finansowanie rozwoju społeczeństwa

FINANSOWANIE ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO NA POLSKIEJ WSI Rekomendacje partnerstwa organizacji pozarządowych: Stowarzyszenia Miasta w Internecie i Fundacji Wspomagania Wsi. c Z inicjatywy Fundacji Wspomagania Wsi (FWW), Stowarzyszenia Miasta w Internecie (SMWI) oraz Polsko‐Amerykańskiej Fundacji Wolności (PAFW) 25 marca 2009 roku przeprowadzono w Warszawie debatę „okrągłego stołu”, poświęconą obecnemu modelowi i praktyce wykorzystania środków Unii Europejskiej na rozwój społeczeństwa informacyjnego na obszarach wiejskich. Przeważająca część obszarów wiejskich, ze względu na niski potencjalnie popyt na dostęp Internetu oraz na usługi świadczone drogą elektroniczną, znajduje się poza obszarem zainteresowania biznesowego podmiotów sektora teleinformatycznego, zapewniających komercyjnie dostęp do Sieci i e‐usług. W wielu gminach pojawia się zatem pokusa oferowania mieszkańcom przez władze publiczne „darmowego Internetu” lub przeciwnie ‐ samorządy oczekują na samodzielne działania Rządu RP na tym polu. Bazujący na wykorzystaniu rozwiązań teleinformatycznych i kompetencji cyfrowych mieszkańców rozwój polskiej wsi jest jednak wyzwaniem zdecydowanie bardziej złożonym niż zapewnienie możliwości inwestowania w infrastrukturę dostępu do Internetu. Wyzwaniu temu nie sposób sprostać wyłącznie z pozycji centrum ‐ Rządu RP i centralnie zarządzanych programów. Doświadczenia innych krajów Unii Europejskich, które skutecznie wdrażają polityki e‐rozwoju obszarów wiejskich zaświadczają o tym dobitnie. Niezbędne są zatem nowe rozwiązania organizacyjne i prawne, w których kluczową rolę odgrywać będzie partnerstwo Rządu RP ‐ samorządów i organizacji pozarządowych, zaś głównym źródłem finansowania działań będą środki funduszy strukturalnych i programów wspólnotowych Unii Europejskiej. d Z raportu przygotowanego przez FWW wynika, że dotychczasowy proces absorpcji funduszy pomocowych na projekty społeczeństwa informacyjnego na wsi przebiega w sposób nieefektywny jakościowo i nieskuteczny co do realizacji założonych celów. Podczas „okrągłego stołu” 25 marca br. dokonano analizy głównych problemów nurtujących podmioty realizujące projekty dofinansowane ze środków programów operacyjnych Narodowej Strategii Spójności oraz wskazano rekomendacje dla działań, które mogłyby tym problemom zaradzić. W debacie uczestniczyli przedstawiciele organizacji pozarządowych, administracji samorządowej szczebla gminnego i regionalnego, administracji państwowej oraz środowisk gospodarczych. e W trakcie debaty wskazano na główne problemy, z którymi borykały się podmioty realizujące projekty na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego na wsi do marca 2009 roku: I. Problemy natury formalno‐prawnej: Wśród najważniejszych problemów wymienić należy: (1) ustawa o samorządzie gminnym nie zalicza w sposób jednoznaczny projektów związanych z rozwojem społeczeństwa informacyjnego do grupy zadań własnych samorządu gminy, co bywa przyczyną zaniechania aktywności władz lokalnych na tym polu (2) przepisy prawne odnoszące się do inwestycji infrastrukturalnych (m.in. przepisy związane z planowaniem i zagospodarowaniem przestrzennym, prawo budowlane) nie określają w jasny sposób możliwości i konieczności realizowania tych inwestycji w sposób synergiczny, np. budowy drogi lub wodociągu z kanałem technologicznym umożliwiającym instalację światłowodu. (3) przepisy ustawy prawo zamówień publicznych mimo szeregu zmian dokonanych w ostatnich latach, bardzo utrudniają realizację inwestycji teleinformatycznych