Program Ochrony Środowiska MiG Choroszcz

Transkrypt

Burmistrz Choroszczy
PROGRAM OCHRONY
ŚRODOWISKA MIASTA
I GMINY CHOROSZCZ
na lata 2004 - 2012
Czerwiec 2004
Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Choroszcz
Wykonywany na zlecenie:
BURMISTRZA CHOROSZCZY
UL. DOMINIKAŃSKA 2
16-070 CHOROSZCZ
Nadzór merytoryczny
Artur Bergiel – inspektor
KOMITET STERUJĄCY:
Jerzy Ułanowicz – Burmistrz Choroszczy
Wykonawca:
Jarosław Danowski Konsultant.
Kol. Porosły 19B
16-070 Choroszcz
Główni autorzy opracowania:
Jarosław Danowski
Małgorzata Maria Danowska
Sylwia Wityńska
2
Spis treści
I. Wprowadzenie. .................................................................................................................................... 5
II. Charakterystyka środowiska przyrodniczego. .................................................................................... 6
II.1 Środowisko przyrodnicze ............................................................................................................. 6
II.1.a Warunki klimatyczne i krajobrazowe.................................................................................... 6
II.1.b Warunki glebowe i formy użytkowania................................................................................ 7
II.1.c Flora i fauna. ....................................................................................................................... 10
II.2 Obszary chronione...................................................................................................................... 12
II.2.a Parki narodowe Narwiański Park Narodowy ..................................................................... 12
II.2.b Obszary chronionego krajobrazu. ....................................................................................... 16
II.2.c Pozostałe formy ochrony przyrody. .................................................................................... 17
II.2.d Natura 2000 sieć projektowana........................................................................................... 21
II.3 Zagrożenia środowiska przyrodniczego. .................................................................................... 21
II.3.a Zagrożenia wód. .................................................................................................................. 22
II.3.b Zanieczyszczenie powierzchni ziemi.................................................................................. 28
II.3.c Zanieczyszczenia powietrza. ............................................................................................... 38
II.3.d Inne zagrożenia środowiska przyrodniczego. ..................................................................... 45
III. Charakterystyka gminy.................................................................................................................... 51
III.1 Lokalizacja gminy w układzie przestrzennym. ......................................................................... 51
III.1.a Lokalizacja gminy.............................................................................................................. 51
III.1.b Układ przestrzenny. ........................................................................................................... 51
III.2 Ludność gminy.......................................................................................................................... 52
III.2.a System osadniczy............................................................................................................... 52
III.2.b Struktura ludności gminy................................................................................................... 53
III.2.c Prognoza demograficzna ludności gminy. ......................................................................... 54
III.3 Infrastruktura techniczna ochrony środowiska. ........................................................................ 56
III.3.a Zaopatrzenie w wodę. ........................................................................................................ 56
III.3.b Kanalizacja i oczyszczalnie ścieków. ................................................................................ 58
III.3.c Składowiska odpadów. ...................................................................................................... 60
III.4 Układ komunikacyjny. .............................................................................................................. 62
III.5 Ogrzewnictwo ........................................................................................................................... 62
III.6 Podmioty gospodarcze. ............................................................................................................. 64
IV. Analiza SWOT. ............................................................................................................................... 66
IV.1 Czynniki wewnętrzne. .............................................................................................................. 66
IV.1.a. Mocne strony. ................................................................................................................... 66
IV.1.b. Słabe strony. ..................................................................................................................... 68
IV.2 Czynniki zewnętrzne................................................................................................................. 70
IV.2.a. Szanse. .............................................................................................................................. 70
IV.2.b. Zagrożenia. ....................................................................................................................... 71
V. Uwarunkowania realizacji programu ochrony środowiska. ............................................................. 72
V.1. Analiza stanu prawnego i kierunków zmian ............................................................................. 72
V.1.a. Prawodawstwo w zakresie ochrony środowiska. ............................................................... 74
V.1.b. Konwencje i porozumienia międzynarodowe.................................................................... 74
V.1.c. Programy sektorowe i regionalne ...................................................................................... 74
V.2. Założenia polityki ekologicznej województwa. ........................................................................ 75
V.2.a. Ponadregionalna polityka ochrony środowiska. ................................................................ 75
V.2.b. Program rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich............................................................. 76
V.2.c. Strategia rozwoju województwa podlaskiego.................................................................... 76
3
VI. Misja i cele programu...................................................................................................................... 80
VI.1 Misja programu......................................................................................................................... 80
VI.2 Cele programu. ......................................................................................................................... 80
VII. Finanse........................................................................................................................................... 82
VII.1 Dochody i wydatki. ................................................................................................................. 82
VII.2 Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska........................................................................ 85
VIII Zamierzenia inwestycyjne. ............................................................................................................ 89
VIII.1 Zadania realizacyjne w ramach celów. .................................................................................. 89
VIII.2. Priorytety............................................................................................................................... 94
VIII.3 Zadania programu gminnego. ................................................................................................ 94
IX. Monitoring programu. ................................................................................................................... 103
IX.1. Mierniki stanu wyjściowego.................................................................................................. 103
IX.2. Monitorowanie programu. ..................................................................................................... 105
Literatura wybrana. ............................................................................................................................. 108
4
I. Wprowadzenie.
„Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Choroszcz na lata 2004 – 2012” opracował
Jarosław Danowski Konsultant wraz z zespołem. Podstawę prawną opracowania stanowi art.17 p.1
oraz art. 10 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz.U.2001.62.627 z
dnia 20 czerwca 2001 r.) oraz umowa o dzieło zawarta w dniu 4 lutego 2004 roku zgodnie z
przepisami ustawy o zamówieniach publicznych.
Przyjęto, iż Program musi być zgodny z ustaleniami zawartymi w strategii rozwoju kraju,
województwa podlaskiego i powiatu białostockiego oraz miasta i gminy Choroszcz. Ponadto program
musi uwzględniać dokumenty dotyczące rozwoju regionalnego, polityki ekologicznej państwa,
postanowień Agendy 21, Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa.
Ustalono, że zawartość opracowania obejmować będzie opis stanu środowiska miasta i gminy
Choroszcz, analizę SWOT, sformułowanie celów Programu, priorytetów, zadań realizacyjnych i
harmonogramu ich realizacji, oraz zagadnienia związane z monitoringiem. Integralną częścią
opracowanego programu jest „Gminny plan gospodarki odpadami”, stąd aktualny stan gospodarki
odpadami został w niniejszym programie omówiony skrótowo. W opracowanym programie
zamieszczono również zamierzenia inwestycyjne podmiotów działających na terenie gminy i miasta
związane z ochroną środowiska w celu całościowego zbilansowania podejmowanych działań
proekologicznych.
Prace nad opracowaniem programu zostały uspołecznione. Brali w nich udział przedstawiciele
różnych instytucji i organizacji z terenu miasta i gminy. Przy jego opracowaniu oparto się na danych
udostępnionych przez US w Białymstoku, Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w
Białymstoku, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Podlaski Urząd Wojewódzki w
Białymstoku i przez inne instytucje nie wymienione z nazwy. Na potrzeby poniższego opracowania
przeprowadzono również ankietę w formie elektronicznej o planowanych zamierzeniach
proekologicznych.
Bardzo duże znaczenie przy opracowaniu programu miała ścisła współpraca Wykonawcy z
Zamawiającym. Prace nad dokumentem opierały się na licznych konsultacjach i dyskusjach
odbywanych w toku jego powstawania.
5
II. Charakterystyka środowiska przyrodniczego.
Środowisko przyrodnicze otaczające człowieka decyduje o warunkach życia ludzi w nim
zamieszkałych. Zrównoważony rozwój gospodarczy i zachowanie w jak najbardziej pierwotnym
stanie środowiska oraz rewitalizacja obszarów zniszczonych przez działalność gospodarczą człowieka
są najważniejszymi celami realizowanej polityki ekologicznej. Zachowanie, w jak najbardziej
zbliżonym do stanu naturalnego, środowiska przyrodniczego sprzyja utrzymaniu bioróżnorodności
spotykanej na tym terenie przyrody ożywionej i nieożywionej.
Środowisko - to ogół elementów przyrodniczych ożywionych (świat zwierzęcy i roślinny)
i nieożywionych (w szczególności powierzchnia Ziemi, łącznie z wodą, glebą, kopalinami
i powietrzem), a także krajobraz, naturalny, bądź też użytkowany i zmieniany przez człowieka.
W węższym znaczeniu środowisko jest rozumiane jako zespół czynników abiotycznych
i biotycznych, w którym żyje dany organizm (nisza ekologiczna, siedlisko). Wzajemność
oddziaływania na siebie środowiska i żywego organizmu stwarza tzw. warunki środowiskowe. Dane
środowisko (np. wodne, lądowe) może wpływać hamująco lub stymulująco na rozwój określonych
gatunków.
II.1 Środowisko przyrodnicze
Środowisko przyrodnicze jest rozumiane jako miejsce życia i działalności człowieka. Jest ono
polem wzajemnego oddziaływania na siebie człowieka i różnorodnych sił przyrody, podlega ono stale
ewolucyjnym zmianom.
Środowisko przyrodnicze cechuje się silnym zróżnicowaniem będącym efektem
występowania odmiennych cech komponentów w różnych miejscach kuli ziemskiej. Stąd potocznie
wyróżnia się środowiska przyrodnicze: leśne, polarne, pustynne, górskie, a także rolnicze, miejskie, itp
II.1.a Warunki klimatyczne i krajobrazowe
Teren, który obejmuje miasto i gmina Choroszcz charakteryzuje się równinnym mało
zróżnicowanym krajobrazem. Płaski teren, na którym znajdują się nieliczne wzniesienia nie
przekraczające 150 m n. p. m. jest poprzecinany dolinami rzek tworzącymi tereny bagienne. Najwyżej
położone tereny znajdują się w południowej części gminy, osiągające wysokość 148,2 m n. p. m. W
okolicy Złotoryji znajdują się najniżej położone tereny 108,7 m n. p. m. Różnica wysokości na terenie
gminy wynosi 39,5 m. Na krajobraz gminy duży wpływ wywierają kompleksy bagien, które znajdują
się w dolinie Narwi. Wschodnia i południowa część gminy cechuje się występowaniem w krajobrazie
pól uprawnych i lasów poprzecinanych gęstą siecią dróg i wsi wtopionych w teren.
Obecnie występująca rzeźba terenu została ukształtowana przez ostatnie zlodowacenie
środkowopolskie. Lodowiec zanikając powierzchniowo nadbudowywał wysoczyznę moreną, a w
obniżeniach podłoża pozostawały bryły martwego lodu. Wytapianie się największych brył dało
początek dolinie Narwi kształtując w ten sposób krajobraz gminy. O wytopiskowej genezie doliny
świadczy obecność na jej zboczach form pochodzenia glacjalnego: kemów, nisz i dolinek
wytopiskowych. Zabagnienie doliny Narwi nastąpiło po zmianie koryta rzeki z meandrującego na
wielokorytowe, które miało miejsce na przełomie okresu atlantyckiego oraz subborealnego (ok. 4500
lat temu).
Gmina jest położona w całości na Nizinie Pólnocnopodlaskiej i zgodnie z podziałem
dokonanym przez J. Kondrackiego i A. Richlinga (Atlas Rzeczpospolitej Polskiej – red A.
Najgrakowski, PAN 1994 r.) przynależy do obrębów dwóch mezaregionów: Wysoczyzny
Białostockiej 843.33 (wschodnia część gminy) i Doliny Górnej Narwi 843.36 (północno-zachodni
fragment gminy).
Nizina Północnopodlaska, na której jest położona gmina obejmuje północno-wschodnią
Polskę i północno-zachodnią Białoruś. Jej powierzchnia w granicach administracyjnych Polski wynosi
około 15,6 tys. km2. Nizina Pólnocnopodlaska cechuje się bardziej chłodnym – kontynentalnym
klimatem od Nizin Środkowopolskich. Obszar ten stanowi także rubież geobotaniczną działu
północnego stanowiącego część subborealnej strefy leśnej Europy Wschodniej.
Region ma charakter pofałdowanej równiny poprzeplatanej różnego rodzaju formami
polodowcowymi z okresu zlodowacenia środkowopolskiego. Część północna niziny oddzielona
dorzeczem Narwi ma, w odróżnieniu od części południowej, bardziej wyraźny charakter
polodowcowy.
6
Granica północna Niziny Połnocnopodlaskiej została wyznaczona przez zasięg zlodowacenia
bałtyckiego. Zachodnią granicę stanowi dolina Pisy, południową granicę stanowi dolina Bugu.
Szerokie doliny rzeczne Narwi i Biebrzy podzieliły obszar na kilka wysoczyzn. W dnach dolin rzek i
różnego rodzaju zagłębień terenu występują liczne tereny bagienne. Dużą część niziny pokrywają lasy.
Obszar miasta i gminy Choroszcz cechuje się elementami klimatu kontynentalnego
umiarkowanego ciepłego i umiarkowanego wilgotnego. Nizina Pólnocnopodlaska cechuje się
najniższymi temperaturami powietrza spośród wszystkich nizinnych obszarów Polski. W ramach
podziału Polski północno-wschodniej na krainy klimatyczne obszar gminy Choroszcz znalazł się w
obrębie krainy Wysoczyzna Północnopodlaska
Teren gminy, podobnie jak województwo podlaskie znajduje się w dominacji zachodniej
cyrkulacji mas powietrza. Z kierunku zachodniego napływa około 36% mas powietrza, a z kierunku
wschodniego około 29%. Z napływem mas powietrza wiąże się ciśnienie atmosferyczne. Pomiary
ciśnienia prowadzone w Białymstoku oddają stan występujący na terenie gminy. Ciśnienie wynosiło
średnio 997 hPa i wahało się w przedziale od 954 hPa do 1031 hPa.
Zachmurzenie średnie roczne na terenie gminy w 2002 r. wyniosło 5,0 (w skali 8-stopniowej).
Największe średnie zachmurzenie występuje od listopada do lutego, a najmniejsze od maja do
września. Na terenie gminy odnotowuje się średnio w roku około 160 dni pochmurnych i około 30 dni
pogodnych. Odnotowane usłonecznienie w 2002 r wyniosło 1868 h/rok, a w 2001 r. 1638 h./rok.
