Złamania kości u kur

OID (294) 3/2016
Złamania kości u kur
W stadach kur nieśnych, utrzymywanych
w klatkach lub w wolierach z wielopiętrowymi
podłogami, występuje osteoporoza - zwana zespołem klatkowego zmęczenia niosek lub dawniej - zrzeszotnieniem kości, tj. stanem chorobowym charakteryzującym się postępującym
ubytkiem masy kostnej, osłabieniem struktury przestrzennej kości oraz zwiększoną podatnością na złamania. Ogólnie rzecz biorąc jest
to metaboliczna choroba kości, charakteryzującą się niską masą kostną, upośledzoną mikroarchitekturą tkanki kostnej, a w konsekwencji zwiększoną jej łamliwością. Ze względu na
jej związek z niskim poziomem dobrostanu
ptaków, Kolasa (u Mazurkiewicza, 2005) zalicza ją do technopatii. W stadach zaatakowanych osteoporozą, miesięczny udział padnięć
i brakowań przekracza 3%, a słaba budowa
kośćca przyczynia się do znacznych strat ekonomicznych na skutek uszkodzeń kości mostka i złamań kończyn podczas cyklu nieśności.
Wg McLean i in. (1986) oraz Knowles i Broom
(1990), wytrzymałość kości na złamania u kur
utrzymywanych w chowie klatkowym jest słabsza o 41% niż u niosek w chowie ściółkowym
z grzędami.
Uszkodzenia mostka u nieśnych kur
Duża częstotliwość uszkodzeń piersiowej kości
będącej przedłużeniem mostka u towarowych
nieśnych kur, jest jedną z najistotniejszych
przyczyn obniżających poziom dobrostanu
w intensywnej produkcji jaj, a poza tym, odkształcenia szkieletu wywołują u niosek ból,
ograniczający korzystanie z grzęd. Uszkodzenia kości mostka (UKM) i złamanie mostka
(ZM) zwane czasami "starymi złamaniami”,
pojawiające się na kości po kilku dniach złamania, w postaci stwardnienia wokół uszkodzone10
go miejsca. Do uszkodzeń mostka zalicza się
również wyraźne, nienaturalne jego odchylenie lub wygięcie (Wilkins i in., 2004). Problem
ten występuje w takich krajach jak Szwajcaria, Wielka Brytania, Holandia, Belgia, Niemcy i Kanada oraz dotyczy wielu hodowlanych
linii i wszystkich systemów chowu kur, w tym
również ekologicznej produkcji. Pomimo powszechności tego schorzenia, jego przyczyny
pozostają w dużej mierze nierozpoznane. Na
Międzynarodowych Warsztatach zorganizowanych w kwietniu 2014 r. przez Uniwersytet w Bern (Szwajcaria), poświęconych UKM,
w wyniku przeprowadzonej dyskusji, sfomułowano 9 zaleceń zmierzających do ograniczenia tych przypadków oraz prowadzenia w przyszłości badań nad występowaniem i skutkami
tej choroby w sektorze produkcji jaj (Harlander-Matauschek i in., 2015).
Zalecenie 1 - Wiarygodne wyniki w ocenie
UKM
Ocena UKM polega głównie na palpacyjnym badaniu żywych ptaków, zaproponowanym przez Wilkins i in.(2004) oraz Scholz
i in.(2008), a stosowanych obecnie przez różne laboratoria. W klasyfikacji tych samych
uszkodzeń, obie metody zasadniczo się różnią
i dlatego wymagają uzgodnienia. O ile Wilkins i in. (2004) zajęli się tylko ZM, to Sholz
i in. (2008) w uszkodzeniach mostka, wyróżniają skrzywienia i wygięcia. ZM i inne jego
uszkodzenia, mogą mieć różne przyczyny, takie jak nagłe, silne uderzenia lub długotrwałe, słabe, ale działające permanentnie, dlatego brak jasności w ich interpretacji, co stanowi
główną przeszkodę w kompleksowym rozwiązaniu tego problemu. Zmierza się do opracowania ujednoliconej oceny UKM, która obejmie
OID (294) 3/2016
też ZM i jego odchylenia, w oparciu o binarną
skalę. System taki powinien obejmować także
arkusz punktacji, usprawniający łączenie danych uzyskiwanych w laboratoriach prowadzących badania.