i nie uwzględniają ich innowacyjnej specyfiki. Jest to przyczyną nadmiernie wysokich kosztów i nieskutecznych wdrożeń projektów teleinformatycznych w sektorze administracji (4) zakres tematyczny i system wyboru projektów Programu Operacyjnego „Kapitał ludzki” finansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego jest nieadekwatny do obecnych potrzeb państwa w zakresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego, m. in. ze względu na fakt, iż priorytety PO KL odnoszą się do polskiej rzeczywistości sprzed 5 lat (a ta znacząco się zmieniła) a podczas oceny projektów stosowane są wadliwe kryteria oceny, w tym nieostre definicje pojęć (5) obecny system finansowania inwestycji związanych z zapewnieniem dostępu do Internetu jest niespójny i sprzeczny z ideą budowania partnerstw publiczno‐
prywatnych. Preferowanymi beneficjentami środków unijnych są głównie organy samorządu oraz organizacje pozarządowe, brak natomiast zrozumienia dla roli operatorów telekomunikacyjnych. Wymagania formalne w działaniach 8.3 i 8.4 PO Innowacyjna Gospodarka praktycznie uniemożliwiają małym i średnim przedsiębiorstwom ubieganie się o środki z tych strumieni finansowania. II. Problemy natury polityczno‐strategicznej: (1) Traktowanie przez władze publiczne tematyki rozwoju społeczeństwa informacyjnego jako zagadnienia inwestycyjno ‐ technicznego (informatyzacja) a nie w kategoriach postępu społecznego i skoku cywilizacyjnego, co znajduje odbicie w przyjmowanych rozwiązaniach organizacyjno‐prawnych oraz ilościowych wskaźnikach realizacji projektów (2) Zbyt niski faktyczny priorytet dla rozwoju dostępu do i zasobów Internetu oraz rozwoju społeczeństwa informacyjnego wynikający z faktycznych działań Rządu RP, obserwowany mimo przyjmowanych aktualnie dokumentów strategicznych i 2
operacyjnych. W decyzjach władz dominuje finansowanie projektów zaspokajających wewnętrzne potrzeby sektora publicznego, w tym głównie administracji ‐ nie zaś potrzeby „klientów” administracji ‐ członków lokalnych społeczności (3) Dominujący w działaniach Rządu RP ‐ najwyższy priorytet zapewnienia jak największej absorpcji środków w krótkim czasie powoduje, że wśród kryteriów oceny projektów mniejsze znaczenie ma zgodność przedsięwzięć z założeniami strategicznymi i merytorycznymi, np. zapewnieniem wysokiego poziomu innowacyjności, z opracowanymi przez specjalistów harmonogramami lub ze sztuką inżynierską. Efektem takiej priorytetyzacji są projekty opracowane pod presją czasu, zrealizowane pośpiesznie, o relatywnie niskim poziomie jakości i zaangażowania wysokich technologii. (4) Priorytet dla działań związanych głównie z rozwojem infrastruktury i faktyczne pominięcie kwestii rozwoju takich zasobów, jak dane i aplikacje oraz treści dostępne online. Niedocenianie wagi zasobów oraz kompetencji cyfrowych powoduje słaby wpływ wielomilionowych inwestycji na poziom korzystania z e‐usług w Polsce. III. Problemy natury organizacyjnej i zarządczej: (1) Brak jednoznacznego centrum zarządzania tematyką rozwoju społeczeństwa informacyjnego, a nawet zarządzania inwestycjami w zapewnienie dostępu do Internetu. Tematyką tą zajmuje się kilka resortów, co skutkuje brakiem synergii w realizacji projektów, dublowaniem podobnych inwestycji oraz niedostatkiem finansowania nowoczesnych działań promocyjnych i szkoleniowych. W efekcie takiego stanu rzeczy występuje nadmierna fragmentacja zadań związanych z rozwojem społeczeństwa informacyjnego pomiędzy programami operacyjnymi zarządzanymi przez różne resorty i urzędy centralne (2) Wybór projektów finansowanych z