SPODEK w Katowicach

Modernizacja
katowickiego Spodka
W
1960 roku z inicjatywy Wojewódzkiego Komitetu Kultury Fizycznej
w Katowicach ogłoszono konkurs
architektoniczny na wykonanie projektu nowej hali. Był to konkurs zamknięty w którym
udział wzięły cztery zespoły. Zwyciężyło Biuro Studiów i Projektów typowych Budownictwa Przemysłowego z Warszawy, w składzie: Jerzy Hryniewiecki, Maciej Gintowt,
Maciej Krasiński, Andrzej Żórawski, Aleksander Włodarz oraz Wacław Zalewski –
główny pomysłodawca konstrukcji. Za projekt w 1961 roku zespół otrzymał nagrodę
pierwszego stopnia „za wybitne osiągnięcia w dziedzinie budownictwa” przyznaną
przez Komitet ds. Budownictwa, Urbanistyki
i Architektury. Początkowo Spodek miał zostać zbudowany w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku w Rowie Wełnowieckim,
w północnej części miasta. Zatem z dala
od centrum, na przedmieściach wśród zieleni na terenie nie zagrożonym szkodami
górniczymi. Jednak wojewoda śląski Jerzy
Ziętek ujęty innowacyjnością konstrukcji Zalewskiego zdecydował, że obiekt zostanie
wzniesiony w centrum miasta. Skutkiem tej
decyzji była konieczność istotnego wzmocnienia konstrukcji hali, gdyż nowa lokalizacja była terenem szkód górniczych. Od tego
momentu budynek miał stać się prawdziwą
wizytówką miasta, której jak do tej pory
w Katowicach brakowało. Prace budowlane
rozpoczęły się w 1964 roku. W trakcie robót
napotkano pewne trudności. Na początku w związku z niesłusznym zgłoszeniem
błędów konstrukcyjnych mogących zagrozić stateczności konstrukcji prace zostały
wstrzymane na osiem miesięcy. Następnie
pojawiły się trudności związane z posadowieniem budynku – napotkano pustki po
wydobyciu węgla, wymagające ciśnieniowej
iniekcji cementem. W efekcie obiekt został
oddany do użytku dopiero w 1971 roku. Do
roku 1997 oficjalna nazwa Spodka brzmiała
Wojewódzka Hala Widowiskowo-Sportowa
w Katowicach. Natomiast nazwa Spodek
funkcjonuje w języku potocznym od 1973
roku. Z pewnością Katowicki Spodek jest
obecnie jednym z najbardziej rozpoznawalnych obiektów w Polsce.
Unikatowa konstrukcja hali umożliwiła otoczenie prostokątnego boiska okrągłą widownią. Nad którą rozpościera się szeroka
na blisko 126 metrów paraboliczna kopuła.
Główny układ nośny przekrycia składa się ze
stalowego pierścienia, umieszczonego centrycznie, z którego w sposób promienisty
odchodzi 120 dwukrotnie rozszczepionych
lin stalowych, mających za zadanie dźwigać
sklepienie hali. Jest to ustrój konstrukcyjny
w którym następuję wzajemna stabilizacja elementów ściskanych i rozciąganych.
Układ przestrzenny składa się ze sztywnych
elementów połączonych między sobą elementami wiotkimi. Konstrukcja tego typu
określana jest mianem tensegrity, a kato-
wicki Spodek jest pierwszym obiektem architektonicznym na świecie w którym zastosowano tę koncepcję. Zdecydowanie można
stwierdzić, że myśl techniczna zastosowana w konstrukcji Spodka z początku lat
sześćdziesiątych wyprzedziła o kilkanaście
lat ultralekkie konstrukcje amerykańskiego
inżyniera Davida Geigera, które dziś należą
do klasyki inżynierii lądowej.
Modernizacja Spodka rozpoczęła się w 2007
roku i do momentu wymiany elewacji kosztowała miasto ok. 100 mln zł. W 2009 roku
zakończyła się modernizacja wnętrz hali,
w której wyniku wymieniono oświetlenie,
siedzenia, zainstalowano ogromny diodowy
ekran w kształcie walca w szczycie kopuły
oraz zwiększono liczbę miejsc na widowni.
