D - Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Lublinie

Sygn. akt I ACa 476/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 listopada 2013 r.
Sąd Apelacyjny w Lublinie, I Wydział Cywilny
w składzie:
Przewodniczący - Sędzia
SA Jolanta Terlecka
Sędzia:
SA Jerzy Nawrocki
Sędzia:
SO del. Ewa Bazelan (spr.)
Protokolant
st.sekr.sądowy Dorota Kabala
po rozpoznaniu w dniu 7 listopada 2013 r. w Lublinie na rozprawie
sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
w L.
przeciwko SKLEPY (...) Spółce Akcyjnej w Ł.
o zapłatę
na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie
z dnia 16 kwietnia 2013 r., sygn. akt IX GC 92/13
I. oddala apelację;
II. zasądza od pozwanego SKLEPY (...) Spółki Akcyjnej w Ł. na rzecz powoda (...) Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w L. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.
I ACa 476/13
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 16 kwietnia 2013 roku Sąd Okręgowy w Lublinie:
I. zasądził od SKLEPY (...) Spółki Akcyjnej w Ł. na rzecz (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w L. kwotę
97983,31 złote wraz z ustawowymi odsetkami w wysokości 13% od kwot:
- 12102,27 złote od dnia 23 września 2012 roku do dnia zapłaty;
- 524,04 złote od dnia 24 września 2012 roku do dnia zapłaty;
- 2735,36 złotych od dnia 25 września 2012 roku do dnia zapłaty;
- 49654,74 złote od dnia 28 września 2012 roku do dnia zapłaty;
- 32793,77 złote od dnia 29 września 2012 roku do dnia zapłaty;
- 75,53 złotych od dnia 27 października 2012 roku do dnia zapłaty;
- 97,60 złotych od dnia 27 października 2012 roku do dnia zapłaty;
II. w pozostałej części umorzył postępowanie w sprawie;
III. zasądził od SKLEPY (...) Spółki Akcyjnej w Ł. na rzecz (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w L. kwotę
8517,00 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;
IV. nakazał zwrócić z kasy Sądu Okręgowego w Lublinie na rzecz (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w L.
kwotę 398,00 złotych tytułem części uiszczonej opłaty od pozwu.
Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia Sądu Okręgowego:
(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w L. w dniu 1 sierpnia 2010 roku zawarła z Sklepy (...) Spółką Akcyjną
w Ł. umowę o współpracy, której przedmiotem było określenie ramowych zasad współpracy i warunków handlowych
dotyczących sprzedaży określonych towarów będących w ofercie (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w L.,
a także prowadzenia wspólnych akcji marketingowych. Następnie w dniach 1 sierpnia 2010 roku i 3 stycznia 2011
roku pomiędzy tymi stronami zawarte zostały umowy handlowe w zakresie sprzedaży produktów oferowanych przez
(...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w L.. Sklepy (...) Spółka Akcyjna w Ł. dokonywała zakupów towarów
(...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w L., zaś sprzedająca spółka wystawiała faktury VAT z określeniem
przedmiotu sprzedaży oraz terminu płatności. Towar został wydany, (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w
L. wystawiła faktury VAT, z których wynikająca cena nie została zapłacona, na łączną kwotę 105948,77 złotych.
Sklepy (...) Spółka Akcyjna w Ł. dokonywała zapłaty należności wynikających z faktur wystawionych przez (...)
spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w L. w pełnej wysokości bez uwzględnienia korekt wynikających z faktur
korygujących, co spowodowało powstanie nadpłaty w kwocie 6146,31 złotych. W piśmie z dnia 25 lutego 2013 roku
(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w L. złożyła oświadczenie o zaliczeniu nadpłaty na poczet najstarszej
wymagalnej faktury VAT nr (...). Jednocześnie uznała za uregulowane należności wynikające z części faktur na kwotę
1819,14 złotych.
Pismem z dnia 27 marca 2013 roku doręczonym (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w L. w dniu 02 kwietnia
2013 roku Sklepy (...) Spółka Akcyjna w Ł. określiła wysokość szkody z tytułu nienależytego wykonywania umowy
handlowej z dnia 1 sierpnia 2010 roku w okresie od 1 sierpnia do 31 grudnia 2012 roku na kwoty 608000 złotych
netto z tytułu utraconej marży handlowej za niezrealizowane obroty oraz 86500 złotych netto z tytułu utraconej
premii pieniężnej, a także złożyła oświadczenie o potrąceniu tak wskazanych kwot z wierzytelnościami (...) spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością w L. z tytułu niezapłaconych faktur objętych pozwem w wysokości 97983,31 złote
wraz z ustawowymi odsetkami.
Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o powołane w uzasadnieniu dowody z dokumentów.
Sąd Okręgowy uznał powództwo za uzasadnione wskazując jako podstawę rozstrzygnięcia art. 535 k.c., zgodnie z
którym przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu
rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.
