Rolnictwo ekologiczne w Polsce

KANCELARIA SEJMU
BIURO STUDIÓW
I EKSPERTYZ
WYDZIAŁ ANALIZ
EKONOMICZNYCH
I SPOŁECZNYCH
Rolnictwo ekologiczne w Polsce
Czerwiec 2004
Dorota Stankiewicz
Informacja
W opracowaniu zamieszczono podstawowe dane dotyczące podstaw prawnych i skali produkcji rolnictwa ekologicznego w Polsce.
Opracowanie zawiera również informacje o rozmiarach pomocy dla
rolnictwa ekologicznego przed i po akcesji naszego kraju do UE.
Nr 1054
BSiE
1
1. Status prawny
Rozwój ekologicznej produkcji rolnej w Polsce stanowi wielką szansę dla polskiego
sektora rolnego. Ekologiczną produkcję rolniczą wskazano także jako jeden z priorytetów
Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej. Rolnictwo
ekologiczne jest również wspierane w ramach Wspólnej Polityki Rolnej (CAP) Unii Europejskiej. Zgodnie z ustaleniami dotyczącymi reformy CAP w Luksemburgu produkcja rolnicza
metodami ekologicznymi może liczyć na zwiększone wsparcie finansowe w ramach tzw.
„Programów rolno-środowiskowych”. W programie reformy CAP zaplanowano bowiem
zwiększenie wspólnotowego dofinansowania instrumentów rolno-środowiskowych w wysokości 85% w regionach Celu 1 („Cel 1” oznacza promowanie rozwoju i strukturalnego dostosowania regionów opóźnionych gospodarczo). W pozostałych regionach dofinansowanie wynosić będzie 60%. Obecne współfinansowanie to wynosi 75% na obszarach Celu 1 i 50% na
obszarach pozostałych1.
Podstawowym polskim aktem prawnym dotyczącym produkcji rolnej metodami ekologicznymi do momentu akcesji Polski do Unii Europejskiej była ustawa z dnia 16 marca 2001
r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. 2000 nr 38, poz. 452 z późn. zm.). Ustawa ta określała
warunki prowadzenia produkcji rolnej i przetwórstwa rolno-spożywczego metodami ekologicznymi, system kontroli i certyfikacji produkcji i przetwórstwa, a także obrót produktami
rolnictwa ekologicznego oraz ich znakowanie. Ustawa o rolnictwie ekologicznym dostosowała także prawo krajowe do regulacji, jakie w tym zakresie obowiązują w Unii Europejskiej,
tj. Rozporządzenia Rady EWG Nr 2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie rolnictwa
ekologicznego oraz znakowania jego produktów i środków spożywczych oraz Rozporządzenia
Rady (EC) Nr 1804/1999 z dn. 19 czerwca 1999 r., uzupełniającego wspomniane Rozporządzenie w sprawie rolnictwa ekologicznego, o ekologiczną produkcję zwierzęcą2.
Z dniem 1 maja 2004 roku, z chwilą wejścia Polski do Unii Europejskiej zaczęły obowiązywać bezpośrednio przepisy wspólnotowe, a dotychczasowe przepisy krajowe zastąpiła
nowa ustawa o rolnictwie ekologicznym, mająca charakter kompetencyjny.
Nowa ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. 2004 nr
93, poz. 898) weszła w życie 1 maja 2004 r. i określiła zadania i właściwości organów
i jednostek administracyjnych w odniesieniu do rolnictwa ekologicznego, w zakresie określonym przepisami Unii Europejskiej (czyli zgodnie z rozporządzeniem Rady nr 2092/91/EWG,
rozporządzeniem Komisji nr 94/92/EWG dotyczącym szczegółowych zasad przywozu z krajów trzecich, rozporządzeniem Komisji nr 1788/2001/EWG w sprawie świadectw kontroli w
odniesieniu do przywozu z krajów trzecich i rozporządzeniem Komisji nr 1452/2003/EWG
dotyczącym odstępstwa od przepisów Rozporządzenia 2092/91 w zakresie niektórych gatunków nasion i roślinnego materiału rozmnożeniowego).