Oprócz stwierdzania obecności/braku uszkodzeń, niezbędne jest określenie ich stopnia występowania, by określić rodzaje UKM, stanowiących problem. Niezbędne są badania nad
wiarygodnymi wskaźnikami, obejmującymi
kryteria dotyczące dobrostanu ptaków (np. ból
spowodowany złamaniem) i/lub innych zagadnień związanych z wydajnością, służących do
zaliczenia UKM do różnych klas.
Wykorzystanie odpowiednio przeszkolonych
rzeczoznawców, zapewni uzyskiwanie wyników, bardziej przydatnych w określeniu występowania rzeczywistych uszkodzeń oraz oceny
konieczności i sposobu interwencji.
Zalecenie 2 - Kolizje będące źródłem ZM
Wysoki poziom energii w zdarzeniach jakie
występują w chowie nie klatkowym, jest prawdopodobną przyczyną ZM w wyniku kolizji
ptaków z drobiarskim sprzętem w pomieszczeniu, np. z grzędami (Wilkins i inni 2011 r.).
Złamania mostka często zdarzają się w klatkowym chowie, gdzie może dochodzić do kolizji,
mimo pozornie ograniczonych możliwości poruszania się ptaków. Lepsze zrozumienie przyczyn powstawania ZM, należy przeanalizować
z dynamicznego jak statycznego punktu widzenia. Mechanizmy powstawania ZM nie ograniczają się tylko do chowu klatkowego, a zatem
zdarzenia statyczne, mogą spowodować szkody również w chowie nie klatkowym i dlatego przyczyny powodujące UKM, powinny być
dokładnie zbadane, by je wszechstronnie zrozumieć.
Chociaż towarowe kury nieśne utrzymywane we wzbogaconych klatkach i w bezklatkowych systemach, mają możliwość do aktywnego działania, ich szkielety są kruche pod
wpływem czynników żywieniowych, środo12
wiskowych i genetycznych (Whitehead, 2004).
Gdy kura siedzi na grzędzie, w zależności od
jej kształtu oraz materiału z jakiego jest wykonana, znaczne siły oddziałują na mostek ptaka
i mogą spowodować poważne uszkodzenia kości mostka, a nawet złamania. Mechanizm ten
jest podobny do osteoporotycznych złamań kości pod działaniem nacisku u ludzi, występujących samoistnie lub nieszkodliwe - w postaci
skręceń (Kondo, 2008).
Zalecenie 3 - Wpływ odchyleń w budowie
mostka na jego złamania
Odchylenia w budowie mostka mogą prowadzić do nierównego obciążenia kości podczas trzepotania skrzydłami, a odkształcenia
zwiększają ryzyko złamań. Parzyste mięśnie
piersiowe mogą generować ogromne siły do
wykonania pracy podczas normalnego lotu,
a szczególnie podczas energicznego trzepotania skrzydłami. Trzepotanie skrzydłami obserwuje się często u towarowych nieśnych kur,
gdy zeskakując z grzędy lub z piętra w wolierze, próbują one odzyskać równowagę. Wg Baier i in., (2006) trójwymiarowe obliczenia siły
niezbędnej dla uzyskania równowagi, należy
stosować w badaniach skutków deformacji kości mostka obciążonych w czasie skurczu mięśnia piersiowego, a szczególnie wówczas, gdy
ptaki tracą równowagę lub wpadają w panikę
(vide Zalecenie 5). Należy też wyjaśnić pośredni wpływ odchyleń w budowie mostka na jego
złamania.
Zalecenie 4 - Wpływ rozwoju ptaków na
podatność występowania UKM
Wątpliwe jest czy system odchowu kurcząt
przez pierwsze 4 tygodnie w tradycyjnej wolierze, jest najlepszym sposobem do przygotowania ich do późniejszego wolierowego chowu.