Wymiana przegród zewnętrznych obciąży
budżet miasta dodatkowo na ok. 30 mln
zł, a jej całkowite zakończenie planowane
jest na rok 2013. Obecnie zostały wykonane
prace polegające na wymianie pokrycia fasady hali, części ukośnej dachu oraz części
wewnętrznej pokrytej papą. Pozostały jeszcze do wykonania pracę modernizacyjne na
kopule środkowej która zostanie pokryta
blachą aluminiową na rąbek stojący PREFA
Prefalz.
Na etapie planowania modernizacji spodka
w Katowicach zdecydowano się wymienić
azbestowo cementowe łuski pokrywające
elewację. Decyzja ta była spowodowana
kilkoma czynnikami. Po pierwsze zgodnie z Dyrektywą UE do 2032 azbest musi
w całości zniknąć ze wszystkich dachów
w Polsce. Po drugie po przeprowadzeniu
szeregu ekspertyz zdecydowano, że aby
utrzymać konstrukcję obiektu w należytej
kondycji należy ją odciążyć. Oraz po trzecie dotychczasowe łuski znacząco zmieniły
swój kolor z okresu swej świetności, przez
co Spodek stracił dużo na swej atrakcyjności. Szukano materiału który będzie trwały,
lekki, bezpieczny dla środowiska oraz estetyczny. Postawiono na materiał przyszłości
– aluminium. Dzięki zastosowaniu lekkich
aluminiowych łusek na elewacji oraz lekkich aluminiowych dachówek PREFA Romb
na części ukośnej dachu udało się osiągnąć
obniżenie ciężaru pokrycia o odpowiednio
25,2 kg/m2 (elewacja) oraz 18,9 kg/m2 (ukośna część dachu).
Konstrukcja ściany zewnętrznej przed modernizacją przedstawiała się następująco. Do
zewnętrznych żeber obręczy hali zostały przymocowane płatwie złożone z dwóch ceowników 120 – mocowanie za pomocą krótkich
wsporników. Do płatew były przymocowane
płyty warstwowe – okładzina z płyt azbestowych 6 mm, styropian 60 mm, okładzina
z płyt azbestowych 6 mm. Następnie drewniany ruszt składający się z listew 55 mm x 65
mm w rozstawie co 1 m oraz łat 32 mm x 40
mm w rozstawie od 226 mm do 268 mm. Do
łat były przymocowane tłoczone łuski azbestowo – cementowe o grubości ścianki 4 mm.
Rygle ścienne po wykonaniu ekspertyz oceniono jako znajdujące się w dobrym stanie
technicznym, oraz odpowiednio zabezpieczone antykorozyjnie i przeciwpożarowo.
Wszystkie pozostałe, zewnętrzne elementy
przegrody musiały zostać usunięte. Do konstrukcji rygli wykonanej z dwóch ceowników przymocowano za pomocą śrub M12
kl. 8.8 płyty warstwowe o grubości 100
mm. Następnie listwy aluminiowe o przekroju 50 mm x 30 mm x 4mm usytuowane
pionowo oraz listwy aluminiowe o przekroju kapeluszowym 20 mm x 30 mm x 35 mm
x 3 mm usytuowane w kierunku poziomym.
Do poziomych listew zamontowano łuski
z aluminium malowanego proszkowo powłoką Poliester. Łuski zostały wytłoczone
identycznie jak poprzednie azbestowo – cementowe.
Konstrukcja ukośnej części dachu to stalowe płatwie z teowników 100x10 w rozstawie co 1 m, płatwie umieszczone są ukośnie
względem pasów żeber i stanowią element
konstrukcyjny zabezpieczający je przed wyboczeniem. Do płatew były przymocowane
kantówki 60 mm x 100 mm, a następnie po
ich bokach listwy drewniane 30 mm x 40
mm. Na listwach były ułożone płyty Suprema o grubości 60 mm oraz 2 warstwy papy
podkładowej. Na kantówkach przymocowane były łaty z desek o przekroju 120 mm
x 25 mm w rozstawie 260 mm, a następnie
łuski z blachy tytanowo – cynkowej o grubości 0,6 mm.
