01 21.03.2011

Transkrypt

01 21.03.2011

Project PONS PNRF-228-AI-1/07
Promocja Zdrowia inwestycją w
społeczeństwo XXI wieku
Prof. Witold Zatoński
Warsztaty Promocji Zdrowia, Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa, Kielce, 21.03.2011 r.
Cel
• W
Wzmocnienie
i i / stworzenie
t
i zespołu
ł / i jjego
kompetencji w zakresie promocji zdrowia /
health lateracy – kompetencje zdrowotne /
j
p
projektu
j
w obszarze funkcjonowania
PONS
1
Uczestnicy - prezentacja
• O
Osoby
b prowadzące
d
promocję
j zdrowia
d
i w
mieście Kielce i w powiecie kieleckim
• Zespół ekspertów w zakresie promocji
zdrowia (prof
(prof. Leif Aaro / prof
prof. Reidar
Thyholdt / dr Zofia Słońska)
• Zespół
Z
ół realizatorów
li t ó projektu
j kt PONS
2
Plan
• W
Warsztaty
t t będą
b d składały
kł d ł się
i z trzech
t
h
części:
A. Informacja o zdrowiu / HEM / PONS
B Eksperci promocji zdrowia
B.
C. Przykłady – case study
3
Case study
• F
Fundacja
d j P
Promocja
j Zd
Zdrowia
i – tytoń
t t ń/
zmniejszenie / wyeliminowanie szkód
zdrowotnych wynikających z inhalowania
y
tytoniowego
y
g ((aktywne
y
i bierne
dymu
palenie)
• Prof.
Prof Reidar Thyholdt - The Olweus
Bullying Prevention Programs
4
Refleksje nad zdrowiem Polaków
zdrowe
d
woj.
j śświętokrzyskie
i t k
ki 2020
5
Wskaźnik Rozwoju Społecznego
ang. Human Development Index (HDI)
• Ocena stopnia rozwoju kraju z uwzględnieniem:
– PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca w USD
liczonego
g wg
gp
parytetu
y
nabywczego
y
g waluty
y ((PPP $)
– Ogólnego wskaźnika skolaryzacji brutto dla
wszystkich poziomów nauczania
– Oczekiwanej długości życia
Oczekiwana długość życia jest więc jednym z elementów wskaźnika
rozwoju społecznego według UNDP
6
Czynniki kształtujące zdrowie

