Wyniki leczenia wczesnych raków glosni

W. Szyfter i inni
PRACE ORYGINALNE
Wyniki leczenia wczesnych raków głośni
Early glottic cancer – treatment results
Witold Szyfter, Małgorzata Wierzbicka, Dorota Miętkiewska,
Jerzy Wójtowicz, Tomasz Pastusiak
Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej UM w Poznaniu
Kierownik: prof. dr hab. med. W. Szyfter
Summary
Introduction. Early glottic cancer (stage T1, T2) is connected with very good prognosis as well as organ and function preservation. The aim of the study was the assessment of early glottic treatment results. Material and methods. Between 1999–2005
1007 patients with larynx cancer were treated in Dept. of Otolaryngology Head Neck Oncological Surgery Poznań University
of Medical Sciences. The majority constitute the patients with II and III stage of clinical advancement of the disease. Early
glottic cancer was diagnosed in 43 patients (4,3%). The diagnose of the larynx cancer was set upon indirect and direct laryngoscopy, histological examination of larynx samples and neck ultrasonography. In all 43 patients CO2 laser surgery in Kleinsasser microlaryngoscopy set was performed. Results. In all cases, confirmed in histological examination the resection was
radical. Follow-up was conducted every month in the first year of observation, then every 2–3 months. The time of follow-up
ranged from 40 to 64 month, mean 51 month. In 4 patients (9,3%) treated for early glottic cancer with CO2 laser surgery the
local relapse occurred after 10, 15, 19 and 28 month respectively. In two patients total laryngectomy, in one reconstructive
partial laryngectomy and in one radiotherapy was performed. The mean time of observation after salvage treatment is 29
months. All patients are alive and free of disease. Conclusion. The laser surgery is an effective and non-invasive treatment
of early glottic cancer but the strict follow-up regimen is demanded.
H a s ł a i n d e k s o w e : rak krtani, wczesny rak głośni, epidemiologia, leczenie, chirurgia laserowa
K e y w o r d s : Larynx cancer, early glottic cancer, epidemiology, treatment, laser surgery
Otolaryngol Pol 2008; LXII (4): 426–431 © 2008 by Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów – Chirurgów Głowy i Szyi
WSTĘP
Rak krtani jest czwartym co do częstości występowania nowotworem złośliwym u mężczyzn.
We wczesnych stadiach zaawansowania miejscowego Tis, T1 i T2, w przypadku lokalizacji zmiany
w obrębie głośni, rokowanie jest bardzo dobre przy
możliwości zachowania pełnej funkcji narządu.
Zaawansowanie miejscowe nowotworu krtani (wg
TNM-UICC/AJCC z 2003 roku) T1 dla okolicy głośni
definiuje się jako guz ograniczony do głośni z zachowaną
prawidłową ruchomością obu fałdów głosowych; T1a
to guz ograniczony do jednego fałdu głosowego, T1b
to guz obejmujący oba fałdy głosowe natomiast T2 to
guz, który zajmuje częściowo nadgłośnię lub podgłośnię
i może upośledzać ruchomość fałdów głosowych. Zwraca uwagę stosunkowo mała dokładność tych definicji,
kontrastująca, szczegółowo opisaną i złożoną anatomią
głośni i fałdu głosowego. Czynnościową koncepcję budowy fałdu głosowego zaproponował Minoru Hirano [9].
Uwzględniając właściwości biofizyczne tkanek wchodzących w skład fałdu głosowego nazwał go zespołem
powłoka – trzon (cover-body complex). W zespole tym
wyróżnił dwie zasadnicze części: powłokę (cover) i trzon
(body) połączone częścią przejściową [9]. Temu podziałowi odpowiada 5-warstwowa struktura mikroskopowa fałdu głosowego. Powłoka śluzówkowa to nabłonek
i warstwa powierzchniowa blaszki właściwej (lamina
propria) błony śluzowej, nazywana także przestrzenią
Reinckego, o luźnym utkaniu i podatnej strukturze zawierającej w macierzy bezpostaciowe elementy białkowe
oraz nieliczne włókna elastyczne i kolagenowe. Część
przejściową tworzą dwie następne warstwy blaszki właściwej błony śluzowej – warstwa pośrednia i głęboka.