Wg Dial i Jackson (2011), w warunkach naturalnych, ptaki wykorzystują ruchowe zdolności do ucieczki przed drapieżnikami, poszukiwania karmy lub schronienia. Szóstego dnia
OID (294) 3/2016
po wykluciu, dzikie ptaki bez trudu trzepoczą
skrzydłami, by zwiększyć swoje aerodynamiczne siły, wzmacniające sprawność tylnych kończyn podczas poruszania się i podfruwywania.
By osiągnąć wyżej położone miejsca, dorosłe
kury wolą podfruwywać niż fruwać. Poznanie tego procesu w towarowych liniach może
być pomocne w projektowaniu wychowalni
dla kurcząt oraz kurników dla kur, zapewniając ptakom w czasie ich rozwoju, poprawę ich
lokomotorycznych umiejętności. Zaletą podfruwywania w porównaniu z lotem, jest mniejszy wydatek kinetycznej energii, która zmniejsza w pomieszczeniu ryzyko przypadkowego
zderzenia i powstania UKM. Zwiększające się
trzepotanie skrzydłami w okresie rozwoju pomaga w utrzymaniu przez ptaka równowagi,
dodatnio skorelowanej z wytrzymałością kości. Poza rozwojem układu mięśniowo-szkieletowego, podfruwające, młode ptaki wykształcają u siebie neuro-mięśniową koordynację,
która zanika u dorosłych kur.
Zalecenie 5 - Reagowanie ucieczką - źródłem ZM u ptaka
Należy poznać przyczyny szkód związanych
z reagowaniem drobiu nagłą ucieczką lub paniką. Ucieczka jest zwykle wywołana sytuacją, która jest lub może być postrzegana
przez ptaka jako zagrażająca jego życiu, a zatem nie powinna - choć się zdarza - występować w warunkach normalnej, towarowej produkcji drobiarskiej. Uciekające ptaki wzbijają
się wysoko w powietrze przy pomocy bardzo
mocnych i częstych uderzeń skrzydłami, wracając ślizgowym lotem na ziemię i podejmując na niej spacer lub bieg. Taki rodzaj reakcji
ptaków oraz mała precyzja przelotu i lądowania, może przyczyniać się do uszkodzenia ich
mostka. Wg Tillmann (2009), należy poznać
przyczyny ucieczek, by określić ich znaczenie
w genetycznej selekcji i w chowie drobiu w warunkach słabego oświetlenia oraz w zależności
od wielkości obsady.
14
Badania przeprowadzone w Muzeum Dzikich Ptaków wykazały, że 4,5% próby liczącej
6.212 okazów, wyróżniało się urazami kości,
a najczęściej urazami obojczyka, stwierdzanych głównie u mniejszych ptaków w wyniku
zderzenia z ciałami stałymi. U 49 zestrzelonych w czasie polowania bażantów, 10% miało
uszkodzony mostek, na skutek nagłego zerwania się do lotu/ucieczki.
Zalecenie 6 - Genetyczne doskonalenie
w ograniczaniu UKM
Hyre (1955) badając w połowie XX w., 6 pokoleń kur, wykazał dziedziczną skłonność do
powstawania UMK. Wcześniej, Waren (1937)
stwierdził, że krzywe kości mostka w porównaniu do prostych, miały zmniejszoną zawartość
popiołu, co sugeruje, że może być to czynnik
przyczynowy. Fulton, (2012) genom ma zasadnicze znaczenie w determinowaniu występowani UKM w dużej populacji kur nieśnych
i dlatego z dużą ostrożnością należy traktować
informacje genomowe o kurach z/bez UKM.
Zaletą takiego postępowania jest nie kierowanie się pojedynczym czynnikiem, np. tylko wytrzymałością kości, ale koncentrowanie się na
rzeczywistej obecności lub braku uszkodzeń.
Chociaż hodowla kur ukierunkowana na ograniczanie UKM jest atrakcyjna, należy brać pod
uwagę istniejące powiązania z innymi cechami, m.in. ze zmniejszeniem grubości skorupy
jaj i jej wytrzymałością, która to zależność wg
Whitehead (2004) jest doskonałym wskaźnikiem do oceny związku między jakością szkieletu, a jakością jaj.
