docściągnij - Równać Szanse
download 
Reklamacja Transkrypt
ściągnij - Równać Szanse
∞ Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej pod redakcją Danuty Daszkiewicz Katarzyny Dąbrowskiej Grzegorza Mańko Przewodnik dla osób realizujących projekty z przestrzeni komunikacji społecznej. Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży ∞ Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej przygotowali: Katarzyna Dąbrowska, Grzegorz Mańko, , Danuta Daszkiewicz Anna Jaworska, Alina Kierod, Paulina Jabłonowska, Grażyna Dokurno, Bernard Kosz, Sławomir Chodorowicz, Krzysztof Tur, Sławomir Jaskulski, Wiesław Skoczylas, Marek Mendel, Karolina Kryściak, Anna Gwóźdź redakcja: Danuta Daszkiewicz Katarzyna Dąbrowska Grzegorz Mańko Konsultacja merytoryczna: Katarzyna Koszewska Małgorzata Zabłocka Korekta techniczna: Sławomir Jaskulski współpraca: Jacek Janusz, Mariola Giera, Wiesław Bębenek korekta tekstu: Julita Rostalska CoPyRiGhT © by Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży 2008 wydawca: Stowarzyszenie ‘Dorośli-Dzieciom” ul. Szkolna 8/7 89-400 Sępólno Krajeńskie www.dorosli-dzieciom.neostrada.pl opracowanie graficzne i skład: Jowita Niemczyk +48 501 588 692 www.vision24.com.pl druk: iSBN: Publikacja wydana w ramach Programu “Równać szanse” ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności. Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ Spis treści Wstęp Laboratorium przestrzeni komunikacji społecznej .......... 5 Rozdział I Specyfika projektów realizowanych w przestrzeni komunikacji społeczej .............................................................. 9 Rozdział II Znaczenie umiejętności rozwijanych w przestrzeni komunikacji społecznej dla dobrego startu młodych ludzi w życie .............................................................................................. 17 Rozdział III Z naszych przemyśleń - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej, by wyrównywały szanse i dawały dobry start młodym ludziom w dorosłe życie? ............................................................................................... 23 Rozdział IV Efekty zrealizowanych projektów z przestrzeni komunikacji społecznej ........................................................................ 43 Rozdział V Rozwijanie wybranych umiejętności z przestrzeni komunikacji społecznej .................................................................. 51 1. Prezentacja siebie (autoprezentacja) .................... 52 2. Prezentacja działań ..................................................... 60 Rozdział VI Przykłady projektów realizowanych z przestrzeni komunikacji społecznej w Programie „Równać Szanse” ............................................................................................................. 70 Bibliografia dla realizatora projektów z przestrzeni komunikacji społecznej ......................................................................................... 81 ∞ U Wstęp Laboratorium przestrzeni komunikacji społecznej Podstawowym celem Programu „Równać Szanse” jest wspieranie inicjatyw ukierunkowanych na rozwój młodzieży. Zawsze charakteryzowała go troska o to, by realizacja projektów finansowanych w jego ramach była szansą rozwoju także dla osób, które je koordynują. od początku swojego funkcjonowania Program „Równać Szanse” wzbogacał i umożliwiał doskonalenie ludzi pracujących z młodzieżą, stwarzając szansę na zdobycie cennych doświadczeń i trening umiejętności ważnych dla organizowania pracy z młodzieżą. Dostrzegając zaangażowanie w pracę i entuzjazm ludzi reprezentujących organizacje otrzymujące dotacje, szybko doszliśmy do wniosku, że stworzenie przestrzeni, w której mogliby się rozwijać dzięki wymianie doświadczeń, jest naturalną konsekwencją naszych działań. ∞ W 2005 roku powstała Sieć Liderów Programu „Równać Szanse”, a należący do niej ludzie stali się realizatorami tego pomysłu. Aby stać się Liderem, należało spełnić dwa warunki. Po pierwsze, Liderem mogła zostać tylko taka osoba, która miała doświadczenia w realizacji projektu finansowanego w Programie „Równać Szanse”. Po drugie, zainteresowany uczestnictwem w Sieci musiał zarejestrować się, korzystając ze strony www.rownacszanse.pl. Nie przypadkiem serwis internetowy stał się ważnym elementem Sieci. Mieliśmy świadomość, że Liderami Programu staną się ludzie z bardzo różnych miejsc w całej Polsce, co znacząco utrudnia ich współpracę w innej niż wirtualna formie. obok spotkań w świecie wirtualnym Liderom zaproponowaliśmy szereg możliwości rozwoju. odbyło się kilka spotkań, w których za każdym razem brało udział kilkadziesiąt osób. Każde z nich miało swoją tematykę - od współpracy z samorządami do partnerstwa w podnoszeniu jakości pracy metodą projektu. Każde ze spotkań było poprzedzone analizą potrzeb członków Sieci. Często zwracaliśmy się z prośbą o ich sformułowanie, a przy użyciu ankiet zamieszczanych na stronie Programu udawało się nam odkryć problemy tych osób i tak zaplanować spotkania, aby umożliwić im ich rozwiązanie. Dzięki spotkaniom Sieci spośród kilkuset Liderów wyłoniła się najaktywniejsza kilkudziesięcioosobowa grupa, która z jednej strony - stale poszukiwała nowych inspiracji, z drugiej - w największym stopniu identyfikowała się z realizowaną w Programie „Równać Szanse” ideą wyrównywania szans młodzieży z małych miejscowości. Doświadczenia członków Sieci były coraz bardziej imponujące, z każdym kolejnym koordynowanym projektem (także poza Programem „Równać Szanse”) ich wiedza i umiejętności stawały się coraz bardziej unikalne. W konsekwencji przyszedł moment, w którym najbardziej aktywni Liderzy nie tylko dalej chcieli pogłębiać swoją wiedzę, ale poczuli także, że sami mają coś do powiedzenia. Było oczywiste, że zebrane przez nich doświadczenia są na tyle cenne, aby chcieć się nimi podzielić z tymi, którzy jeszcze nie mieli szansy ich zdobyć. Program „Równać Szanse” nie mógł przeoczyć tego momentu, dlatego jesienią 2007 roku zostały powołane do życia Laboratoria Tematyczne Programu „Równać Szanse”, które w zamierzeniu miały stanowić nową formę funkcjonowania Sieci Liderów – dopasowaną do potrzeb najaktywniejszych członków oraz do ich rosnących możliwości i kompetencji. inaczej niż w przypadku Sieci Liderów w jej pierwotnym kształcie, były one nastawione nie tylko na to, by wspierać aktywnych animatorów, ale także na to, by stworzyć im szansę podzielenia się swoją wiedzą z innymi ludźmi. Liderzy w pracach laboratoriów mieli wystąpić w zupełnie nowej roli - nie jako odbiorcy, ale jako aktywni uczestnicy i twórcy. Biorąc pod uwagę charakter i tematykę projektów realizowanych w Programie „Równać Szanse,” podjęliśmy decyzję o powołaniu trzech Laboratoriów. Pierwsze z nich skupiło osoby realizujące projekty w przestrzeni dziedzictwa kulturowego, ukierunkowane na odbudowanie relacji międzypokoleniowych i poszukiwanie w tradycji rozwiązań dla współczesnych problemów młodzieży. 6 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ W drugim laboratorium pracowały osoby koordynujące projekty dotyczące przestrzeni nauk ścisłych, przyrodniczych i technicznych. Trzecie natomiast podjęło pracę w obszarze komunikacji społecznej i umiejętności funkcjonowania młodych ludzi w ich społecznościach, sferze publicznej i społeczeństwie. Niniejsza książka jest wynikiem pracy ostatniego z wymienionych laboratoriów. Ze znaczeniem umiejętności społecznych w życiu i bardzo różnych szans społeczno – intelektualnych młodzieży w tym obszarze, Czytelnik będzie mógł się zapoznać w jednym z kolejnych rozdziałów opracowania. Niemniej jednak w tym miejscu warto podkreślić ich kluczową rolę w osiąganiu życiowego sukcesu, tym bardziej, że w konsekwencji opracowania nowej strategii Programu „Równać Szanse” umiejętności społeczne stały się najważniejszym elementem projektów finansowanych w jego ramach. Po siedmiu latach funkcjonowania Programu, w wyniku analizy najnowszych badań dotyczących sytuacji młodzieży w małych miejscowościach, jego cele uległy przeformułowaniu. Nowe cele i położenie większego nacisku na umiejętności społeczne wynikają bezpośrednio z przyjęcia w wizji Programu założenia o konieczności wspierania młodych nie tylko jako jednostek, ale przede wszystkim jako ludzi funkcjonujących w określonych grupach, środowiskach i społecznościach. Klucz do życiowego sukcesu tkwi nie tylko w wewnętrznych możliwościach młodzieży, ale także w jej umiejętności nawiązywania relacji z innymi ludźmi i instytucjami. Pozornie różne projekty, których koordynatorzy pracowali w tym Laboratorium, łączy właśnie orientacja na umiejętności społeczne, związane ze zdolnością do efektywnego funkcjonowania w grupie. Jednakowy cel projektów nie oznacza użycia jednakowych narzędzi. Te w różnych projektach były różnorodne. Nad umiejętnościami społecznymi można pracować z równym skutkiem, realizując projekt medialny, w którym młodzież zbiera, selekcjonuje i przetwarza informacje, a następnie je w różnej formie upowszechnia, jak i projekt artystyczny, w którym tworząc spektakl, młodzież trenuje umiejętności organizacji, publicznych wystąpień i panowania nad stresem. Ze względu na rosnące znaczenie tego typu projektów - także w nowej formule Programu „Równać Szanse”- książka ta ma nieco inną formę niż druga wydana w tej serii, poświęcona naukom ścisłym. Uczestnicy Laboratorium Przestrzeni Społecznego Komunikowania za najważniejsze zadanie uznali próbę znalezienia odpowiedzi na pytanie, jak realizować projekty w sposób, który umożliwiałby młodzieży zdobycie umiejętności społecznych. Niniejszą pozycję szczególnie warto polecić wszystkim tym, którzy rozpoczynają pracę nad swoim pierwszym projektem. Lektura książki może wiele wnieść do rozważań nad tym, co warto postawić sobie za cel projektu, jakich narzędzi użyć, aby go osiągnąć, a przede wszystkim, jak realizować działania, aby maksymalizować szansę młodzieży na rozwój w interesującym nas zakresie. 7 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej Rozdział I Specyfika projektów realizowanych w przestrzeni komunikacji społecznej ∞ Analizując projekty społeczne, często wpada się w sprzeczność polegającą na założeniu, że projekty można realizować albo po to, by ich uczestnicy z większą łatwością odnaleźli się na rynku pracy, albo po to, by nie tylko pracę, ale całe swoje życie potrafili zaplanować i przeżyć w racjonalny satysfakcjonujący sposób. To, co łączy obie te wizje, to założenie, że ostatecznym celem projektu jest dokonanie zmiany i poprawa jakości życia pojedynczej osoby. Warto odrzucić to założenie (a tym samym unieważnić wspomniany dylemat jako pozbawiony znaczenia) i podkreślić, że celem społecznych projektów nie jest suma małych jednostkowych sukcesów odniesionych przez pojedyncze osoby, ale podniesienie jakości funkcjonowania całej społeczności, w której żyją ludzie, biorący udział w projekcie. Troska o jakość funkcjonowania poszczególnych społeczności i całego społeczeństwa, o jego rosnące poczucie obywatelstwa, rozumiane jako aktywność mieszkańców w sferze publicznej, przekonanie o istnieniu wspólnego interesu i wspólnego dobra powodują, że narzędziem, które staramy się wykorzystywać, planując interwencję, jest projekt - przedsięwzięcie o charakterze grupowym. Zwiększa on kompetencje poszczególnych uczestników, ale w pierwszej kolejności jest ukierunkowany na podniesienie jakości funkcjonowania grupy. Doświadczenia ludzi realizujących Program „Równać Szanse”, a także wiele innych programów wsparcia dla lokalnych inicjatyw pokazują, że taka konstrukcja interwencji w wielu przypadkach okazuje się także dużo skuteczniejsza dla samych jednostek niż indywidualne programy wsparcia. Wynika to z faktycznie istniejących problemów. okazuje się bowiem, że dużo większym niż brak środków finansowych problemem młodzieży z małych miejscowości dla ich funkcjonowania w dużym mieście (na przykład w czasie studiów wyższych) jest brak umiejętności społecznych, umożliwiających funkcjonowanie w grupie, w nowym środowisku, poszukiwanie pracy czy utrzymanie się na studiach. Przytoczone argumenty powodują, że problematyka kształcenia umiejętności społecznych nie tylko od początku Programu „Równać Szanse” miała duże znaczenie, ale z każdym rokiem jej rola stawała się coraz bardziej istotna. W odbywającym się w 2007 roku procesie opracowania nowej strategii dla Programu, umiejętności społeczne stały się merytoryczną osią realizowanych przedsięwzięć i podstawowym kryterium oceny wniosków nadsyłanych na konkursy. Z punktu widzenia Programu „Równać Szanse” w obszarze społecznego komunikowania mieszczą się umiejętności typu: praca w grupie, a więc zdolność do określania celu pracy zespołu, podziału zadań, rozwiązywania konfliktów, mediacji, negocjacji i dochodzenia do kompromisu; prezentacja, a więc zdolności do formułowania czytelnego komunikatu, zawierającego informacje na temat, który chcemy omówić; komunikacja rozumiana jako zdolność do efektywnej wymiany informacji, umiejętności zadawania pytań i odczytywania intencji partnera w rozmowie. To także umiejętność dyskutowania, argumentacji, formułowania wypowiedzi, opanowania w sytuacji wywołującej stres. To właśnie kompetencje najbardziej istotne z punktu widzenia zdolności do efektywnego funkcjonowania w społeczeństwie. Wśród projektów zrealizowanych do tej pory w Programie zdecydowana większość zawierała w sobie komponenty, których celem był rozwój umiejętności społecznych. istnieje także duża liczba projektów, dla których ta problematyka była już na etapie planowania priorytetowa. Analizując te właśnie projekty, łatwo 10 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ zrekonstruować obraz różnego typu przedsięwzięć, zróżnicowanych ze względu na proponowane działania, obszar tematyczny, szczegółowe cele i osiągane efekty. Wiele lat wspierania tego typu projektów umożliwia stworzenie katalogu narzędzi, z których warto korzystać, realizując przedsięwzięcia o podobnym charakterze. Wśród projektów z omawianego obszaru tematycznego można wyróżnić cztery znaczące kategorie. Są to: sztuka, media, przedsiębiorczość i samorządność oraz projekty aktywizujące. W kolejnych akapitach omówione zostaną poszczególne typy projektów. Sztuka Problemem pojawiającym się w projektach realizowanych w obszarze zjawisk kulturowych jest to, że narzędziem wykorzystywanym w celu wspierania rozwoju młodzieży jest sfera wartościowa sama w sobie. Teatr, fotografia, film czy nawet hip-hop mają charakter autoteliczny (będący celem samym w sobie), a więc podejmowanie tych tematów jest wartościowe samo w sobie. W projektach społecznych nie chodzi jednak przede wszystkim o to, by podnosić kompetencje kulturowe uczestników (choć jest to bardzo ważne), ale o to, by pomóc im rozwiązać problemy związane z funkcjonowaniem w ich społecznościach. Wbrew pozorom, umiejętność rezygnacji z traktowania sztuki jako celu projektu i użycia jej jako narzędzia pozwalającego osiągnąć cele z innego obszaru pozwalają realizować skuteczne i efektywne projekty. W żadnym innym obszarze nie jest to trudniejsze, bo żaden inny obszar tematyczny nie jest równie autoteliczny jak sztuka. Pokonanie tej trudności umożliwiło jednak wielu organizacjom realizację projektów, które w rzetelny sposób przyczyniły się do wzrostu szans młodzieży z małych miejscowości na udany start w dorosłość. Doświadczenia Programu „Równać Szanse” są tego dowodem. Najczęściej realizowane projekty w obszarze sztuki to projekty teatralne, filmowe, fotograficzne, cyrkowe i muzyczne. Każdy z nich posiada swoją własną charakterystykę. Projekty teatralne angażują nie tylko młodzież zainteresowaną tą formą sztuki. Teatr jest często kojarzony przez młodzież z przekazem zupełnie niezrozumiałym, posługującym się językiem zbyt odległym, by móc stanowić istotną wartość. Projekty teatralne potrafią przełamać tę niechęć, zwłaszcza wtedy, gdy decyzję o charakterze sztuki i konkretnym scenariuszu podejmują sami uczestnicy. To zwykle początek projektu, który polega na przygotowaniu spektaklu. odmiennie niż w szkole, w dobrym projekcie udział młodzieży już na etapie planowania ogranicza ryzyko zniechęcenia. Młodzież z dużo większą ochotą angażuje się w przedsięwzięcia podejmujące tematy, które ich dotyczą. okazuje się, że teatr także może być odpowiedzią na potrzeby młodych ludzi. Udział w przygotowaniu spektaklu może stać się dla uczestników szansą na zdobycie wielu bardzo cennych umiejętności. Do podstawowych należą umiejętności zachowania się w sytuacji publicznej. Młodzież po realizacji takiego projektu dużo lepiej panuje nad sobą w sytuacji stresu związanego z wystąpie11 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ ê niem publicznym, potrafi go opanować, zna metody, które pozwalają dobrze wypaść przed publicznością. Nie bez znaczenia jest podniesienie kompetencji związanych z wyraźnym mówieniem, budowaniem swojego wizerunku jako osoby pewnej siebie. Takie cechy, kształtowane w znakomity sposób dzięki udziałowi w projektach teatralnych, są w dorosłym życiu bardzo potrzebne, a tym samym projekty teatralne okazują się świetnym narzędziem kształtowania tych cech u młodych ludzi. Podobny charakter mają projekty cyrkowe, na przykład takie, które polegają na przygotowaniu spektakli wykorzystujących taniec ognia. Taki projekt jest znakomitym treningiem zachowania w sytuacji publicznej, ale uczy także odpowiedzialności, umiejętności organizowania przedsięwzięć. Co ważne - daje także poczucie sukcesu i wzmacnia poczucie własnej wartości. Swoją oryginalnością zachęca młodzież do wzięcia udziału, a w zamian, oprócz interesującego wykorzystania czasu wolnego, pozwala także rozwijać kompetencje potrzebne w każdej pracy. Jest bardzo prawdopodobne, że żaden z uczestników tego typu projektów nie zostanie w dorosłym życiu cyrkowcem. Wielu jednak lepiej poradzi sobie w dorosłości dzięki zdobytym umiejętnościom – panowania nad stresem, prezentowania siebie i efektów swojej pracy, organizowania wydarzeń. innego typu umiejętności kształtują projekty o charakterze filmowym. Podobnie jak w przypadku projektów teatralnych, w projektach filmowych najczęściej działania skupiają się wokół przygotowania filmu. Młodzież samodzielnie lub z pomocą specjalisty przygotowuje scenariusz w oparciu o własne pomysły, organizuje plan zdjęciowy, zbiera materiał, montuje i prezentuje swój film. Naturalnym elementem takich projektów jest konieczność zapoznania się z technologią wykorzystywaną w procesie powstawania filmu – zasadami obsługi kamery filmowej, możliwościami profesjonalnego oprogramowania do montowania filmów itd. Aby zapewnić młodzieży dostęp do tego typu wiedzy, komponentem projektów filmowych są warsztaty, na których młodzież zdobywa umiejętności później wykorzystywane w tworzeniu filmu. Podstawowe działania często są uzupełniane innymi formami pracy z filmem – wspólnym oglądaniem filmów, udziałem w filmowych festiwalach. Ważnym działaniem wieńczącym tego typu projekty są pokazy przygotowanego filmu – wydarzenie, na którego sukces uczestnicy pracują przez cały projekt. Równie częstym tematem podejmowanym w projektach jest fotografia. Tu także, podobnie jak w przypadku filmu, młodzież posługuje się przede wszystkim obrazem. Projekty fotograficzne nigdy nie ograniczają się tylko do zapoznania się z techniką robienia zdjęć. Fotografie zawsze są prezentowane publicznie, młodzież organizuje wystawy, często nawiązuje współpracę z lokalną prasą, a czasem nawet z tak prestiżowymi czasopismami jak National Geographic. Wyszukanie i określenie możliwości zastosowania, zaprezentowania zdjęć, które powstają w projekcie, jest jego ważnym elementem, ponieważ daje uczestnikom poczucie, że ich praca ma dla kogoś istotną wartość. Projekty z zakresu sztuki stanowią sporą część wszystkich projektów realizowanych w Programie „Równać Szanse”. Sukcesy ich realizatorów dowodzą, że sztuka może stać się skutecznym narzędziem uczenia umiejętności zachowania się w sytuacjach publicznych, prezentacji, organizacji i wielu innych. Niezależnie od tych kluczowych z punktu widzenia misji Programu umiejętności, projekty kulturalne zwiększają także kompetencje kulturowe uczestników, dając nadzieję, że przekaz kultury dominującej stanie się dla nich bardziej zrozumiały, a przez to bardziej wartościowy. 