Raport z analizy środowiskowej dopuszczalnych przebiegów trasy
Transkrypt
Raport z analizy środowiskowej dopuszczalnych przebiegów trasy
Etap IIb Analiza środowiskowa dopuszczalnych przebiegów Trasy rowerowej „Trasy rowerowe w Polsce Wschodniej” WOJEWÓDZTWO LUBELSKIE Działanie V.2. „Trasy rowerowe” w ramach: „Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej na lata 2007 – 2013” oś priorytetowa V: „Zrównoważony rozwój potencjału turystycznego opartego o warunki naturalne” wykonano na zlecenie: Ministerstwa Rozwoju Regionalnego maj 2011 1/53 SPIS TREŚCI WSTĘP ................................................................................................................................................................... 3 1. OPIS PLANOWANEGO PRZEBIEGU TRASY ROWEROWEJ Z REKOMENDACJĄ ............................................. 3 2. ANALIZA POTENCJALNEGO ODDZIAŁYWANIA ROZPATRYWANYCH PRZEBIEGÓW TRASY ROWEROWEJ NA ŚRODOWISKO ................................................................................................................................... 21 3. A. Tereny zurbanizowane..................................................................................................................22 B. Tereny zamiejskie .........................................................................................................................24 PODSUMOWANIE .............................................................................................................................. 27 ZAŁĄCZNIK 1. ZESTAWIENIE WYSTĄPIEŃ O INFORMACJE NIEZBĘDNE DO ANALIZY ŚRODOWISKOWEJ ZAŁĄCZNIK 2. PRZEBIEG TRAS ROWEROWYCH PO TERENACH OBJĘTYCH OBSZAROWYMI FORMAMI OCHRONY PRZYRODY ZAŁĄCZNIK 3. OPIS FORMY OCHRONY PRZYRODY ZGODNIE Z USTAWĄ Z DNIA 16 KWIETNIA 2004 R. O OCHRONIE PRZYRODY, Z UWZGLĘDNIENIEM OBSZARÓW NATURA 2000 2/53 WSTĘP Przedmiotowe opracowanie ma na celu przedstawienie i przeanalizowanie uwarunkowań środowiskowych występujących na projektowanych trasach rowerowych (zarówno na trasie głównej, jak i obejściach) oraz ich wpływu na atrakcyjność przyrodniczo-krajobrazową, z punktu widzenia rowerzysty. W wyniku przeprowadzonej oceny zostanie zaprezentowany wariant rekomendowany trasy. Metodologia wykonania etapu IIb w tym analizy środowiskowej została uzgodnione i zatwierdzona przez Zamawiającego. Ze względu na charakter inwestycji przyjęto, że planowana inwestycja nie jest przedsięwzięciem mogącym znacząco oddziaływać na środowisko. Przebieg proponowanych wariantów został przedstawiony w formie kartograficznej tj. mapy w skali 1:25000 i 1:10000 (Opracowania kartograficzne – Załącznik_I_2 oraz Załącznik_I_3). Na mapach przedstawione zostały wszystkie treści omówione w punkcie dotyczącym opisu elementów środowiska i zagospodarowania terenu, w szczególności zróżnicowanie: sposobu użytkowania terenu (rolne, leśne, zabudowa, nieużytki), formy ochrony przyrody dla planowanych wariantów przebiegu Tras rowerowych na poziomie gminy oraz województwa. Wariant, dla którego przyjęto liczbowy pikietaż reprezentuje Trasę główną. Wariant, dla którego pikietaż ma w przedrostku literę alfabetu jest obejściem Trasy głównej. 1. Opis planowanego przebiegu Trasy rowerowej z rekomendacją W oparciu o wykonaną Analizę Wielokryterialną (Etap IIa Studium Wykonalności) Ministerstwo Rozwoju Regionalnego zatwierdziło korytarz przebiegu Trasy rowerowej, w granicach którego Wykonawca zaproponował warianty: trasa główna i obejścia. Na podstawie śladu trasy wg „Studium przebiegu korytarza głównego Trasy Rowerowej realizowanej w ramach Działania V.2 PO RPW” który cechował się dużą generalizacją, Wykonawca w ramach Etapu IIb precyzyjnie wkreślił przebieg Trasy rowerowej w oparciu o ortofotomapy i mapy topograficzne. Projektowany przebieg Tras rowerowych uwzględnia wykorzystanie istniejącej sieci drogowej, o małym natężeniu ruchu. Wykorzystywane będą głównie drogi powiatowe, gminne, fragmentami wojewódzkie, a wyjątkowo krajowe. Częściowo trasa będzie prowadzona drogami leśnymi i polnymi, które zostały wskazane w wyniku odbytych konsultacji społecznych. Wykonawca założył, że w przeważającej części trasa rowerowa prowadzona będzie z wydzielonymi pasami w ciągu drogi, ze ścieżką rowerową w pasie drogowym, na zasadach ogólnych lub w ciągu innych dróg. Każde z proponowanych obejść, również wykorzystuje drogi publiczne, ale w większym stopniu przebiega po drogach polnych i leśnych, tworząc swego rodzaju „objazdy” odcinków o większym natężeniu ruchu pojazdów silnikowych. Wariant główny przebiega po drogach krajowych 3,9km, wojewódzkich 129,4km, powiatowych 144,1km, gminnych 16,5km i innych 5,4km. Łączna długość wynosi 299,3km. Obejścia trasy głównej stanowią alternatywę przyjmując formę pętli i obejść. Powstały one w trakcie prac kameralnych w oparciu o terenowe uwarunkowania realizacyjne, analizę środowiskową, badania natężenia i prognozy ruchu na drogach wraz z możliwości wykorzystania dróg publicznych oraz konsultacji i uzgodnień dotyczących lokalnego przebiegu Trasy głównej w poszczególnych JST. Obejścia Trasy głównej prowadzą drogami krajowymi 3,1 km, wojewódzkimi 107,2km, powiatowymi 150,6 km, gminnymi 62,0 km i innymi 40,0 km. 3/53 Łączna długość wynosi 362,9km. Trasa została wytyczona po drogach publicznych i wewnętrznych przy założeniu wykorzystania istniejącej infrastruktury rowerowej i budowie nowych ścieżek rowerowych, gdzie ze względu na bezpieczeństwo rowerzystów wymagać będzie tego sytuacja. Ustalono punkty styków od strony północnej z województwem podlaskim – przeprawa promowa na rzece Bug w miejscowości Gnojno (miejscowość Niemirów – województwo podlaskie); brak alternatywnego połączenia z województwem podlaskim. W przypadku strony południowej występują dwa punkty styków z województwem podkarpackim, tj. w miejscowości Paary (Narol - województwo podkarpackie) oraz w miejscowości Maziły (miejscowość Podlesina - województwo podkarpackie). Odcinek o kilometrażu: km 0,00 – 8,00 Trasa główna: Trasa rozpoczyna się w powiecie bialskim, do ok. 700 m prowadzi wzdłuż drogi kategorii „inne”, następnie kontynuuje ją wzdłuż drogi powiatowej 1027L, przez miejscowość Stary Bubel, obok miejscowości Bubel i Stare Buczyce. Ścieżka przebiega przez obszary chronione1: Park Krajobrazowy: Podlaski Przełom Bugu; wzdłuż zachodniej granicy Doliny Dolnego Bugu oraz przylega do Ostoi Nadbużańskiej(obszar Natura 2000). Odcinek o kilometrażu: 8,00 – 67,50 Trasa główna: Trasa prowadzi od km 8,00 do ok. 10,00 wzdłuż drogi powiatowej nr 1027L, później aż do km 45,25 km wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 698. Od km 45,10, przez ok. 1 km wzdłuż drogi powiatowej nr 1049L, następnie ok. 1,6 km drogą gminną, aby w km 47,70 powrócić na ww. drogę powiatową i prowadzić wzdłuż niej do km 63,50. Następnie włącza się do drogi wojewódzkiej nr 816. Obejścia: • Obejście AA rozpoczyna się w km 8,00 trasy głównej. Początkowo prowadzi przez drogę gminną, aby przejść w drogę kategorii „inne”, a następnie drogę powiatową. Wariant w całości prowadzi przez obszary chronione: Podlaski Przełom Bugu, Dolinę Dolnego Bugu oraz Ostoję Nadbużańską. • Obejście A odbiega od trasy głównej w km 11,00 w kierunku północno-wschodnim, powracając w km 27,5. Trasa przebiega po drogach powiatowych, gminnych i innych, mijając miejscowości Wygoda, Ostrów, Woroblin, Zaczopki. Kończy się w miejscowości Pratulin. Wariant w pełni znajduje się na terenach chronionych: Natura 2000 (Doliny Dolnego Bugu, Ostoi Nadbużańskiej) oraz krajowego Parku Krajobrazowego – Podlaskiego Przełomu Bugu. Przebiega przez powiat bialski, gminy Janów Podlaski, Rokitno, Terespol, Kodeń. Dominują obszary leśne, łąki, pola, ale w mniejszym stopniu występują też obszary uprawiane rolniczo, a także zurbanizowane Janowa Podlaskiego (od km 10,50 do km 12), Terespola (od km 43,50 do km 46,50). Na północ od Trasy między km 43 a 44 znajduje się Specjalny Obszar Chroniony Terespol1, natomiast od km 49,50 do 68,00 prowadzi wzdłuż zachodniej granicy Doliny Środkowego Bugu1. W m. Janów Podlaski na szczególna uwagę 1 Przejeżdżając przez m. Janów Podlaski warto zwrócić uwagę na kościół św. Jana Chrzciciela, klasycystyczny z XVIII w., czy pałac biskupi, barokowo-klasycystyczny z XVIII w. • Wariant B rozpoczynający się w km 27,50 w miejscowości Pratulin w gminie Rokitno, Szczegółowy opis w załączniku nr 3 4/53 zasługują takie zabytki jak seminarium barokowe z XVIII w., pałac biskupi z XVII w., barokowy kościół kolegiacki z XVIII w., czy dzwonnica barokowa z XVIII w., w miejscowości Neple warto zwrócić uwagę na dwór z XIX w. z kaplicą i oranżerią, natomiast w Terespolu na prawosławną cerkiew klasycystyczną (XVIII w.) oraz kościół podominikański z XIX w. przebiega przede wszystkim przez obszary gminy Terespol, miejscowości Łęgi, Krzyczew, kończąc w florystycznym i leśnym rezerwacie przyrody – Szwajcarii Podlaskiej. Całość prowadzi przez obszary Natura 2000: Obszar Specjalnej Ochrony – Dolinę Dolnego Bugu i Specjalny Obszar Ochrony – Ostoję Nadbużańską oraz Park Krajobrazowy Podlaski Przełom Bugu. Trasa przebiega wzdłuż dróg powiatowej, gminnej i innej. • Obejście AB rozpoczyna się w rezerwacie przyrody Szwajcaria Podlaska w 34,35 km, prowadzi w pobliżu innego rezerwatu, tj. Czaplego Stogu, znajdującego się na terenie gminy Zalesie. Początkowo ścieżka przebiega przez Park Krajobrazowy Podlaski Przełom Brzegu, częściowo zgodnie z jego zachodnio-południową granicą. Następnie prowadzi przez tereny leśne niechronione gminy Terespol, przez miejscowości Koroszczyn, Kobylany, Zastawek, kończąc się w Lebiedziewie, dołączając do odcinka D. Trasa prawie w całości prowadzi przez drogę powiatową, poza ok. jednokilometrowym odcinkiem drogi kategorii inna. Za miejscowością Kobylany przecina sieć trakcyjną. Przecinają ją drogi krajowe nr 68 i 2. • Obejście ABA rozpoczyna się w km AB 14,2 i prowadzi w kierunku wschodnim łącząc się z trasą główną w km 43,9 w mieście Terespol. Obejście prowadzi przez obszary rolne, przecinając ciek wodny. Jego długość wynosi ponad 3,0km. • Obejście C rozpoczyna się w km 36 w miejscowości Neple (gdzie znajduje się dawna cerkiew barokowa, obecnie kościół rzymskokatolicki) , a kończy w km 38,90. W całości przebiega drogą gminną. pierwsze 900 m przechodzi przez tereny Parku Krajobrazowego – Podlaskiego Przełomu Bugu. Pozostała część trasy przebiega przez tereny leśne oraz pola uprawne. • Wariant D odbiega od trasy głównej w Terespolu w km 45,15 i stanowi kontynuację ścieżki wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 698, mijając miejscowości: Błotków Duży, Polatycze, Lebiedziew oraz Dobratycze. Po 1,75 km odcinku przecina drogę krajową nr 2 w punkcie kolizyjnym nr 3/D/2. Trasa kończy się w 63,50 km, łącząc się z drogą wojewódzką nr 816. Trasa przebiega wśród pól uprawnych, łąk i lasów przynależących do gmin Terespol i Kodeń. 5/53 • Wariant AC odbiega od głównej trasy w km 53,25 i pierwszy kilometr przebiega po drodze kategorii inne, aby kontynuować ją wzdłuż drogi gminnej do końca, tj. do km 67,40 w miejscowości Kodeń. Całość ścieżki prowadzi przez obszary chronione Doliny Środkowego Bugu. Rekomendacja Wykonawcy: Wykonawca rekomenduje wariant o następującym przebiegu na odcinku 8,0 - 67,50 km: Początkowo wzdłuż Trasy głównej do miejscowości Janów Podlaski, następnie w kierunku północnym obejściem A (od jego km 2+100 do jego końca w km 27+500 trasy głównej). Od tego punktu rekomenduje się przebieg trasy wzdłuż obejścia B na całej jego długości, po czym od km 34,4 do km 36 przebieg zgodny z trasą główną, następnie obejściem C. Od końca obejścia C (w km 38,9 trasy głównej) do początku obejścia AC (w km 63+100 trasy głównej) przebieg zgodny z trasą główną. Ostatni fragment zgodny z obejściem AC, kończącym się w km 67,5 trasy głównej. Rekomendacja wynika z przebiegu trasy rowerowej wzdłuż atrakcyjnej przyrodniczo i krajobrazowo doliny Bugu. W zdecydowanej mierze biegnie wzdłuż obszarów zalewowych, przez obszary chronionego krajobrazu. Rekomendowany wariant biegnie przez miejscowości, w których znajdują się liczne zabytki kulturowe, tj. Janów Podlaski, Neple i Terespol. Odcinek o kilometrażu: 67,50– 86,50 Trasa główna: Trasa rozpoczyna się na terenie gminy Elżbiecin i prowadzi wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 816 przez gminy Zabłocie oraz Liszna granicząc: od strony wschodniej na całej swej długości z Doliną Środkowego Bugu, na odcinku km 78,00 – 79,50 oraz km 82,50 – 83,50 z Poleską Doliną Bugu2. Trasa przecina w km 85,00 drogę krajową nr 63. W miejscowości Kodeń znajduje się pałac Placencja o cechach klasycystycznych (XVIIIw.), ruiny zamku Sapiechów, gotycka cerkiew Świętego Ducha z XVIw., kaplica cmentarna z XVII w. oraz kościół św. Anny z barokowym ołtarzem z XVII w. Trasa prowadzi zarówno po terenach zabudowanych, jak i po terenach leśnych oraz polnych. 2 Obejścia: • Wariant AD rozpoczyna się w miejscowości Kodeń odbiega od trasy głównej w km 67,50 w kierunku zachodnim a powraca w 80,50. Trasa przebiega przez teren miejscowości Dobromyśl, Zabłocie i Zańków po drogach powiatowych i gminnych, przez obszary zabudowane, pola i łąki. Wariant omija drogę wojewódzką nr 816 oraz obszary chronionego krajobrazu. • Wariant ADA rozpoczyna się w km AD17 i prowadzi drogą powiatową w kierunku południowym do miejscowości Sławatycze, gdzie łączy się z wariantem AE w km 1,1. Wariant biegnie przez pola uprawne, przecina ciek wodny oraz drogę krajową nr 63. • Wariant E rozpoczynający się w km 80,50 przebiega przez tereny miejscowości Jabłeczna, Nowosiółki, Mościce Dolne leżących w Dolinie Środkowego Bugu oraz Poleskiej Dolinie Bugu, przecinając w km 85 drogę krajową nr 63. W okolicach m. Jabłeczna warto zwrócić uwagę na prawosławny zespól klasztorny, drewnianą cerkiew unicką z XIX Szczegółowy opis w załączniku nr 3 6/53 w. oraz seminarium prawosławne z XIXw. Rekomendacja Wykonawcy: Wykonawca rekomenduje wariant o następującym przebiegu: na odcinku 67,50 – 80,50 km trasa główna, następnie wzdłuż wariantu E od km 80,50 do końca odcinka tj. km 86,50. Rekomendacja wynika z przebiegu wzdłuż doliny Bugu, terenów atrakcyjnych przyrodniczo, krajobrazowo oraz kulturowo (w szczególności przez miejscowość Kodeń oraz Jabłeczna). Odcinek o kilometrażu: 86,50– 105,4 Trasa główna: Obejścia: Trasa rozpoczyna się w km 86,50 i prowadzi wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 816 granicząc: od strony wschodniej na całej długości z Doliną Środkowego Bugu z wyłączeniem odcinka km 95,50 – 98,80, na odcinku km 93,40 – 95,50 z Poleską Doliną Bugu Początkowo trasa przebiega przez obszary polno – rolne, następnie po zachodniej stronie - wzdłuż zabudowy miejscowości Różanka (od km 104,15 do 104,90). W miejscowości Sławatycze km 87-88 występują następujące atrakcje turystyczne: wiatrak koźlak z XXw., cerkiew prawosławna, neorenesansowy kościół. Wśród atrakcji kulturowych znajdujących się w okolicach miejscowości Hanna (okolice km 92,5) warto wymienić drewniane chałupy z XIX w., drewniany kościół z XVIII w. z polichromią z XVIII w. oraz dzwonnicę z XVIII w. Wariant AE odbiega od trasy głównej w km 86,50 a powraca w 92,50. Trasa przebiega po drogach powiatowych, gminnych oraz takich, które należą do kategorii „inne” (pola i łąki). • Wariant AF rozpoczynający się w miejscowości Hanna prowadzi drogami lokalnymi na zachód od wariantu głównego przez obszary zabudowane, aż do km 96. • Wariant U stanowi odcinek o długości km 1 i prowadzi przez obszar Doliny Środkowego Bugu. • Wariant F zlokalizowany na wschód od wariantu głównego przebiega wzdłuż granicy z Doliną Środkowego Bugu oraz Poleską Doliną Bugu na odcinku km 96 – 98. W miejscowości Dołhobrody znajduje się wiatrak koźlak z XIX w. oraz drewniana plebania z XIX w. • Wariant AG rozpoczynający się na km 98 przebiega po drodze powiatowej po wschodniej stronie wariantu głównego na terenach Doliny Środkowego Bugu oraz Poleskiej Doliny Bugu, łączy się w km 102,5 z wariantem G. • Obejście G mieści się na terenie gminy Włodawa i prowadzi wzdłuż drogi powiatowej nr 1705L przez tereny o typowo wiejskim charakterze, rozproszona zabudowa, z niewielkimi skupieniami w obrębie miejscowości, pola uprawne i łąki. Cała trasa przebiega przez obszar sieci Natura 2000 „Dolina Środkowego Bugu”.W 7/53 m. Różanka występują obiekty kulturowe, m.in. późno neoklasycystyczna kordegarda z XIX w., czy kościół parafialny z początku XX w. Rekomendacja Wykonawcy: Wykonawca rekomenduje wariant o następującym przebiegu: na odcinku km 86,50 – 96,00 trasa główna, następnie wzdłuż wariantów F, AG oraz G biegnących na wschód od wariantu głównego. Rekomendacja wynika z przebiegu przez tereny stanowiące atrakcyjną przyrodniczo i krajobrazowo dolinę Bugu oraz w pobliżu cennych kulturowo obiektów w miejscowościach Hanna, Dołhobrody oraz Różanka. Odcinek o kilometrażu: 105,40 – 112,20 Trasa główna: Obejścia: Trasa na tym odcinku przebiega po drodze wojewódzkiej nr 816, przez miejscowości Szuminka, Suszno, Włodawa (gmina Włodawa). Biegnie na zmianę przez tereny o zabudowie wiejskiej, rozproszonej, tereny upraw rolniczych i łąk. Trasa główna kończy się na terenie zurbanizowanym miejscowości Włodawa. Większa część trasy prowadzi przez obszar sieci Natura 2000 „Dolina Środkowego Bugu” (do km 109,85 trasy głównej). W m. Włodawa możemy zobaczyć takie obiekty kulturowe jak: synagoga późnobarokowa z XVIII w.