Województwo i gmina Choroszcz pod względem usłonecznienia są porównywalne do terenów
nadmorskich i pogórza. W miesiącach od listopada do stycznia wyniosło ono średnio 1,2 h, a w
okresie od maja do sierpnia 7,3 h. Średnio w skali roku docierało około 3512 MJ/m2 energii
słonecznej. Na miesiące grudzień-styczeń przypadało 6%-7% energii całkowitej, na miesiące letnie:
czerwiec-sierpień przypadało 47% całkowitej energii docierającej. W ciągu roku średnio notuje się 5060 dni mroźnych i od 110 do 138 dni z przymrozkami.
Tabela 1 Średnie miesięczne temperatury powietrza i ilości opadów atmosferycznych.
Miesiące
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
Temperatura w oC
1996-2000
-3,4 -1,0
1,0
8,2
12,9
16,8
17,2
16,7
11,7
7,8
2,1
2000
-2,1
1,3
2,4
11,5
13,8
16,8
16,1
16,6
10,3
10,2
5,7
2001
-1,1 -1,9
1,5
8,3
13,2
14,4
20,9
18,0
11,9
9,9
1,9
2002
-1,9
2,9
3,8
8,3
16,0
16,6
20,5
19,7
12,1
8,3
2,8
Opady w mililitrach
1996-2000
19
32
37
54
61
57
79
56
44
41
41
2000
34
25
48
32
9
36
88
56
30
8
63
2001
28
14
24
44
64
44
96
63
108
42
24
2002
46
57
33
11
19
72
54
24
28
118
28
Źródło Rocznik statystyczny województwa podlaskiego 2003 tab. 6 s.59, tab.7 s. 60 US Białystok.
Lata
I
II
III
IV
XII
-2,3
1,0
-5,8
-8,0
30
31
22
12
Wielkość opadów na terenie gminy jest zróżnicowana w zależności od roku. W 2002 roku
roczna suma opadów wyniosła 498 mm. a w 2001 roku 573 mm. Na przestrzeni lat 1996-2000
średnioroczna suma opadów wyniosła 551 mm. Najwięcej opadów przypada na miesiące letnie (od
maja do sierpnia). Stanowią one średnio na przestrzeni lat 2000-2002 40% wszystkich opadów
rocznych.
Średnia roczna prędkość wiatru na terenie gminy wyniosła 2,4 m/s w 2002 roku. Na sierpień
przypada najwyższa średnia wartość wiatru, a w marcu jest notowana najniższa. W terenie dominują
wiatry wiejące z kierunku południowo-zachodniego.
Ogół przedstawionych czynników opisujących klimat miasta i gminy Choroszcz powoduje, że
warunki te są charakterystyczne dla klimatu kontynentalnego cechującego się długą zimą i krótkim
przedwiośniem. Warunki klimatyczne kształtują faunę i florę występującą na terenie gminy.
II.1.b Warunki glebowe i formy użytkowania.
Morfologia gleb miasta i gminy Choroszcz została ukształtowana bezpośrednio przez
zlodowacenia. Podłoże krystaliczne (tak zwane podczwartorzędowe) zalega na głębokości około
800 m i reprezentują je zespoły skał osadowych. Pokrywa osadów polodowcowych sięga około 200 m.
7
Warunki klimatyczne
Temperatura powietrza
Opady atmosferyczne
Wiatry
Zachmurzenie
Mapa 1
6,6
510
498 o
6,6
6,8o Temperatura
Izotermy roczne
510
160
30
510 Opady Izohety
150 Liczba dni pochmurnych
6,8
6,8 Średnie roczne
zachmurzenie w skali 0-10
30 Liczba dni pogodnych
Wiatr Prędkość wiatru
Wiatr Częstotliwość
Wykonał Jarosław Danowski
Gmina Choroszcz
7 a
Są to głównie piaski i zwiry osadzone przez odpływające w kierunku północnym wody topniejącego
lodowca (z okresu zlodowacenia środkowopolskiego), a także gliny moreny czołowej ciągnącej się w
południowej części gminy W obniżeniach między pasami moren występują wypełnienia piaszczyste
(tworzące miejscami formacje wydmowe), wirowe oraz obszary intensywnej depozycji
organogenicznej (torfy). Proces osadzania się tego typu osadów jest charakterystyczny dla dolin
większych i mniejszych rzek występujących na omawianym terenie.
Na obszarze gminy występuje cała gama gleb powstałych w procesie glebotwórczym z
utworów polodowcowych: Gmina Choroszcz posiada średnio korzystne warunki do rozwoju produkcji
rolnej; 31,3% gleb użytkowanych rolniczo jest wytworzonych z piasków gliniastych naglinowych,
27,4% to gleby organiczne, 25,5% powierzchni zajmują gleby najsłabsze, wytworzone z piasków
luźnych i słabogliniastych całkowitych. Pozostałe gleby zajmują niewielki obszar. Wśród gruntów
rolnych dominują gleby klas IV a i IV b. Wśród użytków zielonych przeważają łąki i pastwiska klasy
IV – dominują gleby kompleksów żytnio – ziemniaczanych. Największy udział w powierzchni
gruntów ornych (73,8%) mają gleby bardzo lekkie zawierające do 15% części spławialnych w masie
glebowej poziomu orno – próchnicznego.
Zawartość próchnicy w glebach na terenie gminy Choroszcz waha się w granicach 1,17% w
kompleksie żytnim słabym zajmującym 24,3% powierzchni gruntów ornych; 1,26% w kompleksie
żytnim dobrym zajmującym 18,7% powierzchni gruntów ornych; 1,29% w kompleksie żytnim bardzo
dobrym zajmującym 18,9% powierzchni gruntów ornych. Są to kompleksy dominujące w strukturze
gminy i wynika z tego, że gleby są mało zasobne w ten składnik. Jedynie w kompleksie pszennym
dobrym zajmującym około 8,8% powierzchni gruntów ornych występuje dobrze wykształcony poziom
orno – próchniczy o miąższościnie mniejszej niż 25 cm i zawartości próchnicy średnio 1,31%.
Najlepsze użytki zielone zajmują w gminie 18 ha powierzchni i występują w m. Choroszcz. Pozostałe
gleby pod użytkami zielonymi są bardzo zróżnicowane.
Biorąc za podstawę badania Okręgowej Stacji Chemiczno – Rolniczej w Białymstoku oraz
analizy profilów glebowych wykonanych podczas redakcji map glebowo – rolniczych terenu gminy
Choroszcz około 24% gleb użytków rolnych wymaga koniecznie wapnowania, na około 21% gleb
potrzebne jest wapnowanie i na około 19% gleb wskazane jest wapnowanie. W pozostałym zakresie
gruntów wapnowanie można ograniczyć. Zestawienia wyników badań gleb wykazują, że zawartość
fosforu bardzo niska występuje na około 6,7% badanej powierzchni, niska na około 24,2%, średnia na
30,3%, wysoka na 19,7%, bardzo wysoka na 19,1%. Zawartość potasu bardzo niska występuje na
12,4% badanej powierzchni, niska na 26,3 %, średnia na 30,3%, wysoka na 15 %, bardzo wysoka na
16 %. Zawartość magnezu bardzo niska występuje na 10,3% badanej powierzchni, niska na 22,8%,
średnia na 31,7%, wysoka na 21%, bardzo wysoka na 14,2%.
Obok podstawowych składników pokarmowych dla prawidłowego rozwoju roślin konieczne
są mikroelementy, głównie: mangan, miedź, bor, molibden, cynk. Brak jest aktualnych badań w tym
zakresie. Analiza profilów glebowych wykonywanych podczas redakcji map glebowo – rolniczych
wykazywała, iż na terenie gminy Choroszcz najbardziej wymagane jest uzupełnienie gleb w molibden
i miedź. Określenie szczegółowych dawek nawożenia i konieczności wapnowania powinno jednak być
oparte na aktualnych badaniach gleby wykonywanych przez Okręgową Stację Chemiczno – Rolniczą.
Określenie zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi ze względu na brak kompleksowych
badań jest utrudnione, jednak z uwagi na brak zakładów przemysłowych powodujących skażenie
należy domniemywać, iż jest ono minimalne. Istnieje natomiast zagrożenie w rejonie drogi krajowej
Warszawa – Białystok zanieczyszczenia gruntów związkami ołowiu.
Procentowy udział poszczególnych klas bonitacyjnych na terenie gminy przedstawia się
następująco:
• grunty orne klasa III a – 9%, III b – 22%, IV a – 25%, IV b – 30%, V – 12%, VI- 2%,
• użytki zielone - klasa III – 3,17%, IV – 49,01%, V – 35,82%, VI – 12%.
Dominują gleby brunatne wyługowane – 38,9%, pseudobielicowe – 17%, murszaste i
murszowo – mineralne – 12,5%, czarne ziemie niedokształcone – 9,4%, czarne ziemie właściwe – 2,5
%, brunatne właściwe – 2,5 %, mułowo–torfowe i torfowe – 14,6%.
Teren gminy nie jest zasobny w kopaliny. Spotyka się jedynie żwiry, piaski i glinkę które
mogą być wykorzystane do produkcji elementów budowlanych. Zgodnie z „Mapą geologiczną Polski”
w skali 1:200 000 i „Mapą utworów powierzchniowych” w skali 1:50 000 arkusze: 299 Knyszyn (IG,
8
1971 r.), 338 Choroszcz (IG, 1971 r.) i 339 Białystok (IG, 1969 r.) teren gminy cechuje się mozaikową
budową geologiczną płytkiego podłoża (poniżej profilu glebowego). Generalnie występują tutaj:
• piaski i żwiry wodnolodowcowe, lodowcowe – w rejonie północno-wschodnim gminy
(Klepacze, Czaplino), południowym (Mińce, Gajowniki, Zaczerlany), centralnym
(Szyszkowizna, Śliwno, Rogowo), zachodnim (Konowały) oraz w północnej części
gminy (Babino, kolonia Babino),
• gliny zwałowe stadiału północno-mazowieckiego – występują w rejonie wschodnim
gminy (Łyski, Krupniki, Kleosin, Sienkiewicze, Barszczewo), środkowym
(Choroszcz, Zastawie, Ruszczany) i południowo-zachodnim (Śliwno, rejon Izbiszcz i
Kruszewa),
• muły, piaski i żwiry rzeczne – występują w dolinie rzek Narwi, Horodnianki i
Czaplianki oraz innych cieków wodnych,
• torfy – występują głównie w dolinie rzeki Narwi i w dolinach innych rzek
przepływających.
Na terenie gminy występują surowce budowlane, głównie piaski, żwiry, iły i gliny. Surowce
ilaste ceramiki budowlanej były już eksploatowane przed rokiem 1914 ze złóż cegielni Złotoria i
Kozowszczyna (w Turczynie). Zasoby tej ostatniej wyczerpane zostały w 1965 r. Prace
poszukiwawcze prowadzone w sąsiedztwie i w cegielni Złotoria pozwoliły w 1978 r na okonturowanie
trzech oddzielnych pól górniczych o łącznej powierzchni 87 550 m2. Według oceny Przedsiębiorstwa
Geologicznego w Warszawie (opracowanie z 1992 r) zasoby bilansowe przy planowanym rocznym
wydobyciu w ilości 16 000 m3 zabezpieczają produkcję cegielni do 2008 r. Materiały geologiczno –
kartograficzne wskazują, że na terenie gminy Choroszcz brak jest szans na odkrycie większego złoża
surowców ilastych ceramiki budowlanej.
Złoża kruszywa występują w formie soczew i gniazd o ograniczonym zasięgu pionowym i
poziomym. W złożach występują zwykle piaski kwarcowo–skaleniowe, drobnoziarniste lub
średnioziarniste, prawie zawsze z domieszką frakcji żwirowej. Jako surowiec budowlany piaski mogą
być przydatne po uprzednim uszlachetnieniu. Złoże takich piasków (przydatne do produkcji cegły
wapienno–piaskowej) okonturowano w 1991r w rejonie Czaplino–Barszczewo. Składa się ono z
trzech oddzielnych soczew zajmując łączną powierzchnię 257 960 m2. Złoża kruszywa grubego –
(pospółki, żwiru) o stosunkowo niskiej jakości do celów budowlanych występują w okolicach: wsi
Złotoria na północ od cegielni, wsi Żółtki (Góra Niwczana), pomiędzy Choroszczą a Kolonią
Ruszczany, na lewym brzegu rz. Horodnianka na wschód od Choroszczy, pomiędzy osadą Zastawie
III a wsią Barszczewo, pomiędzy wsią Kruszewo i Kolonią Kruszewo, na południe od wsi Pańki, na
północ od wsi Kościuki i na południe od wsi Zaczerlany. Na podstawie udzielonych koncesji
użytkowane są złoża w Jeronikach, Kościukach, Zaczerlanach i Żółtkach.
Na terenie gminy jest dobrze udokumentowanych 6 złóż kruszywa naturalnego oraz 1 złoże
surowców ilastych (iłu), na które udzielono właścicielom poszczególnych gruntów koncesji na
eksploatację zgodnie z „Ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze” tych złóż:
• złoże surowców ilastych „Złotoria” na działkach (część działek) 526/2,4,5; 527/1,4;
528/1; 529/1,2,11; 530/1 na gruntach wsi Złotoria (decyzja Wojewody Białostockiego
nr OŚ,IV-7551/48/96 z dnia 9.12.1996 r. udzielono koncesji na eksploatację do dnia
31.12.2028 r.)
• złoże kruszywa naturalnego „Jeroniki” na gruntach wsi Jeroniki (decyzja Wojewody
Białostockiego nr OŚ.IV-7551/17/93/98 z dnia 12.10.1998 r. udzielono koncesji na
eksploatację do dnia 15.10.2004 r.)
• złoże kruszywa naturalnego „Zaczerlany” na działkach nr 214/5,11,26 na gruntach wsi
Zaczerlany (decyzja Wojewody Białostockiego nr OŚ.IV-7551/63/93/98 z dnia
21.10.1998 r. udzielono koncesji na eksploatację do dnia 30.11.2003 r.)
• złoże kruszywa naturalnego „Żółtki” na gruntach wsi Żółtki na działce nr 822/1
(decyzja Starosty Powiatu Białostockiego nr RL.V.7551/1/99 z dnia 16.06.1999 r.
udzielono koncesji na eksploatację do dnia 31.05.2007 r.)
