112 Jaczewska_Layout 1

Transkrypt

112 Jaczewska:Layout 1 2012-11-14 10:38 Strona 1
Fizjoterapia Polska
ARTYKUŁ ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE
Zaangażowanie Autorów
A – Przygotowanie projektu
badawczego
B – Zbieranie danych
C – Analiza statystyczna
D – Interpretacja danych
E – Przygotowanie manuskryptu
F – Opracowanie piśmiennictwa
G – Pozyskanie funduszy
Author’s Contribution
A – Study Design
B – Data Collection
C – Statistical Analysis
D – Data Interpretation
E – Manuscript Preparation
F – Literature Search
G – Funds Collection
© MEDSPORTPRESS, 2012; 3(4); Vol. 12, 201-212
Joanna Jaczewska1(A,B,C,D,E,F), Witold Rongies2,3(B,D),
Marek Zaleski4(A,D)
1
Klinika Ortopedii i Rehabilitacji II Wydziału Lekarskiego, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Zakład Rehabilitacji Oddziału Fizjoterapii II Wydziału Lekarskiego, Warszawski Uniwersytet Medyczny
3
Zakład Rehabilitacji Samodzielnego Publicznego Centralnego Szpitala Klinicznego, Warszawa
4
Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu, Warszawa
1
Clinic of Orthopaedics and Rehabilitation of the Medical University of Warsaw
2
Department of Rehabilitation, Division of Physiotherapy of the Second Faculty of Medicine of the Medical
University of Warsaw
3
Division of Rehabilitation, Independent Public Central Teaching Hospital, Warsaw
4
The Institute of Physiology and Pathology of Hearing, Warsaw
2
Propozycja leczenia zachowawczego
pacjentów z zawrotami głowy i zaburzeniami
równowagi wywołanymi chorobami układu
przedsionkowego
Proposition of conservative treatment of patients
with vertigo and balance disorders caused by vestibular
dysfunction
Słowa kluczowe: układ przedsionkowy, zawroty głowy, równowaga, rehabilitacja
Key words: vestibular system, vertigo, dizziness, balance, vestibular rehabilitation
STRESZCZENIE
Wstęp. Celem pracy była ocena skuteczności ćwiczeń ruchowych stosowanych w terapii zawrotów głowy i zaburzeń równowagi wywołanych dysfunkcją układu przedsionkowego.
Materiał i metody. W badaniu udział wzięła grupa 30-stu pacjentów leczonych z powodu zawrotów głowy i/lub zaburzeń równowagi pochodzenia przedsionkowego. Połowa pacjentów (15 osób) była w trakcie leczenia farmakologicznego. Wszystkim pacjentom zalecono wykonywanie zestawu ćwiczeń dostosowanego indywidualnie do danej jednostki chorobowej. Grupę kontrolną
stanowiło 15 pacjentów leczonych wyłącznie farmakologicznie. W celu zbadania efektu rehabilitacji wykorzystano zmodyfikowany
kwestionariusz samooceny DHI. Otrzymane wyniki poddano ocenie statystycznej z wykorzystaniem metody analizy wariancji z powtarzanymi pomiarami.
Wyniki. Pacjenci uczestniczący w programie rehabilitacji, nieprzyjmujący leków uzyskali poprawę wyniku kwestionariusza
średnio o 48 %. U pacjentów wykonujących ćwiczenia i dodatkowo przyjmujących leki poprawa wyniosła średnio 45 %. W grupie
kontrolnej uzyskano poprawę jedynie o 15 %. Różnica w wynikach jest istotna statystycznie.
Wnioski. 1. Rehabilitacja ruchowa okazała się skuteczną metodą leczenia zawrotów głowy i zaburzeń równowagi wywołanych
chorobami układu przedsionkowego. 2. Wiek pacjenta nie miał istotnego wpływu na efekt rehabilitacji. 3. Rehabilitacja przyniosła
poprawę u badanych pacjentów zarówno w aspekcie strukturalnym, funkcjonalnym jak i emocjonalnym.
SUMMARY
Background. The aim of this study was to evaluate the effectiveness of physical exercises used in the treatment of vertigo and
balance disorders caused by vestibular dysfunction.
Materials and methods. The study group consisted of 30 patients (22 women and 8 men, aged 30-84) with vertigo and/or
balance disorders of vestibular origin. Half of the patients (10 women and 5 men, aged 30-79) took the medicine. All patients
attended in an individually selected programme of exercises dependent on diagnosis. The control group consisted of 15 patients
(10 women and 5 men, aged 30-74) treated only pharmacologically. In order to investigate the effect of rehabilitation, a modified
DHI questionnaire was used. For statistical evaluation, an analysis of variance with repeated measurements was performed.
Statistical significance was assumed at a level of 0.05.
Results. In the group of patients who participated only in the programme of vestibular rehabilitation, an improvement of the
questionnaire score was on average 48%. The result in the group performing exercises and additionally taking medication improved
on average by 45%. In the control group only 15% of improvement was achieved. The difference in the results is statistically significant.
Conclusion. 1. Vestibular rehabilitation has proved to be an effective treatment approach for vertigo and balance disorders
caused by diseases of the vestibular system. 2. The age had no significant effect on the result of rehabilitation. 3. An improvement
was noted, both in structural, functional and emotional aspects.
Liczba słów/Word count: 8536
Tabele/Tables: 0
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Joanna Jaczewska
05-092 Łomianki, ul. Michałowicza 2
Tel: 606358175, fax: (22) 599 15 63, e-mail: [email protected]
Ryciny/Figures: 4
Piśmiennictwo/References: 33
Otrzymano / Received
Zaakceptowano / Accepted
10.07.2011 r.
11.07.2012 r.
201
Jaczewska J. i wsp., Leczenie zachowawcze pacjentów z dysfunkcją układu przedsionkowego
WSTĘP
BACKGROUND
Przewlekłe zawroty głowy z towarzyszącymi zaburzeniami równowagi mogą w dużym stopniu ograniczać funkcjonowanie człowieka w jego codziennym życiu i prowadzić
do niepełnosprawności [1,2]. Występują we wszystkich grupach wiekowych, ale najczęściej u osób po 45 roku życia
(powód 7% wszystkich wizyt u lekarza) [3,4].
Większość zawrotów głowy i zaburzeń równowagi związana jest z dysfunkcjami narządu przedsionkowego [5].
Pomimo iż są one zwykle uciążliwe, jedynie 15-30% chorych odczuwających je zwraca się o pomoc medyczną [2].
W fazie ostrych zaburzeń leczeniem z wyboru pozostaje farmakologia, która zwykle wyraźnie łagodzi objawy. Jej stosowanie w okresie przewlekłym nie zawsze wywołuje korzystne efekty terapeutyczne. Niektórzy specjaliści zajmujący się
badaniem tego schorzenia uważają nawet, iż leczenie farmakologiczne w fazie przewlekłej może być powodem spowolnienia fizjologicznego procesu kompensacji [6,7,8].
Poważną, dodatkową konsekwencją zawrotów głowy
są zaburzenia równowagi następstwem których są upadki.
Co roku, przynajmniej jeden taki upadek dokonuje się
u 32% osób w przedziale wiekowym 65-74 lata życia [9].
W sposób bezpośredni lub pośredni odpowiadają za 12%
wszystkich zgonów wśród osób w wieku geriatrycznym. Istnieje zatem ogromna potrzeba tworzenia skutecznych programów leczenia alternatywnego dla farmakologii, a zarazem skutecznego dla pacjentów z zawrotami głowy i zaburzeniami równowagi [4,10].