12 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ Media Drugą dużą grupę projektów należącą do obszaru komunikacji społecznej stanowią projekty, wykorzystujące do pracy z młodzieżą możliwości, które stwarzają media. W Programie „Równać Szanse” najczęściej pojawiają się projekty dziennikarskie, polegające na tworzeniu gazety, radia lub telewizji. Zawód dziennikarza jest jednym z tych, które wymieniają młodzi ludzie zapytani o to, co chcą robić w przyszłości. Z tego powodu projekty, w których młodzież ma szansę sprawdzić, na czym w rzeczywistości polega praca dziennikarza, cieszą się dużą popularnością. Z punktu widzenia Programu „Równać Szanse” jest to dobre także dlatego, że przemyślany projekt dziennikarski może stać się znaczącą szansą na rozwinięcie wielu społecznych umiejętności. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że projekty dziennikarskie nie są łatwe w realizacji - przede wszystkim dlatego, że łatwo w czasie ich trwania wpaść w pułapkę polegającą na złym ukierunkowaniu działań. Dobry projekt dziennikarski nie polega bowiem na przyglądaniu się pracy profesjonalnych dziennikarzy (na przykład w czasie wizyt w redakcjach profesjonalnych czasopism lub rozgłośni radiowych). Tak samo jak nie sposób nauczyć się programowania poprzez przyglądanie się pracy programisty, nie da się poznać tajników pracy dziennikarza poprzez przyglądanie się pracy redakcji. Dziennikarstwa można się nauczyć jedynie w praktyce, co oznacza, że dobre projekty dziennikarskie adresowane do młodzieży nie polegają na odwiedzaniu jakiejś redakcji, ale na założeniu własnej, nawet jeśli miałaby ona nie spełniać wszystkich standardów. Najłatwiej jest założyć redakcję gazety lub młodzieżowego dodatku do gazety już istniejącej. Takich projektów jest w Programie „Równać Szanse” najwięcej. Młodzież powołuje redakcję, dzieli się tematami i rozpoczyna proces zbierania materiałów. To pierwszy ważny moment projektu - właśnie etap zbierania materiałów jest najbardziej efektywny z punktu widzenia celów Programu, ponieważ wymaga od uczestników wejścia w różnorodne relacje z innymi ludźmi, prowadzenia wywiadów, zbierania plotek, wypowiedzi, informacji. Kształtują się umiejętności prowadzania rozmów, docierania do sedna problemu, nawiązywania kontaktu, kształtuje się także wrażliwość na otoczenie, a abstrakcyjne do tej pory życie społeczności nabiera konkretnego obrazu. Drugim ważny etap w projekcie dziennikarskim to formułowanie przekazu. Zebrany materiał musi zostać przetworzony. Niektóre informacje muszą być odrzucone, inne rozwinięte. Zespół redakcyjny trenuje pracę w grupie, a w dalszej kolejności jego członkowie tworzą teksty – trenują umiejętność formułowania myśli, tworzenia zrozumiałego przekazu. Podobny proces przechodzą uczestnicy projektów radiowych. Tu także pracują jako dziennikarze, zbierając, selekcjonując materiały i tworząc teksty (w tym przypadku mówione). Dodatkowe elementy to oczywiście technika i fakt nadawania na żywo. Technicznie radio może być nadawane aż na trzy sposoby. Najłatwiej jest prowadzić audycje, korzystając z istniejącego w szkole radiowęzła. Wiele pro- 13 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ jektów ograniczało się do tego narzędzia. Ma ono jednak dwie podstawowe wady. Po pierwsze, nie wszędzie istnieje, a po drugie ma bardzo niewielkie oddziaływanie. Z tego powodu popularność zyskują projekty, których istotą jest utworzenie radia w internecie. Jest to bardzo proste, a umożliwia nadawanie audycji właściwie w każdym miejscu na świecie. ostatni sposób to emitowanie audycji młodzieżowych w rozgłośniach tradycyjnych. Zwłaszcza lokalne rozgłośnie często bez trudu godzą się na udostępnienie młodzieży części swojego czasu antenowego. Projekty społeczne nie ograniczają się jednak wyłącznie do mediów tradycyjnych, takich jak prasa i radio. Także telewizja staje się coraz popularniejsza. Trudniej tego typu projekt zrealizować, ponieważ wymaga on większych nakładów finansowych, ale dzięki wyobraźni jest to także możliwe. Nikt nie powiedział, że telewizja młodzieżowa musi być nadawana w taki sam sposób jak telewizja publiczna lub komercyjne stacje. Przytoczmy dwa przykłady. W jednym z projektów młodzież filmowała wydarzenia lokalne i tworzyła z nich serwis informacyjny, który nagrany na płyty CD był dołączany do lokalnej prasy. Każdy miał okazję odtworzyć go w swoim komputerze. Wydawanie takiej płyty zaplanowano w cyklu miesięcznym. W innym projekcie młodzież tworzyła kroniki filmowe i wyświetlała je przed pokazami filmów w lokalnym kinie. W krótkim czasie okazało się, że to kroniki zbierają większą publiczność niż same filmy. Jak widać, dziennikarstwo filmowe jest interesujące zarówno w czasie tworzenia, jak i w czasie oglądania. ostatnim typem projektów dziennikarskich są projekty polegające na tworzeniu stron internetowych i zamieszczaniu na nich aktualności z miejscowości. Wbrew pozorom, takich projektów jest jednak niewiele, mimo że tworzenie stron i ich stała aktualizacja są działaniami prowadzonymi w niemal każdym projekcie. Zwykle są to jednak działania pomocnicze, rzadziej stanowią o charakterze projektu. interesującym przykładem może być projekt, który polegał na tworzeniu strony z aktualnościami z trzech miejscowości, jednak wyróżniał go fakt, że strony były stale wyświetlane na monitorach umieszczonych na witrynach sklepów spożywczych w trzech sąsiedzkich wsiach. Strona była podzielona na trzy sekcje, w każdej z nich pojawiały się informacje na temat jednej z wsi. Taki projekt, obok roli, jaką odegrał w procesie kształtowania umiejętności społecznych uczestników, miał także istotne znaczenie dla integracji trzech wsi i przełamywania wzajemnej niechęci bazującej w dużej mierze na stereotypach. Samorządność i przedsiębiorczość istotnym elementem funkcjonowania we współczesnym świecie jest wchodzenie w relacje z instytucjami. Kształceniu umiejętności funkcjonowania w świecie instytucji i urzędów służą projekty z zakresu przedsiębiorczości i samorządności. oba tematy są względnie popularne, oba jednak są trudne, ponieważ - w przeciwieństwie do mediów i sztuki - nie są tak interesujące dla młodzieży. Możliwe jest jednak takie ich skonstruowanie, by młodzież z chęcią w nich uczestniczyła. 14 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej Projekty z przedsiębiorczości nie muszą być - i w Programie „Równać Szanse” nie są - nudnymi wykładami z podstaw ekonomii i procedur zakładania oraz prowadzenia firmy. Projekt jest przestrzenią, w której młodzież może z powodzeniem nie tylko dowiedzieć się, jak założyć firmę, ale także w wirtualny sposób po prostu to zrobić - samodzielnie lub w grupach sporządzić biznesplan, przejść wszystkie procedury w urzędach i poprowadzić wirtualnie swoją działalność. Taka konstrukcja projektu pozwoli nie tylko na dostarczenie wiedzy o zakładaniu i prowadzeniu przedsiębiorstwa, ale wytrenuje też umiejętność kontaktu z instytucjami, pozwoli zebrać pierwsze doświadczenia w świecie urzędów i przepisów. W podobny sposób – w praktyce – można uczyć samorządności. Projekty mające na celu zapoznanie młodzieży z zasadami funkcjonowania demokracji często są teoretyczne, a tym samym nie tylko nudne, ale także niepotrzebne z punktu widzenia młodych uczestników. Najbardziej praktyczną formą uczenia demokracji są szkolne wybory, które jednak wciąż nie są niczym więcej niż zabawą, udawaniem, iluzją. Projekty zrealizowane w Programie „Równać Szanse” dowodzą, że można jednocześnie osiągnąć dwa cele – stworzyć przestrzeń, w której młodzież może realnie zapoznać się zasadami demokracji i samorządności, a także przywrócić sens uczniowskiemu samorządowi. Wymogiem jest jednak pozostawienie młodzieży obszaru, w którym będzie mogła sama decydować o sobie. Czym innym jest bowiem symulacja, a czym innym wspólny proces podejmowania decyzji prawdziwie ważnych. Projekty aktywizujące opisując projekty z obszaru komunikacji społecznej, nie sposób pominąć jeszcze jednego typu projektów - trudnego w opisie przede wszystkim dlatego, że wyróżniają się nie tematyką, ale metodą pracy z młodzieżą. Projekty aktywizujące młodzież to przedsięwzięcia charakteryzujące się określoną formą, a nie określonym tematem. To projekty, w których zasada podmiotowości, włączania uczestników w procesy zarządzania projektem, jest akcentowana ze zdwojoną siłą. Jej realizacja dotyczy już pierwszego zadania w każdym projekcie, a więc wyboru jego tematyki. odpowiedzialność za ten wybór spada na młodzież, która dzięki temu czuje, że projekt jest naprawdę odpowiedzią na jej potrzeby i zainteresowania. W dalszych etapach realizacji jest on jedynie katalogiem form i narzędzi do wykorzystania w trakcie omawiania wybranego projektu. od 2008 roku kształcenie umiejętności społecznych stanowi główny cel Programu „Równać Szanse”. Wnioski płynące z naszych doświadczeń jednoznacznie wskazują umiejętności społeczne jako obszar największego zróżnicowania młodzieży z małych środowisk i tej z dużych miast. Dlatego też Program w swojej nowej odsłonie na tym właśnie obszarze się koncentruje. ∞ ~ 15 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej Rozdział II Znaczenie umiejętności rozwijanych w przestrzeni komunikacji społecznej w ułatwianiu młodym ludziom dobrego startu w życie. ∞ Szybko zmieniająca się rzeczywistość społeczna stawia przed młodymi ludźmi nowe wyzwania. Wielu rodziców, osoby pracujące z młodzieżą zadają sobie pytania: jak projektować działania, by zapewnić młodym ludziom lepszy start w ich dorosłe życie? Które z podejmowanych działań są istotne dla ich przyszłości? Jako osoby zaangażowane w pracę z młodymi ludźmi, zdajemy sobie sprawę, że większość kompetencji, które pozwalają młodym ludziom efektywnie, umiejętnie i sprawnie funkcjonować w życiu, to kompetencje społeczne, takie jak: umiejętność nawiązywania relacji z innymi, podejmowania konstruktywnych interakcji z otoczeniem, pracy w zespole i negocjacji, umiejętność autoprezentacji i wywierania wpływu społecznego. Z tymi kompetencjami ściśle związane jest poczucie wartości; im wyższy poziom kompetencji społecznych, tym wyższe poczucie wartości. Wiemy, że dzisiejszy świat, współczesna cywilizacja opierają się na zdolności współpracy z innymi, prowadzeniu wspólnych działań. Ludzie są nam niezbędni do szczęścia i spełnienia, warto więc z nimi współpracować, jeśli chcemy zrealizować wyznaczone zadania i postawione cele życiowe. Człowiek jest istotą społeczną, więc jego poczucie szczęścia i pełni zależy od umiejętnego i sprawnego kontaktowania się z innymi ludźmi. Kompetencje społeczne ważne są praktycznie w każdej sytuacji życiowej i zawodowej. Analizując ogłoszenia o pracy, możemy się przekonać, że takie umiejętności jak komunikatywność, współpraca w zespole, otwartość na zmiany są powszechnie oczekiwane na rynku pracy. UWażaMy, że UMIejętnoŚcI z PRzeStRzenI KoMUnIKacjI SPołecznej PozWalają MłodyM lUdzIoM: nawiązywać kontakty, wyrażać swoje myśli, przekonania, pragnienia, uczucia, wymieniać informacje, uzyskiwać pomoc, akceptację, wsparcie. Nasze sukcesy czy porażki, zadowolenie bądź przeżywane stresy zależą w dużej mierze od tego, w jaki sposób nawiązujemy kontakty, prowadzimy rozmowy, czyli komunikujemy się z innymi ludźmi. Umiejętność skutecznego porozumiewania się jest bardzo ważna dla każdego młodego człowieka; zapobiega izolacji, wspiera współpracę, zwiększa autonomię, a przez to kształtuje zdolność do prawidłowego rozwoju. efektywnie współpracować w grupie rówieśniczej, zawodowej i w zespole zadaniowym. Młodzi ludzie potrafią stworzyć zgrany zespół. Umieją zadbać w równym stopniu o realizację zadania, jak i o dobre relacje z uczestnikami, są otwarci na pomysły innych, chętnie dzielą się pomysłami i planami, nie szukają rywali. 18 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ Konstruktywnie radzić sobie ze zmianą. Młody człowiek jest lepiej przystosowany do zmian życiowych, nie boi się ich, przyjmuje zmianę jako proces naturalny, który towarzyszy człowiekowi. Postrzega go raczej jako rozwój niż zagrożenie. Zmiana środowiska, szkoły, uczelni, zakładu pracy, miejsca zamieszkania czy zmiana przyjaciół nie są tragedią, lecz kolejnym wyzwaniem, krokiem w życiu, który należy wykonać, by się rozwijać. aktywnie szukać partnerów, sojuszników w środowisku. Młody człowiek potrafi przekonać społeczność do swoich wizji, poglądów, działań. Nie jest sam ze swoimi pomysłami, lecz potrafi włączyć się w ich realizację, wchodzi dzielnie w interakcje ze swoim środowiskiem, szuka partnerów, widzi potrzeby nie tylko swoje, ale także innych. Rozumie, że realizacja pomysłów jest często uzależniona od tego, czy zostanie zaakceptowana przez partnerów, przez środowisko czy sponsorów. tworzyć korzystny wizerunek swojej osoby w oczach odbiorców, pracodawców, otoczenia. Młodzi ludzie potrafią zaprezentować swoje kompetencje, umiejętności, mocne i słabe strony w najkorzystniejszy, efektywny dla siebie sposób. Umiejętność ta jest bardzo ważna w rozmowach kwalifikacyjnych na wymarzone studia, rozmowach z przyszłym pracodawcą, jak również w sytuacjach ekspozycji społecznej, np. prezentacji na konkursach, konferencjach, podczas wystąpień publicznych. Dzisiaj już minęły czasy pt. „odkrywajcie mnie, spójrzcie, jaki jestem dobry”. Świat oczekuje od nas precyzyjnego określania kompetencji, umiejętności, cech charakteru, ustosunkowania się do słabości. ☺ Stosować szeroki wachlarz zachowań, w zależności od potrzeb i sytuacji. Młodzi ludzie w wyniku naturalnych treningów społecznych poznają bardzo wiele sposobów zachowań, uczą się, jak można zareagować na daną sytuację, jak się zachować, co powiedzieć, jak nawiązać rozmowę, jak prowadzić konwersację, jak zareagować. Charakteryzują się większą plastycznością zachowań, potrafią odpowiednio zachować się w zależności od sytuacji, osób i otoczenia. Pozwala to na swobodne prowadzenie rozmów, obniżenie stresu związanego z kontaktami społecznymi, otwiera drzwi do wielu ciekawych miejsc i spotkania nieprzeciętnych ludzi oraz prowadzenia rozmów w swoim środowisku o najtrudniejszych sprawach związanych, np. z przeszłością. 19 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ osiągać postawione cele, wierzyć we własne możliwości. Młodzi ludzie poprzez poznanie samych siebie, poznanie swoich mocnych i słabych stron zaczynają wierzyć w siebie; wyzwala się w nich energia, która pozwala na wytyczanie realnych, adekwatnych do możliwości celów życiowych i ich realizację. Stagnacja zamienia się w działanie, niemoc przeobraża się w energię. Poczucie własnej wartości, wiedza o sobie, (że coś potrafię, że nie jestem gorszy) stają się motorem do działania w środowisku, w szkole, w przyszłej pracy. Z biernej osoby młody człowiek staje się aktywnym dla siebie i innych. Nie jest już „nikim”, jest osobą świadomą siebie, której łatwiej jest odnaleźć się i zrealizować w otaczającym świecie. odkrywać pasje, zainteresowania. Kontakty z ludźmi, doświadczanie różnorodności, wiara we własne możliwości pozwalają na odkrycie swoich pasji, zainteresowań. Wiele potencjału drzemie w każdym z nas - musimy tylko pozwolić odkryć go w sobie i rozwinąć. zachwycać się różnorodnością świata i poszerzać granice tolerancji. Świat dla ludzi z kompetencją tolerancji jest ciekawszy, bardziej różnorodny, daje większe szanse współdziałania bez względu na odrębne światopoglądy i filozofie życiowe. Postrzegają oni różnorodność jako potencjał szans, a nie jako konieczność. Młodzi ludzie, którzy chcą w życiu realizować swoje cele, spełniać swoje marzenia, powinni mieć warunki do trenowania tych umiejętności w wielu naturalnych sytuacjach. Szczególnie jest to ważne dla młodzieży z małych miast i wsi, która ma ograniczone możliwości naturalnego treningu społecznego. Powodem są ograniczenia środowiska lokalnego, np. brak dostępu do instytucji, specjalistycznych ośrodków, a zarazem brak zwykłych sytuacji, w czasie których nawiązuje się kontakty interpersonalne z różnymi osobami. Mieszkając w małej miejscowości, zna się z reguły wszystkich jej mieszkańców, nie ma więc potrzeby i sposobności, aby każdego dnia na nowo prezentować swoją osobę. Młodzież nie uczy się w sposób nautralny umiejętności prezentacji i autoprezentacji, ponieważ na co dzień nie ma okazji, aby te umiejętności doskonalić. Środowisko lokalne wsi i małej miejscowości na ogół prezentuje postawę bierności, wszelkie nowinki budzą jego nieufność, słabo angażuje się w nowe pomysły, ciężko wprowadza się w nim zmiany i innowacje. Życie toczy się według znanego schematu, w którym nie ma miejsca na spontaniczność czy szukanie nowych wyzwań. Taka postawa nie sprzyja kształceniu u młodzieży zachowania nacechowanego aktywnością, zaangażowaniem. Uczy bardziej przebywania z boku i obserwowania tego, co może się wydarzyć. W małych miejscowościach nie ma zbyt dużych możliwości rozwijania swoich talentów, pasji i zainteresowań. Nie jest to tylko kwestia braku samych możliwości, ale i samoświadomości środowiska, aby taki talent rozwijać. Brak szansy spróbowania – to również brak odkrycia tych dyscyplin, w których młoda osoba może czuć się dobrze. Brak sukcesu, poczucia bycia w czymś 20 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ dobrym, powodują zaniżenie samooceny i zniechęcają do podejmowania prób aktywności. Często dodatkowo pojawia się poczucie niższej wartości, przeświadczenie, że jest się kimś gorszym niż osoby z dużego miasta. Realizując od wielu lat projekty w zakresie wyrównywania szans młodych ludzi, zdajemy sobie sprawę z tego, że tylko systematyczna, profesjonalna nauka umiejętności interpersonalnych i społecznych w projektach Programu RS przyniesie oczekiwane rezultaty. Nie jest to zapewne łatwe; sami wiele razy napotykaliśmy przeszkody, dopadały nas wątpliwości, w jaki sposób te cele zrealizować. W następnym rozdziale dzielimy się więc z Wami naszymi przemyśleniami, związanymi z realizacją projektów z przestrzeni komunikacji społecznej oraz wskazujemy na zagrożenia, które warto wziąć pod uwagę, by realizowane przez nas projekty przynosiły oczekiwane efekty. Udział młodzieży w projektach realizowanych w przestrzeni komunikacji społecznej może rozwijać jej odporność psychiczną. E. Grötberg (2000, s. 14) definiuje odporność jako zdolność do „zapobiegania, minimalizowania lub pokonywania szkodliwych efektów doświadczanego nieszczęścia”. Jej zdaniem, dzieci czerpią z trzech źródeł odporności: „ja mam”, „ja jestem” i „ja mogę”. obszar „ja mam” dotyczy ludzi, którzy udzielają dziecku wparcia, którzy je kochają, od których uczy się nowych umiejętności. „Ja jestem” dotyczy tego, jak dziecko myśli o sobie, natomiast „ja mogę” związane jest z umiejętnościami, jakie posiada. Uczestnictwo w projektach jest dla młodzieży okazją do wzbogacenia źródeł jej odporności psychicznej. Podczas realizacji projektu towarzyszą jej osoby, które udzielają wsparcia, od których może uczyć się nowych umiejętności, którym na niej zależy („ja mam”). Wielokrotnie otrzymuje ona pozytywne informacje zwrotne dotyczące rezultatów podjętego działania, posiadanych umiejętności, cech. Prowadzący, posługując się językiem akceptacji, ujawnia też własne uczucia, które rodzą się pod wpływem zachowań młodzieży. Nawet jeśli te uczucia są przykre, to informacje zwrotne przekazywane młodym ludziom są zgodne z optymistycznym stylem wyjaśniania. Wskazują na konkretne i zmienne przyczyny zachowań, nie zaś na przyczyny tkwiące w ich cechach charakteru czy zdolnościach. informacje te pomagają rozwijać świadomość mocnych stron („ja jestem”). W trakcie realizacji projektu młodzież wielokrotnie podejmuje działania (tj. aktywność na forum grupy, współdziałanie, zgłaszanie własnych pomysłów, informowanie innych o swoich uczuciach i potrzebach). Podejmowanie tych działań po uprzednim przygotowaniu i wspieraniu młodzieży w trakcie ich realizacji jest okazją do rozwijania tych umiejętności (ja-mogę). 