5-10% czynniki genetyczne

5-10% czynniki środowiskowe

2020-25% środowisko społeczne

10-20% medycyna
10d
naprawcza

40-60% styl życia
40-
Źródło:
Ź
ódł Lalonde
L l d M
M. A N
New P
Perspective
ti on the
th Health
H lth off Canadians;
C
di
AW
Working
ki
Document; Information Canada, Ottawa, 1974.
7
Naturalna historia choroby
Faza przedkliniczna
Faza kliniczna
Punkt końcowy:
Ekspozycja Choroba
Przedkliniczne
objawy
Objawy
kliniczne
Leczenie
Inwalidztwo
Zgon
Czas
Prewencja wtórna
(wczesna
diagnostyka i
zapobieganie chorobie
leczenie)
Prewencja pierwotna
Medycyna zapobiegawcza
Profilaktyka trzeciej fazy
((leczenie
ec e e kliniczne)
c e)
Medycyna kuratywna
8
Przyrost zdrowia w XX wieku
9
Oczekiwana długość życia w wybranych krajach, obie płcie
80
Polska
Szwecja
70
Węgry
Rosja
Lata
60
50
Portugalia
Korea
Płd.
Tunezja
40
30
1945
9 5
1955
955
1965
965
1975
9 5
1985
985
1995
995
2005
005
Źródło: Polish Central Statistical Office; Human Mortality Database; CIA World Fact book; G. Caselli, F. Mesle et J. Vallin: The health transition
failures, URL: http://www.demogr.mpg.de/papers/workshops/020619_paper41.pdf; estimations for Portugal and Russia for 1950; presented data
for every 10 years since 1950 to 2000
10
Prawdopodobieństwo zgonu przed ukończeniem 65 r.ż.,
j
UE, 2007*
w krajach
Kobiety
Mężczyźni
7%
7%
7%
8%
8%
8%
8%
8%
9%
9%
9%
9%
9%
10%
10%
10%
11%
11%
13%
13%
14%
14%
15%
15%
16%
17%
18%
23%
100%
80%
60%
40%
20%
Szwecja
Hiszpani
Holandia
Włochy
Włochy
Grecja
Szwecja
Irlandia
j
Francja
UK
Austria
UE15
Portugali Hiszpani
UE15
Austria
Finlandi
Niemcy
Niemcy
Grecja
Irlandia
Luksemb
Holandia
Belgia
Słoweni
Dania
Belgia
Francja
Luksemb Portugali
UK
Finlandia
Fi
l di
Czechy
Słowenia
Dania
Czechy
Polska
Słowacja
Słowacja
Polska
UE10
UE10
Estonia
Rumunia
Bułgaria
Bułgaria
Rumunia
Węgry
Węgry
Estonia
Litwa
Łotwa
Łotwa
Litwa
Rosja
Rosja
0%
* 2004: Belgia; 2006: Dania, Luksemburg, Portugalia, Rosja
12%
13%
13%
15%
15%
16%
16%
16%
16%
16%
17%
18%
18%
18%
19%
19%
21%
23%
30%
30%
31%
32%
32%
35%
39%
43%
46%
Bardzo istotne
różnice w
Europie:
y
7%
Jedynie
kobiet w
Hiszpanii umiera
przed 65 rokiem
życia
Ponad 50%
mężczyzn w
Rosji nie dożywa
wieku 65 lat
54%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
11
Transformacja epidemiologiczna
12
Odsetek zgonów przed 5 rokiem życia
Polska vs
vs. Anglia i Walia
Walia, obie płcie
45%
Polska
40%
35%
30%

Transformacja
epidemiologiczna
(choroby zakaźne i
pasożytnicze i
umieralność niemowląt).

W 1950 roku w Polsce
około 35%
nowonarodzonych dzieci
nie dożywa 5 roku życia
życia.
Angia i
Walia
25%
20%
15%
10%
5%
0%
1820 1860 1900
1940 1980 2020
13
Transformacja kardiologiczna w
E
Europie
i
14
Umieralność na choroby układu krążenia,
P l k i Finlandia,
Polska
Fi l di 1950-1991
1950 1991
1100
Mężczyźni, 45-64
 Wzrost umieralności
1000
900
z powodu chorób układu
krążenia po II Wojnie
Światowej
800
700
 Lata 70-te: Rozejście się
600
500
trendów umieralności z
powodu chorób układu
krążenia (CVD) między
wschodem a zachodem
Europy
400
300
200
100
0
1949
1959
1969
Finlandia
1979
1989
Polska
1999
15
Trendy umieralności z powodu chorób układu
krążenia 20+
krążenia,
1000
900

800
700
Finlandia
mężczyźni
600
500
400
300
200
100
Przykład spadku
umieralności z powodu
chorób
h ób układu
kł d kkrążenia
ż i –
Europa Zachodnia
(zmiana diety
diety, kontrola
palenia, prewencja
wtórna))
Finlandia
kobiety
0
1948 1958 1968 1978 1988 1998 2008
16
Demokracja jest zdrowsza
 We wszystkich krajach
Europy wschodniej
transformacja chorób
układu krążenia jest
przesunięta w czasie
 W Polsce wzrost
umieralności zakończył
się około 1990 roku
 Wraz z transformacją
społeczno-ekonomiczną
rozpoczęła się faza
spadku
17
Źródło: Richard Peto, CTSU, Univeristy of Oxford, UK
IMPACT MODEL, 2010
Explaining The Decline in Coronary Heart Disease Mortality in Poland After Democratic and Economic Transformation
Wyjaśnienie spadku liczby zgonów z powodu chorób wieńcowych serca w Polsce po transformacji społeczno-ekonomicznej
550
0
Czynniki ryzyka: -54%
500
-5000
450
Liczba zgon
nów
-10000
400
350
-20000
300
Niewyjaśnione: -10%
-25000
250
200