Już w latach 40-tych XX-go wieku wprowadzano kinezyterapię jako metodę leczenia zawrotów głowy. W nowoczesnej labiryntologii wytworzyły się dwa kierunki rozwoju
rehabilitacji pacjentów z chorobami układu przedsionkowego. Pierwszy bazuje na mechanizmie kompensacji zachodzącej w ośrodkowym układzie nerwowym [6,11]. Drugi dotyczy położeniowych zawrotów głowy i opiera się na koncepcji mechanicznej, dotyczącej patologii w kompleksie kanałowo-osklepkowym w uchu wewnętrznym. Wraz z rozwojem badań elektrofizjologicznych zaczęto przywiązywać
wagę do udziału układu wzrokowego i układu proprioceptywnego w procesie kompensacji uszkodzeń narządu przedsionkowego. Obecnie podstawę rehabilitacji stanowi ustalenie indywidualnego programu ćwiczeń, dostosowanego
do potrzeb konkretnego pacjenta i jego choroby [6]. W myśl
koncepcji mechanicznej uszkodzeń narządu przedsionkowego powstały specjalistyczne manewry terapeutyczne, między innymi manewr repozycyjny Epley’a i manewr uwalniający Semont’a, których skuteczność została potwierdzona
w wielu badaniach [12,13,14,15,16,17,18]. Równolegle z rozwojem rehabilitacji rozwinęły się metody diagnostyki chorób układu przedsionkowego oraz pomiaru obiektywnej
i subiektywnej skuteczności leczenia. Dzięki temu możliwe
jest określenie dynamiki choroby oraz monitorowanie procesu i efektu rehabilitacji [6].
Celem badania była ocena skuteczności rehabilitacji pacjentów z zawrotami głowy i zaburzeniami równowagi wywołanymi chorobami układu przedsionkowego.
Chronic vertigo with concomitant balance disorders may
limit to a large extent our everyday functioning and lead to
disabilities [1,2]. Vertigo affects people from all age groups,
most frequently these over 45 years (the reason of 7% of
all medical consultations) [3,4]. Most of the cases of vertigo
and balance disorders are connected with the vestibular
organ dysfunction [5]. Although the conditions are usually
burdensome, only 15-30% patients suffering from them
consults their physician [2]. During the acute phase, the
patients are administered pharmacological agents which
usually apparently reduce the symptoms. However, during
the chronic phase, these agents do not always bring about
the desired therapeutic effects. Some specialists dealing
with this condition even believe that pharmacological treatment in the chronic phase may be the reason of compensation process slowing [6,7,8].
Balance disorders resulting in falls are the additional,
severe consequences of vertigo. Every year, at least 32%
of vertigo patients aged 65-74 years experience at least
one fall [9]. Vertigo is responsible, both directly and indirectly,
for 12% of all deaths in elderly patients. Therefore, the development of successful programs of treatment, alternative
to pharmacotherapy is desired for patients with vertigo and
balance disorders [4,10].
Already in 1940s, kinesitherapy was introduced as vertigo treatment approach. In modern otolaryngology, two
trends of rehabilitation were developed for patients with
vestibular system conditions. The first one is based on the
compensatory mechanism in the nervous system [6,11]
while the second one pertains to vertigo and is based on
the mechanical concept concerning pathology in the canalcupula complex of the inner ear. Along with the development of electrophysiological examinations, the examiners
started to pay attention to the role of the visual system and
the proprioceptive system in the process of vestibular
organ damage compensation. Presently, rehabilitation is
based on individual programs of exercises, adjusted to the
needs of individual patients and their conditions [6]. According to the mechanical concept of vestibular organ damage, specialist therapeutic manoeuvres have been developed, including Epley’s repositioning manoeuvres and
Selmont’s releasing manoeuvres whose efficiency was
confirmed by numerous studies [12,13,14,15,16,17,18].
Parallel with the development of rehabilitation, the vestibular
organ diagnosing methods have developed as well as the
measurement of objective and subjective treatment efficacy. Thanks to the development of these approaches it is
now possible to determine the disease dynamics and to
monitor the process and effects of rehabilitation [6].
The aim of the study was to assess the efficacy of
rehabilitation in patients suffering from vertigo and balance
disorders due to vestibular system conditions.
202
Jaczewska J. et al., Conservative treatment of patients with vestibular dysfunction
MATERIAŁ I METODY
MATERIAL AND METHODS
Do badania zakwalifikowano (sposobem losowego doboru) 45 pacjentów pozostających pod opieką medyczną
Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu w Warszawie. U wszystkich tych chorych, na podstawie badania laryngologicznego, okulistycznego, neurologicznego oraz elektronystagmografii, rozpoznano objawy zawrotów głowy i zaburzeń
równowagi wywołanych chorobami układu przedsionkowego. Następnie dokonano w sposób przypadkowy podziału
badanych na trzy grupy.
Do Grupy A włączono 15 chorych w wieku 45-84 lata
(śr. 61 lat) w tym 12 (80%) kobiet w wieku 45-72 lata (śr. 59
lat) i 3 (20%) mężczyzn w wieku 47-84 lata (śr. 71 lat). Pacjenci tej grupy deklarowali odczuwanie, okresowo, objawów w postaci zawrotów głowy i zaburzeń równowagi
od co najmniej 12 miesięcy. U 6 (40%) pacjentów z tej grupy, zdiagnozowano jednostronne uszkodzenie narządu przedsionkowego, u 1 (7%) osoby – obustronne uszkodzenia narządu przedsionkowego, u 1 (7%) – uszkodzenie pozaobwodowe, u 2 (13%) – uszkodzenia mieszane obwodowe
i pozaobwodowe, a u 5 (33 %) – łagodne, napadowe położeniowe zawroty głowy. Wszyscy zostali poddani kinezyterapii. Okres wykonywania ćwiczeń wynosił od 4 do 20 tygodni (średnio 9,21 tygodnia).
Grupę B stanowiło 15 osób w wieku 30-79lat (śr. 55
lat), wśród których było 10 (67%) kobiet w wieku 32-74 lata (śr. 53 lata) i 5 (33 %) mężczyzn w wieku 30-79 lat (śr. 59
lat). Zdecydowana większość tych osób, bo 14 (93%), odczuwało zawroty głowy od czasu dłuższego niż 1 rok, a tylko 1 (7%) osoba, nieco krócej, od 8 miesięcy. 12 (80%) pacjentów stosowało farmakoterapię przez okres dłuższy
niż 1 rok. W przypadku 3 (20%) chorych leki były przyjmowane przez okres krótszy niż 1 rok (1-7 miesięcy, śr. 3,5
miesiąca). U prawie połowy tej grupy, bo u 7 (47%) osób
rozpoznano jednostronne uszkodzenie narządu przedsionkowego, u 1 (7%) osoby – obustronne uszkodzenie narządu przedsionkowego, u 1 (7%) – zmiany pozaobwodowe,
u 3 (20%) pacjentów – łagodne, napadowe położeniowe zawroty głowy, a u 3 (20%) osób – chorobę Meniere’a. Wszyscy badani tej grupy poddani zostali kinezyterapii, z równoległym stosowaniem specjalistycznego leczenia farmakologicznego, porównywalnego do leczenia w grupie K. Okres
wykonywania ćwiczeń leczniczych wynosił od 4 do 20 tygodni (średnio 10,3 tygodnia).
Trzecią grupę K (kontrolną) stanowiło również 15 pacjentów w wieku 30-74 lata (śr. 47,6 lat), w tym 10 (67%)
kobiet w wieku 24-74 lata (śr. 54 lata) i 5 (33%) mężczyzn
w wieku 30-53 lata (śr. 46 lat). Zdecydowana większość
badanych tej grupy, bo 14 (93%), cierpiało z powodu zawrotów głowy od czasu dłuższego niż 1 rok. Tylko 1 (7%)
chory odczuwał zawroty głowy krócej, od ok 6 miesięcy. Pacjenci przyjmowali leki, głównie betahistynę. 3 osoby (20%)
przyjmowały leki dłużej niż rok (2-5 lat, śr. 3,3 roku). Pozostałe 12 (80%) osób było leczonych farmakologicznie przez
okres 4-24 tygodni (średnio 14,4 tygodnia). W przypadku 5
(33%) chorych stwierdzono jednostronne uszkodzenie narządu przedsionkowego, u 2 (13%) obustronne uszkodzenie narządu przedsionkowego, u 3 (20%) zmiany pozaobwodowe, u 4 (27%) – łagodne, napadowe położeniowe
45 patients undergoing treatment at the Institute of Hearing Physiology and Pathology in Warsaw were qualified for
the study. Based on the laryngological, ophthalmological
and neurological examinations and electronystagmography, all the patients were diagnosed with vertigo and balance disorders due to vestibular system conditions. Next,
the sample was randomly divided into three groups. Group
A comprised 15 patients aged 45-84 years (mean age = 61
years) including 12 (80%) of females aged 45-72 years
(mean age = 59 years), and 3 (20%) males aged 47-84
years (mean age = 71 years). The patients reported periodic symptoms, such as vertigo and balance disorders for at
least 12 months. 6 (40%) patients from this group were
diagnosed with the unilateral damage of the vestibular
organ, 1 patient (7%) – with bilateral damage of the vestibular organ, 1 patient (7%) – with extraperipheral damage,
2 patients (13%) – with mixed peripheral and extraperipheral damage and 5 patients (33 %) – with mild positional
attacks and vertigo. All the patients were subjected to
kinesitherapy. The duration of exercises ranged from 4 to
20 weeks (on average 9.21 weeks).