Część przejściowa odpowiada więzadłu głosowemu.
Trzon utworzony jest przez wewnętrzną część mięśnia
Autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów.
426
Otolaryngologia Polska 2008, LXII, 4
Wyniki leczenia wczesnych raków głośni
tarczowo-nalewkowego, należącego do mięśni wewnętrznych krtani zawierających szparę głośni i napinających
fałdy głosowe [20].
Te uwarunkowania anatomiczno-fizjologiczne warstwowej struktury fałdu głosowego uwzględniono
przy klasyfikacji metod leczenia wczesnych raków
głośni i stanowią podstawę podziału chordektomii
laserowej na poszczególne typy. W zależności od głębokości cięcia laserowego wyróżnia się 6 grup zabiegów: A – usunięcie części warstwy powierzchniowej,
B – cała warstwa powierzchniowa blaszki właściwej,
C – część więzadła głosowego, D – całe więzadło głosowe, E – część mięśnia głosowego, F – cały mięsień
głosowy [10, 20]. Według Europejskiego Towarzystwa
Laryngologicznego sklasyfikowano następujące typy
chordectomii (4): typ I – dekortykacja – podnabłonkowo (subepithelial), typ II – podwięzadłowo (subligamentous), typ III – śródmięśniowo (transmuscular), typ IV – totalna lub całkowita, typ Va – rozległa
chordectomia obejmująca drugi fałd głosowy, typ V b
– poszerzona o arytenoidectomię, typ Vc – poszerzona
o kieszonkę, typ V d – resekcja laserowa schodząca
1 cm podgłośniowo.
Celem pracy jest ocena wyników leczenia chirurgicznego wczesnego raka głośni metodą mikrolaryngoskopii z użyciem lasera CO2 oraz analiza przyczyn
niepowodzeń.
MATERIAŁ I METODY
W okresie 1999–2005 w Klinice Otolaryngologii
UM w Poznaniu leczono łącznie 1007 chorych z rakiem krtani. Dominowali chorzy z nowotworami w II
i III stadium zaawansowania klinicznego. Wczesnego
raka głośni (T1 i T2 N0M0) stwierdzono u 43 chorych
(4,3%). Analizę przypadków przygotowano na podstawie retrospektywnej oceny dokumentacji, tj.: historii
choroby oraz kart ambulatoryjnych zawierających
wpisy z badań kontrolnych. Podstawę rozpoznania
raka krtani stanowiła laryngoskopia pośrednia, mikrolaryngoskopia z pobraniem wycinków do badania
histologicznego i ocena układu chłonnego szyi za
pomocą ultrasonografii.
Na podstawie USG szyi u żadnego z chorych nie
stwierdzono zmian w węzłach chłonnych szyi.
U wszystkich chorych przeprowadzono leczenie
operacyjne z dojścia przezustnego, z zastosowaniem
zestawu do mikrolaryngoskopii wg Kleinsassera
z laserem operacyjnym CO2. Materiał pooperacyjny
przesyłano do badania histologicznego. Preparaty
były oceniane w Klinice i Katedrze Patomorfologii
UM w Poznaniu ze szczególnym uwzględnieniem
Otolaryngologia Polska 2008, LXII, 4
wolnych marginesów operacyjnych. We wszystkich
przypadkach leczenie było radykalne. Chorzy z badanej grupy podlegali regularnym kontrolom laryngologicznym (laryngoskopia pośrednia, laryngoskopia
lupowa i stroboskopia). Schemat monitorowania jest
stały, comiesięczne kontrole zalecane są w I roku po
zabiegu, w dalszych latach co 2–3 miesiące.
WYNIKI
W analizowanej grupie chorych było 43 mężczyzn.