W ustawie wyznaczono kompetentne organy i jednostki organizacyjne w zakresie systemu kontroli i certyfikacji w Polsce. Są to:
– minister właściwy do spraw rolnictwa, upoważniający jednostki certyfikujące, akredytowane w zakresie rolnictwa ekologicznego, zgodnie z Polską Normą PN-EN 45011 „Wyma1
2
W. Chmielewska-Gil, J. Czapla, J. Dąbrowski, W. Guba: Wspólna Polityka Rolna – zasady funkcjonowania
oraz ich reforma, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA, Warszawa, 2003 r. oraz Integracja z
Unią Europejską, FAPA, Warszawa, 2002 r.
Rolnictwo ekologiczne w Polsce w 2003 roku, Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych,
Warszawa, marzec 2004 r.
2
BSiE
gania ogólne dotyczące działania jednostek prowadzących systemy certyfikacji wyrobów” do
przeprowadzania kontroli i do wydawania certyfikatów, zaświadczających, że płody rolne
zostały wyprodukowane lub przetworzone zgodnie z Rozporządzeniem Rady 2092/91/EWG,
– Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych nadzorująca upoważnione przez ministra jednostki certyfikujące, przyjmująca zgłoszenia producentów podejmujących działalność w rolnictwie ekologicznym i upoważniająca, (na zasadach określonych w
rozporządzeniu Rady nr 2092/91/EWG i rozporządzeniu Komisji nr 1788/2001/EWG) producentów do przywozu produktów rolnictwa ekologicznego z krajów trzecich niewymienionych
na liście załączonej do rozporządzenia Komisji nr 94/92/EWG, oraz dokonująca kontroli produktów rolnictwa ekologicznego pochodzących z tychże krajów trzecich. Zadaniem Inspekcji
będzie również gromadzenie i przechowywanie informacji o producentach oraz udostępnianie
ich podmiotom zainteresowanym na zasadach określonych w rozporządzeniu Rady
2092/91/EWG – zgodnie z nową ustawą powstanie zatem baza szczegółowych danych o skali
produkcji ekologicznej w Polsce,
– upoważnione jednostki certyfikujące przeprowadzające kontrole oraz wydające i cofające certyfikaty zgodności.
Z uzasadnienia do projektu ustawy3 wynikało, że wejście w życie tego aktu prawnego
poprawi konkurencyjność polskich produktów ekologicznych, zwłaszcza na rynku UE. Certyfikaty, wydawane przez krajowe jednostki certyfikujące, będą bowiem uznawane we
wszystkich krajach członkowskich UE, co pozwoli na swobodny przepływ żywności ekologicznej. Z uwagi na to, że koszty produkcji ekologicznej w Polsce będą niższe, polska żywność ekologiczna będzie także atrakcyjniejsza cenowo od produktów zachodnich.
W celu zapewnienia ciągłości funkcjonowania rolnictwa ekologicznego w Polsce, zgodnie z nową ustawy utrzymano ważność dotychczas wydanych certyfikatów (do czasu upływu
ich ważności). Producenci, którzy w dniu wejścia w życie nowej ustawy, czyli w dniu 1 maja
2004 roku, wytwarzali produkty rolnictwa ekologicznego i posiadają ważny certyfikat zgodności, wydany przez upoważnione jednostki certyfikujące na podstawie przepisów dotychczasowych, mogą wprowadzać te produkty do obrotu, jako produkty rolnictwa ekologicznego aż
do dnia upływu ważności tego certyfikatu.
Poza tym produkt wprowadzony do obrotu przed dniem wejścia w życie nowej ustawy,
oznakowany jako produkt rolnictwa ekologicznego na podstawie przepisów dotychczasowych, może znajdować się w obrocie do dnia upływu terminu jego ważności.
Zgodnie z nową ustawą do okresu przestawiania gospodarstwa rolnego na produkcję
metodami ekologicznymi zalicza się udokumentowany okres przestawiania gospodarstwa
rolnego na produkcję metodami ekologicznymi rozpoczęty przed dniem wejścia w życie nowej ustawy, a upoważnienia wydane jednostkom certyfikującym oraz nadane im numery
identyfikacyjne na podstawie przepisów dotychczasowych zachowują ważność do dnia
31 grudnia 2004 r.
W niniejszym opracowaniu przedstawiono stan rolnictwa ekologicznego w Polsce w roku 2003. Konieczne zatem stało się także przedstawienie przepisów obowiązujących w tym
okresie, czyli regulacji wynikających z „ustawy z 16 marca 2001 r. o rolnictwie ekologicznym”.
