pełny tekst

FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS
Folia Univ. Agric. Stetin. 2008, Agric., Aliment., Pisc., Zootech. 260 (5), 49–56
Urszula NAWROCKA-GRZEŚKOWIAK, Jacek MIKULAK
WPŁYW MIEJSCA I TERMINU WYSIEWU NASION SURMII ZWYCZAJNEJ
(CATALPA BIGNONIOIDES WALT.) NA WZROST SIEWEK
INFLUENCE OF PLACE AND SEED TIME OF (CATALPA BIGNONIOIDES
WALT.) SEEDS ON SEEDLINGS GROWTH
Katedra Dendrologii i Kształtowania Terenów Zieleni, Akademia Rolnicza
ul. Janosika 8, 71-424 Szczecin
Abstract. There made investigations on choose of optimal conditions for growth and grow of
seedling, this in know park trees as Catalpa bignonioides. The aim was choosing the best place
and term seeding of seeds. Seeds were seeding in the basis in glasshouse, PVC tent and
ground. In this investigations of proved that the best place of seed seeding, independent of
term, was PVC tent. There was discovered that the most advantageous basis for seeding was
sand with peat. Results of investigatious showed also that peat it self in comparison with other
basis, is unfavourable for further grow and growth of seedlings.
Słowa kluczowe: Catalpa, podłoże, rozmnażanie, termin siewu.
Key words: Catalpa, medium, propagation, seed time.
WSTĘP
Nazwa łacińska Catalpa jest naśladownictwem tej, którą jednemu z północnoamerykańskich gatunków nadali Indianie Czirokezi – katawba lub kutulpa. Określano drzewo jako
„drzewo świecowe”, „indiańską fasolę” lub „drzewo cygarowe”. Na świecie rośnie około
10 gatunków surmii, ale najwcześniej (w 1726 roku) w Europie (Anglia) do uprawy wprowadzono surmię (katalpę) zwyczajną (Dolatowski 1998). W Polsce w uprawie spotyka się
głównie trzy gatunki surmii: surmię zwyczajną (Catalpa bignonioides), wielkokwiatową
(C. speciosa) oraz żółtokwiatową (C. ovata), a czasem mieszańce tej ostatniej z surmią
zwyczajną – surmię pośrednią (C. x erubescens) – Bugała (2000). Wszystkie surmie są
bardzo podobne i często w związku z tym ze sobą mylone. Są to drzewa o szerokiej koronie, grubych i sztywnych, ale kruchych gałęziach i bardzo dużych sercowatych liściach.
Kwiaty surmii zebrane są w bardzo duże (20 cm) stożkowate kwiatostany. Najwięcej kwiatów w kwiatostanie (nawet do 300 szt.) ma surmia pośrednia (Catalpa x erubescens) – Seneta i Dolatowski (2002).
Na terenach zieleni surmie polecane są do nasadzeń w parkach oraz zadrzewień osiedlowych na stanowiskach zacisznych, gdyż mogą być łatwo rozłamywane przez wiatr (Bugała 2000). Drzewa charakteryzuje duża odporność na zanieczyszczenie powietrza, co pozwala na stosowanie ich w zadrzewieniach przyulicznych w miastach (Czekalski 2007), ale
tylko w rejonach o łagodniejszych zimach (Nawrocka-Grześkowiak 1998). Najlepszym sposobem rozmnażania różnych gatunków surmii jest wysiew nasion zbieranych ze starszych
drzew (Terpiński 1984).
U. Nawrocka-Grześkowiak i J. Mikulak
50
Surmia, mimo walorów dekoracyjnych, jest bardzo rzadko rozmnażana w naszych szkółkach, ale ostatnio zauważa się coraz większe zainteresowanie szczególnie surmią zwyczajną
jako drzewem parkowym lub jej odmianami, np. karłowatą odmianą ‘Nana’ charakteryzującą
się zwartą, kulistą koroną czy ‘Aurea’ (odm. złocista) o złocistożółtych liściach.