• złoże kruszywa naturalnego „Kościuki” na gruntach wsi Kościuki na działce nr 53/1 i
63 (decyzja Wojewody Podlaskiego nr ROŚ.IV-7412/II/75/00 z dnia 17.04.2000 r.
udzielono koncesji na eksploatację do dnia 30.06.2018 r.)
9
•
złoże kruszywa naturalnego „Żółtki II” na działkach nr 891-894 i 900/5 na gruntach
wsi Żółtki II (decyzja Wojewody Podlaskiego nr ROŚ.IV-7412/II/82/00 z dnia
19.11.2000 r. udzielono koncesji na eksploatację do dnia 31.12.2010 r.)
Na terenie gminy występują duże złoża torfu, które można wykorzystać jako surowiec
energetyczny lub rolniczo – ogrodniczy (nawóz, ściółka). Z uwagi jednak, iż złoża te występują w
większości w granicach Narwiańskiego Parku Narodowego lub w jego otulinie – objęte są zakazem
eksploatacji.
Opierając się na danych Urzędu Statystycznego w Białymstoku za 2002 rok można stwierdzić,
że powierzchnia miasta i gminy Choroszcz wynosi 16 350 ha, co stanowi 0,8% powierzchni
województwa i 5,5% powierzchni powiatu białostockiego. W strukturze powierzchni dominują użytki
rolne (59,2%) i lasy (17,6%). Kierunki użytkowania powierzchni szczegółowo przedstawia tabela
poniżej.
Tabela 2 Kierunki wykorzystania powierzchni gminy Choroszcz według stanu ewidencyjnego.
Kierunki wykorzystania
Powierzchnia w
ha
16350
9674
5929
136
2405
1205
2875
Udział %
powierzchni
100,00%
59,17%
36,26%
0,83%
14,71%
7,37%
17,58%
Miasto w ha
Wieś w ha
Ogółem
1679
14671
Użytki rolne
722
8952
grunty orne
487
5443
sady
23
112
łąki
161
2244
pastwiska
52
1153
Lasy i grunty leśne oraz zadrzewienia i
317
2558
zakrzewienia
Pozostałe grunty
3801
23,25%
640
3161
Źródło Urząd Statystyczny w Białymstoku, Rocznik Statystyczny województwa podlaskiego 2003, tabela 2/195
s. 337.
II.1.c Flora i fauna.
Obszar gminy Choroszcz cechuje się wyjątkowymi walorami przyrodniczymi. Teren ten
przynależy do tzw. „Zielonych Płuc Polski" - północno-wschodniego fragmentu kraju o najmniej
zmienionym i zanieczyszczonym środowisku naturalnym. Szata roślinna na terenie gminy jest
zróżnicowana. Na obszarze gminy można wyróżnić dwa dominujące ekosystemy. Pierwszy jest
związany z dorzeczem Narwi i występującymi licznymi rozgałęzieniami odnogami. Kompleks ten
cechuje się bogatym środowiskiem naturalnym mało zmienionym przez człowieka. Obecnie jest
objęty ochroną w ramach Narwiańskiego Parku Narodowego. Drugi tworzy kompleks wyżej
położonych terenów znajdujących się w południowej i wschodniej części gminy zmienionych przez
człowieka w dużym stopniu w wyniku prowadzonej przez niego działalności gospodarczej i
osadnictwa.
Flora na terenie gminy jest zróżnicowana. Na terenach sąsiadujących z miastem Białystok i
wzdłuż drogi krajowej Warszawa-Białystok i drogi powiatowej Białystok-Kruszewo rozwinęło się
osadnictwo ludzkie, które zmieniło szatę roślinną tych terenów, dostosowało ją do swoich potrzeb.
Roślinność tych terenów charakteryzuje się wprowadzeniem przez człowieka licznych gatunków
roślin, w tym i drzew wykorzystanych w celach gospodarczych. Na tym obszarze ulokowały się także
gospodarstwa rolne prowadzące intensywną produkcję roślinną i zwierzęcą. Obszar ten charakteryzuje
się szachownicą pól i różnorodnością upraw roślinnych na nich prowadzonych. Znajdują się tu
również liczne sady prowadzące przemysłową produkcję owoców. Liczne zadrzewienia śródpolne i
małe kompleksy leśne sprzyjają występowaniu na tym terenie drobnej zwierzyny dziko żyjącej.
Znajduje się tu również założenie ogrodowo-pałacowe leżące na obrzeżach strefy ochronnej
Narwiańskiego Parku Narodowego. Główną oś tego parku wytyczał czterystumetrowy kanał na planie
krzyża zakończony sztucznie usypanym wzgórzem. Ogród w pobliżu parku będący pierwotnie w stylu
francuskim przechodził stopniowo w nieuporządkowaną gęstwinę lasu. Od roku 1840 nastąpiły w
parku zmiany po powstaniu na tym terenie zakładów włókienniczych Christiana Augusta Moesa –
zasypano część kanałów, dokonano nowych nasadzeń drzew, uporządkowano teren. Stan ten utrzymał
się do czasów współczesnych i w przyjętych opracowaniach planu zagospodarowania przestrzennego
wskazano na konieczność utrzymania ochrony konserwatorskiej tych terenów. Tereny zieleni
10
ogólnodostępnej i osiedlowej w mieście Choroszcz stanowią 5,4 ha, czyli 0,3% powierzchni miasta.
Spośród terenów zielonych 4 ha to tereny zieleni osiedlowej. Na jednego mieszkańca przypada średnio
10,7 m2 terenów zielonych.
Druga część gminy, różniąca się charakterem od pierwszej, obejmuje tereny bagienno-łąkowe
oraz liczne zadrzewienia znajdujące się w dolinie Narwi stanowiącej teren Narwiańskiego Parku
Narodowego i jego otulinę. Teren ten charakteryzuje się gęstą siecią odnóg i starorzeczy Narwi
ciągnących się od Izbiszcz aż po Ruszczany. Składają się one na rzekę Narew płynącą licznymi
korytami, zalewającej olbrzymie tereny przy wiosennych roztopach. Taki układ stosunków wodnych
wynika z faktu, że rzeka przecina tu kilka ciągów wyniesień morenowych z okresu zlodowacenia
środkowopolskiego. Wzniesienia te biegną poprzecznie w stosunku do osi doliny, czego efektem jest
zwrot biegu rzeki z zachodniego pod Izbiszczami na wschodni pod Pańkami i Rogowem tak, aby pod
Żółtkami Narew zmieniła bieg na północny. W dnie doliny występują przełomy z progami hamujące
przepływ wód, jak również baseny z dnem znacznie obniżonym w porównaniu do rozdzielających je
porogów. Baseny te są miejscem gromadzenia się namułów rzecznych i gruntowych, co jest przyczyną
zabagnienia i akumulacji torfu.
Na terenie obejmującym bagienną dolinę Narwi występuje 46 zespołów roślinnych, w tym
najbardziej rozpowszechnione są szuwary i roślinność wodna – 33 zespoły. W szacie roślinnej można
wyróżnić następujące typy roślinności: wodna, szuwarowa, łąkowa, zarośla wierzbowe. Roślinność
wodna występuje w całym systemie koryt i starorzeczy (rzęsa wodna, rdestnica pływająca, grzybień
biały, grążel żółty), roślinność szuwarowa zajmuje podtapiane obrzeża koryt rzecznych i starorzeczy
oraz większość zabagnionego dna doliny (kropidło wodne, strzałka wodna, pałki), roślinność łąkowa
występuje na obrzeżach dna doliny (turzyca pospolita, prosowa, życica trwała, grzebienica pospolita),
zarośla wierzbowe na obrzeżach koryt rzecznych i starorzeczny (wierzby trójpręcikowe i wiciowe).
Roślinność psamofilna- rozwijająca się na miejscach piaszczystych, wysepkach mineralnych (sporek
wiosenny). Roślinność kserotermiczna porasta strome nasłonecznione zbocza wysepek i wyniesień
morenowych (przetacznik, tymotka). Roślinność krzewiasta występuje na obrzeżach koryt i
starorzeczy (łoza). Nieliczne lasy występujące w obrębie dna doliny tworzą olsy i łęgi oraz na terenach
otaczających dolinę bory sosnowe, mieszane, grądy. Wśród roślinności bagiennej występuje 13
gatunków chronionych, takich jak: kosaciec syberyjski, grążel żółty i drobny, storczyk krwisty i
szerokolistny, wielosił błękitny, goździk pyszny, widłak jałowcowaty, goździsty i spłaszczony,
podkolan biały, arnika górska, pomocnik baldaszkowaty.
Fauna na terenie gminy cechuje się występowaniem licznych gatunków ptaków
charakterystycznych dla terenów łąkowych i bagiennych. Dorzecze Narwi w okresie wiosennych i
jesiennych przelotów jest miejscem występowania 132 gatunków ptaków. Spośród nich 113 to gatunki
lęgowe. Ptaki wodno-błotne reprezentowane są przez 48 gatunków. Najliczniejsze są ptaki z grupy
blaszkodziobych, jak: krzyżówki, cyraneczki, cyranki, płaskonosy. Występują tu również 3 gatunki
perkozowatych, 4 gatunki brodzące tj. bąk, bączek, bocian biały i czarny. Spotyka się również gatunki
drapieżne, takie jak: błotniaki stawowe, zbożowe, jastrzębie, krogulce. Ponadto z grupy
żurawiowatych występują łyska, wodnik, żuraw. Przedstawicielami siewkowatych na terenie dorzecza
są: czajka, mewa, śmieszka, rybitwa, batalion i dubelt. Z wróblowatych występują; rokietniczka,
wodniczka, trzcinaczek, piecuszek, pierwiosnek, raniuszek, remiz i inne. W ostatnich latach pojawiły
się jako ptaki lęgowe: pustułka, sowa błotna, dudek, pokrzewka, sójka, gawron i gil. Dużą liczebność
wykazują ptaki rzadko spotykane w kraju, a mianowicie: brzęczka, rybitwa czarna, wodnik, kropiatka,
błotniak stawowy, derkacz, podróżniczek i bąk z absolutną dominacją rokitniczka.
Świat zwierzęcy w dolinie Narwi jest reprezentowany przez 34 gatunki ssaków, a wśród nich
wydrę i bobra. Spośród dużych saków spotyka się łosia. Ponadto występują dziki, sarny, lisy, jenoty,
tchórze, kuny domowe, piżmaki i zające. Z drobnych gryzoni: myszy, badylarki, nornice. Z płazów
spotkać można traszki, ropuchy, rzekotki, z gadów jaszczurki, zaskrońce i żmije zygzakowate. Z ryb
występuje kilkanaście gatunków, takich jak: płoć, szczupak, jaź, okoń, miętus, karaś, leszcz, karp,
ukleja. Ocenia się, że przeciętna zasobność ryb wynosi około 33 kg na 1 ha powierzchni rzeki.
11
II.2 Obszary chronione
Tereny chronione występujące na obszarze gminy obejmują 3 429 ha, czyli 21% jej
powierzchni. Składa się na nie: Narwiański Park Narodowy, obszar chronionego krajobrazu oraz 13
pomników przyrody. W tabeli zamieszczonej poniżej przedstawiono powyższe dane w rozbiciu na
formy ochrony.
Tabela 3 Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona.
Ogółem
Parki
Obszary
Parki
Rezerwaty
Użytki
Pomniki
krajobrazowe chronionego
narodowe
przyrody
ekologiczne
przyrody
w
ha
w
%
Wyszczególnienie
krajobrazu
powierzchni
w hektarach
ogólnej
Województwo
644325,5
31,9 92160,4
14348,9
88084,5
462717,3
1939,9
2053
Powiat
100299,4
33,6
6298,0
2630,1
53768,6
40075,2
118,6
171
białostocki
Gmina Choroszcz
3429,0
21,0
1619,0
1810,0
13
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r. Urząd statystyczny w
Białymstoku, tab.1/67 s.104, Białystok 2002.
Uwaga. Część powierzchni rezerwatów przyrody została wykazana dwukrotnie; raz w rezerwatach przyrody,
drugi raz łącznie z powierzchnią parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu, na terenie których
są położone.
II.2.a Parki narodowe Narwiański Park Narodowy
Występująca szata roślinna i świat zwierzęcy na terenie NPN spowodowały, że stał się on
cennym miejscem do badań naukowych środowiska przyrodniczego w stanie zbliżonym do
naturalnego, a także atrakcją turystyczną.
W wyniku przeprowadzonych prac badawczych środowiska naturalnego w latach 1979-1981
obszaru doliny Narwi powstało opracowanie, w którym wskazano na konieczność ochrony cennych
przyrodniczo terenów na odcinku od Suraża do Żółtek. Opracowanie to ugruntowało przekonanie o
konieczności ochrony tych terenów i było naukowym wsparciem podjętych działań. Uchwałą
NrVIII/52/85 z dnia 30 września 1985 r. Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku powołano
Narwiański Park Krajobrazowy. Powiększenie terenu Parku o tereny położone w województwie
łomżyńskim nastąpiło 31 marca 1989 r. W 1996 r decyzją Rady Ministrów z 1 lipca utworzono
Narwiański Park Narodowy obejmujący swoim zasięgiem 7 gmin. W wyniku tej decyzji w
granicach administracyjnych Narwiańskiego Parku Narodowego znalazło się 6 810,23 ha terenu, a w
jego otulinie 15 397 ha. Powierzchnia Parku stanowi 0,4% powierzchni województwa podlaskiego.
Spośród terenów będących w granicach Parku 2 057 ha zostało objętych ochroną częściową. W tabeli
poniżej dokonano zestawienia terenów gmin, na których obszarze znajduje się Park.
Tabela 4 Zestawienie terenów Narwiańskiego Parku Narodowego w układzie gmin.
