zaproszeni do sichowa

ZAPROSZENI DO SICHOWA
8
zefa Mehoffera oraz plamkapila służąca
do barwienia materiałów.
Dobrze zapowiadającą się karierę
zawodową grupy profesorów z Uniwersytetu przerwała wojna. 6 listopada 1939
roku aresztowano ich w ramach Sonderaktion Krakau, zamknięto w więzieniu
we Wrocławiu, z którego później wywieziono do obozu w Sachsenhausen. Dzięki interwencji władz węgierskich obozu
koncentracyjnego uniknął jeden z bohaterów wystawy – prof. Jan Dąbrowski.
Pozostali musieli jednak zmierzyć się
z trudami obozowego życia. Sytuacje
z tamtych dni przybliżają słowa księdza
rektora Konstantego Michalskiego: Żywą
Plakat wystawy (projekt Sebastian Komorowski)
A. Wojnar
listopada 2010 roku w Bibliotece
Jagiellońskiej odbyło się otwarcie
wystawy Profesorowie UJ zaproszeni do
Sichowa po zwolnieniu z obozu w Sachsenhausen w 1940 r. Pierwsze jej otwarcie miało miejsce 28 sierpnia 2010 roku
w Domu i Bibliotece Sichowskiej im.
Krzysztofa i Zofii Radziwiłłów w Sichowie. Wystawa przedstawia wybrane
wątki z życia profesorów UJ: Jana Dąbrowskiego (1890–1964) – historyka,
Tadeusza Szydłowskiego (1883–1942) –
historyka sztuki, Konstantego Michalskiego (1879–1947) – historyka filozofii,
oraz Tadeusza Estreichera (1871–1952) –
chemika.
A. Wojnar
Stefan Dunin-Wąsowicz założyciel Domu i Biblioteki Sichowskiej im. Krzysztofa i Zofii Radziwiłłów
w Sichowie oraz dyrektor BJ prof. Zdzisław Pietrzyk podczas otwarcia wystawy
Ekspozycja, którą można było oglądać w listopadzie, została podzielona na
kilka części. W pierwszej przedstawiono
dokumenty dotyczące życia i działalności naukowej profesorów, umowy o pracę, nominacje na profesora, dyplomy,
korespondencję z wybitnymi ludźmi
nauki, jak również twórczość. Na szczególną uwagę zasługiwały eksponaty
z Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych dotyczące Tadeusza Estreichera:
brzytwa, toga, fluoroforty autorstwa Jó-
twierdzę wywożono z Krakowa do Wrocławia i Sachsenhausen. Przed bramami obozu kazano nam stać w lodowatym deszczu
na to, żeby esesowcy mogli się zmieszać
z nami i urągać polskiej nauce, polskiemu
uniwersytetowi...1 Liczne protesty społeczeństwa z całego świata doprowadziły do
uwolnienia większości profesorów. W lutym 1940 roku powrócili do kraju także
Tadeusz Szydłowski, Tadeusz Estreicher
i ksiądz Konstanty Michalski.
Tę część wystawy obrazowały listy
Tadeusza Estreichera do żony, dokument z pralni obozowej, modlitwa więźnia ułożona przez księdza Konstantego
Michalskiego, reprodukcja obrazu Mieczysława Wątorskiego Aresztowanie
profesorów (1956 r.) oraz fotografia portretowa Tadeusza Estreichera wykonana
24 godziny po wyjściu z obozu.
W trudnym powrocie do rzeczywistości profesorom pomógł Krzysztof
Radziwiłł, który zaprosił ich do swego
majątku w Sichowie w województwie
świętokrzyskim. W zaproszeniu pośredniczył ksiądz rektor Konstanty Michalski, który od 1932 roku przyjaźnił
się z gospodarzami sichowskiego pałacu. Dom Radziwiłłów stał się swoistym
azylem, w którym przybyli goście mogli
odzyskiwać siły po trudach obozowego
życia. W czasie pobytu profesorowie
z Krakowa oraz przebywający tam prof.
