daltońskiej

Kształcenie i doskonalenie nauczycieli
edukacji
daltońskiej
Koncepcja
System nauczania realizowany w szkołach daltońskich może
stać się jedną z odpowiedzi na pytania nauczycieli w Polsce,
jak jeden nauczyciel ma pracować z uczniami o różnych
możliwościach.
EWA MAŁGORZATA SZUMILAS,
EWA LEWANDOWSKA
edukacji przedszkolnej pojawia się wieW
le pomysłów na naukę i wychowanie
dzieci w wieku przedszkolnym, a przedszkola
są zasypywane gotowymi pakietami edukacyjnymi, które za określoną, często wysoką,
opłatą mają uczynić edukację atrakcyjną, niepowtarzalną, wyjątkową. Gubiąc się w gąszczu ofert warto przypomnieć o edukacji daltońskiej, istniejącej od prawie dziewięćdziesięciu lat i mającej wielu zwolenników
na całym świecie.
1
Trzy naczelne cele daltońskiego planu laboratoryjnego stworzone przez Helen Pharhurst to: wolność, aktywność własna, współpraca. Model edukacyjny, którego powstanie
datowane jest na rok 1922, rozwija się nadal
i ewaluuje dostosowując się do współczesnych warunków. Obecnie idee edukacji
w szkołach daltońskich realizowane są zgodnie z trzema fundamentalnymi zasadami:
1 Nazwa „daltoński” pochodzi od nazwy miejscowości, gdzie po raz pierwszy zastosowano plan laboratoryjny H. Pharhurst. Natomiast określenie „laboratoryjny” H. Parkhurst tłumaczy przyrówniując szkołę z socjologicznym laboratorium „w którym uczniowie
są sami eksperymentatorami, a nie ofiarami zawiłego skostniałego systemu, w wytwarzaniu którego nie mają oni ani żadnej roli,
ani udziału. H. Parkhurst, Wykształcenie według planu daltońskiego, Książnica-Atlas, Lwów-Warszawa 1928, s. 14.
24
Wychowanie w Przedszkolu nr 10
Kształcenie i doskonalenie nauczycieli
1. Szacunek/odpowiedzialność.
2. Poleganie na samym sobie (self reliance).
3. Współpraca.
Szacunek dorosłego dla dziecka, jego możliwości i potrzeb, pozwala dziecku na przejęcie odpowiedzialności za własne uczenie się.
Kształtuje aktywną postawę wobec własnej
2
edukacji, a w przyszłości pracy . Większość
dorosłych nie zdaje sobie sprawy z tego, iż
„lęki zakodowane w dzieciństwie towarzyszą
każdej czynności w sytuacji pracy i innych za3
dań w dorosłości” .
Coraz większe różnice w możliwościach rozwojowych, jakie występują między dziećmi, powodują, że współcześnie bardzo silnie akcentuje
się potrzebę takiego dopasowania zadań do możliwości dzieci, aby gromadzenie doświadczeń
edukacyjnych dawało im poczucie sprawczości
i (szczególnie na wczesnych etapach edukacyjnych) było kojarzone z przeżyciem sukcesu.
Takie przekonanie miała również H. Pharhurst. Jej zdaniem „Dziecko musi być wyposażone, aby mogło rozwiązywać zagadnienia
dziecięcego wieku, nim stanie oko w oko
z problematami wieku młodzieńczego i dojrzałego. Czynić ono to może tylko w takim razie, jeśli system kształcenia będzie tak obmyślony, żeby dawać dziecku wolność i poczucie
odpowiedzialności, pozwalające mu namierzyć się z tymi zagadnieniami o swoich wła4
snych siłach bez niczyjej pomocy” .
Rozwijaniu umiejętności polegania na sobie samym towarzyszy powszechnie stosowana w szkołach daltońskich myśl, że jeśli dziecko ma się czegoś nauczyć, musi się tego samo
nauczyć. Nikt nie zrobi tego za nie. W procesie
kształtowania kompetencji w zakresie polegania na sobie samym wyróżnia się kilka etapów:
 Wykonywanie zadań zleconych przez nauczyciela.
 Zadania wykonywane samodzielnie.
 Samodzielne uczenie się.
 Wzięcie odpowiedzialności za uczenie się
(własne/swoje).