Gmina
Choroszcz
Łapy
Turośń Kościelna
Tykocin
Suraż
Sokoły
Kobylin
Razem
Powierzchnia Parku
[ha]
[%]
1652,69
24,27%
2440,28
35,83%
1162,39
17,07%
153,69
2,26%
437,05
6,42%
660,32
9,70%
303,81
4,46%
6810,23
30,67%
Powierzchnia otuliny
[ha]
[%]
6514
42,31%
3305
21,47%
2873
18,66%
1294
8,40%
591
3,84%
640
4,16%
180
1,17%
15397
69,33%
Razem
[ha]
[%]
8133
36,77%
5756
25,87%
4453
18,17%
1453
6,52%
1080
4,63%
1370
5,86%
502
2,18%
22747
100,00%
W następnej tabeli dokonano zestawienia struktury własności gruntów znajdujących się w
granicach NPN. W strukturze własności dominują grunty stanowiące własność osób fizycznych
(70%). Struktura własności gruntów nie uległa większym zmianom od 1998 roku. Największy udział
w strukturze gruntów będących we władaniu Parku miały grunty określane jako nieużytki (70%);
12
stanowiły one ¾ wszystkich gruntów. Co dziesiąty hektar (10%) był określony jako grunt rolny. Wody
w granicach Parku zajmowały obszar prawie równy gruntom rolniczym (9%). Najmniej w strukturze
gruntów było lasów (1%); co setny hektar zajmował las. Pozostałe grunty (4%) posiadały inną formę
użytkowania od wskazanych.
Tabela 5 Struktura własności gruntów i użytkowania w granicach Narwiańskiego Parku Narodowego.
26
3
26
8
63
126
196
107
6
58
32
8
533
39 887
8 1546
6 586
- 124
- 123
7 549
5 147
65 3962
Pozostałe
Nieużytki
2 1090
116 1782
23 766
- 135
45 207
15 595
9 165
210 4740
Wody
356
277
200
1
42
17
66
959
Rolne
184
224
113
18
75
26
27
667
Leśne
Pozostałe
8
37
42
48
7
37
179
Razem
Nieużytki
13
4
18
20
55
Wody
Choroszcz
1653 563
Łapy
2440 658
Turośń Kościelna
1162 396
Tykocin
154
19
Suraż
437 230
Sokoły
660
65
Kobylin Bożymy
304 139
Razem
6810 2070
Stan na 31 grudnia 2002 r.
Grunty prywatne [ha]
Rolne
Ogółem
Leśne
Gmina
Razem
Grunty skarbu państwa [ha]
12
29
41
5
18
7
5
117
Dominującą rolę w Parku spełnia Narew, stanowi jego oś. Na obszarze Parku i jego otuliny
płynie licznymi korytami tworząc gęstą plątaninę przeplataną rozdzielającymi je łąkami i bagnami.
Narew wraz ze swoimi dopływami tworzy unikalną przestrzeń sprzyjającą zachowaniu cennych
przyrodniczo gatunków roślin i zwierząt. Do Narwi kolejno odprowadzają swoje wody dopływy: Liza,
Szeroka Struga, Grądówka, Awissa, Turośnianka, Czaplinianka, Wygonówka, Kurówka, Horodnianka
objęte ochroną w ramach ochrony otuliny. Na odcinku Rzędziany-Żółtki przeprowadzono na
przełomie lat 70 i 80-tych prace melioracyjne polegające na wyprostowaniu koryta rzeki poprzez
odcięcie meandrów oraz jego poszerzeniu i pogłębieniu. Wybudowano dwa jazy w Rzędzianach i
Babinie. Spowodowało to drastyczne obniżenie poziomu wody i ekspansję rolnictwa. Obecnie dąży
się do zahamowania degradacji ekologicznej tego obszaru poprzez zabudowę progową Narwi i
starorzeczy. W miesiącu kwietniu są odnotowywane największe ilości przepływającej wody, a w
miesiącach wrzesień-październik ilość przepływającej wody jest najmniejsza.
Mokradła zajmują w bagiennej dolinie Narwi ponad 95% powierzchni dna doliny.
Wykształciły się tutaj niemal wszystkie rodzaje siedlisk hydrogenicznych. Dominują mokradła
fluwiogeniczne (rozwijające się przy udziale wód rzecznych), a wśród nich trofowiska. Miąższność
torfów nie jest duża, średnio osiąga 1 m. Torfy głębsze (2-3 m) występują koło Bokin.
Największy i najlepiej zachowany obszar doliny w granicach Parku rozciąga się od połączenia
Awissy z Narwią do okolic Grądu Sosnowiec. W ostatnim czasie na opisanym odcinku doliny
rozpoczął się proces łęgowania torfowisk. Zjawisko to na niewielką skalę obserwuje się na południe
od Zawad i Topilca, a także pomiędzy Topilcem i Baciutami.
Południowa część doliny Narwi pomiędzy Surażem i połączeniem Awissy z Narwią to obszar,
gdzie na skutek podsuszania następuje przekształcenie siedlisk mokradłowych. Pod Surażem gleby na
mułowisku, które w latach siedemdziesiątych należały do mułowo-glejowych przekształciły się w
mineralno-murszowe. W wielu punktach doliny gleby torfowo-bagienne, okresowo podsychające,
uległy zmurszeniu.
Obszar od Grądu Sosnowiec do grobli Rzędziany-Pańki ma charakter przejściowy od
bagiennego do najsilniej przekształconego (przesuszonego) na skutek przekopania nowego koryta
Narwi. Największe zmiany w glebach i roślinności zaszły w sąsiedztwie głównego koryta rzeki. Gleby
torfowe są tam najbardziej zmurszałe (o warstwie murszu do 20 cm), a w zbiorowiskach szuwarowych
rozprzestrzenił się ostrożeń polny i pokrzywa zwyczajna.
W dolinie Narwi w obszarze NPN dominują gleby bagienne. Najczęściej spotykane wśród
nich są gleby torfowo-bagienne zajmujące duże zwarte powierzchnie w środkowej części doliny
pomiędzy Bokinami i Radulami.
13
O bagiennym charakterze doliny decydują warunki geomorfologiczno-hydrologiczne. Dolina
jest zasilana przez wody powierzchniowe (cieki wodne i spływy powierzchniowe) i wody wgłębne z
poziomu przypowierzchniowego i prawdopodobnie z dwóch poziomów wodonośnych, co przy
rozgałęzionych korytach rzeki spowodowało, że wykształcił się tutaj rozległy, wypełniający prawie
całe dno doliny, ekosystem bagienny z mozaikowym układem rozlewisk i siedlisk bagiennych.
Szata roślinna NPN cechuje się dużym zróżnicowaniem zbiorowisk i bogactwem
gatunkowym. Na bagnach i terenach zabagnionych występuje około 200 gatunków roślin
naczyniowych (w tym 20 gatunków turzyc). Spośród nich 15 gatunków podlega ochronie prawnej, a
wiele zbiorowisk należy do rzadko już spotykanych w kraju.
Zbiorowiskami najbardziej rozpowszechnionymi na terenie NPN są zabagnione szuwary
wielkoturzycowe zajmujące około 32% ogólnej powierzchni Parku. Drugim dominującym
powierzchniowo zbiorowiskiem roślin są zespoły szuwaru właściwego reprezentowane przez szuwary
trzcinowe. W południowej części znaczne obszary (14%) zajmują zbiorowiska trawiaste i turzycowotrawiaste.
Do roku 1998 zabagnione łąki były w większości użytkowane rolniczo. Niska jakość siana,
trudny dostęp oraz możliwość zastosowania tylko i wyłącznie konwencjonalnych metod pokosu
nastręczała rolnikom wiele trudności i niedogodności. Następstwem tego było zaprzestanie
użytkowania przez rolników łąk położonych w bagiennej dolinie Narwi. Na pozostawionych bez
użytkowania łąkach zachodzi proces ekspansji trzciny pospolitej, który poprzedza proces zarastania
tego terenu gatunkami drzewiastymi. Prowadzi to w rezultacie do zmiany obecnego stanu środowiska.
W latach 1979-1981 stwierdzono w dolinie i w strefie przydolinowej występowanie 179
gatunków ptaków. W porze lęgowej występowało 149 gatunków, w tym 137 gatunków gnieździło się
na tym obszarze. Na terenie doliny gnieździło się 111 gatunków. Spośród gnieżdżących się ptaków
43% gatunków należało do gatunków zagrożonych. Ptaki wodno-błotne reprezentowane są przez 48
gatunków. Najliczniej występują ptaki z grupy blaszkodziobych, taki jak: krzyżówki, cyraneczki,
cyranki, płaskonosy. Występują tu również 3 gatunki perkozowatych, 4 gatunki brodzące tj. bąk,
bączek, bocian biały i czarny. Spotyka się również gatunki drapieżne, takie jak: błotniaki stawowe,
zbożowe, kanie czarne, jastrzębie, krogulce. Ponadto z grupy żurawiowatych występuje: łyska,
wodnik, żuraw i bardzo rzadkie: zielonka i kropiatka. Przedstawicielami siewkowatych na terenie
Parku są: czajka, mewa, śmieszka, rybitwa, bekas, batalion i dubelt. Z wróblowatych występują:
rokietniczka, wodniczka, trzcinaczek, piecuszek, pierwiosnek, raniuszek, remiz i inne. W ostatnich
latach pojawiły się jako ptaki lęgowe: pustułka, sowa błotna, dudek, pokrzewka, sójka, gawron i gil.
Najcenniejsze tereny występowania ptaków to: Bagno Rozgnój, odcinek doliny pomiędzy Kurowem,
Śliwnem, Radulami, okolice Waniewa, łąki przy ujściu Turośnianki w okolicach Baciut, łąki w
okolicach Łap Szołajd i Dębowiny, stawy rybne w Topilcu.
Na terenie NPN występuje około 40 gatunków ssaków. Do najważniejszych przedstawicieli
należy zaliczyć bobry (około 260 szt) podlegające ochronie gatunkowej. Ich żeremia znajdują się m.
in. pod Kurowem, Bokinami. Typowym przedstawicielem bagien narwiańskich jest łoś w liczbie
kilkunastu sztuk. Ponadto występują również: dziki, sarny, lisy, jenoty, tchórze, kuny, piżmaki i
zające. Z drobnych gryzoni - myszy, badylarki, nornice. Z rodziny płazów można spotkać 13
gatunków, takich jak: traszki, ropuchy, rzekotki, a z gadów: jaszczurki, zaskrońce i żmije
zygzakowate. Z ryb odnotowano występowanie 22 gatunków, takich jak: płotka, szczupak, okoń,
miętus, karaś, leszcz, karp, okleja.
Tak zróżnicowany przyrodniczo teren wymaga prowadzenia stałego monitoringu środowiska
naturalnego i przemyślanej działalności gospodarczej człowieka, która nie będzie stanowiła
zagrożenia dla środowiska naturalnego.
W tabelach poniżej zamieszczono dostępne dane statystyczne za 2001 rok opublikowane przez
GUS opisujące WPN w ujęciu syntetycznym.
14
Tabela 6 Narwiański Park Narodowy według kategorii gruntów.
Powierzchnia
Grunty
w
w%
leśne
rolne
zadrzewio
Tereny
Wody
hektarach powierzch
ne i
razem
w tym
pozostałe
Wyszczególnienie
ni ogólnej
zakrzewio
niezalesio
wojewódz
ne
ne
twa
W hektarach
Ogółem parki
92160,4
4,6
34695,1
277,7
21201,4
309,5
4474,6
31479,8
Narwiański Park
6810,2
0,4
121,0
724,5
177,0
482,3
5305,4
Narodowy
Źródło Rocznik statystyczny województwa podlaskiego za 2003 rok, tabel. 24/32, s. 111, US Białystok 2004.
Tabela 7 Narwiański Park Narodowy według kategorii ochronności.
Wyszczególnienie
ogółem
Ogółem parki
92160,4
Powierzchnia w hektarach
parku narodowego
w tym ochrona
ścisła
częściowa
krajobrazowa
razem
w tym grunty
leśne
10445,4
9167,2
46316,4
30105,6
strefy
ochronnej
96740,1
Narwiański Park
6810,2
2057,0
15408,0
Narodowy
Źródło Rocznik statystyczny województwa podlaskiego za 2003 rok, tabel. 25/32, s. 112, US Białystok 2004.
Tabela 8 Narwiański Park Narodowy. Stan liczebny głównych gatunków zwierząt łownych i chronionych.
Wyszczególnienie
Ogółem parki
Gatunki zwierząt
łosie
jelenie sarny dziki wilki rysie
żubry bobry wydry borsuki lisy
484 1493 1685 1057
28
2
387 1779
138
112 639
Narwiański Park
14
46
62
259
24
Narodowy
-
28
Tabela 9 Narwiański Park Narodowy. Ochrona lasów.
Zabezpieczenie
Liczba
upraw przed
Wyszczególnienie
mrowisk zwierzętami w
ha
Ogółem parki
790
252,7
Próbne
Skrzynki lęgowe
Pułapki
nowe
istniejące tradycyjne feromonowe poszukiwanie
owadów w
ściółce
(liczba prób)
85
979
171
434
75
Narwiański Park
21
2
Narodowy
15
7
Tabela 10 Narwiański Park Narodowy. Pozyskane drewno według kategorii cięć.
Wyszczególnienie
Ogółem parki
Ogółem
22,12
W tym grubizna
iglasta
liściasta
cięcia
cięcia
Razem
trzebieże razem
trzebieże
rębna
sanitarna
rębna sanitarna
w tysiącach metrów sześciennych
18,36
0,03
11,32
7,01
3,76
0,53
1,5
1,73
Narwiański Park
0,16
0,14
0,02
0,12
0,02
Narodowy
0,02
II.2.b Obszary chronionego krajobrazu.
Obszar chronionego krajobrazu tworzony jest na mocy rozporządzenia wojewody (lub rady
gminy) i uwzględniany jest przy opracowywaniu planów zagospodarowania przestrzennego. Obszar
chronionego krajobrazu jest formą ochrony przyrody mającą na celu zapewnienie równowagi
ekologicznej we względnie nie zaburzonych systemach przyrodniczych danego obszaru, które pełnią
rolę otulinową lub łącznikową parków narodowych i krajobrazowych. Obszary te obejmują tereny o
wysokich walorach środowiska przyrodniczego o łącznej powierzchni 1 810 ha1 na terenie gminy.
Stosowana forma ochrony ma zapewnić zachowanie równowagi ekologicznej środowiska i
zabezpieczyć tereny cenne przyrodniczo i krajobrazowo przed dewastacją. Większość tych
obszarów obejmuje doliny rzek, większe obszary leśne i kompleksy jezior oraz tradycyjnie
ukształtowane krajobrazy kulturowe.
Aktywność gospodarczą na obszarach chronionego krajobrazu regulują przepisy prawne
zabezpieczające stan środowiska naturalnego. Wprowadzają one m.in. zakaz lokalizacji zakładów
przemysłowych i obiektów uciążliwych dla środowiska, zakaz prowadzenia działalności niekorzystnie
wpływających na krajobraz, dbałość o styl budownictwa dostosowany do lokalnych tradycji.