Zgodnie z przepisami wynikającymi z tej ustawy produkcja prowadzona metodami ekologicznymi to sposób uzyskania produktu rolnictwa ekologicznego, w którym zastosowano
w możliwie największym stopniu naturalne metody produkcji, nienaruszające równowagi
przyrodniczej. Produkcja ta polega zatem na stosowaniu:
3
Dane ze strony internetowej MRiRW, luty, 2004 r.
BSiE
3
– płodozmianu i innych naturalnych metod utrzymywania lub podwyższania biologicznej
aktywności i żyzności gleby,
– nawozów organicznych, środków ochrony roślin i środków żywienia zwierząt uzyskiwanych inaczej niż w drodze przemysłowej syntezy chemicznej,
– doboru gatunków i odmian roślin oraz gatunków i ras zwierząt, uwzględniającego ich
naturalną odporność na choroby, w szczególności wykorzystującego populacje i rasy miejscowe.
Na terenie ekologicznego gospodarstwa rolnego nie mogą występować przekroczenia
dopuszczalnych stężeń szkodliwych substancji zanieczyszczających powietrze, glebę i wodę.
Na całym terenie takiego gospodarstwa powinno prowadzić się produkcję metodami
ekologicznymi, niemniej jednak przepisy dopuszczają prowadzenie produkcji metodami
ekologicznymi w części gospodarstwa rolnego, jeżeli grunty, obiekty produkcyjne oraz magazyny niezbędne do tej produkcji stanowią odrębną całość, a w obu częściach gospodarstwa
nie uprawia się takich samych odmian roślin oraz nie prowadzi chowu lub hodowli takich
samych gatunków zwierząt.
Zwierzęta utrzymywane w ekologicznym gospodarstwie rolnym mogą pochodzić tylko
z ekologicznych gospodarstw rolnych, ale przy powiększaniu stada zwierząt do 10% klaczy
i krów oraz do 20% owiec, kóz i loch może pochodzić spoza ekologicznego gospodarstwa
rolnego. Dopuszcza się też, aby samce pochodziły spoza ekologicznego gospodarstwa rolnego. W rozrodzie zwierząt w gospodarstwie ekologicznym zabrania się używania zarodków.
W prowadzeniu produkcji zwierzęcej metodami ekologicznymi zabronione jest profilaktyczne stosowanie leków weterynaryjnych, aczkolwiek dopuszcza się zastosowanie leków weterynaryjnych w razie konieczności ratowania życia zwierzęcia lub ulżenia w cierpieniu. Dopuszczalne jest natomiast profilaktyczne i lecznicze stosowanie środków leczniczych pochodzenia ziołowego i preparatów homeopatycznych.
W produkcji metodami ekologicznymi zabrania się również: stosowania hormonów i dodatków syntetycznych, prowadzenia rafinacji metodami chemicznymi, konserwowania surowców i ich przetworów przy użyciu napromieniania i fal elektromagnetycznych, wykorzystywania roślin, zwierząt i mikroorganizmów oraz ich części i produktów je zawierających
uzyskiwanych w wyniku zastosowania inżynierii genetycznej.
2. Jednostki certyfikujące
Zgodnie z przepisami dotyczącymi rolnictwa ekologicznego, obowiązującymi w roku
2003, organami właściwymi w sprawach kontroli i certyfikacji w Polsce były:
a) Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, upoważniający prywatne jednostki certyfikujące
do prowadzenia kontroli i wydawania certyfikatów,
b) Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, sprawująca nadzór nad
jednostkami certyfikującymi w rolnictwie ekologicznym,
c) upoważnione jednostki certyfikujące rolnictwie ekologiczne; w roku 2003 działało 6
upoważnionych przez Ministra jednostek (AGRO BIO TEST Sp. z o.o. w Warszawie, BIOEKSPERT Sp. z o.o. w Warszawie, COBICO Sp. z o.o. w Krakowie, EKOGWARANCJA
PTRE Sp. z o.o. w Lublinie, Jednostka Certyfikacji Produkcji Ekologicznej PNG Sp. z o.o.
w Zajączkowie, Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A. oddział w Pile).