Sąd zaznaczył, że w niniejszej sprawie niesporny między stronami był fakt zawarcia umów, na podstawie których
pozwana spółka nabyła od powodowej spółki towar określony w dołączonych do pozwu i pisma z dnia 6 marca 2013
roku fakturach VAT. Sklepy (...) Spółka Akcyjna w Ł. nie kwestionowała zawartych umów sprzedaży, jak i wysokości
swojego zobowiązania z tego tytułu. Kwestią sporną, którą należało rozstrzygnąć, była skuteczność złożonego w dniu
27 marca 2013 roku oświadczenia o potrąceniu wzajemnych wierzytelności.
Powołując się na treść art. 498 k.c. oraz orzecznictwo Sądu Najwyższego (uzasadnienie wyroku z 18 kwietnia 2000
r., III CKN 720/98, LEX nr 51368 i uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 listopada 2010
r., VI ACa 364/10, Gazeta Prawna 2011/21/7) Sąd pierwszej instancji wskazał, że dla wywołania skutku potrącenia
konieczne jest jednoczesne zaistnienie następujących przesłanek: wzajemność wierzytelności, jednorodzajowość
wierzytelności, ich wymagalność oraz zaskarżalność. Zarzut nieistnienia zobowiązania wynikający z oświadczenia
o potrąceniu wymaga dokładnego określenia wierzytelności, jej wysokości, wykazania jej istnienia oraz wyrażenia
woli potrącenia w celu wzajemnego umorzenia skonkretyzowanych wierzytelności. Natomiast przez wymagalność
wierzytelności rozumie się stan, w którym wierzyciel ma prawną możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu
wierzytelności, a dłużnik jest obowiązany spełnić świadczenie. Jest to stan potencjalny, o charakterze obiektywnym,
którego początek następuje od chwili, w której wierzytelność zostaje uaktywniona. Wówczas też następuje początek
biegu przedawnienia i dopuszczalności potrącenia (wyrok Sądu Najwyższego z 18 stycznia 2008 r., V CSK 367/07,
LEX nr 371387).
W odpowiedzi na pozew pozwana spółka przedstawiła do potrącenia z roszczeniem powódki roszczenia
odszkodowawcze. Sąd Okręgowy zaznaczył, że na ogół wymagalność powstaje z chwilą nadejścia terminu spełnienia
świadczenia, który może być określony w ustawie bądź oznaczony przez czynność prawną albo wynikać z właściwości
zobowiązania. Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie został oznaczony, powinno być ono spełnione niezwłocznie po
wezwaniu dłużnika do wykonania zobowiązania (art. 455 k.c.), chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Natomiast
brak jest wezwania powoda do zapłaty którejkolwiek z kwot objętych oświadczeniem o potrąceniu, zaś oświadczenie
o potrąceniu złożone w chwili, gdy wierzytelności będące przedmiotem potrącenia nie były jeszcze wymagalne lub nie
spełniały innych warunków potrącenia, należy uznać za nieważne i nieulegające konwalidacji wskutek późniejszego
uzyskania przez nie cech potrącalności. W takiej sytuacji dla wywołania zamierzonych przez potrącającego skutków
prawnych konieczne jest powtórzenie oświadczenia o potrąceniu.
Sąd pierwszej instancji podniósł, że oświadczenie o potrąceniu zawarte w piśmie z dnia 27 marca 2013 roku nie spełnia
wymogów art. 498 k.p.c. i art. 499 k.p.c. Wierzytelność przedstawiona do potrącenia przez pozwaną spółkę nie została
zindywidualizowana w dostateczny sposób. Wskazane zostały dwie kwoty wynikające z różnych tytułów, którymi jak
się wydaje pozwana miała zamiar obciążyć powoda. Brak wskazania, z którą wierzytelnością zawartą w tej kwocie
dokonuje potrącenia skutkuje uznaniem, że oświadczenie to nie wywołało skutku prawnego.
Dlatego Sąd Okręgowy uznał, że oświadczenie o potrąceniu złożone w dniu 27 marca 2013 roku było bezskuteczne.
Jako podstawę rozstrzygnięcia o odsetkach Sąd Okręgowy wskazał art. 481 § 1 k.p.c. w związku z art. 359 § 3 k.c., zaś
rozstrzygnięcie o kosztach procesu art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 99 k.p.c.
Sąd Okręgowy na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. umorzył postępowanie w sprawie w części objętej cofnięciem pozwu
złożonym w piśmie z dnia 06 marca 2013 roku.
