Etyka w psychoterapii uzależnień

Etyka w psychoterapii uzależnień- Anna Muszyńska-Kutner
Anna Muszyńska-Kutner
Etyka w psychoterapii uzależnień
Psychoterapeuta uzależnień kieruje się dobrem klienta lub grupy, z którą
pracuje.
W
historii etyki zachodniej istniały trzy stanowiska: indywidualizm,
perfekcjonizm i racjonalizm. Indywidualizm opiera etykę na pragnieniach
jednostki. Perfekcjonizm ocenia, czy pragnienia jednostki są dobre czy złe,
odwołując się do ideału człowieka doskonałego, który opiera się zazwyczaj na
jakimś
wyobrażeniu
natury
ludzkiej.
Racjonalizm
to
najbardziej
charakterystyczne i współczesne stanowisko zachodnie. Utrzymuje, że rozum
jest jedynym właściwym przewodnikiem moralnym, definiując go jako
instrument pozwalający ludziom myśleć w kategoriach reguł uniwersalnych.
Stanowisko racjonalistyczne jest najtrudniejsze do zdefiniowania. Ogranicza
etykę do niewielkiej liczby sytuacji, w przypadku których ma zastosowanie
reguła powszechna. Pogląd ten definiuje rozum jako narzędzie pozwalające to
ocenić. Jest on najważniejszy z tego powodu, że postrzega reguły powszechne, a
jedynie poprzez pojęcie takich reguł ludzie mogą zrozumieć, dlaczego
indywidualne pragnienia nie powinny kierować ich postępowaniem. Załóżmy na
przykład, że chcę kogoś źle potraktować tylko dlatego, że jest homoseksualistą
lub wyznawcą innej religii. Rozum zmusi mnie lub powinien zmusić, do zadania
pytania: czy chciałabym uczynić z tego pragnienia regułę powszechną? Czy
zaakceptowałabym na przykład takie złe traktowanie, gdyby zostało wymierzone
we mnie? Przyjmując, że odrzuciłabym powszechność takiej reguły, wiem, że nie
powinnam postępować w taki sposób
i tym samym oddalam swoje pragnienie. Według racjonalizmu, to rozum
odkrywa reguły, które mają powszechne zastosowanie i mają za zadanie
kierowanie moralnym postępowaniem człowieka.1
Powyższe rozważania dotyczą zachodniej etyki relacji międzyludzkich. Każda
kultura, w jej obrębie społeczeństwa, a w nich różne grupy zawodowe, ze
względu na swoją odrębność, kierują się własnymi kodeksami etycznymi. Tak
powstały kodeksy etyczne rzemieślników, naukowców, lekarzy, psychologów,
pedagogów itd. Są one odmienne w różnych społeczeństwach, ponieważ
problemy i sytuacje z jakimi najczęściej mają do czynienia osoby wykonujące
11) J Daniel Goleman, "Uzdrawiające emocje", Zysk i S-ka, 1999
1/5
Etyka w psychoterapii uzależnień- Anna Muszyńska-Kutner
określony zawód, są określone ich specyfiką. We współczesnym świecie, z jego
różnorodnością i pogłębiającą się dysproporcją w rozwoju poszczególnych
obszarów, trudno wyobrazić sobie możliwość posługiwania się uniwersalnym
kodeksem etycznym. Nie należy jednak zapominać, że u podstaw każdego
szczegółowego kodeksu danej grupy zawodowej powinny leżeć ogólnoludzkie
zasady etyczne. Fundamentalna zasada metafizyki moralności, według
Immanuela Kanta, sugeruje, żeby postępować "tak jakby zasada, którą się
kierujesz, miała mocą twej woli stać się prawem powszechnym".
Od niedawna istnieje w Polsce nowa grupa zawodowa - psychoterapeutów
uzależnień. Odbyły się już pierwsze egzaminy i zostały przyznane certyfikaty
potwierdzające wymagany od psychoterapeuty uzależnień zasób wiedzy i
umiejętności do pracy z osobami uzależnionymi oraz członkami ich rodzin. Jakimi
zasadami etycznymi powinien kierować się polski psychoterapeuta uzależnień?