(obecnie Muzeum Pojezierza Łęczyńsko Włodawskiego), cerkiew z XIX w., zabytkowe kamieniczki z XVIII w., kramy i jatki z XVIII w. • Obejście AH rozpoczyna się w 105,40 km, kończy w 112,20 km trasy głównej w gminie Włodawa. Ścieżka projektowana jest wzdłuż dróg gminnych (km 0,00 do 1,10; km 2,30 do 3,45; km 7,35 do 9,75), drogi kategorii inna (km 3,45 do 7,35) oraz drogi powiatowej nr 1705L (km 1,10 do 2,30). Obejście AH biegnie w większości przez tereny upraw rolniczych i łąk, oraz w niewielkim stopniu przez tereny o zabudowie wiejskiej, rozproszonej. Od km 3,70 wkracza na teren intensywnej zabudowy, należącej do miasta Włodawa, gdzie w jego centrum obejście ma swój koniec. Rekomendacja Wykonawcy: Wykonawca rekomenduje wariant o przebiegu zgodnym z obejściem AH, z uwagi na bardziej atrakcyjne krajobrazowo tereny. Ponadto ścieżka omija drogi o dużym natężeniu ruchu, w przeciwieństwie do trasy głównej, która biegnie wzdłuż drogi wojewódzkiej. Odcinek o kilometrażu: 112,20 – 167,00 Trasa główna: Obejścia: 8/53 Przebieg trasy wytyczony jest na obszarze gmin Włodawa, Wola Uhruska oraz Ruda-Huta. • Początkowy odcinek trasy przebiega na terenie gminy Włodawa w ciągu drogi wojewódzkiej nr 816. Otaczający trasę krajobraz stanowi mozaikę polno – łąkową z tradycyjną zabudową miejską oraz wiejską. W okolicach km 117,30 trasa przecina kompleks leśny na długości ok. 7,5 km. Od strony zachodniej trasa graniczy (z wyłączeniem terenu miasta Włodawa) z Obszarem Specjalnej Ochrony „Dolina Środkowego Bugu”, natomiast od strony wschodniej biegnie wzdłuż terenów obszaru Natura 2000 Lasów Sobiborskich3 (gdzie znajduje się rezerwat Magazyn3). Na odcinku od swego początku do ok. km 2,55 ścieżka przebiega przez tereny zabudowy zwartej, dalej występują pojedyncze zabudowania gospodarcze, mozaika pól, łąk i zakrzewień. W km 0,5 zlokalizowany jest zespół klasztorny paulinów – późnobarokowy kościół św. Ludwika z XVIII w. Poza granicami miasta Włodawa trasa przecina ciek – rzekę Włodawkę (km 113,35), po stronie zachodniej trasy znajduje się staw. W miejscowości Orchówek, na terenie OSO Dolina Środkowego Bugu trasa przebiega wzdłuż jeziora Bużysko, natomiast na wschód od ścieżki znajdują się zbiorniki wodne – jeziora: Glinki, Tarasienka oraz Orchowe (mieszczące się w rezerwacie Jezioro Orchowe – około km 119,35). W miejscowości Orchówek znajduje się kościół kapucynów z XVIII w. Trasa przecina m.in. ciek – rzekę Włodawkę, a także od ok. km 7,65 do końca odcinka, kompleks leśny (z wyłączeniem terenów miejscowości Okuninka, Żłobek Duży, Sobibór Osada). Ścieżka przebiega również przez obszar sieci Natura 2000 Lasy Sobiborskie. Po obu stronach obejścia H można zauważyć jeziora, tj. Lipiec, Rogoźne, Białe, Czarne. Miejscowość Okuninka i jezioro Białe jest jednym z najczęściej odwiedzanych miejsc wypoczynku w okresie wakacyjnym. W ok. km 119,70 oraz km 148,20 trasa przecina linie kolejową. W m. Włodawa wśród miejsc interesujących pod względem kulturowym warto wymienić zabytkowe kamieniczki z XVIII w. W km 133,00 trasa biegnie wzdłuż miejscowości Zbereże. Jest to niewielka miejscowość o charakterze wsi, gdzie przeważającą cześć terenu zajmują tereny rolne. W km 140,400 trasa biegnie przez obszar wsi Małoziemce. W następnej kolejności trasa przecina obszar wsi Bytyń (km 144,400) oraz Wola Uhurska (km 145,050). Przebieg trasy w km od 128,150 do km 131,500 jest wytyczona na obszarze leśnym, który otacza trasę. Od km 131,500 trasa przebiega przez obszar łąk oraz nieużytków rolnych. Po wschodniej stronie znajduje się rzeka Bug. Trasa od km 128,50 do km 129,350 oraz od km 136,00 do km 137,00 po zachodniej stronie graniczy z obszarem ochrony Natura 200 Lasy Sobiborskie. Również od 3 Obejście H rozpoczyna się w miejscowości Włodawa, w km 112,20 trasy głównej. Początkowo ścieżka biegnie po drodze gminnej, od km 1,85 do 9,35 wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 812, a następnie po drodze powiatowej nr 1727L (przecinając linię kolejową ok. km 17,15), mijając miejscowości Włodawa, Okuninka, Żłobek Duży. Obejście ma swój koniec w okolicach miejscowości Wołczyny. W m. Włodawa wśród atrakcji turystycznych warto wymienić kramy i jatki z XVIII w., czy zespół klasztorny paulinów: późnobarokowy kościół św. Ludwika z XVIII w. • Obejście AI rozpoczyna się w 9,35 km obejścia H, na przecięciu z drogą powiatową. Znajduje się na obszarze gmin Włodawa, Sawin oraz Chełm. Większa część trasy biegnie wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 812. Następnie za miejscowością Czułczyce Małe (ok. km 30,25) trasa prowadzi drogą powiatową w kierunku miejscowości Okszów, gdzie krzyżuje się z trasą główną oraz obejściem Szczegółowy opis w załączniku nr 3 9/53 km 137,700 do km 139,100 trasa graniczy od wschodu z Obszarem Natura 2000 Poleska Dolina Bugu. Trasa na odcinku od km 128,15 do 148,25 z wyłączeniem obszarów wsi Bytyń oraz Wola Uhruska biegnie wzdłuż granicy Obszaru Natura 2000 Dolina Środkowego Bugu, a w km 139,00 do 143,650 przechodzi przez ten obszar. J.Biegnie początkowo przez tereny leśne, przechodząc następnie w tereny polne oraz tereny zabudowy wiejskiej. Przecina takie cieki jak: rzeka Tarasienka (m. Podpakule), rzeka Krzywianka (m. Łowcza), rzeka Łepitucha (m. Sawin), rzeka Garka (ok. km 32,50 oraz w miejscowościach Zarzecze i Wólka Czułczycka). Na odcinku 148,25 do km 148,500 prowadzi po drodze powiatowej nr 1733L, by następnie kierując się na południe prowadzić po drodze gminnej, a od km 150,900 po drodze należącej do kategorii „inne”. Na całej swojej długości trasa przebiega przez tereny rolne w otoczeniu pól uprawnych, z dala od większych aglomeracji miejskich. Przebieg trasy na odcinku o kilometrażu od 153,00 do 167,00 wytyczony jest po drodze powiatowej nr 1823 oraz 1823L. Trasa prowadzona jest wśród pól uprawnych oraz nieużytków rolnych, od km 163,500 do okolic km 165,500 po zachodniej stronie trasy znajduje się duży kompleks leśny. Około km 154 we wsi Ruda trasa przecina bieg cieku wodnego Uherka. W km 157,00 trasa przebiega wzdłuż wsi Gościniec w następnej kolejności trasa biegnie po obszarze następujących wsi: Poczekajka, Przecięcie, Leśniczówka, Majdanek oraz Nowiny. Trasa przebiega przez obszar gmin: Ruda-Huta oraz Chełm. W okolicach trasy znajdują się obszary ochrony, bogate pod względem różnorodności występującej tam fauny oraz flory. Odcinek o km 159,500 – km 162,000 przebiega wzdłuż granicy Chełmskiego Parku Krajobrazowego4, natomiast od km 162,000 trasa biegnie na obszarze Chełmskiego Parku Krajobrazowego, aż do jego granic w km 166,050. Obszary Natura 2000 Torfowiska Chełmskie5 oraz Chełmskie Torfowiska Węglanowe5 graniczą z odcinkiem trasy w km 163,500 – 163,400 oraz km 164,850 - 165,150. W niewielkiej odległości na wschód od trasy znajduje się również rezerwat Bagna Serebryskie. Wśród atrakcji turystycznych wymienić można kościół barokowy z XVIII w. (m. Sawin), w m Czułczyce znajduje się: dzwonnica z XVIII w), kościół klasycystyczny z XVIII w., ruiny dworu z XVIII w., dzwonnica z XVIII w. • Długość obejścia I to 8,500 km. Odchodzi od trasy głównej w km 148,250, by następnie się do niej włączyć w km 153,00. Przebiega przez obszary rolne, gdzie w km 0,00 do km 2,900 biegnie wzdłuż zachodniej granicy obszaru Natura 2000 Dolina Środkowego Bugu. Trasa od swojego początku do km 2,900 jest wytyczona po drodze wojewódzkiej nr 816, następnie prowadzi po drodze gminnej do km 6,600, aby ostatecznie włączyć się do drogi powiatowej nr 1823. W km 7,500 występuje kolizja ze szlakiem kolejowym. W okolicy m. Uhrusk zobaczyć możemy kościół barokowy z XVII w., odrestaurowaną cerkiew w stylu ruskim z XIX w., dzwonnicę z XIX w. oraz dwór z II połowy XIX w. Rekomendacja Wykonawcy: Wykonawca rekomenduje wariant o następującym przebiegu: obejście H, (z uwagi na przebieg przez zróżnicowane formy terenowo-krajobrazowe, tereny zalesione oraz polne; dodatkowym atutem jest 4 Szczegółowy opis w załączniku nr 3 10/53 występowanie w okolicy trasy jezior oraz atrakcji kulturowych (m. Włodawa)). Na kolejnym fragmencie trasą główna od km 128,15 do 148,20, następnie wzdłuż obejścia I oraz trasą główną do końca omawianego odcinka. Odcinek o kilometrażu: 167,00 –178,30 Trasa główna: Przebieg trasy wytyczony jest na obszarze miasta Chełm oraz gminy Chełm. Trasa od początku biegnie drogą powiatową, w km 169,500 wkraczamy na drogę krajową nr 12, by po 0,600 km wjechać na drogę wojewódzką w okolicy miasta Chełm . W okolicach km 171,100 powracamy na drogę powiatową. W końcowym etapie odcinka trasa prowadzi po drodze należącej do kategorii „inne”. Trasa w swoim początkowym etapie przebiega przez stosunkowo mocno zurbanizowane tereny, przez niedługi odcinek jest także wytyczona droga krajowa o znacznym natężeniu ruchu, a także zlokalizowana jest w pobliżu dużego węzła kolejowego w okolicach miasta Chełm. Trasa przebiega przez obszary charakteryzujące się znacznie większym zaludnieniem w porównaniu do kilku wcześniejszych odcinków. Dopiero po przekroczeniu wsi ŻółtańceKolonia trasa biegnie pośród terenów polnych. Wśród ciekawszych miejsc, wartych zwiedzenia są okolice Chełmskiej Starówki, dawna synagoga, (obecnie siedziba NOT), grodzisko wczesnośredniowieczne Bieławin, wczesnośredniowieczne grodzisko „Wysoka Górka” z X-XII w., zespół klasztorny popijarski (kościół późnobarokowy z XVIII w. z wyposażeniem rokokowym, kolegium barokowe, w którym mieści się Muzeum Okręgowe, dawna cerkiew św. Mikołaja, barokowa, dawne seminarium greckokatolickie z XVIII w.), zespół klasztorny poreformacki: kościół późnobarokowy św. Andrzeja Apostoła. Trasa przecina 2 cieki wodne: Janówka oraz Uherka. Po wschodniej stronie trasy w okolicach km 178, znajduje się niewielki zbiornik wodny. Obejścia: • Obejście J to ma długość 6,102 km. Odchodzi od trasy głównej w km 167,00, a następnie z powrotem włącza się do trasy głównej w km 172,00. Na początku trasa jest prowadzona po drodze gminnej, a na północy graniczy z Chełmskim Parkiem Krajobrazowym. Następnie trasa biegnie już do końca po drodze powiatowej, w okolicach km 5,500 występuje kolizja z droga krajową nr 12. • Obejście K to ma długość 12,939 km. Odgałęzia się od trasy głównej w km 172, a powraca w km 178,250. Trasa jest prowadzona zarówno po drogach powiatowych, wojewódzkich oraz gminnych. W okolicach km 4,000 graniczy z dużym kompleksem leśnym. W dużej mierze przebiega po terenach uprawnych. Rekomendacja Wykonawcy: Rekomendowany jest wariant trasy z wykorzystaniem obejścia J, następnie trasą główną w kierunku centrum 11/53 miasta Chełm do początku obejścia K. Następnie wzdłuż obejścia K, aż do km 178+300. Wariant ten w mniejszym stopniu prowadzi przez tereny silnie zabudowane, wykorzystując bliskość kompleksów leśnych, pól i łąk. Odcinek o kilometrażu: 178,30 – 191,00 Trasa główna: Trasa rozpoczyna się w miejscowości Weremowice (gmina Chełm), prowadzi po drodze gminnej (przecinając rzekę Uherka w km 180,25) do miejscowości Uher (km 180,90), gdzie biegnie po drodze powiatowej, by w miejscowości Nowe Depułtycze (km 183,20) wrócić na drogę gminną. Dalej trasa wkracza na teren gminy Siennica Różana, przebiegając wzdłuż drogi gminnej (do km 187,55; od km 188,15 do 189,20), drogi kategorii inna (od km 187,55 do 188,15), drogi powiatowej nr 3130L (od km 189,20 do 189,45) oraz drogi wojewódzkiej nr 843 (od km 189,45 do 191) do miejscowości Kozieniec. Trasa prowadzi na całej długości przez obszar zróżnicowany krajobrazowo, gdzie występują tereny zabudowy wiejskiej, upraw rolniczych, łąk oraz zadrzewień (przecinając kompleks leśny w km 185,25 o długości ok. 700 m, a także granicząc z lasem od km 187,00 na długości ok. 1150m). Na wysokości miejscowości Kostunin oraz Zagroda (gmina Siennica Różana) trasa przebiega w pobliżu rzeki Siennica. Odcinek o kilometrażu: 191,10 – 194,70 Trasa główna: Odcinek w całości biegnie na terenie gminy Sienica Różana i prowadzi wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 843 aż do km 192,8, następnie wzdłuż drogi powiatowej 3863L przez miejscowości Sienica Różana i Wola Siennicka. Od km 193,9 do końca odcinka trasa prowadzi po drodze gminnej. Na całym przebiegu występuje zabudowa typowo wiejska, rozproszona. Trasa rowerowa w początkowym odcinku (do km 192,30) przebiega wzdłuż stawów zlokalizowanych po lewej (południowo wschodniej) stronie. Obejścia: • Obejście AK rozpoczynający się w miejscowości Kozieniec w km 191,10 trasy głównej i odbijając od niej na lewo i biegnąc w sąsiedztwie stawów hodowlanych, a następnie przez obszar leśne oraz rolne na długości 4 km, wykorzystując ślad drogi innej kategorii. W miejscowości Maciejów łączy się z drogą powiatową 1863L (km 4,0 obejścia) i prowadzi wzdłuż niej od km 6,0 obejścia, a następnie wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 843, aż do połączenia w km 192,6 z trasą główną. Na tym odcinku dominuje tereny rolnicze, z rozproszoną zabudową zagrodową Rekomendacja Wykonawcy: Wykonawca rekomenduje wariant o przebiegu od km 191+100 wzdłuż obejścia AK, a następnie od km 192+800 zgodnie z wyznaczoną trasą główną. Rekomendacja wynika z atrakcyjnego przebiegu pomiędzy stawami oraz zadrzewieniami obejścia AK. 12/53 Odcinek o kilometrażu: 194,70 – 196,4 Trasa główna: Obejścia: Trasa główna biegnie w całości na terenie Gminy Sienica Różana po drodze gminnej, przez tereny z rozproszoną zabudową oraz pola uprawne. • Obejście AL prowadzi na początkowym odcinku (1,1 km) po drodze kategorii „inna” w pobliżu stawu i wzdłuż cieku Siennica po terenach łąk i użytków zielonych, a następnie od km 1,1 obejścia do końca biegu drogą powiatową. Rekomendacja Wykonawcy: Wykonawca rekomenduje wariant o przebiegu zgodnym z obejściem AL., z uwagi na atrakcyjne krajobrazowo tereny. Odcinek o kilometrażu: 196,40 – 205,40 Trasa główna: Odcinek rozpoczyna się w miejscowości Sienica Królewska Duża w gminie Sienica Różana. Biegnie na zmianę przez tereny o zabudowie wiejskiej, rozproszonej, tereny upraw rolniczych i łąk. W okolicach km 200,5 przecina kompleks leśny na długości ok. 300 m. Za miejscowością Rudka (km 201,6) trasa wkracza w granice administracyjne miasta Krasnystaw. Około km 204 trasa wkracza na tereny o nieco bardziej zwartej, ale niskiej zabudowie. Na całej swojej długości, odcinek prowadzi wzdłuż drogi powiatowej nr 3135L. i kończy się w centrum m. Krasnystaw przed mostem na rzece Wieprz. Obejścia: • Obejście L rozpoczyna miejscowości Sienica Królewska Duża w km 194,4 trasy głównej. Odbija się w od niej na południe, drogą powiatową nr 3136L,, do okolic miejscowości Baraki, a następnie skręcając w prawo na drogę gminną biegnie w kierunku zwartego kompleksu leśnego. W km 3,0 obejścia trasa wkracza na obszar Gminy Kraśniczyn, łącząc się 100 m dalej z drogą powiatową 3138L, po czym w km 6,0 wkracza w obszar Gminy Krasnystaw, a w km 10,0 na teren administracyjnie należący do miasta Krasnystaw i aż do połączenia z trasą główną (km 205,4) biegnie wzdłuż drogi gminnej. Na odcinku od swego początku do ok. km 12,0 obejście przecina typową mozaikę terenów rolniczych, występują pojedyncze zabudowania gospodarcze, pola uprawne, sady. Na odcinku od km 3,1 do km 6,0 obejścia, trasa biegnie po drodze powiatowej przez zwarty kompleks lasów gospodarczych. Na odcinku o długości ok. 5 km, począwszy od km 3,1, aż do okolic miejscowości Łany, obejście przecina też teren Skierbieszowskiego Parku 13/53 Krajobrazowego6. Końcowy fragment, na terenie miasta Krasnystaw, od km 12,0 przebiega przez tereny o zabudowie zwartej. Rekomendacja Wykonawcy: Wykonawca rekomenduje wariant o przebiegu zgodnym z obejściem L., z uwagi na przebieg przez zróżnicowane formy terenowo-krajobrazowe, wykorzystując drogi o niższym natężeniu ruchu. Odcinek o kilometrażu: 205,40 – 207,60 Trasa główna: Obejścia: Odcinek rozpoczyna się w km 205,4 na drodze powiatowej 3135L przed mostem na rzece Wieprz, po czym po 400 metrach odbija w lewo w kierunku drogi powiatowej nr 3140L i biegnie wzdłuż niej aż do końca w km 207,6, z wyłączeniem 300 m fragmentu stanowiącego drogę wojewódzką nr 842 (od skrzyżowania z DK17 w km 207,2). Na całym odcinku trasa prowadzi przez obszar należący administracyjnie do miasta Krasnystaw przez tereny zabudowane, z przewagą budynków jednorodzinnych. W pobliżu trasy w mieście Krasnystaw zlokalizowane są: zespół kolegium pojezuickiego z XVIII w., stary zespół klasztorny poaugustiański przebudowany w XIX w. • Obejście AJ odchodzi na południe od trasy głównej w km 205,6, kierując się w stronę wału przeciwpowodziowego rzeki Wieprz. Następnie na długości ok. 2 km prowadzi po koronie wału przeciwpowodziowego przez tereny zalewowe oraz ogródków działkowych. Całe obejście znajduje się na terenie miasta Krasnystaw. Ok. km 2,1 trasa przecina ciek Żółkiewka, następnie DK 17 oraz północno-zachodni niewielki fragment obszaru Natura 2000 Izbicki Przełom Wieprza6. Następnie od km 2,4, aż do połączenia z drogą powiatową 3140L i trasą główną, przebiega przez teren osiedla domów jednorodzinnych po drodze gminnej. Rekomendacja Wykonawcy: Wykonawca rekomenduje wariant o przebiegu zgodnym z obejściem AJ., z uwagi na przebieg wzdłuż rzeki Wieprz. Odcinek o kilometrażu: 207,60 – 213,60 Trasa główna: Trasa główna na całym odcinku prowadzi wzdłuż drogi powiatowej nr 3140L, przez tereny miasta Krasnystaw (do km 209,1), Gminy Krasnystaw (od km 209,1 do okolic miejscowości Dworzyska w km 212,2) Gminy Izbica (od km 212,2 do końca odcinka). Trasa rowerowa prowadzi doliną wieprza przez tereny o stosunkowo gęstej zabudowie 6 Obejścia: • Obejście M, rozpoczynające się w km 208,6, przez pierwsze 900 m leży na obszarze miasta Krasnystaw, następnie od km 0,9 do km 5,0 przebiega przez tereny Gminy Krasnystaw, a końcowy odcinek od km 5,0 do miejsca połączenia z trasą główną w jej km 213,6, prowadzi przez Gminę Izbica. Na Szczegółowy opis w załączniku nr 3 14/53 jednorodzinnej i gospodarczej. Od granicy miasta Krasnystaw, aż do miejscowości Dworzyska (ok. km 213,0) trasa biegnie wzdłuż zachodnich granic obszaru Natura 2000 Izbicki Przełom Wieprza. pierwszych 5 km trasa biegnie wzdłuż drogi gminnej, przez pola i miejscowość Widniówka. Przebieg ten prowadzi po wzgórzach wyniesionych ponad meandrującą dolinę Wieprza. Od kilometra 3,0 do 5,0 trasa biegnie w niewielkim oddaleniu od zwartego kompleksu leśnego zlokalizowanego po jej prawej (północnozachodniej) stronie. Końcowy fragment, od km 5,0 prowadzi w kierunku doliny Wieprza po drodze kategorii „inna”. Rekomendacja Wykonawcy: Wykonawca rekomenduje wariant o przebiegu zgodnym z obejściem M., z uwagi na przebieg przez tereny atrakcyjne widokowo, zlokalizowane ponad doliną rzeki Wieprz. Odcinek o kilometrażu: 213,60 – 217,30 Trasa główna: Trasa główna, podobnie jak w poprzednim odcinku, prowadzi wzdłuż drogi powiatowej nr 3140L, przez tereny rolnicze (pola, łąki), miejscowość Romanów (ok. km 214,5) oraz niewielkie kompleksy zadrzewień (ok. km 215,0 – 216,0). Praktycznie na całej długości biegnie w dolinie rzeki Wieprz oraz wzdłuż wschodnich granic obszaru Natura 2000 Izbicki Przełom Wieprza. W miejscowości Romanów w km 214.5 zlokalizowany jest dwór z XIX w. obecnie Muzeum J.I. Kraszewskiego oraz kaplica św. Anny z początku XIXw. Odcinek o kilometrażu: 217,30 – 221,00 Trasa główna: Odcinek rozpoczyna się w miejscowości Ostrzyca, w miejscu, gdzie droga powiatowa 3140L skręca w lewo w kierunku południowo-wschodnim, przecina ciek Łopuszanka, poczym w granicach miejscowości Tarnogóra skręca w prawo w kierunku miejscowości Kościelna Droga, biegnąc na całym odcinku wzdłuż drogi powiatowej. Całość fragmentu leży na obszarze Gminy Izbica. Trasa prowadzi na całej długości przez zróżnicowane tereny upraw rolniczych, łąk, zabudowań oraz zadrzewień. Na odcinku 219,5 do 220,3 ścieżka przecina fragment obszaru Natura 2000 Izbicki Przełom Wieprza, biegnąc stosunkowo blisko meandrów rzeki Wieprz. W sąsiedztwie trasy, w miejscowości Tarnogóra znajdują się liczne zabytki tj., pałac i oficyna z XIX w., kościół św. Zofii z XVI w., park romantyczny z XIX w., dzwonnica z XIX w., drewniany dworek z Obejścia: • Obejście L2 rozpoczynające się w miejscowości Ostrzyca (km 217,3) prowadzi po drodze powiatowej nr 3114L w kierunku miejscowości Ostrówek, a następnie skręca na południe i prowadząc wzdłuż drogi kategorii „inna”, przecina ciek Łopuszanka. Następnie przebiega przez obszary upraw rolnych w kierunku doliny Wieprza. Łączy się z trasą główną w km 221,0. 