kształtowanie uwarunkowań fiskalno

KSZTAŁTOWANIE UWARUNKOWAŃ
FISKALNO-PRAWNYCH W ZAKRESIE
BIOPALIW TRANSPORTOWYCH
W POLSCE
Adam KUPCZYK, Piotr BOROWSKI
WPROWADZENIE
W świecie globalnym dynamika zmian warunków funkcjonowania niektórych
dziedzin nauki, czy sektorów gospodarki jest tak duża, że w krótkim okresie może
wywołać zamieszanie i wrażenie chaosu. Znacznie szybciej pod wpływem prac
i osiągnięć naukowych, w warunkach nieskrępowanego przepływu informacji
efektywność technologii wyczerpuje się i na rynek wchodzą technologie nowej
generacji, bardziej wydajne [1]. I tak właśnie stało się przypadku sektorów biopaliw
transportowych 1-szej generacji (bioetanolu, biodiesla wytwarzanych z roślin
jadalnych) po Szczycie Klimatycznym w Poznaniu, gdy powstały nowe wytyczne na
najbliższe kilkanaście lat przyznające priorytet biopaliwom produkowanym
z surowców odpadowych i biopaliwom 2-giej generacji. Badania nad biopaliwami
2. generacji, produkowanymi z roślin energetycznych i odpadów, w wielu krajach są
na tyle zaawansowane, że obecnie planowana jest ich produkcja w skali
przemysłowej. W krajach, gdzie uregulowania prawne, nakazujące zbieranie
tłuszczów odpadowych funkcjonują sprawnie (np. Austria), znaczną cześć
biokomponentów 1.generacji produkowana jest z surowców odpadowych.
W Polsce sektor bioetanolu, wytwarzanego z roślin jadalnych, funkcjonujący
od lat 90. ub. stulecia1, był w fazie wzrostu i przejścia z bardziej energochłonnej
produkcji dwufazowej (gorzelnia rolnicza-zakład odwadniający) na produkcje
1-fazową, energooszczędna (wytwarzanie bioetanolu w jednym miejscu), z zimną
metodą zacierania Zmodernizowano ok. 10% gorzelni rolniczych, zredukowano
liczbę małych i średnich gorzelni rolniczych o ok. 80%, powstało kilka dużych,
nowoczesnych obiektów przemysłowych (1-fazowych), zorganizowano logistykę
i dokonano znaczących inwestycji w produkcję etanolu 1. generacji [2]. Trend
rozwoju sektora bioetanolu 1. generacji zaobserwowano w całej UE a także w USA.
Duże inwestycje w UE, głownie w 1.generację bioetanolu zwiększające zdolności
produkcyjne o ok. 3 mld l/rok, do roku 2008 opisuje Podlaski [3]
Jeszcze większe niepokoje w związku z obserwowanymi zmianami prawnymi
mogą wystąpić u krajowych producentów biodiesla produkowanego głównie z oleju
rzepakowego. Sektor biodiesla jest nowym sektorem w fazie powstawania i rozwoju.
1
W okresie powojennym do benzyn dolewano nawet 20% obj. etanolu.
1/21
Tekst zamieszczony w serwisie Energia365.pl
Pierwszy duży zakład biodiesla w Polsce - Rafineria Trzebinia należąca do Grupy
PKN Orlen- uruchomił produkcję na przełomie 2004 i 2005 r. Po nim powstały trzy
następne duże zakłady. Łączne zdolności produkcyjne estrów w naszym kraju
wynoszą ok. 480 tys. t/rok. Docelowo zdolności produkcyjne w tym sektorze miały
przekroczyć 1,5 mln t/rok, mimo że baza surowcowa nie zabezpieczała takich
możliwości [2]
Pewne negatywne zmiany w zakresie otoczenia prawnego sektorów biopaliw
transportowych 1.generacji sygnalizowano w zaprezentowanej propozycji do
Dyrektywy na początku 2008 roku [4]. Jednak sama Dyrektywa [22] po Szczycie
Klimatycznym w Poznaniu, w grudniu 2008 poszła niespodziewanie daleko
z niekorzystnymi rozwiązaniami dla 1.generacji, szczególnie w kontekście opisanych
w dalszej części publikacji propozycji organizacji ITRE2.
W niniejszej, drugiej części publikacji przedstawione zostaną aktualne
uwarunkowania prawne dotyczące biopaliw transportowych 1.generacji w Polsce i ich
modyfikacje związane z preferowaną w ustawodawstwie UE 2. generacją.
W tabeli 1, poniżej przedstawiono krótkie charakterystyki poszczególnych
generacji biopaliw transportowych, od 1 do 4. Należy podkreślić, że w Polsce
prowadzone są jeszcze prace naukowo-badawcze z zakresu biopaliw
transportowych 1. generacji, w tym z czystego oleju rzepakowego. Należy też
zauważyć ogromną rolę surowca lignino-celulozowego przy produkcji biopaliw
transportowych kolejnych generacji, które nastąpią po generacji pierwszej. Dużą
wagę należałoby przyłożyć do surowców odpadowych, których wytworzenie nie
wymaga dużych nakładów energetycznych czy środowiskowych. Natomiast
w zakresie samego surowca prowadzone są intensywne badania w rożnych
ośrodkach naukowo-badawczych krajowych i zagranicznych, odbywają się liczne
konferencje z udziałem naukowców i specjalistów.[5] 3
Tabela 1. Generacje biopaliw transportowych
Nazwa
Opis
generacji
1. generacja - Bioetanol (BioETOH), produkowany
z roślin jadalnych
- czyste oleje roślinne (PVO)
biodiesel
stanowiący
estry
metylowe (RME) albo etylowe oleju
rzepakowego
biodiesel
powstający
z
transestryfikacji
olejów
posmażalniczych
- biogaz oczyszczony, powstający z
zawilgoconego gazu wysypiskowego,
z oczyszczalni ścieków lub biogaz
rolniczy
- bioETBE - powstający w wyniki
przeróbki chemicznej bioetanolu
Uwagi/ Faza życia w Polsce i
innych krajach
Pierwsza faza biopaliw mająca
wiele wad.