Upoważnione jednostki certyfikujące były akredytowane w Polskim Centrum Akredytacji zgodnie z wymogami normy PN-EN 45011 „Wymagania ogólne dotyczące działania jednostek prowadzących systemy certyfikacji wyrobów”. Jednostki te były upoważnione do
przeprowadzania kontroli, wydawania i cofania certyfikatów zgodności w rolnictwie ekolo-
4
BSiE
gicznym w zakresie produkcji rolnej, pozyskiwania dziko rosnących roślin lub ich części i w
zakresie wprowadzania do obrotu produktów rolnictwa ekologicznego pochodzących z zagranicy4. Zgodnie z „ustawą z 16 marca 2001 r.” certyfikat zgodności jest ważny przez 12 miesięcy od chwili przyznania.
Dodatkowo, na podstawie przeprowadzonych kontroli, jednostki te potwierdzały wnioski
rolników, że gospodarstwo jest w trakcie przestawiania na produkcję metodami ekologicznymi lub, że produkcja odbywa się zgodnie z kryteriami rolnictwa ekologicznego.
Powyższe wnioski uprawniały rolników do ubiegania się o przyznanie następujących
dotacji z budżetu państwa:
– do upraw ekologicznych z certyfikatem,
– do upraw w trakcie przestawiania gospodarstwa na produkcję metodami ekologicznymi,
– do poniesionych kosztów kontroli5.
Tabela 1. Wysokość stawek dotacji do 1 ha uprawy ekologicznej w Polsce w 2003 r.
Rodzaj uprawy
Uprawy warzywne
Uprawy rolnicze
Uprawy sadownicze
Plantacje jagodowe
Łąki, pastwiska
Stawka dotacji do 1 ha w zł
Dla gospodarstw w roku poDla gospodarstw posiadających
przedzającym uzyskanie certycertyfikat zgodności
fikatu zgodności
500
400
300
250
600
500
550
500
100
80
Źródło danych: rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 kwietnia 2003 r.,
(Dz. U. 03.77.685).
Tabela 2. Stawki dotacji (w zł na gospodarstwo), przeznaczone na dofinansowanie kosztów
kontroli gospodarstw ekologicznych w 2003 r.
Powierzchnia gospodarstwa
do 5 ha użytków rolnych (UR)
powyżej 5 ha do 10 ha UR
powyżej 10 ha do 20 ha UR
powyżej 20 ha do 50 ha UR
powyżej 50 ha do 100 ha UR
powyżej 100 ha UR
Stawka dotacji w zł/gospodarstwo
400
450
550
650
700
800
Źródło danych: rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 kwietnia 2003 r.,
(Dz. U. 03.77.685).
4
Rolnictwo ekologiczne w Polsce w 2003 roku, Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych,
Warszawa, marzec 2004 r.
5
Rolnictwo ekologiczne w Polsce w 2003 roku.
BSiE
5
3. Rozmiary ekologicznej produkcji rolniczej w Polsce
3.1. Liczba gospodarstw ekologicznych6
W 2003 roku upoważnione jednostki certyfikujące skontrolowały ogółem 2304 gospodarstw rolnych oraz 23 przetwórnie.
Certyfikat zgodności uzyskało 1287 gospodarstw rolnych (o ogólnej powierzchni
35 554,3 ha, z czego powierzchnia użytków rolnych UR stanowiła łącznie 30 242,3 ha).
Oznacza to, że w tych gospodarstwach produkcja odbywała się metodami ekologicznymi.
Należy podkreślić, że liczba tych gospodarstw wzrosła aż o 46% w porównaniu do 2002 roku.
Z informacji uzyskanych w IJHARS wynika, że w roku 2003 certyfikat zgodności otrzymało
także 22 przetwórnie (w roku 2002 – 16).
W drugim roku przestawiania na produkcję metodami ekologicznymi znajdowało się 496
gospodarstw (o łącznej powierzchni 14 888,3 ha, w tym 11 173,8 ha użytków rolnych), a w
pierwszym roku przestawiania było 503 gospodarstwa (o ogólnej powierzchni 10793,5 ha,
w tym powierzchnia użytków rolnych 8 512,3 ha).