15/53 końca XIX w. Rekomendacja Wykonawcy: Wykonawca rekomenduje wariant o przebiegu zgodnym z trasą główną, z uwagi na przebieg przez atrakcyjną widokowo dolinę Wieprza oraz bliskość obiektów dziedzictwa kulturowego w miejscowości Tarnogóra. Odcinek o kilometrażu: 221,00 – 231,30 Trasa główna: Fragment ten rozpoczyna się na terenie Gminy Izbica, a od km 225,9 biegnie przez obszary Gminy Nielisz. Na odcinku od km 221,0 do 231,3 trasa prowadzi po drodze powiatowej nr 3140L przez miejscowości Wirkowice Pierwsze (km 223,0), Wirkowice Drugie (km 225,0), Staw Noakowski – Kolonia (km 229,0) aż do miejscowości Staw Noakowski. Na początkowym odcinku trasa prowadzi wzdłuż zachodniej granicy obszaru Natura 2000 Izbicki Przełom Wieprza (do km 223,7), a nastepnie przez tereny o typowo wiejskim charakterze, rozproszona zabudowa, z niewielkimi skupieniami w obrębie miejscowości, pola uprawne i łąki. Na całej długości trasa przebiega przez dolinę Wieprza, po jej zachodnim brzegu. Występują liczne meandry i starorzecza. Trasa w okolicach km 227,5 przecina ciek Rakówka, a w miejscowości staw Noakowski ciek Werbka. Odcinek o kilometrażu: 231,30 – 239,80 Trasa główna: Od początku odcinka, do km 233,0 trasa biegnie wzdłuż drogi wojewódzkiej 837, następnie aż do końca w km 239,8 prowadzi po śladzie drogi powiatowej nr 3205L. Od km 233,0 trasa biegnie przez 4 km wzdłuż wschodnich brzegów zbiornika Nielisz oraz miejscowość o tej samej Nazwie, następnie wkracza w kompleks leśny (od km 237,0 do km 238,8), a ostatnim fragmentem prowadzi po terenach pól uprawnych. Zbiornik Nielisz i kompleks leśny po jego wschodniej stronie, objęte są ochroną w formie obszaru sieci Natura 2000 Ostoja Nieliska7, a przedmiotowa trasa biegnie wzdłuż jej granic od km223,0 do 235,0, a następnie przecina ją na długości prawie 4 km (od km 235,0 do 238,8). Obejścia: • Obejście N rozpoczyna się w miejscowości Nielisz (km 233,0 trasy głównej) w pobliżu północnych brzegów zbiornika Nielisz. Następnie prowadzi wzdłuż drogi powiatowej nr 3204L przez miejscowości Nawóz Przysiółek (km 1,6), Nawóz (km 3,5) Gruszka Mała Druga (km 4,0), Kulików (km 7,0). Obejście prowadzi po zachodniej stronie Zbiornika Nielisz, a od km 5,2 do 6,6 groblą pomiędzy jego dwoma częściami. • Obejście NA odbiega od wariantu głównego na południe, omijając drogę wojewódzką, łącząc się z wariantem N w km 1,2. Wariant ten biegnie przez obszary upraw rolnych. Rekomendacja Wykonawcy: Wykonawca rekomenduje wariant uwzględniający przebieg zgodny zarówno z trasą główną oraz obejściem N. Pozwoli to stworzyć trasę okalającą zbiornik Nielisz, będący istotną atrakcją turystyczną. 7 Szczegółowy opis w załączniku nr 3 16/53 Odcinek o kilometrażu: 239,80 – 251,00 Trasa główna: Odcinek rozpoczyna się w miejscu, w którym do trasy głównej powraca obejście N. Na odcinku od 239,80 do km 244,10 przebiega po drodze powiatowej nr 3205L mijając takie miejscowości jak Michalów i Polówka (gmina Sułów) oraz Klemensów (gmina Szczebrzeszyn). Następnie trasa rowerowa przenosi się na drogę krajową nr 74, po której przebiega od km 244,10 do km 247,20, mijając Szczebrzeszyn (gmina Szczebrzeszyn). W dalszej kolejności od km 247,20 do km 247,40 inwestycja ciągnie się wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 858, po czym przechodzi na drogę powiatową nr 3210L i przebiega wzdłuż niej aż do końca omawianego odcinka mijając Chmielnik, Błonie, Sady oraz Kawęczyn (gmina Szczebrzeszyn). Przez pierwsze 200m inwestycja przebiega wśród pól uprawnych, po czym od km 240,00 do km 240,40 dominuje krajobraz leśny. Następnie prowadzi wśród terenów o zabudowie wiejskiej oraz miejskiej, przeplatany mozaiką pól uprawnych oraz łąk. Począwszy od km 247,40, aż do końca omawianego odcinka trasa przebiega poprzez Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy8. Na wysokości miejscowości Michałów trasa rowerowa przebiega blisko niewielkiego stawu, po czym przecina rzekę Wieprz. Od km ok. 247,50 do km 248,20 inwestycji biegnie wzdłuż rzeki Wieprz. Wśród zabytków mijanego po drodze Szczebrzeszyna należy wymienić: kościół św. Mikołaja z XVII w, zespół poklasztorny franciszkanów z XVII w., bożnicę żydowską z XVIII w. dawną synagogę z I połowy XVII w., domy drewniane i murowane z XVIII i XIX w., ratusz z XIX w. oraz zajazd drewniany z XIX w. Natomiast w leżącym nieopodal trasy Bodaczowie na uwagę zasługuje drewniany wiatrak holenderski z I połowy XIX w . Odcinek o kilometrażu: 251,00 – 259,00 Trasa główna: Rozpoczyna się na terenie gminy Szczebrzeszyn, następnie wchodzi na teren gminy Zwierzyniec i prowadzi wzdłuż drogi powiatowej nr 3210L przez obszary zurbanizowane takich miejscowości jak: Topólcza, Turzyniec. Potem wzdłuż drogi gminnej przechodzi przez miasto Bagno, aż do Zwierzyńca. Projektowana ścieżka początkowo przebiega przez Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy, potem wzdłuż jego granicy, po drodze przecinając rzekę Wieprz. Ponadto widoczny jest krajobraz terenów polno – rolnych oraz niewielkich kompleksów leśnych. Obejścia: Obejście Ł rozpoczyna się wzdłuż drogi gminnej na terenie gminy Szczebrzeszyn, następnie wchodzi w granice gminy Zwierzyniec, gdzie biegnąc na zmianę drogą wojewódzką nr 858 oraz drogą gminną przechodzi przez obszary zabudowane, polno-rolne i leśne. Ponadto wariant przebiega w pobliżu linii kolejowej, przecinając się z nią w dwóch miejscach. Większa część trasy prowadzi wzdłuż granicy obszaru Natury 2000 Roztocze8. Rekomendacja Wykonawcy: Wykonawca na wskazanym odcinku rekomenduje wariant trasy głównej. Trasa wykorzystuje drogi o niższym natężeniu ruchu, przez co staje się bezpieczniejsza dla rowerzysty. Przebiega przez obszary zarówno zabudowane, jak i polno rolne z niewielkimi kompleksami leśnymi. 8 Szczegółowy opis w załączniku nr 3 17/53 Odcinek o kilometrażu: 259,00 – 275,50 Trasa główna: Obejścia: Trasa przebiega na terenie gminy Zwierzyniec i Krasnobród wzdłuż drogi powiatowej nr 2951L, a następnie, wchodząc na teren gminy Józefów, wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 849 i drogi powiatowej nr 2950L. • W m. Zwierzyniec, która znajduje się na planowanej trasie, występują obiekty kulturowe, m.in. barokowy kościół filialny „na wodzie” p.w. św. Jana Nepomucena z XVIII wieku, pałac dawnej Ordynacji Zamojskiej, tzw. Pałac Plenipotenta (obecnie siedziba Dyrekcji RPN) z XIX wieku. Wytyczona marszruta przemierza przez tereny leśne obszaru Natura 2000 OSO Roztocze oraz obszaru SOO Roztocze Środkowe9, a początkowy odcinek przebiega również po obszarze Roztoczańskiego Parku Narodowego9. Trasa prowadzi w dużej części wzdłuż linii kolejowej, którą przecina w dwóch miejscach. W odległości ok. 700 m od projektowanej ścieżki znajdują się stawy Echo. Obejście O ma swój początek w m. Zwierzyniec, naprzemiennie przechodząc przez gminy Zwierzyniec i Józefów. Trasa na przeważającej długości prowadzona została drogami kategorii inne, pozostałe to drogi gminne i droga powiatowa nr 1092L. W m. Zwierzyniec występują obiekty kulturowe, m.in. barokowy kościół filialny „na wodzie” pw. św. Jana Nepomucena z XVIII wieku, pałac dawnej Ordynacji Zamojskiej, tzw. Pałac Plenipotenta (obecnie siedziba Dyrekcji RPN) z XIX wieku. Podobnie jak trasa główna na tym odcinku, wskazane obejście przechodzi przez tereny leśne obszaru Natura 2000 OSO Roztocze, SOO Roztocze Środkowe oraz Roztoczańskiego Parku Narodowego. Mija również tereny zurbanizowane w krajobrazie polno – rolnym takich miejscowości jak Górecko Stare czy Brzeziny. W odległości ok. 300 m od wytyczonej trasy znajduje się także Rezerwat „Szum”. Ponadto obejście przebiega wzdłuż stawów Echo, będącymi miejscową atrakcją turystyczną. Odcinek łączy się z trasą główną na obrzeżach miasta Józefów. Rekomendacja Wykonawcy: Wykonawca wskazuje obejście O jako preferowany przebieg trasy. Obejście O omija drogi o dużym natężeniu ruchu, przebiegając głównie po drogach gminnych i innych. Trasa prowadzi przez urozmaicone tereny o krajobrazie leśnym, polno – rolnym oraz zurbanizowanym, będące bogate pod względem przyrodniczym (obszary chronione Natura 2000, Park Narodowy). W odległości ok. 300 m od wytyczonej trasy znajduje się także Rezerwat „Szum”. Jego atrakcją jest dolina rzeki Szum, wraz z występującymi tam licznymi, pojedynczymi, zarośniętymi, małymi wodospadami. W rezerwacie wytyczona została ścieżka przyrodnicza o dł. 1,5 km, na której można spotkać wiele rzadkich gatunków roślin. Ponadto obejście przebiega wzdłuż stawów Echo, znajdujących się na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego, które są atrakcyjne zarówno pod względem krajobrazowym, jak i rekreacyjnym. Stanowią one popularne miejsce wypoczynku dla tamtejszych mieszkańców, a możliwość kąpieli oraz plaża w otoczeniu lasu wyznaczy przystanek dla potencjalnych rowerzystów, któremu trudno będzie się oprzeć. 9 Szczegółowy opis w załączniku nr 3 18/53 Odcinek o kilometrażu: 275,50 – 284,00 Trasa główna: Trasa na tym odcinku przebiega po drodze powiatowej nr 2905L przez tereny zabudowy m. Józefów, Pardysówka, Hamernia (gmina Józefów). Końcowy odcinek należy już do gminy Susiec. Obszar, przez który przechodzi projektowana ścieżka stanowi Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 Roztocze. Otaczający trasę krajobraz stanowi mozaikę polno – łąkową z tradycyjną zabudową miejską. Na terenie gminy Susiec trasa wchodzi na obszar Natury 2000 OSO Puszcza Solska9. Na niewielkim odcinku przebiega również wzdłuż granicy obszaru Specjalnej Ochrony Siedlisk Uroczyska Puszczy Solskiej10. W Józefowie i okolicy, wśród miejsc interesujących pod względem kulturowym oraz przyrodniczym warto wymienić Neobarokowy kościół z końca XIX wieku p.w. Niepokalanego Poczęcia Marii Panny, muzeum kamieniarstwa, Kamieniołom wapieni organodetrytycznych trzeciorzędowych, osadę Florianka z hodowlą konika polskiego i różnorodnym otoczeniem pod względem botanicznym oraz synagogę i cmentarz żydowski. Obejścia: • Obejście R rozpoczyna się w 277,30 km, kończy w 283,20 km trasy głównej w gminie Józefów. Część trasy przebiega również przez tereny gminy Susiec. Ścieżka projektowana jest wzdłuż drogi kategorii innej. Początkowy odcinek przechodzi przez obszar OSO Roztocze, natomiast pozostała część trasy wchodzi w obszar OSO Puszcza Solska oraz Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej. Wokół wytyczonej trasy roztacza się krajobraz leśny, za wyjątkiem m. Józefów, gdzie dominują tereny zurbanizowane z otoczeniem pól uprawnych. W Józefowie i okolicy, wśród miejsc interesujących pod względem kulturowym oraz przyrodniczym warto wymienić Neobarokowy kościół z końca XIX wieku p.w. Niepokalanego Poczęcia Marii Panny, muzeum kamieniarstwa, Kamieniołom wapieni organodetrytycznych trzeciorzędowych, osadę Florianka z hodowlą konika polskiego i różnorodnym otoczeniem pod względem botanicznym oraz synagogę i cmentarz żydowski. Rekomendacja Wykonawcy: Wykonawca wskazuje obejście R jako preferowany przebieg trasy. Trasa przebiega przez tereny leśne, bogatsze przyrodniczo, po drogach innych, o bardzo niewielkim natężeniu ruchu. W okolicy m. Józefów można mile spędzić czas. W kamieniołomie wapieni, oprócz jazdy na rowerze, istnieje możliwość wspinaczki. Natomiast w osadzie leśnej Florianka znajduje się ścieżka dendrologiczna, gdzie wyeksponowano kilkadziesiąt gatunków drzew i krzewów, oraz ścieżka poznawcza (krajobrazowa) z punktem widokowym. Oprócz atutów kulturowych i przyrodniczych, jakimi niewątpliwie są ww. atrakcje na początku trasy, roztaczający się pejzaż leśny, w którym się zatapiamy, na dalszym odcinku obejścia, może stanowić miejsce wyciszenia i bezpośredniego obcowania z naturą. 10 Szczegółowy opis w załączniku nr 3 19/53 Odcinek o kilometrażu: 284,00 – 291,00 Trasa główna: Obejścia: Trasa przebiega na terenie gminy Susiec w ciągu drogi powiatowej nr 2952L, wśród łąk, pól uprawnych i terenów leśnych obszarów podlegających ochronie prawnej: Roztocze, Puszcza Solska oraz Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej10. • Obejście S zaczyna się w km 284,90 a kończy w km 290,70 trasy głównej. Trasa prowadzona jest drogami kategorii innej oraz drogą powiatową nr 2953L. Wariant S całości przebiega przez tereny leśne obszarów chronionych takich jak OSO Puszcza Solska, SOO Uroczyska Puszczy Solskiej oraz Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej. Na niewielkim odcinku trasa przebiega wzdłuż linii kolejowej. Odcinek od km 9,00 obejścia S wiedzie wzdłuż rzeki Tanew, a następnie wzdłuż Rezerwatu „Nad Tanwią”. Obejście S ma 18 km i jest trzykrotnie dłuższe od trasy głównej na tym odcinku. Rekomendacja Wykonawcy: Wykonawca na wskazanym odcinku rekomenduje obejście S, z uwagi na znajdujące się wzdłuż niego bogatsze walory krajobrazowe obszarów chronionych. Utworzona tam sieć dróg leśnych i ścieżek umożliwia penetrację terenu oraz stwarza nieograniczone możliwości podpatrywania przyrody i bliskiego kontaktu z naturą. W sąsiadującym z projektowaną trasą rezerwacie „Nad Tanwią” znajdują się serie małych wodospadów, najwyższe wzniesienie Kościółek (zwane też Zamczyskiem) o wysokości 246 m n.p.m. oraz ścieżka przyrodniczo – dydaktyczna ukazująca niezwykle ciekawą szatę roślinną. Odcinek o kilometrażu: 291,00 – 299,40 Trasa główna: Początkowy odcinek od km 291,00 do 292,60 przebiega po drodze powiatowej nr 2952L, po czym inwestycja przechodzi na drogę powiatową nr 3552L i przebiega nią już do końca opracowania. Spośród mijanych miejscowości należy wymienić: Susiec, Skwarki, Rybnicę, oraz Paary (gmina Susiec). Prócz wymienionych miejscowości prezentujących zabudowę miejska oraz zagrodową, trasa planowanej inwestycji w głównej mierze przebiega poprzez tereny leśne. Trasa rowerowa swoim przebiegiem przechodzi przez następujące obszary chronione: • Obszar Specjalnej Ochrony sieci Natura 2000 „Puszcza Solska” ( km 291,00 – km 299,40) • Specjalny Obszar Ochrony sieci Natura 2000 Obejścia: • Trasa odcinka początkowo, do km 4,20 obejście przebiega po drodze powiatowej nr 3456L. Następnie przez ok. 1,80km ciągnie się wzdłuż drogi gminnej po czym powraca na drogę powiatową o nr 3548L. W dalszej kolejności przebiega po drodze powiatowej nr 3544L. Spośród miejscowości mijanych na trasie ścieżki wymienić można: Koszele, Wólkę Łosiniecką, Kniazie, Dmitroce, Smerczyna, Łosiniec oraz Maziły. Na trasie obejścia dominuje krajobraz łąk i pól uprawnych oraz zabudowa zagrodowa. Na początkowym odcinku, przez ok. 3,00km ścieżka przebiega wśród lasów. Na wysokości km 1,80 trasa inwestycji 20/53 „Uroczyska Puszczy Solskiej” (km 293,70 – km 296,20) • Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej (km 292,70 – 299,40 Na wysokości km 292,50 ścieżka przecina ciek Jeleń, a w km 293,60 ciek Łosiniecki Potok. Wśród zabytków znajdujących się na trasie omawianego odcinka bądź też w jego bliskiej odległości należy wymienić: Kościół pw. św. Jana Nepomucena w Suścu, grodzisko otoczone wałami zwane „Kościółkiem” położone na prawym brzegu rzeki Tanew, na terenie rezerwatu przyrody w miejscowości Susiec, strażnica graniczna obok budynku szkoły w Paarach wybudowana w 1876r. oraz młyn wodny w Rybnicy wybudowany w 1938r. przecina ciek Łosiniecki Potok, w km 4,50 rzekę Olszanka. Na wysokości miejscowości Kniazie, przy trasie inwestycji zlokalizowany jest jezioro. Trasa w całości przebiega przez Obszar Specjalnej Ochrony sieci Natura 2000 „Roztocze”, oraz na końcowym odcinku zahacza o fragmenty Specjalnego Obszaru Ochrony sieci Natura 2000 „Uroczyska Puszczy Solskiej” (km 10,20 – km 11,00) oraz Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej (km 10,20 – km 11,00). Rekomendacja Wykonawcy: Jako wariant rekomendowany wskazuję się poprowadzenie danego odcinka ścieżki rowerowej trasą główną. Przemawia za tym jej przebieg w dużej mierze poprzez obszary chronione przyrodniczo, jak również różnorodne zabytki kulturowe usytuowane na trasie jej przebiegu. 