Zainteresowanie szkółkarzy surmią skłoniło do przeprowadzenia badań, których celem
było wybranie optymalnych warunków do rozwoju i wzrostu siewek tego gatunku. Dotyczyło
to głównie podłoża, terminu i miejsca wysiewu nasion.
MATERIAŁ I METODY
Do doświadczenia pozyskano nasiona z 30-letnich drzew matecznych rosnących w Arboretum Kórnickim. Nasiona przed wysiewem przechowywano na sucho, w temperaturze
10°C. Przed pierwszym terminem wysiewu przeprowadzono badania zdolności kiełkowania. W tym celu na kiełkowniku Jacobsona, w stałych warunkach termiczno-świetlnych, wykonano próbę. W pomieszczeniu temperatura dobowa była zmienna: 12 godzin – 20°C
i 12 godzin – 30°C, przy czym w okresie z wyższą temperaturą ustawiono na 8 godzin lampy typu LF 40W Polam, o średnim napromieniowaniu (PPFD), pod kołpakiem 20,8 μmol/m2s. Kontrolę kiełkowania przeprowadzano co 3 dni przez 2 tygodnie, obliczając procent kiełkujących
i martwych nasion.
Dalsze badania prowadzono w terenie, w latach 2004–2006. Ich celem było ustalenie
najlepszego podłoża i terminu do wysiewu nasion tego gatunku. Suche nasiona wysiano
w ażurowe skrzyneczki, w których na dnie ułożony był kompost korowy (2 cm), następnie
ziemia kompostowa (10 cm), a na niej warstwa badanego podłoża (2 cm).
Przed wysiewem nasion wykonano badania na odczyn zastosowanych podłoży. Podłożami zastosowanymi w doświadczeniu były: torf (pH 4,21), piasek (pH 6,20) oraz mieszanina torfu z piaskiem w stosunku 1:2 (pH 4,80). W celu porównania szybkości wschodów
nasion oraz dalszego rozwoju siewek skrzyneczki z nasionami ustawiano w różnych miejscach – w szklarni, namiocie foliowym oraz w gruncie, w różnych terminach. W szklarni
siew przeprowadzono 26.04 i 10.05, w namiocie foliowym – 3.05 i 10.05, a w gruncie
– 10.05 (siewki są wrażliwe na wiosenne przymrozki, stąd tylko jeden termin wysiewu).
Bezpośrednio po wysiewie, w celu zabezpieczenia siewek przed chorobami, podłoże
podlano 0,15-procentowym roztworem preparatu Previcure, a następnie profilaktycznie
prowadzono przemiennie opryski co 10–14 dni środkami: Mirage 0,1%, Rovral 0,1% oraz
Amistar 0,1%.
Doświadczenie wykonano w 3 powtórzeniach, w układzie losowym, po 30 nasion w każdym powtórzeniu (jedna skrzynka). Kontrolę przeprowadzono pod koniec października, gdy
młode siewki zakończyły wzrost i były w okresie spoczynku. Podczas kontroli oceniano wysokość siewek oraz ich liczbę. Siewki na okres zimy zabezpieczono przed działaniem niskiej temperatury przez okrycie systemu korzeniowego grubą warstwą trocin, a pędów –
agrowłókniną.
Wpływ miejsca i terminu wysiewu nasion surmii...
51
Uzyskane wyniki poddano statystycznej analizie wariancji, stosując program Statistica®
PL 1998 (StatSoft Polska Inc. USA). Istotność różnic między średnimi w poszczególnych
kombinacjach badano za pomocą testu Tukeya na poziomie ufności α=5%.