Wiek wahał się od 46 do 94 lat, średnia wynosiła 70
lat, a mediana 61 lat. Wszyscy chorzy byli obarczeni
nałogiem palenia papierosów. Dokonano podziału
pacjentów ze względu na stopień zaawansowania
miejscowego raka głośni: u 28 chorych stwierdzono
nowotwór w stopniu zaawansowania T1, w tej liczbie: 16 – T1a, 8 – T1a z zajęciem spoidła przedniego,
1 – T1b, 3 – T1b z zajęciem spoidła przedniego, 15
– T2. U wszystkich chorych na podstawie badania
palpacyjnego i ultrasonograficznego układ chłonny
oceniono jako N0.
U wszystkich 43 chorych wykonano chordektomię
laserową typu IV i V, w tym typu IV – u 27 chorych,
Va – rozległą chordectomię obejmującą drugi fałd
u 5, typ V b – poszerzoną o arytenoidectomię u 6, typ
Vc – poszerzoną o kieszonkę krtaniową u 2, typ V d
– schodzącą podgłośniowo u 3 chorych.
U 25 na 43 chorych wynik badania histologicznego preparatu po laseroterapii krtani z powodu raka
nie wykazał utkania nowotworowego. Stwierdzono,
iż zmiana nowotworowa została usunięta w całości
podczas pobierania wycinka z krtani.
Do kontroli w Przyklinicznej Poradni Laryngologicznej nie zgłosiło się po zabiegu operacyjnym 4
spośród 43 chorych z wczesnym rakiem głośni; w tym
dwóch chorych z rakiem o rozległości T1a i dwóch
z cechą T2. Chory P.J., niezgłaszający się do rutynowych kontroli, z pierwotną zmianą ocenioną jako T2,
zgłosił się po upływie 28 miesięcy z wznową ocenioną
jako rT2 i został zakwalifikowany do laryngectomii
rekonstrukcyjnej m. Sedlacek. Okres obserwacji pozostałych 39 chorych wahał się od 4 miesięcy do 6
lat i 10 miesięcy. Wznowa miejscowa wystąpiła u 4
spośród 43, co stanowi 9,3% chorych z wczesnym
rakiem głośni.
Wznowy u tych chorych wystąpiły po 10 miesiącach, 1 roku i 3 miesiącach, 1 roku i 7 miesiącach oraz
po 2 latach i 4 miesiącach od leczenia metodą chordektomii laserowej. Trzech chorych było pierwotnie
leczonych w stopniu zaawansowania T1a, natomiast
czwarty w stopniu T2. U trzech wykonano chordekto-
427
W. Szyfter i inni
mię typu IV, u czwartego chorego typu Va. Trzech chorych reoperowano z powodu wznowy miejscowej. U 2
chorych, u których rozległość wznowy oceniono jako
rT4, jako zabieg ratujący wykonano laryngektomię całkowitą i następnie poddano pooperacyjnej radioterapii.
U 1 chorego z wznową w stopniu zaawansowania rT2
przeprowadzono laryngektomię rekonstrukcyjną m.
Sedlacek. U czwartego chorego wykonano ponownie
mikrolaryngoskopię i poszerzoną chordektomię typu
Va oraz skierowano do uzupełniającej radioterapii.
Okres wolny od objawów choroby wynosi obecnie
średnio 2 lata i 5 miesięcy.
U żadnego z 43 chorych z wczesnym rakiem głośni nie stwierdzono wznowy w układzie chłonnym
szyi.
Przeanalizowano potencjalne czynniki sprzyjające
wystąpieniu wznowy miejscowej po leczeniu laserowym wczesnych raków głośni:
– Nie stwierdzono statystycznej różnicy w stopniu
zaawansowania miejscowego T1a, T1b i T2 w grupie
chorych z wznową i bez wznowy.
– Zajęcie przez naciek nowotworowy spoidła przedniego w obu grupach też nie było czynnikiem decydującym o zwiększeniu ryzyka wystąpienia wznowy.
