Odnowa wsi – kształtowanie nowej przestrzeni, doświadczenia

PODNIESIENIE JAKOŚCI KSZTAŁCENIA AKADEMICKIEGO W ZAKRESIE GEODEZYJNEGO URZĄDZANIA OBSZARÓW WIEJSKICH
W OPARCIU O DOŚWIADCZENIA PRAKTYKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO BAWARII
PRACA ZBIOROWA POD REDAKCJĄ JACKA M. PIJANOWSKIEGO
Odnowa wsi – kształtowanie nowej przestrzeni, doświadczenia bawarskie
Dr inż. Maciej Brożek
Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska
Wprowadzenie
W krajach zachodnich takich jak Niemcy
czy Austria proces „odnowy wsi”
ukształtował się w odpowiedzi na kryzys
społeczno-ekonomiczny, który pojawił się
wraz z bardzo radykalnymi zmianami w
produkcji rolniczej. Wraz z kryzysem
ekonomicznym, rozpoczęły się liczne
migracje ze wsi do miasta, głównie w
poszukiwaniu pracy.
Przemieszczanie się ludności niesie za
sobą ryzyko wyludnienia niektórych
okolic, oraz starzenie się społeczeństwa
na wsi, gdyż młodzi ludzie wyjeżdżają do
dużych ośrodków gospodarczych, po
naukę i w poszukiwaniu pracy. Najczęściej nie wracają na wieś, co
powoduje, że na tych terenach zaczyna
brakować
podstawowego
czynnika
ekonomicznego – pracy ludzkiej.
Nasilenie się tego procesu nastąpiło w latach
siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ubiegłego wieku. W związku z tym władze podjęły
kroki zaradcze.
Pierwsze podjęte próby przyniosły skutki
uboczne. Nieskoordynowane działania doprowadziły do degradacji krajobrazu i zatracenia
tożsamości wsi. Trzeba było znaleźć inna
drogę. Najlepszym wyjściem okazało się
wciągnięcie do procesu przemian samych
mieszkańców.
Koncepcja procesu „odnowy wsi” powstała w
Niemczech w połowie lat siedemdziesiątych.
To doświadczenia, głównie, landu Bawarii
wpłynęły na ustanowienie podstaw procesu
przekształceń na terenach wiejskich. W celu
poprawy i ożywienia gospodarczego na
terenach wiejskich rząd federalny stworzył
dokument:
Program Wspierania Przyszłościowych Inwestycji. Dzięki praktycznym doświadczeniom
bawarskim ruch odnowy wsi przeniósł się na
całe Niemcy a następnie do innych krajów Unii
Europejskiej.
Rys. 11. Przykład działań przeciwpowodziowych w
ramach procesu odnowy wsi (źródło: [Rill 2010])
Dorferneuerung in Bayern – Odnowa
wsi w Bawarii
W związku z tym, władze samorządowe takich
obszarów obawiają się utraty tożsamości i
charakteru regionu. W wielu regionach
rolnictwo upada, lub jest marginalizowane,
dochodzi do tego jeszcze aspekt konkurencyjności na rynkach europejskich.
W Bawarii około 60% ludzi żyje na obszarach
wiejskich, a trend migracji z terenów wiejskich
jest coraz większy. Oczywiście tak duże zmiany
nie pozostają bez wpływu na przestrzeń.
38
PODNIESIENIE JAKOŚCI KSZTAŁCENIA AKADEMICKIEGO W ZAKRESIE GEODEZYJNEGO URZĄDZANIA OBSZARÓW WIEJSKICH
W OPARCIU O DOŚWIADCZENIA PRAKTYKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO BAWARII
PRACA ZBIOROWA POD REDAKCJĄ JACKA M. PIJANOWSKIEGO
wsi. Łączono to działanie z procesem scalania
gruntów rolnych. Na początku lat osiemdziesiątych programy odnowy wsi przeprowadzono w ok. 550 miejscowościach. W latach
90-tych zaangażowano znaczące środki
finansowe (ok. 100 mln DM) na działania w
tym zakresie.
Z tego powodu działania podejmowane w
ramach procesu „Odnowa Wsi”, mają za
zadanie wspomóc:
przemiany infrastrukturalne, społeczne i
środowiskowe;
na nowo ożywić ducha wspólnot regionalnych;
wypracować strategię, zapewniającą rozwój tych obszarów.
Obecnie w Bawarii działania w ramach
odnowy wsi prowadzone jest w 2 170 miejscowościach w 700 gminach. Oczekuje się, że
dla 600 miejscowości są przygotowane nowe
wnioski.
Strategia dla obszarów wiejskich zakłada, że
rozwój obszarów wiejskich powinien się łączyć
z przestrzeganiem trzech podstawowych
zasad:
W latach 2000-2009 w ramach dofinansowań
wydano ok. 500 mln EUR, a na bezpośrednie
inwestycje przeznaczono ok. 1,5 mld EUR.
związek ludzi ze środowiskiem – traktowanie na równi spraw ludzi i środowiska;
działalność zintegrowana – oznaczająca
współpracę między różnymi szczeblami
administracji rządowej i samorządowej z
mieszkańcami, zmierzającą do wspomożenia procesu rozwoju lokalnego;
konsultacje i zaangażowanie lokalnych społeczności, uwzględnianie oczekiwań oraz
potencjału regionów w procesach wspomagających rozwój.