Najwięcej gospodarstw ekologicznych, w których produkcja odbywała się zgodnie
z kryteriami rolnictwa ekologicznego, znajdowało się w województwach:
– świętokrzyskim (261 gospodarstw o łącznej powierzchni użytków rolnych 2 344,7 ha),
– lubelskim (205 gospodarstwa o łącznej powierzchni UR 2 486,3 ha),
– mazowieckim (165 gospodarstw o łącznej powierzchni UR 1996,2 ha).
Natomiast największa powierzchnia użytków rolnych gospodarstw z certyfikatem
ekologicznym była charakterystyczna dla województw:
– zachodniopomorskim (4 346,5 ha),
– podkarpackim (3 780,9 ha),
– warmińsko-mazurskim (3 298,0 ha).
Liczba gospodarstw ekologicznych w tych województwach była natomiast stosunkowo
niewielka i wynosiła odpowiednio 39, 129 i 67 gospodarstw.
3.2. Powierzchnia oraz rodzaje upraw w gospodarstwach ekologicznych7
Ogółem w gospodarstwach z certyfikatem i gospodarstwach przestawiających się na
produkcję ekologiczną powierzchnia upraw w roku 2003 wyniosła 39 646,6 ha.
W gospodarstwach ekologicznych posiadających certyfikat zgodności w roku 2003
powierzchnia upraw wyniosła 21 770,0 ha, w tym:
– uprawy rolnicze: 14 138,9 ha,
– łąki i pastwiska: 6 116,7 ha,
– uprawy sadownicze: 370,1 ha,
– plantacje jagodowe: 595,2 ha,
– uprawy warzywne: 549,0 ha.
3.3. Skala produkcji polskiego rolnictwa ekologicznego
Produkcją ekologiczną w Polsce zajmuje się niewielki odsetek gospodarstw. Biorąc pod
uwagę łączną liczbę 2 286 gospodarstw ekologicznych i gospodarstw przestawiających się na
6
Rolnictwo ekologiczne w Polsce w 2003 roku, Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych,
Warszawa, 31 marca 2004 r.
7
Tamże.
6
BSiE
tą produkcję, okaże się, że stanowią one tylko 0,11% ogólnej liczby polskich gospodarstw
rolnych. Powierzchnia użytków rolnych w tych gospodarstwach wynosi łącznie około 50 tys.
ha, co stanowi zaledwie 0,3% ogólnej powierzchni użytków rolnych w naszym kraju.8
Warto podkreślić, że w niektórych krajach UE odsetek gospodarstw ekologicznych jest
znacznie wyższy niż w Polsce. Przykładowo, spośród krajów „Piętnastki” najwyższe odsetki
gospodarstw ekologicznych odnotowano w roku 2003 w Austrii (9,2% ogólnej liczby gospodarstw), Finlandii (6,8%) i w Danii (5,9%). Najwyższy procentowy udział powierzchni, na
których prowadzona jest produkcja ekologiczna w stosunku do ogólnej powierzchni użytków
rolnych w danym kraju wystąpił w Austrii (11,6%), Włoszech (8%) i Finlandii (7%).
Pod względem ilościowym produkcja rolna o charakterze ekologicznym ma więc w Polsce marginalne znaczenie.
Walory produktów ekologicznych są jednak niezaprzeczalne; w porównaniu do produktów „konwencjonalnych” ekologiczna żywność zawiera więcej witaminy C, witaminy B2
(mleko), beta-karotenu (marchew, pory, chleb z ziarna ekologicznego), witaminy B1 (marchew, pieczywo), witaminy PP (chleb). W większości badanych produktów ekologicznych
stwierdzono większą zawartość węglowodanów, produkty te cechuje też wyższa wartość
biologiczna białka, mierzona zawartością niezbędnych aminokwasów. W stosunku do produktów „konwencjonalnych” warzywa i owoce ekologiczne zawierają więcej żelaza, magnezu, fosforu i potasu.
Niestety, na ogół konsumenci nie dysponują gruntowną wiedzą na temat powyższych
walorów żywności ekologicznej. Konsumenci wiedzą jednak, że przeciętne ceny żywności
ekologicznej są o 30-50% wyższe od żywności „konwencjonalnej”. To hamuje popyt na tą
żywność w stosunkowo ubogim społeczeństwie polskim. Często także wygląd żywności
ekologicznej jest mało zachęcający – np. owoce ekologiczne nie są tak kształtne i atrakcyjnie
wybarwione, jak ich „konwencjonalne” odpowiedniki9.