W Polsce estry w fazie rozwoju,
bioetanol w fazie dojrzałości.
Nadal
prowadzone
są
wieloletnie badania nad tą
generacją.
Przewidywana
była
silna
pozycja Polski w UE w tych
sektorach.
Modernizacja
(bioetanol)
wzrost zdolności produkcyjnych
(biodiesel, bioetanol 1-fazowy).
2
Komisja Przemysłu Parlamentu Europejskiego
Przykład: Konferencja pt. „Energia odnawialna”, Wieś Jutra, 4-5 grudnia 2008 r., Poświętne,
cykliczna konferencja pt. „Dni ślazowca” w SGGW i UP Lublin, i wiele innych.
3
2/21
Tekst zamieszczony w serwisie Energia365.pl
(przelicznik bioetanolowy= 0,45)
2. generacja - bioetanol otrzymywany w wyniku
zaawansowanych
procesów
hydrolizy i fermentacji biomasy
lignocelulozowej
- syntetyczne biopaliwa stanowiące
produkty przetwarzania biomasy
odpadowej
i
lignocelulozowej
poprzez zgazowanie i odpowiednią
syntezę na ciekłe komponenty
paliwowe (BtL)
- biodiesel, otrzymywany w wyniku
wodorowych
procesów
hydroodtleniania i dekarboksylacji
olejów
roślinnych
i
tłuszczów
zwierzęcych
biogaz
jako
syntetycznie
otrzymywany gaz ziemny (SNG)
- biowodór
3. generacja biowodór
i
biometanol,
otrzymywane w wyniku zgazowania
lignocelulozy i syntezy produktów
zgazowania lub w wyniku procesów
biochemicznych
(opracowanie
technologii
powszechnego
otrzymywania i wdrożenia biopaliw 3.
generacji szacowane na 2030 r.)
4.generacja
Koncepcja
biopaliw
2.
generacji
opiera
się
na
założeniu, że surowcem do ich
wytwarzania
powinna
być
zarówno biomasa
jak i
odpadowe oleje roślinne i
tłuszcze
zwierzęce
oraz
wszelkie odpadowe substancje
pochodzenia
organicznego,
nieprzydatne
w
przemyśle
spożywczym czy też leśnym.
Otrzymywane podobnie jak
biopaliwa 2. generacji ale z
odpowiednio modyfikowanego
surowca
na etapie uprawy
m.in.
przy
pomocy
molekularnych
technik
biologicznych (uprawy drzew o
niskiej
zawartości
ligniny,
rozwój upraw z wbudowanymi
enzymami
(biowodór,
biometanol, biobutanol).
- surowcami mogą być rośliny o Dłuższa w czasie perspektywa
zwiększonej,
nawet
genetycznie wdrożenia.
asymilacji C02 już w czasie uprawy, a
stosowane
technologie
muszą
uwzględniać wychwyt ditlenku węgla
w
odpowiednich
formacjach
geologicznych
poprzez
doprowadzenie
do
stadium
weglanowego lub składowanie w
wyrobiskach ropy naftowej i gazu.
- wydzielona nowa generacja ze
względu na konieczność zamknięcia
bilansu ditlenku węgla lub eliminacji
jego oddziaływania na środowisko.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Kulczycki A., Dołęga A., Biopaliwa w Polsce. Konferencja
nt. Rynek paliw-Strategia rządowa, 24-25 listopada 2008, Infor-media, Hotel Marriott, Warszawa
3/21
Tekst zamieszczony w serwisie Energia365.pl
KSZTAŁTOWANIE UWARUNKOWAŃ PRAWNYCH W POLSCE W ZAKRESIE
BIOPALIW TRANSPORTOWYCH
Wprawdzie w całym okresie powojennym w Polsce produkowano i stosowano
w ilościach przemysłowych etanol a od 1990 r. bioetanol jako dodatek do benzyn, to
praktycznie przez cały ten okres brak było jednoznacznych i stabilnych uwarunkowań
fiskalno-prawnych jego stosowania. W przypadku firm specjalizujących się
w produkcji biopaliw, jednym z ważniejszych składników makrootoczenia
oddziałującym na sektor jest otoczenie prawne.[6] Granice wytyczane przez zestawy
norm, oczekiwania rządów krajowych i władz lokalnych, polityka państwa,
oczekiwania społeczne wytyczają przestrzeń, w obrębie której przedsiębiorstwa
mogą prowadzić swoją działalność.[7]
Również uwarunkowania pierwszej ustawy biopaliwowej z 2003 r.[8] nigdy
w pełni nie zostały wprowadzone w życie. Z dużymi perturbacjami rozwijał się też
polski rynek estrów, bazujący na oleju rzepakowym, który na skalę przemysłową
zaistniał na przełomie 2004 i 2005 r., kiedy ich produkcję podjęto w Rafinerii
Trzebinia. Uruchomiona produkcja przeznaczana była początkowo na eksport,
w niewielkich ilościach na rynek krajowy jako paliwo B20 (z 20% udziałem estrów).
Natomiast rozporządzenie dotyczące jakości biokomponentów i biopaliw, zostało
ogłoszone dopiero w październiku 2006 r.[9], stanowiąc podstawę prawną do ich
krajowego wykorzystania.
W latach 2004-2006 obowiązywało dość korzystne rozporządzenie Ministra
Finansów4 w sprawie zwolnień z podatku akcyzowego, z jednej strony promujące
biopaliwa, z drugiej krytykowane przez producentów i inwestorów za okres
obowiązywania (możliwość zmiany przez rząd w każdym momencie). W tym czasie
obowiązywały progi zwolnień akcyzowych5 wynoszące:
1,5 zł/l - za każdy litr biopaliwa zawierającego 2-5% biokomponentu,
1,8 zł/l - za każdy litr biopaliwa zawierającego 5-10% biokomponentu,
2,2 zł/l - za każdy litr biopaliwa zawierającego powyżej 10%
biokomponentu.