21 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej Rozdział III Z naszych przemyśleń jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej, by wyrównywały szanse i dawały dobry start młodym ludziom w dorosłe życie? ∞ Projekty z przestrzeni komunikacji społecznej: medialne, teatralne, artystyczne, obywatelskie dostarczają uczestnikom i prowadzącym wiele radości, a także możliwości realizowania i wyrażania siebie. Stanowią jednak również wyzwanie dla realizatorów, by podejmowane działania były efektywne i stały się bogatym zapleczem, z którego młody człowiek może korzystać w przyszłości. Dlatego, zanim rozpoczniemy działania, warto przemyśleć z młodymi ludźmi pomysły, zastanowić się nad sposobem ich realizacji, zaplanować każde przedsięwzięcie. Nasze zamierzenia nie mogą być przypadkowymi działaniami, lecz przemyślanym tokiem zdarzeń prowadzącym do zamierzonego celu. W planowaniu działań powinniśmy kierować się zasadami jakości. Zaliczamy do nich: zasadę „pracy zespołowej” Przy planowaniu projektów angażujemy w podejmowane działania różne podmioty i osoby. Wzajemne uzupełnianie się wiedzą i dzielenie się doświadczeniami zapewniają większą trafność podejmowanych decyzji przy planowaniu projektu. Każda decyzja podejmowana w zespole powinna być wynikiem dyskusji. zasadę „ciągłego doskonalenia” Zasada „ciągłego doskonalenia” wymaga systematycznego szukania przyczyn powstających problemów, tak aby projekt na wszystkich etapach swojego „życia” był możliwie najlepszy. zasadę „unikania błędów” Zasada „unikania błędów” oznacza konieczność podejmowania na etapie planowania projektu działań umożliwiających zaplanowanie stałego i bieżącego monitorowania osiągania celów, by ewentualne odstępstwa od zaplanowanych działań wychwytywać w jak najwcześniejszym stadium. Aby projekty realizowane w tej przestrzeni faktycznie wyrównywały szanse edukacyjne młodzieży z małych środowisk, muszą być tworzone przy jej współudziale. osoba tworząca projekt powinna dokonać analizy potrzeb i zasobów środowiska. Umożliwi jej to prawidłowe określenie celów projektu. Będą one wtedy skierowane na rozwijanie u młodych ludzi tych umiejętności, które są dla nich ważne z punktu widzenia późniejszego funkcjonowania w dorosłym życiu, a także przygotują ich do konkurowania na rynku pracy. Ważnym celem, który powinien być osiągany w projektach Programu „Równać Szanse”, jest odkrywanie przez uczestników samych siebie, ujawnianie własnych, głęboko ukrytych zdolności, kompetencji i pasji. Często bywa tak, że młodzież zachowuje się pasywnie, nie podejmując żadnych działań, wychodząc z założenia, że do niczego się nie nadaje. Wprowadzając pewne zabiegi stymulujące, koordynator może sprowokować uczestników projektu do wyjścia poza przyjęte przez nich do tej pory standardowe zachowanie, co będzie procentowało właśnie podniesieniem samooceny. Rozbudowanie z kolei wiary we własne siły jest podstawą, aby realizować trudne, niekonwencjonalne zadania. Należy przy tym podkreślić, że sukces osiągnięty przez młodych ludzi będzie tym większy, im większa będzie ich 24 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ samodzielność. istnieją oczywiście obawy, czy dadzą sobie radę ze stojącym przed nimi zadaniem. Jednak projekty realizowane przez nas do tej pory potwierdzają tę tezę. Na spotkaniach laboratorium komunikacji społecznej podjęliśmy dyskusję nad tym, na co warto zwrócić uwagę, zaczynając realizację projektu; co jest istotne w realizacji projektów w tej przestrzeni, na jakie zagrożenia warto zwrócić uwagę, co zrobić, by je minimalizować oraz nie powielać błędów. Zastanawialiśmy się nad tym, jak przekazać wiedzą wynikającą z kilku lat działania w Programie „Równać Szanse”, jak możemy się podzielić naszym doświadczeniem z wszystkimi, którzy chcą działać na rzecz wyrównywania szans edukacyjnych lub rozpoczynają realizację projektów w tym obszarze. Powyższe kwestie będą przedmiotem rozważań w tym rozdziale. PlanUjąc RealIzację PRojeKtU z PRzeStRzenI KoMUnIKacjI SPołecznej, WaRto zadać SoBIe PytanIa: PytanIe 1 ? Na jakie umiejętności społeczne projekt będzie nastawiony? Przystępując do planowania projektu z zakresu wyrównywania szans młodych ludzi z małych miast i wsi, opartego na pasjach, zainteresowaniach artystycznych, fotograficznych, teatralnych, często zapominamy o rzeczywistych celach naszych działań w zakresie wyrównywania szans edukacyjnych. Jesteśmy pochłonięci działaniami związanymi z twórczością, wytworem dzieł, przygotowywaniem artykułów, wywiadów, wystaw, folderów, spotkań. W ferworze myśli i działań zapominamy zadać sobie kluczowe pytania: Po co to robimy? W jaki sposób to, że młodzi ludzie tańczą, malują, fotografują, występują, odgrywają różne role, tworzą dzieła wpłynie na ich kompetencje społeczne? Czy fakt uczestnictwa w projekcie pomoże im w lepszym stracie życiowym? Planując więc projekt, warto zastanowić się nad tym, jakie cele związane z kompetencjami społecznymi młodych ludzi nasz projekt będzie rozwijał; jakie możliwości stwarza obszar naszych pasji do rozwoju umiejętności ważnych w życiu młodego człowieka. U Wskazówka: Sprawdź czy projekt: umożliwia młodym ludziom samopoznanie, odkrywanie mocnych i słabych stron; czego młodzi ludzie mogą się o sobie dowiedzieć, uczestnicząc w projekcie, czy jest szansa na wyzwolenie wiedzy o sobie, której nawet nie są świadomi; 25 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ daje możliwości ćwiczenia autoprezentacji, wystąpień publicznych, ekspozycji społecznej w różnych sytuacjach; rozwija umiejętność konstruktywnej pracy w grupie, w zespole, uczy nawiązywania satysfakcjonujących kontaktów z innymi, czerpania radości z sukcesów i siły do wspólnego pokonywania trudności; daje możliwości aktywnej współpracy ze środowiskiem, wchodzenia w różnorodne relacje z osobami pełniącymi ważne funkcje społeczne, nawiązywania współpracy z różnorodnymi instytucjami działającymi w środowisku; tworzy takie sytuacje, w których młody człowiek uczestniczący w projekcie będzie miał okazje poczuć dumę z realizowanych działań - czy powie o sobie: „potrafię”, „dam radꔄnie jestem gorszy”; umożliwia ćwiczenie komunikacji, wyrażania swoich myśli, przekonań, prowadzenia dyskusji, zrozumienia dla różnorodności; daje młodym ludziom przestrzeń do realizacji własnych przedsięwzięć, czy rozwija umiejętności planowania i realizacji pomysłów; pozwala na odkrycie pasji, zainteresowań, drzemiącego potencjału. Zdajemy sobie sprawę, że bardzo trudno zrealizować projekt, który będzie rozwijał wszystkie przedstawione umiejętności. Dlatego warto się zastanowić, które z nich najpełniej mogą być realizowane w projekcie i wybrać te najtrafniejsze, np. projekty teatralne dają szerokie możliwości ćwiczenia autoprezentacji, ekspozycji społecznej, wystąpień publicznych; projekty dziennikarskie, radiowe umożliwiają szersze ćwiczenie komunikacji, prowadzenia dyskusji, aktywnej współpracy ze środowiskiem; artystyczne z kolei mogą rozwijać umiejętności prezentacji dzieła, realizowania przedsięwzięć, np. zorganizowania wystawy. Ważne jest jednak, aby uczestnictwo we wszystkich projektach dawało młodym ludziom satysfakcję, radość, poczucie, że uczestniczą w czymś ważnym, aby budowało ich pozytywny obraz siebie i zrozumienie, że są częścią społeczności, na którą mają wpływ, że mogą uzyskać od niej wsparcie i w niej się odnaleźć. Rozważając wybór umiejętności, które chcemy rozwijać w projektach wyrównujących szanse edukacyjne, należy zwrócić jeszcze uwagę na to, by cele projektu były związane z umiejętnościami, które są najsłabiej rozwinięte u młodych ludzi w naszym środowisku. Warto więc przeprowadzić wstępną diagnozę tych umiejętności poprzez obserwację, wywiady, badanie ankietą, sondaże. Formułując cel projektu, pamiętajmy, iż powinien on być: konkretny (dobrze sformułowany, aby każdy mógł go zrozumieć i dowiedzieć się, co chcemy osiągnąć), mierzalny (aby doprowadzić zadanie do końca, trzeba znać odpowiedź na pytanie: skąd będziemy wiedzieli, że osiągnęliśmy cel i po czym to poznamy?), 26 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ uzgodniony (musi istnieć zgoda i porozumienie co do stawianych celów; cel powinien wynikać z przeprowadzonych wcześniej badań i analiz, a nie z indywidualnych przeczuć i odczuć osoby wypełniającej formularz wniosku o dotację), realistyczny (możliwy do osiągnięcia w świetle rozpoznanych szans i zagrożeń oraz mocnych i słabych stron organizacji), określony w czasie (możliwy do osiągnięcia w określonym czasie). ? PytanIe 2 Jaką metodą chcemy rozwijać wybrane umiejętności? Metoda to sposób, w jaki chcemy osiągać założone cele. Może nią być teatr, np. teatr, ognia, drama, fotografia, plastyka, rzeźba, gazeta, radio (np. radio internetowe), muzyka, kuglarstwo i wiele innych, które tylko przyjdą do głowy, a wpasują się w potrzeby i pasje. Wybór przyjęcia określonej metody do osiągnięcia celu uzasadniamy, wskazując, że metoda jest: stosowna (metoda jest stosowna, jeśli odpowiada misji naszej organizacji, postawionemu celowi i założonym rezultatom; musi ona także uwzględniać oczekiwania beneficjentów, partnerów lokalnych i ewentualnych sponsorów), efektywna (w jakim stopniu gwarantuje osiągnięcie celu ), adekwatna (czy jest dopasowana do naszych możliwości i potrzeb uczestników), wydajna (jaki jest stosunek nakładu sił i środków do przewidywanych zysków). Wybór metody jest więc uzależniony: od pasji młodych ludzi, które należy poznać, od efektywności samej metody w odniesieniu do założonych celów, od możliwości i zasobów naszych organizacji. U Wskazówka Diagnozuj potrzeby młodych ludzi i pytaj o pasje. Młody człowiek często nie ujawnia swoich pasji, bo nikt go nie pyta, czy je ma. 27 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ Wykorzystuj naturalne sytuacje, np. biwaki, spotkania, by zaobserwować pasje młodych. Szkoła, lekcje, przerwy nie dają często szansy na odkrycie tego, czym się młodzi interesują. Ważne jest więc wykorzystanie naturalnych spotkań w klubach, na biwakach, wycieczkach, by porozmawiać w swobodny sposób o tym, co młodych ludzi „kręci”, co ich fascynuje, o czym marzą, co ich pasjonuje. istotne jest, by nabrali pewności siebie i poczuli, że to, czym się zajmują, jest ważne i ciekawe. Lepiej pytać o pasje niż o zainteresowania. Zamienne sformułowanie pytania przynosi nieoczekiwane efekty. W przypadku pytania o zainteresowania pojawiają się odpowiedzi związane z kołami zainteresowań: komputer, sport, muzyka lub po prostu brak zainteresowań. Pytając o pasje, uzyskujemy w tej samej grupie zupełnie inne odpowiedzi; możemy się dowiedzieć, że jest wśród nas pasjonat motorów, znaczków pocztowych, aniołków, wędkowania, urządzeń technicznych, starych odbiorników radiowych itd. z życia wzięte W trzeciej klasie liceum na spotkaniu dotyczącym przygotowania projektu „Nasze talenty” wszyscy dowiadują się, że Jacek gra na saksofonie. Wszyscy spędzali z nim prawie 3 lata po kilka godzin dziennie i nikt nie przypuszczał, że Jacek ma tak ciekawą pasję. Dziewczyny pytały, dlaczego te umiejętności i zainteresowania ukrywał, dlaczego nic nie powiedział. Jacek stwierdził : bo nikt mnie o to nie pytał. Docieraj indywidualnie, spraw, by ci, którzy mają „wiersze w szufladach”, zyskali pewność siebie. Młodzi ludzie mają wiele pasji - może to być gra na gitarze, pisanie wierszy czy rysowanie. W grupie nie zawsze chcą się tym podzielić, bo nie są pewni, czy to, co robią, spodoba się innym, boją się, że mogą zostać wyśmiani. Warto więc zachęcać indywidualnie tych wszystkich, którzy w wolnych chwilach piszą wiersze, tworzą muzykę, zbierają najdziwniejsze rzeczy, by podzielili się tym z innymi. Może wówczas odkryją, że jest więcej osób w ich środowisku o podobnych zainteresowaniach, może ich pasja będzie impulsem dla innych młodych ludzi, którzy zafascynują się daną aktywnością i będą chcieli się też w tym realizować - tak powstanie projekt. z życia wzięte Projekt „Teatr ognia” powstał po tym, jak jeden z młodych ludzi, zafascynowany różnymi akrobacjami związanymi z tym żywiołem, ukończył warsztaty z tego zakresu i zaczął realizować swoją pasję. Wokół niego, jak atomy, momentalnie skupili się młodzi ludzie, którzy chcieli tak jak on w ten sam sposób - się realizować. obecnie z małej grupy osób powstał profesjonalny zespół „Fire Mime", który ma osiągnięcia nie tylko w Polsce, ale również za granicą w konkursach międzynarodowych. 28 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ Zorganizuj spotkanie grupowe. Można zorganizować spotkanie z młodzieżą na temat jej potrzeb, pasji, zainteresowań. Grupa nie powinna liczyć więcej niż 20-30 osób. Potrzebny nam będzie blok flipchartowy i markery. Spotkanie potrwa ok. 2 godzin. Na początku poinformujmy o celu spotkania, np. przygotowaniu projektu opartego na ich autentycznych pasjach i zainteresowaniach. Następnie zapytaj młodzież: czego jej brakuje w środowisku, jakie ma potrzeby? odpowiedzi zapisuj na flipcharcie. Młodzież zwróci uwagę na brak kina, klubu młodzieżowego, basenu itp. Ten etap należy prowadzić do wyczerpania odpowiedzi. Zwracamy uwagę, że samo istnienie instytucji w środowisku nie stanowi o zaspokojeniu potrzeb młodych ludzi. Może być przecież dom kultury, w którym nie dzieje się nic interesującego dla młodzieży, może być kino, lecz filmy wyświetlane są rzadko, a ich tematyka nie trafia do młodych. Najważniejsze jest to, jaką te instytucje mają dla nas ofertę, jakie możliwości przed nami roztaczają, na ile my mamy wpływ na powstanie tej oferty. Następnie młodzi ludzie w grupach dostają zadanie: „Gdybym był menadżerem młodzieży, jaką ofertę bym dla niej przygotował?” Swoje propozycje zamieszczają na dużych kartkach i prezentują grupie. Młodzież może również wybrać najciekawszą ofertę. W ten sposób mamy okazję wyłonić konkretne pasje, zainteresowania, potrzeby młodych ludzi. odkrywaj pasje poprzez dobre przykłady. Każde środowisko posiada zasoby, jakimi są pasjonaci. Trzeba tylko do nich dotrzeć, trochę poszperać, popytać i zorganizować z nimi spotkania, wystawy, warsztaty, na które zapraszamy młodych ludzi. Być może zachwycą się tym, co inni z pełnym zapałem robią. Młodzi ludzie często potrzebują doświadczania nowych dziedzin, by odkrywać w sobie zainteresowania, zgodnie z powiedzeniem: „Jak mam powiedzieć, jak coś smakuje, skoro tego nie jadłem?” z życia wzięte W projekcie „Prowincja Nieprowincjonalna” realizatorzy zorganizowali giełdę, na której prezentowali się młodym ludziom różni pasjonaci; w taki sposób młodzież sama dokonywała wyboru tych aktywności, które ją zainteresowały, były ciekawe, intrygujące. 29 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ PytanIe 3 Jakich realizatorów, ekspertów, profesjonalistów potrzebujemy, by osiągnąć cele? ? U Młodzi ludzie z małych miast potrzebują wszystkiego, co najlepsze, by wyrównać swoje szanse w stosunku do rówieśników z miasta. Nie możemy sobie pozwolić na byle jakość, prowadzenie zajęć, warsztatów przez osoby pracujące nieprofesjonalnie. Jeśli zależy nam, by młodzi poczuli dumę z realizacji projektu, budowali pozytywny obraz siebie, odkrywali mocne strony, zarażali się pasjami, odkrywali swoje zasoby, to osoby, które zaprosimy do realizacji projektu, powinny być ekspertami w swojej dziedzinie. Niezapomnianym przeżyciem dla uczestników naszych projektów była praca z reżyserem, plastykiem, redaktorem, prezenterem, aktorem, ćwiczenie w teatrze, w redakcji, w pracowni plastycznej, w studiu radiowym. Warto więc zadbać o to, by młodzi w naszych projektach też tego doświadczyli. Ważnymi osobami dla młodych ludzi są również realizatorzy, instruktorzy, koordynator projektu. istotne jest, by dawali im oni przestrzeń do działania, pozwalając być aktywnymi współrealizatorami projektu. Wskazówki Jako realizator bądź przewodnikiem, animatorem. Młodzi ludzie, by rozwijać umiejętności społeczne, potrzebują wspierających dorosłych, którzy będą ich przewodnikami, doradcami, animatorami działań. Uczenie nowych umiejętności niesie z sobą strach, lęk, zniechęcenie. W projektach teatralnych, medialnych, obywatelskich czy artystycznych młodzi ludzie często eksperymentują z różnymi sposobami zachowań, ćwiczą ekspozycję swojej osoby w środowisku, na scenie, koncertach, występach, spektaklach, spotkaniach. Potrzebują więc dorosłych, którzy będą ich wspierali, podtrzymywali na duchu, pokazywali, co już robią dobrze, a nad czym wspólnie mogą popracować. Dorośli w projektach społecznych muszą dać młodym przestrzeń, oddać im aktywność, muszą pozwolić im na popełnianie błędów, bo na etapie nauki ich się nie uniknie. Każdą fazę projektu - od planowania do realizacji - młodzi powinni realizować sami pod okiem dorosłego, który pomoże w razie trudności. im więcej realizuje dorosły - tym bardziej on się rozwija, im częściej oddaje aktywność młodym - tym bardziej dba o rozwój ich umiejętności. Dorosły przewodniku, daj możliwość doświadczenia młodym ludziom sprawczości i mobilności działania. 