Należy podkreślić, że w Polsce powierzchnia gospodarstwa ekologicznego lub przestawiającego się na produkcję ekologiczną jest na ogół niewielka. Według danych z roku 2003
spośród ogólnej liczby 2 286 gospodarstw z certyfikatem i w trakcie przestawiania aż 619
(27,1%) posiadało powierzchnię do 5 ha, zaś 613 (26,8%) – pomiędzy 5 a 10 ha. Gospodarstwa większe, o powierzchni powyżej 50 hektarów (199 gospodarstw), stanowiły tylko 8,7%
ogółu skontrolowanych gospodarstw.10
Oznacza to, że skala rolniczej produkcji ekologicznej w poszczególnych gospodarstwach
jest nieznaczna. Gospodarstwa takie oferują stosunkowo małe partie towaru. Poza tym takie
małe gospodarstwa nie mają dość środków finansowych np., na zakup urządzeń mogących
podnieść atrakcyjność oferowanego towaru. Gospodarstw takich nie stać np. na zakup urządzeń czyszczących do warzyw.
W Polsce brakuje także lobbingu na rzecz żywności ekologicznej. Konsument powinien
być gruntowniej informowany o zaletach tej żywności. Poza tym zdarza się, że handlowcy
zachęcają klientów do zakupów w nieuczciwy sposób, reklamując swoje produkty jako
„zdrową żywność” lub „produkty ekologiczne”, chociaż produkty te nie posiadają stosownego certyfikatu. Takie przypadki powodują spadek zaufania konsumentów do żywności
ekologicznej.
8
Rolnictwo ekologiczne w Polsce w 2003 roku.
Z. Kozielska: Żywność ekologiczna – potrzebny lobbing i koordynacja, BOSS–Rolnictwo, nr 49, 6.12.2003 r.
10
Rolnictwo ekologiczne w Polsce w 2003 roku.
9
BSiE
7
Liczba sklepów z żywnością ekologiczną w Polsce jest stosunkowo mała (szacuje się,
że w Polsce jest około 100 specjalistycznych sklepów). Poza tym oferta produktów ekologicznych na naszym rynku jest niepełna – w ofercie sklepów ekologicznych dominują bowiem warzywa, owoce, kasze i mąki razowe, brakuje natomiast produktów wysoko przetworzonych (tymczasem w Niemczech można kupić ekologiczne dżemy, musztardę, ketchup,
majonez, a nawet – piwo). Tymczasem w Polsce niewiele jest firm zajmujących się przetwórstwem ekologicznej żywności, aczkolwiek liczba certyfikowanych przetwórni wzrosła z 16 w
2002 roku do 22 w 2003 roku.
W naszym kraju brakuje także zorganizowanych kanałów dystrybucji żywności ekologicznej. Niemal każdy, kto chce sprzedawać żywność ekologiczną w swoim sklepie, musi
na własną rękę dotrzeć do producentów. Producenci (o czym już była mowa powyżej) to
na ogół właściciele małych gospodarstw, którzy wytwarzają niewielkie ilości towaru, którego
nie opłaca się dostarczać na dalsze odległości. Bardzo ważny jest zatem kontakt z odbiorcą
„lokalnym”, posiadającym sklep w stosunkowo niewielkiej odległości od gospodarstwa.
Należy jednak zaznaczyć, że ostatnio w sektorze polskiego rolnictwa ekologicznego zaczynają się pojawiać próby organizowania producentów w grupy producenckie. Powstają
też pierwsze hurtownie produktów ekologicznych, głównie w celu sprzedaży eksportowej
większych partii towaru.11
4. Pomoc dla rolnictwa ekologicznego po akcesji Polski do UE
Po akcesji Polski do Unii Europejskiej zostaną uruchomione liczne programy pomocowe
dla rolnictwa i wsi. Wśród nich na uwagę zasługuje tzw. Działanie 4, stanowiące część Planu
Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW). Według danych zamieszczonych w projekcie Planu
Rozwoju Obszarów Wiejskich12 w ramach Działania 4 („Wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt”) przewiduje się znaczacą pomoc finansową dla
rolników. Większość tej pomocy, bo 85%, pochodzić będzie z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej, zaś udział Polski wyniesie 15%.