Ze względu na tak wysokie zwolnienia akcyzowe Rafineria Trzebinia (Grupa
PKN Orlen) produkowała z dużym powodzeniem rynkowym biopaliwo B20 (z 20%
udziałem estrów w ON), korzystając z najwyższego zwolnienia akcyzowego
wynoszącego 2,2 zł za każdy litr dodanego biokomponentu.
Po wejściu Polski do UE i stopniowym przyjmowaniu jej uwarunkowań
prawnych [10], zaczęły stopniowo ożywać nadzieje na biopaliwa jako źródło biznesu
wśród plantatorów, przetwórców i inwestorów-producentów biokomponentów.
Potencjalne zainteresowanie inwestycjami w biopaliwa przekładało się na planowane
inwestycje o zdolnościach produkcyjnych sięgających ok. 1,5 mln ton rocznie dla
estrów i ok. 0,5 mln ton dla bioetanolu.
Rozpoczęto też wzmożone prace początkowo nad nowelizacją ustawy
o biopaliwach ciekłych i biokomponentach z 2003 r., a potem nad nową ustawą.
Ostatecznie powstało szereg aktów prawnych, które znacznie przybliżyły Polskę do
uwarunkowań prawnych UE, w tym do wiodącej dyrektywy o promocji biopaliw
ciekłych 2003/30/EC.
4
Od 1 maja 2004 r. obowiązywało rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 26 kwietnia 2004 r. w
sprawie zwolnień od podatku akcyzowego (Dz. U. z 2006 r., Nr 72, poz. 500 ze zm.)
5
Jedna z zachęt do produkcji biokomponentów
4/21
Tekst zamieszczony w serwisie Energia365.pl
W Polsce odnośnie biopaliw obowiązuje ustawa z 25 sierpnia 2006 roku oraz
Wieloletni Program Promocji Biopaliw Transportowych, bardzo
nowoczesny
zakładający dodatkowo rozwój biopaliwa na potrzeby gospodarstwa rolnego, na
potrzeby flot komunikacyjnych (pow. 10 pojazdów), paliw specjalnych np. B-20, B100 czy E-85.[11] Uchwalone 25 sierpnia 2006 roku ustawy o biokomponentach i
biopaliwach ciekłych [12] oraz o systemie monitorowania i kontrolowania paliw [13]
miały na celu dostosowanie polskiego prawa do rozwiązań UE i umożliwienie
osiągnięcia 5,75 % udziału biokomponentów w rynku paliw transportowych
w docelowym 2010 roku6.
Przyjęta ustawa o biokomponentach i biopaliwach ciekłych zastąpiła wadliwy
pod względem prawnym dokument z 2 października 2003 r. o biokomponentach
stosowanych w paliwach ciekłych i biopaliwach ciekłych. Za organizację i kontrolę
jakości paliw ciekłych odpowiada jednocześnie uchwalona nowa ustawa o systemie
monitorowania i kontrolowania jakości paliw ciekłych i biopaliw ciekłych, która
zastępuje poprzednią ustawę z 23 stycznia 2004 r. Weszły one w życie od 1 stycznia
2007 roku.
Ustawa z 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych
określa zasady wykonywania działalności gospodarczej polegającej na wytwarzaniu
biokomponentów i biopaliw ciekłych. Znacznie rozszerzono zakres pojęcia
biokomponent, którym w myśl tej ustawy może być: bioetanol, biometanol, ester,
dimetyloeter, czysty olej roślinny, oraz węglowodory syntetyczne.
W szczególności ustawa umożliwia sprzedawanie na stacjach paliwa
wyprodukowanego w całości z olejów roślinnych, wprowadzanie do obrotu oleju
napędowego z 20. procentowym dodatkiem estrów oraz produkcję biodiesla na
własne potrzeby przez rolników.
Na przełomie lat 2007 i 2008 na rynku europejskim nie można było poza
Polską, Szwecją i Czechami sprzedawać paliwa zawierającego ponad 5 procent
biokomponentów7. Ustawodawca przyjął zasadę, Ze udział biokomponentów do 5
procent stanowi paliwo standardowe, które nie musi być oznakowane w sposób
specjalny, dopiero w przypadku zwiększenia ich udziału powyżej 5% musi być
sprzedawane w specjalnie oznakowanych dystrybutorach. Dystrybutory używane na
stacjach muszą być oznakowane w sposób umożliwiający identyfikację rodzaju
biopaliwa i procentowego udziału w nim biokomponentów.
Ustawa wprowadziła też pewne ograniczenia dotyczące wykorzystania
surowców do produkcji biopaliw. Wprowadzono ustawowy wymóg, aby surowce
rolnicze do produkcji biokomponentów były pozyskiwane z gospodarstw rolnych
położonych na obszarze co najmniej jednego państwa UE a surowce do produkcji
biokomponentów z innych źródeł mogą stanowić nie więcej niż 25 procent w skali
roku8.
Ustawa o systemie monitorowania i kontroli jakości paliw [13] daje możliwość
badania paliw stosowanych w pojazdach, ciągnikach rolniczych, maszynach nie
poruszających się po drogach, statkach, wybranych flotach oraz biodiesla
produkowanego przez rolników na własne potrzeby. Jakość paliw sprawdzana może
być w transporcie, magazynach handlowych oraz stacjach paliwowych.
6
Obecnie już wiadomo, że udziału tego UE nie osiągnie; będzie to prawdopodobnie ok. 4%.
Każdorazowe wprowadzenie paliwa transportowego z zawartością pow. 5% biokomponentu wymaga
zgody KE.