30 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ Zaproś konstruktywnego eksperta. Wiedza eksperta jest bardzo ważna, jednak powinien on posiadać dodatkowo inne cechy, które sprawią, że młodzież przyjmie tę wiedzę i wykorzysta ją w przyszłości. Ekspert powinien być komunikatywny, musi umieć przekazać swoją wiedzę i doświadczenie w jasny i prosty sposób. Używanie specjalistycznego słownictwa, którego nikt poza nim nie rozumie, szybko zniechęci i sprawi, że spotkanie, zajęcia będą niezrozumiałe i nudne. Warto zadbać o to, by ekspert był również pasjonatem danej dziedziny. Plastyk, redaktor, specjalista od tworzenia wizerunku (public relations), aktor, grafik, artysta, reżyser, instruktor tańca, psycholog, trener, pasjonat dziedziny, którą się zajmuje, będzie potrafił porwać młodych ludzi, pokaże im szerszy obraz świata, zaciekawi, wyzwoli w nich energię do działania i rozwoju. Nie chodzi tutaj o to, by nasi uczestnicy projektu byli profesjonalnymi aktorami, redaktorami, artystami. Chcemy jedynie powiedzieć, że tacy ludzie pomogą młodym uczestnikom projektu odkrywać świat, wychodzić poza schematy, czerpać z tego radość. Ekspert powinien wiedzieć, jak wprowadzić swoją wiedzę w życie. Żywiołem młodzieży jest działanie. Ważne, by ekspert, który pracuje z młodzieżą, potrafił wskazać proste przykłady wykorzystania zdobytych przez młodzież informacji. Powinien umieć zachęcić ją do rozmowy, do zadawania pytań, przedstawiania własnego zdania, do dyskusji, wymiany spostrzeżeń i poglądów. Rozwija to umiejętność komunikowania, wyrażania myśli, prowadzenia dyskusji, które są kluczowe w wyrównywaniu szans. PytanIe 4 Jak i gdzie szukać sprzymierzeńców, jakie zasoby możemy wykorzystać w realizacji projektu? W planowaniu projektów z przestrzeni komunikacji społecznej warto przeprowadzić diagnozę lokalnych zasobów i potrzeb; sprawdzić, jacy lokalni artyści, jakie instytucje działają w naszym środowisku, czym się zajmują, czy mogłyby pomóc w realizacji projektu i w jaki sposób. Należy pamiętać o wszelkich instytucjach i firmach czy osobach prywatnych, zbadać potrzeby kulturalne mieszkańców (poprzez spotkania czy wywiady), zastanowić się, jak wykorzystać pozytywne relacje z otoczeniem. Młodzi ludzie poznają przez to zasoby swojego środowiska, wiedzą, z kim należy prowadzić rozmowy, by zorganizować wystawę, promować swoje młodzieżowe radio, przeprowadzić debatę itd. Uczą się, jak uzyskać wsparcie U U ? 31 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ społeczne dla realizacji swoich pomysłów, jak poszukać sponsora, jak uczyć się łączyć swoje potrzeby z potrzebami środowiska. Pamiętajmy o tych ostatnich. Rodzice mogą być dla nas nieocenionym zasobem. Może odkryjemy rodziców, którzy są redaktorami, drukarzami, grafikami, psychologami, sołtysami lub pasjonatami. Rodzic może stać się ekspertem, który pomoże zrealizować działania w projekcie. Warto spojrzeć na rodziców nie tylko od strony ich kompetencji organizacyjnych (opieka na wycieczkach, pieczenie ciasta, porządkowanie), ale także od strony ich potencjału. W naszych projektach często odkrywaliśmy rodziców pasjonatów, którzy z zapałem włączali się do działań. ? PytanIe 5 Jak realizować działania? U Realizację poprzedzamy zaplanowaniem działań w projekcie. Powodzenie jego realizacji jest uzależnione w 70-80% od rzetelnego zaplanowania, przemyślenia (zasada Paretta), więc od tego warto zacząć. Realizacja projektu niesie z sobą również wiele niespodzianek, które warto wcześniej przewidzieć. od sposobu przeprowadzenia działań zależy, czy projekt będzie przygodą dla młodych, i czy w trakcie jego poszczególnych etapów osiągniemy to, co jest w projektach wyrównujących szanse najważniejsze: rozwój umiejętności. Dzielimy się z Wami kilkoma wskazówkami, które mamy nadzieję, ułatwią Wam realizację projektów. Wskazówki Planuj działania z młodzieżą. Planowanie przeprowadzamy z młodzieżą, gdyż w ten sposób młodzi uczestnicy projektu uczą się, jak można takie zadanie zrealizować. Należy pozwolić młodzieży samodzielnie zaplanować działania w ramach realizacji projektu, ewentualnie wskazać ryzyko, jakie wiąże się z zaplanowanymi działaniami i pozwolić znaleźć możliwości przeciwdziałania temu ryzyku. Młodzież powinna zacząć od planowania krótkich działań, np. spektaklu teatralnego czy wystawy. Plan powinien być połączony z podziałem obowiązków dotyczących promocji, realizacji i dokumentowania działań. Można pomóc młodzieży w planowaniu, ale nie powinno się jej wyręczać. Działania służą osiągnięciu celu projektu, którym jest wyrównywanie szans, a więc nauka samodzielnego planowania i podejmowania decyzji jest tutaj niezwykle ważna. Możecie wykorzystać kartę planowania, którą my stosowaliśmy w naszych projektach. Zamieszczamy ją poniżej wraz z przykładem. 32 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej Działanie Czynności Wybranie sposobu prezentacji Wybranie dzieł Wybranie miejsca wystawy Aranżacja, projekt wystawy Przygotowanie wystawy naszych dzieł Kontakt z osobami Instytucjami, które pomogą nam uzyskać zgody, wesprzeć działanie Promocja wystawy (jaka promocja, do kogo skierowana, …) Przeprowadzenie promocji, zaproszenia… Opieka nad osobami odwiedzającymi wystawę, poczęstunek kto, czym się zajmuje podczas wystawy Wystawa Ewaluacja działań-jak sprawdzimy czy cele zostały osiągnięte ∞ Osoby Uwagi/ odpowieTermin zagrorealizacji dzialne żenia za realizację Jola, Ania 20.09 Kasia Ania 25.09 Sebastian Ania Patrycja, Karina 25.09 10.10 Klara, Ksawery 15.10. Beata, Patryk 15.10 Beata, Patryk 30.10 Jola, Sebastian 3.11 Wszyscy, Według rozdzielonych zadań 30.11 30.11 U U Sprawdź kalendarz lokalnych imprez. Planując działania, warto byśmy z naszymi uczestnikami sprawdzili kalendarz imprez kulturalnych. Można wpasować się w imprezy już zaplanowane i uniknąć sytuacji, w której nasze działania w projekcie będą konkurowały z innymi działaniami kulturalnymi. Deleguj działania, a nie narzucaj ich. Planując, pamiętajmy, że zadania, które wykonują uczestnicy naszych projektów, powinny być przez nich samodzielnie wybierane. Rola koordynatora, dorosłego w projekcie polega na tym, że inicjuje sytuacje wybierania przez uczestników zadań, ról. określa wspólnie z młodzieżą, co jest do zrobienia, jakie czynności należy wykonać, by zrealizować działanie, przedsięwzięcie. Pamiętajmy o tym, że to młodzi ludzie samodzielnie deklarują i wybierają czynności. Koordynator czuwa, by jedna osoba nie miała zbyt 33 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ wiele czynności, i by wszystkie role były rozdzielone. Jeśli pojawiają się trudności, moderuje rozwiązanie problemu, np. „Mamy problem - dwie czynności nie zostały wybrane; co zrobić?” Rolę Julii w naszym spektaklu chcą grać 3 osoby - co teraz? To młodzi generują rozwiązania. U U W projektach z przestrzeni społecznej bardzo ważne jest, by dorosły nie przydzielał zadań, ról, np.: „Julię zagra Patrycja, zaproszenia przygotuje Jacek, redaktorem gazety będzie Kazio”. Role, np. w projektach radiowych, medialnych, teatralnych, powinny być obsadzane na zasadzie delegowania zadań, a nie narzucania. To młodzi je określają. Stają się wówczas odpowiedzialni za zadania, są bardziej zaangażowani w ich realizację. Zacznij od zbudowania zespołu, grupy. W projektach z przestrzeni społecznej ważne miejsce zajmuje praca grupowa. Zespół nie tylko uczy współpracy, odpowiedzialności, ale w zespole łatwiej przezwycięża się trudności; np. młodzież łatwiej pokonuje tremę, prezentuje siebie, motywuje się do działania. Jedną z najistotniejszych cech pracy w grupie jest wzajemne wsparcie. Dzięki temu pojedynczym osobom łatwiej pokonać trudności. W zespole młodzież mobilizuje się wzajemnie; każdy ma do wykonania określone zadanie, za które jest odpowiedzialny. Zespół potrzebuje lidera. Z naszego doświadczenia wynika, że jeśli w projektach, zadaniach nie wyłonił się lider, to grupa się rozpadała lub gorzej wykonywała zadania. Dobrze jest, gdy lidera naturalnie wyłania grupa. Funkcję tę mogą pełnić kolejno różne osoby. Wiemy, że warto dać się młodym ludziom sprawdzać w różnych rolach. Nie należy im ich narzucać, muszą je sami odnaleźć, inaczej nie będą się dobrze czuli w grupie, nie będą się identyfikowali z powierzonymi zadaniami. Role mogą ewaluować w zależności od rozwoju grupy - dzięki temu każda z osób ma szansę sprawdzić się w różnych rolach w grupie i wybrać tę najkorzystniejszą dla siebie, w której czuje się najlepiej. Przygotuj miejsce. Młody człowiek potrzebuje sceny, na której będzie mógł się ćwiczyć, konfrontować, prezentować. Przygotuj miejsce, na którym może zaistnieć. Może ona być różnie rozumiana, np. jako: prezentacja siebie kolegom w szkole, klubie, świetlicy, prezentacja dla rodziców, prezentacje dla społeczności lokalnej na ulicy, rynku, wystawy, występy przed szerokim audytorium , prezentacje na forach regionalnych. 34 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ Ważne, żeby ona była. Tylko możliwość autentycznego zaprezentowania siebie, swoich działań, ćwiczenia się w tym w różnych wymiarach i przestrzeniach daje młodym uczestnikom szanse na przeżycie dumy, wzmocnienia swojej wartości i rozwinie w nich umiejętności związane z ekspozycją społeczną i prezentacją. Planując więc projekt lub rozpoczynając działania w projekcie, pamiętajcie, by dać młodym kawałek „ziemi”, „przestrzeni” do zaistnienia. U Akceptuj. Młody człowiek na etapie rozwoju umiejętności szuka akceptacji. Często potrzebuje potwierdzania swoich umiejętności. Nazywaj więc słownie to, co już potrafi, potwierdzaj etap doskonalenia umiejętności, dawaj wsparcie, gdy jest na etapie wysiłku, by opanować coś nowego. Należy doceniać młodego człowieka; jeśli nawet zrobi coś źle, jeśli rola, którą odgrywa, nie jest jeszcze idealna, jeśli witraż przez niego wykonany nie jest jeszcze doskonały, a artykuł wymaga poprawek - pamiętaj, że się starał, pokaż mu, jak zrobić to lepiej. Młodzi ludzie bez motywacji nie będą uczestniczyć w projekcie. Projekt służy temu, by jego uczestnik mógł się czegoś nauczyć, by odkrywał swoje mocne strony. Wspieraj go w tym i chwal za każde, nawet niewielkie osiągnięcia. Młodzież na obszarach wiejskich ma często zaniżone poczucie własnej wartości, wywołane stereotypowym postrzeganiem przez osoby z miasta. Dlatego też często potrzebuje dodatkowej motywacji, choćby w formie „dobrego słowa”. W projektach artystycznych, medialnych, teatralnych młodzi ludzie z małych miejscowości mają często syndrom bezradności wyuczonej: mówią, że nie potrafią rysować, malować, odgrywać ról, występować i nie próbują tych aktywności. Wynika to często z oceny szkolnej. Ważne jest więc pokazanie im radości z tworzenia, bawienia się kolorami, eksperymentowania ze słowami, kształtami. W realizowanych projektach Programu RS mamy w tym zakresie duże możliwości i warto tego nie zmarnować. U Twórz sytuacje rozwijające wyobraźnię. W realizacji projektów społecznych każda sytuacja może być okazją do pobudzania kreatywnego myślenia, do spontaniczności w produkowaniu pomysłów. Pobudzaj więc na każdym kroku młodych ludzi do tworzenia nietypowych rozwiązań. Spytaj się o możliwość niecodziennego wykorzystania zwykłej rzeczy (np. kamienia). Wszystkie wynalazki powstały dzięki nieschematycznemu myśleniu. Bądź animatorem pobudzającym do kreatywnego myślenia i działania. Twórz sytuacje, w których młody człowiek będzie mieć okazję do zachwycania się rzeczami zwykłymi i pokazywania ich w niezwykły sposób, np. fotografowanie drzwi. Rozwijaj wrażliwość artystyczną, gdyż pozwala ona dostrzegać piękno w rzeczach zwykłych. Nie jest ważne, jakim sprzętem się fotografuje, ważne jest pokazanie tego, czego inni nie dostrzegają - pokazanie subiektywnego obrazu świata 35 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ U U U U młodzieży. Jeśli pojawi się problem, daj jej narzędzia i możliwość samodzielnego wymyślenia sposobu jego rozwiązania. Twórz warunki do tolerancyjności, pokazuj różnorodność i sposoby dyskutowania o tym, co różni. Nietolerancja wynika z niewiedzy. Boimy się tego, czego nie znamy. Warto w projekcie pokazywać różnorodność, zaplanować spotkanie z osobami o niestandardowych zainteresowaniach lub poświęcone innej kulturze. To otworzy młodzież na różnorodność. Zapoznaj z różnymi technologiami. Młodzież w projekcie powinna mieć szanse poznania różnych nowoczesnych technologii dotyczących teatru, radia, informatyki, plastyki, dziennikarstwa. Spotkania można prowadzić z użyciem komputera i rzutnika multimedialnego czy tablicy interaktywnej. Projekty powinny zapewniać młodym ludziom możliwość operowania różnorodnymi programami komputerowymi. W działaniach projektu warto zaplanować użycie nagłośnienia, komputerów, aparatu cyfrowego czy kamery. Zadbaj o obiektywizm. obiektywizm to trudna sztuka. Warto o niego zadbać szczególnie w realizacji projektów radiowych, dziennikarskich. Ważne zagadnienie w projektach dziennikarskich, radiowych: jak zachować obiektywizm, jak pokazywać rzeczywistość wielopłaszczyznową. Aby zachować obiektywizm, trzeba pamiętać, żeby przedstawiać poglądy różnych stron. Można np. każdy artykuł poddać dyskusji autora i innych członków zespołu redakcyjnego. Jeśli opisywana jest sprawa konfliktowa, warto wysłuchać i zapisać argumenty wszystkich stron, nie oceniać, tylko przekazywać informacje. Po napisaniu artykułu można jeszcze raz spotkać się ze stronami i zapytać, czy zgadzają się z interpretacją przekazanych przez nie informacji, czy autoryzują swoje wypowiedzi. Nie należy pozwalać na wykorzystywanie młodzieży realizującej działania do indoktrynacji. Należy pokazywać jej problemy z różnych punktów widzenia, uświadamiać, że nic nie jest albo czarne, albo białe. Nauczy to młodych ludzi tolerancji na odmienne poglądy. Pomoże im wyrobić własny, dojrzały światopogląd, nieulegający obecnym trendom, modom czy wpływom osób trzecich. Wyciągaj wnioski na przyszłość. Realizacja projektu to radość, przeżycia związane z sukcesem, to wysiłek, ale też trudne chwile. Coś się nie udaje, pojawiają się nieprzewidziane problemy. Jest to istotny etap projektu, z którego można wyciągnąć wnioski na przyszłość. Ważne, żeby każdy, kto realizuje projekt rozwijający umiejętności społeczne, zdawał sobie sprawę, że nie popełnia błędów 36 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ tylko ten, kto nic nie robi. Życie niesie nam wiele sytuacji, w których idzie coś nie tak. W projektach wyrównujących szanse ważne jest, byśmy młodych ludzi nauczyli konstruktywnego podejścia do błędów. Nie sam błąd jest istotny, tylko to, czy jest on dla nas źródłem wiedzy o sobie i życiu. Czy to, że młodzi uczestnicy projektu poszli przeprowadzić wywiad i nie tak ułożyli pytania, to dla nich koniec świata? Nie, to doświadczenie, które im pokazuje, że na kolejny wywiad muszą doprecyzować pytania tak, by uzyskać właściwe informacje. Dla nas jako koordynatorów, osób dorosłych realizujących projekty, ważne jest, byśmy potrafili wyciągać wnioski z realizacji zadań, by doświadczenia z jednego projektu były dla nas bazą do lepszej realizacji następnego. ? PytanIe 6 Jakie zagrożenia warto przewidzieć w realizacji projektów rozwijających umiejętności społeczne? Realizując projekty, napotkaliśmy różne trudne sytuacje, które były zagrożeniem dla realizacji celów służących wyrównywaniu szans młodych ludzi. Zebraliśmy te, które najczęściej pojawiały się w realizacji naszych projektów. Mamy nadzieję, że ich świadomość pozwoli Wam ich uniknąć i zareagować we właściwym momencie. Pogrupowaliśmy je w 3 kategorie: - zagrożenia związane z grupą, - zagrożenia związane z prowadzącym, - zagrożenia inne (związane z zapleczem, ze środowiskiem). ! zagrożenia związane z grupą: Uczestnicy niezdrowo rywalizują o różne funkcje, role w grupie. Każdy uczestnik powinien być odpowiedzialny za swoją część zadania; to pozwoli uniknąć rywalizacji. Należy uświadomić młodym ludziom, że każdy element zadania jest tak samo ważny, że bez niego nie zostaną osiągnięte zamierzone rezultaty. Docenienie każdej funkcji - osoby odgrywającej rolę, dbającej o nagłośnienie itd. - pozwala zaspokoić potrzebę akceptacji i ważności. Ważne jest uświadomienie członkom grupy, że mają wspólny cel do osiągnięcia i razem powinni do niego dążyć. Każda osoba w grupie jest równie ważna i ma prawo wyrazić swoje zdanie. 37 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ ! Młodzież nie zna technik porozumiewania się, przekrzykuje się, nie słucha siebie. Podczas spotkania zespołu ważne jest przestrzeganie określonych zasad komunikacji. Jedna osoba mówi w danym czasie na dany temat. Dzięki temu nikt nie będzie się przekrzykiwać. Każda osoba ma prawo powiedzieć o swoich potrzebach, wyrazić swoją opinię na jakiś temat. Nie przerywamy sobie. Ponadto jesteśmy dla siebie życzliwi, nie krytykujemy siebie nawzajem, tylko dyskutujemy nad konkretnym problemem. Jeżeli czegoś nie rozumiemy, to zadajemy pytanie bądź parafrazujemy (wypowiadamy czyjąś opinię w taki sposób, jak ją zrozumieliśmy). ! Pojawia się konflikt w grupie. Konflikt często pojawia się w grupie. Należy być świadomym, że konflikt w grupie pojawi się prędzej czy później. Ważne jest, żeby każda osoba potrafiła i mogła wyrazić swoje uczucia oraz potrzeby bez krytykowania i obrażania innych. Konflikt powinien zjednoczyć grupę, nastawić na wspólne rozwiązanie problemu. Należy rozwiązywać go od razu, gdy tylko się pojawi. Konfliktu nie można tłumić, nie zauważać, ponieważ nagromadzone przykre emocje w końcu eksplodują i wówczas może być za późno na rozwiązanie problemu. Dlatego ważne jest, aby pokazywać młodym ludziom konstruktywne sposoby radzenia sobie w sytuacjach trudnych (mediacje, negocjacje, kompromis). Rola animatora w sytuacjach konfliktowych to dbanie o komunikację w grupie, wyrażanie i nazywanie emocji, tworzenie przestrzeni do wypowiedzi każdego z członków z grupy, wspólne poszukiwanie rozwiązań. Sytuacje konfliktowe wymagają od prowadzących wielu umiejętności, które mogą oni rozwijać w warsztatach kształcących umiejętności interpersonalne. ! Lider autokrata, buduje wizerunek gazety, audycji, przedstawienia, tylko jego wizerunek działań się liczy. Warto moderować sytuacje tak, by decyzje odnośnie poszczególnych etapów realizacji zadań podejmować wspólnie w grupie, poddawać pod dyskusje pomysły lidera i zachęcać go do wysłuchania opinii oraz wspólnego podejmowania decyzji. Uświadamiamy w ten sposób, że jesteśmy zespołem. Takie sytuacje sprzyjają rozwijaniu u osób z cechami liderskimi innego, konstruktywnego modelu kierowania grupą i zespołem. ! Jedna osoba ma za dużo obowiązków - istnieje zły podział ról. Na etapie planowania musimy być czujni, by osoby, które nie potrafią odmawiać lub mają cechy pracoholików, nie zaangażowały się w ilość zadań, przekraczającą ich możliwości. Można np. określić na początku podziału zadań zasadę, że jedna osoba odpowiada za nie więcej niż 2 zadania. Pozwoli to na bezbolesne, racjonalne podzielenie czynności. 