Zalecenie 7 - Wpływ adaptacji kurników
na częstotliwość występowania UKM u kur
Wg Wilkins i in.(2008), systemy chowu kur,
a szczególnie stosowane w nim grzędy, mają
duży wpływ na różnice występowania u nich
ZM. Hester i in. (2013 ) stwierdzili, że u 92%
kur utrzymywanych w konwencjonalnych
klatkach z grzędami występuje UKM, na-
OID (294) 3/2016
tomiast w klatkach bez metalowych grzęd u 83% niosek. Wcześniej Wilkins i in. (2011)
wykazali 10-34% wzrost ZM, gdy stosowane
w chowie organicznym mobilne kurniki, wyposażono w grzędy. Oferowane często, okrągłe
metalowe grzędy, nie zapewniają kurom odpowiedniej przyczepności, natomiast wykonane
z bardziej elastycznych materiałów (drewno,
guma) w większym stopniu pochłaniają siły
podczas zderzenia się z ptakami, zapobiegając występowaniu UKM. W wolierni, grzędy
pokryte miękką gumą, zmniejszając nacisk na
mostek kur, ograniczają liczbę uszkodzeń kości mostka u kur oraz ułatwiają im lądowanie
na podłodze.
Oprócz grzęd, trójwymiarowe środowisko kur
musi być tak zaprojektowane, by im umożliwić
poruszanie się między jego różnymi częściami.
W większości komercyjnych ptaszarni, można
wprowadzić zmiany poprawiające kurom bezpieczne poruszania się w obrębie kurnika, dodając podesty między piętrami. Wg Stratman
i in. (2015), zastosowanie w towarowej wolierni podestów, zmniejsza zderzenia z 55% do
41%, a pęknięcia mostka o 24%, równocześnie
przemieszczanie się niosek między piętrami,
zwiększyło się o 44%. Wg Herkens i in. (2014),
korytarze między rzędami podłóg w kurniku,
powinny zapewniać kurom zdolność do nawigacji i umożliwiać im bezkolizyjne, celne, dokładne lądowanie.
Ustalając warunki chowu kur w kurniku, należy uwzględnić w nich system oświetlenia.
W wielu towarowych fermach nieśnych kur,
natężenie światła jest utrzymywane na stosunkowo niskim poziomie, zwłaszcza w stadzie, w którym kury wykazują skłonność do
wydziobywania puchu (pterofagii). Ptaki wymagają odpowiedniej ilości światła o różnym
natężeniu, by zapewnić im pewny skok w górę
i bezpieczne lądowanie. Ważnym jest również
moment włączenia światła. Wg Stratmann in.
(2013), kury poruszały się w pionie (w górę),
głównie w o zmierzchu, gdy zamierzały przy16
siadać tam na noc. Nagłe przejście z intensywnego oświetlenia do ciemności, zwiększa
ryzyko pojawienia się ZM i dlatego należy stopniowo zmieniać natężenie światła. Heerkens
i in. (2014), stwierdzili większą częstotliwość
pojawiania się ZM u kur utrzymywanych na
podłogach z drutu niż na plastikowych.
Zalecenie 8 - Ograniczenia występowania
UKM odpowiednim żywieniem kur
Duża częstotliwość występowania ZM u kur
utrzymywanych w klatkach może wskazywać
na brak wapnia w paszy. Tworzenie się skorupy
jaja następuje w nocy i kury potrzebują w tym
czasie dużej ilości wapnia do jej uformowania każdego dnia. Ten wapń nioski mogą pobierać częściowo ze swego kośćca, ale należy
równocześnie zrównoważyć jego podaż, gdyż
w przeciwnym razie może dojść do osteoporozy. Jednym ze sposobów zapewnienia nioskom
wapnia w nocy, jest dostęp do jego źródeł w ciągu dnia i to w postaci cząstek o większych rozmiarach, takich jak żwir lub skorupy, które trawione są w nocy. Cząstki wapnia o większych
rozmiary, wpływają pozytywnie na stan zdrowotny kośćca, ale ich pobieranie zależy od wybiórczego wybierania ich paszy przez kury.
