Obraz Jana Matejki „Rejtan – Upadek Polski” pochodzi z roku 1866 i

ObrazJanaMatejki„Rejtan–UpadekPolski”pochodzizroku1866iprzedstawiagwałtowny
sprzeciwTadeuszaRejtanawobecpostanowieńsejmurozbiorowego.Jesttodziełootematyce
historycznej,ukazująceautentycznyepizodzdziejówPolski.Matejkoniejestdokońcawiernyfaktom,
jegodziełotonietylkoprzedstawieniejakiegośmomentudziejowego,aleteżwskazanienajegoprzyczynyi
znaczenie.Todlategopojawiająsiętampostacie,którychwrzeczywistościniemogłobyćorazliczne
rekwizytyosymbolicznymznaczeniu.Tematemobrazujestscenazobradsejmurozbiorowego1773
roku.Artystawsugestywnysposóbukazałprotestjednegozposłów,TadeuszaRejtana,jakimiałmiejsce
21kwietnia,czylitrzeciegodniaobrad.Rosja,PrusyiAustriadokonałypodziałuczęściziem
Rzeczpospolitej,tenaktwywołałdramatycznysprzeciwprawdziwegopatrioty.
TadeuszRejtan,posełzieminowogródzkiej,jestcentralnąpostaciąobrazu.Odcinasięodpozostałejgrupy
posłów,stojącejpolewejstronie.Rejtanleżynapodłodzeiwdramatycznym,pełnymrozpaczyi
desperacjigeścierozdzieranasobieszaty.Swoimciałemblokujedrzwi,zzaktórychwidaćrosyjskich
żołnierzy.
NadleżącymRejtanemgórująm.in.AdamŁodziaPoniński,wskazującynazbrojnychzadrzwiami,pojego
lewejstroniemłodySzczęsnyPotocki,którywrzeczywistościniebyłobecnynasali,FranciszekKsawery
Branicki,hetmanpolnykoronny,kryjącytwarzwzałamanychdłoniach.Wszyscyonizmierzajądosali
senatu,byswoimipodpisamizatwierdzićhaniebnytraktatrozbiorowy.
Matejkoniedbałowierneoddaniehistorii,jegodziełaukazywałypewnąwizję.Naobrazie„Rejtan–
UpadekPolski”podobniejaknawieluinnychumieściłkilkapostaci,któreniemogłysiętamznaleźć,np.
FranciszkaSalezegoPotockiego,potężnegomagnata,któryw1793rokujużnieżył.Artystaposłużyłsiętą
rozpoznawalnąpostacią,bypokazaćupadekdawnegomagnackiegoświata.Potężnysarmatajesttu
zrezygnowanyipokonany.Symbolizujewarstwę,któradoprowadziładotegoupadkupoprzezswójegoizm
ikrótkowzroczność.Wyciągnięteprzedsiebieręcenasuwająskojarzenieześlepcem,bowiemślepibylici,
którzyswojąpolitykądoprowadzilidorozbiorów.NiecodalejwtlerysujesiępostaćKarolaRadziwiłła
„PanieKochanku”(podgolonaztyługłowa)równieżmagnata,znanegozeswojegowarcholstwa.Zanimi
widaćsiedzącegoksięciaMichałaFryderykaCzartoryskiego,stojącegonaczeleFamilii.Przednimleży
przewróconyfotel,świadczyonoburzliwościobrad,ajednocześniejestsymbolemupadkuplanów
naprawyRzeczpospolitej,jakiepróbowaliwcielićCzartoryscy.ObokniegonafoteluspoczywaMichałJerzy
Poniatowski,późniejszyprymas.
Nadrugimplaniewidniejepostaćzszabląwdłoni.Młodzieniecubranywciemnysarmackistrójjestsłabo
widoczny.Symbolizujeonmłodepokoleniegotowedowalki,nacowskazujewyciągniętaszablaiczapka
konfederatka.ObokniegopodpostaciąSamuelaKorsaka,którypodobniejakRejtanbyłposłemzziemi
nowogródzkiej,artystasportretowałsiebie.
PonadtonaobraziemożnadostrzecsylwetkękrólaStanisławaAugustaPoniatowskiego,stojącegow
zrezygnowanejpoziezzegarkiemwręce,aobokniegoHugonaKołłątaja(widocznajesttylkogłowa).
Kołłątajniebyłobecnynasalisejmowej,przebywałwówczaszagranicą,cowięcejbyłwówczasmłodym
człowiekiem,naobraziezaśmatwarzdojrzałegomężczyzny.Matejkoumieściłgowtejscenie,jako
symbolsprzeciwuwobecrozbiorów.
WgórnejczęściobrazuumieściłmalarzNikołajaRepnina.RosyjskiambasadorspoglądanaRejtanazloży,
wjegopostawiewidaćdumęipewnośćsiebie.ObokniegowkusicielskichpozachsiedząIzabela
LubomirskaiIzabelaCzartoryska.NadcałąscenągórujecarycaKatarzyna,patrzącanaupadekPolskiz
portretu.Uwagęzwracanieporządeknasali,wskazujący,żemiałytammiejscegwałtownesceny,widać
przewróconyfotel,pokruszonedrzwi,podartekotary,szkłozrozbitychkinkietówirozrzuconepopodłodze
papiery.