8
Spór polskich gorzelni z PKN Orlen (2007 rok), że owe bazowe 75% powinno pochodzić z terenu
Polski został przez gorzelnie przegrany. Bazowa ilość może bowiem pochodzić z krajów UE.
7
5/21
Tekst zamieszczony w serwisie Energia365.pl
Zanim jednak dość nowoczesne, dwie ustawy weszły w życie doszło do
opublikowania niekorzystnego dla producentów biopaliw rozporządzenia ministra
finansów z dnia 22 grudnia 2006 r.[14] zmieniającego rozporządzenie (z dnia 26
kwietnia 2004 r.) w sprawie zwolnień od podatku akcyzowego. Zgodnie
z rozporządzeniem zlikwidowano dotychczasowe progi zwolnień akcyzowych lecz
również ograniczono samą wysokość zwolnienia, do wysokości:
dla benzyn zawierających powyżej 2 % biokomponentów - 1,5 zł na litr
biokomponentu,
dla oleju napędowego zawierającego powyżej 2% biokomponentu - 1,0 zł
na litr biokomponentu.
Rozporządzenie to spowodowało niezadowolenie i lawinę protestów,
zawieszenie sprzedaży na rynku polskim estrów przez głównych producentów ze
względu na brak opłacalności, kierowanie produkcji na rynek innych krajów UE.
Spółki biopaliwowe (Skotan S.A. i Elstar Oils S.A.), notowane na warszawskiej
giełdzie straciły niemal natychmiast na wartości akcji, po ogłoszeniu grudniowego
rozporządzenia. Wydaje się że rozporządzenie w nieco mniejszym stopniu dotknęło
sektora bioetanolu, ale i tu nie brak było protestów. W poprzednich bowiem latach
(2004-2006) do benzyn dolewano nieco pow. 2% bioetanolu i paliwo takie miało 1,5
zł l zwolnienia akcyzowego na każdy litr dolanego biokomponentu. Sytuacja od
stycznia 2007 praktycznie utrwaliła tę praktykę.
Rozporządzenie akcyzowe z 22 grudnia 2006 r. miało zdecydowany wpływ na
„zamarcie” rynku biodiesla w Polsce w roku 2007 (rys.1b), w tym również inwestycji w
sektorze biodiesla. 2007 rok jest również rokiem niskiego eksportu biokomponentów
[15], znacznie niższego niż w 2006 r. Natomiast w 2007 r. wyeksportowaliśmy ok. 1
mln t rzepaku, surowca do produkcji estrów [16].
Na początku 2007 r. inwestorzy chętniej zaczęli wspominać o bioetanolu jako
biokomponencie bardziej interesującym do inwestycji. Jedną z konsekwencji
rozporządzenia akcyzowego z 22 grudnia 2006 r. był niski wskaźnik wykorzystania
biopaliw transportowych w Polsce, który w 2005 r. wyniósł 0,48%, w następnym przy korzystnych uwarunkowaniach prawnych i zapowiedzi zmiany ustawy
biopaliwowej - wzrósł do około 0,9%, by w 2007 r. prawdopodobnie ponownie
zmniejszyć się do ok. 0,68% [17].
Na rys. 1 i 2 pokazano miesięczne wykorzystanie biokomponentów w Polsce.
w Polsce
38
28
23
19 19
18
13
6
6
3,
06
4,
06
9
6
2,
06
8
8
9
7
12
11
8
13
12
10
9
9
11 10 10
11
12 11
13 12
13
14 14
19 18
16
20
17 18
M onths
2006,2007,2008
Rys. 1. Miesięczne wykorzystanie bioetanolu w Polsce
Źródło: Dep. Podatku Akcyzowego, Ministerstwo Finansów
6/21
Tekst zamieszczony w serwisie Energia365.pl
9,
08
10
,0
8
8,
08
7,
08
6,
08
5,
08
4,
08
3,
08
2,
08
1,
08
12
,0
7
11
,0
7
9,
07
10
,0
7
8,
07
7,
07
6,
07
5,
07
4,
07
3,
07
2,
07
1,
07
12
,0
6
11
,0
6
8,
06
7,
06
6,
06
5,
06
9,
06
10
,0
6
3
-2
1,
06
U
tilization(m
lnliters)
33
54
46
50
41 41 44
40
34
25
30
38
28
17
20
11
10
2
3 3
3
4 4
4
5 4
4
4
0
1 0
1
1
3 2
1
2 2
2
2
0
1,
06
2,
0
3, 6
06
4,
06
5,
0
6, 6
06
7,
06
8,
0
9, 6
0
10 6
,0
11 6
,0
12 6
,0
6
1,
07
2,
0
3, 7
07
4,
07
5,
0
6, 7
07
7,
07
8,
0
9, 7
0
10 7
,0
11 7
,0
12 7
,0
7
1,
08
2,
0
3, 8
08
4,
08
5,
0
6, 8
08
7,
08
8,
0
9, 8
0
10 8
,0
8
[Utylization [mln liters]
60
Mont hs 2006,2007,2008
Rys. 2 Miesięczne wykorzystanie estrów w Polsce
Źródło: Dep. Podatku Akcyzowego, Ministerstwo Finansów
Pod wpływem nacisków społecznych, politycznych oraz środowiska
gospodarczego,
zainteresowanych produkcją biodiesla, w tym na własne potrzeby i tworzących
się flot w 2007 r. powstało szereg ważnych ustaw i rozporządzeń w zakresie biopaliw
transportowych a w tym:
rozporządzenie ministra gospodarki z dnia 22 stycznia 2007 r. w sprawie
wymagań jakościowych dla biopaliw ciekłych stosowanych w wybranych
flotach oraz wytwarzanych przez rolników na własne potrzeby,
liberalizujące wymagania jakościowe dla tego typu biopaliw (Dz. U. Nr 24,
Poz.149),
rozporządzenie ministra gospodarki z 28 lutego 2007 r. w sprawie metod
badania jakości biopaliw ciekłych (Dz. U. Nr 44, Poz. 280 i 281),
ustawa z dnia 11 maja 2007 r.(Dz. U. nr 99, poz. 666), o zmianie ustawy
o podatku akcyzowym oraz o zmianie niektórych innych ustaw, podaje
wysokości stawek/zwolnień akcyzowych na biopaliwa, gwarantuje
ustawowo dopłaty do roślin energetycznych w wysokości 176 zł/ha.
