Socjologiczne zagadnienia mniejszości społecznych

Dr hab. Małgorzata Melchior
Socjologiczne zagadnienia mniejszości społecznych
Rok akademicki 2008-2009, studia dzienne
Rodzaj zajęć: obligatoryjne dla ścieżki nr 13 (III rok), fakultatywne dla pozostałych osób
Forma zajęć: konwersatorium
Semestr: zimowy
Ilość godzin dla jednej grupy:30
Forma zaliczenia: zaliczenie na stopień (referat, aktywny udział w konwersatorium, krótka
praca pisemna na wybrany temat) i egzamin (dla ścieżki nr 13, antropologicznej)
Temat mniejszości społecznych nie jest zazwyczaj wyodrębniany ani w podręcznikach
socjologicznych, ani w opracowaniach wprowadzających do ogólnej problematyki
socjologicznej. Jednak temat ten, przynajmniej częściowo, można odnaleźć przy okazji
omawiania takich kategorii socjologicznych, jak: „grupa mniejszościowa”, „grupa kulturowa”
czy wreszcie – „grupa etniczna” lub „mniejszość etniczna” (lub narodowa). Niezwykle
istotnym zestawem kategorii, stosowanym do analizy grup mniejszościowych jest opozycja
SWÓJ – OBCY, ingroup-outgroup, czy też „grupa własna” – „grupa obca”. Jakie spotykamy
rodzaje czy typy grup mniejszościowych? Jakie kryteria ich wyodrębniania stosuje się w
badaniach nad mniejszościami? Nie zawsze odmienność grupowa musi być związana z
obcością (a co za tym idzie – z antagonizmem). Pojęcia „inności” i „obcości” mają sens tylko
w jakimś kontekście. Zawsze chodzi tu o relacje między grupami, o ich wzajemne
ustosunkowania. W jakich okolicznościach „inność” staje się „obcością”, a w jakich – wcale
nie musi oznaczać „obcości”? Są to pytania wokół których koncentruje się tematyka
niniejszego konwersatorium.
Szczegółowy program kolejnych zajęć:
1. „Grupa mniejszościowa”/”grupa większościowa” jako kategorie socjologicznej
analizy
• H.M. Hacker, „Kobiety jako grupa mniejszościowa”, (w:) „Nikt nie rodzi się kobietą”,
red. T.Hołówka, „Czytelnik”: Warszawa, 1982, s. 37-56;
• E. Nowicka, S. Łodziński, „U progu otwartego świata”, wyd. NOMOS, Kraków 1998,
rozdz. II: Jeszcze raz o „swoich” i „obcych”. Socjologia obcości i swojskości, s.26-49
(teczka: 135);
+ E. Nowicka, „Swojskość i obcość jako kategorie socjologicznej analizy”, (w:) „Swoi i
obcy”, red. E.Nowicka, wyd. IS UW: Warszawa, 1990, s. 5-53;
2. „Grupa mniejszościowa”/”grupa większościowa” jako kategorie socjologicznej
analizy w badaniach społeczeństwa polskiego
• J. Mucha, Kultura dominująca jako kultura obca. Mniejszości kulturowe a grupa
dominująca we współczesnej Polsce, (w:) Małe struktury społeczne, red. J. Machaj,
Wyd. UMCS: Lublin, 1998, s.207-221, lub (w:) Ludzie i instytucje. Stawanie się ładu
społecznego. Pamiętnik IX Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego, Wyd. UMCS:
Lublin 1995, s.105-120;
• H. Bojar, Mniejszości społeczne na polskiej scenie publicznej lat dziewięćdziesiątych:
między kulturą a polityką, s.153-171, (w:) U progu wielokulturowości. Nowe oblicza
społeczeństwa polskiego, red. M.Kempny, A.Kapciak, S.Łodziński, wyd. Oficyna
Naukowa: Warszawa, 1997;
3. Społeczna natura obcości; Antagonizm do obcych - koncepcja Floriana Znanieckiego
• A. Hertz, „Swojskość i obcość”; „Swoi przeciwko obcym” (w:) Socjologia
nieprzedawniona, PIW: Warszawa, 1992; s.130-164
• Z. Benedyktowicz „Portrety <obcego>”, Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego: Kraków, 2000: Florian Znaniecki i jego socjologiczne wyjaśnienie
antagonizmu do obcych, s. 38-55;
• F. Znaniecki, „Studia nad antagonizmem do obcych”, (w:) Współczesne narody,
PWN: Warszawa, 1990, s. 265-358;
4. Wpływ teorii i mitów na tworzenie podziałów na „swoich” i „obcych”
• St. Ossowski, „Wpływ teorii i mitów na rzeczywistość społeczną”, (w:) Dzieła, tom II,
PWN: Warszawa, 1966, s. 198-220;
• J. St. Bystroń, „Tematy, które mi odradzano”, PIW: Warszawa, 1980, fragment z
części V pt.: „Wierzenia o obcych”, s. 314-334;
5. Antysemityzm jako przykład antagonizmu do obcych
• A. Hertz, „Sprawa antysemityzmu”, (w:) Socjologia nieprzedawniona, PIW:
Warszawa, 1992; s. 390-410;
• St. Ossowski, „Na tle wydarzeń kieleckich”, (w:) „KULTURA i
SPOŁECZEŃSTWO”, nr 1:1987;
• I. Krzemiński, Antysemityzm w Polsce i na Ukrainie. Raport z badań, Wyd. Naukowe
„SCHOLAR”: Warszawa, 2004, rozdz.1 („Postawy antysemickie po dziesięciu latach
i ich wyznaczniki”), s. 15-78;
6. Relacje „mniejszość-większość” - w teorii i w badaniach amerykańskich
• H.M. Blalock, Przyczynek do teorii grup mniejszościowych, (w:) Elementy teorii
socjologicznych, red. W.Derczyński, J.Szacki, A.Jasińska-Kania, PWN: Warszawa,
1975;
• J. Mucha, Stosunki etniczne we współczesnej myśli socjologicznej, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa, 2006 r.; rozdział 5: „Stosunki etniczne jako typ
stosunków społecznych…”, s.162-207 [lub: J. Mucha, Stosunki etniczne jako typ
stosunków społecznych we współczesnej „makrosocjologii indywidualistycznej", [w:]
„Studia Socjologiczne”, 2005 nr 2, s. 71-106];
7. Relacje „mniejszość-większość” - przykłady amerykańskie
• W. Osiatyński, Kryzys, czyli szansa. Szkice amerykańskie, Wyd. ISKRY: Warszawa,
1990; rozdz.: „Dwadzieścia lat po rewolucji”, s. 91-115;
• J. Mucha, Oblicza etniczności: studia teoretyczne i empiryczne, Zakład Wydawniczy
,NOMOS', Kraków 2005, ss. 209-242 [Rozdział 9: „Nowe zjawiska, stare ujęcia.