Group B comprised 15 subjects aged 30-79 years
(mean age = 55 years) including 10 (67%) females aged
32-74 years (mean age = 53 years) and 5 (33 %) males
aged 30-79 years (mean age = 59 years). The majority [14
subjects (93%)] of these subjects had suffered from vertigo
for more than a year and only 1 subject (7%) had suffered
from this ailment somewhat shorter, for 8 months. 12 (80%)
of patients from this group had used pharmacological
agents for more than a year. 3 (20%) patients had been on
medication for less than a year (1-7 months, on average
3.5 months). Almost half of this group subjects [7 subjects
(47%)] was diagnosed with unilateral vestibular organ damage, 1 (7%) subject – with extraperipheral changes, 3 (20%)
subjects – with mild paroxysmal positional vertigo and
3 (20%) subjects – with Meniere’s disease. All the subjects
from this group were subjected to kinesitherapy combined
with specialist pharmacological treatment, comparable to
the treatment applied in group K. The duration of therapeutic exercises applied in this group ranged from 4 to 20
weeks (on average 10.3 weeks).
The third group – K (control group) also consisted of 15
patients aged 30-74 years (mean age 47.6 years) including 10
(67%) females aged 24-74 (mean age = 54 years and 5 (33%)
males aged 30-53 (the mean age = 46 years). The majority of
subjects [14 (93%)] had suffered from vertigo for more than 1
year. Only 1 subject (7%) had suffered from this ailment for
less than a year, about 6 months. The patients had taken medications, mainly betahistine. 3 subjects (20%) had been on
medication for more than a year (2-5 years, on average 3.3
years). The remaining 12 (80%) subjects had been on medication for 4-24 weeks (on average for 14.4 weeks). 5 (33%)
patients were diagnosed with unilateral vestibular organ
damage, 2 (13%) – with bilateral damage of the vestibular
organ, 3 (20%) with extraperipheral changes, 4 (27%) – with
mild paroxysmal positional vertigo and 1 (7%) – with Meniere’s
disease. The duration of pharmacological treatment due to the
vertigo and balance disorders was at least 4 weeks.
203
zawroty głowy, a u 1 (7%) – chorobę Meniere’a. Okres leczenia farmakologicznego, z powodu odczuwania zawrotów głowy i zaburzeń równowagi pochodzenia przedsionkowego, wynosił co najmniej 4 tygodnie.
Kryteriami wykluczającymi z badania były: nieregularne
wykonywanie ćwiczeń, zaburzenia poznawcze oraz dodatkowe uczestnictwo w innej formie leczenia niż przewidziane w badaniu.
Pacjenci z grupy A i grupy B uczestniczyli w programie
rehabilitacji przedsionkowej.
Program obejmował ćwiczenia adaptacyjne (habituacyjne), ćwiczenia substytucyjne, ćwiczenia okoruchowe,
trening fiksacji wzroku, trening optokinetyczny i/lub ćwiczenia Brandt’a–Daroff’a. Przykładowe ćwiczenia pokazano
na Rycinach 1 i 2. Pacjentom zalecano wykonywanie tylko
kilku wybranych przez fizjoterapeutę ćwiczeń, dostosowanych do konkretnej osoby. Chorzy otrzymywali zestaw, który zawierał od 5 do 10 ćwiczeń. Wybierano tylko te ćwiczenia, przy których wykonywaniu pacjent odczuwał dolegliwości charakterystyczne dla jego objawów (choroby), nie
powodując jednak ich nadmiernego nasilenia. Obowiązywała ogólna zasada progresji w rehabilitacji, z zasadą stopniowania trudności i natężenia ćwiczeń leczniczych [19,20,21].
W celu oceny skuteczności różnych sposobów leczenia
wykorzystano zmodyfikowany kwestionariusz samooceny
zawrotów głowy i zaburzeń równowagi DHI (Dizziness Handicap Inventory). Kwestionariusz DHI jest uznawany w literaturze anglojęzycznej za dobre narzędzie służące do oceny objawów oraz efektów leczenia pacjentów z zaburzeniami w układzie przedsionkowym [22,23,24,25,26]. Osoby
The exclusion criteria were: irregular exercise performance, cognitive impairment and participation in other
forms of treatment than this applied in the study.
The patients from groups A and B participated in vestibular rehabilitation program.
The program comprised adaptive (habituation) exercises, substitution exercises, oculomotor exercises, eye fixation training, optokinetic training and/or Brandt’s–Daroff’s
exercises. Examples of the exercises are presented in
Fig.1 and 2. It was recommended for the patients to perform only several exercises, selected by the physiotherapist for individual patients. Series of exercises, containing
from 5 to 10 exercises were selected for each patient. Only
such exercises were selected which made the patient feel
the ailments characteristic for his/her condition, but did not
intensify these ailments. A general rule of progressive rehabilitation with graded difficulty level and intensity of therapeutic exercises was applied [19,20,21].
In order to assess the efficiency of different treatment
approaches a modified self-assessment of dizziness and
balance disorders questionnaire - DHI (Dizziness Handicap
Inventory) was used. In English literature DHI is regarded
a good tool assessing the symptoms and treatment effects
in patients with vestibular system disorders [22,23,24,25,
26]. The study subjects assessed their health state before
and after the rehabilitation. The control group subjects assessed their condition before starting pharmacological
treatment and after a certain period of time, elapsed since
then (the period of time comparable to the duration of exercises in group A and B). The questionnaire consisted of 16
Ryc. 1. Przykład ćwiczenia 1. Pacjentka wodzi wzrokiem za przedmiotem i stara sie jednocześnie utrzymać równowagę na niestabilnym podłożu
Fig. 1. The example of exercise 1. The patient observes a moving object and tries to keep the balance on an unstable surface at
the same time
204
Ryc. 2. Przykład ćwiczenia 2. Pacjentka idzie w kierunku dwóch punktów znajdujących się przed nią (jeden na górze drugi na dole).
Jednocześnie wykonuje naprzemiennie zgięcie i wyprost głowy w szybkim tempie, skupiając wzrok na wybranych dwóch punktach
Fig. 2. The example of exercise 2. The patient walks towards two points which are in front of her (one up and one down). At the
same time patient alternatery bends and straightens the head quickly stabilizing her gaze on two selected points
objęte badaniem oceniały swój stan zdrowia w kwestionariuszu przed i po rehabilitacji. W przypadku grupy kontrolnej, pacjenci oceniali swój stan zdrowia przed rozpoczęciem farmakoterapii i po określonym czasie stosowania leków (porównywalnym do czasu trwania ćwiczeń w grupie
A i B). Kwestionariusz zawierał 16 pytań, między innymi na
temat częstości występowania zawrotów głowy i zaburzeń
równowagi, okoliczności pojawiania się objawów, ograniczeń funkcjonalnych, lęku przed upadkiem i konieczności
asekuracji podczas chodzenia. Pytania były pogrupowane
według trzech aspektów: strukturalnego, funkcjonalnego
i emocjonalnego. Za każdą odpowiedź pacjent otrzymywał
od 0 do 5 punktów, w zależności od występowania objawów. Większe wartości po podsumowaniu wszystkich uzyskanych punktów, wskazywały na bardziej nasilone dolegliwości. Dodatkowo pacjenci oceniali natężenie zawrotów głowy na podstawie 8 punktowej analogowej skali wizualnej.