Wysokość zwolnień akcyzowych, po pozytywnej notyfikacji Komisji
Europejskiej miały być następujące:
- 1,565 zł/l – od każdego litra biokomponentów dodanego do benzyn,
- 1,048 zł/l - od każdego litra biokomponentu dodanego do oleju napędowego.
Wysokość akcyzy dla biokomponentów stanowiących samoistne paliwo
ustalono na poziomie 10 zł/1000 litrów. Ustawa ta ponadto znacząco podnosi
wysokości kar za niestosowanie się do przepisów ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r.
o biokomponentach i biopaliwach ciekłych (Dz. U. Nr 169, poz. 1199).
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2007 w sprawie
Narodowych Celów Wskaźnikowych na lata 2008-20013 (Dz. U. Nr 110,
Poz. 757).
ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o podatku
dochodowym od osób prawnych. Zgodnie z ustawą, producenci będą
mogli odliczyć kwotę stanowiącą 19 proc. nadwyżki kosztów wytworzenia
biokomponentów nad kosztami wytworzenia paliw tradycyjnych, o takiej
samej wartości opałowej.
uchwała Nr 134/2007 Rady Ministrów z dnia 24 lipca 2007 r. w sprawie
Wieloletniego Programu Promocji Biopaliw lub Innych Paliw Odnawialnych
na lata 2008-2014 (M.P. rok 2007, nr 53, poz. 607). Wieloletni program
7/21
Tekst zamieszczony w serwisie Energia365.pl
promocji biopaliw lub innych paliw odnawialnych na lata 2008-2014
stanowi wykonanie art. 37 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r.
o biokomponentach i biopaliwach ciekłych. Jest on również niezbędny do
wypełnienia przez Polskę, wynikającego z dyrektywy 2003/30/WE z dnia 8
maja 2003 r. w sprawie wspierania użycia w transporcie biopaliw lub
innych paliw odnawialnych, 5,75 % udziału biokomponentów w rynku paliw
transportowych w 2010 r. oraz 10 % udziału w 2020 r., zgodnie
z ustaleniami posiedzenia Rady Europejskiej w dniach 8 - 9 marca 2007 r.
Powyższe uwarunkowania prawne umożliwić miały ekonomicznie efektywną
produkcję biopaliw transportowych w Polsce i wznowienie ich produkcji.
Komisja Europejska jednak odrzuciła polski wniosek (zmiana ustaw
i rozporządzeń, opisanych powyżej) o zwiększenie zachęt do stosowania biopaliw.
Wg Krajowej Izby Biopaliw9 wprowadzenie wyższej ulgi na biopaliwa i innych zmian
prawnych będzie możliwe najwcześniej w pierwszym kwartale 2009 roku”
Zgodnie z ,,Wieloletnim programem promocji biopaliw lub innych paliw
odnawialnych’’[18], Ministerstwo Gospodarki proponuje narzędzia wsparcia,
w zakresie poprawy opłacalności produkcji biokomponentów takie m.in. jak:
•
zwolnienia z opłaty paliwowej (paliwa zawierające biokomponenty zostaną
zwolnione z opłaty proporcjonalnie do zawartości biokomponentu w tym
paliwie. Tym samym biopaliwa ciekłe stanowiące samoistne paliwa
zostaną całkowicie zwolnione z opłaty paliwowej),
•
wsparcie finansowe inwestycji w zakresie wytwarzania biokomponentów
i biopaliw ciekłych z funduszy UE oraz krajowych środków publicznych,
•
działania mające na celu zwiększenie popytu na biopaliwa ciekłe
(wydzielenie stref dla ekologicznego transportu publicznego, zwolnienia
z opłat za parkowanie i za korzystanie z autostrad dla pojazdów zasilanych
biopaliwami, zwolnienie z opłat za korzystanie ze środowiska, w ramach
zamówień publicznych - preferencje przy zakupie pojazdów i maszyn
przystosowanych do spalania biopaliw, obowiązek zakupu przez
administrację rządową pojazdów przystosowanych do spalania biopaliw
ciekłych),
•
wsparcie rozwoju technologii produkcji biopaliw drugiej generacji i wiele in.
W końcu 2007 r. pierwszy raz krajowi producenci paliw transportowych PKN
Orlen i LOTOS zorganizowali przetargi na dostawy biokomponentów do produkcji
swoich paliw (głównie z krajów UE) [19] co spowodowało import ok. 2/3
biokomponentów do Polski i znaczne niezadowolenie, protesty wśród producentów
bioetanolu jak i estrów.
W związku z tym w końcu 2008 r. i na początku 2009 r. mówi się
o konieczności nowelizacji ustawy o biopaliwach z 25 sierpnia 2006 r., szczególnie
pod kątem zapewnienia interesów polskich producentów biokomponentów.
Godne podkreślenia jest to, że na przełomie 2008 i 2009 roku w Polsce
uwarunkowania prawne w zakresie biopaliw transportowych- wysiłkiem wielu
urzędów, ministerstw i organizacji- są dostosowane do uwarunkowań prawnych UE;
w wielu obszarach polskie prawo jest bardziej nowoczesne.
9
Informacja bezpośrednia Tomasz Pańczyszyn- KIB, 2009
8/21
Tekst zamieszczony w serwisie Energia365.pl
ZMIANY MIĘDZYNARODOWYCH UWARUNKOWAŃ PRAWNYCH W ZAKRESIE
BIOPALIW TRANSPORTOWYCH W OSTATNIM OKRESIE
Pod koniec 2007 r., w warunkach światowego wzrostu cen żywności zaczęto
w UE zastanawiać się nad redefinicją pojęcia „zrównoważoność” w produkcji
i wykorzystaniu biopaliw transportowych.