150
100

50
0
1958
Leczenie:
-37%
-15000

1968
1978
Mężczyźni
1988
1998
2008
Kobiety
Autorzy: Bandosz P, O’Flaherty M, Drygas W, Rutkowski M,
Koziarek J, Wyrzykowski B, Zdrojewski T,
Prof. Witold Zatoński, 2010

-30000
1991
O 26202 mniej
zgonów w 2005 r.
rok
2005
Między
ę y 1991 a 2005 rokiem liczba
zgonów z powodu chorób wieńcowych
zmniejszyła się o 26,202;
15% spadku liczby zgonów wynika z
ograniczenia palenia tytoniu u mężczyzn
39% spadku liczby zgonów wynika ze
zmian w diecie symetrycznie u obu płci;
37% spadku liczby zgonów wynika z
postępów
p
ęp
w leczeniu,, np.:
p niewydolność
y
serca – 12%, leczenie zawału – 9%,
rewaskularyzacja – 6%, leczenie
18
nadciśnienia – 2%.
Kontrola chorób tytoniowych
(
(zmniejszenie
i j
i ekspozycji
k
ji na dym
d
tytoniowy
t t i
– palenie
l i
aktywne i bierne)
19
Wprowadzenie na początku XX wieku
do zwyczaju ludzkiego inhalacji dymu
papierosowego (“palenia”) zmieniło obraz
ludzkiego zdrowia
zdrowia.
20
Zawarty w dymie papierosowym kompleks
ponad
d 4000 związków
i kó chemicznych,
h i
h
docierający do najgłębszych tkanek
organizmu, upośledza wszystkie procesy
życiowe i wszystkie narządy.
21
Palenie papierosów doprowadziło do
trwającego cały XX wiek systematycznego
wzrostu zachorowań i zgonów przede
wszystkim z powodu raka płuca
płuca, zawału
serca,
se
ca, uda
udaru
u mózgu
ó gu o
oraz
a p
przewlekłej
e e ej
obturacyjnej choroby płuc.
22
Palenie a ryzyko choroby Alzheimera / chorób otępiennych.
Wzrost ryzyka zachorowania z wielkością dawki (liczba
papierosów)
i
ó )
Ryzyko względne (HR)
Niepalący
Palący >20
2.72
2.57
2.14
1.00
Choroba Alzheimera
1.00
Otępienie
1.00
Otępienie naczyniopochodne
Palenie >2 paczek papierosów dziennie znacznie zwiększa (o ponad 100%)
ryzyko wystąpienia chorób otępiennych w porównaniu do osób niepalących.
Źródło: Rusanen M, Kivipelto M, Quesenberry ChP, Zhou J, Whitmer RA. (2010) Heavy Smoking In Midlife and Longterm Risk of Alzheimer Disease and vascular Dementi. Arch. Inter. Med. (www.archinternmed.com)
Podsumowanie rozwoju sytuacji w
Polsce:
trendy czasowe; tytoń, płuco
24
Codzienne palenie tytoniu,
mężczyźni (Polska 1974
1974-2010)
2010)
20+
70
65
62
60
%
55
50
55
45
45
41
40
35
35
30
1974
9
1985985 1995995 2005005 2009009
1989 1999 2008 2010
25
Codzienne palenie tytoniu wg wieku,
wieku
kobiety (Polska 1974-2010)