Otrzymane wyniki poddano analizie statystycznej z wykorzystaniem metody analizy wariancji z powtarzanymi pomiarami. Sprawdzano istotność różnicy między wynikami
uzyskanymi przed rozpoczęciem terapii oraz po jej zakończeniu w podziale na grupy A, B i K. Dodatkowo analizowano interakcje pomiarów i grup, aby sprawdzić czy rodzaj
grupy i kolejność pomiaru oddziałują na siebie. Aby wykluczyć wpływ wielokrotnych powtórzeń na poziom istotności,
wykorzystano porównania parami z poprawką Bonferroniego. Za współczynnik istotności uznano p < 0,05.
questions, including the questions pertaining to the frequency of vertigo and balance disorders, the circumstances in which the symptoms occurred, functional limitations,
fear of falling and the necessity of being assisted while
walking. The questions were grouped according to the three
aspects, namely the structural, functional and emotional
aspect. For each answer a patient scored from 0 to 5 points,
depending on the occurrence of symptoms. When the total
score was calculated, the higher values indicated more
intensive ailments. Additionally, the patients assessed the
intensity of vertigo based on the 8-points analogue scale.
The obtained results were next subjected to statistic
analysis using variance analysis for repeated measurements. Significance of the differences between the results
obtained prior to the treatment and those obtained on
completion of the treatment was checked after the analysis
performed in groups A, B and K. Additionally, the interactions
between the measurements and groups were analysed to
verify whether the group and measurement sequence had
any reciprocal effect. To exclude the effect of repeated measurements on the significance level, the pair comparison
with Bonferroni modification was applied. Significance was
accepted at the level p < 0.05.
205
WYNIKI
RESULTS
1. Analiza całkowitej liczby punktów uzyskanych
w kwestionariuszu
We wszystkich grupach uzyskano istotną poprawę ogólnego stanu zdrowia i zmniejszenie nasilenia dolegliwości.
Poprawa była większa w grupach wykonujących ćwiczenia
(średnio o 48% i 45%) w odniesieniu do grupy kontrolnej,
w której pacjenci wyłącznie przyjmowali leki (średnio o 15%).
W pomiarze przed rozpoczęciem terapii nie wykazano
istotnych różnic pomiędzy grupami, natomiast w pomiarze
po zakończeniu terapii, wykazano istotne różnice między
grupą A i K (p=0,002), oraz grupą B i K (p=0,045). Nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie między grupami A i B.
Różnice przedstawiono na rycinie 3. Należy zwrócić uwagę
na fakt, że w grupie B, w której badani wykonywali ćwiczenia
i jednocześnie przyjmowali leki, poprawa była mniejsza niż
w grupie A uczestniczącej wyłącznie w rehabilitacji.
1. Analysis of the total score obtained from the
questionnaire
In all groups a significant improvement of the general
health state and reduction of ailment intensity were observed. A greater improvement was noted in the groups performing exercises (on average by 48% and 45%) as compared to the control group only taking the medication (on
average by 15%). The measurement performed prior to the
treatment showed no significant between-group differences
while the measurement taken after completing the treatment showed statistically significant differences betweengroups A and K (p=0.002) and between-groups B and K
(p=0.045). The differences are presented in Fig.3. It is
worth noting that the results in group B with the subjects
performing exercises and taking medications did not improve as much as in group A with the participants undergoing rehabilitation only.
2. Analiza wyników dla poszczególnych aspektów
W badanych grupach A i B stopień poprawy był podobny w poszczególnych aspektach. Problem strukturalny (występowanie dolegliwości podczas zmiany pozycji głowy
i gwałtownych ruchów lub podczas przebywania w określonym otoczeniu) istotnie zmniejszył się w grupie A, średnio
o 55%, a w grupie B o 40%. W grupie kontrolnej poprawa
wyniosła jedynie 17%. W pierwszym pomiarze nie stwierdzono istotnych różnic między grupami, natomiast w pomiarze po zakończeniu terapii wynik w grupie A różnił się
istotnie od wyniku w grupie K (p = 0,008).
Stopień ograniczenia funkcjonalnego pacjentów w czynnościach domowych i w pracy lub w dodatkowych zajęciach,
2. Analysis of the results for different aspects
In groups A and B the degree of improvement was similar in each aspect. The structural problem (experiencing
ailments when changing the head position and abrupt movements when staying in a given environment) was significantly reduced in group A, on average by 55% and in
group B by 40%. In the control group only 17% improvement was noted. The first measurement did not reveal any
significant between-group differences while the mean result obtained from group A on completion of the treatment
significantly differed from group K result (p = 0.008).
The degree of the patients’ functional limitation in everyday activities and at work or extra activities, such as
Ryc. 3. Porównanie wyników (całkowitej liczby punktów) uzyskanych przed i po terapii w grupach A, B i K (* różnice istotne statystycznie – p < 0,05)
Fig. 3. The comparison of results (total points) obtained befor and after therapy in groups A, B and K (* a statistically significant
difference – p < 0.05)
206
takich jak: sport, rekreacja, spotkania towarzyskie, wyjścia
z domu, uległ zmniejszeniu istotnemu statystycznie (p < 0,001).
Pacjenci po zakończeniu rehabilitacji czuli się mniej ograniczeni funkcjonalnie średnio o 53% w grupie A i o 50%
w grupie B. W pomiarze przed rozpoczęciem terapii nie wykazano istotnych różnic między grupami, natomiast w pomiarze po zakończeniu terapii, stwierdzono istotne różnice
między grupami A i K (p = 0,002) oraz B i K (p = 0,047).
Dzięki rehabilitacji udało się osiągnąć poprawę stanu
emocjonalnego pacjentów, czyli zmniejszyć lęk przed upadkiem i niepokój powodowany chorobą oraz poprawić samopoczucie. W tym aspekcie poprawa wyniosła średnio 39%
w grupie A, 47% w grupie B i tylko 9% w grupie K. Nie
stwierdzono jednak różnic istotnych statystycznie między
grupami.
sport, recreation, social meetings or going out was significantly lower (p < 0.001). On completion of the rehabilitation
the patients felt less functionally limited, on average by
53% in group A and 50% in group B.
No statistically significant between-group differences
were found in the results of the measurement performed
prior to the treatment while on completion of the treatment
significant differences were found between the results obtained from group A and K (p = 0.002) and B and K (p = 0.047).
The rehabilitation resulted in the improvement of the
patients’ emotional condition. The patients successfully overcame fear of falling and anxiety due to the illness and their
well-being improved too. This aspect improved on average
by 39% in group A, 47% in group B and only by 9% in group
K. However, no statistically significant between-group differences were noted.
3. Analiza częstości występowania zawrotów głowy
W grupie A przed rozpoczęciem rehabilitacji badani
ocenili częstość występowania zawrotów głowy średnio
na 3,67, a po zakończeniu ćwiczeń na 1,6. Różnica wyniosła 2,07 punktu, co oznaczało poprawę średnio o 56%, istotną statystycznie (p < 0,001). W grupie B średnia ocena
przed rozpoczęciem rehabilitacji była równa 3,33, a po jej
zakończeniu 1,8. Różnica między wynikami wyniosła 1,53
(46%) i była istotna statystycznie (p < 0,001). W grupie
kontrolnej średnia ocena częstości występowania zawrotów głowy wyniosła 4,2 przed rozpoczęciem przyjmowania
leków oraz 3,33 po zakończeniu terapii. Wynik poprawił się
o 0,87 punktu (21%). Poprawa była mniejsza niż w grupach
A i B, ale istotna statystycznie (p = 0,003). W opinii badanych pacjentów częstość występowania zawrotów głowy
zmniejszyła się istotniej w wyniku rehabilitacji niż w przypadku farmakoterapii. W pomiarach przed rozpoczęciem
terapii stwierdzono brak istotnych różnic między grupami,
natomiast w pomiarze po zakończeniu terapii wykazano
istotną różnicę między grupami A i K (p = 0,001) oraz B i K,
(p = 0,005).
