Pobierz plik PDF

IV. Inne jednostki instytutowe
1. Biblioteka
W 1951 r., kiedy powstał Zakład Geografii, jedno pomieszczenie przeznaczono
na pracownię. I właśnie w tej pracowni, wśród innych materiałów i pomocy
dydaktycznych, zgromadzono książki tematycznie związane z geografią, które
Biblioteka Główna uczelni wydzieliła ze swoich zasobów i przekazała w depozyt Zakładowi. Taki był początek tworzenia biblioteki dziedzinowej. W 1952 r.
zagospodarowano kolejne pomieszczenie, a rok później, w jednej z sal wykładowych, utworzono lektorium czynne w godzinach wolnych od zajęć. Na przełomie lat 1956/57 zdecydowanie poprawiły się warunki lokalowe biblioteki,
gdyż otrzymała ona oddzielną salę na lektorium, a studenci uzyskali dostęp do
zbiorów oraz możliwość korzystania z nich na miejscu. W tym czasie biblioteka
liczyła już około 3 tys. pozycji oraz 59 tytułów czasopism krajowych i zagranicznych. Do 1965 r. biblioteka funkcjonowała jako jednostka niesamodzielna.
Organizatorką i opiekunem naukowym biblioteki była prof. Maria Dobrowolska (jej imieniem nazwano obecną czytelnię). Dyżury w bibliotece pełnili
wówczas asystenci w ramach swoich obowiązków. Praca ta miała zbliżyć młodych pracowników nauki do literatury przedmiotu, a także ułatwiać korzystanie
z księgozbioru biblioteki studentom.
Do połowy 1963 r. w bibliotece pracowali m.in.: Stanisław Wojs, Maria Kozanecka, Bronisław Pydziński, Teofila Jarowiecka, Jadwiga Herma, Jan Rajman,
Stanisław Zając. Gdy Zakład Geografii uzyskał etat asystenta technicznego
(1963 r.) odpowiedzialność za księgozbiór spadła na jego barki. Został nim późniejszy profesor Instytutu, Jan Lach. Zbiory biblioteki liczyły już wówczas około
6 tys. jednostek inwentarzowych. W 1965 r. bibliotece przyznano pierwszy etat
biblioteczny. Objęła go absolwentka studiów geograficznych, Alicja Krakowska.
Od tej pory datuje się usamodzielnienie biblioteki. Zmiana statusu biblioteki na
samodzielną jednostkę wiązała się z tym, że wszelkie prace związane z jej funkcjonowaniem wykonywane były na miejscu, a nie w Bibliotece Głównej.
Wiosną 1970 r. rozpoczął się kolejny, ważny etap w rozwoju biblioteki, gdy
Instytut przeniósł się z Rynku Głównego 34 do budynku WSP przy ul. Podchorążych 2. Biblioteka zakładowa otrzymała na swoją siedzibę pomieszczenia na
IV piętrze. Pod koniec 1975 r. bibliotece przyznano drugi etat biblioteczny, co
pozwoliło na wydłużenie czasu pracy biblioteki i czytelni. Kandydatom ubiegającym się o pracę w bibliotece postawiono jednak warunek wykształcenia geograficznego. Przygotowanie merytoryczne oraz znajomość literatury geograficz-
1. Biblioteka
239
nej były niezbędnym warunkiem do prowadzenia samodzielnej biblioteki. Przez
ponad pół wieku w bibliotece zatrudnionych było 18 pracowników, głównie
absolwentów geografii.
Podstawą funkcjonowania każdej biblioteki jest księgozbiór. Istotne przy
tym znaczenie ma jego różnorodność, która wiąże się nierozerwalnie z przyjętą polityką gromadzenia. Zakres tematyczny księgozbioru związany jest ściśle
z kierunkiem geografii i prowadzonymi przedmiotami specjalizacyjnymi (przedsiębiorczość i gospodarka przestrzenna, turystyka, ochrona środowiska i in.),
a także z szerokim wachlarzem nauk pokrewnych i pomocniczych.