WYNIKI I DYSKUSJA
Nasiona poszczególnych gatunków roślin drzewiastych mogą być bardzo zróżnicowane
pod względem zdolności kiełkowania. Niektóre z nich tracą ją szybko, więc powinny być
wysiewane zaraz po dojrzeniu (Ślaski 1971). Nasiona surmii nie wymagają specjalnych
zabiegów przed wysiewem, choć Dirr i Heuser (1987) zalecają krótką zimną stratyfikację.
Chcąc jednak zbadać żywotność nasion, wykonano próbę kiełkowania. Pierwsze nasiona
wykiełkowały już po 3 dniach od czasu wyłożenia ich na wilgotną bibułę na kiełkowniku Jacobsena. Średnia wykiełkowanych nasion (z trzech powtórzeń) wynosiła 6,33, czyli
21,10%. Dalsze obserwacje wykazały, że najwięcej nasion kiełkowało po upływie 9–12 dni
(tab. 1). Po 15 dniach obserwacji przyjęto, że żywotność nasion wynosi 87,77%. Uzyskane
wyniki pozwoliły na zastosowanie nasion do dalszych badań.
Tabela 1. Średnia liczba oraz procent wykiełkowanych nasion w zależności od ilości dni po wyłożeniu na kiełkownik Jacobsena
Table 1. Mean number and percentage seedlings sprout to the number day to lay out on the
germinating Jacobsena
Nasiona wykiełkowane
Nasiona martwe
Dzień pomiaru
Seedlings sprout
Seedlings dead
Day measurement
liczba
procent
liczba
procent
number
percentage
number
percentage
3
6,33
21,10
0
0
6
14,66
48,86
0
0
9
18,33
61,10
0,66
2,22
12
25,00
83,33
1,33
4,33
15
26,33
87,77
2,00
6,66
Duże znaczenie, szczególnie w początkowej fazie kiełkowania, jak również w późniejszej fazie wzrostu siewek, ma miejsce wysiew nasion. W zależności od miejsca wysiewu
panowały w tym samym okresie różne warunki cieplne i wilgotnościowe. W terminie 10.05
zanotowano wysoką temperaturę powietrza – około 28–30°C – zarówno w szklarni, jak
i w namiocie foliowym, ale korzystniejszą wilgotność powietrza stwierdzono w namiocie
foliowym (95%). Wysiew do gruntu można było przeprowadzić dopiero, gdy ustąpiły wiosenne przymrozki i gdy temperatura była odpowiednia dla kiełkowania nasion (16–18°C).
Zarówno miejsce wysiewu, jak i termin oraz zastosowane podłoże wpływały w różnym
stopniu na kiełkowanie nasion i dalszy ich wzrost.
Najwięcej siewek, niezależnie od zastosowanego podłoża, otrzymano w namiocie foliowym (tab. 2). Przy wysiewie w szklarni i w gruncie o liczbie otrzymanych siewek zadecydował rodzaj zastosowanego podłoża. Najgorsze wyniki uzyskano, wysiewając surmię do
52
U. Nawrocka-Grześkowiak i J. Mikulak
gruntu w samym piasku, a także w szklarni w samym torfie. Zdecydowanie najlepszym podłożem, niezależnie od miejsca wysiewu, okazał się piasek z torfem w stosunku 2:1 (tab. 2).
Tabela 2. Wpływ podłoża i miejsca wysiewu na średnią liczbę oraz wysokość siewek
Table 2. Influence the medium and place of seedling on the number and seedlings tall
Szklarnia
Namiot foliowy
Grunt
Greenhouse
Plastic house
Ground
Podłoże
liczba
wysokość
liczba
wysokość
liczba
wysokość
Medium
siewek
siewek
siewek
siewek
siewek
siewek
no. of seedseedlings
no. of seedseedlings
no. of seed- seedlings
lings
tall [cm]
lings
tall [cm]
lings
tall [cm]
Piasek – Sand
15,66 b
11,02 ab
16,00*
8,99*
0,66 a
0,26 a
Piasek + torf
Sand + peat
15,33 b
12,68 b
16,33
12,01
13,66 b
1,10 b
(2:1)
Torf – Peat
4,33 a
2,36 a
14,00
5,57
13,00 b
1,10 b
* Różnice statystycznie nieistotne. – Differences statistically not significant.