2. Analiza potencjalnego oddziaływania rozpatrywanych przebiegów trasy rowerowej na środowisko Mając na uwadze realizację projektu Trasy rowerowej w województwie lubelskim Wykonawca wstępnie określił sytuacje, w jakich wytyczenie ścieżki rowerowej nie będzie się wiązać z koniecznością podejmowania większych działań inwestycyjnych. Ruch rowerowy Wykonawca proponuje zorganizować na trzy podstawowe sposoby: • dopuszczać go w jezdni na zasadach ogólnych • wyznaczać pasy rowerowe w jezdni • budować wydzielone drogi rowerowe poza jezdnią. Wybór danego sposobu organizacji ruchu rowerowego na terenach zurbanizowanych zależy przede wszystkim natężenia ruchu samochodowego (SDR) oraz od prędkości miarodajnej samochodów w danej ulicy. W dalszej kolejności należy brać pod uwagę udział ruchu ciężkiego, popyt na miejsca parkingowe na danej ulicy oraz liczbę punktów kolizji rowerzysta - samochód na głównych relacjach ruchu rowerowego. W niektórych przypadkach należy też brać pod uwagę adresata danej Trasy rowerowej. Planując Trasy rowerowe należy zakładać: • przy prędkości miarodajnej samochodów do 30 km/godz integrację ruchu samochodowego i rowerowego w jezdni, • przy prędkości miarodajnej samochodów między 30 a 50 km/godz ruch rowerowy na pasach rowerowych w jezdni, 21/53 • przy prędkości miarodajnej samochodów powyżej 50 km/godz segregację fizyczną ruchu, samochodowego i rowerowego. W przypadku Tras rowerowych zlokalizowanych w terenie pozamiejskim poza wydzielonymi drogami rowerowymi ruch rowerowy można dopuszczać na: • drogach publicznych klasy D, L, Z, G w ruchu ogólnym pod warunkiem niewielkiego ruchu samochodowego, w szczególności niewielkiego udziału ruchu ciężkiego, • na pasach rowerowych w jezdni dróg klasy Z, G a wyjątkowo GP, jeśli brak jest Trasy alternatywnej o dostatecznych parametrach. Przy drogach krajowych klasy GP powstają ostatnio drogi serwisowe o dobrej nawierzchni bitumicznej, które także mogą być wykorzystane dla prowadzenia szlaku rowerowego. Na odcinkach prowadzonych po drogach ogólnodostępnych (ruch mieszany), gdy natężenie ruchu nie będzie przekraczać 1000 pojazdów na dobę ruch rowerowy zostanie dopuszczony na zasadach ogólnych, w przypadkach ruch pojazdów w przedziale od 1000 do 3000 pojazdów na dobę w uzgodnionych z zarządcą drogi przypadkach i przy odpowiednich parametrach geometrycznych drogi, przewiduje się wyznaczenie pasów dla rowerów na jezdni z dozwoloną prędkością ruchu do 60 km/h. W wyniku ograniczenia prędkości oraz zastosowania bezwzględnego pierwszeństwa ruchu rowerowego następuje uspokojenie ruchu samochodowego. Na odcinkach gdzie natężenie ruchu przekracza 3000 p/d przyjmuje się bezwzględne wyłączenie Trasy rowerowej z jezdni. A. Tereny zurbanizowane Z punktu widzenia analizy środowiskowej, najbardziej istotnymi elementami decydującymi o możliwym negatywnym oddziaływaniu na elementy środowiska przyrodniczego są działania inwestycyjne związane z realizacją dróg rowerowych na terenach zurbanizowanych. Obszarami problematycznymi są przede wszystkim: Terespol, Włodawa, Chełm, Krasnystaw, Józefów. Zgodnie z założeniami projektu szacuje się, że około 25% długości Trasy będą to nowo wybudowane ścieżki rowerowe. Szczegółowa zestawienie co do długości nowo budowanych odcinków i wykorzystania istniejącej infrastruktury rowerowej będzie możliwa do określenia dopiero po inwentaryzacji terenowej tj. w etapie IIc. Przyjmowana projektowana nawierzchnia w dużej mierze warunkuje zakres koniecznych prac. Konstrukcja nawierzchni drogi rowerowej powinna być każdorazowo projektowana indywidualnie, w zależności od lokalnie występujących warunków gruntowo – wodnych. Dodatkowo powinna spełniać wymagania w zakresie trwałości przy założeniu możliwości przejazdu środków transportowo – sprzętowych związanych z bieżącym utrzymaniem tych dróg. W związku z realizacją w terenie tych założeń, etap budowy ścieżek rowerowych na terenach zurbanizowanych wiązać się będzie z: • zajęciem pasa terenu (możliwa konieczność dokonania wycinki drzew i krzewów, przebudowa instalacji itp.) • wyprofilowaniu terenu • ułożeniem warstw konstrukcyjnych nawierzchni • wykonaniem oznakowania. Dla wykonania powyższych prac, konieczne będzie użycie ciężkiego sprzętu, którego praca generować będzie negatywne oddziaływania związane z emisją zanieczyszczeń, ponadnormatywnej energii 22/53 akustycznej, wibracji. Może to powodować wystąpienie zarówno oddziaływań bezpośrednich (zajętość terenu, wycinka drzew i krzewów) jak i pośrednich (np. przedostanie się zanieczyszczeń do środowiska gruntowo wodnego, spadek atrakcyjności siedlisk na skutek emisji hałasu i zanieczyszczeń). Oddziaływania wynikające z powstania nowego elementu w układzie przestrzennym (jakim mają być budowane fragmenty trasy rowerowej), na terenach zurbanizowanych, nie przyczynią się do zaburzenia ich walorów krajobrazowych. Planowana inwestycja nie będzie stanowić dominanty, wręcz może stanowić nowy, atrakcyjny element aranżacji przestrzeni miejskiej. Nawet w sytuacji konieczności dokonania wycinki zieleni w pewnym zakresie, szczegółowe projektowanie trasy rowerowej może być okazją do aranżacji jej w nowym, dostosowanym kształcie. Oddziaływanie związane z wykonywaniem działań inwestycyjnych będą miały charakter krótkotrwały, ograniczony jedynie do czasu oraz miejsca prowadzenia prac. Minimalizacja oddziaływań na terenie zabudowanym, z uwagi na możliwość sąsiadowania z terenami podlegającymi ochronie akustycznej, powinna polegać głównie na organizacji prac jedynie w porze dziennej (od godz. 6 – 22) oraz stosowaniu sprzętu budowlanego przede wszystkim sprawnego technicznie, o charakterystykach przedstawiających jak najniższe poziomy emisji zanieczyszczeń oraz mocy akustycznej. W przypadku stwierdzenia konieczności dokonania wycinki drzew niezbędnym będzie dokonanie inwentaryzacji przyrodniczej pod kątem występowania drzew dziuplastych, stanowisk lęgowych przedstawicieli gatunków chronionych. Wycinka powinna być ograniczona do niezbędnego minimum . Zaleca się, aby prace te były prowadzone poza sezonem lęgowym ptaków, tj. od 15 października do 1 marca, co pozwoli na uniknięcie ryzyka zniszczenia zamieszkałych gniazd ptasich i pozwoli gatunkom się przystosować do nowych warunków. Przewidywane typy konstrukcji nawierzchni możliwe do zastosowania 11 na terenach zurbanizowanych, przy uwzględnieniu lokalnych uwarunkowań to: Typ 1 - podstawowa sieć rowerowa (drogi główne i pozostałe): • warstwa ścieralna z mieszanek mineralno-asfaltowych grysowych o grubości po zagęszczeniu - 4 cm • podbudowa stabilizowana mechanicznie o grubości po zagęszczeniu - 15 cm z kruszywa naturalnego lub łamanego • warstwa odsączająca o grubości warstwy po zagęszczeniu - 10 cm dla gruntów o grupie nośności G1. Dla gruntów gorszych klas należy zastosować warstwę ulepszonego podłoża o grubości zabezpieczającej przed przemarzaniem konstrukcji • krawężnik betonowy 15x30x100 lub obrzeże betonowe 8x25x100 na ławie betonowej (w uzasadnionych przypadkach - z oporem) jako obramowanie drogi rowerowej. Typ 2 - podstawowa sieć rowerowa (drogi główne i pozostałe): 11 • warstwa ścieralna z betonu asfaltowego o nieciągłym uziarnieniu 0/6 o grubości po zagęszczeniu 4 cm • podbudowa stabilizowana mechanicznie o grubości po zagęszczeniu - 15 cm z kruszywa naturalnego lub łamanego na podstawie opracowania „Standardy dla Trasy rowerowej realizowanej w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej” dr inż. Tadeusz Kopta, Kraków, styczeń 2010 23/53 • warstwa odsączająca o grubości warstwy po zagęszczeniu - 10 cm dla gruntów klasy G1. Dla gruntów gorszych klas należy zastosować warstwę ulepszonego podłoża o grubości zabezpieczającej przed przemarzaniem konstrukcji • krawężnik betonowy 15x30x100 lub obrzeże betonowe 8x25x100 na ławie betonowej (w uzasadnionych przypadkach - z oporem) jako obramowanie drogi rowerowej. Typ 3 - podstawowa sieć rowerowa (drogi główne i pozostałe): • warstwa ścieralna z mastyksu grysowego o nieciągłym uziarnieniu 0/4 o grubości po zagęszczeniu - 4 cm • podbudowa stabilizowana mechanicznie o grubości po zagęszczeniu - 15 cm z kruszywa naturalnego lub łamanego • warstwa odsączająca o grubości warstwy po zagęszczeniu - 10 cm dla gruntów o grupie nośności G1. Dla gruntów gorszych klas należy zastosować warstwę ulepszonego podłoża o grubości zabezpieczającej przed przemarzaniem konstrukcji • krawężnik betonowy 15x30x100 lub obrzeże betonowe 8x25x100 na ławie betonowej (w uzasadnionych przypadkach - z oporem) jako obramowanie drogi rowerowej. Typ 4 – miejsca szczególne (przejazdy przez skrzyżowania lub przez jezdnie dróg publicznych): • warstwa ścieralna z betonu asfaltowego w kolorze czerwonym o nieciągłym uziarnieniu 0/6 o grubości po zagęszczeniu - 4 cm • podbudowa uzależniona od konstrukcji drogi, z którą krzyżuje się droga rowerowa. Typ 5 – miejsca szczególne (przejazdy przez skrzyżowania lub przez jezdnie dróg publicznych): • warstwa ścieralna z mastyksu grysowego koloru czerwonego o nieciągłym uziarnieniu 0/4 o grubości po zagęszczeniu - 4 cm • podbudowa uzależniona od konstrukcji drogi, z którą krzyżuje się droga rowerowa. Typ 6 – miejsca zabytkowe związane z wymaganiami konserwatorskimi: • betonowa kostka brukowa gr.8 cm nie fazowana na podsypce cementowo – piaskowej o grubości 3 cm • podbudowa stabilizowana mechanicznie o grubości po zagęszczeniu - 15 cm z kruszywa naturalnego lub łamanego • warstwa odsączająca o grubości warstwy po zagęszczeniu - 10 cm dla gruntów klasy G1. Dla gruntów gorszych klas należy zastosować warstwę ulepszonego podłoża o grubości zabezpieczającej przed przemarzaniem konstrukcji. Typ 7 – mosty i wiadukty: • B. Na obiektach inżynierskich dopuszcza się wykonanie nawierzchni w postaci izolacjo-nawierzchni o dużej szorstkości stosowanej na kapach chodnikowych, układanej na podłożu z betonu cementowego (polimerbetonu) lub stalowym. Tereny zamiejskie Planowana Trasa rowerowa, z uwagi na jej prowadzenie w przeważającej części po istniejących drogach oraz brak rozwiązań powodujących powstawanie bariery ekologiczne, które mogą zaburzać szlaki 24/53 migracyjne, wymianę puli genowej pomiędzy populacjami oraz ograniczać przestrzeń życiową (nie planuje się wygrodzenia trasy, wysokich nasypów lub wykopów o stromych stokach) , nie będzie miało wpływu na naruszanie integralności przecinanych obszarów, jak również nie wpłynie na zaburzenie spójności całej sieci. Ruch rowerowy, nawet jako dodatkowa składowa ruch na istniejącej drodze (w sytuacji gdy jest on prowadzony na zasadach ogólnych lub w formie wydzielonego pasa), nie będzie zaburzać możliwości migracyjnych występujących korytarzy i szlaków różnych gatunków. Nie występuje również ryzyko istotnego wzrostu śmiertelności osobników przekraczających ciągi komunikacyjne. Specyfika i charakter planowanej inwestycji (szczegółowy opis w dalszej części rozdziału) powodują, że jej realizacja nie wiąże się z dużym nakładem robót i prac wykonawczych. Na odcinkach o dużym natężeniu ruchu, na których konieczne jest wydzielenie z jezdni ruchu rowerowego, konieczne będzie dokonywanie pewnych prac związanych z poszerzeniem pasa drogowego oraz wykonywaniem nawierzchni szczelnych. Może to powodować występowanie okresowych, negatywnych oddziaływań, związanych głównie z emisją hałasu. Nie będzie to jednak stanowić istotnego zagrożenia zarówno dla populacji gatunków będących przedmiotem ochrony, jaki i dla stanu siedlisk cennych przyrodniczo. Wyjątek stanowić może konieczność prowadzenia ścieżki rowerowej po całkowicie nowym śladzie, poza obrębem pasa drogowego – takie rozwiązanie może prowadzić do zniszczenia siedlisk, a tym samym ograniczenia przestrzeni życiowej przedstawicieli flory i fauny. Byłby to wpływ jedynie krótkookresowy – brak efektu bariery ekologicznej pozwoli osobnikom na migracje w celu znalezienia nowych obszarów bytowania, Niemniej jednak wydaje się zasadnym odejście, lub ograniczenie do minimum wszelkich działań inwestycyjnych (budowa ścieżki w nowym przebiegu) obszarach sieci Natura 2000 (jak również innych obszarach chronionych rangi parków narodowych i rezerwatów). Wszelkie ewentualne działania (w razie stwierdzenia ich konieczności na kolejnym etapie opracowania) powinny być poprzedzone szczegółową analizą przyjętych rozwiązań projektowych w odniesieniu do rozpoznanych w danym miejscu, warunków przyrodniczych. Trasy rowerowe w terenach zamiejskich, z uwagi na funkcje rekreacyjne powinny gwarantować bezpieczną i komfortową jazdę na rowerze nawet najsłabszym rowerzystom. Dlatego szczególnie ważnym jest zapewnienie wysokiego standardu równości nawierzchni. Przyjęto na podstawie opracowania „Standardy dla Trasy rowerowej realizowanej w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej” (dr inż. Tadeusz Kopta, Kraków, styczeń 2010 r.), że nawierzchnia na co najmniej 80% długości każdego odcinka Trasy powinna być asfaltowa albo podobna dobrej jakości, co jest szczególnie istotne na wzniesieniach. Możliwe typy takich konstrukcji nawierzchni zostały omówione w poprzednim rozdziale. Na pozostałych 20% odcinków Trasy przyjęto możliwość stosowania nawierzchni: • gruntowej – naturalnej • z mieszanki optymalnej • tłuczniowo – klińcowej. Istotnym warunkiem jest zapewnienie nawierzchni naturalnej odpowiednio zagęszczonej dla uzyskania niezbędnej równości. Konieczne jest też, aby całość Trasy podlegała bieżącemu monitoringowi i konserwacji. Nie dopuszczalnym jest pozostawienie jakichkolwiek: nierówności, dziur, błota, piasku, kolein utrudniających jazdę i zmuszających rowerzystę do schodzenia z roweru. Przyjmuje się, że stosowanie takich nawierzchni może być rozpatrywane z uwagi na szczególny charakter okolicy (np. park, las, obszar chroniony) oraz przewidywanym wyłącznie sezonowym lub weekendowym wykorzystaniem jako Trasa rekreacyjna. Nawierzchnie z kruszywa należy ustabilizować, powinna składać się z warstw dobrze zaklinowanego klińca lub tłucznia. 25/53 W związku z realizacją w terenie założeń co do wymogów konstrukcji nawierzchni, oraz wspomnianym szacowanym udziałem ok. 25% całkowicie nowo budowanych tras rowerowych, etap budowy ścieżek rowerowych na terenach zamiejskich wiązać się będzie z: • zajęciem pasa terenu (możliwa konieczność dokonania wycinki drzew i krzewów.) • koniecznością odhumusowania i zdjęcia wierzchnich warstw gruntu • wyprofilowaniem terenu • ułożeniem warstw konstrukcyjnych dla przyjętych nawierzchni • wykonaniem oznakowania. W przypadku konieczności zajęcia dodatkowego terenuna terenach chronionych, może zostać narzucony inwestorowi obowiązek przeprowadzenia procedury oceny oddziaływania na środowisko (lub oceny oddziaływania na obszar Natura 2000), w ramach której będzie musiała być wykonana inwentaryzacja przyrodnicza, mająca na celu wyeliminowanie możliwości zniszczenia stanowisk gatunków chronionych oraz określenie (w razie takiej konieczności) zakresu działań minimalizujących jakie powinny być podjęte przed i w trakcie prowadzenia prac (np. konieczność przeniesienia roślin chronionych). Pomimo, że trasa rowerowa będzie elementem infrastruktury komunikacyjnej, to stanowić będzie harmonijny element w terenach, przez które przebiega, gdyż dominuje tam typowy krajobraz kulturowy. Ważnym jest, aby elementy dodatkowe, jak oznakowanie, miejsca obsługi itp. były dostosowane do warunków w których będą się znajdować (np. wykonanie znaków z elementów drewnianych na terenie leśnym, zamiast stalowych słupków). Wykonanie inwentaryzacji przyrodniczej również pod kątem występowania drzew dziuplastych, stanowisk lęgowych przedstawicieli ptaków chronionych, pozwoli określić ryzyko związane z ewentualna koniecznością dokonania wycinki drzew i krzewów. Zaleca się, aby prace te były prowadzone poza sezonem lęgowym ptaków, tj. od 15 października do 1 marca, co pozwoli na uniknięcie ryzyka zniszczenia zamieszkałych gniazd ptasich i pozwoli gatunkom przystosować się do nowych warunków. W ramach prac budowlanych, konieczne będzie użycie ciężkiego sprzętu, którego praca generować będzie negatywne oddziaływania związane z emisją zanieczyszczeń, ponadnormatywnej energii akustycznej, wibracji. Oddziaływanie te będą miały charakter krótkotrwały, ograniczony jedynie do czasu oraz miejsca prowadzenia prac. Z uwagi na występującą na terenach zamiejskich zabudowy rozproszonej, istnieje ryzyko prowadzenia prac w pobliżu terenów podlegających ochronie akustycznej, prac powinny być prowadzone jedynie w porze dziennej (od godz. 6 – 22). Koniecznym jest też stosowaniu sprzętu budowlanego przede wszystkim sprawnego technicznie, o charakterystykach przedstawiających jak najniższe poziomy emisji zanieczyszczeń oraz mocy akustycznej. W przypadku prac budowlanych na terenie zamiejskim istotnym jest lokowanie tymczasowych baz materiałowych oraz zapleczy technicznych poza granicami obszarów chronionych, dolinami rzecznymi czy też terenami zagrożonymi podtopieniami. Przyjmuje się, że w większości szlak rowerowy będzie wykorzystywał istniejące drogi i dukty leśne, stąd zakres prac inwestycyjnych będzie głównie związany z remontem i dostosowaniem. Dla 20% odcinków Trasy w obszarze zamiejskim można stosować między innymi poniższe typy konstrukcji nawierzchni: Typ 1 – budowa nowej nawierzchni • warstwa górna o grubości co najmniej 7 cm z tłucznia wałowanego 31.5 mm zaklinowanego klińcem 4/20 i kruszywem drobnym 2/4 mm; 26/53 • podbudowa stabilizowana mechanicznie o grubości po zagęszczeniu 20 cm z kruszywa naturalnego lub łamanego. Typ 2 - przebudowa istniejącej nawierzchni gruntowej lub zniszczonej tłuczniowej Przebudowa polega na oczyszczeniu z błota, wyprofilowaniu (łącznie z wypełnieniem ubytków) i zagęszczeniu podłoża, wykonaniu dolnej warstwy ze żwiru 2/63 mm (wskaźnik piaskowy WP>40) grubości 15 cm po zagęszczeniu oraz nawierzchni tłuczniowej z tłucznia kamiennego 31.5/63 mm zaklinowanego klińcem 4/20 i kruszywem drobnym 2/4 mm, całkowita grubość nowej nawierzchni wynosi w tym przypadku 15+12 cm = 27 cm po zagęszczeniu. • warstwa górna, tłuczeń kamienny, grubość12 cm • warstwa dolna, podbudowa ze żwiru, grubość 15 cm • podłoże oczyszczone z błota, przerostów trawą, wyprofilowane i zagęszczone. Typ 3 - naprawa uszkodzeń istniejącej nawierzchni tłuczniowej Naprawa polega na oczyszczeniu istniejącej nawierzchni z błota, wyrównaniu ubytków, wybojów i kolein w istniejącej nawierzchni tłuczniowej kruszywem nie sortowanym 0/31.5 mm przy średniej grubości wyrównania 10 cm, oraz ułożeniu górnej warstwy nawierzchni tłuczniowej z tłucznia kamiennego 31.5/63 mm klinowanego klińcem 4/20 mm i kruszywem drobnym 2/4 mm, grubość nawierzchni tłuczniowej wynosi 12 cm po zagęszczeniu, grubość nowych warstw 10+12 cm = 22 cm. 3. • warstwa górna, tłuczeń kamienny, grubość 12 cm • warstwa dolna, wyrównanie istniejącej nawierzchni kruszywem nie sortowanym, grubość 10 cm. Podsumowanie Wstępna analiza potencjalnych możliwości oddziaływania na środowisko przyrodnicze wskazuje, że rozwiązanie przebiegu Trasy rowerowej (zarówno trasy głównej jak i obejść) nie stanowi zagrożenia zarówno dla wartości przyrodniczych terenów objętych formami ochrony przyrody.. Wynika to bądź z przewidywanego braku występowania potencjalnych negatywnych oddziaływań znacząco wpływających na środowisko, oraz z istnienia możliwości