PO „Kapitał Ludzki” dokonywany jest głównie w oparciu o kryteria formalne oraz quasi ‐ formalne choć określane jako merytoryczne. W obecnym stanie organizacyjnym asesorzy nie posiadają profesjonalnej wiedzy dziedzinowej niezbędnej do rozróżnienia projektu merytorycznie bardziej wartościowego od mniej wartościowego, zaś system oceny w praktyce uniemożliwia odwoływanie się do wartościowania (porównywania) merytorycznego projektów. (3) Istniejący system oceny nie preferuje przedsięwzięć nowocześnie pomyślanych, innowacyjnych, eksperymentalnych i pilotażowych ‐ zgodnych z Wytycznymi dla polityki spójności z X 2006r. stanowiącymi fundamentalne prawo europejskie odnoszące się do realizacji. Przedsięwzięcia ambitne, trudniejsze do opisania w formalnym języku aplikacji mają zdecydowanie mniejsze szanse na uzyskanie akceptacji (4) W niektórych województwach władze regionalne realizują projekty wyczerpujące całość lub większą część środków RPO przeznaczonych na rozwój społeczeństwa 3
informacyjnego, co demobilizuje aktywność samorządów lokalnych na tym polu i objawia się także w braku efektywnej komunikacji między władzami gmin a władzami regionalnymi (5) W przygotowaniach do projektów regionalnych oraz lokalnych pomijane są na ogół kwestie długofalowej opłacalności ekonomicznej inwestycji a także kwestie zapewnienia rentownej trwałości projektów ‐ nie przedstawia się wiarygodnych modeli utrzymania infrastruktury po zakończeniu okresu finansowania ze środków funduszy strukturalnych. W rezultacie projekty te generują dodatkowe obciążenie budżetu województwa, powiatu i gminy w kolejnych kadencjach samorządu (6) Istotną barierą w profesjonalnej realizacji projektów jest brak bazy przepływu wiedzy i doświadczeń z dotychczas realizowanych projektów (np. ZPORR), co utrudnia dostęp i upowszechnianie dobrych praktyk. IV. Problemy społeczne i jakości kapitału ludzkiego: (1) powszechny deficyt świadomości społecznej w zakresie korzyści wynikających z dostępu do Internetu i usług społeczeństwa informacyjnego przy jednoczesnym braku finansowania ze środków funduszy strukturalnych skoncentrowanych na tym zagadnieniu, nowoczesnych kampanii przeciwdziałania temu problemowi (2) niedostatek profesjonalistów rozwoju społeczeństwa informacyjnego na każdym poziomie zarządzania krajem ‐ w relacji do potrzeb wynikających z wielomiliardowych alokacji na projekty w programach operacyjnych NSS, a także brak systemu merytorycznego i finansowego wsparcia liderów lokalnych działających na rzecz pobudzania inicjatyw w środowiskach wiejskich (3) brak nawyku myślenia władz samorządowych w kategoriach racjonalności biznesowej w organach samorządu (zlej jakości biznesplany) oraz konkurowanie organów samorządowych z podmiotami gospodarczymi w zakresie rozwoju usług (np. dostępu do Internetu), które efektywniej mogłyby być świadczone komercyjnie. (4) deficyt kompetencji cyfrowych wśród pracowników administracji publicznej sprzężony z dominującą postawą antyinnowacyjną i antyinformatyczną (5) mały popyt na usługi społeczeństwa informacyjnego wśród mieszkańców wsi, wynikający z dotkliwego braku funkcjonalnych kompetencji cyfrowych oraz z niedostosowanego do potrzeb rozwojowych państwa systemu nauczania w szkołach ponadpodstawowych (dominacja informatyki nad praktycznymi umiejętnościami korzystania z teleinformatyki w życiu i pracy). 4
