Ludowe nazwy miejscowe w Bielczy spisane pod koniec XIX wieku

Ludowe nazwy miejscowe w Bielczy
spisane pod koniec XIX wieku
W 1896 roku dr Karol Mátyás dokładnie opisał nazwy
miejscowe w gminie Borzęcin. Był to fragment większej
całości
pracy
nad
ludowym
nazewnictwem
w powiecie brzeskim. Pracę opublikował w czasopiśmie
„Lud”, wydawanym przez Towarzystwo Ludoznawcze we
Lwowie. Na stronach internetowych naszej gminy
opublikowaliśmy już nazewnictwo miejscowe utrwalone
przez dr. Mátyása w Borzęcinie. Tym razem przytaczamy
tekst dotyczący Bielczy.
Zachowano oryginalną pisownię i interpunkcję.
Józef Olchawa
Fragment wstępu
Niewątpliwie ciekawym przedmiotem badań są nazwy miejscowości, w większej części
przez lud stworzone, miejscowości nadane, a prawie zawsze trafnie je charakteryzujące
lub we wdzięcznej pamiątce przechowujące jej dzieje. Dziwić się nieraz trzeba nad
mistrzowskiem jednosłownem określeniem miejscowości, lub streszczeniem jej
pamiątkowej przeszłości. Jakby w opoce, co przetrwa wieki, wyryte w pamięci ludu
nazwisko, przemawia do nas wymowniej, niż dziesiątki słów, określających jej położenie,
kształt, wielkość, treść, bogactwo, lub ubóstwo, wogóle różne właściwości.
Jedno słowo – nazwisko – schowało w sobie najstarszą jej przeszłość, dzieje jej
powstania i przeszło przez długi szereg pokoleń niezmienione – całe. Wyziera z niego
nieraz tak jawnie i szczerze całe podanie, że ktoś obdarzony fantazyą z łatwością mógłby
wysnuć zeń legendową opowieść, czego nie uczyni sumienny badacz, który zapuka do
tradycji ludu i zadowolni się choćby tylko najskąpszą wiadomością.
Starzy – to trzecie w górę pokolenie – piastują jeszcze tradycyę, radziby ją może
synom i wnukom przekazać, ale ci obojętni na takie rzeczy, ledwie że ich słuchają, a co
usłyszą wnet zapomną. Z młodego pokolenia rzadko kto umie wyjaśnić znaczenie jakiej
nazwy miejscowej, jej genezę, a gdy ktoś zapyta o nią, odpowie obojętnie: „Nazywa się ta
z dawnych casów, ale locego chto ta moze wiedzieć?"
Tajemnice starodawnych nazw miejscowości, zabiorą wkrótce starzy z sobą do grobu,
dlatego wskazana jest dla badaczów rzeczą nie tylko zbierać te nazwy, lecz także
skwapliwie o tradycyjne ich wyjaśnienie się postarać.
W niniejszym zbiorze nazw usiłowałem jak najobficiej zużytkować tradycyę;
zastrzegam się jednak przeciw mniemaniu, jakoby zbiór ten był zupełny. Sam czuję dobrze
jego liczne braki, na które złożyły się różne przeszkody, między nimi urzędowe
przesiedlenie moje z Brzeska do Tarnobrzega. Są w tym zbiorze obok wsi gruntownie,
także wsie niedokładnie opisane.
Braknie też kilku gmin do obrazu całego powiatu. Spodziewam się jednak
w przyszłości niedostatki te uzupełnić (…).
Gmina Bielcza.
A. Wieś Bielcza.
Wieś otrzymała ztąd nazwę, że jest piaszczysta i b i e l i s i ę od piasku.
B. Części wsi.
S o s y k ą t (kilka z szeregu domów, od środka wsi wysuniętych chat), bo tam pierwszy osiedlił się
włościanin nazwiskiem S o c h a (rodzina ta żyje jeszcze w Bielczy)
C. Przysiółki i osady.
I. W a r y ś, bo tam pierwszy gospodarz był, co się nazywał W a r y ś. (Rodzina ta już nie istnieje,)
2. B i e d a c z, bo tam są grunta najnieurodzajniejsze, najbiedniejsze, i mieszkańcy bardzo b i e d n i.
3. G r a n i c e, bo leży przy samej granicy gminy Borzęcin.
4. U l e ś s i e, bo tam w dawnych czasach były wielkie lasy przy tych lasach pierwotnie stały dwa
domy (dziś siedm).