Wartości oznaczone tą samą literą nie różnią się statystycznie między sobą. – Values marked with the
same letter do not differ significantly from each other.
Liczba wysianych nasion w powtórzeniu: 30. – Number of seedlings sow per replicate: 30.
Termin wysiewu: 10.05. – Seed time: 10.05.
Podłoże to było odpowiednio przepuszczalne, a jednocześnie wystarczająco wilgotne.
Sam torf, szczególnie przy wysiewie w szklarni (tab. 3), był prawdopodobnie zbyt wilgotny
i mało przepuszczalny (siewki mimo oprysków pielęgnacyjnych zamierały), natomiast sam
piasek przy wysiewie w gruncie, mimo podlewania, mocno przesychał, co nie było korzystne dla kiełkujących nasion.
Tabela 3. Wpływ podłoża na średnią liczbę oraz wysokość siewek w zależności od terminu wysiewu w szklarni
Table 3. Influence the medium on the number and tall seedlings to the seedlings date in the
greenhouse
Termin wysiewu
Termin wysiewu
Seed time 26.04
Seed time 10.05
Podłoża
wysokość
wysokość
Medium
liczba siewek
siewek
liczba siewek
siewek
no. of seedlings
no.of seedlings
seedlings
seedlings
tall [cm]
tall [cm]
Piasek – Sand
17,00*
21,76*
15,66 b
11,02 ab
Piasek + torf – Sand + peat
17,00
20,65
15,33 b
12,68 b
(2:1)
Torf – Peat
17,00
20,66
4,33 a
2,36 a
* Różnice statystycznie nieistotne. – Differences statistically not significant.
Wartości oznaczone tą samą literą nie różnią się statystycznie między sobą. – Values marked with the
same letter do not differ significantly from each other.
Liczba wysianych nasion w powtórzeniu: 30. – Number of seedlings sow per replicate: 30.
Badając wzrost siewek w zależności od podłoża, najwyższe rośliny stwierdzono w piasku z torfem (2:1) – zarówno przy wysiewie w szklarni, jak i w namiocie foliowym (tab. 2).
Wpływ na wzrost siewek w tych miejscach miały prawdopodobnie wyrównana wilgotność
Wpływ miejsca i terminu wysiewu nasion surmii...
53
podłoża i powietrza oraz temperatura. W miejscach tych zadowalające wyniki uzyskano
także w samym piasku, natomiast sam torf okazał się minimalnie lepszym podłożem, ale
tylko przy wysiewie nasion do gruntu.
W gruncie uzyskano dobre wschody tylko w podłożach o zwiększonej pojemności wodnej, tj. w piasku z torfem i w samym torfie. Tutaj dodatek torfu wpływał korzystnie, ponieważ pozwalał na utrzymanie lepszej stałej wilgotności. Można zatem wnioskować, że wysiew nasion surmii do gruntu jest możliwy, a wyniki są zadowalające, gdy będzie stosowane odpowiednie podłoże. W gruncie wysiew nasion drzew liściastych (w tym surmia), wrażliwych na oddziaływanie przymrozków wiosennych, powinien być wykonany dopiero na początku maja (Suszka i in. 1994). Hrynkiewicz-Sudnik i in. (1987) stwierdzili, że wysiew nasion
wprost do gruntu jest najczęściej marnotrawstwem materiału siewnego. Uważają oni, podobnie
jak Suszka i in. (1994), że rzeczywista liczba wschodzących nasion jest mniejsza od liczby nasion wysianych w warunkach kontrolowanych, np. w szklarni lub tunelu foliowym.