Zasoby Biblioteki IG można podzielić na dwa rodzaje. Pierwszy to tzw. stary
księgozbiór, który stał się zaczątkiem jej powstania, drugi to księgozbiór tworzony do chwili obecnej. Należy pamiętać, że moment powstania Uczelni, tuż
po drugiej wojnie światowej, przypadł na okres dużych przemian. Wielu szkół
średnich – gimnazjów, liceów pedagogicznych, seminariów nauczycielskich nie
reaktywowano po wojnie. Znaki własnościowe, które spotykamy w dziełach biblioteki, odzwierciedlają ich „wędrówkę”. Obok książek sygnowanych niemieckimi nazwiskami znajdują się i te z przedwojennych krakowskich szkół średnich
i seminariów nauczycielskich. Niektóre tomy Wielkiej Geografii Powszechnej (z lat 1932–1939), Podręczny słownik geograficzny E. Maliszewskiego
i B. Olszewskiego (z lat 1925–1927) oraz pierwsze wydanie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego i W. Walewskiego (z lat 1880–1902) opatrzone
są pieczęcią „Biblioteka Nauczycielska VII Gimnazjum Realnego w Krakowie”
i pochodzą z gimnazjum, którego nauczycielką i dyrektorką była M. Dobrowolska. Służyły one przez całą okupację jako pomoce w tajnym nauczaniu.
Zbiory biblioteki wzbogacają także liczne egzemplarze z księgozbiorów
prywatnych: Hoffmanów, Dyakowskich, Antoniego Gąsiorowskiego, Henryka
Rowida. Szczególnie cenne są książki z autografami pracowników, którzy organizowali i współtworzyli najpierw Zakład Geografii, np. Franciszka Biedy –
pierwszego dziekana Wydziału Przyrodniczo-Geograficznego, Józefa Premika
– kierownika Pracowni Geograficzno-Geologicznej, czy Marii Dobrowolskiej
– kierownika Katedry i Zakładu Geografii Gospodarczej (ryc. 1). W późniejszym okresie stało się zwyczajem ofiarowywanie bibliotece przez pracowników
Instytutu specjalistycznych publikacji. Często były to egzemplarze otrzymywane z racji uczestnictwa w konferencjach, zjazdach, komitetach redakcyjnych
wydawnictw lub prywatne zbiory, przekazywane bibliotece w związku z przejściem na emeryturę. Dzięki tym darom biblioteka posiada wiele bardzo cennych dla geografów publikacji. W licznych widnieją autografy ofiarodawców
lub dedykacje autorskie. Są też prace sygnowane znamienitymi nazwiskami
przedstawicieli nauk historycznych i przyrodniczych. Część książek z księgozbiorów prywatnych znalazła się w bibliotece poprzez zakupy antykwaryczne, czego przykładem jest egzemplarz Powszechnego atlasu geograficznego
240
IV. Inne jednostki instytutowe
Ryc. 1. Autografy pracowników Instytutu Geografii
Ryc. 1. Autografy pracowników Instytutu Geografii
Eugeniusza Romera (wyd. w 1934 r.) z odręczną dedykacją autora dla Stanisławy Niemcówny (ryc. 2). Ozdobą księgozbioru jest Dykcyonarzyk Geograficzny
z 1783 roku – najstarsza książka i zarazem jedyny starodruk. Tę niewielką część
starego księgozbioru można uznać za szczególnie cenną, wzbogacającą zbiory, gdyż ukazuje literaturę geograficzną na długo przed powstaniem biblioteki.
Przez lata zgromadzono dużo słowników tematycznych i językowych oraz encyklopedii zarówno powszechnych, jak i branżowych, leksykonów, map, atlasów
i materiałów statystycznych. Do celów dydaktycznych zgromadzono również
zbiór podręczników szkolnych od Krótkiej gieografji dla dzieci A. Nałkowskiej (1907 r.) czy Geografii powszechnej B. Baranowskiego, L. Dziedzickiego,
E. Romera (1908 r.) po współczesne.
1. Biblioteka
241
Ryc. 2. Dedykacje i autografy jako znaki własnościowe
Ryc. 2. Dedykacje i autografy jako znaki własnościowe
Biblioteka IG posiada również pokaźny zbiór czasopism, które można pogrupować w trzy przedziały czasowe. Pierwszy – to czasopisma z przełomu XIX
i XX wieku. Okres ten w naszej bibliotece reprezentowany jest tylko trzema –
i to niekompletnymi – tytułami. Są to: „Sprawozdania Komisyi Fizjograficznej”, lwowski „Kosmos” i warszawski „Pamiętnik Fizjograficzny”. Drugi zbiór
pochodzi z okresu międzywojennego, w którym coraz liczniej zaczęły ukazywać
się zarówno czasopisma, jak i wydawnictwa seryjne, sygnowane przez 5 ośrodków geograficznych: krakowski, lwowski, poznański, warszawski i wileński.
W zbiorach znajdują się m.in.: „Czasopismo Geograficzne”, „Wierchy”, „Polski Przegląd Kartograficzny”, „Przegląd Geograficzny”. Trzecią grupę stanowią
242
IV. Inne jednostki instytutowe
czasopisma wydawane po 1945 r. Spośród wcześniej opisanych niektóre doczekały się kontynuacji, inne przeszły do historii.