– Typy wykonywanej chordektomii nie różniły się
istotnie w grupie chorych z wznową i bez.
– Wiek pacjentów także nie miał istotnego znaczenia;
średni wiek chorych bez wznowy wynosił 70 lat, mediana 61, a z wznową średnio 63,5 lat, mediana 68.
DYSKUSJA
Metody leczenia wczesnego raka głośni (Tis, T1)
o równorzędnym znaczeniu to radioterapia i chirurgia
endoralna z usunięciem guza metodą klasyczną lub
promieniem laserowym. Przy porównaniu trzech opcji
leczenia: radioterapii, chirurgii z dojścia zewnętrznego
i chirurgii laserowej Thurner i wsp. ocenili całkowite
5-letnie przeżycia zależne od choroby na bardzo zbliżonym poziomie 92% dla radioterapii, 98% dla konwencjonalnej chirurgii i 91% przy leczeniu laserem,
a odsetki wznów wynosiły dla poszczególnych metod
leczenia odpowiednio 30%, 13% i 10% [26]. Lefebre
i wsp. stwierdzili identyczne wyniki leczenia dla
wszystkich trzech powyższych metod [2006]. Jednak
chordektomia z dojścia zewnętrznego nie jest, przy
niskim stopniu zaawansowania raka głośni, metodą
zalecaną ze względu na większą inwazyjność leczenia. Kennedy i wsp. również podkreślają identyczne
wyniki leczenia dla chirurgii laserowej i radioterapii,
niemniej w grupie poddanej chordektomii laserowej
22% chorych rozwinęło wznowę miejscową i wyma-
428
gało dodatkowego zabiegu operacyjnego [12]. Z kolei,
przy porównywalnych wynikach onkologicznych,
chirurgia jest bardziej kosztefektywna [19].
W literaturze przedmiotu, w doniesieniach zajmujących się wczesnym rakiem głośni w ostatnich 5
latach, zwraca uwagę stosunkowo niska liczebność
grup chorych analizowanych w różnych przedziałach czasu: materiał amerykański z San Antonio to
38 chorych w okresie 5 lat [1] i z Viktorii – 53 z 8 lat
[12], grupa brazylijska – 48 z 5 lat [6], materiał z Hiszpanii to 47 z Kliniki Uniwersyteckiej w Barcelonie
[26] i 125 z Kliniki w Madrycie [11], z Francji to 52
chorych z Kliniki w Paryżu z 15 lat [24], 58 z Villejiif
[8] i 110 z Lille z 10 lat [18], 67 chorych z Pragi [16], 15
z Glasgow [20]. Zdecydowanie obszerniejszy materiał
przedstawili Konig i wsp. z Kliniki Charite w Berlinie
– 143 chorych, Brondbo z Kliniki w Oslo – 171 (10
lat), Thurhner [26] z Kliniki w Wiedniu – 337 chorych
oraz autorzy włoscy: Ansarin [3] z Kliniki w Mediolanie – 59, Ledda z Cagliari 141 (okres 11 lat) i Peretti
[15, 16, 23] z Brescii – aż 322 chorych (okres 13 lat).
W piśmiennictwie polskim Betlejewski [4] opisał 36
przypadków wczesnych raków głośni leczonych metodą chordektomii laserowej w okresie 3 lat. Niska
liczebność badanych grup w większości ośrodków
związana jest z późną zgłaszalnością i wyższymi stopniami zaawansowania choroby nowotworowej w chwili podejmowania leczenia. W Klinice Otolaryngologii
i Onkologii Laryngologicznej w Poznaniu, w 7-letnim
okresie leczono 1007 chorych z rakiem krtani, w tym
zaledwie 43 chorych w I stadium zaawansowania
klinicznego raka głośni, co stanowi 4,3%.