Wsparcie zostanie przyznane rolnikom za wykonywanie, w okresie pięcioletnim, usług
na rzecz środowiska, określonych w tzw. pakietach rolnośrodowiskowych. Wsparcie zostanie
przyznane na podstawie decyzji Agencji Płatniczej (Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa) wydanej na podstawie złożonego przez rolnika wniosku o przystąpienie do programu rolnośrodowiskowego. Warunkiem uzyskania wsparcia jest wypełnianie podjętych
zobowiązań, określonych w planie rolnośrodowiskowym. Płatności będą przyznawane w
przeliczeniu na hektar powierzchni, lub na zwierzę rasy lokalnej (bydło, konie, owce), przypisane do poszczególnych pakietów i będą uzależnione od rodzaju stosowanych zabiegów.
Działanie 4, zwane też Krajowym Programem Rolnośrodowiskowym (KPR), składa się
z siedmiu pakietów rolnośrodowiskowych. Wśród nich znajduje się pakiet „Rolnictwo ekologiczne” (stosowanie metod rolnictwa ekologicznego w rozumieniu rozporządzenia Rady
(WE) 2092/91 i ustawy o rolnictwie ekologicznym – Kod S02).
Pozostałe pakiety to: „Rolnictwo zrównoważone” – ograniczenie nawożenia, zbilansowanie gospodarki nawozami i przestrzeganie odpowiedniego następstwa roślin (Kod: S01),
„Utrzymanie łąk ekstensywnych” – przywrócenie lub kontynuacja wykaszania traw, w terminie od dnia 1 lipca włącznie, na łąkach jednokośnych o wysokich walorach przyrodniczych,
11
12
Z. Kozielska: Żywność ekologiczna – potrzebny lobbing i koordynacja, BOSS–Rolnictwo…
Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich, Warszawa, marzec, 2004 r, dane z internetowej strony MRiRW, wydruk
– maj 2004 r.
8
BSiE
zagrożonych degradacją (Kod P01), „Utrzymanie pastwisk ekstensywnych” – przywrócenie
lub zachowanie ekstensywnych wypasów na półnaturalnych pastwiskach w sposób gwarantujący utrzymanie walorów florystycznych i miejsc przebywania gatunków zagrożonych wyginięciem (kod P02), „Ochrona gleb i wód” – stosowanie międzyplonów w celu zwiększenia
udziału gleb z okrywą roślinną w okresie jesienno-zimowym (Kod K01), „Strefy buforowe” –
tworzenie nowych 2- lub 5-metrowych pasów zadarnionych na granicy gruntów rolnych ze
zbiornikami wód powierzchniowych, lub terenami intensywnie użytkowanymi rolniczo, w
celu ograniczania negatywnego oddziaływania rolnictwa i ochrony siedlisk wrażliwych (kod
K02), „Zachowanie rodzimych ras zwierząt gospodarskich” – utrzymywanie chowu ras bydła,
koni i owiec zagrożonych wyginięciem (G01).
Tabela nr 3. Zasięg przestrzenny wdrażania pakietów rolnośrodowiskowych
Pakiety
Zasięg
S01, P01,P02, K01, K02
Strefy priorytetowe wyznaczone w obrębie województw
S02 (Rolnictwo ekologiczne) oraz G01 (zachowanie
Cały kraj
rodzimych ras zwierząt gospodarskich)
Niektóre powyżej wymienione pakiety można ze sobą łączyć (według ściśle określonych
w PROW zasad). Niemniej jednak na poziomie gospodarstwa rolnik może uzyskać płatność
za wdrażanie od jednego do maksymalnie trzech pakietów.
Wnioskodawca może ubiegać się o udział w „programie rolnośrodowiskowym”, jeśli:
– gospodaruje na powierzchni co najmniej 1 ha użytków rolnych,
– jest właścicielem lub dzierżawcą gruntu (co najmniej w czasie trwania zobowiązania)
spełniającego kryteria zasięgu geograficznego pakietów rolnośrodowiskowych,
– przygotuje i złoży wniosek o przystąpienie do programu,
– oświadczy, że posiada plan rolnośrodowiskowy, przygotowany dla jego gospodarstwa
i potwierdzony przez doradcę,
– zobowiąże się do stosowania zwykłej dobrej praktyki rolniczej na całym obszarze gospodarstwa oraz obowiązków wynikających z programu rolnośrodowiskowego przez okres 5
lat,
– podejmie się prowadzenia szczegółowych zapisów dotyczących gospodarowania i podstawowych danych dotyczących zwierząt, potrzebnych dla celów kontroli i monitoringu.