Obszary chronionego krajobrazu pełnią różnorodne funkcje m. in.: otulinową (dla parków
narodowych i krajobrazowych), rekreacyjną (tereny dla turystyki i wypoczynku, odciążające obszary o
wyjątkowych walorach przyrodniczych) oraz są naturalnymi korytarzami ułatwiającymi migracje
zwierząt.
Tabela 11 Obszary chronionego krajobrazu występujące na terenie gminy Choroszcz.
Nazwa
Rok
utworzenia
Powierzchnia
(ha)
Cel ochrony
Ochrona i zachowanie doliny Narwi wyróżniającej się
41 862,0 wysokimi walorami przyrodniczymi, krajobrazowymi,
kulturowymi i wypoczynkowymi.
Dolina Dolnej
Narwi
1986
Tabela 12 Obszary chronionego krajobrazu według kategorii gruntów.
Ogółem
Wyszczególnienie
w hektarach
W tym
w%
powierzchni
ogólnej
województ
wa
Lasy
Użytki rolne
wody
Ogółem
rezerwaty i
pozostałe
formy
ochrony
przyrody.
w hektarach
Dolina Dolnej Narwi
41 862,0
2,1
10958,0
2720,4,0
893,0
Źródło Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 20 01 r. Urząd statystyczny w
1
Dane zawarte w Rocznik statystyczny województwa podlaskiego 2002 s. 107 tabela. 23/31
16
146,7
Tereny chronione
Narwiański Park Narodowy wraz z otuliną
Mapa 2
Gmina Choroszcz
16 a
II.2.c Pozostałe formy ochrony przyrody.
Spośród pozostałych form ochrony przyrody na terenie miasta i gminy Choroszcz spotyka się
pomniki przyrody. Pomnikiem przyrody jest obiekt chroniony prawnie stanowiący twór przyrody
żywej (pomnik przyrody ożywionej) lub nieożywionej (pomnik przyrody nieożywionej), bądź ich
zespoły, charakteryzujące się niepowtarzalnymi wartościami naukowymi, krajobrazowymi,
historyczno-pamiątkowymi, kulturowymi lub estetycznymi. Do pomników przyrody zalicza się m.in.:
okazałe zabytkowe drzewa i ich skupiska, parki, aleje, głazy narzutowe, ciekawe formy skalne,
jaskinie, źródła, wywierzyska, wodospady, Obiekty tego typu w dawnych czasach pełniły często rolę
miejsc kultu religijnego i obiektów kultu religijnego.
Na terenie gminy jest zaewidencjonowanych 14 pomników przyrody. Spośród tej liczby 8
pomników jest drzewami, 3 pomniki to grupa drzew, 3 pomników to pomniki nieożywione będące
głazami narzutowymi.
Tabela 13 Pomniki przyrody na terenie gminy Choroszcz.
Przedmiot
Nr
Obiekt
pomnika ochrony
Wysokoś
Miejscowo Lokalizac
Wiek Obwód
Stan
ja
ć
ść
dąb
szypułkow Złotoria
y
posesja
naprzeci
w
kościoła
432.2
dąb
y
posesja
naprzeci
w
kościoła
432.3
dąb
y
posesja
naprzeci
w
kościoła
432.4
jesion
Złotoria
wyniosły
posesja
naprzeci
w
kościoła
432.5
dąb
y
posesja
naprzeci
w
kościoła
432.1
grupa
drzew
Opis
Podstawa
otocze
prawna
ni
272
sad,
rzeka
dobry
Nare
w
324
sad,
rzeka
dobry
Nare
w
261
sad,
rzeka
dobry
Nare
w
221
sad,
rzeka
dobry
Nare
w
209
sad,
rzeka
dobry
Nare
w
17
zarz. Nr
16/83 WB z
dn.
18.04.1983
(Dz. Urz.
WRN Nr 4,
poz. 33)
zarz. Nr
16/83 WB z
dn.
18.04.1983
(Dz. Urz.
WRN Nr 4,
poz. 33)
zarz. Nr
16/83 WB z
dn.
18.04.1983
(Dz. Urz.
WRN Nr 4,
poz. 33)
zarz. Nr
16/83 WB z
dn.
18.04.1983
(Dz. Urz.
WRN Nr 4,
poz. 33)
zarz. Nr
16/83 WB z
dn.
18.04.1983
(Dz. Urz.
WRN Nr 4,
poz. 33)
Rok
Ewide
powoła
ncja
nia
1983
figuru
je
1983
figuru
je
1983
figuru
je
1983
figuru
je
1983
figuru
je
Przedmiot
Nr
Obiekt
pomnika ochrony
dąb
y
432.6
509
pojedync Sosna
Kościuki
ze drzewo pospolita
510.1
510.2
510.3
696
Wysokoś
Miejscowo Lokalizac
Wiek Obwód
Stan
ja
ć
ść
grupa
drzew
posesja
naprzeci
w
kościoła
259
200 362
16
Jałowiec
Kościuki
pospolity
100 55
5,5
Jałowiec
Kościuki
pospolity
100 64
5,5
Jałowiec
Kościuki
pospolity
100 75
5,5
wiąz
pojedync
szypułkow
ze drzewo
y
ul.
Piaskow 250 420
a 28
18
30
Opis
Podstawa
otocze
prawna
ni
zarz. Nr
16/83 WB z
sad,
dn.
rzeka
18.04.1983
dobry
Nare
(Dz. Urz.
w
WRN Nr 4,
poz. 33)
ugór, rozp. Nr
20- 10/96 WB z
letni dn.
dobry zagajn 29.11.1996
ik
(Dz. Urz.
sosno WB Nr 38,
wy poz. 137)
pole
upraw
rozp. Nr
ne,
żwiro 10/96 WB z
wni, dn.
średni 10- 29.11.1996
letni (Dz. Urz.
młodn WB Nr 38,
ik
poz. 137)
sosno
wy
pole
upraw
rozp. Nr
ne,
żwiro 10/96 WB z
wni, dn.
średni 10- 29.11.1996
letni (Dz. Urz.
młodn WB Nr 38,
poz. 137)
ik
sosno
wy
pole
upraw
ne,
rozp. Nr
żwiro 10/96 WB z
wni, dn.
średni 10- 29.11.1996
letni (Dz. Urz.
młodn WB Nr 38,
poz. 137)
ik
sosno
wy
rozp. Nr
3/94 WB z
ulica i
dn.
zabud
17.11.1994
dobry
owani
(Dz. Urz.
a
WB Nr 18,
poz. 93)
Rok
Ewide
powoła
ncja
nia
1983
figuru
je
1996
figuru
je
1996
figuru
je
1996
figuru
je
1996
figuru
je
1994
figuru
je
Przedmiot
Nr
Obiekt
pomnika ochrony
Wysokoś
Miejscowo Lokalizac
Wiek Obwód
Stan
ja
ć
ść
697.1
lipa
drobnolist Kościuki
na
100186
150
22
bardz
o
dobry
697.2
lipa
na
100312
150
26
bardz
o
dobry
lipa
na
100179
150
21
bardz
o
dobry
697.4
lipa
na
100226
150
22
bardz
o
dobry
697.5
lipa
na
100234
150
21
bardz
o
dobry
1153
wiąz
pojedync
szypułkow Kościuki
ze drzewo
y
200 390
30
dobry
1154
wiąz
Kościuki
pojedync
200 300
12
ze drzewo
y
30
1155
pojedync głaz
Śliwno
zy głaz narzutowy
697.3
grupa
drzew
droga
Śliwno620
Konował
y
0.6
19
Opis
Podstawa
otocze
prawna
ni
rozp. Nr
3/94 WB z
dn.
pola,
17.11.1994
łąki
(Dz. Urz.
WB Nr 18,
poz. 93)
rozp. Nr
3/94 WB z
dn.
pola,
17.11.1994
łąki
(Dz. Urz.
WB Nr 18,
poz. 93)
rozp. Nr
3/94 WB z
dn.
pola,
17.11.1994
łąki
(Dz. Urz.
WB Nr 18,
poz. 93)
rozp. Nr
3/94 WB z
dn.
pola,
17.11.1994
łąki
(Dz. Urz.
WB Nr 18,
poz. 93)
rozp. Nr
3/94 WB z
dn.
pola,
17.11.1994
łąki
(Dz. Urz.
WB Nr 18,
poz. 93)
rozp. Nr
ulica
3/94 WB z
wiejsk
dn.
az
17.11.1994
zabud
(Dz. Urz.
owani
WB Nr 18,
ami
poz. 93)
rozp. Nr
ulica
3/94 WB z
wiejsk
dn.
az
17.11.1994
zabud
(Dz. Urz.
owani
WB Nr 18,
ami
poz. 93)
rozp. Nr
droga 3/94 WB z
żwiro dn.
wo- 17.11.1994
piasko (Dz. Urz.
WB Nr 18,
wa
poz. 93)
Rok
Ewide
powoła
ncja
nia
1994
figuru
je
1994
figuru
je
1994
figuru
je
1994
figuru
je
1994
figuru
je
1994
figuru
je
1994
figuru
je
1994
figuru
je
Przedmiot
Nr
Obiekt
pomnika ochrony
Wysokoś
Miejscowo Lokalizac
Wiek Obwód
Stan
ja
ć
ść
1156
pojedync głaz
Śliwno
zy głaz narzutowy
droga
kruszew 630
o-Śliwno
0.8
1157
pojedync
topola
ze drzewo
Rogowo
Rogowo
300 565
33
30
1158
wiąz
pojedync
ze drzewo
y
350 520
20
1159
pojedync
grusza
ze drzewo
100 362
12
1161
wiąz
pojedync
ze drzewo
y
100 320
25
1164
kasztanow
Zastawie
pojedync
iec
II
ze drzewo
zwyczajny
150 320
15
1165
pojedync głaz
zy głaz narzutowy
Kościuki
dz. nr
261/1
990
20
Opis
Podstawa
otocze
prawna
ni
rozp. Nr
3/94 WB z
droga
dn.
żwiro
17.11.1994
wa,
(Dz. Urz.
pola
WB Nr 18,
poz. 93)
rozp. Nr
3/94 WB z
łąka i dn.
zły pastwi 17.11.1994
ska (Dz. Urz.
WB Nr 18,
poz. 93)
rozp. Nr
próch gospo 3/94 WB z
nieje darst dn.
w
wo 17.11.1994
środk wiejsk (Dz. Urz.
WB Nr 18,
u
ie
poz. 93)
rozp. Nr
3/94 WB z
bardz pole, dn.
o
żwiro 17.11.1994
dobry wnia (Dz. Urz.
WB Nr 18,
poz. 93)
przy
mości
rozp. Nr
e
10/96 WB z
Białys
dn.
bardz
tok29.11.1996
o
Warsz
(Dz. Urz.
dobry
awa,
WB Nr 38,
obok
poz. 137)
cegiel
ni
rozp. Nr
zabud 10/96 WB z
owani dn.
dobry a
29.11.1996
wiejsk (Dz. Urz.
ie
WB Nr 38,
poz. 137)
pole
orne
250m,
rozp. Nr
od
10/96 WB z
pękni głazu
dn.
ęty na znajd
29.11.1996
4
uje się
(Dz. Urz.
części "szubi
WB Nr 38,
enica"
poz. 137)
miejsc
e
Rok
Ewide
powoła
ncja
nia
1994
figuru
je
nie
1994 figuru
je
1994
figuru
je
1994
figuru
je
1996
figuru
je
1996
figuru
je
1996
figuru
je
Tereny chronione
Obszary chronione w ramach planu
Natura 2000
Mapa 3
Gmina Choroszcz
20 a
Przedmiot
Nr
Obiekt
pomnika ochrony
Wysokoś
Miejscowo Lokalizac
Wiek Obwód
Stan
ja
ć
ść
Opis
Podstawa
otocze
prawna
ni
Rok
Ewide
powoła
ncja
nia
egzek
ucji
powst
ańców
z
1863
II.2.d Natura 2000 sieć projektowana.
Wraz z planami przystąpienia Polski do Unii Europejskiej rozpoczęto pracę nad utworzeniem
na terenie Polski Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Natura 2000 to sieć obszarów
chronionych na terenie państw członkowskich Unii Europejskiej. Celem wyznaczania tych obszarów
jest ochrona cennych pod względem przyrodniczym i zagrożonych składników różnorodności
biologicznej w państwach Unii Europejskiej. W skład sieci Natura 2000 wchodzą:
• obszary specjalnej ochrony (OSO) - (Special Protection Areas - SPA) wyznaczone na
podstawie Dyrektywy Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków, tzw.
"Ptasiej", dla gatunków ptaków wymienionych w załączniku I do Dyrektywy W
załączniku wymieniono 180 gatunków, dla których należy ustanowić tzw. obszary
specjalnej ochrony o ich wytypowaniu decyduje liczebność ptaków, które przebywają
tam w czasie lęgów, żerowania czy przelotów.
• specjalne obszary ochrony (SOO) - (Special Areas of Conservation - SAC)
wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk
przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, tzw. "Siedliskowej", dla siedlisk
przyrodniczych wymienionych w załączniku I oraz siedlisk gatunków zwierząt i roślin
wymienionych w załączniku II do Dyrektywy. Dyrektywa "siedliskowa" nakazuje
ochronę 198 typów siedlisk przyrodniczych, z czego 68 występuje w naszym kraju. W
drugim załączniku do tego dokumentu wymieniono ponad 400 gatunków zwierząt i
222 - roślin, których siedliska też trzeba chronić.
Polska w ramach procesu integracji z Unią Europejską została zobowiązana do wyznaczenia na swoim
terytorium Sieci Natura 2000, do dnia akcesji do UE.
Wstępna koncepcja obszarów chronionych została również opracowana dla województwa
podlaskiego. Na terenie gminy tereny te obejmują już wcześniej ustanowione obszary chronione w
granicach Narwiańskiego Parku Narodowego i jego otuliny.
Dyrektywa Siedliskowa
PLH 200003 – Narwiański Park Narodowy – 6 810 ha
Dyrektywa Ptasia
PLB 200001 – Bagienna Dolina Narwi - 25 477 ha
Wyznaczone obszary obejmują kompleks bagienno rzeczny Narwi i teren do niego przylegający.