Sprawdzano, czy wcześniejszy wysiew nasion w szklarni i w namiocie foliowym ma zasadniczy wpływ na kiełkowanie i późniejszy wzrost roślin. Nasiona wysiewane w szklarni
w terminie 26.04, niezależnie od podłoża, wykiełkowały w wysokim procencie (56,66), przy
czym ich wysokość była wyrównana (tab. 3). Natomiast w terminie 10.05 wykazano duże
różnice wynikające z zastosowanego podłoża – zarówno w liczbie siewek, jak i w ich wysokości. Najwyższe rośliny i najwięcej siewek uzyskano w piasku z torfem, a najniższe –
w samym torfie. Można więc wnioskować, że wcześniejszy wysiew nie ma większego znaczenia, jeżeli jest zastosowane odpowiednie podłoże. Bärtels (1982) zaleca wysiew nasion
w lutym pod szkłem, ale w podłoże podgrzewane od spodu. Wysiew w marcu-kwietniu
w szklarni zaleca także Rozwałka (2001), który uważa, że jest to termin najodpowiedniejszy.
W prowadzonych badaniach również wykazano, że termin wcześniejszy (26.04) był lepszy. Wysiewając nasiona w namiocie foliowym 3.05, stwierdzono statystyczne różnice
w liczbie siewek w zależności od podłoża. Najlepszymi podłożami okazały się sam piasek
i torf (tab. 4), ale najwyższe siewki uzyskano w samym piasku, a najniższe – w torfie.
Wpływ podłoża w terminie późniejszym (10.05) nie miał znaczenia zarówno na liczbę, jak
i na wysokość siewek, choć najmniej siewek uzyskano w samym torfie (tab. 4). Porównując
te dwa terminy w przypadku nasion wysiewanych w namiocie foliowym, stwierdzono, że dla
liczby nasion korzystniejszy był termin pierwszy (3.05), ale wyższe siewki uzyskano przy
wysiewie późniejszym, głównie w piasku z torfem (tab. 4).
Do siewu w namiocie foliowym Suszka i in. (1994) zalecają przystępować wcześniej niż
na otwartej przestrzeni. Zastosowanie namiotów foliowych do uprawy roślin zapewnia
znaczne korzyści pod względem gospodarki cieplnej, pozwala na utrzymanie podwyższonej
wilgotności powietrza i podłoża oraz zapewnia ochronę młodych siewek (Suszka i in. 1994).
Jako najlepsze podłoża do wysiewu Rozwałka (2001) zaleca torf lub podłoża mieszane,
w których można łączyć korzystne właściwości różnych materiałów. Podaje on przykłady
różnych podłoży, np. torfowo-korowych w stosunku 1:1 lub 1:2 oraz torfowo-piaskowych
(1:1 lub 2:1), a także inne.
U. Nawrocka-Grześkowiak i J. Mikulak
54
Tabela 4. Wpływ podłoża na średnią liczbę oraz wysokość siewek w zależności od terminu wysiewu w namiocie foliowym
Table 4. Influence the medium on the number and tall seedlings to the seedlings date in the
plastic house
Termin wysiewu
Termin wysiewu
Seed time 3.05
Seed time 10.05
Podłoże
wysokość
wysokość
liczba siewek
Medium
liczba siewek
siewek
siewek
no. of
seedlings
no. of seedlings
seedlings
seedlings
tall [cm]
tall [cm]
Piasek – Sand
17,00 b
9,39*
16,00*
8,99*
Piasek + torf – Sand + peat
11,33 a
5,52
16,33
12,01
(2:1)
Torf – Peat
16,33 b
4,53
14,00
5,57
* Różnice statystycznie nieistotne. – Differences statistically not significant.
Wartości oznaczone tą samą literą nie różnią się statystycznie między sobą. – Values marked with the
same letter do not differ significantly from each other.
Liczba wysianych nasion w powtórzeniu: 30. – Number of seedlings sow per replicate: 30.