38 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ ! Młodzież ma słomiany zapał. Częstym powodem takiego stanu rzeczy jest nieidentyfikowanie się młodzieży z projektem. Powinna ona być włączona do projektu już na etapie diagnozy problemów, planowania. Powinna mieć świadomość, że planuje projekt dla siebie. Ważna jest też systematyczność w realizacji działań, np. warto, by próby teatralne lub zebrania zespołu redakcyjnego odbywały się w ten sam wyznaczony dzień tygodnia. Rytmiczność sprzyja utrzymaniu energii. ! zagrożenia związane z prowadzącym: Mamy tendencje do manipulowania młodymi. Jako dorośli mamy często tendencję do manipulacji młodymi, np. pytamy, co młodzi chcą realizować, ale tak prowadzimy rozmowę, że przy naszej pomocy wpadają na nasz pomysł. Dorosły powinien obiektywnie wspomagać młodzież, nie narzucać swojego zdania i pilnować, by nie ulegała osobom trzecim. istotnym zagrożeniem jest możliwość manipulowania ze strony osób dorosłych w przypadku projektów dziennikarskich, które wpływają na opinię publiczną. Należy chronić młodzież przed działaniami manipulacyjnymi, pokazywać jej, że niezależnie z kim rozmawia, zawsze ma prawo do własnego zdania i nie powinna ulegać niczyjej presji. ! Projekt nie trafia w potrzeby. Przyczyną może być zła diagnoza lub jej brak. Pamiętajmy, że diagnoza jest najważniejszą częścią planowania projektu W przypadku, gdy diagnoza jest słaba lub brak jej w ogóle, projekt nie osiągnie zamierzonych celów. Diagnozując potrzeby, możemy użyć następujących technik: wywiady z młodymi ludźmi, wywiady z mieszkańcami, wywiady zogniskowane, połączone ze wspólnym budowaniem drzewa problemów, ankiety, zewnętrzne źródła danych (internet, biuletyny statystyczne itp.). ! Eksperci są mało fachowi, zniechęcają do działania. osoby dorosłe realizujące projekt muszą być chętne do pracy z młodzieżą; nie mogą to być ludzie przypadkowi. Ważne jest, żeby rozumieli potrzeby młodzieży, by wiedzieli, na czym polega wyrównywanie szans młodych ludzi i jakie umiejętności społeczne są dla nich najważniejsze. Przy wyborze realizatorów, ekspertów warto skorzystać ze wskazówek zawartych w poprzednim rozdziale. Przed zaangażowaniem można zasięgnąć opinii na temat zatrudnianych przez nas trenerów, poprosić ich o referencje. 39 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ Dorośli ograniczają samodzielność, swobodę artystyczną. Zdarza się, że dorośli boją się pomysłów młodych ludzi, obawiają się wyników ich twórczości. W naszych projektach ufaliśmy młodzieży, staraliśmy się, by czuła się odpowiedzialna za zadania i miała przestrzeń do działania, by mogła się w działaniach wyrażać. To dawało jej siłę do działania. Stawialiśmy granicę tylko w dwóch kwestiach: by to, co młodzi ludzie robią, było etyczne i bezpieczne dla nich samych. ! zagrożenia inne: Środowisko lokalne nie zechce podjąć współpracy. Realizując projekty, często słyszeliśmy, że podczas ich realizacji z naszej przestrzeni młodzi ludzie i koordynatorzy napotykają na opór środowiska, w którym działają. Sołtys, wójt, burmistrz, radni nie są skorzy do współpracy. Wiemy z naszego doświadczenia, że nie warto się od razu na nich obrażać. Trzeba dowiedzieć się na początku, z czego ta niechęć wynika. Czasem jest to niezrozumienie lub ramy przepisów prawnych, które nie pozwalają im na działania. Poznajmy więc strategiczne akty prawne związane z samorządem lokalnym. Ważne jest to nie tylko w projektach obywatelskich. Zapoznajmy się również z podstawowymi elementami strategii rozwoju gminy, powiatu, sprawdźmy priorytety, może wpasujemy się w potrzeby i zadania zawarte w strategii rozwoju; będzie Wam wtedy łatwiej szukać sojuszników. Uczmy młodych dążenia do współpracy; negocjacji, rozmów opartych na wiedzy, dążących do rozwiązywania problemów, a nie eskalacji konfliktów. Każda sytuacja może być dla nich treningiem umiejętności społecznych, nawet wtedy, gdy nie osiągniemy porozumienia. Z niepowodzeniami też musimy się nauczyć sobie radzić. Współpracując z instytucjami samorządowymi, z zarządami, wójtami, burmistrzami, radnymi warto ich zapraszać jako ekspertów, doradców do dyskusji nad naszymi pomysłami już na etapie tworzenia projektów. Młodzi ludzie mogą osobiście umówić się, by poprosić o pomoc i wsparcie. Mamy wówczas możliwość poznania potrzeb władz lokalnych. Pamiętajmy, że samorząd to my sami, więc mamy prawo do własnych inicjatyw obywatelskich. ! Mieszkańcy nie przychodzą na wystawę, spektakl. Warto zadbać o odpowiednią promocję działań. Już na początku projektu trzeba stale informować mieszkańców, jakie działania będą się odbywały w jakim czasie. Dobrze jest zapraszać indywidualnie, zjednać lokalny autorytet, poprosić księdza o przekazanie informacji podczas ogłoszeń parafialnych w niedzielę lub wywiesić ogłoszenia w sklepie, poprosić rodziców, znajomych o pomoc w promocji. 40 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ Program jest nierealistyczny. Planując projekty, nie należy zakładać celów niemożliwych do zrealizowania (zasada SMART), trzeba przewidzieć zagrożenia, które mogą utrudnić lub uniemożliwić realizację projektu i sposoby przeciwdziałania tym zagrożeniom. Pamiętajmy: więcej nie znaczy lepiej. ! Pogoda zawodzi na imprezach plenerowych. Warto planować imprezy z uwzględnieniem warunków pogodowych i przewidzieć załamania pogody. Dobrym pomysłem jest stworzenie dwóch scenariuszy imprezy. Wówczas w przypadku deszczu można się przenieść na jakiś czas do lokalu, gdzie odbędą się inne zaplanowane na taką ewentualność działania. Brakuje miejsca na wystawę. ! Podczas planowania projektu warto przewidzieć miejsce, w którym odbędzie się wystawa i wstępnie zarezerwować termin. Pozwoli to uniknąć problemów związanych z brakiem miejsca na prezentację działań. Mamy problemy techniczne (nagłośnienie, oświetlenie). W przypadku prezentacji, w której będzie używany sprzęt, należy przynajmniej dzień wcześniej sprawdzić jego działanie, zrobić próbę generalną z jego użyciem. Sprawdźmy również, czy będziemy mieli do dyspozycji przedłużacze - bez nich często prezentacja w wybranym miejscu staje się niemożliwa. ! Nie zadbaliśmy o wgląd w sytuację prawną danego działania. Przy realizacji zadań ważne jest sprawdzenie działań pod względem prawnym, np. w przypadku robienia zdjęć i umieszczania ich w gazecie warto się dowiedzieć, czy nie wymaga to jakichś dodatkowych pozwoleń, czy nie naruszamy w ten sposób prawa do wizerunku lub godności danej osoby. Młodzież powinna dowiedzieć się, kiedy może robić i upubliczniać zdjęcia, a kiedy nie ma do tego prawa. Wykonywanie zdjęć osobom niepublicznym często wymaga ich pisemnej zgody, a w przypadku osób niepełnoletnich – zgody opiekunów prawnych. 41 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej Rozdział IV Efekty zrealizowanych projektów z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ Działania w projektach z przestrzeni komunikacji społecznej ukierunkowane są na osiąganie postawionych na początku celów. o tym czy udało nam się je zrealizować świadczą uzyskane efekty. Nasze doświadczenia wskazują, że często realizatorzy projektów mają trudności z określaniem i nazywaniem efektów projektów. Warto pamiętać, że cele i efekty są ze sobą w projektach logicznie powiązane. Formułując efekty skupiajmy się więc nie na efektach doraźnych, widowiskowych, ale na umiejętnościach i cechach, które pozostaną w młodych ludziach. Efektem w projektach wyrównujących szanse młodych ludzi nie jest więc wystawa, folder czy film, ale to, o jakie umiejętności wzbogacił się młody człowiek, który wziął udział w ich realizacji projektów np. umiejętność prezentacji, realizacji przedsięwzięć, działania w zespole. Na spotkaniach laboratorium przestrzeni komunikacji społecznej zebraliśmy listę efektów, zmian, które młodzi ludzie rozwinęli w realizowanych przez nas projektach. Byliśmy sami zaskoczeni, że jest ich sporo. Prezentujemy je by pokazać jak wielkie możliwości daje młodym ludziom realizacja projektów teatralnych, medialnych, artystycznych, obywatelskich. Jak wiele my jako dorośli możemy zaprojektować wspólnie z młodzieżą działań, które staną się ich zasobem na całe życie. co dało młodym ludziom uczestnictwo w projektach z przestrzeni komunikacji społecznej? pewność siebie, umiejętność publicznego zabierania głosu, odwagę w wyrażaniu opinii, dumę z efektów (ktoś nas podziwia), poczucie „jestem w czymś dobry”, poczucie, że wiele się potrafi, poczucie sukcesu, odwagę w podejmowaniu działań, zaangażowanie w działania środowiska, dostrzeganie tego co warto zmieniać, analizowanie sytuacji z różnych punktów widzenia, świadomość wpływu na otoczenie, my coś zmieniamy, my coś możemy, angażowanie w sprawy kolegów, zwiększanie odpowiedzialności za zadania, porozumienie z ludźmi o odmiennych poglądach, prowadzenie konstruktywnych dyskusji, 44 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ prowadzenie rozmów z przełożonymi, przedstawicielami różnych organizacji, prezentowanie się w różnych sytuacjach i dla różnych odbiorców, realne ocenianie swoich możliwości, konstruktywne podejście do słabych stron, poczucie własnej wartości, umiejętność asertywnego zachowania, uwagę ze strony otoczenia (ktoś się zainteresował tym co mamy do powiedzenia), poczucie, że coś się udało, tworzenie zgranej grupy zadaniowej, umiejętność pozyskiwania innych do współpracy, poczucie sprawstwa, odwagę w stosowaniu oryginalnych rozwiązań, umiejętności organizacyjne w realizacji przedsięwzięć, energię do działań społecznych, umiejętność posługiwania się sprzętem medialnym, poznawanie technik radzenia sobie ze stresem, szczególnie w sytuacjach ekspozycji społecznej, planowanie przyszłości (wiem co chciałbym robić w przyszłości). Realizacja projektów to również ciągła interakcja młodych ludzi z otoczeniem i środowiskiem, w jakim żyją. Efekty zrealizowanych przez nas projektów dotyczą więc również korzyści i zmian, jakie dokonują się w młodym człowieku w związku z działaniem w środowisku. Prezentujemy kilka z nich: zapoznanie i nawiązanie współpracy z lokalnymi liderami, nawiązanie kontaktu z osobami uzdolnionymi, twórcami, ciekawymi ludźmi z naszego środowiska, poznanie osób sprawujących władzę i mających wpływ na lokalną społeczność, poznanie różnych grup społecznych naszego środowiska, ludzi z naszej wsi, miasteczka, świadomość zalet, wad, braków zasobów lokalnych, poznanie potrzeb środowiska lokalnego, 45 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ poznanie problemów środowiska lokalnego, pozyskanie potencjalnych sponsorów, pozyskanie partnerów do realizacji przedsięwzięć, nawiązanie współpracy z innymi organizacjami pozarządowymi, emocjonalne związanie ze środowiskiem, świadomość zasobów środowiska: kto może nas wesprzeć finansowo rzeczowo, merytorycznie. To, czy wyżej wymienione efekty osiągnęliśmy, wskaże nam ewaluacja. Jest to proces dostarczania rzetelnych informacji i opinii na temat tego, czy w wyniku realizacji działań założone cele są osiągane. Ważne, żeby ewaluację zaplanować przed rozpoczęciem działań – mamy wtedy możliwość dostrzeżenia zmian. Plan ewaluacji: określenie celu projektu (mierzalnego), ustalenie pytań ewaluacyjnych do postawionego celu, określenie wskaźników ewaluacyjnych, wybranie metod pomiaru wskaźników, określenie badanej próby, ustalenie planu zbierania danych i ich analizy. Metody ewaluacji: wywiady z uczestnikami projektu, obserwacja, sondaże, opinia eksperta, analiza dokumentów, symulacje. Wskaźniki realizacji projektu Projekty realizowane w obszarze rozwoju zasobów ludzkich charakteryzują efekty dwojakiego rodzaju: Produkty - np. liczba godzin zajęć zorganizowanych w projekcie, liczba uczestników zajęć, liczba zrealizowanych edycji zajęć itp. Rezultaty - dotyczą postaw, umiejętności i innych cech, których istnienie stwierdzić można jedynie w drodze badań i obserwacji. Rezultaty mogą dotyczyć: kluczowych umiejętności społecznych (np. nabycie umiejętności pracy w zespole, umiejętności komunikacyjnych, umiejętności rozwiązywania problemów, umiejętności analitycznych i organizacyjnych), konkretnych umiejętności praktycznych (np. nabycie umiejętności 46 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ sporządzania CV, umiejętności opracowywania raportów z badań terenowych itp.), zdolności motywacyjnych (np. zwiększenie wiary we własne możliwości, podniesienie poziomu samooceny, wyższe aspiracje edukacyjne, przełamanie poczucia bezradności), osobistych predyspozycji (np. większa punktualność, poprawa samopoczucia, większa obowiązkowość). Wskaźniki należy zdefiniować w taki sposób, aby dostarczały informacji, na podstawie której można zmierzyć postęp względem postawionych celów i podejmować działania naprawcze, jeśli pojawiają się odchylenia. " !# $ ! % ! ! ! & ! ! #' ' ! * & ! !* !$ ' ( ! ) + ,-" . ) 47 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ Efekty jednak nie rodzą się same. osiąganie ich wymaga rzetelnej, cierpliwej pracy. Działania projektu wymagają zaangażowania się realizatorów. Przekazanie odpowiedzialności za wykonanie zadania młodym osobom zwiększy efektywność w zakresie ich poczucia pewności siebie i wiary we własne siły. Samodzielne planowanie, organizowane działań wzmacnia umiejętności w zakresie realizacji przedsięwzięć. Współpraca z otoczeniem, spotkania z lokalnymi władzami, instytucjami, z mieszkańcami, zwiększają umiejętność pozyskiwania wsparcia społecznego, poprawiają komunikatywność młodych osób, uczą współpracy, tolerancji. My, dorośli, powinniśmy być dla młodych przewodnikami, którzy pokazują drogi, stwarzają możliwości, wspierają, a nie wyręczają. 48 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ PRojeKt 49 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ Z ∞ Rozdział V Rozwijanie wybranych umiejętności z przestrzeni komunikacji społecznej. y ∞ Projekty z przestrzeni komunikacji społecznej rozwijają wiele umiejętności. Działając w laboratorium, skupiliśmy się szczególnie na trzech, które uznaliśmy jako szczególnie ważne w wyrównywaniu szans młodych ludzi z małych miast: autoprezentacja, prezentacja działań i prezentacja dzieła. Nasze materiały, przemyślenia, kierujemy do wszystkich, którzy widzą potrzebę rozwoju tych umiejętności u młodych ludzi w swoich środowiskach, którzy poszukują rozwiązań, skutecznych sposobów projektowania działań w tym obszarze w realizowanych projektach, którzy chcą wykorzystać obszar projektów teatralnych, artystycznych, medialnych czy obywatelskich do ćwiczenia tych umiejętności. Z 1. autoprezentacja Autoprezentacja to umiejętność świadomego tworzenia i przedstawienia swojego wizerunku innym ludziom. Pozwala ona na: Z Z Z Z Z przedstawienie swoich możliwości w profesjonalny sposób, zareklamowanie swoich mocnych strony, zalet, pasji, zainteresowań, tworzenie pozytywnego wrażenie własnej osoby u innych, podniesienie własnej samooceny, wyszukanie i nazwanie wszystkich pozytywnych cech i umiejętności, które mogą być przydatne w różnych dziedzinach życia, Z wyrażanie samego siebie, Z uświadomienie co jest dla nas w życiu jest najważniejsze, Z osiąganie sukcesów w życiu np. zdobycie wymarzonej pracy, dostanie się na wymarzoną uczelnię, zdanie matury. Autoprezentację możemy ćwiczyć w projektach medialnych, gdy przedstawiamy siebie jako autorów dzieł literackich, redaktorów, prezenterów audycji, twórców w projektach artystycznych, jako realizatorów przedsięwzięć w projektach społecznych, obywatelskich. Autoprezentacja towarzyszy nieustannie projektom teatralnym, muzycznym, jak i rozwijającym umiejętności związane z poszukiwaniem pracy. Możemy ją ćwiczyć najpierw przed grupą realizującą projekt, potem dla rówieśników, rodziców, społeczności lokalnej. Młodzi ludzie mogą się prezentować w zależności od grupy odbiorców, ich wieku, preferencji, oczekiwań. Autoprezentacja niesie z sobą analizę mocnych i słabych stron. Ważne, by młodzi ludzie mogli odkrywać swoje zasoby, realizując przedsięwzięcia. Warto zrealizować autoprezentację na początku projektu i na końcu. Możemy wówczas sprawdzić, jak zwiększyła się wiedza młodych ludzi o nich samych w trakcie realizacji projektu; czy odkryli oni swoje cechy osobowości, zwiększyli umiejętności i ugruntowali wiedzę o sobie. Planując w projektach działania rozwijające umiejętność autoprezentacji, warto rozpocząć pracę od zadania młodym ludziom podstawowych pytań związanych z przygotowywaniem się i ćwiczeniem autoprezentacji. 52 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ Podajemy przykładowe pytania, które możemy przygotować dla młodych uczestników projektów ćwiczących autoprezentację. Podstawowe pytania: ? ? ? ? Dlaczego chcę wygłosić autoprezentację? (moje cele, co chcę osiągnąć?). ile mam czasu na prezentację siebie? Do kogo będę przemawiać? (wiek, wykształcenie, pozycja społeczna, oczekiwania odbiorców). o czym chcę powiedzieć? (moje kwalifikacje, umiejętności, zainteresowania, cechy osobowościowe, predyspozycje, wartości w życiu). ? Które elementy moich zasobów są, według mnie, najważniejsze? ? Jakich argumentów będę używał, by potwierdzić moje zasoby? ? Jak to przekażę? ? Jakich sposobów (poza słowami ) użyję? ? ? Jaką przyjmę konwencję wystąpienia? (żartobliwą, swobodną, specjalistyczną z fachowym słownictwem) Czy istnieją jakieś dodatkowe okoliczności mojej prezentacji, które powinienem przewidzieć? Realizując projekty, możemy ułatwić młodym ludziom przygotowanie się do prezentacji przez przedstawienie im struktury prezentacji, tekstu przewodniego, który pomoże im krok po kroku przygotować profesjonalną prezentację siebie. Przykładowa struktura autoprezentacji, która może pomóc w rozwijaniu tej umiejętności w projektach: Wstęp: Powitanie, przedstawienie się (imię i nazwisko, wiek, cel prezentacji, kim jestem, przynależność ...) Pamiętamy o nawiązaniu kontaktu wzrokowego, przyjęciu postawy otwartej i bezpośrednim zwrocie do odbiorcy. Na początku krótko przedstawiamy strukturę prezentacji – to, o czym będziemy mówić. Reagujemy również na sygnały widowni, słuchaczy. Z Słowa klucze do wstępu: chciałbym zaprezentować, przedstawić, zaproponować, będę miał przyjemność…, cieszę się… 53 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ Rozwinięcie: Przedstawiamy kwalifikacje i kompetencje, mocne strony: cechy charakteru, umiejętności, doświadczenia, aspiracje, zainteresowania, plany, pasje, dyspozycyjność, informacje wartościujące o sobie. Do przygotowania możemy wykorzystać portfolio, świadectwa, dokumenty. Zachowujemy logiczną argumentację. Pamiętamy o etyce i mówieniu prawdy. Słowa klucze: Z cechy chaRaKteRU: odpowiedzialność, rzetelność, punktualność, kreatywność, pra- cowitość, optymizm, asertywność, tolerancyjność, wyrozumiałość, zdyscyplinowanie, operatywność, wiarygodność, pomysłowość, gotowość do uczenia się nowych umiejętności, elastyczność, łatwość nawiązywania kontaktów, otwartość, komunikatywność, aktywność, dokładność. UMIejętnoŚcI: umiem, potrafię…, mógłbym… , interesuję się…, jestem dobry w …, umiejętność podejmowania decyzji, zorganizowania sobie pracy, komunikowania się z ludźmi, wyszukiwania informacji, sprawność w przekonywającym mówieniu i pisaniu, zrozumienie powiązania między podejmowaną decyzją a jej konsekwencjami (ekonomicznymi, finansowymi, organizacyjnymi), umiejętność pracy zespołowej, przewodzenia grupie, pisania projektów, rozwiązywania konfliktów, realizowania przedsięwzięć. jeSteM: komunikatywny, kreatywny, mobilny, dyspozycyjny … aSPIRacje W PoWIązanIU z celeM aUtoPRezentacjI: chciałbym studiować, pomagać innym, podróżować, poznawać inne kultury, należeć do grupy, stworzyć ..., być wolontariuszem, dokształcać się… InFoRMacje WaRtoŚcIUjące o SoBIe: szybko się uczę, jestem ambitny, nie zrażam się niepowodzeniami… SySteM WaRtoŚcI: rodzina, Bóg, religia, honor, przyjaciele, prestiż, samorealizacja, sława, godność, sprawiedliwość … W przygotowaniu tej części prezentacji możemy wykorzystać w pracy z młodzieżą podane poniżej pytania: - Jakie masz mocne strony ? (określ je, nazwij, przeanalizuj). - Jakie są Twoje cechy charakteru? - Jak określiłbyś swoje aspiracje? - Które wartości są dla Ciebie w życiu najważniejsze? zakończenie: W zakończeniu nawiąż do wstępu, podsumuj, podkreśl cechy, które są szczególnie ważne do osiągnięcia przez Ciebie celu, podziękuj za uwagę, pożegnaj. Warto 54 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ pozostawić ślad na piśmie, np. nr telefonu, wizytówkę. - wróć do myśli przewodniej, - ukaż perspektywy na przyszłość w oparciu o to co mówiłeś wcześniej, SłoWa KlUcze: - w nawiązaniu do ..., - mam nadzieję …, - myślę …, - jestem przekonany …, - miło mi było zaprezentować ..., - liczę na owocną współpracę …, - chciałbym pozostać w kontakcie …, - cieszę się, że mogłem …, - dziękuję za poświęcony czas i uwagę …, Z Młodzi ludzie, występując publiczne, dokonując swojej autoprezentacji przed szerokim audytorium, przeżywają stres, odczuwają tremę. Jest to sytuacja szczególnie trudna dla osób nieśmiałych, które nie ćwiczyły się w sytuacjach ekspozycji społecznej. Potrzebują one szczególnego wsparcia ze strony dorosłych i rówieśników. Pamiętajmy, że młodzież ze wsi i małych miast nie ma często możliwości dokonywania prezentacji i wystąpień publicznych, więc warto w projekcie zaplanować działania, które pozwolą jej radzić sobie z takimi sytuacjami. Młodzi ludzie, przygotowując się do autoprezentacji, obawiają się ośmieszenia, braku słów, zaschnięcia w gardle i wystąpienia kaszlu, chrząkania podczas mówienia, boją się błędów, totalnej klęski związanej z niewydobyciem słowa podczas wystąpienia, boją się, że nie zostaną zaakceptowani, obawiają się reakcji słuchaczy. Bardzo łatwo zaobserwować u młodych ludzi pojawiające się objawy stresu: trzęsące się spocone ręce, zmieniony głos, objawy kulki w gardle, przyspieszone tętno, chęć ucieczki, suchość w ustach, pozorny zanik pamięci, niemożność skoncentrowania się, ból żołądka, czerwienienie lub bladość. Ważne, by osoby dorosłe pracujące z młodymi ludźmi uświadomiły im zasadę, że emocje, ich siła i objawy są ściśle związane z myślami, jakie mamy na temat danego działania. im więcej myśli negatywnych, tym silniej pojawiają się przykre emocje, które potęgują objawy fizyczne przeżywanego stresu. 