Administracyjnie jest on położony na terenie 7 gmin na których jest zlokalizowany NPN. Obszar ten
w warunkach gminy Choroszcz pokrywa się z granicami strefy ochronnej otuliny parku i z terenem
Narwiańskiego Parku Narodowego.
II.3 Zagrożenia środowiska przyrodniczego.
O stanie środowiska przyrodniczego decydują odprowadzane przez człowieka do środowiska
różnego rodzaju substancje powstające w toku działalności gospodarczej człowieka jak i procesów
bytowych zachodzących w gospodarstwach domowych. Działalność prowadzona przez człowieka ma
również swoje oddziaływanie pośrednie w postaci stymulowania procesów biologicznych, które
zachodzą w zmienionym przez człowieka środowisku przyrodniczym Do takich procesów możemy
zaliczyć na przykład zakwitanie wody powodowane przez nadmiernie rozwijający się plankton.
Utrzymanie równowagi ekologicznej w środowisku przyrodniczym jest złożonym procesem i wymaga
systematycznego śledzenia zmian w min zachodzących.
21
II.3.a Zagrożenia wód.
Wody powierzchniowe rzek
Gmina położona jest w dorzeczu zlewni rzeki Narew, która stanowi zachodnią i południową
granicę gminy. Rzeka Narew jest prawym dopływem Wisły I rzędu. Wszystkie cieki wodne będące na
terenie gminy odprowadzają swoje wody do Narwi stanowiąc jej prawe dopływy. Do największych
należy rzeka Supraśl, rzeka Horodnianka z licznymi bezimiennymi dopływami i rowami
melioracyjnymi i potok Czaplinianka zbierający wody powierzchniowe z południowo-wschodniej
części gminy oraz liczne rowy melioracyjne odprowadzające swoje wody wprost do doliny Narwi.
Rzeka Narew posiada zlewnię o powierzchni 75 175,2 km2, w tym 53 873 km2 znajduje się na
terenie Polski. Długość całkowita rzeki wynosi 484 km, w tym długość odcinka płynącego na terenie
Polski wynosi 455 km. Rzeka swój początek bierze na terenie Białorusi w bagnach wschodniego
skraju Puszczy Białowieskiej. Przy granicy białoruskiej zlokalizowano zbiornik Siemianówka. Rzeka
płynie przez tereny stosunkowo słabo uprzemysłowione o charakterze typowo rolniczym oraz przez
duże kompleksy leśne. W dalszym biegu przepływa obok miast, z których pochodzi większość
zanieczyszczeń do niej wprowadzanych. Poprzez rzekę Supraśl wody z oczyszczalni ścieków
odprowadza również Białystok.
W 2001 roku rzekę badano na długości 273,4 km od punku w miejscowości Bondary poniżej
zbiornika Siemianówka aż do jej ujścia do Wisły. Badania prowadzono w 19 punktach pomiarowych;
16 stanowisk badawczych rozmieszczono tak, aby można było określić wpływ ścieków
odprowadzanych z miejscowości położonych w zlewni rzeki oraz stopień zanieczyszczenia wód na
danym odcinku, 3 punkty pomiarowo-kontrolne umieszczono na ważnych dopływach, w tym na
Supraśli i Horodniance, które odprowadzają wody z terenu gminy.
Wody posiadały zróżnicowany stan czystości. Do II klasy czystości zaliczanych było 27,4%
długości rzeki, do klasy III zaliczono 68,6% długości rzeki. Wody nadmiernie zanieczyszczone
wystąpiły na długości, 4% biegu rzeki. Rzeka Narew na terenie gminy na odcinku ujścia Czaplinianki
do miejscowości Izbisze posiadała wody zaliczone do III klasy czystości. Potok Czaplinianka posiadał
wody II klasy czystości. Od miejscowości Izbisze do ujścia rzeki Horodianki do Narwi wody rzeki
zostały zaliczone do II klasy czystości. Wody rzeki Horodianka były zaliczane do III klasy czystości
poniżej miasta Choroszcz. Po odprowadzeniu wód z oczyszczalni ścieków zaliczono je do wód
pozaklasowych. Również od tego miejsca wody Narwi obniżyły swój stan czystości z klasy II do klasy
III. Wody rzeki Supraśl wpływające do Narwi także były zaliczane do III klasy czystości. Na
pozostałym odcinku rzeki Narew przepływającym przez gminę Choroszcz wody pozostały w III klasie
czystości.
Poniżej zamieszczono omówienie danych WIOŚ Białystok pomiarów w punktach
pomiarowych znajdujących się na rzecze Narew na terenie gminy Choroszcz i w jej sąsiedztwie.
* Punkt w m. Uhowo (teren Narwiańskiego Parku Narodowego)
Podobnie jak w latach ubiegłych, rzeka w tym punkcie mieści się w II klasie czystości.
Klasę tę wykazały wartości: utlenialności, ChZT, fosforanów, fosforu ogólnego, chlorofilu "a",
indeksu saprobowości sestonu oraz miana coli typu kałowego.
Czterokrotne w roku badania zawartości metali nie wykryły obecności takich pierwiastków,
jak: chrom, cynk, kadm, nikiel, ołów i rtęć. Zawartość miedzi i żelaza odpowiadała I klasie, natomiast
mangan 2-krotnie mieścił się w II klasie.
Jednokrotne w ciągu roku badania pestycydów (lindan, DDE, DDD, DDT, DMDT) nie
potwierdziły ich obecności, natomiast w niewielkiej ilości wystąpiły polichlorodwufenyle
(0,005 ug/dm3).
* Dopływ rzeki Awissa w profilu ujściowym (teren Narwiańskiego Parku Narodowego)
Ogólna ocena stanu czystości wód rzeki Awissy w roku 2001 odpowiadała III klasie czystości
i nie uległa zmianie w stosunku do badań przeprowadzonych w 1997 r. Wskaźnikami kwalifikującymi
były: azot azotynowy, fosforany, fosfor og. i miano coli typu kałowego. Pozostałe wskaźniki
fizykochemiczne oraz biologiczne, saprobowość sestonu i chlorofil "a" charakterystyczne były dla
wód I/II klasy. Wyniki badań wykazują na wpływ ścieków ze źródeł zanieczyszczeń zlokalizowanych
w zlewni rzeki.
* Punkt w m. Bokiny (teren Narwiańskiego Parku Narodowego)
Podobnie jak w latach ubiegłych, rzeka Narew wykazuje w tym punkcie III klasę czystości,
jedynie ze względów bakteriologicznych (miano coli typu kałowego). Wartości utlenialności, ChZT,
22
fosforu ogólnego, chlorofilu "a" oraz indeksu saprobowego sestonu odpowiadały II klasie. Pozostałe
wskaźniki mieściły się w klasie I czystości wód.
* Punkt w m. Rzędziany (teren Narwiańskiego Parku Narodowego)
Analogicznie do lat poprzednich jakość wód wykazuje II klasę czystości. Do tej klasy
kwalifikują rzekę w 2001 roku wartości parametrów: utlenialności, ChZT, indeksu saprobowego
sestonu oraz miana coli typu kałowego.
Badania metali wykazały obecność: żelaza (I klasa), manganu (1-krotnie II klasa) oraz miedzi
(jednorazowo wartość nieznacznie przekraczająca obowiązujące normy). Pozostałych metali nie
wykryto.
Badania pestycydów (lindan, DDE, DDD, DDT, DMDT) oraz PCB nie wykryły ich
obecności.
* Dopływ - rzeka Turośnianka -- profil ujściowy (teren Narwiańskiego Parku Narodowego)
Ogólnie ocena stanu czystości wód rzeki Turośnianki w roku 2001 odpowiadała III klasie
czystości ze względu na stężenie azotu azotynowego (w maju i listopadzie), oraz fosforanów i fosforu
og. (w sierpniu). Pozostałe parametry fizykochemiczne i biologiczne odpowiadały I/II klasie czystości.
W roku 1997 r. jakość wód rzeki odpowiadała w tym profilu II klasie.
* Dopływ rzeka Czaplinianka -- profil ujściowy (teren Narwiańskiego Parku Narodowego)
Wykonane badania w 2001 roku wykazały, że wskaźniki fizykochemiczne i biologiczne są
charakterystyczne dla wód czystych, odpowiadające I/II klasie czystości. Jedynie w miesiącu maju
zanotowano podwyższoną wartość azotu azotynowego (III klasa), a w miesiącu sierpniu tlenu
rozpuszczonego (wartość pozaklasowa). Ogólnie, ocena stanu czystości wód rzeki odpowiadała II
klasie czystości i była podobna jak w roku 1997.
* Ujście rzeki Horodnianki poniżej m. Choroszcz (otulina NPN)
Dopływ Rzeka Horodnianka w profilu ujściowym nie odpowiadała normom ze względu na
wartość miana coli typu kałowego oraz indeks saprobowości sestonu (1 wynik pozaklasowy na 12). W
III klasie znajdowały się wartości takich parametrów, jak: utlenialność, azot azotynowy, fosfor ogólny
i zawiesina.
Spośród badanych 4-krotnie w roku zawartości metali stwierdzono obecność: żelaza, cynku,
miedzi i niklu (I klasa) oraz manganu (4-krotnie II klasa).
Obecności pestycydów (lindan, DDE, DDD, DDT, DMDT) nie zanotowano, natomiast PCB
wystąpiły w niewielkiej ilości 0,009 ug/dm3.
* Punkt w m. Żółtki
Poniżej ujścia pozaklasowych wód rzeki Horodnianki, podobnie jak w poprzednich latach,
następuje obniżenie jakości wód rzeki Narew w tym punkcie z II do III klasy czystości. W III klasie
mieszczą się wskaźniki biologiczne: miana coli typu kałowego oraz wartość indeksu saprobowego
sestonu. Wskaźniki fizykochemiczne, poza utlenialnością, ChZT i fosforem ogólnym (II klasa),
wykazują I klasę czystości wód.
* Ujście rzeki Supraśl w m. Dzikie
W 2001 roku wody dopływu w profilu ujściowym sklasyfikowane zostały w III klasie
czystości i odpowiadały (po raz pierwszy od wielu lat) przewidzianym normatywom. Stężenia III
klasy wykazały wartości: azotu azotynowego, fosforanów, fosforu ogólnego, saprobowości sestonu i
miana coli typu kałowego. Wskaźniki: utlenialność, ChZT i fenole mieściły się w II klasie, przy
pozostałych parametrach w I klasie czystości.
Badania metali wykazały obecność żelaza, manganu, miedzi i ołowiu, których wartości stężeń
mieszczą się w I klasie.
Zawartości środków ochrony roślin (lindan, DDE, DDD, DDT, DMDT) oraz
polichlorodwufenyli (PCB) nie wykryto.
* Supraśl w m. Dzikie (ujście do Narwi)
Zgodnie z Zarządzeniem 18/71 odcinek ujściowy rzeki powinien odpowiadać III klasie
czystości wód. Badania przeprowadzone w 2001 roku wykazały, iż stan czystości rzeki na tym
odcinku po raz pierwszy od wielu lat odpowiada normom. Wskaźniki: azot azotynowy, fosforany,
fosfor og., saprobowość sestonu i miano coli odpowiadały III klasie czystości, a pozostałe zbadane
mieściły się w zakresie stężeń I i II klasy. W stosunku do badań przeprowadzonych w 2000 roku i w
latach poprzednich (wody pozaklasowe), stan czystości uległ znacznej poprawie.
* Punkt w m. Rybaki
23
Wody rzeki Narew wykazywały w tym punkcie III klasę czystości, jedynie ze względów
bakteriologicznych (miano coli typu kałowego). W II klasie znajdowały się wartości takich
parametrów, jak: utlenialność, ChZT, fosforany, fosfor ogólny oraz indeks saprobowy sestonu.
Wartości pozostałych parametrów mieściły się w granicach I klasy. Stan czystości rzeki w tym
punkcie nie uległ istotnym zmianom w porównaniu do lat ubiegłych.
W tabeli poniżej przedstawiono dane z punktów pomiaru czystości rzeki Narew i Supraśl
znajdujących się na terenie gminy Choroszcz lub na jej granicach oraz w sąsiedztwie.
Tabela 14 Punkty pomiaru stanu czystości wód rzek.
Sta Położenie stanowiska
no
wis
ko
6
w m. Uhowo powyżej
m. Łapy
Km
biegu
rzeki
Uzasadnienie wyboru
Klasa
według
badań
347,4 określenie stanu
czystości wód powyżej
m. Łapy
II
7
w m. Bokiny poniżej rz.
Bokiny poniżej rz.
Turośnianki
338,0 określenie wpływu
ścieków z m. Łapy
III
8
w m. Rzędziany
II
9
dopływ rz. Horodianka
niżej m. Choroszcz
314,8 Okreslenie stanu
czystości powyżej rz.
Horodnianki
0,5 Określenie stanu
czystości wód przed
ujściem do Narwi
Wskaźniki kwalifikujące
II -- utlenialność, ChZT,
fosforany, fosfor og., chlorofil
"a", sprobowość sestonu, miano
coli typu kałowego
III -- miano Coli
II -- utlenialność, ChZT, fosfor
og., chlorofil "a", saprobowość
sestonu
sprobowość sestonu, miano coli
n.o.n.
n.o.n. -- saprob. sestonu, m. coli
III -- utlenialnośc, azot
azotynowy, fosfor ogólny,
zawiesina ogólna
II -- BZT5, ChZT, azot
og.,fosforany
10 w m. Żółtki powyżej
III
III -- saprob. sestonu, miano coli
ujścia rz. Supraśl
czystości przed
II -- utlenialność, ChZT, fosfor
wejściem rz. Supraśl
ogól.
11 dopływ rzeki Supraśl w
III
III -- azotyny, fosforany, fosfor
m. Dzikie
czystości wód przed
og., saprobowość sestonu, miano
ujściem do Narwi
coli II -- utlenialność, ChZT,
fenole
12 w m. Rybaki niżej
296,6 Określenie wpływu rz.
III
III -- miano coli
Supraśli
Supraśl
fosforany, fosfor og.,
saprobowość sestonu
Źródło Raport "Stan środowiska województwa podlaskiego w latach 2000-2001" WIOŚ Białystok .