Czy kodeks etyczny amerykańskiego terapeuty uzależnień uwzględnia specyfikę
naszej kultury i naszego kraju? Czy kodeks etyczny polskiego psychologa
uwzględnia specyfikę problemów z jakimi styka się polski psychoterapeuta
uzależnień? Moja odpowiedź brzmi: nie w pełni (dyskusja nad różnicami nie jest
tematem tego artykułu). Uważam, że istnieje potrzeba opracowania rodzimego
kodeksu etycznego psychoterapeuty uzależnień. Spróbuję w dużym uproszczeniu
sformułować zasady etyczne, którymi w obecnych czasach w Polsce mógłby
kierować się psychoterapeuta uzależnień.
Zasada 1. Dobro klienta
Psychoterapeuta
uzależnień kieruje się dobrem klienta lub grupy, z którą
pracuje. W przypadku gdy pracuje z klientem, który wchodzi w konflikt z jego
pracodawcą, sam sobie określa granice lojalności i odpowiedzialności w stosunku
do każdej ze stron konfliktu. W przypadku konfliktu pomiędzy klientem a
zespołem terapeutycznym, w pierwszym rzędzie kieruje się dobrem klienta.
Podejmuje decyzję o przerwaniu terapii, kiedy ma jasność, że klient przestał z
niej korzystać. W przypadku odesłania do innego specjalisty, kieruje się dobrem
klienta do momentu przejęcia go przez specjalistę lub rozwiązania kontraktu za
obopólną zgodą. W przypadku gdy klient nie wyraża zgody na przejście, rozważa
negatywne skutki jakie może wywołać kontynuowanie przez niego dalszego
leczenia. Dokłada wszelkich starań, aby zabezpieczyć odpowiedni standard
pomieszczeń do pracy klinicznej, aby on i jego klienci mieli poczucie
bezpieczeństwa i intymności w terapii. Nie wchodzi w relację terapeutyczną z
członkami swojej rodziny (bliższej lub dalszej), przyjaciółmi czy innymi osobami,
których dobro może ucierpieć w tego typu relacji. Podejmuje się prowadzenia
terapii wszystkich klientów, nie dyskryminując nikogo ze względu na rasę, kolor
skóry, religię, wiek, płeć, orientację seksualną, narodowość czy sytuację
ekonomiczną. Usługi terapeutyczne obejmujące poradę, diagnozę lub leczenie
serwuje wyłącznie w kontekście relacji terapeutycznej z klientem, nigdy w
2/5
Etyka w psychoterapii uzależnień- Anna Muszyńska-Kutner
trakcie publicznych wystąpień, w gazetach, radiu czy telewizji.
Zasada 2. Poufność
Psychoterapeuta uzależnień przestrzega poufności uzyskanych w trakcie terapii
informacji. Nie mogą one być przekazane innym osobom lub instytucjom poza
określonymi przypadkami: (1) gdy istnieje bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub
życia innych osób lub społeczeństw, ale tylko uprawnionym do ich otrzymania
władzom (2) na pisemne życzenie sądu (3) innym specjalistom, jeśli dyskusja
będzie pomocna w dalszej terapii klienta. Raporty i inne sprawozdania nie
powinny zawierać informacji, które umożliwiłyby rozpoznanie poszczególnych
klientów. Terapeuta odpowiada za poinformowanie klienta o obowiązującej w
placówce zasadzie poufności.
Zasada 3. Kompetencje
Dotyczy
utrzymania wysokiej jakości świadczonych usług terapeutycznych.
Psychoterapeuta uzależnień dba o stałe podnoszenie swoich kwalifikacji
zawodowych. Uzyskane licencje i certyfikaty zawodowe powinny być łatwo
dostępne dla klienta np. umieszczone na widocznym miejscu po to, aby klient
miał pewność, że korzysta z usług kwalifikowanego specjalisty. Ma obowiązek
przeciwdziałania praktykom osób niekompetentnych. Jeśli to możliwe, podejmuje
próbę naprawy sytuacji, jeśli nie - zaistniały fakt zgłasza do Komisji Etyki
Zawodowej. Zna swoje ograniczenia i nie stosuje w pracy technik, które mogłyby
obniżyć jakość proponowanych przez niego usług. W przypadku gdy nie jest w
stanie zapewnić klientowi odpowiedniej pomocy, kieruje go do innego specjalisty.
W pracy klinicznej zdaje sobie sprawę z tego, że efektywność terapii zależy w
znacznej mierze od zachowania właściwych relacji interpersonalnych z klientem.