Dlatego zaleca się podawanie nioskom oddzielnie żwir lub inne źródło wapnia, co pozwala przywrócić w organizmie zapasy tego
pierwiastka i zapobiec osłabieniu kości. Wg
Kolasy (u Mazurkiewicza, 2005) nieskuteczne okazały się próby zamiany w paszy udziału
lub wzajemnego stosunku Ca i P lub witaminy
D. Najlepsze wyniki uzyskano dodając do diety gruboziarnistą kredę paszową, wydłużając
w ten sposób okres wchłaniania Ca z przewodu pokarmowego kury i zapewniając ilość tego
pierwiastka, niezbędną do utworzenia skorupy
jaja. Złamaniom kośćca kur nieśnych zapobiega się zastosowaniem odpowiedniego programu świetlnego, żywieniem niosek paszą bogatą w wapń, fosfor i witaminy.
OID (294) 3/2016
Zalecenie 9 - Wpływ występowania UKM
na straty w produkcji kur
Klasycznym kryterium wskazującym na poziom dobrostanu kur, są fizyczne zmiany
związane z ich bólem i wpływające na odtwarzanie endogennych składników oraz na zakłócenia fizjologicznych procesów, zapewniających długoterminowe przetrwanie kur.
Wykazano, że poszczególne kury ze złamanymi kośćmi, utrzymywane w dużych grupach
(>350 niosek/grupę), znoszą jaja o cieńszych
i mniej wytrzymałych skorupach na zgniatanie. Wskazuje to na możliwość wykorzystania
określonych źródeł składników mineralnych
(np. wapnia) i energii, wpływających dodatnio na proces gojenia się kości. Wg Nasr i in.
(2013), w badaniach należy uwzględniać naturalną zmienność nieśności. Wiadomo, że kury
podatne na ZM, znoszą mniej jaj i o słabszych
skorupach, bez względu na to kiedy stwierdzono u nich tę wadę. Gebhard-Heinrich i Frölich
(2012), stwierdzili więcej złamań kości u kur
wchodzących wcześniej w nieśność. Największe komplikacje w interpretowaniu zależności
między występowaniem złamań mostka u kur,
a ich nieśnością, występują szczególnie w okresie, gdy nioski osiągają szczyt produkcji (25-35
tydzień życia), po którym niezależnie od złamań, następuje jej spadek.
Ilościowa ocena końcowej produkcji i spadku wydajności na skutek UKM może być
skutecznie wykorzystana określenia zmian
w dobrostanie ptaków, którym największe zainteresowanie wg. Lopez (2007) jest w Europie i Ameryce Północnej. Określenie wpływu
UKM na spadek wydajności niosek i wielkość
straty zysku, może motywować w kierunku
ograniczenia występowania tej wady w stadzie.
Często sugeruje się, że ZM wywołane jest osłabieniem kości na skutek ich demineralizacji,
powodowanej pobieraniem wapnia z kośćca do tworzenia skorupy jaja. Zakładając normalność takiego procesu, to w przypadku ciągłej produkcji jaj, winno nastąpić osłabienie
18
wytrzymałości kości i nasilenie występowania
ZM. Zjawisko takie obserwuje się w pierwszych
20 tygodniach nasilającego się tempa nieśności,
a rzeczywista częstotliwość złamań maleje po
45 tygodniu życia kur.
Wnioski
W sektorze drobiarskim, uszkodzenie kości
mostka jest przyczyną problemów związanych
z dobrostanem i produkcyjnością nieśnych kur
i mimo wielu osiągnięć w zapobieganiu występowania UKM w stadach niosek, jest jeszcze
wiele do zrobienia by rozwiązać tę wadę. Przedstawione wyniki badań nad metodami ograniczenia występowania uszkodzenia mostka
i złamań kości u niosek, wymagają zastosowania bardziej dokładnych, wiarygodnych metod oraz wprowadzenia w systemach chowu
kur odpowiednich zmian eliminujących złamania kości i podnoszących poziom dobrostanu w chowie kur nieśnych.
Dr inż. Ryszard Gilewski
Prof. dr hab. Stanisław Wężyk