55 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ Myśli dotyczące autoprezentacji Nastawienie i emocje (apatia, złość, strach, irytacja) Autoprezentacja Reakcje fizyczne (pocenie się, suchość w gardle, zarumienienie, kołatanie serca, płytki oddech, drżenie, jąkanie się, utrata koncentracji) Młodych ludzi w trakcie działań można wesprzeć następującymi radami: Przyjmij ugruntowaną postawę, stań na lekko ugiętych nogach, pewnie z lekko uniesioną głową. Zaakceptuj swoje stany emocjonalne i tremę, wszyscy zwycięzcy ją znają. Poznaj swoje reakcje fizjologiczne wynikających ze zdenerwowania, łatwiej Ci będzie na nie reagować. Zaprzyjaźnij się, oswój z miejscem, w którym będziesz się prezentował. Zastosuj trening myślenia pozytywnego - pozytywnie myśl o tym, co robisz, (nikt nie jest przecież nastawiony przeciwko tobie). Rozpoznaj swe negatywne myśli i zastąp je pozytywnymi, konstruktywnymi - najważniejszym słuchaczem jesteś ty sam. Wyobraź sobie swój sukces - wyobraźnia jest potężniejsza niż wiedza. Dobre przygotowania i badania pomagają wyeliminować lęk. 56 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ Spróbuj nawiązać kontakt z audytorium przed wystąpieniem. Ćwicz systematycznie relaksację (rozluźniaj mięśnie, bierz głębokie oddechy, zimną wodą skrapiaj nadgarstki, aby pokonać pocenie rąk, ziewaj szeroko i przeciągaj się, aby dotlenić mózg). Noś ze sobą talizmany, skoro ci pomagają. Nie bądź zbyt pewny siebie. Pij dużo wody. Rób próby tak długo, aż będziesz pewny, że poruszasz się swobodnie po treściach swojej wypowiedzi. Przyzwyczaj się do głosu mówionego przez mikrofon (jak siebie widzę, słyszę podczas nagrania). Przygotuj sobie dobrze fiszki, notatki, plan wystąpienia. Jeśli boisz się krytyki, posadź na widowni znajomą, życzliwą osobę. Nie bierz chemii, leków, bo opóźniają reakcje i osłabiają myślenie. Zjedz kawałek czekolady – wzmacnia, dostarcza odpowiedniej ilości magnezu. Unikaj ciężkich posiłków przed wystąpieniem. Ważne, by obejmować całą salę spojrzeniem, nie zatrzymywać wzroku na jednej osobie. Nie używaj obcych, nieznanych słów. Gospodaruj dobrze czasem - bądź wcześniej przed innymi, nie spiesz się nadmiernie. Przed wystąpieniem upewnij się, czy nie masz: przekrzywionego krawata, muszki, rozmazanego makijażu, rozsuniętych suwaków, zawiniętych rogów koszuli, długopisów lub papierów wystających z kieszeni, śladów jedzenia na ubraniu, wystającej halki lub podartych rajstop, włączonego telefonu lub innych przedmiotów wypychających kieszenie. Nie zapominaj o uśmiechu!!! Koło ratunkowe Podczas prezentacji może wydarzyć się wiele nieoczekiwanych sytuacji. Ważne, by młodych ludzi na nie przygotować, przedyskutować z nimi możliwości zachowania i sposoby reagowania. Przewidywanie zagrożeń zwiększy ich pewność na scenie i ugruntuje ich postawę przed audytorium, pozwoli na uniknięcie błędów. Podajemy przykładowe zagrożenia i koło ratunkowe, jakie możemy zastosować. 57 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ Brak nam słów, ogarnia nas trema i pustka w głowie - możemy powiedzieć: „Pozwólcie państwo, że wezmę głęboki oddech …”. Trzęsą się nam ręce – weź pod rękę duży elegancki skoroszyt lub teczkę - to osadzi ramiona i ręce. Słuchacze są wrogo nastawieni – okaż im, że rozumiesz ich obawy, zdaj sobie sprawę, że ich wrogość nie jest skierowana osobiście przeciwko Tobie. Słuchacze wiedzą na dany temat więcej niż my – uświadom sobie, że oni przyszli na tę prezentację, aby usłyszeć naszą interpretację faktów, więc nie rywalizuj, tylko przedstaw swoje racje i argumenty potwierdzające, np. nasze umiejętności. Ludzie nas oceniają – w życiu na każdym kroku towarzyszy nam ocena, wszystkich i tak nie da się zadowolić - pamiętaj, że ocena i tak jest dwukierunkowa: ludzie oceniają nas, my oceniamy ich. Aparatura się zepsuje – sprawdź aparaturę przed wystąpieniem. Występuje przerwa lub zachodzi pomyłka w trakcie wystąpienia– spróbuj zamaskować tak, aby słuchacze pomyśleli, ze jest to efekt zamierzony. Mamy w autoprezentacji przygotowane slajdy, materiał pomocniczy w trakcie autoprezentacji nie odwracaj się plecami do widowni, staraj się zawsze stać przodem do niej i tylko od czasu do czasu zerkać na ekran. Zapominamy tekstu – powiedz „przepraszam”, sięgnij po szklankę, dyskretnie zerknij do notatek. omijasz jakiś fragment wystąpienia – mów dalej, niekoniecznie widownia zorientuje się o tym fakcie. Nie wiesz, co zrobić z rękoma – poznaj techniki mowy ciała. Masz zmieścić się w krótszym czasie – zrezygnuj z długiego wstępu, dokonaj selekcji materiału i przedstaw najważniejsze punkty autoprezentacji: w zakończeniu podsumuj. Nagle zostajemy wywołani do autoprezentacji: nie odpowiadajmy od razu, dajmy sobie czas na refleksję - możesz zacząć swoją wypowiedz anegdotą, by dać sobie czas na skupienie myśli. Uczestnicy zadają pytania o wady - nie ma człowieka bez wad, pokażmy, że jesteśmy ich świadomi, ale nad nimi pracujemy, np. „Jestem roztargniony, ale pracuję nad tym i zapisuję wszystko w kalendarzu”. 58 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej jak przygotować notatki do autoprezentacji? W rozwijaniu umiejętności autoprezentacji możemy pokazać naszym uczestnikom projektów, jak tworzyć konstruktywnie notatki do autoprezentacji. Można skorzystać z rad Paula McGee zawartych w publikacji „Przemawianie doskonałe”. zasady: " Nie pisz na kartkach, lecz kartonikach. Mają one tę zaletę, że nie szeleszczą, gdy ręce drżą ze zdenerwowania. Kartoniki powinny bez problemu mieścić się w kieszeni marynarki. Pisz tylko na jednej stronie - łatwiej Ci będzie wziąć następny kartonik, niż odwrócić go. " Pisz wyraźnie. Przerywanie autoprezentacji na rozszyfrowanie własnych bazgrołów nie powinno się nigdy zdarzyć. innym rozwiązaniem może być wydrukowanie notatek. ∞ " Używaj zakreślacza lub kolorowego długopisu, by widzieć najważniejsze punkty wystąpienia. " Czytelnie ponumeruj kartki. Gdyby przydarzyło Ci się upuszczenie ich, szybciej ułożysz je w kolejności. " Zapamiętaj najważniejszą myśl z każdej kartki - da Ci to pewność siebie oraz częściową niezależność od notatek. Nie ma jednak potrzeby uczyć się na pamięć całej autoprezentacji. Niektórzy mówcy stosują metodę polegającą na zapamiętywaniu głównych punktów wystąpienia poprzez zamienienie ich na obrazy, a następnie powiązanie wszystkich obrazów w historyjkę. Zapamiętaj ją, a zapamiętasz całą mowę. Złe przygotowanie notatek to złe wystąpienie. Są one, co prawda, narzędziami mówcy, lecz narzędzia tylko wtedy sprawnie działają, gdy są dobrze utrzymane i właściwie wykorzystane. Realizując projekt z przestrzeni komunikacji społecznej, warto pamiętać, że im więcej młodzi ludzie będą mieli okazję do prezentowania się przed innymi, tym lepiej będą potrafili radzić sobie z wystąpieniem i ekspozycją własnej osoby. Pamiętajmy, że nic nie zastąpi praktyki - jest to najlepszy sposób nauki i rozwoju. 59 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ 2. Prezentacja działań Prezentacja działań to druga z kluczowych umiejętności, którą warto rozwijać, realizując projekty. Umożliwia ona młodym ludziom zarówno promocję przedsięwzięć, jak i integrację ze środowiskiem lokalnym. Młodzi ludzie, prezentując działania, uczą się, jak pozyskać wsparcie społeczne dla swoich pomysłów, sponsorów dla swoich działań i zachęcić nowe młode osoby, by włączyły się w realizację projektu. Profesjonalnie przygotowana prezentacja daje również młodym ludziom możliwości poczucia sukcesu i dumy z realizowanych przedsięwzięć. Jeżeli realizowany projekt ma uczyć młodych ludzi prezentacji działań, musi on być szeroko otwarty na środowisko lokalne; nie może być hermetycznie zamkniętym cyklem czynności odbywających się tylko na terenie placówki oświatowej albo kulturalnej. Projekty z przestrzeni komunikacji społecznej dają szerokie możliwości ćwiczenia tej umiejętności. Projekty teatralne, artystyczne, obywatelskie, medialne mogą stać się swoistym poligonem do rozwijania tej umiejętności w różnych sytuacjach, dla różnych odbiorców i osiągania różnorodnych celów. Ważne, by osoby dorosłe w projektach stworzyły młodym ludziom warunki do ich rozwoju, by pokazały, jak można się przygotować do jej realizacji, dały przestrzeń do samodzielnych ćwiczeń i prób. W laboratorium przestrzeni komunikacji społecznej zebraliśmy materiały, które mogą być wskazówkami dla dorosłych, jak takie działania z młodymi ludźmi organizować. Rozwijając w projektach umiejętności prezentacji wśród młodzieży, warto uświadomić sobie, że rozwój tej umiejętności to: określenie celów prezentacji - po co prezentujemy działania, co chcemy osiągnąć? Prezentacja działań może mieć na celu, np. promocję w środowisku, pozyskanie przychylności mieszkańców i rówieśników do działań, pozyskanie sponsorów, rodziców, integrację ze środowiskiem, podziękowanie dla sponsorów, sprawdzenie nabytych umiejętności, wymianę doświadczeń, otrzymanie informacji zwrotnych od uczestników, informowanie mieszkańców o kolejnych etapach projektu, promocję w środowiskach ponadregionalnych, pokazywanie naszej rzetelności w realizacji działań, budowanie wizerunku grupy, organizacji. Młodzi ludzie, przygotowując się do prezentacji, powinni zadać sobie pytanie, jakie cele chcą osiągnąć przez to działanie, po co w ogóle dokonują prezentacji. Jest to pytanie kluczowe do dalszego planowania form, rodzajów prezentacji i odbiorców, do których będziemy kierować działania. Precyzyjne sformułowanie celu pozwoli nam rozstrzygnąć wątpliwości - co powinno znaleźć się w prezentacji, a co należy z niej usunąć. Chodzi o to, żeby w krótki i zwięzły sposób określić konkretny cel, do którego będziemy zmierzać podczas realizacji prezentacji. 60 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej określenie odbiorców prezentacji, ich potrzeb, oczekiwań i preferencji. Prezentację działań możemy przygotować dla: rówieśników, rodziców, nauczycieli, władz (burmistrz, wójt, radni, sołtysi), przedstawicieli lokalnej społeczności i organizacji pozarządowych, przedstawicieli firm, potencjalnych sponsorów. Każdy z wyżej wymienionych odbiorców ma zupełnie inne potrzeby - czego innego oczekują rówieśnicy, a zupełnie czego innego sponsorzy. Ważne, by młodzi ludzie poznali ich oczekiwania i potrzeby przed rozpoczęciem planowania. Pozwoli to na przejście do następnej fazy przygotowań, tj. do wyboru formy przekazu. Wybór i opracowanie form przekazu. Formy przekazu są określane w zależności od celu i odbiorców - muszą one odpowiadać na potrzeby zróżnicowanych grup środowiskowych. Młodzi ludzie powinni mieć dostępny szeroki wachlarz form i wspólnie przedyskutować ich dobór. określenie ram działania. Po określeniu celu prezentacji, odbiorców, do jakich będzie kierowana, wybraniu form przekazu, przystępujemy do wspólnego ustalenia zadań związanych z organizacją prezentacji. Wypisujemy wszystkie czynności, które należy wykonać i młodzi ludzie wybierają te, za które będą odpowiedzialni. Znajdą się pośród nich takie działania jak: przygotowanie listy gości i zaproszeń, opracowanie scenariusza, wybór i wystrój miejsca prezentacji, poinformowanie mediów, rejestrowanie prezentacji (zdjęcia, dyktafon, kamera, notatki). Przykładowe formy prezentacji działań: Plakat Plakat ma za zadanie oddziaływać na wyobraźnię i zmysły odbiorców. Zawiera dużo obrazu, zdjęć, posiada bogatą kolorystykę i bardzo mało tekstu. obraz jest elementem dominującym nad tekstem. Napisy są często przetworzone artystycznie. Ma on charakter reklamowy. Druk jest jednostronny, format co najmniej A2. Umieszczamy go w stałych, publicznych miejscach, np. w witrynach, na przystanku autobusowym, w urzędzie gminy, w pobliżu kościoła albo w gablocie kościelnej, w szkole. afisz Afisz tym różni się od plakatu, że jego głównym celem jest przekaz treści, a nie wywołanie skojarzeń myślowych lub odczuć artystycznych. Jeśli tekstowi towarzyszy jakaś grafika, spełnia ona rolę drugorzędną i najczęściej jest ograniczona ∞ 61 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ www do takich prostych form, jak logo, linie, ornamenty itp. Forma graficzna winna być ujednolicona, aby był łatwo rozpoznawalny w miejscach publicznych lub w otoczeniu innych afiszy i plakatów. Ulotka Jest to druk o małej objętości, zazwyczaj złożony z jednej zagiętej kartki. Przekazuje ona niezbędne informacje. Najczęstszym sposobem rozprzestrzeniania ulotek jest ich rozkładanie lub rozdawanie w miejscach publicznych, np. poczekalniach, w sklepach, na klatkach schodowych, na ulicach. Broszura To publikacja licząca od 5 do 48 stron; zawiera wiele danych, informacji, objaśnień. Folder Ma formę arkusza papieru złożonego jednokrotnie, dwiema płaszczyznami pionowo. Występuje w różnych formatach, ma tylko cztery strony. Zadaniem folderu jest prezentacja przy użyciu druku, ilustracji i kolorów. Folder wykorzystuje także różnego rodzaju mapy, wykresy, dane i inne elementy grafiki w większym stopniu niż ulotki. list informacyjny o projekcie, działaniach grupy, np. do sołtysa, burmistrza. tablica (antyrama) Umieszczona jest w widocznym miejscu, np. w witrynie wiejskiego sklepu, na której informacje, zdjęcia są aktualizowane na bieżąco. Strona www Strona może być udostępniona do promocji działań przez stowarzyszenia lub stworzona specjalnie dla danego projektu. informacje możemy aktualizować na bieżąco. Umożliwia szybkie, tanie informowanie szerokiej społeczności o tym, co się wydarzyło w projekcie, co zostało zrealizowane; w galeriach możemy zamieszczać również zdjęcia i opinie uczestników. Blog Prowadzony jest często przez młodzież. Jest to przyjazny młodzieży sposób wymiany informacji i promocji działań odbywających się w projekcie. artykuły w prasie lokalnej Artykuły mogą być pisane przez lokalnych dziennikarzy lub młodzież działającą 62 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej w projekcie. Dobrze, gdy artykuły ukazują się regularnie, np. raz w miesiącu. Poniżej przedstawiamy zasady sporządzenia takiej notatki. Jak sporządzić notatkę prasową? Notatka prasowa to forma dziennikarska, w której stawia się na zwięzłość i przejrzystość. To krótka informacja o danym wydarzeniu. Powinna zwracać uwagę czytelnika ciekawym tytułem i ujęciem treści. Nie ma w niej miejsca na refleksje, komentarze, przemyślenia, poczucie humoru czy wyszukaną stylistykę. ∞ Najpierw dokładnie zapoznaj się z opisem wydarzenia. Wybierz tylko najistotniejsze informacje. Przy redagowaniu notatki obowiązuje zasada: minimum słów - maksimum treści. Twój zapis musi być przejrzysty. Unikaj błędów: - zamieszczania nieaktualnych informacji, - rozbudowywania notatek do rozmiarów artykułów, - podawania niepełnych i niesprawdzonych wiadomości, - zamieszczania subiektywnych opinii, - redagowania notatki w formie wywiadu (wypowiedzi bohaterów notatki mogą pojawić się w formie mowy zależnej). Radio i telewizja lokalna Możemy zaprosić media lokalne do promocji projektu, mogą one objąć patronat nad waszymi działaniami. Stoisko Stoisko przygotowujemy bardzo często na fora i targi służące prezentacji i wymianie doświadczeń. W realizacji projektów planujemy najczęściej wystawy, które są formami prezentującymi działania dla ogółu publiczności, oraz targi, które są z reguły dostępne tylko dla ludzi z branży. Etapy pracy przy organizowaniu stoiska: określić cel wystawy danego stoiska. Przemyśleć dokładnie jaki wizerunek ma być pokazany na stoisku. Zaplanować wykonanie stoiska, użyć ładnych, estetycznych dekoracji. 