Mieszaninę kompostowanej kory sosnowej z odkwaszonym torfem, w stosunku objętościowym 1:3, jako podłoże do wysiewu nasion zaleca także Tylkowski (1999). Bärtels
(1982) zaś twierdzi, że do wysiewów przydatny jest torf wzbogacony w składniki mineralne.
Wyniki doświadczenia wykazały jednak, że sam torf okazał się podłożem nieodpowiednim
do dalszego rozwoju siewek surmii. Wiele drzew liściastych źle rośnie w zbyt kwaśnych
podłożach (Bärtels 1982) – do dobrego wzrostu i rozwoju wymagają one obecności wapnia
w podłożu. Analizy podłoży zastosowanych do badań wskazują, że najbardziej sprzyjającym pod względem kwasowości podłożem był piasek o pH 6,2. W torfie natomiast o kwasowości 4,21 uzyskano dużo siewek, ale najniższych, co potwierdza, że surmia źle rośnie
w kwaśnym podłożu. Podłoże to może prowadzić do blokowania przyswajania niektórych
pierwiastków, a tym samym hamuje wzrost roślin.
WNIOSKI
1. Ważnym czynnikiem wpływającym na liczbę i wysokość siewek był termin wysiewu nasion.
Najlepszym terminem przy wysiewie w szklarni był 26.04, a w namiocie foliowym – 10.05.
2. Najkorzystniejszym podłożem do wysiewu nasion surmii, niezależnie od terminu wysiewu, okazał się piasek z torfem w stosunku 2:1, a najgorszym – sam torf.
3. Niezależnie od terminu wysiewu i zastosowanego podłoża najlepszym miejscem wysiewu nasion był namiot foliowy; otrzymano tam najwięcej najwyższych siewek.
4. Wysiewając nasiona w gruncie, najlepsze wyniki uzyskano w piasku z torfem (2:1) i w samym torfie, a najgorsze – w samym piasku.
PIŚMIENNICTWO
Bärtels A. 1982. Rozmnażanie drzew i krzewów ozdobnych. PWRiL, Warszawa.
Bugała W. 2000. Drzewa i krzewy. PWRiL, Warszawa.
Wpływ miejsca i terminu wysiewu nasion surmii...
55
Czekalski M. 2007. Surmia. Zieleń miejska 4 (7), 24–25.
Dirr M.A., Hauser C.W. 1987. The reference manual of woody plants propagation. Varsity
Prees. Inc. Athens, Georgia.
Dolatowski J. 1998. Pod wielkimi liśćmi katalpy. Kwietnik 9, 30–32.
Hrynkiewicz-Sudnik J., Sękowski B., Wilczkiewicz M. 1987. Rozmnażanie drzew i krzewów
liściastych. PWN, Warszawa.
Nawrocka-Grześkowiak U. 1998. Mało znane a cenne drzewa i krzewy dla warunków miejskich [w: Materiały seminaryjne]. Targi Ogrodniczo-Pszczelarskie, Gdynia 17–19 kwietnia
1998. Centrum Targowe EXPO, Gdynia, 54–69.
Rozwałka Z. 2001. Zasady postępowania z nasionami drzew i krzewów ozdobnych od zakupu
w firmie ‘Florpak’ do wysiewu w szkółce. Omega, Warszawa.
Seneta W., Dolatowski J. 2002. Dendrologia. PWN, Warszawa.
Suszka B., Muller C., Bonnet-Masimbert M. 1994. Nasiona leśnych drzew liściastych od zbioru do siewu. PWN, Warszawa.
Ślaski J. 1971. Szkółkarstwo. PWRiL, Warszawa.
Terpiński Z. 1984. Szkółkarstwo ozdobne. PWRiL, Warszawa.
Tylkowski T. 1999. Warunki przechowywania, kiełkowania i wschodzenia nasion wiązu górskiego (Ulmus glabra Huds.) i wiązu polnego (Ulmus minor Mill.). Sylwan 143 (2), 39–46.