Przeczytaj fragment

Wstęp
Obecnie praca socjalna w Polsce znajduje się na etapie zmian. Trudno dziś przyjąć jednoznaczne rozumienie pracy socjalnej jako racjonalnej
interwencji czy zarządzania zasobami lub kapitałem społecznym. Podział
na działania socjalne ukierunkowane na pracę indywidualną, z dzieckiem
czy z rodziną, a także z grupami społecznie wykluczanymi, nie wytrzymuje
konfrontacji z rosnącą rolą rynku pracy, z realiami lokalnych budżetów,
ze strategiami rozwiązywania problemów społecznych. Praca socjalna
coraz bardziej wkracza na obszary polityki społecznej, ekonomii społecznej, profilaktyki i zarządzania (Smolińska-Theiss, 2013, s. 14). Refleksja
poświęcona problematyce idei profesjonalizacji koncentruje się wokół
rozwoju pracy socjalnej jako dyscypliny naukowej oraz profesjonalizacji
zawodu pracownika socjalnego. Niektórzy traktują pracę socjalną jako
„profesję w rozwoju” (zob. Łuczyńska, 2013, s. 37).
Praca socjalna jak każda profesja polegająca na pracy z ludźmi musi
być prowadzona zgodnie z wartościami moralno-etycznymi i wynikającymi z nich zasadami wykonywania zawodu. Do jej podstawowych wartości
należy zaliczyć godność, wolność, podmiotowość oraz równość wszystkich klientów pomocy społecznej i ich rodzin (Szarfenberg, 2011, s. 7).
Rolą pracy socjalnej jako profesji jest korygowanie problemów, które narosły w dysfunkcyjnych relacjach jednostka – środowisko. Ma ona wspierać i pobudzać ludzi do aktywnego i satysfakcjonującego życia oraz poprawiać ich warunki funkcjonowania (Kantowicz, 2012, s. 9).
8
Wstęp
Jednak pomimo profesjonalizacji tego zawodu, praca socjalna w Polsce nadal jest w zbyt dużym zakresie podporządkowana administracyjnej
procedurze przyznawania świadczeń materialnych z pomocy. Planowane
zmiany w obszarze pomocy społecznej i pracy socjalnej mają na celu oddzielenie pracy socjalnej od problematyki przyznawania świadczeń materialnych. Proces standaryzacji, jakiej podlega praca socjalna wyłącznie
jako praktyka udzielania pomocy o charakterze niematerialnym, ma na
celu jej usamodzielnienie oraz traktowanie jako usługi pomocy i integracji społecznej. Ważnym kierunkiem zmiany ma być również silniejsze
powiązanie pracy socjalnej z sektorem organizacji pozarządowych w celu
polepszenia jakości publicznych usług społecznych, realizowanych poza
sektorem publicznym (Szarfenberg, 2011, s. 4).
W tradycyjnym spojrzeniu na pracę socjalną można mówić o relacjach pracownik socjalny (profesjonalista) − klient. Obecnie relacje pomocowe przybierają inną postać: pracownik socjalny (profesjonalista) −
odbiorca (użytkownik) usług. Ten sposób określania osoby korzystającej
ze świadczeń pomocy społecznej jest pozbawiony etykiety „klienta”. Pracownik socjalny wykorzystuje swoją wiedzę i umiejętności do budowania
partnerskiej relacji z odbiorcą usług, nie separuje się od niego, nie tworzy
dystansu (Rymsza, 2013).
W prezentowanym opracowaniu czytelnik znajdzie odpowiedzi na
pytanie o pracę socjalną jako profesję. Zarys tej problematyki został naszkicowany w części pierwszej, zaś w części drugiej autorzy wskazali na
wybrane obszary działań inkluzyjnych realizowanych w obszarze pomocy
społecznej.
W części pierwszej Anna Weissbrot-Koziarska zwróciła uwagę na
współczesne problemy społeczne, ujmując je jako wyzwanie dla etyki
zawodowej pracowników socjalnych. Autorka zaakcentowała dylematy
związane z decyzjami pracowników socjalnych co do podejmowanych
działań pomocowych. Zarysowała współczesny kontekst problemów
jednostek i ich rodzin, taki jak mieszanie się nacji, kultur, a także religii.
Marta Czechowska-Bieluga w swoim artykule wskazała na rozbieżność
między postrzeganiem własnych kompetencji zawodowych przez pracowników socjalnych a rzeczywistym stanem profesjonalizacji w Polsce.