Wtedy też w większym stopniu niż dotychczas zaczęto zauważać wszelkiego
rodzaju odpady, które mogą stanowić substrat do produkcji biogazu10. Parlament
Europejski w rezolucji z dnia 12 marca 2008 r. w sprawie zrównoważonego rolnictwa
i biogazu zauważa potrzebę przeglądu prawodawstwa UE uwzględniając wszystkie
komunikaty KE dotyczące odnawialnych źródeł energii i doszedł m.in. do
następujących wniosków:
1. podkreśla, że produkcja biogazu z nawozu zwierzęcego, osadów oraz odpadów miejskich, zwierzęcych i organicznych służy
zróżnicowaniu źródeł energii i może w ten sposób coraz bardziej przyczyniać się do poprawy bezpieczeństwa,
konkurencyjności i trwałości dostaw energii UE oraz otwierać przed rolnikami nowe perspektywy uzyskania dochodów;
2. podkreśla, że w dłuższej perspektywie czasowej odnawialne źródła energii, takie jak biogaz i biopaliwa, w połączeniu z
energią słoneczną i energią wiatrową i przy uwzględnieniu dalszych zintensyfikowanych wysiłków badawczych mogą
stać
się
jeszcze
bardziej
niezależne
od
kopalnych
i jądrowych źródeł energii;
3. zachęca zarówno UE, jak i państwa członkowskie do wykorzystywania ogromnego potencjału biogazu poprzez tworzenie
sprzyjających warunków oraz utrzymywanie i rozwijanie systemów wsparcia w celu pobudzania inwestycji w
biogazownie i ich utrzymywanie;
4. podkreśla, że produkcja agropaliw z odpadów nie powinna stać się celem samym w sobie; zaznacza, że zmniejszenie ilości
odpadów powinno pozostać priorytetem polityki UE i państw członkowskich w dziedzinie środowiska;
5. wzywa do zwiększenia wysiłków w zakresie promocji oraz badań nad nowymi technologiami dotyczącymi wykorzystania
biogazu jako biopaliwa, w szczególności służącymi do wykorzystania biomasy (biogaz drugiej generacji) oraz
zwiększenia rentowności biogazowni najbardziej przyjaznych dla środowiska, ponieważ tylko w oparciu o innowacyjne
technologie, takie jak technologia uzdatniania gazu, można znacznie zwiększyć efektywność energetyczną biogazowni.
Biogaz i biopaliwa odpadowe oraz biopaliwa 2.generacji (w tym bioetanol lignino-celulozowy) znalazły też „deklaratywne”
wsparcie
sceny
politycznej
w Polsce11 12, co może mieć niemałe znaczenie dla ich rozwoju.
W Polsce jest do zagospodarowania na cele biopaliwowe (biodiesel) ok. 160-180 mln l/ rok tłuszczów posmażalniczych i
odpadowych tłuszczów zwierzęcych; brak jedynie odpowiednich uregulowań prawnych wspierających ich odbiór od przedsiębiorstw [20].
Dalsze
funkcjonowanie
polskiego
prawodawstwa
wpierającego
produkcję
i wykorzystanie biopaliw, zależeć będzie od ostatecznej wersji Pakietu Klimatycznego i dyrektywy o promocji stosowania odnawialnych
źródeł
energii,
w szczególności w zakresie stosowania kryteriów zrównoważoności środowiskowej, które ograniczyć mogą wsparcie dla estrów
metylowych pozyskiwanych z oleju rzepakowego i bioetanolu produkowanego ze zbóż.
Wg A. Fabera UE prawdopodobnie zaostrzy wymagania stawiane przed
uprawami roślin na cele energetyczne. Po raz pierwszy wymagać się będzie aby
uprawy te nie konkurowały z żywnością oraz nie zmniejszały bezpieczeństwa
żywnościowego. Po wtóre wymagać się będzie aby spełniały bardzo rygorystyczne
wymagania dotyczące zrównoważonej produkcji i energetycznego wykorzystania
biomasy, aż po obowiązek wykonania analiz LCA dla produkcji i przetwarzania
surowców rolnych na paliwa płynne. Jeżeli KE uwzględni postanowienia Komitetu
ITRE Parlamentu Europejskiego13 to z chwilą wejścia w życie dyrektywy w sprawie
promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych systematycznemu
10
Produkcja biogazu może się odbywać wg różnych technologii; jeden z podziałów technologii to wg.
temperatury: metoda niskotemperaturowa (np. biogaz rolniczy z odchodów zwierzęcych) lub
wysokotemperaturowa (zgazowywanie surowca drzewnego).
11
M. Sawicki, minister rolnictwa i rozwoju wsi, wypowiedź dla AgroTrendy, nr 5, 11 marzec 2008, str.9
12
W. Pawlak, premier RP, wyraził poparcie dla rozwoju sektora
energii atomowej,
niekonwencjonalnego i ekologicznego wykorzystania węgla oraz innych projektów innowacyjnych
13
Komisja Przemysłu Parlamentu Europejskiego- Committee on Industry, Research and Energy
9/21
Tekst zamieszczony w serwisie Energia365.pl
ograniczeniu ulegać będą biopaliwa 1. generacji, w tym bioetanol produkowany
w Polsce i UE ze zbóż [21], 14.
Projekt Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w Sprawie Promowania
Stosowania Energii ze Źródeł Odnawialnych [22] zakłada m.in. :
- Oszczędność emisji GHG (wytwórcy) poprzez wykorzystywanie biopaliw
i innych biopłynów w stosunku do paliw kopalnych powinna wynieść minimum 35%.