Odsetek wznów przy leczeniu laserowym wczesnych raków głośni w literaturze przedmiotu waha
się od 3% do 22%, a ostatecznie pełne wyleczenie
po leczeniu ratującym uzyskuje się od 88% do 100%
chorych [1, 7, 8, 14, 15]. W obszernym materiale
Perettiego na 322 leczonych metodą chordektomii
laserowej wznowy wystąpiły u 58 chorych, z tego u 14
w tej samej okolicy krtani, u 27 wieloogniskowe, lecz
powierzchowne w bezpośrednim sąsiedztwie pierwotnego guza, u 17 guz nawrotowy lokalizował się
podśluzówkowo z szerzeniem na szkielet chrzęstny
lub przekraczając puszkę krtani – ta ostatnia grupa
była kwalifikowana do leczenia ratującego z zachowaniem narządu tylko w 47% [23]. W materiale własnym
w grupie 43 chorych wznowa wystąpiła u 4 (9,3%)
pacjentów. 2 chorych ze względu na rozległość guza
rT4 można było jedynie zakwalifikować do laryngektomii całkowitej. U trzeciego chorego pomimo
stopnia zaawansowania rT2, nie podjęto ryzyka powtórnego leczenia endoskopowego ze względu na
ewidentne zajęcie obu przednich odcinków fałdów
Otolaryngologia Polska 2008, LXII, 4
Wyniki leczenia wczesnych raków głośni
głosowych i okolicy spoidła przedniego; ta lokalizacja
guza nawrotowego skłoniła do leczenia metodą laryngektomii pionowej rekonstrukcyjnej m. Sedlacek.
Wybór powyższej techniki operacyjnej pozwolił na
usunięcie całego spoidła przedniego krtani, co było
kluczowe dla radykalności zabiegu, ponieważ za pomocą dostępnych metod diagnostycznych w okresie
przedoperacyjnym nie można było jednoznacznie
wykluczyć podejrzenia naciekania chrząstek tarczowatych w tej okolicy (wówczas po potwierdzeniu
patologicznym naciekania chrząstki byłby to stopień zaawansowania rT4). Tym samym zapewniona
została czystość onkologiczna pola operacyjnego.
U opisanego pacjenta ostateczne badanie histologiczne wykluczyło naciek chrząstki, ujawniło też
wolne marginesy operacyjne. Po powtórnym leczeniu
chirurgicznym, w przypadku dwóch laryngektomii
całkowitych uzupełnionym radioterapią i u trzeciego
chorego po zabiegu rekonstrukcyjnym z zachowaniem
narządu uzyskano pełne wyleczenie. U czwartego
chorego wykonano ponownie mikrolaryngoskopię
i poszerzoną chordektomię typu Va oraz skierowano
do uzupełniającej radioterapii.
Czynnikiem wpływającym na niepowodzenia leczenia laserowego raka fałdu głosowego jest penetrowanie nowotworu bocznie i zajęcie dna kieszonki
krtaniowej [23]. Dyskusyjne pozostaje zastosowanie
resekcji laserowej w przypadku zajęcia przez naciek
nowotworowy okolicy spoidła przedniego, wówczas
odsetek wznów miejscowych także zdecydowanie
rośnie do około 20% [2, 6, 16, 22]. Definicja stopni zaawansowanie miejscowego nowotworów krtani T1 i T2
dla okolicy głośni wg AJCC z 2003 jest mało dokładna, nie oddaje także różnic w rokowaniu przy różnej
lokalizacji nacieku nowotworowego w obrębie fałdu
głosowego czy w przypadkach penetracji w kierunku
spoidła przedniego krtani. Ocena rozległości nowotworu w badaniu klinicznym w około 60% przypadków
nie koresponduje z oceną patologiczną; w większości
przypadków guzy pozostają niedoszacowane [2]. Stąd
uzupełnieniem oceny stopnia zaawansowania T1a
– dla guza ograniczonego do jednego fałdu głosowego
lub T1b – dla guza obejmującego oba fałdy głosowe
jest dodatkowo ocena mikroskopowa spoidła przedniego krtani, okolicy podgłośniowej lub podstawy
kieszonki krtaniowej. W badanym materiale u 11
chorych z cechą T1 stwierdzono penetrację nacieku
na spoidło przednie. Wymagało to poszerzenia zabiegu
laserowego i wykonania chordektomii typu Va u 5
osób, typu Vb u 3 osób, typu Vc u 1 osoby i typu Vd
u 2 osób, niemniej nie wiązało się w analizowanym
przez autorów materiale z podwyższonym ryzykiem
wystąpienia wznowy miejscowej.