Praca socjalno-wychowawcza z rodziną to kolejny wątek podjęty w części
pierwszej opracowania. Izabela Krasiejko dokonała analizy zawodu asystenta rodziny i koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej uwzględniającej zadania obu zawodów, ocenę ich dwuletniego funkcjonowania oraz
propozycje zmian. Z kolei Agnieszka Bochniarz w artykule Efektywna komunikacja jako istotny aspekt w pracy pracownika socjalnego podkreśliła
Wstęp
9
konieczność modyfikacji zadań stojących przed pracownikiem socjalnym,
a co za tym idzie − potrzebę zmian w przygotowaniu do tego zawodu.
Nakreśliła współczesny obraz pracownika cechującego się różnymi umiejętnościami, wśród których najbardziej istotne są związane ze skutecznym
komunikowaniem się, nawiązywaniem kontaktu z klientem, słuchaniem
i prowadzeniem rozmowy. Spojrzenia na pomoc społeczną z perspektywy
ekonomii społecznej dokonała Marta Komorska. W jej artykule znajdują
się pytania o podstawy tworzenia koncepcji oraz zbieżność pomiędzy koncepcjami workfare (praca zamiast zasiłku), stosowanymi w polityce społecznej Stanów Zjednoczonych lat 80., a pojawiającymi się nieco później
rozwiązaniami europejskimi. Wątek założeń aktywnej polityki społecznej
w Ustawie o pomocy społecznej z 1990 r. zamyka rozważania autorki.
W części drugiej dotyczącej wybranych obszarów działań inkluzyjnych Anna Kanios zarysowała problematykę wspomagania osób starszych
w środowiskach lokalnych. Autorka zwróciła uwagę na problem starzenia
się zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i społecznym. Jej zdaniem
zjawisko to wyznacza nowe zadania różnym sferom życia społecznego,
w tym pomocy społecznej, pracy socjalnej czy polityce społecznej, które
w coraz mniejszym stopniu są nastawione na sprawowanie opieki nad
osobami starszymi, a w coraz większym – umożliwiają zatrzymanie jak
najdłużej aktywności społecznej. Z kolei tekst Stanisławy Byry dotyczy
konstytutywnych cech starzenia się osób z długotrwałą niepełnosprawnością ruchową nabytą w dzieciństwie lub we wczesnej młodości, których
liczebność w ogólnej populacji systematycznie wzrasta. Autorka zasygnalizowała podstawowe cechy, niespecyficzne i specyficzne, składające się
na proces starzenia się współwystępujący z długotrwałą niepełnosprawnością ruchową (zaznaczając niejednoznaczności dotychczasowych wyników analiz empirycznych). Następnie Ewa Domagała-Zyśk, podejmując
problematykę osób starszych z niepełnosprawnością intelektualną, przedstawiła kwestie starzenia się i umierania w świetle współczesnych badań
zagranicznych oraz praktyki pracy socjalnej. Autorka szczególną uwagę
zwróciła na specyfikę potrzeb tej grupy osób oraz na przykłady działań
pomocowych. Opracowanie autorstwa Małgorzaty Kuśpit stanowi próbę
odpowiedzi na pytanie: czy kształtowanie określonych zachowań, zmiana
sposobu myślenia oraz rozwijanie indywidualnych kompetencji i umiejętności w zakresie twórczości może być przydatne osobom wykluczonym
w poprawie jakości ich życia? Autorka zwróciła uwagę zwłaszcza na sprzyjanie w radzeniu sobie z trudnymi sytuacjami i aktywizowanie w podejmowaniu działań społeczno-zawodowych. Całość zamyka tekst Urszuli
Lewartowicz oraz Bartosza Dąbrowskiego, który dotyczy kulturowych
10
Wstęp
kontekstów pedagogiki społecznej. Autorzy, sięgając do praktyki programu animacyjnego, zobrazowali możliwości inkluzji społeczno-kulturowej,
traktując działalność kulturalną jako podstawę budowania społeczeństwa
obywatelskiego i kapitału społecznego oraz środek inkluzji społecznej.
Prezentowana praca z jednej strony stanowi próbę syntetycznego
ujęcia współczesnych tendencji w pomocy społecznej i pracy socjalnej,
a z drugiej – może stać się punktem wyjścia dla prowadzenia dalszych
badań w tym zakresie, ponieważ jej problematyka nie została w Polsce
objęta szerszymi, pogłębionymi badaniami naukowymi.
Mamy nadzieję, że przedstawiony materiał okaże się pomocny dla
studentów kierunków społecznych i humanistycznych, a także dla praktyków świadczących pomoc osobom znajdującym się w trudnych sytuacjach życiowych.
Marta Czechowska-Bieluga
Anna Kanios