20-29
40-49
30-39
60
60
60
50
44.5
34.3
41.5 39.4
50
37.3
40
28.5
28.5
%
30
20 27.8
23.0
25.8
22.4
30
24 6
24.6
20
22
10
0
1974 19821985-1990- 1995-2000-2005- 20091988 1994 1999 2004 2008 2010
1974 1982 1985-1990- 1995-2000-2005- 20091988 1994 1999 2004 2008 2010
1974 1982 1985-1990- 1995-2000-2005- 20091988 1994 1999 2004 2008 2010
60+
50-59
20+
60
60
50
50
50
40
40
30
30
23.2
%
30
32.3
31.6 26.1 25.4
%
33.4
32.8
%
60
40
18.0
20
20
10
18.2
20.9
15.5
10
0
0
1974 1982 1985-1990- 1995-2000-2005- 20091988 1994 1999 2004 2008 2010
32.3
20
0
0
29.8
25 0
25.0
30 22.9
22 9
10 17.6
10
35.3 36.3 40.4 34.8
40
32.8
%
40
48.4
%
50
23.5
25.8 25.2
22 1
22.1
20
9.0 11.5
7.1 8.2 7.8 6.6
10
5.8
18.6
8.0
1974 19821985-1990- 1995-2000-2005- 20091988 1994 1999 2004 2008 2010
0
1974 1982 1985-1990- 1995-2000-2005- 20091988 1994 1999 2004 2008 2010
Źródło: Ogólnopolskie badania ankietowe przeprowadzone przez Centrum Onkologii we współpracy z ośrodkami badania opinii publicznej (OBOP, CBOS, RUN, PENTOR) na reprezentatywnych
próbach dorosłej (15+ lub 18+) populacji Polski; dane z 2009-2010 r. pochodzą z badania Global Adult Tobacco Survey koordynowanego w Polsce przez Ministerstwo Zdrowia, a wykonanego przez
Centrum Onkologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny i PENTOR.
Zachorowania raka płuca w Polsce
35-44
45-54
120
20
Std. wsp. zac
chorowań /
100,000 i lin
nie trendu
S wsp. zacho
Std.
orowań /
100,000 i linie trendu
18
16
14
12
10
8
6
4
kobiety
80
60
40
20
2
0
1950
1970
1990
0
1950
2010
55-64
1990
2010
1990
2010
600
S wsp. zacho
Std.
orowań /
100,000 i linie trendu
350
300
250
200
150
100
50
0
1950
1970
65-74
400
Std
d. wsp. zachoro
owań /
10
00,000 i linie tre
endu
mężczyźni
100
1970
1990
2010
500
400
300
200
100
0
1950
1970
Umieralność na nowotwory złośliwe płuca,
Polska i Węgry
14
Mężczyźni, wiek 20-44
Kobiety, wiek 20-44
6
12
5
zg
gony / 100,000
zg
gony / 100,00
00
10
8
6
4
2
0
1959
4
3
2
1
1965
1971
Polska
1977
1983
Węgry
1989
1995
0
1959
1965
1971
Polska
1977
1983
1989
1995
Węgry 28
Umieralność na nowotwory złośliwe płuca, Polska vs.
UE15, w latach, 1965
1965-2006,
2006, mężczyźni w grupie wieku 35
35-44
44
20
18
w
współczynn
ik umieralno
ości
16
14
Polska
12
10
8
6
UE15
4
2
0
1950 1960 1970
1980 1990 2000 2010
29
30
Umieralność w woj.
woj
świętokrzyskim 2008