technicznych i organizacyjnych zabezpieczających przed skutkami prac realizacyjnych. W przypadku przebiegu Trasy po drogach polnych i leśnych, leżących w obszarach Natura 2000, należy w jak największym stopniu nie modyfikować ich nawierzchni, prowadzić jedynie niewielkie pracy wyrównujące, ewentualne zagęszczanie każdorazowo rozważać w okresie poza lęgowym, w celu minimalizacji ryzyka płoszenia gatunków ptaków. Należy również do minimum ograniczyć wprowadzanie obcych elementów, głównie znaków, tablic informacyjnych. Na obszarach pozamiejskich sugeruje się zrezygnować z oświetlenia, aby nie przyczyniać się do powstania efektu bariery na szlakach migracyjnych zwierząt. Korzystnym jest prowadzenie przebiegu na terenie obszarów chronionych, gdyż otwiera to je na zorganizowaną turystykę z wykorzystaniem środków transportu nie emitujących zanieczyszczeń i nie generujących oddziaływania akustycznego. Z uwagi na rekreacyjny i turystyczny charakter ruchu rowerowego na terenach pozamiejskich prowadzenie Trasy rowerowej korzystne jest po drogach lokalnych, atrakcyjnych pod względem krajobrazowym, z mniejszym natężeniem ruchu. Prowadzenie Trasy rowerowej po drogach o niskim natężeniu ruchu wiąże się ze znacznie mniejszym zakresem ewentualnych 27/53 koniecznych działań inwestycyjnych (w przypadku dróg o natężeniu do 3000 p/d działania sprowadzają się w większości do działań organizacyjnych ruchu – wynika to z założeń). W wyniku przeprowadzonych analiz, z punktu widzenia przyrodniczo-krajobrazowego, Wykonawca rekomenduje następujący przebieg trasy rowerowej w województwie lubelskim: • Od punktu styku z województwem podlaskim, na odcinku od km 0+000 do 8+000 wzdłuż trasy głównej • Następnie wzdłuż obejścia AA od jego początku do km3+600 następnie obejściem A od km 2+100 do jego końca , w kolejnej części obejściem B do jego końca w km 7+911. Na odcinku od końca obejścia B wzdłuż trasy głównej do początku obejścia C (km 34+400 – 36+000 trasy głównej) nastepnie obejściem C oraz od jego końca (w km trasy głównej 38+950) do km 63+100 wzdłuż przebiegu trasy głównej. Następnie wzdłuż obejścia AC, aż do jego końca w km 67+500 trasy głównej. • Na odcinku 67+500 do 80+500 przebieg po trasie głównej, następnie wzdłuż wariantu E do jego końca w km 86+500 trasy głównej • Od km 86+500 do km 96+000 przebieg wzdłuż trasy głównej, następnie zgodnie z obejściami F, AG oraz G (do jego końca w km 105+40 • Na odcinku od km trasy głównej 105+400 przebieg obejściem AH aż do jego końca ww Włodawie. • Od km 112+200 trasy głównej przebieg według wariantu H, następnie od km 128,15 trasą główną do km 148,20, obejściem I, a od km 153 trasą główną do km 167+000 • kolejny odcinek prowadzi wzdłuż obejścia J, następnie trasą główną w kierunku centrum miasta Chełm, w dalszej części obejściem K aż do km 178+300 • Na odcinku od km 178+300 do km 191+000 przebieg wzdłuż trasy głównej. • Od km 191+100 przebieg wzdłuż obejścia AK, następnie trasą główną do km 194+700 a na kolejnym odcinku obejściem AL. do km 196+400 • Od km 196+400 przebieg wzdłuż obejścia L do miasta Krasnystaw i jego końca w km 205+400 • Od km 205+400 przebieg wzdłuż obejścia AJ, następnie obejściem M, aż do km 217+300. Od tego punktu przebieg wzdłuż trasy głównej do km 231+300 • Na odcinku 231+300 do 239+800 trasy głównej przebieg zarówno wzdłuż trasy głównej jak i obejścia N, który stworzy pierścień wokół zbiornika Nielisz. • Od km 239+800 do km 259+000 przebieg wzdłuż trasy głównej • Na odcinku pomiędzy km 259+000 a 275+500 trasy głównej przebieg wzdłuż obejścia O • Od km 275+500 do km 284+000 przebieg wzdłuż wariantu R, następnie zgodnie z obejściem S aż do km 291+000 • Na odcinku od km 291+000 do 299+400 przebieg wzdłuż trasy głównej aż do punktu styku z województwem podkarpackim. Rekomendowany przebieg trasy przecina bądź biegnie wzdłuż pięciu Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków co stanowi blisko 60% całej Trasy (w najdłuższej części są to Dolina Dolnego i Środkowego Bugu). W przypadku Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk, gdzie na całej długości rekomendowanego przebiegu jest to ok. 35% długości (w największej części jest to Ostoja Nadbużańska, 28/53 Roztocze Środkowe oraz Uroczyska Puszczy Solskiej) . Dodatkowo wariant rekomendowany przechodzi przez obszary Roztoczańskiego Parku Narodowego oraz obszary Parków Krajobrazowych i Rezerwatów. Pełne zestawienie przebiegu Trasy głównej i obejść po terenach objętych obszarowymi formami ochrony przyrody wraz z nazwą obszaru, długością i kategorią drogi po jakiej biegnie Trasa znajduje się w załączniku nr 2. Trasa rekomendowana w większej części biegnie wzdłuż obszarów użytkowanych rolnie, pól i łąk (duża część to obszary w najbliższym sąsiedztwie rzek Bug i Wieprz), największe kompleksy leśne znajdują się na południe od miasta Włodawa oraz na południe od miasta Zwierzyniec (obszary leśne to ok. 25% długości trasy). Rzeźba terenu jest zróżnicowana. W północnej części województwa lubelskiego Trasa biegnie przez obszary nizinne Polesia Lubelskiego, w zdecydowanej mierze wzdłuż doliny Bugu. W środkowej części (okolice miasta Chełm) rekomendowana Trasa przecina obszary Polesia Wołyńskiego, gdzie zróżnicowanie rzeźby terenu staje się wyraźniejsze. W okolicach miasta Krasnystaw rozpoczyna się obszar Wyżyny Lubelskiej. Dzięki poprowadzeniu Trasy wzdłuż doliny Wieprzu od km 205 do km 260 udało się uniknąć znaczących przewyższeń Wyżyny Lubelskiej jak i Roztocza (okolice Szczebrzeszyna oraz Zwierzyńca). Różnica wysokości dla woj. lubelskiego wynosi od 120m npm do 290m npm. Na odcinku blisko 150km Trasa biegnie wzdłuż doliny rzeki Bug oraz w południowej części województwa na docinku ok. 55km wzdłuż doliny rzeki Wieprz. Szczegółowy obraz ukształtowania terenu prezentują profile podłużne, które stanowią (załącznik nr I_5 Profile) oraz mapy spadków (załącznik I_4 Spadki). Rekomendacja przebiegu Trasy pod względem uwarunkowań przyrodniczo-krajobrazowych zobrazowana została na rysunku nr 1 (Rys 1 – rekomendacja przebiegu Trasy rowerowej w woj. lubelskim). 29/53 Załącznik 1. Zestawienie wystąpień o informacje niezbędne do analizy środowiskowej Lp. Komponent Organ administracji Prośba o udzielenie informacji w zakresie: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Lublinie Urząd Gminy Janów Podlaski, Urząd Gminy Konstantynów, Urząd Gminy Rokitno, Urząd Gminy Terespol, Urząd Miasta Terespol, Urząd Gminy w Kodniu, Urząd Miasta Sławatycze, Urząd Gminy Hanna, Włodawa, Włodawa nieruchomych) znajdujących się wzdłuż Miasto, Urząd Gminy Wola korytarza projektowanej trasy rowerowej, Uhruska, Urząd Gminy Ruda 1 • obiektów i zespołów zabytkowych (zabytków • stanowisk archeologicznych (zabytków Zabytki Huta, Urząd Gminy Chełm, archeologicznych) znajdujących się wzdłuż i stanowiska Urząd Miasta Chełm, Urząd korytarza projektowanej trasy rowerowej, archeologiczne Gminy Siennica Różana, • innych obiektów lub obszarów Urząd Gminy Krasnystaw, o szczególnych walorach kulturowych Urząd Miasta Krasnystaw, znajdujących się wzdłuż korytarza Urząd Miasta Izbica, Urząd projektowanej trasy rowerowej, Gminy Nielisz, Urząd Gminy Sułów, Urząd Gminy Szczebrzeszyn, Urząd Miasta Szczebrzeszyn, Urząd Miasta i Gminy Zwierzyniec, Urząd Gminy w Tereszpolu, Urząd Miasta i Gminy Józefów, Urząd Gminy Łukowa, Urząd Gminy Obsza, Urząd Gminy Susiec 30/53 Lp. Komponent Organ administracji Prośba o udzielenie informacji w zakresie: Urząd Gminy Janów Podlaski, Urząd Gminy Konstantynów, Urząd Gminy Rokitno, Urząd Gminy Terespol, Urząd Miasta Terespol, Urząd Gminy w Kodniu, Urząd Miasta Sławatycze, Urząd Gminy Hanna, Włodawa, Włodawa Miasto, Urząd Gminy Wola Uhruska, Urząd Gminy Ruda Huta, Urząd Gminy Chełm, Urząd Miasta Chełm, Urząd 2 Przyroda Gminy Siennica Różana, Urząd Gminy Krasnystaw, Urząd Miasta Krasnystaw, Urząd Miasta Izbica, Urząd Gminy Nielisz, Urząd Gminy Sułów, Urząd Gminy Szczebrzeszyn, Urząd Miasta Szczebrzeszyn, Urząd Miasta i Gminy Zwierzyniec, Urząd Gminy w Tereszpolu, Urząd Miasta • miejsc występowania szczególnie cennych siedlisk przyrodniczych znajdujących się wzdłuż korytarza projektowanej trasy rowerowej, • miejsc występowania szczególnie cennych siedlisk zwierząt znajdujących się wzdłuż korytarza projektowanej trasy rowerowej, • Obszarów chronionych pod względem przyrodniczym: o Parków krajobrazowych o Obszarów chronionego krajobrazu o Pomników przyrody ożywionej i nieożywionej o Stanowisk dokumentacyjnych o Użytków ekologicznych o Zespołów przyrodniczo - krajobrazowych o Lasów chronionych znajdujących się wzdłuż korytarza projektowanej trasy rowerowej, i Gminy Józefów, Urząd Gminy Łukowa, Urząd Gminy Obsza, Urząd Gminy Susie 31/53 Załącznik 2 Przebieg Tras rowerowych po terenach objętych obszarowymi formami ochrony przyrody Tabela 1 Przebieg projektowanej Trasy rowerowej, Trasa główna po drogach publicznych na obszarach objętych ochroną . Trasa główna Forma ochrony Nazwa obszaru PN Roztoczański PN km pocz km koniec Długość [m] Klasa drogi 262+146 268+738 6 592 powiatowa suma Podlaski Przełom Bugu 6,59 km 0+000 7+514 7514 inna 14+271 37+584 22313 wojewódzka suma Chełmski Park Krajobrazowy 162+025 166+093 29,82 km 4068 suma powiatowa 4,07 km PK Szczebrzeszyński PK Puszczy Solskiej 247+341 254+983 7642 suma 7,64 km 282+933 286+247 3 314 powiatowa 292+890 299+389 6499 inna suma Dolina Dolnego Bugu PLB140001 9,81 km 0+000 0+790 790 inna 0+790 9+985 9195 powiatowa 9+985 35+826 25841 wojewódzka 25+744 28+551 2807 wojewódzka suma OSO Dolina Środkowego Bugu PLB060003 powiatowa 38,63 km 49+468 63+800 14332 powiatowa 63+800 67+125 3325 wojewódzka 67+507 67+948 441 wojewódzka 70+461 82+965 12504 wojewódzka 84+609 85+026 417 wojewódzka 86+155 86+195 40 wojewódzka 88+000 95+554 7554 wojewódzka 98+686 109+807 11121 wojewódzka 113+210 114+127 917 wojewódzka 114+904 115+439 535 wojewódzka 115+930 139+054 23124 wojewódzka 139+054 143+514 4460 wojewódzka 32/53 Forma ochrony Trasa główna Nazwa obszaru km pocz km koniec Długość [m] Klasa drogi 145+681 148+191 2510 wojewódzka suma Ostoja Nieliska PLB060020 81,28 km 233+000 233+064 64 powiatowa 235+065 238+712 3647 powiatowa suma Roztocze PLB060012 3,71 km 258+722 270+900 12178 powiatowa 270+900 282+783 11883 wojewódzka suma Puszcza Solska PLB060008 Ostoja Nadbużańska PLH140011 282+783 299+389 24,06 km 16606 suma 16,60 km 0 569 569 inna 955 2080 1125 powiatowa 3+651 6+757 3106 powiatowa 14+021 20+015 5994 wojewódzka 21+442 21+859 417 wojewódzka 22+883 24+710 1827 wojewódzka 25+757 28+399 2642 wojewódzka 30+103 31+550 14+470 wojewódzka 33+352 35+621 2269 wojewódzka suma Poleska Dolina Bugu PLH060032 93+399 Poleska Dolina Bugu PLH060032 95+550 17,95 km 2151 suma SOO Lasy Sobiborskie PLH060043 124+728 129+419 4691 suma 4691 133+455 134+108 653 wojewódzka 137+571 139+163 1592 wojewódzka wojewódzka 2,24 km 163+524 163+678 154 powiatowa 164+783 165+153 370 powiatowa suma Izbicki Przełom Wieprza PLH060030 wojewódzka 2,15 km suma Torfowiska Chełmskie PLH060023 powiatowa 209+000 211+256 0,52 km 2256 powiatowa 33/53 Forma ochrony Trasa główna Nazwa obszaru km pocz km koniec Długość [m] Klasa drogi 219+156 221+336 2180 powiatowa 223+080 223+627 547 powiatowa suma Roztocze Środkowe PLH060017 4,98 km 259+850 262+140 2290 powiatowa 262+140 268+678 6538 powiatowa suma Uroczyska Puszczy Solskiej PLH060034 8,82 km 283+177 283+316 139 powiatowa 293+633 296+040 2407 powiatowa suma 2,54 km 34/53 Tabela 2 Przebieg projektowanej Trasy rowerowej - obejścia Trasy głównej po drogach publicznych na obszarach objętych ochroną. Forma ochrony PN Obejścia Trasy głównej Nazwa obszaru Roztoczański PN km pocz km koniec Długość [m] O1+106 O3+483 2377 O 4+973 O 11+560 6587 suma A1+278 Podlaski Przełom Bugu A2+200 Chełmski 922 Szczebrzeszyński Puszczy Solskiej A8+000 5800 inna A8+000 A18+370 10370 powiatowa A18+370 A20+799 2429 Gminna AA0+000 AA1+000 1000 Gminna AA1+000 AA3+600 2+600 inna B 0+000 B2+500 2500 powiatowe B2+500 B6+670 4170 gminna B6+670 B7+977 1307 inna AB0+000 AB1+100 1100 inna AB1+100 AB10+300 9200 powiatowa C 0+000 C 0+870 720 gminna 51,26 km AI19+500 AI26+200 6700 wojewódzka AI33+300 AI37+500 4200 powiatowa L3+256 L8+068 10,9 km 4812 suma Ł0+000 Ł1+787 Szwajcaria Podlaska powiatowa 4,81 km 1787 suma gminna 1,78 km R 1+959 R 5+119 3160 inna S 0+000 S 8+500 500 inna S 8+500 S 18+635 18135 powiatowa T 0+086 T 2+697 2611 powiatowa T 10 +142 T 10 +433 291 powiatowa suma Rezerwat powiatowa A2+200 suma Skierbieszowski powiatowa 8,96 km suma PK Klasa drogi B 7+681 B 7+965 24,69 km 284 inna 35/53 Forma ochrony Obejścia Trasy głównej Nazwa obszaru km pocz km koniec Długość [m] suma Dolina Dolnego Bugu PLB140001 0,28 km A 0+145 A 2+150 2050 powiatowa A 2+150 A 7+990 7840 inna A 7+990 A 18+350 10360 powiatowa A 18++350 A 20+799 2449 gminna AA0000 AA1+000 1000 Gminna AA1+000 AA3+600 2+600 inna B 0+000 B 2+500 2500 powiatowa B 0+500 B 6+660 6160 gminna B 6+660 B 7 977 1317 powiatowa suma Dolina Środkowego Bugu PLB060003 OSO 35,97 km AC0+000 AC1+050 1050 inna AC1+050 AC4+600 3+550 gminna E0+000 E 2+200 2200 powiatowa E2+200 E3+450 1250 gminna E3+450 E4+550 1150 powiatowa E4+550 E 10+985 6435 gminna U0+000 U 0+550 550 gminna U0+550 U1+375 825 powiatowa U1+375 U 2+210 835 gminna AG0+300 AG6+000 5700 gminna G0+000 G 4+130 4130 powiatowa suma Ostoja Nieliska PLB060020 21,24 km N0+000 N1+114 1114 powiatowa N5+356 N6+694 1338 powiatowa suma Roztocze PLB060012 Klasa drogi 2,45 km Ł3+161 Ł 4+900 1739 gminna Ł4+900 Ł8+018 3118 wojewódzka O 0+000 O 0+300 300 gminna O 0+300 O 0+500 200 inna O 0+500 O 0+850 350 gminna O 0+850 O 2+740 1890 powiatowa O 2+740 O 10+150 7410 inna O10+150 O12+050 1900 gminna O12+050 O 16+700 4650 powiatowa O16+700 O 18+150 1450 inna 36/53 Forma ochrony Obejścia Trasy głównej Nazwa obszaru km pocz km koniec Długość [m] Klasa drogi O18+150 O 19+100 950 gminna O19+100 O 19+498 398 inna P 0+000 P 0+980 980 gminna R 0+000 R 0+850 850 inna R 0+850 R 1+000 150 gminna suma Puszcza Solska PLB060008 26,33 km R1+000 R5+119 4119 inna S 0+000 S 8+500 850 powiatowa S 8+500 S 19+000 10500 powiatowa T 0+000 T 2+532 2532 powiatowa T10+215 T11+050 835 powiatowa suma Ostoja Nadbużańska PLH140011 18,83 km A 3+118 A 8+000 4882 inna A 8+000 A 20+799 12799 powiatowa AA0+700 AA1+000 300 gminna AA1+000 AA3+600 2600 inna B 0+000 B 2+700 2700 powiatowa B 2+700 B 5+050 2350 gminna B 5+446 B 5+825 379 gminna B 6+686 B 7+977 1291 inna suma SOO Poleska Dolina Bugu PLH060032 27,300 km AG0+300 AG4+000 3700 gminna E 1+747 E 2+200 453 powiatowa E 2+200 E 3+204 1004 gminna suma Lasy Sobiborskie PLH060043 5,15 km AI9+200 AI9+700 500 wojewódzka AI10+900 AI11+300 400 wojewódzka H 10+687 H11+950 1263 powiatowa H 17+677 H 20+680 3003 powiatowa suma Roztocze Środkowe PLH060017 5,16 km O1+015 O3+424 2409 powiatowa O3+424 O4+962 1538 inna O4+962 O10+105 5143 inna O10+105 O10+679 574 gminna 37/53 Forma ochrony Obejścia Trasy głównej Nazwa obszaru km pocz km koniec Długość [m] suma Uroczyska Puszczy Solskiej PLH060034 Klasa drogi 9,66 km S 4+009 S 8+500 4401 inna S 8+500 S 13+206 4706 powiatowa S 13+206 S 16+384 3178 powiatowa T 1+080 T 2+715 1635 powiatowa suma 13,92 km 38/53 Załącznik 3 Formy ochrony przyrody występujące na trasie rowerowej w województwie lubelskim. 1. Roztoczański Park Narodowy Roztoczański Park Narodowy leży w środkowo-wschodniej części kraju, w województwie lubelskim. Obejmuje najcenniejsze przyrodniczo obszary Roztocza. Park utworzony został w 1974 roku na obszarze 4801 ha. Aktualna jego powierzchni wynosi 8483 ha, w tym lasy zajmują 8102 ha (95,5%). Ochroną ścisłą objęto 806 ha (9,5%). Park znajduje się w urozmaiconym krajobrazie Roztocza Środkowego w dolinie górnego Wieprza. Jest to obszar oddzielający Wyżynę Lubelską od Kotliny Sandomierskiej o zróżnicowanej budowie geologicznej. Garb Roztocza budują skały górnokredowe (opoki, gezy i margle). W strefie krawędziowej występują utwory trzeciorzędowe. Utwory czwartorzędowe cienką pokrywą zalegają w Dolinie Wieprza i Padole Zwierzyńca. Główne typy rzeźby to zrównanie wierzchowinowe, ostańce, krawędzie, padoły i doliny. W części północnej parku wśród gleb przeważają rędziny i pararędziny brunatne. Na pozostałym terenie jest większe urozmaicenie, przy czym największą powierzchnię zajmują piaszczyste gleby bielicowe właściwe. Z dużych ssaków na terenie parku występują: jelenie, sarny, dziki, wilki, rysie, lisy, kuny, borsuki. W 1979 roku reintrodukowano bobry, które zadomowiły się w dolinie rzeki Wieprz. W 1982 roku do parku sprowadzone zostały koniki polskie będące potomkami dawnych dzikich koni leśnych - tarpanów. Drobne ssaki reprezentują chronione gatunki owadożernych: ryjówka aksamitna i mała, zębiełek białawy oraz liczne gatunki nietoperzy. Żyją tu także: orzesznica, popielica, koszatka. Spośród około 190 gatunków ptaków spotykanych na terenie parku na uwagę zasługują: orlik krzykliwy, trzmielojad, bocian czarny, liczne dzięcioły (w tym rzadko występujący dzięcioł białogrzbiety), muchówka mała i białoszyja, gołąb siniak, czyż oraz pliszka górska. Gady reprezentują jaszczurki (zwinka, żyworodna i padalec - dość często odmiany turkusowej), żmija zygzakowata i zaskroniec oraz rzadko spotykany żółw błotny. Z płazów warto wymienić traszkę grzebieniastą, rzekotkę drzewną, grzebiuszkę ziemną, ropuchę zieloną i kumaka nizinnego oraz żabę śmieszkę. Interesująca jest także fauna bezkręgowców parku, a szczególnie świat owadów, spośród których tylko samych chrząszczy jest ponad 2000 gatunków. Kompleksy leśne parku podzielone są licznymi, głęboko wcinającymi się enklawami i półenklawami gruntów nieleśnych, których łączna powierzchnia przekracza 600 ha. Grunty te w połączeniu z obszarami zajętymi przez fragmenty lasów państwowych i prywatnych powodują silne rozczłonkowanie terenu parku oraz znacznie utrudniają prowadzenie skutecznej ochrony. Przez park przebiegają 2 linie kolejowe i 5 odcinków dróg publicznych, stanowiących istotne zagrożenie dla przyrody parku. 