2
3
4
5
W procesie tym pomaga charakterystyczna
dla szkół daltońskich organizacja pracy, polegająca na wizualizacji (tworzeniu schematów
wyobrażeniowych) wszystkich działań i eta5
pów kształcenia . W pełni zwizualizowana
jest organizacja rytmu dnia, zawierająca stałe
elementy, np.: jedzenie drugiego śniadania,
czas na prace wynikające z planu tygodniowego, zabawy na świeżym powietrzu, rozchodzenie się dzieci do domów.
Każdy dzień tygodnia ma swój kolor. Tygodniowy plan pracy – zadania do wykonania
D. Waloszek, Pedagogika przedszkolna. Metamorfoza statusu i przedmiotu badań, WNAP, Kraków 2006, s. 345.
Op.cit., s. 344.
H. Parkhurst, Wykształcenie według planu daltońskiego, Książnica-Atlas, Lwów-Warszawa 1928 s. 5.
H. Wenke, R. Röhner, At‘ zijte skola. Daltonska vyuka v praxi, Paido, Brno 2000, s. 41-56.
listopad 2010
25
Kształcenie i doskonalenie nauczycieli
– jest przedstawiony za pomocą rysunków,
symboli czytelnych dla dzieci. Na tablicy znajdują się różne zadania dla dzieci, w zależności od ich wieku i możliwości. Dzieci same decydują o kolejności realizacji zadań. Kiedy
dziecko wykona zadanie, zaznacza jego realizację odpowiednim kolorem (przypisanym
do danego dnia tygodnia) lub umieszcza tam
„swój znaczek”. Czas przeznaczony na wykonanie zadań jest zróżnicowany, stąd niezbędna jest umiejętność gospodarowania nim. Pomaga w tym specjalny zegar podzielony
na określone jednostki czasu. Duży zegar wiszący w sali wyznacza np. czas na zjedzenie
śniadania. Dodatkowo każde z dzieci ma
do dyspozycji mały zegar (o takiej samej konstrukcji), aby nauczyć się rozumieć różnicę
pomiędzy subiektywnym poczuciem upływu
czasu a tym, co wskazuje zegar.
Wizualizacja pomaga w utrzymaniu porządku w sali. Na półkach i szafkach wiszą
zdjęcia, na których widać, jak powinny one
wyglądać po skończonej pracy czy zabawie.
W sposób graficzny przedstawione są też „ciągi” czynności, np. podlewanie kwiatów, zamiatanie, korzystanie z toalety. Taki sposób
organizacji umożliwia dzieciom sprawne działanie, zapewnia porządek, stosowanie się
do wypracowanych, sprawdzonych wzorów.
Istotnym elementem w szkołach daltońskich
jest współpraca. Wiele działań dzieci wykonują w parach lub kilkuosobowych grupach, co
uczy je współodpowiedzialności, ale daje też
możliwość ujawniania indywidualnych predyspozycji. Pary, utworzone zgodnie z kolejnością
zawieszonych breloczków ze zdjęciami dzieci,
są wyłaniane na dany tydzień. Każde dziecko
musi się spotkać i współpracować ze wszystkimi kolegami w grupie na zasadzie „każdy z każdym”. Kiedy nauczyciel prosi o ustawienie się
parami, jest to sygnał dla każdego dziecka
do znalezienia partnera, który jest jego parą
w danym tygodniu. Muszą one w ciągu tygodnia przez pół godziny robić coś razem, np.
pełnić dyżur, grać, wykonywać prace porządkowe. Wybór tego, co będą wspólnie robiły,
należy do nich. Dzieci muszą przełamywać
niechęć do działania z mniej lubianym kolegą,
mają szansę poznać inne dzieci, uczą się, że
nie trzeba się z kimś przyjaźnić, aby współpracować. Wartościami dodanymi w tym procesie
będą: rozwijanie wewnętrznej motywacji
do uczenia się, uczenie się uczenia (dla siebie
samego), kształtowanie samooceny.
Zasada współpracy dotyczy także kontaktów z rodzicami. Rzeczą zwyczajną jest obecność rodziców podczas zajęć i pomoc, gdy
o to poprosi nauczyciel. „W dobrej edukacji
bardzo ważna jest komunikacja i współpraca
pomiędzy wszystkimi osobami i instytucjami
6
znajdującymi się w otoczeniu dziecka” .
Szkoły daltońskie nie są zamknięte na „nieprofesjonalistów”. Mają odwagę słuchać dzie-
6 A. Giza, M. Wiśnicka, Edukacja małych dzieci – standardy, bariery, szanse, w: Edukacja małych dzieci – standardy, bariery, szanse. Raport.
red. A. Giza, Fundacja Rozwoju Dzieci im. J.A. Komeńskiego, Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności, Warszawa 2010, s. 15.