Stan czystości wód rzeki Narew na terenie Narwiańskiego Parku Narodowego nie uległa
zasadniczym zmianom na przestrzeni ostatnich lat (II/III klasa). Wskaźniki te odnoszą się tym samym
do wód znajdujących się na terenie gminy Choroszcz. Obserwowane jest okresowe zanieczyszczanie
tego odcinka rzeki spływającym zakwitem sinic ze zbiornika Siemianówka, który powoduje w sezonie
letnio-jesiennym jego degradację do wód pozaklasowych.
Prowadzone badania dopływów rzeki Narew na terenie Narwiańskiego Parku Narodowego
(Lizy, Turośnianki i Awissy) wykazały uwidaczniający się negatywny wpływ źródeł zanieczyszczeń
zlokalizowanych na obszarach zlewni tych rzek. Mogą one stanowić istotne zagrożenie dla jakości
wód Narwi na terenie Parku, w przypadku pogłębiającego się stopnia zanieczyszczenia tych rzek.
Jakość wód dopływu -- rzeki Supraśl w profilu ujściowym, będącej pośrednim odbiornikiem
ścieków z aglomeracji białostockiej, ulega stopniowej poprawie. W roku 2001 po raz pierwszy od
wielu lat sklasyfikowano ją w III klasie czystości. Od paru lat nie wywiera ona negatywnego wpływu
na rzekę Narew.
24
Zagrożenia środowiska
Stan czystości rzek
Mapa 4
Wody II kasy czystości
Wody III klasy czystości
Wody pozaklasowe
Gmina Choroszcz
24 a
Jakość wód rzeki Narew na odcinku od ujścia Horodnianki do ujścia Śliny odpowiada
III klasie czystości i nie uległa zasadniczym zmianom w stosunku do badań z 2000 roku.
Jakość wód podziemnych.
Na stan czystości wód podziemnych mają bezpośredni wpływ wody powierzchniowe. To za
ich pośrednictwem do tych wód dostają się różnego rodzaju zanieczyszczenia. Na podstawie badań
zrealizowanych na terenie województwa podlaskiego można stwierdzić, że około 95% wód pobranych
z ujęć naturalnych (wody płytkiego krążenia i wody wgłębne) nie odpowiada normom określonym w
Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących
jakości wody do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 203 poz. 1718) wymagały one uzdatniania. Wody te
zawierały ponadnormatywną zawartość związków żelaza, manganu oraz wykazały przekroczenie
barwy i mętności. Zawartość związków żelaza, manganu wynika z naturalnych warunków
geologicznych warstw wodonośnych.
Sporadycznie, w wodach podziemnych płytkiego krążenia (zasilanych głównie bezpośrednio
opadami atmosferycznymi) występuje ponadnormatywna zawartość związków azotu (amoniaku,
azotanów i azotynów). Podwyższona zawartość związków azotu ma przeważnie pochodzenie
antropogeniczne (wpływ rolnictwa i ścieków komunalnych). W jednostkowych przypadkach w
wodach płytkiego krążenia stwierdzana jest ponadnormatywna zawartość niektórych związków lub
substancji toksycznych. Zawartość związków toksycznych w wodach gruntowych wynika z ich
wyższej zawartości w glebie; są one głównie pochodzenia antropogenicznego. Zanieczyszczone wody
gruntowe obserwuje się głównie w pobliżu zakładów przemysłowych, składów przemysłowych i
wysypisk komunalnych lub przemysłowych, stacji paliw etc. Rzadko obserwowana jest podwyższona
zawartość związków azotu, a jeszcze rzadziej metali ciężkich, w wodach wgłębnych (tj. wodach
podziemnych, które występują pod nieprzepuszczalnymi utworami geologicznymi, posiadającymi
dobrą lub średnią izolację przed zanieczyszczeniami). Obecność tych substancji wynika z naturalnych
warunków geologicznych warstw wodonośnych.
Pomiary jakości wód dokonywane są w 462 punktach krajowej sieci monitoringu zwykłych
wód podziemnych oraz 37 punktach regionalnej sieci monitoringu zwykłych wód podziemnych.
Większość badanych wód podziemnych z terenu województwa podlaskiego została zaliczona do klasy
Ib, a więc do wód wysokiej jakości (od 48% do 66% pobranych prób). Znacznie mniejsza ilość prób
została zaliczona do klasy II i III.
Na obszarze województwa podlaskiego zasoby użytkowych wód podziemnych występują w
utworach czwartorzędowych, trzeciorzędowych, kredowych i jurajskich. Wody podziemne w
utworach czwartorzędowych występują praktycznie na całym obszarze województwa. Jedynie
niewielkie obszary w rejonie Białegostoku, Hajnówki oraz na południowy zachód od Łomży
pozbawione są czwartorzędowych poziomów wodonośnych.
W latach 1999 -- 2001 jakość wód podziemnych badanych w sieci regionalnej na terenie
województwa podlaskiego nie uległa znacznym zmianom. Widoczna jest wyraźna przewaga wód o
klasie czystości Ib nad pozostałymi klasami w całym omawianym okresie czasu, z czego można
wnioskować o dość dobrej jakości wód podziemnych na terenie województwa podlaskiego. Podobna
sytuacja występuje również na terenie powiatu.
Wody gruntowe charakteryzowały się znacznie słabszą jakością od wód wgłębnych. Wody o
niskiej jakości (klasa III) występowały głównie w płytkich, słabo izolowanych poziomach
wodonośnych, z których jest zaopatrywana znaczna część wsi i obszarów podmiejskich. W celu
uzyskania poprawy jakości wód gruntowych konieczna jest poprawa sanitacji wsi i obszarów
podmiejskich.
Wody wgłębne, dobrze izolowane, generalnie nie wykazują obniżenia jakości spowodowanej
czynnikami antropogenicznymi. Obniżenie jakości wód wgłębnych spowodowane jest głównie
podwyższoną zawartością takich wskaźników jak: azot, żelazo, fluor, twardość ogólna i barwa.
Wody o niskiej jakości, są to wody głównie z płytkiego krążenia -- gruntowe, gdzie wpływ
antropopresji jest największy. Szczególnie na obszarach wiejskich, gdzie wzrostowi poboru wód
(rozbudowa wodociągów) nie towarzyszy budowa systemów kanalizacyjnych, w tym systemów
2
Ilość punktów badań próbek wody w 2001 r.
25
oczyszczania ścieków, wpływ antropopresji uwidacznia się wzrostem stężeń związków azotowych
oraz fosforanów.
Woda w celach zaopatrzeniowych na terenie gminy Choroszcz jest pobierana z warstw
osadów piaskowo-żwirowych czwartorzędowych. Poziom ten jest dominującym źródłem
pozyskiwania wody. Zgodnie z informacjami zawartymi na „Mapie Hydrologicznej Polski w skali
1:200 000„ – arkusze: Białystok (IG,1984 r.) oraz Łomża (IG, 1989 r.) są one dobrze izolowane
izolacją pełną o charakterze ciągłym. Również ujmowane są do eksploatacji płytsze międzymorenowe
przewarstwienia piaszczyste, zaś na terenie Szpitala Psychiatrycznego w Choroszczy głębsza
czwartorzędowa warstwa wodonośna tzw. poziom spagowy oraz na terenie ujęcia wodociągowego w
Rogowie – poziom trzeciorzędowy. Wody podziemne charakteryzują się stosunkowo dobrą jakością
jednak ze względu na wrażliwość i niską odnawialność wymagają szczególnej ochrony w aspekcie
ilościowym i jakościowym. Zgromadzone są one w 3 udokumentowanych zbiornikach wód
podziemnych: pradoliny rzeki Biebrzy (GZW-217), pradoliny rzeki Supraśl (GZW-218) i Sandru
Kurpie (GZW-216).
Na terenie gminy Choroszcz nie prowadzono badań jakości wód podziemnych. O jakości tych
wód można wnioskować na podstawie badań zrealizowanych w gminach, w studniach znajdujących
się w systemie monitoringu. Wody znajdujące się w zbiorniku GZWP 218, który obejmuje część
gminy Choroszcz zostały zaliczone do klasy Ib.
26
Środowisko Przyrodnicze
Wody podziemne
Mapa 5
Gmina Choroszcz
26 a
Tabela 15 Jakość wód podziemnych w punktach pomiarowych.
Nr
otworu
w sieci
Rodzaj
sieci
15
R
16
R
17
R
19
Miejscowość / Gmina
[sw]–studnia wiercona
[p]–piezometr
[sk]–studnia kopana
Knyszyn/Knyszyn,
[sw]
Tykocin/Tykocin, [sw]
Straty– Głębokość
Użytkowanie Obszary
Wody
grafia
stropu
terenu
GZWP
Wskaźniki w zakresie
stężeń odpowiadających
wodzie o niskiej jakości /
rok badań
Klasa III
NOK
Klasa Klasa Klasa
wód wód wód
2000 2001 2002
Q
2,0
G
7
-
x
Ib
Ib
Q
18,5
G
7
217
x
Ib
II
Jeżewo Stare/Tykocin,
[sw]
Q
38,0
W
3
-
III
II
III
R
Łapy/Łapy, [sw]
Q
17,5
W
7
-
Ib
Ib
Ib
133
K
Turośl/Turośl,[sk]
Q
5,9
G
7
216,215
Ib
x
III
Corg/2001,
NNO3/2001
HPO4/2001,
K/2001
735
K
Q
2,4
G
7
poza
III
Ib
Ib
HPO4/1999
NNO2/1999
1679
K
Q
4,5
G
2
III
Ib
Ib
736
K
Q
4,8
G
5
218
Ib
III
III
738
K
Q
3,3
G
7
218
Ib
Ib
Ib
38/1680
R/K
Q
2,1
G
7
218
Ib
Ib
Ib
Białystok/Białystok,
[sk]
Wasilków/Wasilków
,[sw.12A]
Białystok - Jurowce
6c/Białystok,[sw.6c]
Białystok/Bialystok,[p]
Fasty(dolina)
/Białystok, [sw.4A]
HCO3/2001
NN02/1999,
NNO2/2001
NNO2/1999
NNO2/2000,
NNO2/2001
ChZTMn/1999
NNH4/1999
Objaśnienia skrótów i symboli
Klasa wód
Ia–wody o najwyższej jakości;
Ib–wody o wysokiej jakości;
II– wody o średniej jakości;
III– wody o niskiej jakości (ocena uwzględnia także
wskaźniki w zakresie stężeń większych od
dopuszczalnych dla klasy III),
NOK– wskaźniki jakości wód podziemnych w zakresie
stężeń większych od dopuszczalnych dla wód o niskiej
jakości (klasa III)
Rodzaj sieci
R–regionalna
K–krajowa
PL–LT– przygraniczna polsko-litewska
Rodzaj wód
W–wgłębne – wody poziomów artezyjskich i
subartezyjskich
G–gruntowe – wody płytkiego krążenia o swobodnym
zwierciadle wody
Numer otworu
numer punktu badawczego w bazie danych
MONBADA
Stratygrafia
symbole wg bazy danych MONBADA
Q–Czwartorzęd,
T– trzeciorzęd,
K–Kreda,
J–Jura
Obszar GZWP
numery Głównych Zbiorników Wód podziemnych, na
obszarze których znajduje się punkt badawczy
Głębokość stropu
głębokość stropu warstwy wodonośnej
(studni,piezometru), m p.p.t.
Użytkowanie terenu – dominujący sposób użytkowania
w promieniu 500 m od punktu badawczego
1–lasy
2–użytki zielone
3–grunty orne – gospodarka rozdrobniona
4–grunty orne – gospodarka wielkopolowa
5–nieużytki naturalne
6–nieużytki antropogeniczne
7–obszary zabudowane
Wody poziomu mędzymorenowego oraz spagowego reprezentują typ HCO3-Ca; są średnio
twarde o przeciętnej twardości ogólnej około 250-300 CaCo3/dm3. Są to wody II klasy czystości
wymagające prostego uzdatniania ze względu na podwyższoną zawartość żelaza (0,3-2,6 mg/dm3)
oraz, lokalnie, manganu (0,05-0,3 mg/dm3). Wody te cechują się ponadto podwyższoną zawartością
azotu amonowego, który ma pochodzenie mineralne.
Wody trzeciorzędowe na terenie gminy rozpoznane zostały punktowo na terenie ujęcia wody
w Rogowie. Charakteryzują się one twardością ogólną wynoszącą 244-280 mgCaCO3/dm3 i suchą
27
pozostałością o wartości 485-516 mg/dm3. Są to wody kwalifikowane do II klasy jakości wymagające
prostego uzdatniania ze względu na zawartość żelaza.
Poziom przypowierzchniowy –woda lokalnie jest ujmowana za pośrednictwem kopanych
studni - został zbadany przy realizacji inwestycji we wsi kol. Porosły (budowa stacji paliwowej) i
wokół funkcjonującego wysypiska śmieci we wsi Jeroniki. Działania podjęte miały charakter
monitorujący.
II.3.b Zanieczyszczenie powierzchni ziemi.
O stanie czystości powierzchni ziemi decyduje wiele czynników. Troska o jej ochronę jest
skorelowana z warunkami życia na danym terenie. Teren gminy jest zaliczany do obszarów o
nieskażonym środowisku przyrodniczym, a spotykane zanieczyszczenia powierzchni ziemi mają
charakter punktowy.
Rozpatrując występujące zagrożenia gleb notowane na obszarze gminy Choroszcz można
wskazać na zagrożenia powodowane przez samo środowisko przyrodnicze dla istniejącego stanu gleb,
takie jak np.
erozja wietrzna gleb,
erozja wodna itp.
Zanieczyszczenia tego typu są naturalnym procesem przebiegającym od milionów lat. Drugi
typ zanieczyszczeń gleby jest powodowany przez działalność gospodarczą człowieka. Do tej grupy
należą następujące zagrożenia:
zagrożenia rolnicze,
uprawa roślin
• zmęczenie gleby
• oddziaływanie zabiegów uprawowych,
• nawożenie mineralne,
• nawożenie organiczne,
• pestycydy
hodowla zwierząt
• odprowadzanie gnojowicy
uprawy leśne, lasy,
• dominacja gatunków iglastych, monokultura lasów
• zmiany kwasowości gleby
rozwój miast i osadnictwa,
oddziaływanie przemysłu,
gospodarka odpadami,
• wysypiska śmieci
• oczyszczalnie ścieków
komunikacja i transport,
a. Zanieczyszczenie gleb.