63 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ Przygotować informacje graficzne, opisowedo do wręczenia osobom odwiedzającym. Zadbać o to, aby osoby obsługujące stoisko były odpowiednio komunikatywne, dobrze przygotowane do prowadzenia i obsługiwania. Stoisko możemy uatrakcyjniać organizowaniem loterii, konkursów, pokazów odnoszących się do wystawianej oferty, wręczaniem nagród, drobnych upominków, folderów. Możemy uatrakcyjnić je, zapraszając do prezentacji znanych twórców, piosenkarzy, sportowców lub ekspertów reprezentujących określoną dziedzinę. Atrakcyjnymi formami są degustacje oraz sampling (darmowe próbki). Wystąpienie publiczne Przy wystąpieniach publicznych warto skorzystać ze wszystkich wskazówek zawartych w poprzednim dziale dotyczącym autoprezentacji. Często wystąpieniu publicznemu prezentującemu działania towarzyszy prezentacja graficzna. Warto zapoznać się z zasadami przygotowania takiej prezentacji. Zasady przygotowania: przedstawić treść działań w sposób prosty i zrozumiały, dostosować słownictwo i obraz do możliwości percepcyjnych uczestników, prosto wyrażać myśli, umiejętnie operować przykładem, używać kluczowych słów i znaków, ograniczyć do niezbędnego zakresu informacji i ilości słów, do formułowania nagłówków, tytułów używać krótkich haseł i możliwie niewielu słów; stosować wyrazy jednoznaczne, unikać skomplikowanego układu, formy, stosować swoje logo - powinno znajdować się na wszystkich foliach, slajdach, stosować wykresy, diagramy i grafikę tak często, jak to możliwie - przemawiają lepiej niż liczby, nie czytać nigdy liczb bez ich jednoczesnej prezentacji graficznej, nie czytać dosłownie tekstu wizualizowanego materiału lecz tylko komentować dane, tekst, dbać o uporządkowaną, chociaż różną, formę materiałów i spójną konwencję estetyczną (odpowiednie kolory, wielkość czcionki, liter, właściwa grafika), 64 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ uwypuklić szczególnie temat i jego strukturę: stosować np. regularnie te same środki wyrazu dla podsumowania (streszczenia) omówionych zagadnień, przedstawić tylko to, co najważniejsze i znaczące- rezygnować z wątków pobocznych, mówić ciekawie i żywo – bliski, ciepły kontakt wykładowcy z publicznością jest decydującym elementem każdej prezentacji. ! Czego nie robić: ! nie bawić się w wizualizację tego, co można powiedzieć, ! nie czytać tego, co odbiorca widzi, ! nie przedstawiać obrazów bez ich objaśniania, ! nie mówić do swoich obrazów tylko do publiczności. W wystąpieniach publicznych warto skorzystać ze środków aktywizujących. Do nich zalicza się zadawanie audytorium różnorodnych pytań. Umożliwiają one zaangażowanie wszystkich uczestników, pomagają ujawnić nastroje i wiedzę oraz uzgodnić kolejność działań i kierować ich przebiegiem. Możemy zastosować pytania otwarte, które dopuszczają możliwość różnych odpowiedzi, pytania zamknięte, na które można udzielić odpowiedzi tylko jednej czy pytania stymulujące, które pobudzają, tworzą otwartą atmosferę, wprowadzają do rozmowy lub tematu. Prezentacja multimedialna Prezentacja multimedialna znacznie zwiększa szansę zapamiętania przedstawianych treści. Tworząc poszczególne slajdy, warto stosować się do kilku prostych zasad: każdy slajd powinien mieć nagłówek, slajdy twórz zawsze w poziomie, pisz w 3-6 punktach, treść punktów zapisuj hasłami, używaj piktogramów, wykorzystuj kolory (2-3),, podkreślaj najważniejsze treści, zastosuj prostą grafikę, konsekwentnie stosuj jedną czcionkę i styl prezentacji, unikaj wyłącznie czerni i bieli (białe tło - czarne litery lub odwrotnie), 65 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ pamiętaj o umieszczeniu logotypu, nie przeładuj prezentacji rysunkami, obrazkami, ozdobnikami itp., zaokrąglaj liczby (np. zamiast 23,8 zapisz 24 %), unikaj animacji, o ile nie jest ona konieczna do zobrazowania zagadnienia. Konferencja prasowa Konferencję prasową organizujmy by przekazać mediom ważne i aktualne informacje dotyczące działań młodzieży. Etapy jakie należy podjąć by zorganizować konferencję prasową: określenie powodów organizacji konferencji i wytyczenie celów tak, tak by można zainteresować media; należy pamiętać o tym, że konferencja musi dostarczać prawdziwych, obiektywnych informacji. Ustalenie liczby uczestników. Podczas planowania liczby gości trzeba uważać, aby nikogo nie pominąć. Faworyzowanie niektórych mediów (zwłaszcza w obszarze mediów konkurujących ze sobą) może zaważyć na przyszłych kontaktach z ich przedstawicielami. Lista uczestników powinna być dostosowana do tematu konferencji. Należy zaprosić wyłącznie gości potencjalnie zainteresowanych tematem. Przygotowując listy uczestników, należy raczej zapraszać po jednym reprezentancie danej redakcji. Ustalenie terminu. Jest to istotna kwestia, gdyż od niego w dużej mierze zależy frekwencja. Należy rozważyć, czy zaplanowany termin nie koliduje z innymi atrakcyjnymi wydarzeniami, spotkaniami, konferencjami, które mogłyby odwrócić uwagę od naszej konferencji. Określenie czasu trwania. Przeciętna konferencja prasowa trwa godzinę. Wybór miejsca (łatwy dojazd, dostęp do komputera, faksów, internetu, telefonów), wygoda, zapewnienie miejsc siedzących, dobra akustyka sali. Przygotowanie listy uczestników. Przygotowanie i dystrybucja zaproszeń. Zaplanowanie części merytorycznej. Opracowanie materiałów prasowych. Teczka prasowa powinna zawierać materiały, w których będą zawarte informacje dotyczące tematu konferencji. Zadania do wykonania po konferencji to wysłanie materiałów z prezentacji dziennikarzom nieobecnym i podziękowanie osobom uczestniczącym. 66 nasze dylematy Ile czasu powinna zajmować prezentacja działań? W trakcie przygotowania materiału prezenter zawsze powinien mieć na uwadze czas, który ma istotne znaczenie dla efektywności jego prezentacji. To, ile słuchacze zapamiętają, zależy od długości wykładu: - przez 15 minut - słuchacz może zapamiętać 45% informacji, - przez 45 minut - słuchacz może zapamiętać 20 % informacji. Jak koordynować prezentację działań? Przygotować wcześniej odpowiedni plan. Ustalić terminy i starać się ich dotrzymywać. Podzielić role i obowiązki - ustalić, kto odpowiada za konkretny wycinek pracy. Przewidzieć zagrożenia, trudności i mieć opracowane zasady przeciwdziałania. ∞ ! Motywować pozytywnie do pracy. Jak sprawdzić, które elementy naszych działań mogą najbardziej zainteresować odbiorcę? Najbardziej zainteresują te elementy działań, które są zbieżne z oczekiwaniami odbiorców, odnoszą się do ich sytuacji czy pozycji. Jak w atrakcyjny sposób przedstawić harmonogram działań? określić najistotniejsze punkty prezentowanego tematu. Trzymać się tematu prezentacji. Powtórzyć trzy razy ważne informacje. Mówić zrozumiale. Sformułować problem. Przedstawić plan prezentacji. Przedstawić swoje rozumowanie i rozwiązania. Przedyskutować je ( zalety, wady, możliwości zastosowań). Podać kierunki dalszych działań. Podsumować. Jak zadbać, by w prezentacji dominował obraz? Zmysł wzroku ma największy udział (87%) w percepcji człowieka, dlatego obraz jest lepszy niż słowa. Skojarzenia z obrazem zwiększają efektywność zapamiętania (pierwsze wrażenie). þ Skrócić czas prezentacji do minimum (nie wydłużać czasu prezentacji). 67 ∞ Pomoce wizualne: • Tablice (czarne, białe, magnetyczne, filcowe, papierowe) • Rzutnik + ekran ( do folii, do przezroczy, do komputera) • Komputer + akcesoria • Reklama – szczególny rodzaj prezentacji (obrazy reklamowe, nagłówek) ? O czym należy jeszcze pamiętać? Zastosować różne formy prezentacji działań. Prezentacje stosować od początku realizacji projektu do końca. Szczególną uwagę zwrócić na prezentację efektów działań. Starannie, estetycznie wykonać wszystkie elementy prezentacji: wystąpienia, plakaty, plansze, strój. Dokładnie dokumentować pracę na każdym etapie działań (filmy, zdjęcia, plany, raporty, scenariusze, szkice, rysunki). Przy każdej prezentacji działań pamiętać o sponsorach; umieszczajmy logo sponsora na każdej folii, prezentacji multimedialnej, afiszu, plakacie, folderze. Projekty z przestrzeni społecznej bardzo często wiążą się z powstaniem „dzieł”, np. spektakli, filmów, obrazów, przedmiotów artystycznych, fotografii. Ważne, by młodzi ludzie rozwijali umiejętność nie tylko tworzenia, ale i odpowiedniej ich prezentacji społeczności lokalnej. Istnieje wiele form prezentacji dzieł, np.: książka, broszura, gazetka, & inscenizacja, galeria, wystawa, przedstawienie teatralne, inscenizacja, teatr ognia, światło i dźwięk, happening, marsz, piknik, debata, dyskusja z wykorzystaniem przygotowanych materiałów, prezentacja makiety, modelu, albumu itp., prezentacje multimedialne, nagrania (filmy, muzyka), pokaz filmu wideo, warsztaty twórczości, festiwal, ,,targowisko” prac, raport z przeprowadzonych badań, konferencja naukowa. Każda z wymienionych form musi być odpowiednio dobrana do naszego dzieła i celów, jakie chcemy osiągnąć. Warto z młodymi ludźmi przedyskutować sposób prezentacji powstałych dzieł, zastanowić się nad miejscem ich prezentacji i wybrać sposób promocji. 68 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ Z życia wzięte Prezentacja działań zrealizowana przez grupę FIRe MIMe w ramach projektu Programu RS Forma prezentacji Podjęte działania Plakat i fotografia uczestników grup Kolportaż na terenie szkoły, wsi oraz na zebraniu z rodzicami. Promocja logo i nazwy grupy Występ koszulkach z logo grupy i Programu „Równać Szanse”. Gdy nie mieliśmy koszulek przy pierwszym wejściu na scenę wybrane osoby z grupy trzymały kartony z poszczególnymi literami „FIRE MIME” poprzedzone i zakończone płomieniem. Konferencja Prezentacja umiejętności z pokazem grupowym na konferencji o edukacji polisensorycznej. Prezentacja multimedialna Prezentacja przez młodzież z komentarzem. Ulotka Promocja działań i oferty wraz z możliwościami występów grupy na różnych uroczystościach. Wizytówka grupy Fire Mime Młodzież rozdaje wizytówki przy różnych okazjach: występy, spotkania, wizyty studyjne. Oferta programowa Grupy Fire Mime Złożenie ofert w domach Kultury, w urzędach miast, w gminach, zakładach pracy, szkołach, przedszkolach, domach opieki, gospodarstwach agroturystycznych, sanatoriach itp. Strona internetowa Bieżąca prezentacja działań, galeria zdjęć z występów. Wystawa fotograficzne Wystawa prezentuje działania i dokonania grupy w pasażu handlowym Tesco i Suchan, w Starostwie, na Regionalnym Forum Edukacyjnym w Świdnicy. Afisze, ulotki Wywieszanie w gablotach sołeckich i przykościelnych. Publikacje w prasie lokalne Bieżące informowanie społeczności o każdym etapie projektu i zrealizowanych działaniach. Kronika grupy Fire Mime Systematyczne zamieszczanie dokumentów zdjęć, wpisów z poszczególnych działań i ważnych wydarzeń. " 69 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ ∞ Rozdział VI Przykłady projektów z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ nazWa oRganIzacjI: Stowarzyszenie „Dorośli-Dzieciom” w Sępólnie Krajeńskim nazWa PRojeKtU: centrum aktywności gimnazjalisty Celem projektu jest rozbudzanie aktywności młodych ludzi ze wsi i małych miast. Uczestnicząc w CAG-u, młody człowiek rozwija wiele umiejętności, które pozwolą mu na lepszy start w dorosłe życie, np. twórcze i elastyczne myślenie, umiejętność wystąpień publicznych, prezentacja siebie i swoich działań, planowanie wspólnych przedsięwzięć, komunikacja, praca w zespole, umiejętności techniczno-medialne. Młodzi uczestnicy CAG-ów realizują projekty. Temat projektu wybierają samodzielnie. Mogą to być tematy związane z różnymi dziedzinami życia. Świat jest na tyle ciekawy, iż każdy jego element może stać się przedmiotem dociekań. Ważne, by temat ten porywał młodzież. Realizowała już ona projekty o butach, tatuażach, kosmosie, paskach, maskach, katastrofach. Młodzi ludzie w trakcie projektu poszukują w różnorodnych źródłach informacji na wybrany temat, tworzą wiersze, opowiadania, przeprowadzają wywiady, tworzą prezentacje multimedialne, plakaty, wystawy, filmy, zdjęcia, albumy, występy, gry itd. Ważne jest, żeby na zakończenie realizacji projektów „cagowicze” mogli zaprezentować swoje dzieła i wymienić się doświadczeniami, uwagami. Najlepszym miejscem, gdzie może to się odbyć, są regionalne targi. W swoich wypowiedziach „cagowicze” podkreślają, że najbardziej podobało im się: realizowanie swoich zwariowanych pomysłów, praca nad projektem bez ingerencji osób dorosłych, oswojenie się z kamerą i aparatem, otwarcie się na innych, oraz to, że stali się bardziej odważni i komunikatywni. nazWa oRganIzacjI: Gminne Centrum Wspierania inicjatyw Młodzieżowych – Satelity nazWa PRojeKtU: Projekt gminnego ośrodka Kultury w dywitach Celem projektu jest wyrównywanie szans edukacyjnych młodzieży wiejskiej poprzez wielostopniowe przygotowanie jej do podejmowania samodzielnych działań na rzecz rówieśników i społeczności lokalnej. Dzięki projektowi młodzież bardziej się integruje i aktywizuje, zmniejsza się dystans do rówieśników z miasta, ma okazję czynnie używać języka angielskiego, potrafi samodzielnie generować i realizować działania, nabywa umiejętności stosowania nowoczesnych technik z zakresu pracy teatralnej i plastycznej. Aktywność młodzieży wiejskiej rozwijana jest przez zespół „oblatywaczy” - osoby pracujące w terenie. Zapraszają oni młodych ludzi do rozwijania swoich pasji, zainteresowań w: hepeningowni (drama, teatr), klubie „Euro-Zone” (doskonalenie języka angielskiego dające większe poczucie przynależności do Europy), w zajęciach tematycznych (plastycznych, filmowych, fotograficznych) oraz w multimedialnej pracowni sztuki. 72 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej nazWa oRganIzacjI: Stowarzyszenie Młodzieży Sejneńskiej „Borek” nazWa PRojeKtU: Radio SMS Projekt Radio SMS polega na stworzeniu w szkole internetowego radia. Tego typu działalność umożliwia rozwinięcie wielu ważnych dla udanego startu życiowego umiejętności. Przede wszystkim praca radiowca, podobnie jak praca dziennikarza prasowego lub telewizyjnego, rozwija umiejętności zbierania i selekcji informacji, przeprowadzania wywiadów oraz umiejętności związane z konstruowaniem wypowiedzi i komunikacji z innymi. Prowadzenie radia pozwala również zdobyć umiejętność panowania nad stresem. Dodatkowo radiowcy zyskują wiedzę na temat technicznych zasad funkcjonowania rozgłośni oraz aspektów prawnych wykorzystania utworów muzycznych. Młodzi ludzie w projekcie tworzą zespół redakcyjny, dzielą się rolami i zadaniami, przygotowują i nadają audycje, przeprowadzają wywiady, tworzą zajawki, reportaże i nadają muzykę. Projekt radia internetowego jest bardzo uniwersalny, możliwy do wprowadzenia w każdej szkole; nie wymaga profesjonalnej wiedzy ani doświadczenia, co czyni go interesującą propozycją dla osób poszukujących inspiracji i pragnących zrealizować projekt wciągający młodzież. nazWa oRganIzacjI: Polskie Stowarzyszenie Psychologów Praktyków o/Tarnów nazWa PRojeKtU: Prowincja nieprowincjonalna – Fabryka Pomysłów Głównym celem projektu jest zmiana sposobu patrzenia na siebie przez młodych ludzi ze wsi i miasteczek – uświadomienie sobie: „Ja mogę i potrafię”. Młodzi ludzie, działając w projekcie, odkrywają własne potrzeby rozwoju oraz bogactwo tkwiące w jego środowisku, ukryte pod warstwą szarej codzienności. Rozwijają również umiejętność uczenia się, pracy w zespole, stawiania problemów i prób ich rozwiązania, dokonywania wyborów, analizy przyszłego działania, przewidywania potencjalnych trudności i problemów, prezentowania siebie i swoich dokonań. W projekcie biorą udział partnerzy z dwóch miejscowości. Pierwszy etap to wzajemne poznanie się animatorów i młodzieży oraz wspólne warsztaty. Następnie w każdej miejscowości odbywają się giełdy pasjonatów; młodzi ludzie zapoznają się z działaniami pasjonatów w swoich miejscowościach i pod ich okiem tworzą dzieła plastyczne, muzyczne, kolekcjonują różne ciekawe przedmioty. Ważnym elementem jest ponowne spotkanie się młodzieży z dwóch miejscowości i wzajemne przygotowanie prezentacji dzieł oraz świętowanie zakończenia projektu. Właśnie wtedy młodzi ludzie z dwóch miejscowości mogą zaprezentować swoje dzieła w środowisku lokalnym. ∞ 73 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ & nazWa oRganIzacjI: Zespół Szkół nr 4 im. Eugeniusza Kwiatkowskiego oraz Zespół Szkół Ekonomicznych im. Marii Dąbrowskiej w Międzyrzeczu Podlaskim nazWa PRojeKtU: „Uwierzyć w siebie” Celem projektu było zwiększenie poczucia własnej wartości u młodzieży z małego miasta, jakim jest Międzyrzec Podlaski. Szkołą partnerską był Zespół Szkół im. Kwiatkowskiego w Warszawie. Działaniami zostały objęte dwie klasy maturalne. Projekt zakładał rozwijanie takich umiejętności i cech, które pomogą młodemu człowiekowi w starcie w dorosłe życie. Młodzież uczyła się autoprezentacji poprzez symulacje rozmów kwalifikacyjnych, które były nagrywane w kilku grupach, a następnie prezentowane i dyskutowane. Część działań została poświęcona rozwojowi własnej osobowości oraz umiejętności kreowania własnego wyglądu. Młodzież w ramach projektu została przeszkolona w zakresie: nauki tańca towarzyskiego, wizażu, fryzjerstwa. W ramach projektu został zorganizowany wyjazd do 4 wyższych uczelni, gdzie odbyły się pokazy i prezentacje. Młodzież obu szkół integrowała się podczas wizyt w swoich szkołach oraz w czasie kuligu i zimowiska. Etapem końcowym było pokazanie nowo nabytych umiejętności na balach studniówkowych. nazWa oRganIzacjI: Gimnazjum w Kozłowie nazWa PRojeKtU: Być jak demostenes Zasadniczym celem projektu jest przygotowanie gimnazjalistów do publicznych wystąpień, wdrożenie do uczestnictwa w życiu społecznym gminy oraz doskonalenie umiejętności kluczowych, m.in. poszukiwania, przetwarzania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł (np. internetu). Uczestnikami projektu są uczniowie drugich i trzecich klas gimnazjum. Gromadzą oni informacje o słynnych mówcach, wykonują poświęcone im postery, przygotowują przemówienia zgodnie z zasadami sztuki krasomówczej, biorą udział w sesji Rady Gminy, w wyjazdach studyjnych do TV i Radia Kraków, przeprowadzają konkursy: na plakat promujący projekt i na logo projektu, przygotowują "Maraton oratorski - galę krasomówczą", zaproszają gości, organizują comiesięczne "Czwartkowe meettingi z ...." (księdzem, wójtem, dyrektorem szkoły, wykładowcą akademickim, radnym) i prowadzą dyskusje panelowe, dyskusje okrągłego stołu. Spodziewane efekty to zwiększenie wiary we własne siły i możliwości, podniesienie kompetencji językowych, komunikacyjnych, wzrost samodzielności, skuteczności współpracy w grupie, zwiększenie zainteresowania sprawami środowiska lokalnego. 