.: Katalog trzęsień ziemi w Polsce w latach 1000-1970, Pr. Inst. Geof.,
Kraków 1972.
132
20. Park Narodowy na Babiej Górze - Przyroda i człowiek, Opracowanie zbiorowe pod red.
K. Zabierowskiego, PWN, Warszawa-Kraków 1983.
21. Pierwiastki śladowe w glebach uŜytków rolnych Polski, Praca zbiorowa, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Warszawa 2000.
22. Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Sucha na okres gospodarczy 1.01.1996-31.12.2005,
Biuro Urządzania Lasu, Kraków 1996.
23. Projekt budowlany rejonowej sortowni i składowiska odpadów komunalnych., Praca
zbiorowa, All-Con Bielsko-Biała 1999 – 2000.
24. Przyroda województwa bielskiego. Stan poznania, zagroŜenia, ochrona, Praca zbiorowa,
Colgraf – Press, Poznań 1997.
25. Radiologiczny atlas Polski, Praca zbiorowa pod red. J. .Jagielak, Biblioteka Monitoringu
Środowiska, Warszawa 1998.
26. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 1998 r., Praca zbiorowa pod
red. K. P. Turzańskiego i J. Wertza, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Kraków 1999.
27. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 1999 r., Praca zbiorowa pod
red. K. P. Turzańskiego i J. Wertza, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Kraków 2000.
28. Raport z realizacji programu „Alternatywne źródła zaopatrzenia w wodę pitną ludności
powiatu suskiego w warunkach specjalnych” J. Gołuszka, W. Kwaśny, Sucha Beskidzka
29. Stan obecny i planowanie rozwoju gospodarki wodnej w dorzeczu Górnej Wisły, Praca
zbiorowa pod red. E. Nachlik, RZGW, Kraków 2001.
30. Stan rolnictwa oraz kierunki przemian w rolnictwie i rozwoju obszarów wiejskich
województwa małopolskiego, Urząd Marszałkowski w Krakowie, Departament
Gospodarki, Rolnictwa i Infrastruktury, Kraków 1999.
31. Stan uszkodzenia lasów w Polsce w 2000 r. na podstawie badań monitoringowych, Praca
zbiorowa pod red. J. Wawrzoniak, J. Małachowskiej, Biblioteka Monitoringu
Środowiska, Warszawa 2001.
32. Strategia Rozwoju Powiatu Suskiego, Fundacja Promocji Gospodarczej Regionu
Krakowskiego, Kraków 1999.
33. Strategia rozwoju województwa małopolskiego przyjęta przez Sejmik Województwa
Małopolskiego 28 sierpnia 2000 r. - NajwaŜniejsze inwestycje do realizacji na terenie
województwa małopolskiego – propozycje na 2001 rok, Kraków 2000.
34. Strategia zrównowaŜonego rozwoju (ekorozwoju) Karpat w granicach województwa
nowosądeckiego, Opracowanie zbiorowe pod red. A. Maneckiego, PAN, Kraków 1998.
35. Szpak T., Guzik I.: Zmiany form metali cięŜkich w górnym biegu rzeki Skawy, Praca
magisterska, Bielsko-Biała 2000.
36. Świerad J.: Babiogórski Park Narodowy. Rezerwat biosfery, Wyd. PTTK „Kraj”,
Warszawa 1991.
37. Trzeci Raport Rządowy dla Konferencji Stanu Ramowej Narodów Zjednoczonych
133
w Sprawie Zmian Klimatu, Warszawa 2001.
38. Wiszniewski W.: Atlas opadów atmosferycznych w Polsce 1891-1930, PIHM, Wyd.
Kom.
39. Worszyńska J.: Karpaty Polskie. Przyroda , człowiek i jego działalność, UJ Kraków 1995.
40. www.krakow-pios.gov.pl – strona internetowa WIOŚ w Krakowie
41. www.powiatsuski.pl - strona internetowa Starostwa Powiatowego w Suchej Beskidzkiej
42. www.stat.gov.pl – strona internetowa Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie
43. www.wup-krakow.pl - strona internetowa Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie
44. Ziętara T.: Rola gwałtownych ulew i powodzi w modelowaniu rzeźby Beskidów.
Pr. Inst. Geografii, Kraków 1968.

diagnoza stanu środowiska

Transkrypt

Podobne dokumenty

GOSPODARSTWA RYBACKIE - REGION WODNY CZARNEJ ORAWY

Wieści nr 81 - Dom Pomocy Społecznej przy ul. Kluzeka w Krakowie