Dekompozycja:
 wg. płci
 wg. wieku
 wg.
wg grup chorobowych
 Porównanie z Norwegią
31
Umieralność w woj.
ś i t k
świętokrzyskim
ki 2008
 Oczekiwana długość
g
życia
y
w woj. świętokrzyskim
bardzo blisko oczekiwanej
długości życia w Polsce
32
Różnice w oczekiwanej długości życia między Norwegią a
województwem świętokrzyskim w 2008 r., mężczyźni
Oczekiwana długość życia przy urodzeniu
w Norwegii:
78.25
g
życia
y
p
przy
y urodzeniu
Oczekiwana długość
w woj. świętokrzyskim: 71.16
Różnica w oczekiwanej długości
ż cia przy
życia
pr urodzeniu:
rod eni
7 09
7.09
33
Rozkład według grup wieku i przyczyny zgonu
Grupa wieku
Choroby
układu Nowotwory
krążenia
Urazy
Choroby
zakaźne
Inne
przyczyny
Razem
%
0-19
0.00
-0.01
0.12
0.01
0.15
0.27
4%
20-44
0.38
0.06
0.36
0.00
0.52
1.32
19%
45-64
1.26
0.76
0.50
0.01
1.05
3.58
50%
65+
1.59
0.28
0.06
-0.06
0.06
1.92
27%
20-64
1.64
0.82
0.86
0.01
1.56
4.90
69%
%
34%
17%
18%
0%
32%
Razem (0+)
3.23
1.10
1.04
-0.04
1.77
7.09
100%
%
46%
15%
15%
-1%
25%
Oczekiwana długość życia przy urodzeniu w Norwegii:
Oczekiwana długość życia przy urodzeniu w woj. świętokrzyskim:
Różnica w oczekiwanej długości życia przy urodzeniu:
78.25
71.16
7.09
Rozkład według grup wieku
Grupa wieku
Razem
%
0-19
0.27
4%
20-44
1.32
19%
45-64
3.58
50%
65+
1.92
27%
Grupa wieku
Choroby
układu Nowotwory
krążenia
Urazy
Choroby
zakaźne
Inne
przyczyny
Razem
%
0-19
0.00
-0.01
0.12
0.01
0.15
0.27
4%
20-44
0.38
0.06
0.36
0.00
0.52
1.32
19%
45-64
1.26
0.76
0.50
0.01
1.05
3.58
50%
65+
1 59
1.59
0 28
0.28
0 06
0.06
-0.06
0 06
0 06
0.06
1 92
1.92
27%
Razem (0+)
3.23
1.10
1.04
-0.04
1.77
7.09
100%
%
46%
15%
15%
-1%
1%
25%
województwem świętokrzyskim w 2008 r., kobiety
Oczekiwana długość życia przy urodzeniu
w Norwegii:
83.07
g
życia
y
p
przy
y urodzeniu
Oczekiwana długość
w woj. świętokrzyskim: 80.58
Różnica w oczekiwanej długości
ż cia przy
życia
pr urodzeniu:
rod eni
2 49
2.49
37
Grupa wieku
Choroby
układu Nowotwory
krążenia
Urazy
Choroby
zakaźne
Inne
przyczyny
Razem
%
0-19
0.02
-0.02
0.07
0.00
0.21
0.28
11%
20-44
0.09
0.02
0.04
0.01
0.06
0.21
9%
45-64
0.38
0.22
-0.03
-0.02
0.07
0.62
25%
65+
2.55
-0.28
-0.04
-0.13
-0.72
1.38
55%
20-64
0.47
0.25
0.01
-0.01
0.13
0.84
34%
%
56%
29%
1%
-1%
15%
Razem (0+)
3.03
-0.05
0.03
-0.14
-0.38
2.49
100%
%
122%
-2%
1%
-5%
-15%
Oczekiwana długość życia przy urodzeniu w Norwegii:
Oczekiwana długość życia przy urodzeniu w woj. świętokrzyskim:
Różnica w oczekiwanej długości życia przy urodzeniu:
83.07
80.58
2.49
Rozkład według grup wieku
Grupa wieku
Razem
%
0-19
0.28
11%
20-44
20
44
0.21
9%
45-64
0.62
25%
65+
1.38
55%
G
Grupa
wieku
i k
Choroby
układu
kł d
N
Nowotwory
t
krążenia
U
Urazy
C o oby
Choroby
zakaźne
Inne
e
przyczyny
R
Razem
%
0-19
0.02
-0.02
0.07
0.00
0.21
0.28
11%
20-44
0.09
0.02
0.04
0.01
0.06
0.21
9%
45-64
0.38
0.22
-0.03
-0.02
0.07
0.62
25%
65+
65
2.55
-0.28
0.28
-0.04
0.04
-0.13
0.13
-0.72
0.72
1.38
55%
Razem (0+)
3.03
-0.05
0.03
-0.14
-0.38
2.49
100%
%
122%
-2%
1%
-5%
-15%
Udział tytoniu i alkoholu w różnicy w oczekiwanej długości życia
między Polską i UE15, 2002
Różnica przypisana do tytoniu
Różnica przypisana do alkoholu
Mężczyźni
Grupa
p
wieku
35-64
Różnica w
oczekiwanejj
długości życia
(lata)
3.23
Różnica
przypisana
p
yp
do
tytoniu
(lata)
1.72
Grupa
wieku
%
53%
20-64
Różnica w
oczekiwanejj
długości życia
(lata
3.57
Różnica
przypisana
p
yp
do
alkoholu
(lata)
0.50
%
14%
Kobiety
Grupa
wieku
i k
35-64
35
64
Różnica w
oczekiwanej
ki
j
długości życia
(lata)
Różnica
i
d
do
przypisana
tytoniu
(lata)
0 98
0.98
0 34
0.34
%
Grupa
G
wieku
Różnica w
oczekiwanej
długości życia
(lata)
Różnica
przypisana
do alkoholu
(lata)
%
35%
20-64
20
64
0 98
0.98
-0
0.07
07
-8%
8%
U mężczyzn
przedwczesne
zgony z powodu
chorób
odtytoniowych
wyjaśnia ponad
50% różnicy w
oczekiwanej
długości życia.
Alkohol
odpowiada za
14% różnicy.
U kobiet choroby
odtytoniowe
odpowiadają za
35% różnicy w
oczekiwanej
długości życia.
Szkody związane
z alkoholem
lk h l
są
wyższe u kobiet
w Europie
zachodniej niż w
p
Europie
wschodniej
41
Wnioski [1]
 Medycyna obywatelska vs
vs.
prywatna (model w UK, Australii i
Kanadzie, krajach skandynawskich
vs. model w USA))
42
Wnioski [2]