Trudno nie wspomnieć w tym miejscu o geograficznych czasopismach zagranicznych. Wiele z nich ukazywało się już na przełomie wieków, jednak prenumeratę, zwłaszcza z krajów kapitalistycznych, rozpoczęto dopiero z końcem lat
50. Z czasopism anglojęzycznych posiadamy m.in.: „The Geographical Journal”
i „Economic Geography”; z niemieckojęzycznych: „Petermanns Geographische
Mitteilungen”, „Erdkunde”. Prenumerowano też francuskie czasopismo „Annales de Geographié” i szwedzkie „Geografiska Annaler”. W zbiorach znajduje się
również kilka tytułów w języku rosyjskim, spośród których na uwagę zasługują: „Izvestija Vsesojuznogo Geografičeskogo Obščestva”, „Izvestija Akademii
Nauk SSSR. Ser. Geografičeskaja” czy „Vestnik Leningradskogo Universiteta”,
który po 1992 r. kontynuowany jest pod zmienionym tytułem „Vestnik SanktPeterburgskogo Universiteta”.
W latach 1951–2009 zmieniała się liczba prenumerowanych tytułów. W 2009 r.
subskrypcją objęto 40 tytułów, z których 36 to czasopisma krajowe, a 4 – zagraniczne. Obecnie wiele czasopism, oprócz wersji drukowanej, posiada równoległą wersję elektroniczną. Dzieje się tak zarówno z czasopismami polskimi,
jak i zagranicznymi. Wiele artykułów z czasopism zagranicznych dostępnych
jest bezpłatnie, np. w bazach Wydawnictw Elsevier i Springer czy w bazie firmy
EBSCO. Czytelnicy mają do nich dostęp ze wszystkich komputerów będących
w sieci uczelnianej Uniwersytetu Pedagogicznego.
Wraz z początkami gromadzenia zbiorów rozpoczęto tworzenie katalogu
alfabetycznego, jako podstawowego źródła informacji o księgozbiorze. Rozrastanie się księgozbioru spowodowało konieczność utworzenia dodatkowych
katalogów pomocniczych. Aby ułatwić poszukiwania, stworzony został przez
Krystynę i Wacława Cabajów (w latach 70.) schemat katalogu rzeczowego, klasyfikujący zasoby według treści w obrębie dziedzin nauk geograficzno-przyrodniczych, regionów fizyczno-geograficznych Polski, państw itp. (przewodnik po
nim znajduje się w czytelni). Konsultantem naukowym tego projektu był prof.
Jan Flis. Jest to najczęściej wykorzystywany katalog przez naszych czytelników.
W bibliotece znajdują się również inne katalogi pomocnicze (m.in. czasopism,
wydawnictw naukowych ośrodków uniwersyteckich) oraz kartoteka dla Krakowa i Regionu Krakowskiego (stworzona ze zbiorów BIG). Znajdują się tu też
kartoteki publikacji naukowych pracowników Instytutu i prac magisterskich.
Na przestrzeni 58 lat obserwujemy nierównomierny, ale stały przyrost księgozbioru. Na koniec 2009 r. liczył on 25 660 woluminów, a wewnętrzny obraz
omawianej zbiorowości, ukształtowany w latach 90., zasadniczo nie zmienił się.
Druki zwarte stanowią 73%, czasopisma – 18% , a zbiory kartograficzne – 9%
ogółu zbiorów (ryc. 3). Od 2002 r. zwraca uwagę jeszcze niewielki, ale już obecny w zbiorach, nowy nośnik informacji – płyty CD.