Otolaryngologia Polska 2008, LXII, 4
Kolejnym, dyskusyjnym problemem pozostaje
zdefiniowanie wskazań do chordektomii laserowej
w przypadkach, gdy po pobraniu wycinka nie uwidaczniamy już makroskopowych zmian w obrębie fałdu
głosowego lub są one bardzo dyskretne. Ostatecznie,
u około 20% przypadków nie stwierdza się nowotworu
w badaniu patologicznym preparatu pooperacyjnego
[3,20].W przypadku płaskich, niewielkich nacieków
czy drobnych ognisk raka T1 głośni zmiana może potencjalnie zostać usunięta w całości podczas pobierania wycinków do wstępnego badania histologicznego.
W badanej przez autorów grupie taka sytuacja miała
miejsce w 25 na 43 chorych, co stanowi 58,14%.
Kolejnym aspektem w przypadku chorych z wczesnym rakiem głośni jest częstość prowadzenia kontroli
pooperacyjnych i czas wystąpienia wznowy. Lohynska
i wsp. ocenili, że najwyższe ryzyko wystąpienia wznowy występuje w okresie pierwszych trzech lat obserwacji [16]. Wielu autorów podkreśla znaczenie
ścisłej obserwacji po leczeniu laserowym raka głośni
ze względu na możliwość wystąpienia wznowy nawet przy ujemnych marginesach operacyjnych [25],
natomiast nie definiują zalecanego czasu monitorowania. Przy marginesach trudnych do jednoznacznej oceny patologicznej i ocenionych jako niepewne
Brondbo i wsp. nie zalecają reoperacji, a oparcie się
na doświadczeniu chirurgicznym operatora i ścisłą
obserwację w celu wczesnego wykrycia potencjalnej
wznowy [5]. Sigston i wsp. w 17 % wznów stwierdzili podejrzane marginesy operacyjne i podobnie jak
Hartl i wsp. uważają, że niepewne lub wręcz pozytywne marginesy nie są związane z podwyższonym
ryzykiem wystąpienia wznowy, natomiast wskazane
jest „watch and wait” – postawa wyczekująca i skrupulatne monitorowanie pacjenta [8, 25]. Odmienne
wnioski formułują autorzy brazylijscy i w przypadku
pozytywnych marginesów poszerzają pole resekcji
lub kierują chorych do uzupełniającej radioterapii;
autorzy ci stwierdzili także, że przy poszerzeniu resekcji uzyskanie pozytywnych marginesów koreluje
z wystąpieniem wznowy aż w 37% [7].
W tutejszej Klinice Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej obowiązuje co najmniej 5-letni okres monitorowania po zakończeniu leczenia onkologicznego
wszystkich nowotworów głowy i szyi. W przypadku guzów zaawansowanych lub nowotworów o lokalizacjach
pierwotnych dających wysokie odsetki niepowodzeń
jest to związane z obserwacją w kierunku wznowy,
natomiast w rakach charakteryzujących się wysoką
wyleczalnością, jak wczesny rak głośni, przedłużony
czas obserwacji ukierunkowany jest na wykrywanie
potencjalnego drugiego nowotworu złośliwego w regionie głowy i szyi. W analizowanym przez autorów
429
W. Szyfter i inni
materiale wznowy wystąpiły po 10 miesiącach, 1 roku
i 3 miesiącach, 1 roku i 7 miesiącach oraz po 2 latach
i 4 miesiącach. Leczenie laserowe raka głośni w razie
niepowodzenia i wystąpienia wznowy miejscowej pozostawia wiele możliwości podjęcia leczenia ratującego. Zależnie od rozległości wznowy można rozważyć
ponowne leczenie endoralne laserem, laryngektomię
częściową, laryngektomię całkowitą oraz radioterapię
[5, 8, 18]. Kennedy [12] w przypadku 22% wznów po
chordektomii laserowej ocenionych jako T1 głośni zastosował ponowne leczenie laserowe. Podobnie König
[13] w większości wznów (12 chorych) wybrał jako metodę leczenia ratującego ponowny zabieg laserowy, a 4
chorych wymagało przeprowadzenia laryngektomii.