Andrzej Wojtkowski z Poznania wraz
z gospodarzem zbierali się wieczorami
w bibliotece, by prowadzić dysputy naukowe. Słuchali kolejnych rozdziałów
ALMA MATER nr 130–131
Fragment ekspozycji
93
A. Wojnar
A. Wojnar
Zwiedzający wystawę, w tle portrety Krzysztofa i Zofii Radziwiłłów wykonane w Sichowie przez Józefa Mehoffera (zbiory rodzinne S. i D. Dunin-Wąsowiczów)
wspomnień obozowych księdza Konstantego Michalskiego, a także innych
odczytów pozostałych naukowców.
Ulubionym zajęciem profesorów było
wspólne czytanie i analizowanie literatury pięknej. W liście Tadeusza Estreichera do żony czytamy: Korzystam tu
z obfitej biblioteki. [...] Wieczorem zwy-
duszpasterską księdza Michalskiego
w Sichowie.
Niestety, pobyt profesorów stał się
główną przyczyną aresztowania gospodarzy
przez gestapo 6 sierpnia 1940 roku. Spośród
naukowców tylko ksiądz rektor pozostał
w Sichowie. Aż do 1944 roku opiekował się
parafianami oraz miejską kaplicą. Szczególną zaś pieczę sprawował nad dziećmi
Krzysztofa Radziwiłła. Tutaj znalazł inspirację do napisania między innymi Kroniki
kaplicy sichowskiej czy Między heroizmem
a bestialstwem, którego rękopis zachował się
w Archiwum Kurozwęckim Popielów i został zaprezentowany na wystawie.
Gospodarze sichowscy trafili do obozów koncentracyjnych. Zofia została
zwolniona z Ravensbrück w 1941 roku,
natomiast Krzysztof Radziwiłł aż do końca
wojny przebywał w hitlerowskich obozach:
Majdanku, Gross-Rosen, Mauthausen. Do
kraju powrócił w 1945 roku, jednak już
nie do Sichowa. Tamtejszy majątek został
upaństwowiony i przez kolejne lata popadał w ruinę. W 2006 roku wnuk Krzysztofa
Radziwiłła Stefan Dunin-Wąsowicz odkupił zespół pałacowo-parkowy w Sichowie.
Zainspirowany przedwojennym klimatem
domu dziadka, założył działalność o charakterze kulturalno-naukowym: Dom i Bibliotekę Sichowską im. Krzysztofa i Zofii
Radziwiłłów. Zamiarem Stefana DuninWąsowicza jest stworzenie nowoczesnej
biblioteki, która dałaby świadectwo polskiej
tożsamości. Dobór pozycji będzie doborem autorskim Rady Programowej, a więc
pewną propozycją źródeł, które definiują
współczesną samoświadomość Polaków,
a także wskazują na określone reprezentatywne wzorce myślenia i działania. W skład
Rady Programowej, która zostanie powołana w 2011 roku, wejdą historycy, socjologowie, literaturoznawcy i bibliotekarze.
Udostępnienie księgozbioru planowane jest
na 2013 rok.
Joanna Komorowska
kurator wystawy
Dorota Rudnik
realizatorka wystawy
1
2
K. Michalski, Za niepodległość ducha, „Tygodnik Powszechny” 1945, nr 36, s. 1.
List Tadeusza Estreichera przebywającego w Sichowie do
żony, Sichów, 24 VI 1940 r., TPSP w Krakowie.
Tadeusz Estreicher – zdjęcie wykonane tuż po
powrocie z obozu, luty 1940 r., (Towarzystwo
Przyjaciół Sztuk Pięknych)
kle czytam na głos Platona, przy czem
dyskusja pod kierunkiem ks. Rektora2.
O ich pobycie świadczą: kalendarz
Tadeusza Estreichera, w którym zanotował datę przyjazdu do Sichowa (19
czerwca 1940 roku), listy jego córek
do matki szczegółowo relacjonujące
pobyt u rodziny Radziwiłłów, fotografie siedzących na tarasie profesorów
oraz dokumentacja związana z posługą
94
ALMA MATER nr 130–131
Na tarasie w Sichowie; od prawej siedzą: ks. rektor Konstanty Michalski, Krzysztof Radziwiłł, prof.
Tadeusz Estreicher