3. Analysis of vertigo frequency
In group A the average frequency of vertigo was 3,67
before rehabilitation and 1,6 after rehabilitation. The difference was 2.07 points which indicated improvement by
56% on average. The value was statistically significant (p <
0,001). In group B these values were 3.33 and 1.8 respectively; the difference was 1.53 (46%) and was statistically
significant (p < 0.001). In the control group the frequency
of vertigo prior to and following pharmacotherapy was 4.2
and 3.33 respectively. The result improved by 0.87 points
(21%). The improvement in this group was less marked,
although statistically significant (p = 0.003). According to
the subjects, the frequency of vertigo significantly decreased due to rehabilitation as compared with the improvement
resulting from pharmacological treatment. There were no
significant between-group differences prior to the treatment.
Conversely, on completion of the treatment significant differences between-groups A and K (p = 0.001) and B and
(p = 0,005) were found.
4. Analiza częstości występowania zaburzeń
równowagi
W grupie A częstotliwość pojawiania się zachwiań zmniejszyła się istotnie (p < 0,001), średnio o 1,67 (52%). Stan początkowy pacjenci ocenili średnio na 3,2 punktu, natomiast
stan po zakończeniu ćwiczeń na 1,53. W grupie B średnia
ocena częstości zachwiań równowagi przed rozpoczęciem
ćwiczeń wyniosła 3,07, zaś po zakończeniu rehabilitacji 1,53.
Badani osiągnęli poprawę istotną statystycznie (p < 0,001),
średnio o 1,53 (50%). W grupie kontrolnej ocena częstości
występowania zaburzeń równowagi zmniejszyła się średnio z 3,27 do 2,67. Różnica między tymi wynikami wyniosła 0,6 (18%) i nie była istotna statystycznie (p > 0,05).
Częstość występowania zachwiań równowagi zmniejszyła się istotniej w grupach uczestniczących w rehabilitacji
niż w grupie przyjmującej wyłącznie leki. W wynikach uzyskanych przed rozpoczęciem terapii nie stwierdzono istotnych
różnic między grupami, natomiast w pomiarze po zakończeniu terapii wykazano istotne różnice między grupami
A i K (p = 0,036) oraz grupami B i K (p = 0,036). Nie stwier-
4. Analysis of the incidence of balance
disorders
In group A the incidence of body tilts significantly decreased (p < 0.001), on average by 1.67 (52%). The baseline condition was given 3.2 on average and at the end of
the study it was given 1.53 points. In group B these values
were 3.07 and 1.53 respectively and the improvement was
statistically significant – on average by1.53 (50%) (p < 0,001).
In the control group the average number of balance disorders decreased from 3.27 to 2.67. The difference between
the initial and final results was 0.6 (18%) and it turned out
statistically insignificant (p > 0.05).
A more significant reduction in balance disorders was
noted in the groups participating in the rehabilitation program as compared to the outcome obtained in the group
subjected to pharmacotherapy only. The results obtained
prior to the treatment did not show any significant differences while the measurement taken on completion of the
treatment showed statistically significant differences between-groups A and K (p = 0.036) and groups B and K
207
dzono różnic istotnych statystycznie między wynikami grup
A i B.
(p = 0.036). No statistically significant differences were found
between-groups A and B.
5. Analiza natężenia zawrotów głowy
Badani oceniali natężenie zawrotów głowy w skali od 0
do 8. W grupie A średnia ocena natężenia zawrotów głowy
przed rozpoczęciem ćwiczeń wyniosła 6,53, a po zakończeniu terapii 3,27. Różnica wyniku wyniosła 3,27 (50%)
i była istotna statystycznie (p < 0,001). W grupie B średnia
ocena natężenia zmniejszyła się z 6,33 do 3,93. Różnica
była równa 2,4 (38%) i była istotna statystycznie (p < 0,001).
Badani w grupie kontrolnej ocenili natężenie zawrotów
przed rozpoczęciem przyjmowania leków średnio na 6,33,
a po pewnym okresie farmakoterapii na 5,33. Poprawa wyniosła 1 punkt (16%) i była istotna statystycznie. Stopień poprawy we wszystkich grupach porównano na Ryc. 4.
W grupach badanych A i B natężenie zawrotów głowy
zmniejszyło się wyraźniej niż w grupie kontrolnej. W wynikach uzyskanych przed rozpoczęciem terapii nie stwierdzono istotnych różnic między grupami, natomiast w pomiarze po zakończeniu terapii stwierdzono różnice istotne
statystycznie między grupami A i K (p = 0,002). Różnica
między wynikami grup B i K była na granicy istotności statystycznej (p = 0,053). Różnica między grupami A i B była
nieistotna (p > 0,05). Różnice przedstawiono na Rycinie 4.
5. Analysis of vertigo intensity
The subjects assessed the intensity of vertigo using the
scale from 0 to 8. In group A the mean intensity was 6.53
before starting exercises and 3.27 on completion of the
treatment. The difference was 3.27 (50%) and was statistically significant (p < 0,001). In group B the mean intensity
decreased from 6.33 to 3.93. The difference equalled 2.4
(38%) and was statistically significant (p < 0,001). In the
control group the mean score obtained for vertigo intensity
was 6.33 and after pharmacotherapy it decreased and
reached the value of 5.33. The 1 point (16%) improvement
was statistically significant. The degree of improvement
obtained in all groups is compared in graph 12.
In groups A and B the vertigo intensity decreased more
markedly than in the control group. No significant betweengroup differences were found prior to the treatment whereas following the treatment statistically significant differences
were found between-groups A and K (p = 0.002). The difference between the results obtained from groups B and K
bordered on statistic significance (p = 0.053). The difference between-groups A and B was insignificant (p > 0.05).
The differences are presented in Fig. 4.
6. Analiza wyników w zależności od wieku badanych
Badanych pacjentów, którzy uczestniczyli w programie
rehabilitacji, zakwalifikowano do dwóch grup wiekowych.
W pierwszej grupie o przedziale wiekowym 30-62 lata znajdowało się 20 pacjentów. W drugiej grupie o przedziale
wiekowym 65-84 lata znajdowało się 10 pacjentów. W grupie pierwszej (30-62 lata) średni całkowity wynik uzyskany
w kwestionariuszu przed rozpoczęciem rehabilitacji wyno-
6. Analysis of the results in different age groups
The study sample was divided into two age groups. The
first group comprised 20 patients aged 30-62. The second
group comprised 10 patients aged 65-84. The mean scores
obtained in the first group (30-62 years) prior to and following the treatment were 41.6 and 22.2 respectively. This
result indicated improvement by 19.4 points (47%). In the
second age group (65-84 years) the total score was 37.2,
Ryc. 4. Porównanie wyników między grupami A, B i K pod względem natężenia zawrotów głowy – skala 0-8 (* różnica istotne statystycznie – p < 0,05)
Fig. 4. The comparison of results between groups A, B and K in terms of the intesity of vertigo obtained before and after therapy
(* a statistically significant difference – p < 0.05)
208
sił 41,6 punktu, zaś po zakończeniu rehabilitacji 22,2 punktu. Wynik oznaczał poprawę o 19,4 punktu (47%). W grupie drugiej (65-84 lata) średnia całkowita liczba punktów
przed rozpoczęciem ćwiczeń wynosiła 37,2, natomiast po
ich zakończeniu 20,1. Wynik oznaczał poprawę o 17,1 punktu (46%). Efekty rehabilitacji były podobne w obu grupach
wiekowych. Poprawa stanu zdrowia wynosiła odpowiednio 47% w grupie wiekowej 30-62 lata i 46% w grupie wiekowej 65-84 lata. Różnica między wynikami była nieistotna statystycznie (p > 0,05).
before the treatment and 20.1 after the treatment. This result indicated improvement by 17.1 points (46%). Rehabilitation effects were similar in both age groups. Health state
improved by 47% in the first age group (30-62 years) and
by 46% in the second age group (65-84 years). The between-group difference in the results was statistically insignificant (p > 0.05).