WNIOSKI
Leczenie chirurgiczne wczesnego raka głośni jest
skuteczną i nieinwazyjną metodą pozwalającą na uzyskanie bardzo dobrych wyników onkologicznych. Chorzy wymagają długiego okresu obserwacji ze względu
na możliwość wystąpienia odległej w czasie wznowy
miejscowej, niemniej powtórne leczenie chirurgiczne
pozwala na skuteczne opanowanie choroby nowotworowej.
PIŚMIENNICTWO
1. Agrawal A, Moon J, Davis RK, Sakr WA, Giri SP, Valentino J,
i wsp. Southwest Oncology Group.Transoral carbon dioxide laser
supraglottic laryngectomy and irradiation in stage I, II, and III
squamous cell carcinoma of the supraglottic larynx: report of
Southwest Oncology Group Phase 2 Trial S9709.
2. Ambrisch P. The role of laser microsurgery in the treatment
of laryngeal cancer. Curr Opin Otolaryngol Head Neck Surg
2007; 15(2): 82–88.
3. Ansarin M, Zabrodsky M, Bianchi L, Renne G, Tosoni A,
Calabrese L, i wsp. F. Endoscopic CO2 laser surgery for early
glottic cancer in patients who are candidates for radiotherapy:
results of a prospective nonrandomized study. Head Neck 2006;
28(2): 121–125.
4. Betlejewski S, Sinkiewicz A, Mackiewicz-Nartowicz H. Longterm results of treatment in T1, T2 laryngeal cancer with CO2
laser microsurgery. Otolaryngol Pol 2005; 59(2): 235–237.
5. Brøndbo K, Fridrich K, Boysen M. Laser surgery of T1a glottic
carcinomas; significance of resection margins. Eur Arch
Otorhinolaryngol 2007; 264(6):627–630. Epub 2007 Jan 18.
6. Chone CT, Yonehara E, Martins JE, Altemani A, Crespo AN.
Importance of anterior commissure in recurrence of early glottic
cancer after laser endoscopic resection. Arch Otolaryngol Head
Neck Surg. 2007; 133(9): 882–887.
430
7. Crespo AN, Chone CT, Gripp FM, Spina AL, Altemani A. Role
of margin status in recurrence after CO2 laser endoscopic
resection of early glottic cancer. Acta Otolaryngol 2006; 126(3):
306–310.
8. Hartl DM, de Monès E, Hans S, Janot F, Brasnu D. Treatment of
early-stage glottic cancer by transoral laser resection. Ann Otol
Rhinol Laryngol 2007; 116(11): 832–836.
9. Hirano M. Phonosurgical anatomy of the larynx. Phonosurgery;
assesment and surgical management of voice disorders, (red:)
Ch.N. Ford, D.M. Bless, Raven Press, New York 1991, 25.
10. Hirano M., Hirade Y., Kawasaki H. Vocal function following
carbon dioxide laser surgery for glottic carcinoma. Ann Otol
Rhinol Laryngol 1985, 94, 232.
11. González-García JA, Rodríguez Paramás A, Souvirón Encabo R,
Ortiz García P, Scola Yurrita. Treatment of early glottic carcinoma
with transoral laser CO2 Acta Otorrinolaringol Esp. 2006; 57(8):
364–368.