2. Sobiborski Park Krajobrazowy Sobiborski Park Krajobrazowy powstał w 1983 roku. Zajmuje powierzchnię 11 165,78 ha. Położony jest w powiecie włodawskim, na terenie gmin: Włodawa, Hańsk i Wola Uhruska. Park otoczony jest otuliną o powierzchni 9 500 ha, która jednocześnie stanowi wschodnią część Poleskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Cechą charakterystyczną tego terenu są rozległe równiny porośnięte lasami, wśród których znajdują się śródleśne jeziora i torfowiska. Najcenniejsze fragmenty chronione są w postaci sześciu rezerwatów przyrody. Jest to ostoja żółwia błotnego o randze europejskiej. Duże walory przyrodnicze tego terenu wpłynęły na uznanie go za ostoję przyrody o znaczeniu międzynarodowym pod nazwą Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie (na terenie parku leżą trzy ostoje częściowe Żółwiowe Błota, Lasy Sobiborskie, Jeziora Brudno i Płotycze). Obszar Sobiborskiego PK to teren realizacji ważnych programów czynnej ochrony przyrody. Programy te 39/53 dotyczą renaturalizacji ekosystemów wodno-torfowiskowych na terenie parku, zachowania siedlisk rzadkich gatunków roślin jak wierzby lapońskiej i borówkolistnej. Głównym programem jest jednak ochrona żółwia błotnego, która polega na wspomaganiu rozwoju populacji żółwia oraz ochronie jego lęgowisk. 3. Park Krajobrazowy Podlaski Przełom Bugu Park Krajobrazowy "Podlaski Przełom Bugu" obejmuje fragment doliny dolnego Bugu od Terespola do rzeki Tocznej oraz duże kompleksy leśne położone na wysoczyznach polodowcowych. Długość Parku w linii prostej wynosi 65 km, przeciętna szerokość części zachodniej, leżącej w granicach woj. mazowieckiego, wynosi 6 km, części wschodniej, położonej w woj. lubelskim i graniczącej z Białorusią, 3-5 km. Park zajmuje powierzchnię 30.904 ha, a otulina 17.131 ha. Lasy zajmują 33,4% powierzchni parku, łąki i pastwiska 21,6%, a wody powierzchniowe 2,6%. Obszar parku jest położony na terenie trzech mezoregionów (Kondracki 1998): Podlaskiego Przełomu Bugu obejmującego dolinę rzeki (północna część parku), Wysoczyznę Siedlecką (część zachodnia) oraz Równiny Łukowskiej (część wschodnia). Szerokość doliny Bugu dochodzi do 4-5 km. W granicach parku krajobrazowego mezoregion ten rozciąga się pasem o zróżnicowanej szerokości wzdłuż rzeki zajmując około 40% powierzchni parku. Długość Bugu w granicach parku wynosi 93 km, a średnia wysokość doliny rzeki około 120 m n.p.m. W dolinie Bugu występują dobrze wykształcone tarasy-zalewowy i nadzalewowy. Miejscami występują starorzeacza, wypełnione w różnym stopniu gruntami organicznymi i namułami. W wielu miejscach wzdłuż krawędzi doliny Bugu, występują tarasy kemowe o zróżnicowanej szerokości. Lokalnie występują kemy i tarasy kemowe. Wysoczyzna polodowcowa jest porozcinana dolinami mniejszych rzek i niewielkich cieków, dopływów Bugu, np. Krzny, Tocznej, Sarenki, Czyżówki, które urozmaicają rzeźbę parku. Rozdrobnienie powierzchni leśnej na obszarze parku krajobrazowego jest znaczne, co jest typowe dla krajobrazu Podlasia. W granicach parku występują trzy większe kompleksy leśne położone w jego zachodniej części Są to: uroczyska Drażniew-Ostromęczyn liczące wraz z przylegającymi lasami prywatnymi około 1600 ha, uroczysko Zabuże liczące razem z lasami koło Serpelic około 2500 ha oraz uroczysko Konstantynów zajmujące 2200 ha. Najbardziej cennymi pod względem przyrodniczym zbiorowiskami są nadrzeczne łęgi wierzbowo-topolowe. W dolinie Bugu spotykane są dosyć często, chociaż nie występują na dużych powierzchniach. Na żyznych glebach doliny Bugu występują także łęgi wiązowojesionowe, o bardzo bogatym runie. Charaktrystycznym środowiskiem doliny Bugu są starorzecza z typową roślinnością pływającą, bogate pod względem faunistycznym. Brzegi starorzeczy zasiedlają zbiorowiska szuwarowe, np. skrzyp bagiennego i oczeretu jeziornego. Mniejsze powierzchnie zajmują szuwary manny jadalnej, pałki szerokolistnej, pałki wąskolistnej, płonnika błotnego i jeżogłówki gałęzistej. Na terenie Parku Krajobrazowego "Podlaski Przełom Bugu" stwierdzono występowanie 765 gatunków roślin naczyniowych, w tym 18 gatunków roślin zarodnikowych, 5 gatunków roślin nagonasiennych oraz 742 gatunki roślin okrytonasiennych. Występują 34 gatunki drzew, 50 gatunki krzewów i krzewinek oraz 681 gatunków roślin zielnych. Z grupy roślin chronionych występuje 36 gatunków objętych ochroną ścisłą oraz 16 podlegających ochronie częściowej. Bardzo liczna jest-licząca 136 gatunków-grupa roślin rzadkich w skali kraju i regionu. Na szczególne podkreślenie zasługuje obecność takich gatunków chronionych jak: widłak wroniec Lycopodium selago, widłak spłaszczony Lycopodium complanatum , widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum, widłak goździsty Lycopodium clavatum, lepnica litewska Silene lithuanica, tojad smukły Aconitum variegatum, zawilec wielkokwiatowy Anemone sylvestris, parzydło leśne Aruncus dioicus, goryczka gorzka Gentiana amarella, zimoziół północny Linnea borealis, kosaciec syberyjski Irys sibirica, tajęża jednostronna Goodyera repens. Na obszarze parku stwierdzono występowanie 290 gatunków reprezentujących 5 gromad kręgowców: ssaki, ptaki, gady, płazy i ryby. 40/53 4. Chełmski Park Krajobrazowy Chełmski Park Krajobrazowy powstał w 1983 roku. Zajmuje powierzchnię 14 350 ha. Położony jest w powiecie chełmskim na terenie gmin: Chełm, Dorohusk, Sawin i Ruda Huta. Celem utworzenia parku była ochrona dużych kompleksów leśnych w pobliżu Żalina, Czułczyc i Sawina oraz łąk i torfowisk. Wśród zbiorowisk nieleśnych do najciekawszych należą torfowiska. Są to w większości torfowiska niskie – unikalne w skali kraju torfowiska węglanowe. Chełmski Park Krajobrazowy (ChPK) leży na granicy 2 mezoregionów: Obniżenia Dubieńskiego i Pagórów Chełmskich zaliczanych do makroregionu Polesia Wołyńskiego. W obrębie Obniżenia Dubieńskiego dominują równiny pojezierne (torfowe) oraz terasy jeziorne z okresu zlodowacenia północnopolskiego. Głównymi elementami Pagórów Chełmskich są formy pochodzenia lodowcowego (wysoczyzny morenowe 215-225 m n.p.m., pagórki morenowe) i wodnolodowcowego (równiny sandrowe, terasy kemowe). Szczególne zróżnicowanie siedliskowe parku warunkuje niezwykłe bogactwo faunistyczne. Stwierdzono tutaj gniazdowanie 152 gatunków ptaków. Należą do nich m.in.: bocian czarny, błotniak łąkowy, błotniak stawowy, orlik krzykliwy, żuraw, kulik wielki, sowa błotna, dzięcioł białogrzbiety, wodniczka (jeden z najbardziej zagrożonych gatunków ptaków w Europie), muchołówka białoszyja. W parku wystepuje także niezwykle bogata fauna motyli. Liczy ona 810 gatunków, co stanowi około 25% ogólnej fauny motyli Polski. Motyle reprezentują zarówno europejski, jak i eurosyberyjski element faunistyczny. W znacznej mierze są to gatunki typowe dla torfowisk niskich oraz zbiorowisk kserotermicznych. Na terenie Chełmskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny znajdują się cztery rezerwaty przyrody. Łącznie zajmują one powierzchnię 644,25 ha. Podzielić je można na dwie grupy, pierwsza to rezerwaty typu leśnego: Bachus i Serniawy, drugą grupę stanowią rezerwaty typu torfowiskowego: Brzeźno i Bagno Serebryskie. Spośród 11 pomników przyrody na terenie ChPK i jego otuliny to pojedyncze drzewa, grupy drzew oraz głaz narzutowy„Kamień powstańców”.3 dęby szypułkowe w Sawinie (1 , 2 , 3) sosna pospolita w Sawinie, 3 modrzewie europejskie w Stańkowie 4 dęby szypułkowe w Petryłowie (1 , 2) dąb szypułkowy w Wólce Okopskiej głaz narzutowy „Kamień powstańców” w Malinówce. 5. Skierbieszowski Park Krajobrazowy Park ten utworzony został w 1995 roku na powierzchni 35 488 ha. Obejmuje on region geograficzny wyżyny Wschodniomałopolskiej z mezoregionem Działy Grabowieckie. Leży w województwie lubelskim na terenie gmin Skierbieszów, Stary Zamość, Sitno, Grabowiec i Mięczyn, Izbica, Krasiczyn i Krasnystaw. Skierbieszowski Park Krajobrazowy obejmuje region Działów Grabowieckich jeden z najsilniej urzeźbionych fragmentów Wyżyny Lubelskiej. Głównym walorem krajobrazu jest tu pagórkowa rzeźba terenu z systemem głębokich wąwozów erozyjnych wyciętych w grubej miejscami na kilkanaście metrów warstwie lessu, pokrywającej niemal cały teren Parku. Najwyższe wzgórza wznoszą się 311 m n.p.m. i osiągają ok 100 m wysokości względnej. Pasma wzgórz na terenie Parku są rozdzielone dwiema szerokimi dolinami Wieprza, Wolicy i Wojsławki. W okolicy Stryjowa, w dolinie Wolicy, znajduje sie zespół stawów rybnych. Wśród ptaków warto wymienić rzadsze gatunki leśne: orlika krzykliwego, dzięcioła średniego oraz muchołówki małą i białoszyją, gatunki terenów otwartych dudka, ortolana i przepiórkę, sowy puszczyka, pójdźkę, płomykówkę i sowę uszatą oraz gatunki związane z nielicznymi zbiornikami wodnymi: perkoza rdzawoszyjego, perkoza i rybitwę czarną. Na terenie parku znajdują się dwa rezerwaty: rezerwat stepowy „Broczówka”, chroniący murawy oraz fragmenty lasów ze zbiorowiskami roślinności kserotermicznej, i rezerwat leśno – krajobrazowy „Głęboka Dolina”, chroniący urozmaicony krajobraz z dolinami i wąwozami porośniętymi lasami jaworowo – dębowymi z bukiem. 41/53 Na terenie Parku znajduje się kilkanaście pomników przyrody. Większość z nich to okazałe drzewa i ich zgrupowanie. Do ciekawszych należą grupa 18 modrzewi koło Krasiczyna oraz płat roślinności stepowej w Zalesiu i Czajkach. 6. Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy powstał 22 stycznia 1991 roku, ze względu na wyjątkowe walory krajobrazowe tego obszaru. Powierzchnia Parku zajmuje 20.209 ha. Park prawie w całości zajmuje wschodnią część Roztocza Zachodniego, nazywanego też lessowym. Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy swym zasięgiem obejmuje Roztocze Szczebrzeszyńskie, doliny : górnego Gorajca oraz fragmenty dolin Poru i Wieprza. Nieznaczne fragmenty obszarów południowych i południowo - zachodnich Parku znajdują się na Równinie Biłgorajskiej, z kolei w częściach północnych i północno - wschodnich leżą na terenie Padołu Zamojskiego. Park administracyjnie znajduje się w całości na terenie powiatu zamojskiego i zajmuje po części gminy: Biłgoraj, Frampol, Goraj, prawie w całości gminę Radesznica, Sułów i Szczebrzeszyn (35% powierzchni gminy). Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy jest poprzecinany wąwozami, które niewątpliwie są atrakcjami turystycznymi. Wąwozy zostały wyżłobione przez wody opadowe oraz poprzez działalność człowieka, który wycinając lasy w pozyskiwaniu nowych terenów rolniczych, nieświadomie przyśpieszał procesy erozyjne gleb. Średnie zagęszczenie wąwozów na terenie Parku wynosi 3 km/ na km2, zaś maksymalne dochodzi do 9 km/ km2, są to głębokie jak też i płytkie wąwozy. Na obrzeżach Parku koło Kawęczynka znajduje się wyjątkowy pod względem botanicznym kompleks leśny zwany ''Cetnar''. Obszar ten stanowi jeden z większych zwartych kompleksów leśnych na terenie Parku, planowane jest utworzenie rezerwatu pod nazwą ''Las Cetnar''. Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy należy do tzw. geobotanicznej strefy Roztocza. Obficie występuje tam flora zielona - są to rośliny z grupy naczyniowych i zarodnikowych, przeważnie są to okazy leśne i jest ich około 30 gatunków. Ponadto z ciekawszych roślin można wymienić takie rośliny jak : dzwonek syberyjski, pluskwica europejska, szczodrzeniec ruski, miodunka miękkowłosa, zawilec wielokwiatowy. Krzewy są przeważnie gatunkami liściastymi. Szczególnie cennymi obszarami SPK pod względem botanicznym są kompleksy leśne, przeważa w nich buczyna karpacka porastająca wąwozy i zbocza pagórków, ale na terenie SPK występują także inne gatunki liściaste takie jak np. : leszczyna, grab, buk, dąb, brzoza, jesion, wiąz, klon, lipa, wierzba, topola oraz olcha, które najczęściej rosną w pobliżu rzek. Runo leśne w niektórych istniejących kompleksach leśnych jest bardzo bogate pokrywając nawet 90% powierzchni. Rośliny, które tam rosną to m.in. : podagrycznik pospolity, marzanka wonna, miodunka ćma, gajowiec żółty, jaskier kaszubski, gwiazdnica wielkokwiatowa, turzyca orzęsiona, zawilec gajowy. Liczna jest także roślinność charakterystyczna dla borów występują np. : konwalijka dwulistna, szczawik zajęczy, kosmatka owłosiona. Jednak najcenniejszy pod względem botanicznym obszar stanowi ''Las Cetnar'' w pobliżu wsi Kawęczynek, jest jednym z większych zwartych kompleksów leśnych w SPK, rosną w nim przede wszystkim : buczyna karpacka, mniejsze ilości grabu, osiki i klonu. Na niezalesionych stokach i wzniesieniach wąwozów wyrastają murawy kserotermiczne. W SPK znajduje się 10 pomników przyrody ożywionej, gdzie najokazalszy obiekt stanowi lipa drobnolistna w Szperówce o 920 cm obwodzie pnia. Większość ptactwa 80% żyje lub ma swoje legowiska na terenie Szczebrzeszyńskiego Parku Krajobrazowego, ale wiele z tych ptaków jest związanych z polami, łąkami i osiedlami są to m.in. : gil, rycyk, siniak, płomykówka, puszczyk, krzyk, muchołówka żałobna, krogulec, kruk, brodziec krwawodzioby, dzięcioł czarny, sokół wędrowny, jastrząb oraz rzadko spotykana kląskawka, inne ptactwo to pospolite gatunki występujące w całej Polsce. Większość gatunków występujących w SPK jest pod ochroną prawa. 7. Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej położony jest na terenie Roztocza Środkowego i Równiny Biłgorajskiej. Utworzony został w 1988r. na powierzchni ok. 29 tyś. ha. Park reprezentuje nizinny typ krajobrazu. Rzeźbę terenu kształtują niewysokie wzniesienia do 320 m n.p.m., równiny, wydmy, liczne bagna i torfowiska. 42/53 Dominującym elementem są lasy, stanowią ok.85% powierzchni. Największą powierzchnię zajmują siedliska boru świeżego (ok. 43%). Lasy Parku poprzecinane są dolinami rzek, takich jak: Jeleń, Potok Łosiniecki, Niepryszka, Sopot, Szum i Tanew. Z ciekawszych roślin objętych ochroną należy wymienić: czosnek niedźwiedzi, zachyłkę Roberta, pięć gatunków widłaków, goryczkę wąskolistną, trzy gatunki rosiczek, bagno zwyczajne, kosaćca syberyjskiego, lilię złotogłów, kilka gatunków storczyków, turzycę strunową i bagienną, grążela żółtego i turówkę wonną. W zimnych i czystych wodach potoków Parku żyją dwa cenne, również dla wędkarzy gatunki ryb: pstrąg potokowy i lipień. Górne odcinki biegu strumieni przyjęto nazywać „krainą pstrąga i lipienia”. Z gromady ssaków na uwagę zasługują: 4 gatunki ryjówek, 7 gatunków nietoperzy, jeż, kret, łasica, gronostaj, wiewiórka pospolita, chomik europejski, bóbr europejski, popielica, orzesznica, żołędnica, wilk, ryś, dzik, łoś, jeleń, sarna. Coraz częstsze obserwacje rysia świadczą iż odbudowuje on swoją populację, dzięki czemu zostanie przywrócony naturalny selekcjoner populacji sarny. Na terenie Parku zanotowano 5 gatunków zagrożonych w skali globalnej: podgorzałka, kania ruda, bielik, derkacz, wodniczka. Do najbardziej charakterystycznych i jednocześnie najcenniejszych gatunków leśnych należy zaliczyć większość szponiastych: trzmielojad, kania czarna, bielik, gadożer, jastrząb, krogulec, myszołów, orlik krzykliwy, jarząbek, głuszec, cietrzew, żuraw, dzięcioł (zilonosiwy, zielony, czarny) oraz większość wróblowatych. Z gatunków widno-błotnych na uwagę zasługują. m. in. większość gatunków perkozów, bąk, bączek, wszystkie lęgowe chruściele. Obecnie Puszcza Solska jest ostoją ptasią o randze międzynarodowej. W Parku znajduje się 9 pomników przyrody ożywionej – są to pojedyńcze drzewa lub grupy drzew oraz 2 pomniki przyrody nieożywionej – źródlisko rzeki Jeleń i wodospad na rzece Jeleń. Dużą osobliwością geologiczną Parku są progi tektoniczne zwane „szumami” w rezerwacie „Nad Tanwią’. 8. Rezerwat Szwajcaria Podlaska Rezerwat "Szwajcaria Podlaska" powstał 1995 roku. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych urozmaiconych drzewostanów położonych na skarpie rzeki Bug z licznymi drzewami o charakterze pomnikowym oraz dużym udziałem roślin rzadkich i chronionych. Rezerwat położony jest w południowym końcu parku krajobrazowego. Teren rezerwatu, położony jest na zachodnim zboczu równiny denudacyjnej, która opada stromo ku wschodowi przechodząc w tarasę zalewową rzeki Bug, powstała wskutek naniesienia przeważnie piaszczystego materiału geologicznego poprzez jego wymywanie ze zbocza. Tak charakterystyczne położenie na stromym zboczu doliny spowodawało powstanie sieci głębokich wąwozów erozyjnych. Obecnie w wąwozach gęsto pokrytych drzewami i roślinnością krzewiastą proces erozji wodnej praktycznie ustał. Gleby, będące elementem środowiska silnie skolerowanym z typem siedliskowym drzewostanu, są w rezerwacie dość zróznicowane pod względem genezy ich powstania. Zdecydowanie przeważają tu gleby brunatne a jedynie w wąskim pasie przybrzeżnym oraz dolnym ramieniu starorzecza występują mady oraz czarne ziemie murszowate. Na glebach brunatnych, utworzonych z piasków gliniastych i gliny spiaszczonej powstały siedliska grądowe lasu świeżego oraz lasu mieszanego świeżego. Na madach ukształtował się łęg wierzbowo-topolowy. Czarne ziemie murszowate wytworzyły się pod łęgiem wiązowo-jesionowym. Zróżnicowane środowisko rezerwatu stanowi doskonałe miejsce dla gniazdowania licznej grupy ptaków takich jak: zimorodek ALcedo atthis , dudek Upupa epops , dzięcioł czarny Dryocopus martius , remiz Remiz pendulinus , kwiczoł Turdus pilaris , derkacz Crex crex , łabędź niemy Cygnus olor . Ponadto gniazdują tu gatunki skrajnie zagrożone wyginięciem, których liczebność gwałtownie maleje na skutek nieodwracalnych zmian w środowisku ich bytowania. Należą do nich: perkoz rdzawoszyi Podiceps griesegena , bączek Ixobrychus minutus , krwawodzób Tringa totanus , sieweczka rzeczna Charadrius dubius , rybitwa zwyczajna Sterna hirundo , rybitwa białoczelna Sterna albifrons , kraska Coracias garrulus 43/53 9. Rezerwat „Jezioro Orchowe” Rezerwat wodno-torfowiskowy utworzony w 1996 roku w celu ochrony zbiorowisk wodno-torfowiskowych z unikalną florą naczyniową. Przedmiotem ochrony jest stale podtapiane, wydłużone torfowisko wraz z dystroficznym jeziorem Orchowe (8,42 ha). W rezultacie dominują torfowiska przejściowe, ich strefę okrajkową zajmują olsy lub zbiorowiska zaroślowe. Na torfowiskach występuje wiele ciekawych gatunków roślin (wirzba borówkolistna i lapońska, brzoza niska, trzy gatunki rosiczek). Od strony północnej z rezerwatem sąsiadują ubogie siedliska borów suchych z ciekawym runem porostowym. Powierzchnia rezerwatu wynosi 58,23 ha. 10. Rezerwat „Magazyn” Rezerwat Magazyn został utworzony w 1996 r., zajmuje powierzchnię 51,98 ha. Przedmiotem ochrony jest rozległe bagno ze stagnującą wodą i bogatą roślinnością torfowiskową oraz występujący tu bór sosnowoświerkowy. Występuje tu żółw błotny, strzebla błotna, żuraw. Kępiasta struktura zbiorowisk turzycowych i wkomponowane w niej konary uschniętych drzew decydują o jego walorach krajobrazowych. 