W 2010 roku przewidywane koszty programu
„Dorferneuerung in Bayern” wyniosą niecałe
60 mln EUR, a w 2011 roku prawdopodobnie
kwota przeznaczona na realizacje będzie
jeszcze mniejsza [Rill 2010].
Ważną sprawą jest akcentowanie znaczenia
rozwoju lokalnego oraz roli społeczności
lokalnej. Rozwój regionalny musi dokonywać
się w oparciu o zasoby miejscowe, zarówno
przyrodnicze i społeczne, jak i gospodarcze czy
kulturowe oraz poprzez włączenie do tego
procesu lokalnych społeczności.
Fot. 1. Przykład inwestycji w ramach procesu
odnowy wsi w miejscowości Markt Nordheim (fot.
M. Brożek, 2010)
Rys. 12. Przykład restytucji budynku w ramach
procesu odnowy wsi (źródło: [Rill 2010])
W Bawarii od 1970 roku Rozporządzenie
Ministerstwa Rolnictwa nakładało na obszary
wiejskie obowiązek określania planu odnowy
Rozpatrując problemy polskiej wsi, nie można
patrzeć na nią tylko przez pryzmat rolnictwa.
39
PODNIESIENIE JAKOŚCI KSZTAŁCENIA AKADEMICKIEGO W ZAKRESIE GEODEZYJNEGO URZĄDZANIA OBSZARÓW WIEJSKICH
W OPARCIU O DOŚWIADCZENIA PRAKTYKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO BAWARII
PRACA ZBIOROWA POD REDAKCJĄ JACKA M. PIJANOWSKIEGO
Trzeba pamiętać o tym, że większość jej
mieszkańców pracuje w branży nie związanej z
rolnictwem.
ków, porządkowaniem przestrzeni wiejskiej,
renowacją historycznych budynków, realizacją
nowych inwestycji dotyczących infrastruktury
wiejskiej, imprez o charakterze kulturalnym
czy rekreacyjnym, ale przede wszystkim odbudową tożsamości i integralności wsi oraz
zachowaniem wartości życia wiejskiego,
zakorzenionych w jej kulturze i tradycji.
Dla tej części społeczności wiejskiej
podniesienie standardu życia do równego
miejskiemu jest sprawą bardzo ważną.
Odnowa wsi jako nowoczesna metoda
rozwoju, pozwala osiągnąć przez tradycyjną
wieś nowych funkcji dzięki przemianom
strukturalnym w rolnictwie. Program „Odnowy
wsi” jest zarówno procesem gospodarczym jak
i społecznym czy politycznym, dlatego odnosi
się do pełnego spektrum potrzeb człowieka
oraz pełnego zakresu jego problemów
związanych z zamieszkaniem na wsi.
Odnowa wsi jest zarówno koncepcją rozwojową, jak również skuteczną metodą rozwoju
obszarów wiejskich, uwalniającą jednostki i
społeczności od myślenia w kategoriach
roszczeniowych, a jednocześnie przesuwającą
odpowiedzialność za przyszłość społeczności
wiejskiej na nią samą [Wilczyński 2003].
Unia Europejska wspiera programy odnowy
wsi, dlatego również w Polsce gminy mogą
korzystać ze środków na odnowę wsi w ramach np. Sektorowych Programów Operacyjnych – Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich. W niektórych regionach Polski już
odbyły się realizacje programów opartych na
doświadczeniach krajów zachodnich w
realizacji odnowy wsi.
Fot. 2. Przykład małej architektury w ramach
procesu odnowy wsi w miejscowości Wiesenfeld
(fot. M. Brożek, 2010)
Źródła
Wilczyński R. 2003. Odnowa wsi perspektywą
rozwoju obszarów wiejskich w Polsce. Fundacja
Fundusz Współpracy - Program Agro-info. Poznań
2003.
W procesie odnowy wsi bardzo mocno
podkreśla się potrzebę dokonania zasadniczej
zmiany w mentalności mieszkańców wsi z
pasywnego odbioru procesów sterowanych z
zewnątrz na postawy polegające na kreatywnych i uporządkowanych działaniach, polegających na braniu odpowiedzialności za
swoje bezpośrednie otoczenie, jak również za
przyszłość swojej społeczności.
Ril L. 2010. Referat dot. Odnowy wsi w ramach
projektu „Podniesienie jakości kształcenia
akademickiego w zakresie geodezyjnego
urządzania obszarów wiejskich" realizowanego z
programu Leonardo da Vinci „Uczenie się przez całe
życie”, Bayerisches Staatsministerium für
Ernährung, Landwirtschaft und Forsten. Monachium.
Zwraca się uwagę na fakt, iż odnowa wsi jest
czymś więcej, niż upiększeniem fasad budyn-
40