DYSKUSJA
DISCUSSION
W opisanym badaniu własnym dla oceny nasilenia objawów zawrotów głowy oraz częstości występowania zaburzeń równowagi u pacjentów przed i po rehabilitacji wykorzystano zmodyfikowany kwestionariusz DHI. Odpowiedzi
na pytania o aspekt strukturalny potwierdziły istnienie ścisłego związku między ruchami głowy, gałek ocznych i ciała a nasileniem dolegliwości. Regularne wykonywanie ruchów, które wywoływały objawy, wraz z upływem czasu doprowadziło do adaptacji organizmu i zmniejszenia nasilenia
dolegliwości. Odpowiedzi na pytania o aspekt funkcjonalny
umożliwiły prześledzenie, w jakim stopniu pacjent w wyniku rehabilitacji był w stanie powrócić do wykonywania codziennych czynności w pracy i w domu oraz w czasie wolnym. Analiza pytań o aspekt emocjonalny umożliwiła ocenę frustracji pacjenta, jego lęku przed upadkiem i samotnym wyjściem z domu. Większość pacjentów po zakończeniu rehabilitacji była w stanie samodzielnie funkcjonować
bez większych ograniczeń i wrócić do codziennych aktywności. Wykonywanie specjalistycznych ćwiczeń wpłynęło
na zmniejszenie częstotliwości i natężenia zawrotów głowy
oraz częstości występowania zaburzeń równowagi.
Podobne wnioski sformułowali Meli i wsp. (2006) w badaniu przeprowadzonym na grupie 43 pacjentów z przewlekłymi zawrotami głowy pochodzenia przedsionkowego,
którzy wykonywali zestaw ćwiczeń samodzielnie w domu.
W celu oceny efektów rehabilitacji autorzy wykorzystali metody subiektywne: kwestionariusz DHI, Medical Outcomes
Study 36-item Short Form, skalę Activity-specific Balance
Confidence, a także testy obiektywne: Dynamic Gate Index
(DGI), posturografię i Dynamic Visual Acuity Test. Na podstawie analizy wyników zarówno testów subiektywnych, jak
i obiektywnych wykazano istotne zmniejszenie dolegliwości
u pacjentów w wyniku wykonywania ćwiczeń. Między trzema
różnymi testami subiektywnymi stwierdzono korelację [27].
Cohen i Kimball (2003) w badaniu na grupie 53 osób
z przewlekłymi obwodowymi zaburzeniami funkcjonowania
układu przedsionkowego, wykorzystując kwestionariusz DHI,
również udowodnili skuteczność rehabilitacji. Zaobserwowali
istotną poprawę wyniku kwestionariusza, zmniejszenie natężenia i częstotliwości zawrotów głowy oraz poprawę jakości życia pacjentów. Po 6 miesiącach kontynuowania ćwiczeń objawy uległy dalszej redukcji [28].
Niektórzy autorzy uważają, że pacjenci starsi wymagają dłuższego czasu i większych starań, aby uzyskać korzystny efekt rehabilitacji, a pełna kompensacja jest u nich niemożliwa. Może to wynikać z faktu, że u osób starszych częściej występują dodatkowe schorzenia, między innymi za-
In the reported study a modified DHI questionnaire was
used for the assessment of vertigo intensity and the frequency of balance disorders prior to and following the applied rehabilitation program. The answers to the questions
concerning the structural aspect of the studied issue confirmed the close relationship between head and eyeball
movements and the intensity of ailments. Regular performance of the movements which with time evoked the symptoms resulted in body adaptation and reduction of ailment
intensity. The answers to the questions concerning the
functional aspect enabled determining to what extent the
patient was able to return to his/her everyday activities at
work and at home and during leisure time. Analysis of the
questions pertaining to the emotional aspect enabled assessment of the patient’s degree of frustration, fear of
falling and leaving home alone. After the rehabilitation the
majority of the patients were able to function without serious
limitations and return to their everyday activities. Specific
exercises contributed to the decrease in the frequency and
intensity of vertigo and the frequency of balance disorders.
Similar conclusions are presented by Meli et al.(2006)
who conducted their study in 43 patients with chronic vertigo of vestibular origin. The patients performed a set of
exercises by themselves at home. To assess the rehabilitation effects the authors used subjective methods which
included: DHI questionnaire, Medical Outcomes Study 36item Short Form, Activity-specific Balance Confidence scale
and such objective tests as: Dynamic Gate Index (DGI),
posturography Dynamic Visual Acuity Test. The results of
both kinds of tests showed a significant reduction of ailments due to exercise performance. A correlation was found
between the three different subjective tests [27]. Cohen
and Kimball (2003) in their study of 53 patients with chronic
impairment of the vestibular system using DHI questionnaire also showed effectiveness of rehabilitation. They noted a significant improvement of the questionnaire result as
well as the improvement of the patients’ quality of life. After
6 months of continued exercises the symptoms were further
reduced [28].
Some authors believe that elderly patients require more
time and attention so that the rehabilitation effect would be
favourable and it is impossible to obtain full compensation
in these patients. This may be due to the fact that elderly
patients more often suffer from other conditions including
disorders of the circulatory system, metabolic disorders or
changes within the neuromuscular system which may provoke vertigo or balance disorders [22,26].
209
burzenia w układzie krwionośnym, choroby metaboliczne,
zmiany w układzie nerwowo-mięśniowym, które również
mogą prowokować zawroty głowy, bądź zaburzenia równowagi [22,26].
Zarówno Meli jak i Cohen i Kimball na podstawie analizy badań wykazali, że wiek pacjentów nie miał istotnego
wpływu na efekty rehabilitacji. Wniosek ten potwierdzono
również w obecnym badaniu. Osoby starsze w wyniku wykonywania specjalistycznych ćwiczeń uzyskały tak samo
dużą poprawę jakości życia i w podobnym czasie jak osoby młode.
Bittar i współautorzy (2007) badali efekty rehabilitacji
u 52 pacjentów po 65 roku życia z różnymi chorobami układu przedsionkowego. Pacjenci wykonywali w domu zestaw
indywidualnie dobranych ćwiczeń (podobnych do ćwiczeń
wykorzystanych w obecnym badaniu) przez okres 3 miesięcy, zgłaszając się co dwa tygodnie do kliniki na wizytę
kontrolną. Stopień nasilenia objawów był mierzony przy wykorzystaniu skali wizualno-analogowej. W przypadku prawie 40% pacjentów stwierdzono całkowitą remisję objawów, a u 43% zmniejszenie dolegliwości o więcej niż 50%.
Poprawa wyniku w skali wizualno-analogowej korelowała
z adaptacją pacjenta do samodzielnego wykonywania codziennych czynności i z poprawą jakości jego życia [8].
Również w innych badaniach potwierdzono, iż wiek nie
miał istotnego wpływu na efekty rehabilitacji pacjentów
z chorobami układu przedsionkowego [26,29,30,31].
Według Bittara, czynnikiem decydującym o sukcesie
rehabilitacji jest moment, w którym zostaje ona rozpoczęta.
Brak satysfakcjonujących wyników może być przyczyną
wdrożenia programu rehabilitacji w nieodpowiednim czasie,
między innymi w stanie ostrym choroby i gdy inne towarzyszące jednostki chorobowe nie są odpowiednio leczone [8].
W badaniu przeprowadzonym przez Patatas i współautorów (2009) uzyskano istotną poprawę zdrowia u wszystkich 22 osób uczestniczących w programie rehabilitacji.
Pacjenci wykonywali w domu ćwiczenia (podobne do ćwiczeń wykorzystanych w obecnym badaniu) przez okres co
najmniej 6 tygodni. W celu oceny nasilenia objawów u pacjentów wykorzystano kwestionariusz DHI. Płeć, wiek oraz
co ciekawe wyjściowy stan zdrowia pacjentów nie miały
wpływu na efekty rehabilitacji [22].