Apelację od tego wyroku wniósł pozwany Sklepy (...) Spółka Akcyjna w Ł. zaskarżając wyrok w punktach I i III i
zarzucając:
1. naruszenie prawa materialnego art. 498 i 499 k.c. przez bezpodstawne uznanie, iż do uznania oświadczenia o
potrąceniu jest niezbędne doręczenie drugiej stronie wezwania do zapłaty przed złożeniem oświadczenia o potrąceniu,
gdy skuteczność oświadczenia o potrąceniu jest niezależna od doręczenia wezwania do zapłaty, co wydaje się oczywiste
wobec treści art. 499 k.c., który przewiduje, że oświadczenie o potrąceniu ma moc wsteczną od chwili kiedy potrącenie
stało się możliwe.
2. naruszenie prawa materialnego art. 498 § 1 k.c. przez uznanie, iż oświadczenie o potrąceniu złożone przez stronę
pozwaną nie zostało sprecyzowane, choć oświadczenie to zawiera wszystkie niezbędne elementy wymagane przez
przepisy prawa dla skuteczności potrącenia tj. określenie zarówno wierzytelności potrącanej jak i wierzytelności
przedstawionej do potrącenia, wysokość tych wierzytelności, a także wymagalność wierzytelności.
3. naruszenie prawa procesowego mające znaczenie dla rozstrzygnięcia tj. art. 217 § 3 k.p.c. poprzez oddalenie
wniosków dowodowych zawartych w odpowiedzi na pozew jako zgłoszonych jedynie dla zwłoki w postępowaniu, choć
wnioski te obejmują dowody mające na celu ustalenia istnienia wierzytelności pozwanej w stosunku do powoda,
określonej w oświadczeniu o potrąceniu.
Pozwany wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu w Lublinie, wobec nierozpoznania istoty sprawy tj. nie rozpoznania skuteczności zgłoszonego zarzutu
potrącenia lub o dopuszczenie dowodów zgłoszonych w odpowiedzi na pozew przed Sądem Apelacyjnym, a następnie
zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa z zasądzeniem na rzecz strony pozwanej zwrotu kosztów
postępowania.
W odpowiedzi na apelację powód (...) spółka z ograniczona odpowiedzialnością w L. wniósł o oddalenie apelacji i
zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania według norm przepisanych.
Sąd Apelacyjny zważył co następuje:
Apelacja jako bezzasadna podlega oddaleniu.
Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Okręgowy (które miały charakter bezsporny), jak
też ocenę prawną tych ustaleń. W szczególności trafnie uznał Sąd Okręgowy, że oświadczenie o potrąceniu złożone
przez stronę pozwaną w toku postępowania (w piśmie z dnia 27 marca 2013 roku) nie wywołało skutku prawnego w
postaci umorzenia wierzytelności z uwagi na brak wymagalności wierzytelności strony pozwanej przedstawionej do
potrącenia.
Zarzuty apelacji dotyczące naruszenia art. 498 § 1 i art. 499 k.p.c. nie są uzasadnione.
Skuteczność i ważność potrącenia zależy od kilku elementów, w ramach których należy odróżnić zaistnienie przesłanek
do potrącenia (określonych w art. 498 § 1 k.c.) od prawidłowości oświadczenia o potrąceniu (co do formy, treści,
uprawnienia osoby składającej oświadczenie i właściwego adresata) oraz od skutków oświadczenia o potrąceniu (art.
498 § 2 k.c. i art. 499 zdanie drugie k.c.), gdyż skarżący zdaje się traktować te kwestie zamiennie.
Żeby możliwe było złożenie skutecznie oświadczenia o potrąceniu to wierzytelności muszą spełniać określone wymogi
wskazane w art. 498 § 1 k.c. (wzajemność, jednorodzajowość, wymagalność oraz zaskarżalność). Natomiast doręczenie
wezwania do zapłaty nie jest rzeczywiście warunkiem bezpośrednio samego złożenia oświadczenia o potrąceniu,
ale w pewnych wypadkach jest niezbędnym warunkiem wymagalności wierzytelności, która z kolei jest przesłanką
dopuszczalności potrącenia.
Dopiero gdy wierzytelność przedstawiana do potrącenia jest wymagalna oświadczenie o potrąceniu wywoła skutek w
postaci umorzenia wierzytelności.
Jak wskazał Sąd Okręgowy wymagalność jest stanem, w którym wierzyciel ma prawną możliwość zaspokojenia
przysługującej mu wierzytelności, a dłużnik jest zobowiązany spełnić świadczenie. W przypadku wierzytelności termin
wymagalności w zasadzie pokrywa się z terminem spełnienia świadczenia. Roszczenia mogą stać się wymagalne
w dniu oznaczonym w umowie, w przepisach albo wynikać z natury zobowiązania. Natomiast występują też tzw.
zobowiązania bezterminowe (przy których termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z
właściwości zobowiązania), które stają się wymagalne dopiero po podjęciu przez wierzyciela określonej czynności –
właśnie wezwania dłużnika do spełnienia świadczenia (art. 455 k.c.).