12. Kennedy JT, Paddle PM, Cook BJ, Chapman P, Iseli TA. Voice
outcomes following transoral laser microsurgery for early glottic
squamous cell carcinoma. J Laryngol Otol 2007 Dec; 121(12):
1184–1188. Epub 2007 Apr 20.
13. Kennedy JT, Paddle PM, Cook BJ, Chapman P, Iseli TA. Voice
outcomes following transoral laser microsurgery for early glottic
squamous cell carcinoma.J Laryngol Otol. 2007 Dec; 121(12):
1184–1188. Epub 2007 Apr 20.
14. König O, Bockmühl U, Haake K. Glottic laryngeal carcinoma.
Tis, T1 and T2-long term results after laser resection. HNO.
2006 Feb; 54(2): 93–98. German.
15. Ledda GP, Puxeddu R. Carbon dioxide laser microsurgery for
early glottic carcinoma. Otolaryngol Head Neck Surg 2006 Jun;
134(6): 911–915.
16. Ledda GP, Grover N, Pundir V, Masala E, Puxeddu R. Functional
outcomes after CO2 laser treatment of early glottic carcinoma.
Laryngoscope. 2006; 116(6): 1007–1011.
17. Lohynska R, Slavicek A, Bahanan A, Novakova P. Predictors of
local failure in early laryngeal cancer. Neoplasma 2005; 52(6):
483–488.
18. Mlynarek A, Kost K, Gesser R. Radiotherapy versus surgery
for early T1–T2 glottic carcinoma. J Otolaryngol 2006; 35(6):
413–419.
19. Mortuaire G, Francois J, Wiel E, Chevalier D. Local recurrence
after CO2 laser cordectomy for early glottic carcinoma.
Laryngoscope. 2006; 116(1): 101–105.
20. Nassif R, Loughran S, Moyes C, MacKenzie K. Negative pathology
following endoscopic resection of T1a squamous carcinoma of
the glottis. J Laryngol Otol 2005; 119(8): 592–594.
21. Obrębowski A., Wojnowski W., Obrębowska-Karsznia Z.
Charakterystyka budowy molekularnej fałdu głosowego.
Otolaryngol Pol 2006, 60, 1.
22. Pellini R, Pichi B, Ruscito P, Ceroni AR, Caliceti U, Rizzotto
G, Supracricoid partial laryngectomies after radiation failure:
A multi-institutional series. Head Neck 2007 Oct 30; 30(3):
372–379.
Otolaryngologia Polska 2008, LXII, 4
Wyniki leczenia wczesnych raków głośni
23. Peretti G, Piazza C, Bolzoni A. Endoscopic treatment for early
glottic cancer: indications and oncologic outcome. Otolaryngol
Clin North Am 2006; 39(1): 173–89. Review.
24. Remacle M., Lawson G. Transoral laser microsurgery is the
recommended treatment for early glottic cancers. Five types of
laser cordectomies. European Laryngological Society.
25. Sigston E, de Mones E, Babin E, Hans S, Hartl DM, Clement P,
i wsp. Early-stage glottic cancer: oncological results and margins
in laser cordectomy. Arch Otolaryngol Head Neck Surg 2006
Feb; 132(2): 147–152.
26. Thurnher D, Erovic BM, Frommlet F, Brannath W, Ehrenberger
K, Jansen B, Dogma – surgery yields superior long-term results
for T1a squamous cell carcinoma of the glottic larynx compared
to radiotherapy. Eur J Surg Oncol 2007 Aug 7.
Otolaryngologia Polska 2008, LXII, 4
27. Vilaseca I, Huerta P, Blanch JL, Fernández-Planas AM, Jiménez C,
Bernal-Sprekelsen M. Voice quality after CO2 laser cordectomy
– what can we really expect? Head Neck 2008; 30(1): 43–49.
Adres autora:
Prof. dr hab. Witold Szyfter
ul. Przybyszewskiego 49
60-355 Poznań
Pracę nadesłano: 14.03.2008 r.
Zaakceptowano do druku: 02.05.2008 r.
431