D. R o l e.
1. R o la p ó ł n o c n a, bo leży na północ od wsi koło rzeki Uszwicy.
2.
3.
„
„
Kąt y, » bo jest pomiędzy staremi rzekami w takich zakrętach« .
D ą b r o w i c a, » bo utrzymywał ją jeden gospodarz, nazywał się D ą b r o w a«. (Rodzina
tego nazwiska już nie istnieje w Bielczy) .
4.
„
S u c h y ł u g, bo jest bardzo mokra i nieurodzajna.
5.
„
P r z y m i ark i, »bo były później przymierzone chłopom do gruntów.
6. R o l e p o ł u d n i o w e, bo leżą na południe od wsi.
7. R o l a ł ą c z y n y, »bo są takie małe łączki pomiędzy gruntami chłopskiemi« .
8.
„
P o d b o r k a m i, bo leży pod lasem zwanym B o r k i.
9.
„
Z a k r ę z e l e m od drogi zwanej k r ę z e l (p. niżej K.).
E. Ł ą k i.
I. Jasionka, »zwana po tem, że w dawnych czasach utrzymywał ją chłop zwany J a s i o n k a«,
(Rodzina ta wyginęła.)
2. Łąki Ł a w y albo B a g n a, »bo tam były wielkie błota i bagna i zostały rozdzielone pomiędzy
chłopów za zabrane im grunta na drogi publiczne«.
3. Łąka B r z e ź n i c a, »bo pomiędzy trawą rosło dawniej dużo brzostu«,
F. Pastwiska.
I. D ą b r o w i c a, »zwane po tem, że dawniej utrzymywał to jeden gospodarz, nazywał się D ą b r o
w a, który część tegoż wyrobił na rolę, tak samo nazwaną (p. wyżej D. lp. 3).
2. K r u s z e n i c a »nazywa się po tem, że w dawnych czasach utrzymywał go chłop, co się nazywał
K r u c h«, od niego pochodzi prawdopodobnie żyjąca dziś w Bielczy rodzina K r u k ó w (1 p. sg. K r u
k).
3. B i a ł c e b a g n o »nazywa się po tem, że na niem najwięcej białego mchu rosło«.
4. Z a o r l e »zwie się po tem, bo jest za domami chłopów, co się zowią O r ł y«.
5. K a c e b a g n o, »bo w dawnych czasach bywało dużo dzikich kaczek na niem«.
6. W o l n i c e, »bo jest pomiędzy gruntami samych W o l n i k ó w« (włościan nazw. W o l n i k).
G. L a s y.
I. L a s B o r k i, »ma nazwę po chłopie, zwał się B o r e k«. (Rodzina tego nazwiska wyginęła.)
2.
„ S u k m a n e k »zwie się po chłopie, co się nazywał S u k m a n a«. (Rodzina tego nazwiska
wyginęła.)
3.
„
P o d s u j c e »zwie się po tem, że w dawnych czasach była przez niego droga s u t a czyli
sypana z piasku do Tarnowa«.
4.
„ B ó r »po tem się zowie, że były w nim wielkie drzewa«...
5.
„ Lipie, »bo w dawnych czasach były same lipy«.
6.
„ W i e l k i e s ł o ń c e »zwie się po tem, że leży na wielki wschód słońca od gminy«
7.
„ M a ł e s ł o ń c e, »bo leży na mały wschód słońca od gminy«.
H. Nieużytki.
P i a s k i g m i n n e »po tem się nazywają, bo w dawnych czasach piaski przydęły grunta tak, że teraz
sam piasek i nic na tem się nie sieje, ani sadzi, tylko leży odłogiem«.
I. W o d y.
l. P r z e r w y - moczary, zwane po tem, że wody poprzedzierały grunta i teraz są stawy z wodą«.
2. M o c z a r y g m i n n e »nazywają się po tem, że zawsze w nich woda stoi«.
K. D r o g i.
Krę z e l »zwie się po tern, że jest wązka kręta, bo ją woda pokręciła i powydzierała«.
––––––––––––––––––––––––––
Dr Karol Mátyás „Ludowe nazwy miejscowe w powiecie Brzeskim w Galicyi”.
„Lud” – Organ Towarzystwa Ludoznawczego we Lwowie. 1895
Obrazek przedstawia oryginalną pocztówkę z epoki przedstawiającą kościół w Bielczy. Autorem
projektu kościoła był znakomity architekt Jan Sas Zubrzycki.
Wyszukał i opracował:
Józef Olchawa