Tabela 4. Szacunkowe stawki dotacji do 1 ha uprawy ekologicznej
w Polsce w 2004 r. wg Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich
Rodzaj uprawy
Uprawy warzywne
Uprawy rolnicze
Uprawy sadownicze,
w tym jagodowe
Trwałe użytki zielone
Stawka dotacji do 1 ha w zł
uprawy bez certyfikatu*) uprawy z certyfikatem zgodności
980
940
680
600
1 800
1 540
330
260
*) W trakcie przestawiania gospodarstwa na produkcję ekologiczną, zgodnie z deklaracją
rolnika. Źródło: Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich, projekt, Warszawa, marzec 2004 r.
Przy ubieganiu się o wsparcie w ramach „Rolnictwa ekologicznego” konieczne jest też
przedłożenie przez rolnika kopii certyfikatu zgodności z wymogami rolnictwa ekologicznego
BSiE
9
lub deklaracji o przestawianiu gospodarstwa na produkcję ekologiczną. Pomoc będzie przyznawana w formie rocznych płatności, a kwota pomocy będzie dostosowana do rodzaju działań. W 2004 r. w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich (Działanie 4, „pakiet – Rolnictwo ekologiczne”), przewidywane są zatem następujące dotacje13 do hektara upraw ekologicznych (tabela nr 4).
Tabela 5. Stawki dotacji przeznaczone na dofinansowanie kosztów kontroli
gospodarstw ekologicznych w 2004 r.
Powierzchnia gospodarstwa
Stawka dotacji w zł/gospodarstwo
do 5 ha użytków rolnych UR
600
powyżej 5 ha – do 10 ha UR
750
powyżej 10 ha – do 20 ha UR
800
powyżej 20 ha do 50 ha UR
900
powyżej 50 ha – do 100 ha UR
1000
powyżej 100 ha UR
1100
Dotacje, wskazane w tabeli nr 4, będą wypłacane przez Stację Chemiczno-Rolniczą,
a formularze wniosków o dotacje uzyskać można będzie w upoważnionej jednostce certyfikującej. Oprócz tego, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia
15 kwietnia 2004 r., w 2004 roku w zakresie rolnictwa ekologicznego dotowane będą prace
naukowo-badawcze oraz koordynacja specjalistycznego doradztwa. Poza tym w 2004 roku
udzielane będą dotacje do „kosztów kontroli”, wg zasad ustalonych w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 kwietnia 2004 r. (tabela nr 5).
5. Podsumowanie
Reasumując, należy stwierdzić, że obecnie skala produkcji rolnictwa ekologicznego
w Polsce jest minimalna. Niemniej jednak nie można pomijać i lekceważyć tej gałęzi rolnictwa, zwłaszcza, że unikalne walory przyrodnicze naszego kraju, niskie zużycie nawozów
mineralnych i pestycydów oraz duże nadwyżki siły roboczej na wsi stwarzają solidne podstawy dla rozwoju tego typu produkcji. Istnieją także realne możliwości zbytu produktów
rolnictwa ekologicznego. W nowoczesnych i zamożnych społeczeństwach UE rośnie bowiem
zainteresowanie zdrową żywnością, stanowiącą podstawę popularnego w tych społecznościach „proekologicznego” stylu życia.
Jako członek Unii Europejskiej Polska może i powinna stać się znaczącym źródłem
zdrowej żywności. Konieczne jest jednak bardziej zdecydowane propagowanie tego sposobu
produkcji wśród rolników, zorganizowanie grup producentów rolnych oraz sieci kanałów
dystrybucji żywności ekologicznej. Niezbędna jest również zakrojona na szeroką skalę akcja
informacyjno-reklamowa, skierowana do konsumentów.
13
„Dotacje 2004 w rolnictwie ekologicznym”, dane z internetowej strony MRiRW, maj 2004 oraz informacje
z Wydziału Rolnictwa Ekologicznego MRiRW.