Najważniejszą funkcją biblioteki jest działalność usługowa. Do właściwego jej wykonywania niezbędna jest dobra organizacja obiegu książki, sprawna
0
0
5000 5000
10000 10000
15000 15000
20000 20000
25000 25000
30000 30000
1
3– zbiory kartograficzne
* lata, w których przeprowadzano selekcję księgozbioru
i wydawnictwa1seryjne
2– czasopisma
3
21 32
Ryc. 3. Zmiany w zasobach i strukturze księgozbioru Biblioteki IG w latach 1966–2009
1– druki
2 zwarte
3
1969
1976
* 1977
1970
1971
1978
1972
* 1979
1973
1980
1974
** 1981
1975
1982
1976
1983
1977
* 1966
1984
1978
* 1985
*1967
1979
1986
* 1968
1980
1966
* 1969
1987
* 1988
1981
1967
* 1970
1982
1968
**1971
1989
1983
1969
1990
1972
1984
1970
** 1991
*1973
1985
1971
1992
* 1974
1986
1972
1993
*1975
1987
1973
1994
1988
*1976
1974
1995
*1977
1989
1975
1996
1978
1990
1976
1997
* 1979
1991
1977
**1980
1998
1992
1978
1999
**1981
1993
1979
2000
1982
1994
1980
* 2001
1995
*1983
1981
2002
* 1984
1996
1982
2003
* 1985
1997
1983
2004
*1986
1998
1984
2005
* 1987
1999
*
1985
2006
1988
2000
1986
2007
* 1989
2001
1987
**1990
2008
2002
1988
2009
* 1991
2003
*
1989
1992
2004
1990
2005
*1993
1991
1994
2006
1992
1995
2007
1993
*1996
2008
1994
1997
2009
1995
* 1998
1996
1999
1997
*2000
1998
* 2001
1999
2002
2000
*2003
2001
2004
2002
2005
2003
2006
2004
2007
2005
* 2008
2006
2009
2007
* 2008
2009
1. Biblioteka
243
244
IV. Inne jednostki instytutowe
informacja oraz szybka realizacja zamówień czytelników, zarówno w czytelni,
jak i w wypożyczeniach na zewnątrz. Lepszemu zobrazowaniu działalności
usługowej Biblioteki IG służy ryc. 4, przedstawiająca ruch czytelniczy w latach 1966–2009. Zauważalna tendencja spadkowa wypożyczeń i udostępnień
po roku 2000 nie świadczy o zmniejszeniu rangi biblioteki ani nie jest równoznaczna z obniżeniem czytelnictwa wśród studentów. Modne kserowanie
„wszystkiego”, możliwość robienia zdjęć, coraz powszechniejsza dostępność do
zbiorów na nośnikach elektronicznych, a także do materiałów dydaktycznych,
zamieszczanych w Pedagogicznej Bibliotece Cyfrowej, to tylko kilka czynników
kształtujących obraz współczesnego czytelnictwa.
Inną formą działalności Biblioteki IG jest wymiana międzybiblioteczna, która
prowadzana jest od wielu lat z 11 naukowymi bibliotekami geograficznymi w Polsce. Przedmiotem wymiany są przede wszystkim publikacje pracowników Instytutu Geografii, ukazujące się głównie w serii: Prace Monograficzne Uniwersytetu Pedagogicznego, publikowane materiały z konferencji organizowanych przez
pracowników IG oraz kolejne numery Prac Komisji Geografii Przemysłu PTG.
Działalność dydaktyczno-szkoleniowa biblioteki polega na udzielaniu pomocy w wyszukiwaniu literatury (odbiorcy indywidualni), jak i przeprowadzaniu
szkoleń bibliotecznych dla studentów I roku kierunków geograficznych niestacjonarnych oraz praktyk dla studentów bibliotekoznawstwa naszej Uczelni.
Od 2008 r. rozpoczęto katalogowanie elektroniczne w systemie VTLS
(jak w większości bibliotek naukowych). Tym samym wszystkie nowości będzie
można odnaleźć zarówno w kartkowym, jak i elektronicznym katalogu. Równocześnie prowadzona jest retrokonwersja księgozbioru, czyli przenoszenie
opisów księgozbioru wcześniejszego do katalogu komputerowego. W ostatnich
latach, w związku z komputeryzacją biblioteki, szczególny nacisk położono na
opracowanie informacji o pracy biblioteki na stronie internetowej Instytutu
Geografii.
Współczesne czasy niosą nowe wyzwania dla bibliotek takich jak Biblioteka
IG, pamiętać jednak należy, że jej starania wychodzenia naprzeciw oczekiwaniom czytelnika uzależnione będą jednak od możliwości finansowych biblioteki i Instytutu Geografii.
Małgorzata Bieda
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
1
2średnie dzienne udostępnienia w czytelni
yc. 4. Ruch czytelniczy Biblioteki IG w latach 1966 –Ryc.
20094. Ruch czytelniczy Biblioteki IG w latach 1966 – 2009
Ryc. 4. Ruch czytelniczy Biblioteki IG w latach 1966–2009
dzienne wypożyczenia na zewnątrz
1średnie
2
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1966
1984
1967
1985
1968
1986
1969
1987
1970
1988
1971
1989
1972
1990
1973
1991
1974
1992
1975
1993
1976
1994
1977
1995
1978
1996
1979
1997
1980
1998
1981
1999
1982
2000
1983
2001
1984
2002
1985
2003
1986
2004
1987
2005
1988
2006
1989
2007
1990
2008
1991
2009
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Wolumeny
* - lata, w których przeprowadzono selekcję księgozbioru
* - lata, w których przeprowadzono selekcję księgozbioru
1. Biblioteka
245