Komisja ITRE proponowała podnieść ten limit do 45%, co wykluczyłoby z rynku od
razu polski bioetanol, produkowany jako 1. generacji15.
Dane odnośnie redukcji CO2 dla poszczególnych biokomponentów podają
dwie tabele, zamieszczone na stronie następnej. Tabela 2 dotyczy tradycyjnych
biokomponentów, spotykanych na rynku europejskim zaś tabela 3 biokomponentów,
których pojawienie się na rynku planowane jest w ciągu kilku lat [23]. W drugim
przypadku widać dużą rolę jaką się stwarza dla materiałów lignino-celulozowych,
w tym odpadowych.
- Od 1 stycznia 2015 r. (lub 2017) oszczędność emisji GHG w wyniku
stosowania biopaliw powinna wynieść minimum 50%. Komisja ITRE proponowała
podnieść ten limit do 60%, co oznaczałoby również wykluczenie z rynku polskich
estrów, drugiego biokomponentu obecnie produkowanego w Polsce.
Jak widać dużym zagrożeniem dla produkowanych w Polsce biokomponentów
są radykalne propozycje zmian uwarunkowań prawnych. W kontekście tych zmian
szanse stwarza modernizacja obiektów (surowcowa) w tym produkcja oparta na
surowcach odpadowych.
Pewnym wyjściem z trudnej sytuacji byłaby też oczywiście 2. generacja
biopaliw transportowych. Obiekty produkujące zaawansowane biopaliwa 2.generacji
działające jako RD&D (badania-rozwój- upowszechnienie) budowane są w UE czy
w USA (kilka obiektów)[42] 16. W Niemczech ma zacząć produkcję obiekt w bardzo
dużej skali, produkujący 200 tys. t/rok etanolu lignino-celulozowego.
PODSUMOWANIE
1. Jeżeli nowe uwarunkowania prawne, niekorzystne dla biopaliw 1. generacji
produkowanych w naszym kraju wejdą w życie Polska może mieć problemy
z osiągnięciem celu wskaźnikowego w 2020 r., kiedy to będzie prawdopodobnie
obowiązywał 10% udział biopaliw transportowych (w ujęciu energetycznym)
w dostawie paliw transportowych ogółem. Owe 10% może być obligatoryjne
w związku z tym grożą Polsce kary za niewykonanie celów wskaźnikowych.
2. Z drugiej strony jest jeszcze kilkanaście lat na stworzenie nowoczesnych sektorów
biopaliw transportowych; modernizacje obecnie istniejących sektorów 1.generacji,
oparcie się w większym stopniu na biogazie, odpadach, utworzenie od podstaw
obiektów 2. czy 3. generacji.
14
Bioetanol, produkowany z roślin żywnościowych, uprawnych ma dodatkowo niską redukcję C02, ok.
35%. Dla porównania biodiesel – 45%.
15
Redukcja emisji CO2 dla obiektu zależy od wielu czynników, w tym od rodzaju paliwa i sposobu
jego wytwarzania u producenta, transportu i in. Szczegółowa metodyka obliczeń znajduje się w
propozycji dyrektywy. System 2-fazowy produkcji bioetanolu, który w Polsce nadal nie należy do
rzadkości charakteryzuje niska redukcja CO2.
16
W USA kilka zakładów produkuje etanol 2.generacji w małej skali: Abengoa (11,4 mln galonów
/rok), Alico (13,9) i Ethanol Bluefire (19,0).
10/21
Tekst zamieszczony w serwisie Energia365.pl
3. W przypadku wszystkich generacji biopaliw transportowych mamy potencjał
surowcowy znacznie lepszy niż większość krajów UE (12 % biomasy zlokalizowano
w Polsce) [23].
Tabela 2. Typowe i standardowe wartości dla biopaliw produkowanych bez emisji
netto dwutlenku węgla w związku ze zmianą sposobu użytkowania gruntów dla
wybranych ścieżek produkcji (Załącznik VII)
Standardowe
Ścieżka produkcji biopaliw
Typowe
ograniczenie
ograniczenie
emisji gazów
emisji gazów
cieplarnianych
cieplarnianych
etanol z buraka cukrowego
61%
52%
etanol z pszenicy (paliwo technologiczne
32%
32%
nieokreślone)
etanol z trzciny cukrowej
71%
71%
część ze źródeł odnawialnych ETBE (eter
Takie same wartości jak dla
etylowo-t-butylowy)
wybranej ścieżki produkcji etanolu
biodiesel z ziaren rzepaku
45%
38%
biodiesel ze słonecznika
58 %
51 %
biodiesel ze zużytego oleju roślinnego lub
88%
83%
zwierzęcego
czysty olej roślinny z ziaren rzepaku
58%
57%
biogaz z organicznych odpadów komunalnych
80%
73%
jako sprężony gaz ziemny
biogaz z mokrego obornika jako sprężony gaz
84%
81%
ziemny
biogaz z suchego obornika jako sprężony gaz
86%
82%
ziemny
* Nie obejmuje oleju zwierzęcego wyprodukowanego z produktów ubocznych
pochodzenia zwierzęcego sklasyfikowanych jako surowiec kategorii 3 zgodnie z
rozporządzeniem (WE) 1774/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 3
października 2002 r. ustanawiającym przepisy sanitarne dotyczące produktów
ubocznych pochodzenia zwierzęcego nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi
[25].