Wielopłaszczyznowe podejście: polityka
zdrowotna we wszystkich dziedzinach /
medycyna jest jednym (nie jedynym) z
elementów budowania i ochrony zdrowia
/ demedykalizacja
demed kali acja d
działań
iałań dla zdrowia
dro ia
(ale i kontroli zachorowań) / programy
l k l
lokalne
43
Wnioski [3]
 Zmiana strategicznych
paradygmatów:
promocja zdrowia / budowanie zdrowia /
akcent na czynniki protekcyjne / dieta /
wysiłek fizyczny / a nie tylko leczenie i
zapobieganie (m.in. bo bariera
j – także
ekonomiczna)) / edukacja
wychowanie zdrowotne – początek u
dzieci
44
Wnioski [4]
Konieczność edukacji - analfabetyzm
zdrowotny (np.
(np tytoniowy)
 10% nie zna (nie wierzy) w związek


przyczynowy palenia z rakiem płuca
20% nie zna związku przyczynowego palenia z
zawałem serca
40% nie zna związku przyczynowego palenia z
udarem mózgu (wylewem)
45
Wnioski [5]
 IInterwencja
t
j zdrowotna
d
t oparta
t o
dowodyy naukowe
46
Wnioski [6]
 Choroby przewlekłe – wspólny ciąg
zdarzeń – rak, miażdżyca, COPD,
uszkodzenie
k d
i mózgu
ó
(d
(demencja)
j )–
te same czynniki
y
sprawcze
p
47
Wnioski [7]
 Co
C zrobić
bić z paleniem?
l i ?
48

01 21.03.2011

Transkrypt

Podobne dokumenty

Pons Słownik kieszonkowy włosko polski polsko

www.pansamochodzik.com.pl

Słownik obrazkowy. Polski Hiszpański PONS

Kielce Plus 2010.12.12

STRONY WWW DLA MIŁOŚNIKÓW JĘZYKA NIEMIECKIEGO

Pons Angielski w firmie Rozmowy telefoniczne

PONS 18.03 INAUGURACJA

Strona 7 2010.12.20 GW Ki

24.01 nowy:Kielce.qxd PS-FILE: job-127.0.0.1

Piła spalinowa PS-350