Teowe profile stalowe stanowią integralną
część konstrukcji – zabezpieczają główne
żebra nośne przed wyboczeniem, zatem elementy nie mogły zostać naruszone podczas
modernizacji. Pozostałe elementy przegrody zostały zdemontowane. Prostopadle do
profili teowych przymocowane zostały rury
prostokątne o wymiarze 100 mm x 60 mm x
3 mm, pomiędzy rurami prostokątnymi, za
pośrednictwem kątowników aluminiowych
przymocowanych do ścianek bocznych
rury umieszczone zostały płyty warstwowe
o grubości 600 mm, przycięte do rozstawu
rur kwadratowych. Prostopadle do aluminiowych rur prostokątnych zamocowano
aluminiowe profile kapeluszowe o wymiarze 2 mm x 30 mm x 35 mm x 3 mm w rozstawie co 250 mm. Pomiędzy tymi profilami
umieszczono twardą wełnę mineralną typu
Stroprock o grubości 30 mm. Tak wykonane
warstwy przykryto folią termozgrzewalną,
a następnie przymocowano aluminiowe łuski PREFA Romb o grubości ścianki 0,7 mm.
Romby wykonane są z blachy aluminiowej
pokrytej wysokiej jakości powłoką matową
P.10 nakładaną w ciągłym procesie Coil Coating. Producent udzielił 40 letniej gwarancji na materiał oraz powłokę.
Po licznych debatach ludzi kultury i architektury ostatecznie zdecydowano się pokryć
Spodek łuskami w kolorze najbardziej zbliżonym do tego jaki obiekt miał zaraz po oddaniu do użytku – jasno szarym. Jedną z zalet
elementów fasadowych oraz dachowych
z aluminium jest to, że możemy je pokryć
praktycznie dowolnym kolorem z palety RAL
przy użyciu wysokojakościowych powłok dedykowanych, które dzięki w pełni kontrolowanym procesom ciągłego powlekania (tzw.
Coil Coating) gwarantują całkowitą integralność powłoki ze strukturą blachy przez cały
okres użytkowania. Aluminium jako materiał
spełniło w 100% wymagania jakie postawiono przed nową elewacją Spodka. Udało się
znacząco odciążyć konstrukcję hali – aluminium jest najlżejszym pokryciem dachowym
oraz fasadowym w klasie premium. Dodatkowo metal ten odznacza się niespotykaną
trwałością, gdyż w kontakcie z atmosferą
pokrywa się bardzo szczelną warstwą tlenku
glinu, który tworzy powierzchnię pasywną,
czyli nie podlegającą dalszemu utlenianiu.
Zatem nawet w przypadku uszkodzenia powłoki, łuski którymi pokryto Spodek pozostaną odporne na degradację. Ponadto
w przeciwieństwie do poprzedniego pokrycia hali oraz do pokryć z metali zaliczanych
do grupy ciężkich, aluminium jest w pełni
bezpieczne dla zdrowia ludzi oraz środowiska. Z zewnętrznych pokryć aluminiowych
żadne niebezpieczne związki nie przedostają
się do ekosystemu. Należy również zwrócić
uwagę na fakt, że po zakończeniu użytkowania elementów wykonanych z tego materiału podlegają w 100% recyklingowi, więc
nie pojawia się problem utylizacji odpadów.
Już w chwili obecnej około 75% produktów
z aluminium wykorzystywanych w budownictwie pochodzi z produkcji wtórnej, zatem
materiał ten charakteryzuję się niezwykle korzystnym bilansem energetycznym.
Nazwa:
Hala Widowiskowo-Sportowa Spodek (od 1997 roku)
Wojewódzka Hala Widowiskowo-Sportowa w Katowicach (od 1971 do 1997 roku)
Budowa:
od 1964 do 1971 roku
Modernizacja:
od 2008 do 2013 roku
Właściciel:
miasto Katowice (od 1992 roku)
Kubatura:
338 732 m3
Powierzchnia użytkowa:
29 473 m2
Rozpiętość przekrycia:
126 metrów
Maksymalna wysokość:
32 metry
Miejsca na widowni:
11 036
Koszt budowy:
około 800 mln zł
Koszt modernizacji:
około 130 mln zł