74 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej nazWa oRganIzacjI: Gimnazjum im. Tony'ego halika w Radzikach Dużych nazWa PRojeKtU: z diabolo ci do twarzy Celem projektu jest umożliwienie uczniom gimnazjum uczestniczenia w pozalekcyjnych warsztatach rozwijających ich zainteresowania i pasje cyrkowe. Uczestnicy projektu to członkowie grupy cyrkowej "Gimbolo" i inni chętni uczniowie. Młodzież uczestniczy w warsztatach cyrkowych - kolejno poznaje technikę akrobacji cyrkowej, żonglerki, pantominy, klaunady, zasady konstruowania przedstawienia cyrkowego. Prezentuje swoje umiejętności na ogólnopolskim Festiwalu Cyrków Dziecięcych. Warsztaty cyrkowe sprawiają, iż młodzi ludzie lepiej rozpoznają swoje możliwości, rozwijają wrażliwość, koncentrację, umiejętność działania w grupie, uczą się odpowiedzialności. Uczestnicząc w projekcie, młodzi z różnych miejscowości podejmują wspólne działania, które uczą ich pracy w grupie i komunikacji interpersonalnej. nazWa oRganIzacjI: Stowarzyszenie inicjatyw Społecznych Stacja Koluszki nazWa PRojeKtU: Śpiewaj z trubadurami Projekt „Śpiewaj z Trubadurami” aktywizuje młodzież wokół działań artystycznych, wzmacniając jej poczucie wartości i zdolności. Rozwój umiejętności wokalnych, scenicznych oraz organizacyjnych przyczynia się do przełamania bariery małego miasteczka. Pierwszym krokiem „Śpiewaj z Trubadurami” jest nawiązanie partnerstwa ze szkołami i akcja promocyjna (artykuły prasowe, plakaty, ogłoszenia o naborze uczestników). Następnie odbywają się warsztaty integracyjne dla całej grupy, warsztat pracy w zespole, autoprezentacji i technik komunikacji. Ponadto młodzież uczestniczy w warsztatach emisji głosu, ruchu scenicznego oraz w indywidualnych warsztatach wokalnych. Przygotowuje spotkania muzyczne z udziałem klubów seniora, przedstawicielami starszego pokolenia oraz z rodzicami i dziadkami. Podczas tego spotkania zapoznaje się z obyczajami, kulturą i specyfiką życia w Polsce w latach 60-tych i 70-tych. Młodzież jest odpowiedzialna za przygotowanie Koncertu Finałowego pod kątem oprawy plastycznej, doboru oświetlenia, programu oraz projektu zaproszenia, ustalenia listy gości, zaproszenia mediów lokalnych. W ramach przygotowania występów uczestników odbędą się cykliczne warsztaty choreografii scenicznej. Projekt kończy się nagraniem płyty z udziałem wszystkich uczestników. ∞ & 75 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ ☺ nazWa oRganIzacjI: Miejski Dom Kultury w Chojnowie nazWa PRojeKtU: nakręć mnie - zakręć mnie, czyli Młodzieżowe Studio Filmowe Projekt pozwala na rozwinięcie umiejętności interpersonalnych u młodzieży i zdobycie przez nią świadomości własnych granic emocjonalnych. Uczy asertywności, pracy zespołowej, odpowiedzialności za podejmowane działania i zaznajamia z elementami filmowej kuchni. Pretekstem do działań dla grupy ok. 50 osób z gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych jest realizacja filmu, w którym istotną rolę odgrywa rodzinna miejscowość. Materiał literacki wyłaniany jest w konkursie. Młodzież uczestniczy w treningu asertywności oraz pracuje w grupach: scenarzystów (redakcja scenopisu), operatorów (nauka filmowania), aktorów (elementy gry aktorskiej), reżyserów/inscenizatorów (koordynacja działań, wybór plenerów, kostiumów itp.), pracowników technicznych (script, oświetleniowcy, akustycy itp.). Film prezentowany jest w kinie MDK i w telewizji kablowej MULTiMEDiA Polska. nazWa oRganIzacjI: Archiwiści Północy nazWa PRojeKtU: Filmowa eskadra Projekt przewiduje realizację sześciu kronik filmowych - co najmniej jednej w miesiącu, czas trwania: 10-15 minut, 18 projekcji. Młodzież przygotowuje zdjęcia filmowe, montuje, projektuje oprawę muzyczną i dźwiękową. Pokaz filmów odbywa się raz w miesiącu w świetlicy wiejskiej, w bibliotece, na placu centralnym. Rozpowszechnianie zrealizowanych materiałów obejmuje: nagranie zestawu kronik filmowych na płyty DVD, projekt nadruków na płytach, rozesłanie zestawów płyt do wszystkich szkół w gminie i wszystkich bibliotek w powiecie, prowadzenie strony internetowej (www.ap.andryszczyk.com). Na zakończenie projektu młodzież przygotuje i wyda folder na podstawie zgromadzonych materiałów i dokumentów, poświęcony całej grupie, projektowi i zrealizowanym filmom. Świętowanie projektu to uroczysty pokaz filmowy w kinie „Pionier”, spotkanie ze znanym aktorem lub reżyserem i rozdanie folderów podsumowujących działania. nazWa oRganIzacjI: Stowarzyszenie Miłośników Krzyżowic nazWa PRojeKtU: teatr ognia Fire Mime Głównym celem projektu jest rozwój umiejętności społecznych młodzieży przez działania polisensoryczne: żonglowanie, taniec, ekspresję teatralną i pantomimiczną. Tego rodzaju edukacja sprzyja rozwojowi intelektualnemu i fizycznemu 76 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej oraz daje młodzieży możliwość stworzenia grupy artystycznej, rozwija umiejętność prezentacji siebie oraz uczy przedsiębiorczości i promocji działań. W ramach projektu młodzi ludzie uczestniczą w warsztatach choreograficznych z instruktorem Domu Kultury, odbywają się lekcje instruktażowe z aktorem - mimem Teatru Polskiego z Wrocławia, warsztaty koleżeńskie z grupą artystyczną oraz sesje poświęcone formom edukacji polisensorycznej. nazWa oRganIzacjI: Darłowskie Centrum Wolontariatu nazWa PRojeKtU: z sercem i migawką Projekt ten to poszukiwanie nowego spojrzenia młodych ludzi na Darłowo. Wspólne wyprawy fotograficzne po Darłowie zmuszają ich do zadawania pytań o ducha i charakter miasta, próbują oni odnaleźć w nim swoje miejsce i wzajemnie zachęcają się do wspólnych poszukiwań. Swoje spostrzeżenia dokumentują zdjęciami i poprzez obraz próbują wpłynąć na myślenie i postawy ludzi. Aby móc wykonywać konsekwentnie zdjęcia zwracające uwagę widza i przemawiające do jego wyobraźni, trzeba znać: sekrety dobrej fotografii, teoretyczne i praktyczne wskazówki - jak dobrze fotografować, techniki robienia zdjęć, rodzaje fotografii. W tym celu prowadzone są cotygodniowe spotkania – konsultacje i 2 warsztaty plenerowe, poprowadzone przez artystów – fotografików. Podczas spotkań młodzież również doskonali swoje umiejętności społeczne (praca w grupie, autoprezentacja, komunikacja). Efekty pracy to zdjęcia i niezwykła opowieść o Darłowie przedstawiona przez młodzież w formie wystawy na Zamku Książąt w Darłowie, której towarzyszy katalog z pleneru zimowego. W trakcie realizacji projektu odbywają się 3 miniwystawy w szkołach i urzędzie miasta, by przez sztukę fotografii zmienić biernych młodych ludzi (widzów zdjęć) w aktywnych twórczych uczestników życia lokalnego. To pierwszy krok ku rozbudzeniu ambicji, szukania sposobów na lepsze i ciekawsze życie. nazWa oRganIzacjI: Włodawski Dom Kultury nazWa PRojeKtU: twoje Radio Włodawa - z Włodawy nad Bugiem nasz glos regionu. ∞ Celem projektu jest zaspokojenie zapotrzebowania naszej społeczności na lokalną informację, promocję miasta i powiatu oraz rozbudzenie wśród uczniów pasji dziennikarskich i badawczych. Przy współpracy z działającym od niedawna „Twoim Radiem Włodawa” uczniowie gimnazjum i liceum w formie zajęć warsztatowych nabywają praktycznych umiejętności przydatnych nie tylko w rzeczywistości szkolnej, ale także w praktyce życia codziennego. Specyfika projektu polega na korelacji działań tradycyjnie związanych z językiem polskim (edukacja radiowa, publicystyka) i edukacją informatyczną. Działania dziennikarsko - radiowe mają na celu rozwinięcie umiejętności pisania tekstów publicystycznych, poznania techniki montażu audycji radiowej. Uczniowie cały czas będą prowa77 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ dzić serwis informacyjny na stronie internetowej projektu, którą sami skonstruują. opracują almanach zawierający teksty i zdjęcia powstałe w ramach podejmowanych działań. W zakresie edukacji filmowej uczniowie zapoznają się z językiem filmu, stworzą scenariusz, na podstawie którego nakręcą i zmontują etiudy filmowe, zaprezentowane społeczności lokalnej podczas uroczystego podsumowania projektu. nazWa oRganIzacjI: Zespół Szkół ogólnokształcących w Nidzicy nazWa PRojeKtU: Miasto Młodych Projekt zakłada stworzenie na terenie szkoły miasta, w którym członkowie Samorządu Uczniowskiego pełnią funkcję Rady Miejskiej, a przewodniczący SU jest burmistrzem. Podstawowymi instytucjami użyteczności publicznej są następujące instytucje: Kulturalno-oświatowa, (której podlegają Muzeum, Teatr i Dyskoteka), Naukowa (której podlegają instytuty: Einsteina, Darwina, M.Curie-Skłodowskiej), Ekonomiczna (której podlegaja Biuro Pracy wraz ze Stowarzyszeniem Lokalnych Przedsiębiorców, Bank i Urząd Skarbowy), Turystyczna (której podlega Biuro Turystyczne), Centrum informacji, ochrony Zdrowia i Praw Ludzkich (któremu podlega Sąd i Sraż Miejska). Na czele każdej instytucji stoi lider, który jest jednocześnie członkiem Rady Miasta. Każda instytucja skupia zaintereresowaną daną tematyką grupę młodzieży, która realizuje odpowiednio następujące zadania: organizowanie dyskotek i wystaw; wystawienie sztuki teatralnej, prowadzenie badań i doświadczeń z dziedziny fizyki, chemii, matematyki, biologii, geografii, organizowanie spotkań z ludźmi biznesu, zorganizowanie biwaku i wycieczek krajoznawczych, wydawanie gazetki i bieżące informowanie o działaniach Miasta na stronie internetowej. Projekt rozwija umiejętności obywatelskie, realizacji przedsięwzięć, komunikacji i współpracy w grupie oraz społeczeństwie. nazWa oRganIzacjI: Grupa nieformalna z ostrówka nazWa PRojeKtU: todos huntos Celem projektu jest stworzenie propozycji twórczego zorganizowania wolnego czasu młodych poprzez spotkanie z kulturą i obyczajami 4 krajów: Kuby, Ukrainy, Chin i Kenii. Uczestnicy poszerzają wiedzę z zakresu: kultury, sytuacji politycznej ww. krajów i panujących tam obyczajów. oprócz konkretnej wiedzy chcemy zdobyć umiejętności: gry na bębnach, tańca latynoamerykańskiego, malowania obrazków na płótnie i przygotowania potraw charakterystycznych dla danego państwa (warsztaty). Zdobyte umiejętności zaprezentujemy podczas festynu ToDoS hUNToS (z języka hiszpańskiego: wszyscy razem) dla mieszkańców naszej gminy. Podczas projektu nabędziemy: umiejętności organizacyjnych, pracy w grupie, zdobywania i przekształcania informacji, przekazywania swoich pasji 78 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ za pomocą ciekawych form medialnych. Na bieżąco będziemy tworzyć prezentację multimedialną i wystawę fotograficzną o naszych działaniach i informacjach o ww. państwach. nazWa oRganIzacjI: Towarzystwo Rozwoju Gminy Baranów nazWa PRojeKtU: Prowincjonalia Bezpośrednim celem projektu jest chęć pobudzenia aktywności pozaszkolnej gimnazjalistów z obszaru Gminy Baranów. Projekt pod nazwą PRoWiNCJoNALiA zakłada przeprowadzenie cyklu warsztatów z zakresu budowania strategii reklamowej. W ich następstwie, uczniowie podzieleni na 6 (8-osobowych) zespołów opracowują symulowaną strategię reklamową regionu. Jej forma oraz sposób realizacji zależy wyłącznie od pomysłowości uczestników projektu. Warsztaty prowadzone przez osoby związane z lokalnym rynkiem mediów, z problematyką samorządów lokalnych oraz pracowników agencji reklamowych poszerzają wiedzę i umiejętności uczestników, dają narzędzia do pracy przy strategii. Do dyspozycji grup jest: baza komputerowa, sprzęt audiowizualny, pracownia montażowa, tak by w pełni wykorzystać zapał młodzieży. Efektem warsztatów są umiejętności związane z prezentacją, promocją działań oraz reklama regionu widziana z perspektywy młodzieży, uwzględniająca jej pasje, zainteresowania. Finał projektu zakłada przygotowanie uroczystej prezentacji kampanii zaproponowanych przez uczestników, połączonej z happeningiem. W trakcie przeglądu obok strategii uczestnicy prezentują kroniki projektów opisujące, ich zdaniem, najciekawsze elementy z pracy przy projekcie. nazWa oRganIzacjI: Gminny Dom Kultury - Kolsko nazWa PRojeKtU: aby wspiąć się ku wyżynie, dzisiaj gram na mandolinie Projekt daje szansę na zdobycie nowych doświadczeń i umiejętności młodzieży gimnazjalnej mieszkającej w gminie Kolsko, grającej w orkiestrze mandolinowej.Jednym z działań projektu są warsztaty artystyczne, podczas których młodzież zapoznaje się z ciekawymi, dotąd jej nieznanymi metodami pracy twórczej. Kolejnym etapem angażującym bezpośrednio młodzież jest samodzielne stworzenie przez nią strony internetowej oraz folderu o swoim zespole. Te materiały informacyjne oraz nagrana podczas projektu płyta daje możliwość szerszego zaistnienia zespołu. r Poprzez internet młodzi mandoliniści próbują znaleźć w Polsce lub za granicą zespoły o podobnym charakterze. Taka znajomość daje młodzieży szansę wymiany doświadczeń oraz pomaga zawrzeć nowe znajomości. Kontakt z innymi grupami, ze względu na unikatowe już dziś instrumentarium, daje możliwość konfrontacji 79 Śmiało w przyszłość - jak realizować projekty z przestrzeni komunikacji społecznej ∞ swoich metod pracy. Kolejnym ważnym punktem projektu są wspólne imprezy z rodzicami i nauczycielami. Przede wszystkim jednak realizacja tego projektu wzmocni w biorących w nim udział młodych ludziach poczucie własnej wartości i dumy oraz wiary we własne możliwości. nazWa oRganIzacjI: Pracownia Architektury Żywej – Goniądz nazWa PRojeKtU: tutejsi Kultura wschodniego pogranicza Polski w świadomości lokalnej społeczności, a w szczególności młodzieży, pozostaje od wielu lat rozumiana jako element zacofania. Zarówno tradycje, zwyczaje, jak i język (o ruskim rodowodzie), postrzegane przez pryzmat kultury masowej, prezentującej często Podlasie jako region, gdzie cywilizacja dociera wolniej, powodują, iż tutejsza młodzież uważa się niejako za pokrzywdzoną. Twierdząc, iż jej życiowy start jest trudniejszy, chce uciec od swych korzeni, które są często przyczyną ich frustracji, zahamowań, obaw przed rówieśnikami z innych regionów kraju, szczególnie tych, gdzie kultura ludowa jest zaakceptowanym elementem w świadomości przeciętnego Polaka. Projekt służy młodzieży w przełamaniu tych barier, a tutejsza kultura jest podstawą do pracy nad tym problemem. Aby docenić własną kulturę, trzeba ją dokładnie poznać i bezpośrednio dotknąć jej istoty. Temu służą prowadzone przez młodzież badania terenowe, z których materiały wykorzystane są do kolejnych działań: warsztatów śpiewu i koncertów, audycji radiowej oraz filmu video. Dodatkowo przedstawianie swych osiągnięć przed publicznością miejską pozwoli młodzieży na jeszcze mocniejsze zrozumienie niezwykłości miejsca, w którym żyje, uzmysłowi jego cenność, da poczucie własnej wartości i odwagę do działania. Celem projektu jest zainteresowanie młodzieży zawodami i zajęciami, które często w jej świadomości są nieosiągalne, które są z niedostępnej „górnej półki”, jak np. dziennikarz, filmowiec, muzykolog. Projekt uświadamia młodzieży, że może ona odważnie po nie sięgać, że nie jest gorsza od swoich rówieśników z miasta, że ma prawo do spełniania swych marzeń i rozwijania swoich zainteresowań. Ważne, by młodzi spróbowali swoich sił, by rozwinęli swoje umiejętności komunikowania się, by poznali nowych ludzi z najbliższego otoczenia i mieli możliwość nauki posługiwania się nowoczesnym sprzętem. 80 Bibliografia dla realizatorów projektów z przestrzeni komunikacji społecznej 1. Aronson, Elliot. Psychologia społeczna-serce i umysł. Warszawa: Wydawnictwo Zysk i S-ka, 1997, Sygnatura: 316.27. 2. Bocheńska, Katarzyna. Mówię do Ciebie człowieku. Warszawa: WSiP, 2003, Sygnatura: 66320. 3. Cooper, Pamela J. Sprawne porozumiewanie się: 114 scenariuszy ćwiczeń z mówienia i słuchania. Warszawa: Centralny ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, 1999, Sygnatura: 60568. 4. Detz, Joan. przeł. [z ang.] Jolanta Bartosik. Sztuka przemawiania. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2004, Sygnatura: 66489. 5. Dobek-ostrowska, Bogusława. Podstawy komunikowania społecznego. Wrocław: Astrum, 1999, Sygnatura: 64727. 6. Doroszewicz, Krystyna. Jak ludzie komunikują się. Warszawa: Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP, 1996, Sygnatura: 56678-56681. 7. Drzycimski, Andrzej i inni. Komunikatorzy: wpływ, wrażenie, wizerunek. Warszawa: oficyna Wydawnicza Branta, 2000, Sygnatura: 63435. 8. Eicher, James Sztuka komunikowania się. Łódź: „Ravi”, 1995, Sygnatura: 56248. 9. Ferraro, Bruno. Przemawiać publicznie: kompetencja komunikacji. Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie, 1996, Sygnatura: 59821. 10. Gałązka Wiesław, Krynicki Andrzej. Nie wystarczy być.... czyli od zera do lidera. Wrocław: Wydawnictwo MAK, 2004, Sygnatura: 24768. 11. Garmond, Peter. Poradnik blefu doskonałego. Warszawa: instytut NoVUM, 1991 Sygnatura: 55741-55742. 12. Goban-Klas, Tomasz. Cywilizacja medialna: geneza, ewolucja, eksplozja. Warszawa: WSiP, 2005, Sygnatura: 67425. 13. Goban-Klas, Tomasz. Media i komunikowanie masowe. Kraków: PWN, 2004, Sygnatura: 8301143002. 14. Gronbeck, Bruce i inni. Zasady komunikacji werbalnej. Poznań: Wydawnictwo Zysk- S-ka. 2001, Sygnatura: 83-7298-537-5. 15. Grygielski, Michał. Style komunikacji rodzicielskiej a identyfikacja dzieci z rodzicami. Lublin: TNKUL, 1999, Sygnatura: 64802. 16. hopfinger, Maryla (red.) Nowe media w komunikacji społecznej w XX wieku: antologia. Warszawa: oficyna Naukowa, 2002, Sygnatura: 65053. 17. Kafel, Krystyna. Komunikacja społeczna w organizacji: moduł ii. Warszawa: MEN, 1997, Sygnatura: 56915, 56916. 18. Kiezik-Kordzińska, Ewa. Szkoła dialogu: jak skutecznie porozumiewać się. Warszawa: WSiP, 2004, 66507, 66956. 19. Łasiński, Gabriel, Sztuka prezentacji. Poznań: eMPi2, 2000, Sygnatura: 8387665-69-X. ∞ ∞ 20. Nęcki Zbigniew, Komunikacja interpersonalna. W: Encyklopedia psychologii pod red. Włodzimierza Szewczuka. Warszawa: Fundacja „innowacja”, 1998, Sygnatura: 60604, 67398. 21. Nęcki, Zbigniew, Komunikacja międzyludzka. Kraków: Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, 1996, Sygnatura: 57612, 58941. 22. olędzki, Jerzy. Komunikowanie w świecie: narzędzia, teorie, unormowania. Warszawa: ASPRA-JR, 2001, Sygnatura: 64258. 23. Pease, Allan. Język ciała - jak czytać myśli ludzi z ich gestów. Kraków: Wydawnictwo Gemini, 1997, Sygnatura: 83-00-03393-9. 24. Samson, Eleri. Jak tworzyć własny wizerunek. Warszawa: Dom Wydawniczy ABC, 1996, Sygnatura: 62597. 25. Steward, John (red.) Mosty zamiast murów: o komunikowaniu się między ludźmi. Warszawa: Wydaw. Nauk. PWN, 2000, Sygnatura: 63960. 26. Warrick, Anne. Porozumiewanie się bez słów: komunikacja wspomagająca i alternatywna na świecie. Warszawa: Stowarzyszenie Mówić bez słów, 1999, Sygnatura: 62551. 27. Wiszniewski, Andrzej. Jak przekonywująco mówić i przemawiać? Warszawa: TEXT, 1999. artykuły z czasopism 28. Brycki, Bogdan. Jak rozumieć komunikację? Wszystko dla Szkoły. 2001, nr 1, s. 4-7. 29. Darman, Monika (przeł. z ang.) Proces komunikacji między szkołą a rodziną. Kwartalnik Pedagogiczny. 1998, nr 1-2,s. 83-92. 30. Dymek, Marzena. Komunikacja niewerbalna też ważna. Nowa Szkoła. 1996, nr 3, s. 20-23. 31. Garstka, Włodzimierz. Komunikacja niewerbalna a terapeutyczna rola nauczyciela. Życie Szkoły. 1999, nr 7, s. 483-486. 32. Grochowalska, Magdalena. Aktywność językowa a niewerbalne komunikowanie się dzieci. Wychowanie w Przedszkolu. 2000, nr 6, s. 334-339. 33. Kostka, Monika. Funkcje i znaczenie komunikacji niewerbalnej w procesie edukacji. Wszystko dla Szkoły. 2000, nr 9, s. 16-18. 34. Kostka, Monika. Rola komunikacji w procesie nauczania - podstawowe pojęcia. Wszystko dla Szkoły. 2000, nr 7-8, s. 23-25. 35. Kowalska, Grażyna. Kompetencje nauczyciela warunkujące efektywną komunikację interpersonalną w procesie edukacyjnym. Edukacja. 2000, nr 3, s. 32-51. 36. Kozłowski, Waldemar. Porozumiewanie się z dzieckiem. Problemy opiekuńczo-Wychowawcze. 1993, nr 2, s. 60-64. 37. Kwiatkowska, henryka. Komunikowanie się nauczyciela z uczniem w sytuacji niepowodzenia. Edukacja. 2002, nr 1, s. 57-66. 38. Marek, Elżbieta. Udział komunikacji edukacyjnej nauczycieli w kreowaniu klimatu społecznego klasy szkolnej. Życie Szkoły. 1997, nr 1, s. 3-8 38. Palewicz, Grażyna. Komunikacja interpersonalna. Wszystko dla Szkoły. 2000, nr 12, s. 24. 39. Stróżyński, Klemens. Słuchanie a komunikacja. Polonistyka. 2001, nr 7, s. 401-405. 40. Świętochowski, Waldemar. Psychologiczne uwarunkowania styku komunikowania się. Psychologia Wychowawcza. 1994, nr 3, s. 216-223. 41. Więckowski, Ryszard. Komunikacja werbalna i niewerbalna nauczycieli. Nowa Szkoła. 1998, nr 2, s. 34-36. 42. Więckowski, Ryszard. Pedagogiczne i terapeutyczne walory komunikacji werbalnej i niewerbalnej nauczycieli w procesie edukacyjnym. Życie Szkoły. 1997, nr 3, s. 131-133. 43. Winiarski, Mikołaj. Wymiary dialogu edukacyjnego. Wychowanie Na Co Dzień. 2000, nr 6, s. 19-23. 44. Wołodźko, Elżbieta. Komunikacja interpersonalna jako istota procesu edukacyjnego. Edukacja. 1999, nr 2, s. 43-49. 45. Ziemichód-Kornacka, Róża. Kłopoty z komunikacją. Nowa Szkoła. 2001, nr 3, s. 9-10. ∞
Podobne dokumenty
ściągnij - Równać Szanse
kolejnym z koordynowanych projektów (także poza Programem „Równać Szanse”)
ich wiedza i umiejętności stawały się coraz bardziej unikalne. W konsekwencji przyszedł moment, w którym najbardziej aktyw...