11. Rezerwat „Trzy Jeziora” Rezerwat torfowiskowy o pow. 749,24 ha, utworzono w 1996 r.; w granicach rezerwatu znajdują się tylko dwa jeziora: Płotycze i Brudno, lecz razem z J. Brudzieniec stanowią one jeden system hydrologiczny; jeziora otoczone są i połączone ze sobą rozległymi torfowiskami niskimi z płatami torfowisk wysokich i przejściowych. Jest to jeden z największych rezerwatów w województwie chełmskim i zajmuje powierzchnię 749,24 ha. Położony jest w południowo-wschodniej części Sobiborskiego Parku Krajobrazowego w pobliżu wsi: Zbereże i Stulno. Od strony północno-zachodniej przylega do innego rezerwatu wodno-torfowiskowego pn. "Jezioro Brudzieniec". W granicach rezerwatu znajdują się tylko dwa jeziora: Płotycze o powierzchni 21 ha i Brudno o pow. 42 ha, lecz razem z J. Brudzieniec stanowią one jeden system hydrologiczny. Jeziora otoczone są i połączone ze sobą rozległymi torfowiskami. Czasami torfowiska te porastają sosnowe bory bagienne, innym razem olszyny, a często zarośla wierzbowe. Pośród nich odnaleźć można jednak odkryte płaty torfowisk wysokich i przejściowych z żurawiną, turzycami, rosiczkami, wierzbą lapońską i borówkolistną. Łącznie na terenie rezerwatu występuje 40 gatunków roślin objętych ochroną prawną, w tym 25 gatunków objętych ochroną ścisłą i 15 ochroną częściową. Wiele jest tu również roślin uznawanych za rzadkie (25 gatunków) m.in. narecznica grzebieniasta, modrzewnica zwyczajna, okrzyn łąkowy, bagnica łąkowa, osoka aloesowata. Wyższe, nieco suchsze partie terenu zajmują leśne siedliska borowe. W drzewostanach borów dominuje sosna zwyczajna z domieszką brzozy brodawkowatej i omszonej, dębu szypułkowego, osiki i wierzb. W warstwie krzewów niepodzielnie panuje, objęta ochroną częściową, kruszyna pospolita, która w zespołach wykształconych na siedliskach wilgotniejszych osiąga miejscami pokrycie ponad 30%. Wyjątkowa mozaikowatość siedlisk podnosi znacząco walory krajobrazowe tego rezerwatu, lecz sprawia również, że dogodne warunki bytowania znajduje tu wiele gatunków zwierząt. Trzy Jeziora stanowią ważną ostoję grubej zwierzyny: dzika, łosia i jelenia. 12. Obszary sieci NATURA 2000 • Dolina Dolnego Bugu PLB140001 Obszar obejmuje ok. 260 km odcinek doliny Bugu od ujścia Krzny do Jeziora Zegrzyńskiego. Większość doliny pokrywają suche, ekstensywnie użytkowane pastwiska. Obszary bagienne są usytuowane głównie przy ujściach rzek, dopływów Bugu, oraz wokół pozostałych fragmentów dawnych koryt rzecznych. Koryto Bugu jest w większości nie zmienione przez człowieka, pozostały tu liczne, piaszczyste wyspy, nagie lub porośnięte wierzbowymi lub topolowymi łęgami nadrzecznymi; wzdłuż rzeki występują dobrze rozwinięte zarośla wierzbowe. Pierwsza terasa rzeki obfituje w starorzecza, zróżnicowane pod względem wielkości, głębokości i stopnia porośnięcia przez roślinność wodną. Do ostoi włączony jest także kompleks lasów liściastych między miejscowościami Drażniew i Platerów. 44/53 Występują co najmniej 22 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 6 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Bardzo ważna ostoja ptaków wodno-błotnych. Jedno z nielicznych w Polsce stanowisk lęgowych gadożera; do niedawna jedno z nielicznych w Polsce stanowisk kulona. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3, C6) następujących gatunków ptaków: bączek (PCK), bocian czarny, brodziec piskliwy, cyranka, czajka, czapla siwa, krwawodziób, gadożer (PCK), kszyk, kulik wielki (PCK), płaskonos, podróżniczek (PCK), rybitwa białoczelna (PCK), rybitwa czarna, rybitwa rzeczna, rycyk, sieweczka rzeczna, sieweczka obrożna (PCK), zimorodek; w stosunkowo wysokim zagęszczeniu (C7) występują: bocian biały, kania czarna, derkacz, wodnik i samotnik. Niestety brak jest danych o ptakach w okresie pozalęgowym. Bogata fauna bezkręgowców, m.in. interesujące gatunki pająków ( Agyneta affinis, A. saxatilis, Chocorna picinus, Enoplognatha thoracica, Enophrys aequipes, Hahnia halveola, Iberina candida, Leptyphantes flavipes, Styloctetor stativus). Cenny kompleks nadrzecznych lasów o zachowanym charakterze naturalnym, oraz szereg zbiorowisk roślinnych związanych z siedliskami wilgotnymi. Stanowiska rzadkich gatunków roślin. Największe zagrożenie dla tutejszej awifauny stwarzają obwałowania i odcinanie starorzeczy od współczesnego koryta rzeki oraz zabudowa doliny. Zanieczyszczenie wód, melioracje, tamy zaporowe, trasy szybkiego ruchu, przebudowa drzewostanów w kierunku monokultur sosnowych, kłusownictwo, to kolejne czynniki, zagrażające ptakom i przyrodzie obszaru. Obszar podlega działaniom z zakresu ochrony przeciwpowodziowej. Istniejące obiekty i urządzenia związane z ochroną przeciwpowodziową oraz koryto rzeczne wymagają utrzymywania ich w należytym stanie technicznym. Na obszarze będą prowadzone działania zapewniające swobodny spływ wód oraz lodu. Przy wykonywaniu powyższych zadań zachowana zostanie dbałość o utrzymanie dobrego stanu ekologicznego doliny. Wykonywanie tych prac obejmuje różne fragmenty doliny rzecznej i nie ma istotnego wpływu na całość obszaru Natura 2000. • Dolina Środkowego Bugu PLB060003. Obszar stanowi odcinek doliny Bugu między okolicą miejscowości Gołębie, gdzie rzeka, płynąca przez terytorium Ukrainy staje się rzeką graniczną, a Terespolem. Na całym tym odcinku rzeka ma naturalny charakter, z licznymi meandrami i starorzeczami. Koryto jest głęboko wcięte, skarpy osiągają kilka metrów wysokości. Dolina rzeki zajęta jest przez łąki, miejscami niewielkie płaty zdegradowanych lasów nadrzecznych, kępy zarośli wierzbowych i pola uprawne. Występująco najmniej 22 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 9 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6) następujących gatunków ptaków: błotniak łąkowy, bocian biały, derkacz, dzięcioł białogrzbiety (PCK), rybitwa białowąsa (PCK), rybitwa czarna, zimorodek, brodziec piskliwy, krwawodziób, rybitwa białoskrzydła (PCK), rycyk; w stosunkowo wysokim zagęszczeniu występują: bąk (PCK), błotniak stawowy, podróżniczek (PCK) i jarzębatka (C7); występuje >5% krajowej populacji lęgowej brzegówki (C3). Bogata flora roślin naczyniowych, w tym wiele gatunków rzadkich i zagrożonych w Polsce. Do głównych zagrożeń można zaliczyć zanieczyszczenia wody (ścieki przemysłowe, komunalne, wysypiska śmieci), planowane inwestycje transgraniczne, urbanizacja, dzikie budownictwo letniskowe, zaniechanie pastwiskowo-łąkarskiego użytkowania ziemi. Obszar podlega działaniom z zakresu ochrony przeciwpowodziowej. Istniejące obiekty i urządzenia związane z ochroną przeciwpowodziową oraz koryto rzeczne wymagają utrzymywania ich w należytym stanie technicznym. Na obszarze będą prowadzone działania zapewniające swobodny spływ wód oraz lodu. Przy wykonywaniu powyższych zadań zachowana zostanie dbałość o utrzymanie dobrego stanu ekologicznego doliny. Wykonywanie tych prac obejmuje różne fragmenty doliny rzecznej i nie ma istotnego wpływu na całość obszaru Natura 2000. • Ostoja Nieliska PLB060020 45/53 Obszar obejmuje należący do systemu melioracyjnego Kanału Wieprz - Krzna zbiornik retencyjny na Wieprzu (wody śródlądowe zajmują 45% terenu ostoi), o powierzchni 900 ha, wraz z przyległymi lasami, głównie sosnowymi (47% powierzchni), łąkami i pastwiskami (2% obszaru) i terenami rolniczymi (5%). Zbiornik pełni funkcje przeciwpowodziową, produkcyjną (produkcja energii elektrycznej) i rekreacyjną. Zbiornik ma duże znaczenie jako miejsce zimowania wielu gatunków ptaków ze względu na niezamarzające wody oraz dla ptaków migrujących np. stwierdzono tu koncentracje ponad 8 000 osobników łyski. Na terenie ostoi występuje 29 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej oraz 9 innych, cennych i zagrożonych gatunków ptaków (nie wymienionych w Dyrektywie). Występuje co najmniej 29 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 9 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Jedna z największych i najważniejszych ostoi ptaków wodno-błotnych w regionie. Bardzo duża liczebność (C6) rybitwy białowąsej (PCK) - gniazduje powyżej 50% populacji krajowej; dzięcioł białoszyi osiąga liczebność około 1% populacji krajowej (C6); stosunkowo wysoka liczebność (C7) osiąga czajka i - podczas wędrówki wiosennej - batalion. Zbiornik w Nieliszu jest również ważnym w regionie miejscem zimowania gatunków spoza załącznika I DP: krzyżówki i łyski. Bardzo silna presja turystyczno-rekreacyjna, gwałtowne zmiany poziomu wody w okresie lęgowym, niszczenie roślinności wodnej, eutrofizacja - przede wszystkim w wyniku zanieczyszczeń pochodzenia rolniczego, zalesianie terenów otwartych (łąk, pastwisk, torfowisk, bagien), nadmierny wyrąb starodrzewu, usuwanie drzew dziuplastych, zagęszczanie sieci szlaków zrywkowych i dróg leśnych, penetrowanie siedlisk przez ludzi i zwierzęta domowe, eksploatacja zbiorników zaporowych. • Roztocze PLB060012 Obszar ostoi obejmuje pas wzniesień ciągnących się z północnego zachodu na południowy wschód. Część obszaru to fragment długiego wału Roztocza, łączącego Wyżynę Lubelską z Wyżyną Podolską (powierzchnia terenu na wysokości 100-150m, z kulminacjami Wapielni i Wielkiego Działu - do 400m n.p.m.. Północna część znajduje się w obniżeniu (Padół Zamojski). Największa rzeka to Wieprz, dopływ Wisły. Ostoja jest ważna z botanicznego punktu widzenia - przebiega tu wschodnia granica zasięgu buka, jodły, modrzewia i świerka, a także granica lasów mieszanych i roślinności leśno-stepowej Europy Wschodniej i dąbrów świetlistych Zachodniej Europy. Lasy pokrywają 60% obszaru ostoi, tworząc mozaikę z terenami rolnymi (łąki i pastwiska 4%, inne tereny rolne 32%) i terenami zabudowanymi. Większa część lasów ma charakter zbliżony do naturalnego. Dominują bory sosnowe, duży udział mają też mieszane bory jodłowe i buczyna karpacka. Występują liczne stawy rybne, te z nich które nie są zagospodarowane utworzyły zabagnienia i liczne oczka wodne. W ostoi występuje co najmniej 40 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 15 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C6) następujących gatunków ptaków: dzięcioł białogrzbiety (PCK), dzięcioł zielonosiwy, puchacz (PCK), puszczyk uralski (PCK), trzmielojad; w stosunkowo wysokim zagęszczeniu (C7) występuje bocian biały i orlik krzykliwy (PCK), a także przepiórka (c. 1% populacji krajowej). Stawy Tarnawatka są ważnym w regionie miejscem lęgowym śmieszki (ok. 1000par) oraz miejscem żerowania w czasie migracji dla krzyżówki (ok 8000 osobników). Wypalanie roślinności, intensyfikacja gospodarki stawowej, zalesianie łąk, pastwisk, bagien, wycinanie drzew, penetrowanie siedlisk, płoszenie, niszczenie gniazd, zmiana użytkowania ziemi, silna presja turystycznorekreacyjna stanowią największe zagrożenia dla obszaru. • Puszcza Solska PLB060008 Puszcza Solska to cenny kompleks lasów iglastych z dość licznymi obszarami bagiennymi. To las obfitujący w malownicze niewielkie wodospady (tzw. szumy), powstające na przecinających Puszczę rzeczkach. To także stawy rybne w Rudzie Różanieckiej oraz tereny łąkowe i rolne. Przede wszystkim jednak Puszcza 46/53 Solska to cenna ostoja ptaków o randze europejskiej, na terenie której stwierdzono występowanie aż 135 gatunków ptaków lęgowych, w tym niezwykle rzadkiego gadożera, orlika krzykliwego, trzmielojada, bielika, głuszca i cietrzewia Puszcza Solska zajmuje powierzchnię 74816,9 ha. Leży na styku Roztocza i Kotliny Sandomierskiej. Ostoja ta ciągnie się od Lasów Janowskich, aż po granicę z Ukrainą. Omawiany teren przecinają bardzo liczne cieki wodne, tworzące na Krawędzi Roztocza cały system wodospadów, o dużych walorach krajobrazowych, zwanych szumami. Do najważniejszych rzek tego regionu zaliczyć należy: Tanew, Ładę, Sopot, Szum i Niepryszkę. W granicach ostoi znajduje się jedyne w kraju miejsce, w którym widoczna jest granica geologiczna pomiędzy płytową Europą Wschodnią, a fałdową Europą Zachodnią. Kolejną atrakcją przyrodniczą Puszczy Solskiej są rozległe torfowiska – przeważnie wysokie i przejściowe oraz śródwydmowe jeziorka i bezodpływowe zastoiska, usytuowane na piaszczystych pofałdowaniach terenu. Do ostoi zaliczają się także niewielkie stawy rybne w miejscowości Ruda Różaniecka. Dominującym w ostoi zbiorowiskiem leśnym jest bór składający się w dużej mierze z borów sosnowych (często monokultur) mających bardzo szeroki charakter: od suchego przez wilgotny, do bagiennego. Na tych ubogich, piaszczystych glebach spotyka się także dęby, jodły, buki, klony i graby. W podszycie najliczniej rośnie leszczyna i jałowiec, a w miejscach podmokłych – olcha.. W trudniej dostępnych fragmentach Puszczy zachowały się do dzisiejszych czasów naturalne zespoły leśne, z których najcenniejsze są rosnące na lessach drzewostany jodłowe. Na torfowiskach powszechnie występuje żurawina, dereń, bez, leszczyna i głóg. Z ciekawostek należy wymienić rosiczkę okrągłolistną i długolistną, kosaćca syberyjskiego i widłaka torfowego. Spośród środowisk nieleśnych największą część, bo około 10 %, zajmują grunty orne i łąki. Spośród gatunków flory wyliczonych w załączniku do europejskich dyrektyw rośnie tu starodub łąkowy. Warto wiedzieć, że teren ostoi Puszcza Solska jest od lat środowiskiem życia wilków i szeregu innych pospolitszych, leśnych gatunków ssaków, a także ssaków związanych ze środowiskiem wodnym: wydry i bobra. W trakcie obserwacji potwierdzono tu także obecność ponad 135 gatunków ptaków lęgowych. Lasy te obfitują w ptaki drapieżne, a wśród nich tak ciekawe gatunki jak gadożer, orlik krzykliwy, kania czarna, rybołów i bielik. Podmokłe tereny sprzyjają licznej populacji bociana czarnego i żurawia. Rzadko penetrowane przez ludzi fragmenty starszych drzewostanów są ostoją dla stosunkowo licznego tu jeszcze, największego kuraka leśnego, głuszca. Ze zwierząt wymienionych w załącznikach Dyrektywy Siedliskowej i Dyrektywy Ptasiej spotkać tu można następujące gatunki ssaków: bóbr europejski, wilk, wydra, i ptaków: ortolan, gąsiorek, świergotek polny, muchówka mała, jarzębata, podróżniczek, dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł czarny, kraska, zimorodek, lelek, włochatka, puszczyk uralski, puchacz, derkacz, kropiatka, żuraw, cietrzew, głuszec, jarząbek, błotniak łąkowy, błotniak stawowy, kania czarna, trzmielojad, bielik, gadożer, orlik krzykliwy, bocian czarny, bąk i bączek. Obniżenie poziomu wód gruntowych, wycinanie starych drzewostanów, niekontrolowana penetracja terenu przez ludzi, kłusownictwo stanowią główne zagrożenia dla obszaru. • Ostoja Nadbużańska PLH140011 Ostoja Nadbużańska obejmuje dolinę rzeki Bug od ujścia Krzny, aż po Jezioro Zegrzyńskie, o długości 260 km. Obszar obejmuje dolinę rzeki Bug. Głównym elementem jest tu koryto nizinnej, wolno płynącej rzeki z licznymi starorzeczami, piaszczystymi wyspami i łachami. W dolinie Bugu występują dobrze wykształcone terasy: zalewowy i nadzalewowy. W obrębie terasu nadzalewowego liczne są wydmy śródlądowe, pagórki i pola piasków przewianych. W wielu miejscach, na krawędzi doliny występują tarasy kemowe. Przeważający na tym obszarze krajobraz morenowy urozmaicają doliny mniejszych rzek stanowiących dopływy Bugu. Różnorodność siedlisk przyrodniczych jest na tym obszarze ogromna. Występuje tu 16 typów siedlisk wymienionych w załączniku I do Dyrektywy Siedliskowej. Na dnie doliny, oprócz głównego koryta rzeki 47/53 występują liczne starorzecza w różnym stopniu porośnięte przez roślinność wodną i bagienną. Możemy w nich wyróżnić: zbiorowiska szuwarowe ze skrzypem bagiennym i oczeretem jeziornym, szuwary manny jadalnej, pałki wąskolistnej i szerokolistnej, a także jeżogłówki gałęzistej. Niezwykle cenne są nadrzeczne łęgi wierzbowo-topolowe oraz łęgi wiązowo-jesionowe. Obszary bagienne znajdują się głównie przy ujściach rzek będących dopływami Bugu, a także wokół starych koryt rzeki. Znaczne obszary porastają suche, ekstensywnie użytkowane pastwiska oraz łąki (stanowią 40 % powierzchni ostoi). Pola uprawne zajmują około 30 % powierzchni ostoi, a lasy – mniej niż 20 %. Duże zróżnicowanie siedlisk przyrodniczych sprawia, że licznie reprezentowane są tu rzadkie i chronione gatunki roślin i zwierząt. Do najciekawszych roślin można zaliczyć między innymi: leńca bezpodkwiatkowego, staroduba łąkowego, widłaka spłaszczonego, lepnicę litewską, zawilca wielkokwiatowego, goryczkę gorzką, zimozioła północnego i tajężę jednostronną. Fauna obszaru także jest bardzo bogata, szczególnie w gatunki związane z siedliskami wodno-błotnymi. Występuje tu bóbr, wydra, wilk; liczne są ptaki z takie jak: bielik, orlik krzykliwy, bocian czarny, żuraw, derkacz, bąk i puchacz. Awifauna jest na tyle interesująca i zróżnicowana, że obszar ten jest ostoją ptasią o randze europejskiej. Osobliwością herpetofauny jest bez wątpienia spotykany w starorzeczach żółw błotny, kumak nizinny oraz traszka grzebieniasta – wszystkie trzy uznane za gatunki priorytetowe dla ochrony przyrody. Ichtiofauna również obfituje w gatunki rzadkie i chronione – w wodach żyją m.in. koza złotawa, babka łysa oraz kiełb białopłetwy. Obwałowania i odcinanie starorzeczy od współczesnego koryta rzeki; zanieczyszczenie wód, melioracje, tamy zaporowe, trasy szybkiego ruchu, przebudowa drzewostanów w kierunku monokultur sosnowych, kłusownictwo. Obszar podlega działaniom z zakresu ochrony przeciwpowodziowej. Istniejące obiekty i urządzenia związane z ochroną przeciwpowodziową wymagają utrzymywania ich w sprawności technicznej. Na obszarze będą prowadzone działania związane z swobodnym spływem wód i kry. Wykonywanie tych prac obejmuje różne fragmenty doliny rzecznej i nie ma istotnego wpływu na całość obszaru Natura 2000. • Poleska Dolina Bugu PLH060032 Ostoja położona jest we wschodniej Polsce, na Polesiu Zachodnim. Obszar obejmuje 6 odcinków doliny rzeki Bug, między Sławatyczami, a Dubienką. Ostoja przebiega wzdłuż polsko - ukraińskiej granicy. W ostoi znalazła się lewobrzeżna (polska) część doliny. Obszar obejmuje najcenniejsze przyrodniczo i szczególnie atrakcyjne krajoznawczo odcinki doliny środkowego Bugu. Dolina Bugu jest jedną z niewielu dolin dużych rzek europejskich, która zachowała tak naturalny charakter. O jej naturalności świadczą liczne meandry i starorzecza oraz dobrze zachowane siedliska związane z dolinami rzecznymi. W dolinie Bugu znajdują się rozległe łąki ekstensywnie użytkowane, wśród których spotyka się łagodne, piaszczyste wzniesienia z murawami ciepłolubnymi. Obniżenia terenu natomiast porastają płaty łęgów i zarośli wierzbowotopolowych. Zidentyfikowano tu 6 rodzajów siedlisk cennych dla przyrody europejskiej, które zajmują w sumie 66% obszaru. Największą powierzchnię z nich zajmują łąki użytkowane ekstensywnie (30%) oraz starorzecza (12%). Obszar obejmuje także miejsca bytowania wielu gatunków owadów, płazów i drobnych ssaków, występujących tu w bogatych populacjach. Ogółem stwierdzono tu 26 gatunków zwierząt ważnych dla zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy. Szczególnie bogata jest tu ornitofauna np. rybitwa białowąsa, rybitwa czarna oraz bardzo rzadka rybitwa zwyczajna. Cała dolina Bugu jest uważana za korytarz ekologiczny o randze europejskiej. Zagrożenie dla integralności obszaru stanowią zanieczyszczenia przedostające się do wód Bugu, projekty zalesiania znacznych powierzchni łąk i muraw w dnie doliny, plany zagospodarowania rekreacyjnego starorzeczy w rejonach sąsiadujących z większymi wsiami letniskowymi. • Lasy Sobiborskie PLH060043 48/53 Obszar obejmuje 3 fragmenty dużego kompleksu leśnego (77% powierzchni) ze znacznym udziałem cennych borów bagiennych i olsów. Lasy iglaste zajmują 35% terenu, lasy liściaste – 17%, lasy mieszane – 23%, a siedliska leśne (ogólnie) – 2%. o Uroczysko "Mozaika Kosyńska" – torfowiska niskie z niewielkimi oczkami wodnymi oraz \ kompleksy wilgotnych i suchych łąk, olsów, borów mieszanych oraz muraw napiaskowych. o Część zlewni rzeki Krzemianki, z licznymi płatami borów bagiennych i wilgotnych łąk. o Dystoficzne jeziorko Dubeczyńskie, otoczone torfowiskami wysokimi, przejściowymi i niskimi oraz borami bagiennymi. W granicach obszaru znajduje się 6 eutroficznych jezior (wody stojące i płynące to 2% terenu). W jednym z jezior stwierdzono występowanie reliktowego, polodowcowego mchu wodnego – Scorpidium scorpidoides [Hedw.]