REKOMENDACJE f Analiza powyższych problemów umożliwiła sformułowanie rekomendacji, których wdrożenie zwiększyłoby efektywność procesu absorpcji funduszy unijnej i przyspieszyło faktyczny rozwój społeczeństwa informacyjnego na obszarach wiejskich: 1. Rozwój infrastruktury teleinformatycznej to warunek konieczny, lecz niewystarczający rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Inwestycje w infrastrukturę winny być zrównoważone realizacją kampanii podnoszących poziom świadomości mieszkańców polskiej wsi w zakresie korzystania z rozwiązań teleinformatycznych w życiu i pracy oraz wdrażaniem programów szkoleniowych dostosowanych do specyfiki grup docelowych obszarów wiejskich. Dla realizacji tego celu należy zwiększyć nacisk na: (1) realizację powszechnych kampanii informacyjno‐promocyjnych idei społeczeństwa informacyjnego z naciskiem na prezentację potencjalnych korzyści, jakie niesie rozwój społeczeństwa informacyjnego dla mieszkańców obszarów wiejskich (2) opracowanie kanonu treści oraz metodyk szkoleń w zakresie kompetencji cyfrowych dla zróżnicowanych grup docelowych mieszkańców wsi ‐ przez grono specjalistów przy współpracy z organizatorami i uczestnikami szkoleń (3) realizację działań szkoleniowych przygotowanych z uwzględnieniem wyników badań potrzeb szkoleniowo ‐ edukacyjnych w regionach, adresowanych do kluczowych grup mieszkańców wsi: liderów rozwoju społeczeństwa informacyjnego reprezentujących głównie sektor pozarządowy, trenerów w zakresie umiejętności cyfrowych ‐ na potrzeby wiejskich ośrodków szkoleniowych oraz pracowników sektora publicznego (samorząd, nauczyciele, środowisko bibliotekarzy) 2. Rozwój społeczeństwa informacyjnego jest procesem o charakterze społeczno‐
gospodarczym, wspieranym przez i skorelowanym z rozwojem technologii komunikacji i informacji (ICT). Zarządzanie takim procesem wymaga stosowania złożonych mechanizmów oddziaływania na kluczowe grupy społeczne i uwzględniania ich uwarunkowań, które powinny być podstawą do projektowania systemów teleinformatycznych. Dla realizacji tego celu należy zwiększyć nacisk na: : stworzenie systemu realizacji priorytetów rozwoju polskiej wsi dzięki ICT w modelu, w którym zaplanowana odgórnie realizacja celów strategicznych, ujętych w dokumentach Rządu RP, oraz finansowanie działań ze środków funduszy strukturalnych spotka się z programami definiującymi oddolnie potrzeby mieszkańców obszarów wiejskich oraz narzędziami realizacji projektów w regionach i środowiskach lokalnych : wspieranie centralnie i w regionach ‐ badań nad rozwojem społeczeństwa informacyjnego 5
na wsi, w tym związanym z diagnozowaniem potrzeb społecznych, analizą popytu na treści i usługi elektroniczne. Konieczne jest także stworzenie opartego na wiarygodnych metodykach monitoringu jakościowego systemu ewaluacji i systematycznego benchmarkingu realizacji projektów i analizy skutków : znaczące wspieranie rozwoju treści i usług dostępnych drogą elektroniczną, które zachęcałyby do korzystania z Internetu w codziennych praktykach i pozwoliłyby racjonalnie i efektywnie wykorzystać powstającą infrastrukturę sieci światłowodowych oraz radiową (m.in. usług służby zdrowia i usług publicznych świadczonych drogą elektroniczną) : rozwój punktów publicznego dostępu do Internetu w modelu ośrodków szkoleniowych aktywnych w społeczności lokalnej, m.in. w oparciu o istniejącą infrastrukturę ośrodków kultury, świetlic wiejskich i bibliotek : zmianę przepisów prawa regulującego działalność samorządu oraz współpracy międzysektorowej (np. partnerstwo publiczno‐prywatne, kwestie pomocy publicznej), tak by ułatwiały one realizację inwestycji teleinformatycznych i rozwój społeczeństwa informacyjnego w sposób innowacyjny i w ramach partnerstw : dokonanie pilnych i istotnych zmian w zapisach dokumentów wykonawczych Programu Operacyjnego „Kapitał ludzki”, zmierzających do: ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