26
Wychowanie w Przedszkolu nr 10
Kształcenie i doskonalenie nauczycieli
ci i ich rodziców, którzy są partnerami nauczyciela w procesie edukacji.
W systenie edukacyjnym w Holandii
od dwudziestu pięciu lat przedszkola publiczne zostały połączone ze szkołami podstawo7
wymi . Dzieci od czwartego do dwunastego
roku życia mają zapewnioną ciągłość oddziaływań edukacyjnych i wychowaczych. Grupy
przedszkolne liczą około 30 dzieci w wieku
od czwartego do szóstego roku życia i zawsze
są to grupy różnowiekowe. Oznacza to, że
w sposób naturalny, korzystając z mechanizmów modelowania i naśladownictwa, dzieci
młodsze uczą się od starszych kolegów i koleżanek tego, jak zorganizowany jest sposób
uczenia się i jakie są jego zasady. To, że kompetencje dzieci są na różnych poziomach, jest
atutem w szkołach daltońskich, gdzie rozpo8
wszechniony jest tutoring .
System wspierania nauczycieli
Uczenie się od innych, czasem starszych,
a czasami tych, którzy są ekspertami w danej
dziedzinie, jest oczywistością. W każdej sali
przedszkolnej wiszą tablice z rysunkami
przedstawiającymi czynności, np. zapinanie
guzików, sznurowanie butów itp., pod którymi znajdują się znaczki identyfikacyjne dzieci
lub ich zdjęcia. Kiedy któreś z dzieci nie będzie umiało poradzić sobie z jakąś czynnością
(np. ze sznurowaniem butów) i poprosi o pomoc nauczyciela, wówczas on wskaże mu tablicę, z której może dowiedzieć się kto z kolegów lub koleżanek umie to robić, kto jest
w tej sprawie ekspertem.
System nauczania realizowany w szkołach
daltońskich może stać się jedną z odpowiedzi
na pytania nauczycieli w Polsce, jak jeden nauczyciel ma pracować z uczniami o różnych
możliwościach? Jak wspierać każdego ucznia
w jego rozwoju? Może też bardzo pomóc nauczycielom akademickim w kształceniu studentów – przyszłych nauczycieli. System daltoński i proces uczenia to specyficzna
organizacja procesu i inny (niż ten, do które7
8
28
go przywykliśmy dotychczas) sposób myślenia
o procesie nauczania, który nie wymaga dodatkowych kosztów finansowych.
Dużo się pisze w literaturze branżowej
o potrzebie zmian, ale często nie wiemy, jak
zmieniać. Jeszcze rzadziej mamy dostęp
do czerpania z dobrych praktyk edukacyjnych, które dają się zaszczepić na grunt polskiej edukacji. Uważamy, że kilkudziesięcioletnie doświadczenia, jakie wypracowano
w szkołach daltońskich, mogą być ogromną
pomocą i inspiracją dla nauczycieli akademickich do tego, jak przygotowywać przyszłe kadry do pracy. Aktywnie korzystają z tych
doświadczeń nauczyciele w Niemczech i Czechach.
*
W Polsce propagowaniem modelu kształcenia według planu daltońskiego od 2007 roku zajmuje się OMEP. W maju 2010 r. Polski
Komitet Światowej Organizacji Wychowania
Przedszkolnego OMEP we współpracy ze Stowarzyszeniem Dalton International zorganizował wizytę studyjną w szkołach daltońskich
w Holandii. W projekcie uczestniczyły 23 osoby. Byli to wykładowcy wyższych uczelni, dyrektorzy szkół i przedszkoli oraz nauczyciele
wychowania przedszkolnego. Uczestnicy wyjazdu poznali wyróżniające się szkoły pracujące systemem daltońskim: Szkołę Podstawową
„De Twijn” w Utrechcie, Szkołę Podstawową
„De Achtbaan” w Amersfoort oraz Szkołę
Podstawową „De Leeuwerik” w Leiderdorp.
dr Ewa Małgorzata Szumilas
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy
Jana Kochanowskiego w Kielcach
dr Ewa Lewandowska
Akademia Pedagogiki Specjalnej
w Warszawie
R. Röchner, Edukacja daltońska w grupach przedszkolnych, „Wychowanie w przedszkolu“, Nr 4, 2009, s. 26-29.
H. Wenke, Dalton priciples in a new context, „Dalton International Magazine“, 2005, s. 17.
Wychowanie w Przedszkolu nr 10