Skuteczność rehabilitacji w leczeniu zawrotów głowy
i zaburzeń równowagi została potwierdzona w badaniu Rzewnickiego i Rogowskiego (2008), przeprowadzonym na grupie 132 pacjentów wykonujących ćwiczenia przez okres
2 tygodni i jednocześnie przyjmujących farmakoterapię.
W celu oceny efektów leczenia wykorzystano badanie
elektronystagmograficzne oraz kartę samooceny pacjenta.
U części chorych uzyskano istotne skrócenie czasu trwania
zawrotów i zaburzeń równowagi, a większość badanych
oceniła korzystnie wpływ rehabilitacji na proces leczenia.
Najlepsze efekty uzyskano u pacjentów z zawrotami głowy
w przebiegu niewydolności tętnic kręgowych i podstawnej,
a najgorsze w przypadku choroby Meniere’a [19].
Badke (2004) w badaniu przeprowadzonym na grupie
20 osób stwierdziła istotną poprawę stanu funkcjonalnego,
stabilności postawy i ostrości widzenia w wyniku rehabilitacji zarówno u pacjentów z uszkodzeniami obwodowego
210
Both Meli and Cohen and Kimball, based on their analysis showed no significant effect of age on rehabilitation
outcome. This conclusion was also confirmed in the presented study. The elderly subjects, thanks to specialist exercises, obtained equal improvement of their quality of life as
their young counterparts, within a similar period of time.
Bittar and co-authors (2007) studied the effect of rehabilitation in 52 over 65 years of age with different conditions
of the vestibular system. The patients performed a set of
individually selected exercises (similar to these used in the
present study) at home for three months and visited the
clinic every two weeks to have a follow up examination.
The degree of symptom intensity was measured using the
visual analogue scale (VAS). In almost 40% of the patients
a total remission of symptoms was noted while in 43% the
ailments diminished by more than 50%.The result improvement in VAS correlated with the patient’s adaptation to selfsufficient performance of everyday activities and the improvement of his/her quality of life [8]. Other studies also confirm
the insignificant effect of age on the rehabilitation outcome in
patients with vestibular system disorders [26,29, 30,31].
According to Bittar, the moment of starting rehabilitation
determines its success. The lack of satisfactory results may
be the reason of implementing the rehabilitation program at
the wrong time, e.g. in acute phases of medical conditions
and when other concomitant disease units are not properly
treated [8].
In the study conducted by Patatas and co-authors
(2009) a significant improvement was obtained in all 22 patients participating in the rehabilitation program. The patients
performed exercises at home (the exercises were similar to
these applied in the reported study) within at leat 6 weeks.
For the evaluation of symptom intensity DHI questionnaire
was used.The gender, age and, interestingly, the patients’
baseline health condition did not affect the rehabilitation
outcome [22].
The effectiveness of rehabilitation in patients suffering
from vertigo and balance disorders was confirm by the
results obtained by Rzewnicki and Rogowski (2008) in the
study carried out in 132 patients performing exercises within 2 weeks and taking at the same time pharmacological
agents. In order to assess the treatment effects electronystagmography and patient’s self-assessment card were
used. In some patients the treatment resulted in a significant
reduction of vertigo and balance disorders duration and most
of the subjects very positively assessed the effect of rehabilitation on the treatment process. The best effects were
obtained in patients with vertigo due to insufficiency of the
vertebral arteries and the basilar artery and the worst – in
patients with Meniere’s disease [19].
Badke (2004) in her study carried out in 20 subjects
showed a significant improvement of the functional state,
postural stability and visual acuity due to rehabilitation,
both in patients with the peripheral vestibular system damage and these with central changes. In this study a significant improvement was also noted, in the patients with
both peripheral and central damage. In the rehabilitation
program, Badke considered habituation exercises, gait and
balance training and oculomotor exercises. For the assess-
układu przedsionkowego, jak i u osób ze zmianami ośrodkowymi. W obecnym badaniu także zaobserwowano istotną poprawę zarówno w przypadku pacjentów z uszkodzeniami obwodowymi jak i ośrodkowymi. Badke w programie
rehabilitacji uwzględniła ćwiczenia habituacyjne, trening
chodu i równowagi oraz ćwiczenia okoruchowe. Do oceny
efektów rehabilitacji wykorzystała skalę Berga, DGI, Dynamic Visual Acuity Test i komputerową posturografię [32].
Chung-Lan i współautorzy (2009) badali 41 osób, z których część uczestniczyła w rehabilitacji prowadzonej w klinice, a część wykonywała ćwiczenia samodzielnie w domu.
Po okresie 2 miesięcy u wszystkich pacjentów stwierdzono
istotne zmniejszenie występowania zawrotów głowy i zaburzeń równowagi na podstawie wyników kwestionariusza
DHI oraz testu DGI, jednak poprawa była istotnie większa
u pacjentów wykonujących ćwiczenia w klinice pod nadzorem fizjoterapeutów. Autorzy zaobserwowali, że pacjenci,
których nie kontrolowano podczas ćwiczeń, wykazywali tendencję do zmniejszania zakresu i prędkości ruchu głowy
w stronę chorego błędnika, przez co trudniej było im osiągnąć
poprawę odruchu przedsionkowo-okoruchowego. Dzięki stałej
kontroli fizjoterapeutów można było tego uniknąć [26].
Wyniki obecnego badania otworzyły dyskusję na temat
skuteczności łączenia farmakoterapii i rehabilitacji w stanie
przewlekłym choroby. Wysunięcie wniosków jednak wymaga dalszych badań prowadzonych przez specjalistów w dziedzinie farmakoterapii. Ocenę efektów rehabilitacji warto byłoby poszerzyć i wykorzystać metody obiektywne, między innymi komputerową posturografię, test DGI, badanie odruchów przedsionkowych [33]. Uzyskane wyniki dowodzą skuteczności specjalistycznej rehabilitacji w leczeniu zawrotów
głowy i zaburzeń równowagi w chorobach układu przedsionkowego i stanowią przesłankę do kontynuowania badań,
a także do wprowadzania i rozwijania programów rehabilitacji w placówkach zajmujących się leczeniem zawrotów głowy
i zaburzeń równowagi pochodzenia przedsionkowego.
ment of rehabilitation effects she used Berg scale, DGI, Dynamic Visual Acuity Test and computer posturography [32].
Chung- Lan et al. (2009) examined 41 patients; some
of them participated in the rehabilitation program at the
clinic, others performed exercises by themselves at home.
After two months a significant decrease in frequency of
vertigo and balance disorders was noted based on the
results of the DHI questionnaire and the DGI test, however,
the improvement was significantly greater in the patients
who performed exercises at the clinic, under physiotherapists’ control. The authors noticed that those patients who
were not controlled during exercise performance showed
the tendency to reduce the scope and speed of head
movements on the side of the impaired labyrinth, making
the improvement of the vestibular-oculomotor reflex more
difficult [26]. The continuous control by physiotherapists
allowed the patients to avoid this tendency.
The results of this study provoked the discussion about
the efficacy of pharmacotherapy combined with rehabilitation in chronic conditions. Drawing definite conclusions,
however, requires further studies by specialists in pharmacotherapy. The assessment of rehabilitation effects, however should be extended by using objective methods including computer posturography, DGI test and examination
of vestibular reflexes [33]. The study results show the
effectiveness of specialist rehabilitation in the treatment of
vergtigo and balance disorders in patients with vestibular
system conditions and indicate the need to continue similar
studies and to introduce and develop rehabilitation programs in NHS units dealing with vertigo and balance disorders of vestibular origin.
WNIOSKI
CONCLUSIONS
1. Badani pacjenci uzyskali większą poprawę stanu zdrowia w wyniku wykonywania specjalistycznych ćwiczeń
niż w przypadku farmakoterapii.
2. Wiek badanych pacjentów nie miał wpływu na efekty
rehabilitacji.
3. Kinezyterapia przyniosła istotną poprawę zdrowia u badanych pacjentów w trzech aspektach: strukturalnym,
funkcjonalnym oraz emocjonalnym.