zmniejszenia roli quasi‐formalnych czynników oceny wniosków przy jednoczesnym zwiększeniu roli czynnika merytorycznej ewaluacji w procesach oceny wniosków opierania oceny wniosków na opiniach kompetentnych ekspertów dziedzinowych, co umożliwi wybór projektów pobudzających procesy budowania nowoczesnego kapitału ludzkiego na polskiej wsi uproszczenie procedur aplikacyjnych, w tym uproszczenie formularzy wniosków przy jednoczesnym rozszerzeniu możliwości opisu założeń projektu podniesienia poziomu wiedzy dziedzinowej asesorów oceniających wnioski związanej z rozwojem społeczeństwa informacyjnego zapewnienia doboru asesorów posiadających wiedzę dziedzinową do oceny wniosków projektów na rzecz społeczeństwa informacyjnego : przygotowanie, udostępnienie i aktualizacja polskojęzycznych zasobów informacyjno‐
szkoleniowych w postaci portalu Internetowego, który prezentować będzie i uaktualniać: bazę projektów ‐ „dobrych praktyk” krajowych i zagranicznych. Należy udzielić wsparcia także innym inicjatywom tematycznym i regionalnym związanym z tworzeniem platform wymiany informacji i doświadczeń, umożliwiających upowszechnianie sprawdzonych wzorów : zapewnienie obowiązku integracji inwestycji liniowych ‐ związanych z budową infrastruktury wodociągowej, gazociągowej, drogowej i kolejowej z inwestycjami w sieci teleinformatyczne 6
: koordynację realizacji projektów na każdym szczeblu zarządzania oraz wprowadzić zasadę obszarowej (w miejsce sektorowej) koordynacji projektów inwestycyjnych w infrastrukturę finansowanych z różnych programów operacyjnych Narodowej Strategii Spójności na lata 2007‐2013. Integracji tej należy dokonywać na poziomie ogólnokrajowym, regionalnym, powiatowym oraz gminnym Sygnariusze rekomendacji: (‐) Krzysztof Głomb Prezes Stowarzyszenia Miasta w Internecie (‐) Piotr Szczepański Prezes Fundacji Wspomagania Wsi 7
Uczestnicy debaty „okrągłego stołu”, poświęconej ocenie procesu realizacji programów unijnych w zakresie budowy społeczeństwa informacyjnego, 25 marca 2009 (alfabetycznie) 1. Edwin Bendyk, Polityka, prowadzący 2. Tomasz Białobłocki, Telekomunikacja Polska S.A. 3. Aleksandra Domańska, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji 4. Krzysztof Filiński, Agencja Rozwoju Mazowsza 5. Bogdan Glinka, Urząd Miasta Myszyniec 6. Krzysztof Głomb, Stowarzyszenie Miasta w Internecie 7. Wiesława Kwiatkowska, Mazowieckie Stowarzyszenie Gmin na Rzecz Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego 8. Marzena Łotys, Stowarzyszenie Edukacja Inaczej 9. Katarzyna Łukasiewicz, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi 10. Piotr Łysoń, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi 11. Klara Malecka, Fundacja Wspomagania Wsi 12. Włodzimierz Marciński, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji 13. Jacek Pietrusiak, Fundacja Wspomagania Wsi 14. Ryszard Rumiński, Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko‐Pomorskiego 15. Witold Sartorius, Fundacja Edukacji Ekonomicznej 16. Andrzej Sobieszak, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi 17. Piotr Szczepański, Fundacja Wspomagania Wsi 18. Andrzej Sztokfisz, Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego 19. Marzena Śliz, Urząd Komunikacji Elektronicznej 20. Jarosław Tworóg, Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji 21. Wojciech Winogrodzki, Prezes Podlaskiego Związku Pracodawców 22. Renata Zielińska, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi 8