Polonia i Latynosi w niewielkim mieście amerykańskim na początku XXI wieku”]
8. Powroty do domu. Koncepcja homecomera Alfreda Schütza
• E. Nowicka, Hermes, Odyseusz i greckie powroty do ojczyzny, Zakład Wydawniczy
NOMOS, Kraków 2008, ss. 33-48 („Powrót do domu i koncepcja homecomera
Alfreda Schütza);
• K. Kaźmierska, Biografia i pamięć. Na przykładzie pokoleniowego doświadczenia
Ocalonych z Zagłady, Zakład Wydawniczy NOMOS, Kraków 2008, ss. 25-65
(Rozdział I: „Biograficzne aspekty powrotu do miejsca urodzenia”)
9. Tolerancja a stereotypy w badaniach polskich
• J. Nawrocki, Tolerancja z ograniczeniami. Raport z badań jakościowych, (w:) „InnyObcy-Wróg”, red. E.Nowicka, J.Nawrocki, wyd. Oficyna Naukowa: Warszawa, 1996,
s. 75-99;
• E. Nowicka, S. Łodziński, „U progu otwartego świata”, wyd. NOMOS, Kraków 1998,
rozdz. V: Dystans i Tolerancja. Postawy Polaków wobec cudzoziemców w latach
1988-1998, s. 95-120 (teczka 135);
• B. Cieślińska, Goście i gospodarze. Uchodźcy z Czeczenii w Białymstoku, [w:]
„Wędrowcy i migranci. Pomiędzy marginalizacją a integracją”, red. E. Nowicka i B.
Cieślińska, Zakład Wydawniczy NOMOS, Kraków 2005, ss.262-276.
10. Religia a obcość
• E. Nowicka, Mniejszość i większość wyznaniowa wobec nauczania religii w szkole,
(w:) Szkoła czy parafia? Nauka religii w szkole w świetle badań socjologicznych, red.
K.Kiciński, K.Koseła, W.Pawlik, wyd. NOMOS: Kraków, 1995; s. 179-191;
• E. Nowicka, Religia a obcość, wyd. NOMOS: Kraków, 1991; rozdziały:
„Wprowadzenie. Inny jako obcy, s. 9-25; Dystans polskich katolików wobec innych
wyznań”, s. 26-55;
11. Mniejszości wyznaniowe
• E. Nowicka, M. Majewska Obcy u siebie. Luteranie warszawscy, Oficyna Naukowa:
Warszawa, 1993, s. 17-31 i 50-158;
• A. Herman, Pęknięta wspólnota. Analiza wybranych aspektów polityki lokalnej w
dwuwyznaniowej wsi, w: KULTURA i SPOŁECZEŃSTWO, nr 2/2007, s. 137-159;
12. Mniejszości w sytuacji zagrożenia /przykłady/
• W. Sitek (red), Mniejszość w warunkach zagrożenia. Pamiętniki Łemków, wyd.
Uniwersytet Wrocławski: Wrocław, 1996, s. 9-23 („Strategie mniejszości w
warunkach zagrożenia”), oraz wybrane relacje;
• E. Nowicka, Rom jako swój i jako obcy. Zbiorowość Romów w świadomości
społeczności wiejskiej, s. 201-219, (w:) „Trudne sąsiedztwa – z socjologii konfliktów
narodowościowych”, pod red. Aleksandry Jasińskiej-Kani, Wyd. Naukowe
„SCHOLAR”: Warszawa, 2001;
13. Problematyka mniejszości w Polsce – czy tylko uprzedzenia i stereotypy?
• Ł. Ostrowski, Romowie i rasizm. Czy uprzedzenia antyromskie są rasizmem?; [w:]
„Wędrowcy i migranci. Pomiędzy marginalizacją a integracją”, red. E. Nowicka i B.
Cieślińska, Zakład Wydawniczy NOMOS, Kraków 2005, ss.111-126;
• Z. Kurcz, Mniejszość niemiecka w Polsce: geneza, struktury, oczekiwania, (w:)
„Mniejszości narodowe w Polsce”, pod red. Z.Kurcza, Wydawnictwo Uniwersytetu
Wrocławskiego: Wrocław, 1997, s. 83-105;