Tabela 3. Przewidywane typowe i standardowe wartości dla przyszłych biopaliw,
które nie występują lub występują w niewielkich ilościach na rynku w styczniu
2008 r., produkowanych bez emisji netto dwutlenku węgla w związku ze zmianą
sposobu użytkowania gruntów
Ścieżka produkcji biopaliw
Typowe
Standardowe
ograniczenie
ograniczenie
emisji gazów
emisji gazów
cieplarnianych
cieplarnianych
etanol ze słomy pszenicy
87 %
85 %
etanol z odpadów drzewnych
80 %
74 %
etanol z drewna uprawianego
76 %
70 %
11/21
Tekst zamieszczony w serwisie Energia365.pl
olej napędowy Fischer-Tropsch z odpadów
drzewnych
olej napędowy Fischer-Tropsch z drewna
uprawianego
DME (eter dimetylowy) z odpadów drzewnych
DME (eter dimetylowy) z drewna uprawianego
metanol z odpadów drzewnych
metanol z drewna uprawianego
część ze źródeł odnawialnych MTBE (eter
metylowo-t-butylowy)
95 %
95 %
93 %
93 %
95 %
95 %
92 %
92 %
94 %
94 %
91 %
91 %
Takie same wartości jak dla
wybranej ścieżki produkcji
metanolu
LITERATURA
[1] Nestorowicz P.: Organizacja na krawędzi chaosu. WPSB, Kraków, 2002.
[2] Kupczyk A., Ruciński D.: Actual status and perspective of biofuels in Poland. IEO
ECBREC, Warszawa 2007.
[3] Podlaski S.: Burak cukrowy jako surowiec do produkcji etanolu, SGGW, 2007.
[4] Proposal for a DIRECTIVE OF THE EUROPEAN PARLAMENT AND THE
COUNCIL on the promotion of the use of energy from renewable sources.
23.01.2008
[5] Borkowska H., Styk B.: Ślazowiec pensylwański, uprawa i wykorzystanie, AR
Lublin, 1997, ss. 51
[6] Borowski P.: Wpływ makrootoczenia na rozwój przedsiębiorstw funkcjonujących w
sektorze biopaliw w Polsce, [w:] VI Międzynarodowa konferencja naukowa,
Problemy techniki rolniczej i leśnej, SGGW 2007, s.201.
[7] Borowski P.: Elementy makrootoczenia oddziałujące na sektor biopaliw w Polsce,
[w:] Inżynieria Rolnicza, 1/2008, s.27.
[8] Ustawa z dnia 2 października 2003 r. o biokomponentach stosowanych w
paliwach ciekłych i biopaliwach ciekłych (Dz. U. Nr 199, poz. 1934 oraz z 2004 r.
Nr 34, poz. 293, Nr 109, poz. 1160 i Nr 173, poz. 1808)
[9] Rozporządzenie ministra gospodarki z dnia 8 września 2006 r. w sprawie
wymagań jakościowych dla biopaliw ciekłych (Dz. U. nr 166, poz. 1182 z dnia 18
września 2006 r.). Zał. 1 i 2 określa wymagania jakościowe dla estrów,
stanowiących paliwo samoistne w pojazdach, ciągnikach rolniczych a także
maszyn nie poruszających się po drogach oraz ON z zawartością do 20%
estrów.
[10] Dyrektywa 2003/30/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 maja 2003
roku w sprawie wspierania użycia w transporcie biopaliw lub innych paliw
odnawialnych.
[11] Kupczyk A., Borowski P.: Narzędzia wsparcia dla biopaliw transportowych w
Polsce na tle wybranych krajów UE, [w] Borowski P. Stawicka M, Nojszewska E.
(red) Kierunki zmian w gospodarce opartej na wiedzy, Warszawa 2009, s.136.
[12] Ustawa o biokomponentach i biopaliwach ciekłych, z dnia 25 sierpnia 2006 r.
(Dz. U. Nr 169 poz. 1199 z dnia 25 września 2006).
[13] Ustawa o systemie monitorowania i kontrolowania jakości z 25 sierpnia 2006 r.
(Dz. U. Nr 169 poz. 1200 z dnia 25 września 2006).
[14] Rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie zwolnień od podatku akcyzowego
z dnia 22 grudnia 2006r. (Dz.U. Nr 243, poz. 1766 z dnia 27 grudnia 2006 r.).
12/21
Tekst zamieszczony w serwisie Energia365.pl
[15] www.ure.gov.pl
[16] Rynek rzepaku. Stan i perspektywy. Nr 33, IERiGZ, ARR, MRiRW czerwiec 2008
[17] Raport za 2007 r. dla Komisji Europejskiej wynikający z art. 4(1) Dyrektywy
2003/30/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 maja 2003 r. w sprawie
wspierania użycia w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych, MG,
2008 r.
[18] Uchwała nr 134/2007 Rady Ministrów w sprawie „Wieloletniego programu
promocji biopaliw lub innych paliw odnawialnych na lata 2008-2014’’, (M.P. z
2007r. nr 53, poz. 607).
[19] Kupczyk A.: Czy gorzelnicy wierzą w wyjście z impasu. Rynki Alkoholowe, 2008,
S.42-43
[20] Kupczyk A., Manteuffel W., Ruciński D., Wiśniewski G.: Analiza rynku paliw
płynnych pochodzenia roślinnego do celów energetycznych, IEO na zlecenie EC
Rzeszów, 2008 r.
[21] Faber. A.: Prognoza wykorzystania przestrzeni rolniczej dla produkcji roślin na
cele energetyczne oraz przyrodnicze skutki uprawy tych roślin. W: Energia
Odnawialna, pod redakcją P. Gradziuka, MODR, Płońsk, 2008
[22] Promotion of the use of energy from renewable sources.
[23] Kupczyk A., Londo M., Wiśniewski G.: Prezentacja nt. „Rola Polski w planie
działania UE dla biopaliw w 2020 r. Analiza wstępna wyników Projektu UE
REFUEL”.W ramach:
Dni Holendersko-Polskich pt. ”Warsztaty Biomasa i
Biopaliwa w Polsce”. 19 czerwca 2007 r., Warszawa.
[24] The energy act of 2007: A New chapter for the US Biofuel Industry. World
Ethanol@Biofuels Report FO Licht, vol. 6, No 10, Jan. 29, 2008
[25] Dz.U. L 273 z 10.10.2002, s. 1.
13/21
Tekst zamieszczony w serwisie Energia365.pl