. Jeziora otaczają torfowiska przejściowe i niskie. Licznie występują także śródleśne torfowiska wysokie i przejściowe oraz kompleksy bagienne (torfowiska, bagna, roślinność na brzegach wód i młaki zajmują 7%) i łąkowe (3% obszaru) w dolinach cieków. Wszystkie one są w bardzo dobrym stanie. Na torfowiskach rośnie wiele rzadkich, zagrożonych i chronionych prawnie gatunków roślin naczyniowych m.in. aldrowanda pęcherzykowata (Aldrovanda vesiculosa) czy lepnica litewska (Silene lithuanica). Jest to jedna z największych populacji tego gatunku rośliny w Polsce. W obszarze stwierdzono występowanie 12 rodzajów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej na ponad 17 % obszaru. Występuje tu też 17 gatunków z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Siedliska wodne i torfowiskowe to największa w Polsce i jedna z największych w Europie ostoja żółwia błotnego, także jedna z większych na terenie województwa lubelskiego ostoja strzebli błotnej (Phoxinus percnurus) oraz wielu gatunków ptaków m.in. wodno - błotnych i drapieżnych. Do najpoważniejszych zagrożeń należą: o zarastanie torfowisk, łąk i muraw napiaskowych - sukcesja naturalna, o zalesianie dolin rzecznych i terenów porolnych przez właścicieli prywatnych o melioracje osuszające, wykonane na części terenu w latach 60. XX w. o eksploatacja torfu w zachodnim płacie ostoi. • Chełmskie Torfowiska Węglanowe PLB060002 Ostoja położona jest w województwie lubelskim, w powiecie chełmskim, blisko Chełma. Najbliższe miejscowości to Brzeźno, Serebryszcze i Gotówka. Szczególną wartość ostoi Chełmskie Torfowiska Węglanowe stanowi występowanie wodniczki – małego, niepozornego ptaka wróblowatego. Cała światowa populacja tego gatunku wynosi prawdopodobnie nie więcej niż 20 000 samców. Ostoja obejmuje kompleks torfowisk niskich typu węglanowego, leżących na pograniczu Nizin Poleskich i Wyżyny Lubelskiej. Zajmują one powierzchnię ponad 2000 ha. Rozwinęły się w obszarach źródliskowych małych rzek oraz w licznych na tym terenie zagłębieniach krasowych tzw. wertebach. Nagromadzone osady torfowe zawierają znaczne ilości węglanu wapnia. Torfowiska zasilane są przez opady i wody spływające z otaczających wzniesień. Położone są w dorzeczu Bugu i odwadnianie jego dopływami: Uherką i Kanałem Świerżowskim. Cały obszar torfowisk pocięty jest kanałami odwadniającymi. Istotnym elementem krajobrazu torfowisk chełmskich są występujące pośród powierzchni zatorfionych wyniosłości terenu zwane grądzikami. Są to suche, niewielkie wyniesienia, z płytko zalegającymi pokładami kredy. Porastają je zbiorowiska leśne, takie jak dąbrowa świetlista (prawdopodobnie pierwotnymi dla tego siedliska) lub murawy kserotermiczne, wykształcone w wyniku ekstensywnej gospodarki rolnej - głównie wypasania i koszenia. O wyjątkowej wartości przyrodniczej tego terenu decyduje niezwykłe zróżnicowanie florystyczne i faunistyczne torfowisk. Ostoję wyróżnia obecność roślin, mających swoje główne obszary występowania w południowo-wschodniej Europie. Elementem pontyjskim jest len złocisty, miłek wiosenny, ostrożeń pannoński, ostrożeń siwy. Jednocześnie zachował się tu również relikt glacjalny - gnidosz królewski. Ponadto chełmskie torfowiska 49/53 mają wyjątkowe znaczenie dla przetrwania polskich populacji starca wielkolistnego, języczki syberyjskiej, dwulistnika muszego i kłoci wiechowatej. Starzec wielkolistny licznie występuje na torfowiskach Brzeźno i Roskosz. Języczka syberyjska występuje w rezerwacie Bagno Serebryskie. Torfowisko Brzeźno jest jedynym na Lubelszczyźnie znanym stanowiskiem storczyka - dwulistnika muszego. Ostoja jest miejscem występowania zespołów ptaków związanych z otwartym krajobrazem. Przede wszystkim z zespołem kłoci wiechowatej związane jest jedno z najważniejszych w Polsce, po Dolinie Biebrzy i Bagnie Bubnów, stanowisko lęgowe wodniczki, gatunku zagrożonego wyginięciem w skali globalnej. Obok wodniczki lęgną się tutaj bąk, bączek, bocian biały, błotniaki stawowy, zbożowy i łąkowy, kropiatka, zielonka, derkacz, żuraw, uszatka błotna, podróżniczek i gąsiorek. Na przelotach pojawia się stosunkowo licznie batalion. Główne zagrożenie dla torfowisk stanowi naruszenie równowagi hydrologicznej. Zachwianie równowagi nastąpiło na skutek oddziaływania leja depresyjnego wyrobiska cementowni Chełm i przyspieszenia odpływu wody przez rowy melioracyjne. Dalsze osuszanie może doprowadzić do nieodwracalnych zmian w środowisku i w konsekwencji zaniku siedlisk wykorzystywanych przez wodniczkę. • Torfowiska Chełmskie PLH060023 Torfowiska Chełmskie to unikalny kompleks niskich torfowisk węglanowych, w którym obszary podmokłe przeplatają się z kserotermicznymi kredowymi wyniesieniami. Ostoja obfituje w liczne rzadkie gatunki roślin i zwierząt, takie jak: starzec wielkolistny, języczka syberyjska, dwulistnik muszy, sowa błotna i dubelt. To jedno z najważniejszych w Polsce stanowisk występowania wodniczki. W programie Natura 2000 Torfowiska Chełmskie mają status specjalnego obszaru ochrony siedlisk. Torfowiska Chełmskie powstały w dolinach mniejszych cieków wodnych oraz w zagłębieniach o pochodzeniu krasowym, w których podczas ostatniego zlodowacenia nastąpiła akumulacja materiału organicznego i mineralnego. Powstaniu torfu sprzyjała mała przepuszczalność podłoża – kredy piszącej – która spowodowała też przesycenie osadów węglanem wapnia. Powstały w ten sposób unikalne ekosystemy – torfowiska o odczynie zasadowym. Zasilane są wyłącznie wodami opadowymi oraz strumieniami spływającymi z okolicznych wzniesień. Torfowiska są w przeważającej części zajęte przez wapieniolubny szuwar z kłocią wiechowatą. Ta rzadka roślina posiada tutaj jedne z najbardziej obfitych stanowisk w naszym kraju. Na mniejszych powierzchniach rosną zbiorowiska torfowiskowe: z marzycą rudą, z turzycą Buxbauma i z turzycą Davalla (wszystkie trzy to siedliska priorytetowe z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej), a także wilgotne łąki trzęślicowe. Na podmokłych siedliskach spotkamy takie gatunki roślin, jak: kosaciec syberyjski, gnidosz królewski, kukułka krwista, pełnik europejski i goździk pyszny. Najważniejszym z nich jest jednak języczka syberyjska, gatunek priorytetowy z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej, włączony do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin, posiadający w Polsce zaledwie 4 stanowiska. Rozsiane wśród bagien kredowe pagórki zajęte są przez murawy kserotermiczne, które powstały w wyniku prowadzonej tu w przeszłości ekstensywnej gospodarki – głównie wypasania i koszenia. Tutaj spotkamy inną z rzadkości: starca wielkolistnego, gatunek z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin, posiadający w Polsce łącznie 3 stanowiska. Jego stanowiska na torfowiskach Chełmskich jest bardzo obfite, a liczebność populacji przekracza 10 tysięcy okazów. Szczególnie interesującą grupę stanowią gatunki mające centrum swego rozmieszczenia w Europie południowowschodniej, takie jak: len złocisty, wiśnia karłowata i ostrożeń pannoński obok których rosną także: storczyk kukawka, dwulistnik muszy, miłek wiosenny i aster gawędka. Torfowiska Chełmskie to jedna z najważniejszych w Polsce ostoi wodniczki, obok której lęgi wyprowadzają tutaj: dubelt, batalion, żuraw, kropiatka, derkacz, podróżniczek, kulik wielki, a z drapieżników: błotniaki: łąkowy, zbożowy i stawowy, kania czarna, gadożer i orlik krzykliwy. Występuje tu też szereg rzadkich motyli, jak: czerwończyk fioletek, modraszek nausitous oraz przeplatka maturna i aurinia. 50/53 Najistotniejsze zagrożenie stwarza oddziaływanie leja depresyjnego wód podziemnych od ujęcia komunalnego dla miasta Chełm i od odwodnień wyrobisk Cementowni Chełm, melioracje odwadniające łąki i torfowiska w zlewni rzeki Gdoli, intensywny ruch komunikacyjny. • Izbicki Przełom Wieprza PLH060030 Obszar obejmuje fragment doliny rzeki Wieprz, od wsi Tarzymiechy do miasta Krasnystaw. Koryto rzeki zachowało tu swój naturalny, silnie meandrujący charakter. Towarzyszą mu starorzecza i zastoiska. W dnie doliny dominują ekstensywnie użytkowane łąki. Miejscami występują interesujące ziołorośla nadrzeczne i okrajkowe. Niektóre fragmenty zboczy doliny są strome. Tu, na podłożu lessowym, wykształciły się murawy kserotermiczne. Obszar obejmuje fragment naturalnej doliny Wieprza, ważny dla zachowania siedlisk podmokłych i okresowo podtapianych łąk z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej (zidentyfikowano 5 takich rodzajów siedlisk), oraz gatunków bezkręgowców z Załącznika II tej Dyrektywy. Łącznie występuje tu 7 gatunków z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Miejsce występowania zagrożonych w Polsce gatunków roślin naczyniowych, m. in. jedyne w Polsce stanowisko przetacznika zwodnego - rośliny z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin. Obszar o dużych walorach krajobrazowych. Jest to korytarz ekologiczny rangi krajowej. Obszar obejmuje fragment naturalnej doliny Wieprza, ważny dla zachowania siedlisk podmokłych i okresowo podtapianych łąk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG (zidentyfikowano 5 rodzajów siedlisk z tego Załącznika), oraz gatunków bezkręgowców z Załącznika II tej dyrektywy. Łącznie występuje tu 8 gatunków z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Jest to też miejsce występowania zagrożonych w Polsce gatunków roślin naczyniowych, m. in. jedyne w Polsce stanowisko Veronica paniculata subsp. paniculata. Obszar o dużych walorach krajobrazowychkorytarz ekologiczny rangi krajowej. Zagrożeniem dla wartości przyrodniczych obszaru są: zanieczyszczenie wód Wieprza, wahania poziomu wód, związane z funkcjonowaniem zbiornika retencyjnego, położonego ok. 8 km powyżej ostoi, zarzucenie wypasu na części obszaru, presja w kierunku zabudowy niektórych partii wierzchowiny w pobliżu krawędzi doliny oraz koncepcja regulacji stosunków wodnych w dolinie. • Roztocze Środkowe PLH060017 Roztocze Środkowe to niezwykle malowniczy obszar z łańcuchami zalesionych wzgórz o stromych zboczach i płaskich wierzchowinach. Pomiędzy nimi meandruje Wieprz oraz kilka innych, równie interesujących cieków wodnych, takich jak Świerszcz czy Szum. Tu można zobaczyć koniki polskie, które są potomkami tarpanów – dzikich koni zamieszkujących w przeszłości Europę. Ostoja Roztocze Środkowe stanowi cenny dla Europy obszar ochrony siedlisk. Ostoja położona jest w obrębie jednostki fizjograficznej o tej samej nazwie – Roztocze Środkowe na Roztoczu. Znaczne zróżnicowanie rzeźby terenu, gleb oraz warunków wodnych sprawia, że flora i fauna tego obszaru są szczególnie interesujące. Znakomitą większość terenu ostoi porastają lasy. W szczytowych partiach oraz na zboczach wzniesień dominuje buczyna karpacka. U podnóży zboczy oraz w obniżeniach pomiędzy wzniesieniami rosną drzewostany jodłowe. Na obszarze ostoi wyróżniono 14 typów siedlisk wyszczególnionych w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej, m.in. leśne zbiorowiska grądowe, łęgowe, świetliste dąbrowy, torfowiska wysokie i przejściowe, ziołorośla. We florze występują elementy typowo górskie, takie jak czosnek siatkowaty, paprotnica sudecka, kokorycz okółkowa czy żywiec gruczołowaty. Zobaczyć można także gatunki reliktowe, m.in. tojad dzióbaty i groszek wschodniokarpacki czy też znajdującego się na liście gatunków priorytetowych storczyka – obuwika Równie interesująco przedstawia się fauna tego obszaru. Ssaki reprezentowane są przez pospolite gatunki (sarna, jeleń, dzik), jak i te rzadsze (wilk, ryś, wydra, bóbr, a także łoś). Tutaj też można zobaczyć koniki 51/53 polskie – niewielkie, ale mocne i wytrzymałe, o sinopopielatym umaszczeniu z czarną pręgą wzdłuż grzbietu. Konik polski jest potomkiem tarpana – dzikiego konia zamieszkującego jeszcze na początku XVII wieku Puszczę Białowieską. Najdłużej, bo do połowy XVIII wieku, w stanie dzikim tarpany żyły jeszcze na terenach obecnej Ukrainy. Potem w naturze wyginęły zupełnie, a pozostały tylko osobniki hodowane w prywatnym zwierzyńcu Zamoyskich koło Biłgoraja. Dobre warunki bytowania znajdują tu ptaki, głównie te związane z siedliskami leśnymi: bocian czarny, dzięcioł białogrzbiety, dzięcioł czarny, puszczyk uralski, puchacz i wiele innych. Spotkać tu także można cietrzewia, derkacza, bąka czy zimorodka. Na obszarze tym znajduje się jedno z trzech w całej Polsce stanowisk niewielkiego chrząszcza o nazwie zagłębek bruzdkowany. Jest to gatunek związany z lasami naturalnymi, gdzie zasiedla stojące lub powalone pnie drzew, wilgotne i mocno spróchniałe. Do najważniejszych zagrożeń należą: obniżenie poziomu wód gruntowych. Wypalanie roślinności, niedostosowane do biologii ptaków terminy prowadzenia zabiegów agrotechnicznych. Ponadto intensyfikacja gospodarki stawowej, zalesianie łąk, wycinanie starodrzewu, usuwanie martwego drewna, nadmierna penetracja przez ludzi, zabijanie ptaków nierozpoznanych przez myśliwych również prowadzą do wzrostu zagrożenia integralności obszaru. • Uroczyska Puszczy Solskiej PLH060034 Rozległy obszar, będący częścią Kotliny Sandomierskiej oraz niewielkich fragmentów strefy krawędziowej Roztocza -obejmujący cenne siedliska przyrodnicze, występujące w dużych płatach (bory bagienne i torfowiska) lub małych płatach, ale w dużym skupieniu (torfowiska, zbiorniki naturalne), wśród lasów sosnowych. Puszcza Solska to kompleks leśny porastający ubogie gleby piaszczyste, zaś w strefie krawędziowej Roztocza - pararędziny i gleby brunatne. W znacznym stopniu jest to obszar podmokły. Drzewostany zdominowane są przez sosnę; występują również dość duże płaty jedlin oraz płaty i smugi olsów i łęgów. W podszycie przeważa świerk i kruszyna, podczas gdy borówki, bagno i wrzos występują w runie. W południowo-wschodniej części ostoi znajdują się niewielkie kompleksy stawów rybnych (na skrajach dolin rzecznych). Głównym walorem ostoi są dobrze zachowane rozległe bory bagienne a także płaty i smugi torfowisk wysokich oraz przejściowych. Wyróżnikiem tego obszaru są też martwe wydmy. W strefie krawędziowej - głębokie parowy przełamują rzeki o charakterze górskim: Tanew, Sopot i Szum, w obrębie których wykształciły się dobrze zachowane łęgi. Na obrzeżach kompleksu (rzadziej w jego wnętrzu) znajdują się ekstensywnie użytkowane lub nieużytkowane łąki. Zabudowa ma charakter rozproszony i w obrębie ostoi znajdują się niewielkie przysiółki lub kolonie. Uroczyska Puszczy Solskiej to najważniejsza na Lubelszczyźnie ostoja wilków i rysi. Stale przebywają tu 4 watahy wilków oraz 2-3 rodziny rysi - zwierząt zagrożonych w Polsce wyginięciem. Ponadto, stwierdzono w ostoi 16 dalszych gatunków zwierząt: motyla przeplatkę aurinię, ważki - trzeplę zieloną i zalotkę większą, minoga strumieniowego, głowacza białopłetwego, piskorza i kozę, traszkę grzebieniastą, liczną populacją ginącego kumaka nizinnego, żółwia błotnego, nietoperze - mopka oraz nocki: Bechsteina i dużego oraz bobra i wydrę. Z roślin zagrożonych w skali europejskiej zanotowano rzadki gatunek mszaka – sierpowca błyszczącego. Z innych gatunków godny uwagi, wymienić należy: 3 gatunki rosiczek, kosaćca syberyjskiego, kukułkę Fuchsa, mącznicę lekarską, widłaki: torfowca, wrońca i spłaszczonego. Ostoja jest jednym z najważniejszych w Polsce obszarów ważnych dla ochrony torfowisk wysokich oraz borów i lasów bagiennych. Ponadto, Puszcza Solska jest bardzo ważną w skali regionu ostoją puszczańskiej fauny kręgowców, z licznymi zagrożonymi i rzadkimi gatunkami m. in. wilkiem i rysiem. Znajduje się tu także jedno z nielicznych w kraju stanowisk motyli strzępotek hero i osadnik wielkooki (załącznik IV Dyrektywy Rady 92/43/EWG). Jedyne znane w Polsce stanowisko pluskwiaka. Do najpoważniejszych zagrożeń należą: o obniżenie poziomu wód gruntowych w wyniku melioracji w kompleksie leśnym i poza jego granicami, 52/53 o o wycinanie starych drzewostanów, penetracja terenu przez ludzi, kłusownictwo, pozbywanie się odpadów z gospodarstw domowych, nasilający się ruch samochodowy i rozbudowa ulokowanych w ostoi osiedli mieszkaniowych. 53/53