4. Nie stwierdzono różnicy pod względem efektów rehabilitacji między pacjentami wykonującymi ćwiczenia i jednocześnie przyjmującymi leki, a pacjentami uczestniczącymi wyłącznie w rehabilitacji.
5. Samodzielne wykonywanie ćwiczeń w domu, pomimo braku nadzoru, przyniosło korzystne efekty terapeutyczne.
6. Kinezyterapia okazała się być skuteczną metodą leczenia zawrotów głowy i zaburzeń równowagi wywołanych
chorobami układu przedsionkowego.
1. The patients obtained a greater improvement in their
health state after specialist exercises than after pharmacotherapy.
2. The patients’ age had no effect on rehabilitation outcome.
3. Kinesitherapy resulted in a significant improvement in
the patients’ health state in three aspects, namely the
structural, functional and emotional aspect.
4. No difference in the rehabilitation effect was noted between the patients performing exercise and taking medications and the patients participating only in rehabilitation.
5. Exercising at home, despite no physiotherapist’s control brought about favourable therapeutic effects.
6. Kinesitherapy turned out an effective approach in the
treatment of vertigo and balance disorders due to vestibular system disorders.
211
PIŚMIENNICTWO / REFERENCES
1. Mraz M, Curzytek M, Skolimowska B, Mraz M, Morawska-Kochman M. Fizjoterapia w zawrotach głowy – badania pilotażowe.
Fizjoterapia 2005; 13: 25-32.
2. Hoffman RM, Einstadter D, Kroenke K. Evaluating dizziness. Am J Med 1999; 107: 468-478.
3. Horn LB. Differentiating between vestibular and nonvestibular balance disorders. Neurology Report 1997; 21: 23-27.
4. Huijbregts P, Vidal P. Dizziness in orthopaedic Physical Therapy practice: classification and pathophysiology. J Manual
Manipulative Ther 2004; 12: 199-214.
5. Brandt T, Strupp M. General vestibular testing. Clin Neurophysiol 2005; 116: 406-426.
6. Pośpiech L. Rehabilitacja ruchowa zawrotów głowy i zaburzeń równowagi w praktyce lekarskiej. Otolaryngol 2002; 1: 21-26.
7. Jethon M. Leczenie zawrotów głowy. Przew Lek 2009; 7: 26-29.
8. Moreira Bittar RS, Simoceli L, Bovino Pedalini ME, Bottino MA. The treatment of diseases related to balance disorders in the
elderly and the effectiveness of vestibular rehabilitation. Rev Bras Otorrinolaringol 2007; 73: 295-298.
9. Baraff LJ, Penna RD,Williams N, Sanders A. Practice guidelines for the ED management of falls in community dwelling elderly
persons. Ann Emerg Med 1997; 30: 480-489.
10. Macias J, Massingale S, Gerkin RD. Efficacy of Vestibular Rehabilitation Therapy in Reducing Falls. Otolaryngol Head and
Neck Surg 2005; 133: 323-325.
11. Jauregui-Renaud K, Villanueva Padron LA, Cruz Gomez NS. The effect of vestibular rehabilitation supplemented by training of
the breathing rhythm or proprioception exercises, in patients with chronic peripheral vestibular disease. J of Vestib Research
2007; 17: 63–72.
12. Boyer FC, Percebois-Macadre L, Regrain E, Leveque M, Taiar R, Seidermann L, Belassian G, Chays A. Reeducation vestibulaire.
Neurophysiologie Clinique 2008; 38: 479-487.
13. Hilton M, Pinder D. The Epley (canalith repositioning manoeuvre) for benign positional vertigo. Cochrane Database Sys Rev
2004; (1): CD003162.
14. Nuñez RA, Cass SP, Furman JM. Short and long term outcomes of canalith repositioning for benign paroxysmal positional
vertigo. Otolaryngol Head Neck Surg 2000; 122: 647-652.
15. Lopez-Escamez JA, Gámiz MJ, Fernandez-Perez A, Gomez-Fiñana M, Sanchez-Canet I. Impact of treatment on health-related
quality of life in patients with posterior canal benign paroxysmal positional vertigo. Otol Neurotol 2003; 24: 637-641.
16. Teixeira LJ, Machado JNP. Maneuvers for the treatment of benign positional paroxysmal vertigo: a systematic review. Rev Bras
Otorrinolaringol 2006; 72: 130-139.
17. White J, Savvides P, Cherian N. Canalith repositioning for benign paroxysmal positional vertigo. Otol Neurotol 2005; 26: 704710.
18. Castro FMR, Duran de Alba LM, Castro VHR. Experience with Epley’s manoeuvre and vestibular habituation training in benign
paroxysmal positional vertigo. Acta Otorrinolaringol Esp 2008; 59: 91-95.
19. Rzewnicki I, Rogowski M. Rehabilitacja ruchowa w leczeniu zawrotów głowy i zaburzeń równowagi. Pol Merk Lek 2008;
24(141): 244-246.
20. Herdman SJ, Tusa RJ. Assesment and treatment of patients with benign paroxysmal positional vertigo. W: Vestibular rehabilitation. Philadelphia. FA Davis 2000. str. 451-475.
21. Weber P. Vertigo and disequilibrium. A practical guide to diagnosis and management. W: Beaudoin KS: The testing and
treatment of benign paroxysmal positional vertigo. Nowy Jork: Thieme Medical Publishers 2008. str. 77-89.
22. Gomes Patatas OL, Freitas Gananca C. Quality of life of individuals submitted to vestibular rehabilitation. Braz J Otorhinolaryngol 2009; 75(3): 387-394.
23. Perez N, Garmendia I, García-Granero M. Factor Analysis and Correlation Between Dizziness Handicap Inventory and
Dizziness Characteristics and Impact on Quality of Life Scales. Acta Otolaryngologica 2001; 121(545): 145-154.
24. Jacobson GP, Newman CW. The development of the Dizziness Handicap Inventory. Arch Otolaryngol Head Neck Surg 1990;
116: 424-427.
25. Treleaven J. Dizziness Handicap Inventory. Australian J Physiotherapy 2006; 52: 67-68.
26. Chung-Lan K, Liang-Kung C, Chang-Ming C, Li-Chi H, Chin-Chun C, Shin-Jang H. Rehabilitation outcome in home- based
versus supervised exercise programs for chronically dizzy patients. Arch Gerontol Geriatr 2009; 17: 1-4.
27. Meli A, Zimatore G, Badaracco C, De Angelis E, Tufarelli D. Vestibular rehabilitation and 6-month follow-up using objective and
subjective measures. Acta Otolaryngol 2006; 126: 259-266.
28. Cohen HS, Kimball KT. Increased independence and decreased vertigo after vestibular rehabilitation. Otolaryngol Head Neck
Surg 2003; 128: 60-70.
29. Bittar RSM, Pedalini MEB, Sznifer J, Formigoni LG. Reabilitaçăo vestibular: opçăo na síndrome do desequilíbrio do idoso.
Gerontologia 2000; 8(1): 9-12.
30. Withney SL, Wrisley DM, Marchetti GF, Furman JM. The effect of age on vestibular rehabilitation outcomes. Laryngoscope
2002; 112: 1785-1790.
31. Pedalini MEB, Bittar RSM. Reabilitaçăo vestibular: Uma proposta de trabalho. Pró Fono 1999; 11(1): 140-144.
32. Badke MB, Shea TA, Miedaner JA, Grove CR. Outcomes after rehabilitation for adults with balance dysfunction. Arch Phys Med
Rehabil 2004; 85: 227-233.
33. Szot P, Golec J, Szczygieł E. Przegląd wybranych testów funkcjonalnych, stosowanych w ocenie ryzyka upadków u osób
starszych. Gerontol Pol 2008; 16: 12-17.
212

112 Jaczewska_Layout 1

Transkrypt

Podobne dokumenty

2013, Vol. 67, No. 2 Spis treści Content

spis treści

Uwarunkowania możliwości samoopiekuńczych chorych z

vertigo

VERTIGO_Karta_katalogowa

vertigo

Wpływ usprawniania ambulatoryjnego na wydolność fizyczną

Social and Demographic Factors in Post