W przypadku gdyby mogło dojść do emocjonalnego zranienia klienta,
powstrzymuje się od interwencji. W sytuacjach trudnych korzysta z opieki
superwizora.
Zasada 4. Odpowiedzialność w stosunku do klienta
Opiera
się na rozumieniu i poszanowaniu potrzeb drugiego człowieka oraz
przestrzeganiu standardów świadczonych usług terapeutycznych. Jest to
szczególnie ważna zasada, ponieważ z racji wykonywanego zawodu,
psychoterapeuta uzależnień często wkracza w prywatne obszary życia klientów.
3/5
Etyka w psychoterapii uzależnień- Anna Muszyńska-Kutner
Zasada 5. Odpowiedzialność w stosunku do pracodawcy
Psychoterapeuta uzależnień dba o dobre imię placówki, która go zatrudnia lub z
którą jest stowarzyszony. Materiały przygotowywane przez niego, w ramach
godzin pracy, są własnością placówki. Materiały te mogą być przeznaczone do
użytku wewnętrznego lub wykorzystane na zewnątrz. W tym drugim przypadku,
obok swojego nazwiska, podaje nazwę placówki. Nie do zaakceptowania jest fakt
pobierania podwójnego wynagrodzenia w ramach obowiązujących godzin pracy.
Zasada 6. Relacje z innymi profesjonalistami
Psychoterapeuta uzależnień działa na rzecz integracji środowiska zawodowego.
Nie proponuje swoich usług klientom będącym w terapii u innych specjalistów.
Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy inny specjalista wyraża na to zgodę. Pracując w
kilku placówkach tak gospodaruje swoim czasem i siłami, aby dobro klientów i
zespołów terapeutycznych nie zostało naruszone.
Zasada 7. Wystąpienia publiczne
Skromność,
naukowa ostrożność, uczciwość w przedstawianiu faktów oraz
znajomość ograniczeń prezentowanej wiedzy charakteryzuje wystąpienia
publiczne psychoterapeuty uzależnień. Kiedy prezentuje techniki pracy z
klientem, dba o zaznaczenie, że mogą je stosować jedynie osoby odpowiednio
przeszkolone. Występując w programach reklamowych, nie zachęca do zakupu
reklamowanych produktów.
Zasada 8. Reklama usług terapeutycznych
Psychoterapeuta
uzależnień skłania się raczej ku profesjonalnym, a nie
komercyjnym standardom w przygotowaniu reklamy swoich usług. W tym celu
używa broszur lub ulotek, w których opisuje rodzaj proponowanych usług, nie
oceniając ich. Broszury lub ulotki mogą być wysyłane innym specjalistom, do
szkół, biur, prywatnych lub państwowych firm, agencji rządowych i innych
organizacji. Używanie w broszurach stwierdzeń typu "potwierdzenie od
usatysfakcjonowanych klientów", jest nie do zaakceptowania. Ogłoszenia
zawierające informacje, że psychoterapeuta uzależnień wykazuje się
unikatowymi umiejętnościami lub posiada unikatowe, niedostępne innym
specjalistom urządzenia, mogą być zamieszczane jedynie w przypadku istnienia
badań naukowych potwierdzających skuteczność tych faktów.
4/5
Etyka w psychoterapii uzależnień- Anna Muszyńska-Kutner
Zasada 9. Udział w reklamie
Psychoterapeuta
uzależnień, zaangażowany w promocję książek lub innych
produktów przeznaczonych do sprzedaży, jest odpowiedzialny za prowadzenie
kampanii w profesjonalny sposób. Do reklamy nie wykorzystuje prasy fachowej.
Mając udziały ze sprzedaży produktów związanych z alkoholem, bierze pod
uwagę możliwość pojawienia się konfliktu pomiędzy ich promocją a zawodową
odpowiedzialnością.
Zasada 10. Opłata za usługi terapeutyczne
Cennik
usług powinien iść w parze ze standardem proponowanych przez
psychoterapeutę świadczeń. Proponując klientowi rodzaj terapii, psychoterapeuta
kieruje się również jego możliwościami finansowymi. Nie pobiera opłaty lub
innych dowodów wdzięczności od agencji, do których przesyła klientów.
Anna Muszyńska-Kutner
Autorka ukończyła Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego.
Licencję terapeuty uzależnień uzyskała w Stanach Zjednoczonych. Jest
członkiem zespołu ds. etyki zawodowej terapeutów uzależnień.
5/5