W przypadku wierzytelności przedstawionej do potrącenia w niniejszym przypadku – odszkodowania za nienależyte
wykonanie zobowiązania mamy do czynienia z wierzytelnością o takim bezterminowym charakterze, dla której, aby
stać się wymagalną, konieczne było w pierwszej kolejności wezwanie do zapłaty. Dopiero wówczas po nadejściu
terminu spełnienia świadczenia wierzyciel – pozwany mógłby złożyć oświadczenie o potrąceniu i dopiero wówczas to
oświadczenie mogłoby wywołać oczekiwany skutek – umorzenie wzajemne wierzytelności do wierzytelności niższej.
Słusznie zauważa autor apelacji, że oświadczenie o potrąceniu może być złożone poza procesem, ale też w drodze
procesowego zarzutu potrącenia, który może być równoznaczny z czynnością materialnoprawną przy spełnieniu
pewnych warunków (co do treści oraz musi być złożone przez uprawnione osoby i wobec właściwego adresata),
jednakże nie zmienia to faktu, że aby osiągnąć skutek w postaci umorzenia wierzytelności musiałyby być spełnione
przesłanki z art. 498 § 1 k.c., w tym co do wymagalności, a, jak już wskazano, w niniejszym przypadku do tego
niezbędne było wezwanie do zapłaty.
Strona pozwana powołała się na potrącenie dokonane poza Sądem – w piśmie z dnia 27 marca 2013 roku doręczonym
powodowi w dniu 2 kwietnia 2013 roku (k.367). Można zgodzić się z zarzutem apelacji, że oświadczenie to zawierało
wystarczające elementy – w tym z treści oświadczenia wynikało, że do potrącenia przedstawione są obie kwoty
w nim wskazane, zarówno z tytułu utraty premii jak i utraty marży, ale brak było wówczas - w momencie gdy
oświadczenie dotarło do adresata (art. 61 k.c.) - wymagalności przedstawionej wierzytelności, wobec czego nie mogło
wywołać zamierzonego skutku. Podnoszona w apelacji okoliczność jakoby na dzień wyrokowania wierzytelność była
już wymagalna, gdyż termin 7- dniowy wskazany w wezwaniu do zapłaty z dnia 28 marca 2013 roku (k 369) już upłynął,
nie ma większego znaczenia, gdyż wymagalność musi występować na dzień złożenia oświadczenia o potrąceniu
(pomijając przy tym, że wezwanie dotyczyło pozostałej kwoty, nie tej objętej potrąceniem).
Jeżeli chodzi o odwołanie się pozwanego do art. 499 zdanie drugie k.c. (oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy
potrącenie stało się możliwe), to należy wskazać, że przepis ten nie reguluje ani przesłanek, ani warunków potrącenia,
a jego skutki i to w kontekście czasowym, przy czym należy ponownie powtórzyć, że aby oświadczenie o potrąceniu
wywołało w ogóle skutki skutki, w tym miało moc wsteczną przewidzianą w art. 499 k.c., muszą być najpierw spełnione
przesłanki z art. 498 § 1 k.p.c., co nie nastąpiło.
Z uwagi na to, że oświadczenie o potrąceniu złożone przez pozwanego nie było skuteczne, to trafnie oddalił Sąd
Okręgowy wnioski dowodowe zgłoszone w odpowiedzi na pozew zmierzające do wykazania istnienia wierzytelności
strony pozwanej i jej wysokości, przy czym wynikało to nie tyle stąd, że były one zgłoszone dla zwłoki, jak wskazał Sąd
Okręgowy odwołując się do art. 217 § 3 k.p.c., a okoliczności, których dowody te miały dotyczyć nie miały znaczenia
dla rozstrzygnięcia (art. 227 k.p.c.) i przeprowadzanie tych dowodów było zbędne. Z tych względów wnioski te zostały
oddalone także przez Sąd Apelacyjny.
Niezależnie od tego należy wskazać, że strona pozwana nie zgłosiła w stosownym czasie zastrzeżeń w trybie art.
162 k.p.c. po oddaleniu przedmiotowych wniosków przez Sąd Okręgowy i obecnie nie przysługuje jej prawo do
ewentualnego powoływania się na tego rodzaju zarzuty.
Z powyższych względów zaskarżony wyrok jest prawidłowy i brak było podstaw do jego zmiany lub uchylenia, zaś
apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu na mocy art. 385 k.p.c.
Na mocy art. 98 § 1 i 3 k.p.c. i art. 99 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny zasądził od pozwanego,
którego apelacja została oddalona, na rzecz powoda tytułem zwrotu kosztów procesu za druga instancję kwotę 2700 zł
(wynagrodzenie pełnomocnika wynikające z § 12 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 6 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu).
Z uwagi na powyższe orzeczono jak w sentencji.