Analizując stan czystości gleby3, trzeba wskazać na zanieczyszczenia obecnie występujące i
na zanieczyszczenia, które mogą wystąpić potencjalnie. Obszar gminy Choroszcz nie należy do
terenów, które zaliczane są do obszarów, które doznałyby w wyniku gospodarczej działalności
człowieka dużego uszczerbku w stanie czystości gleby.
Gleba zgodnie z definicją warunkuje produkcję i rozkład biomasy oraz przepływ energii i
obieg materii w ekosystemie. Obok części mineralnej, powstałej w wyniku wietrzenia, istotnym jej
składnikiem jest próchnica. Powstaje ona w wyniku humifikacji, tzn. przetwarzania nierozłożonej
materii organicznej z udziałem m.in. destruentów. W budowie gleby można wyróżnić następujące
3
Gleba, pedosfera, zwietrzała warstwa skorupy ziemskiej (do 2 m miąższości) wraz z żyjącymi w niej
organizmami przemieszanymi z produktami ich rozkładu. Integralny składnik ekosystemów lądowych i
niektórych płytkowodnych. Gleba powstaje w procesie glebotwórczym w wyniku działania klimatu i
organizmów, a zwłaszcza roślinności, na skałę macierzystą.
28
warstwy tworzące profil glebowy, począwszy od powierzchni ku dołowi: a) główny poziom
próchniczy (A), b) poziom mineralno-próchniczny (A1), c) poziom mineralny (B).
Gleba odgrywa bardzo ważną rolę w zachowaniu środowiska przyrodniczego i w polityce
ekologicznej. Poprzez pryzmat istniejącej szaty roślinnej ocenia się warunki ekologiczne i społecznogospodarcze. Przy analizie występujących stanów degradacji gleby należy brać pod uwagę ich
względny i rzeczywisty charakter. Degradacja względna gleby polega na tym, że dotychczasowy
układ gleby przeobraża się stopniowo w nowy, którego aktywność biologiczna nie jest mniejsza niż
aktywność układu poprzedniego. Drugim stanem przeciwnym jest degradacja rzeczywista
(bezwzględna) polegająca na: trwałym zniszczeniu lub zmniejszeniu aktywności biologicznej
środowiska, pogorszeniu produkcyjnych i ekologicznych warunków rozwoju szaty roślinnej,
zmniejszeniu lub zdyskwalifikowaniu pokarmowej i technologicznej wartości plonów, trwałym
pogorszeniu stanu środowiska biologicznego.
Odnotowywane degradacje gleb cechują się różnymi formami i zróżnicowaną genezą. Każdy
czynnik pogarszający zaopatrzenie roślin w składniki pokarmowe, wodę i tlen, zmniejszający ich
dostępność dla systemu korzeniowego, a także pogarszający strukturę i fitosanitarne właściwości
gleby działa degenerująco na środowisko. Do form podstawowych zalicza się:
wyjałowienie ze składników pokarmowych i naruszenie równowagi jonowej,
przesuszenie,
zasolenie,
zakwaszenie i alkalizacja środowiska,
zanieczyszczenie składnikami fitotoksycznymi,
nadmierny ubytek próchnicy,
erozja,
zawodnienie (przewilgocenie),
zniekształcenie struktury,
zniekształcenie rzeźby terenu,
mechaniczne uszkodzenie i zniszczenie poziomu próchnicznego,
techniczno-przestrzenne rozdrobnienie powierzchni biologicznej czynnej,
zanieczyszczenie biologiczne.
Zanieczyszczenie gleb jest oceniane na podstawie zawartości metali ciężkich (ołowiu, kadmu,
cynku, miedzi, niklu, rtęci i arsenu) w powierzchniowej, dwudziestocentymetrowej warstwie gruntu
Miarą zanieczyszczenia gleby jest zawartość metali ciężkich w porównaniu do średniej geochemicznej
zawartości w regionie. Pośrednio, zanieczyszczenie gleby mierzy się również zawartością metali
ciężkich, azotanów i pestycydów w jadalnych częściach roślin (świeże owoce, korzenie etc.). Miarą
wielkości zanieczyszczenia gleby jest przekroczenie dopuszczalnych zawartości metali, azotanów i
pestycydów w jadalnych częściach roślin.
29
Tabela 16 Zawartość metali ciężkich w powierzchniowej (0-20 cm) warstwie gleb używanych rolniczo.
Procentowy udział gleb w stopniach zanieczyszczenia
I
II
III
IV
V
Razem
Metal
Obszar
zawartość
zanieczyszczenie
0-I
II-V
naturalna podwyższ. słabe średnie silne b.silne
ołów
Polska
0,1-5000,0
96,89
2,44 0,40
0,25 0.02
99,33 0,67
podlaskie
2,8-30,0
100,00
- 100,00
cynk
Polska
0,5-5754,0
87,84
10,63 1,23
0,23 0,03
98,47 1,53
podlaskie
4,7-82,3
99,87
- 0,13
- 100,00
miedź
Polska
0,2-725
96,66
3,04 0,25
0,07 0,08
99,60 0,40
podlaskie
1,3-40,2
99,67
0,33
- 100,00
nikiel
Polska
0,1-328,30
95,36
4,23 0,34
0,06 0,01
99,59 0,41
podlaskie
0,4-44,0
99,74
0,23 0,03
99,97 0,03
kadm
Polska
0,01-49,73
88,87
9,53 1,06
0,29 0,17
0,08
98,40 1,60
podlaskie 0,07-0,96
97,20
2,80
- 100,00
Dane: GUS - Ochrona Środowiska 2002
Zawartość
min.-max.
(mg/kg)
0
Z badań przeprowadzonych w 2001 r. w województwie podlaskim wynika, że zawartość w
glebach metali ciężkich: ołowiu, cynku, miedzi, niklu i kadmu była najniższa lub jedna z najniższych
w Polsce. Nieznaczne było także zanieczyszczenie roślin uprawnych. W roku 2001 koncentracja
metali i azotanów w jadalnych częściach roślin w 95 % próbek była poniżej wartości dopuszczalnych.
Badań kompleksowych stanu gleb gminy Choroszcz nigdy nie przeprowadzono. Dostępne
wyniki prowadzonych różnego rodzaju badań odnoszące się do terenu gminy pochodzą z badań
prowadzonych w ramach szerzej zakrojonych prac o zasięgu ponadlokalnym.
Badania jakości gleby zostały zrealizowane na marginesie badań jakości wód wgłębnych przy
budowie stacji paliw w miejscowości Kolonia Porosły przy trasie drogowej Białystok-Warszawa. W
wyniku ich przeprowadzenia nie stwierdzono przekroczenia norm skażenia gleby. Podwyższoną
zawartość metali ciężkich dużo poniżej dopuszczalnych norm w stosunku do innych terenów gminy
notowano wzdłuż drogi krajowej Białystok-Warszawa, która znajduje się w rejonie oddziaływania
inensywnego ruchu samochodowego.
W oparciu o wykonane badania analityczne, ustalono że w badanych punktach dominowały
gleby mineralne o piasku gliniastym mocnym. Zawartość próchnicy jest określana jako średnia na
terenie gminy Na terenie gminy wzdłuż drogowych ciągów komunikacyjnych obserwuje się wzrost
zasolenia gleby i wód opadowych co jest powodowane przez stosowanie w okresie jesienno-zimowym
soli jako środka usuwającego oblodzenie jezdni.
Na podstawie uzyskanych danych bezpośrednich i pośrednich można stwierdzić, że gleby
gminy Choroszcz należą do grupy „0” gleb pod względem skażenia. Mogą być one wykorzystywane
w celach rolniczych i ogrodniczych bez żadnych ograniczeń.
b. Rolnictwo
Przyczyny zanieczyszczeń gleby przez rolnictwo mogą być różne. Najczęściej określa się je
mianem „zmęczenia”. Do najczęstszych spośród nich należą zanieczyszczenia powodowane przez
wieloletnią uprawę w danej glebie tej samej rośliny – prowadzi to do spadku żyzności gleby na skutek
naruszenia w niej równowagi biologicznej. Stan ten niesie ze sobą również spadek plonów o 20%30% na skutek rozwoju szkodników i patogenów. Zwalczanie ich pociąga za sobą konieczność
stosowania pestycydów, co może się wiązać ze skażeniem gleb i wód.
Intensywnemu użytkowaniu rolniczemu może towarzyszyć pogorszenie się fizycznych
właściwości gleby na skutek stosowania zbyt ciężkiego sprzętu do upraw lub poprzez uprawę
mechaniczną w nieodpowiednich terminach agrotechnicznych, najczęściej przy nadmiernej
wilgotności.
Problem ten występuje również na terenie gminy, gdzie występują gleby o dużej ilości frakcji
gliniastych i drobnych – ilastych. Również uprawa gleb torfowych spotykanych na terenie gminy
może pociągać za sobą realne zagrożenie polegające na ich rozpylaniu. Występuje ono przy zbyt
intensywnej uprawie mechanicznej, zwłaszcza przy niedostatku wody (w okresach suszy). Powstaje
wtedy organiczny pył, podatny na erozję eolityczną, słabo utrzymujący i przewodzący wodę.
30
Przy obecnym poziomie produkcji roślinnej ¾ przyrostu plonu opiera się na wnoszonych do
gleby składnikach odżywczych w postaci nawozów, a ¼ przyrostu powstaje w wyniku naturalnej
zasobności gleby. Składniki odżywcze można stosować w postaci nawozów mineralnych lub
organicznych. Nawozy sztuczne wchodząc w różnego rodzaju reakcje chemiczne mogą przyczyniać
się do wzrostu zasobności gleby. Stosowanie niektórych nawozów sztucznych (siarczan amonu,
superfosfat) może prowadzić do zakwaszenia gleby lub do jej zasolenia. Gorsza rozpuszczalność i
przyswajalność przez rośliny niektórych składników może prowadzić do powstania braku w roślinach
mikroelementów. Stosowane nawozy mineralne mogą zawierać śladowe ilości metali ciężkich
zwłaszcza kadmu. Zawartość tych metali zależy od pochodzenia (źródła) nawozu.
Obecnie na terenie województwa podlaskiego stosuje się niskie dawki nawożenia sztucznego.
Na 1 ha średnio w sezonie wegetacyjnym 2001/2002 przypadło 79,8 kg składników NPK, w tym;
azotu (N) 44,1 kg, fosforu (P2O5) 17,8 kg, potasu (K2O) 18,1 kg i nawozów wapiennych (CaO)
59,2 kg. Od kilku lat notuje się tendencję do spadku ilości stosowanych nawozów sztucznych.
Tabela 17 Zużycie nawozów sztucznych i wapiennych.
Wyszczególnienie ogółem (NPK)
Azot (N)
Nawozy sztuczne
Potas (K2O)
Fosfor (P2O5)
Nawozy
wapienne (CaO)
Województwo podlaskie ogółem {w tonach}
94 022
51 847
20 389
21 786
76 930
89 677
49 196
19 486
20 995
73 819
91 904
50 375
20 128
21 403
67 767
91 727
50 670
20 273
20 784
68 023
Gmina Choroszcz ogółem {w tonach}
1998/1999
883,5
487,6
192,3
204,1
726,1
1999/2000
842,1
466,0
182,8
197,3
700,1
2000/2001
863,0
477,2
188,8
201,1
642,7
2001/2002
861,4
480,0
189,9
195,3
645,1
Województwo podlaskie na 1 ha {w kg}
1998/1999
78,8
43,0
17,0
18,2
64,2
1999/2000
75,1
41,2
16,3
17,6
61,9
2000/2001
78,5
43,0
17,2
18,3
57,8
2001/2002
79,8
44,1
17,8
18,1
59,2
Gmina Choroszcz na 1 ha {w kg}
1998/1999
90,6
50,0
19,7
20,9
74,5
1999/2000
86,4
47,8
18,7
20,2
71,8
2000/2001
89,2
49,3
19,5
20,8
66,4
2001/2002
89,0
49,6
19,6
20,2
66,7
Opracowano na podstawie „Rocznik statystyczny województwa podlaskiego 2003” s. 357 tab. 15/208 Białystok
2004.
1998/1999
1999/2000
2000/2001
2001/2002
Oceniając zużycie nawozów sztucznych na podstawie szacunków na terenie gminy można
stwierdzić, że poziom stosowanego nawożenia nie stanowi zagrożenia dla gleby i środowiska
przyrodniczego. Zużycie około 89 kg nawozów w sezonie 2001/2002 powoduje, że dawki nawozów
są znacznie niższe od możliwych do zastosowania, a przez to i plon uzyskiwany jest niższy od
możliwego do uzyskania przy pełnym nawożeniu i ochronie roślin o około 50% z ha.
Przy zbyt wysokim nawożeniu mineralnym i niskim organicznym zachodzi zjawisko
zmniejszania się zawartości próchnicy w glebie na skutek nadmiernej mineralizacji. Spadek
zawartości próchnicy w glebie obniża jej ogólną żywotność oraz jest jedną z przyczyn „zmęczenia”
gleby. Niekorzystny wpływ na rośliny ma również przewapnowanie. Cechuje się ono zmniejszeniem
przyswajalności fosforu, mniejszym pobieraniem potasu, magnezu, cynku.
Stosowanie gnojowicy w nadmiernych ilościach również powoduje skażenie gleby.
Nadmierne dawki prowadzą do spadku ilości tlenu w glebie, co utrudnia rozwój korzeni. Dotyczy to
zwłaszcza gleb ciężkich. Stosowanie gnojowicy, osadów ściekowych i ścieków wiąże się z
wprowadzeniem do gleby organizmów (bakterie), które mogą stanowić zagrożenie sanitarne.
31
Dodatnim efektem stosowania gnojowicy4 i obornika5 jest poprawa zasobności próchnicy w
glebie. Rolnicze jej wykorzystanie przy dawkach nie przekraczających norm, nie pociąga za sobą
skutków ubocznych, a wręcz przeciwnie przynosi korzyści. Przekroczenie ilości gnojowicy,
wylewanie jej na pole, kiedy ziemia jest zamarznięta lub zbyt wilgotna może prowadzić do
zanieczyszczenia wód powierzchniowych i do koncentracji nadmiernej ilości azotanów w glebie oraz
przyczynić się do wzrostu zasolenia gleby. Przeciętny skład gnojowicy i właściwości nawozowe
przedstawiono w tabeli poniżej.
Tabela 18 Przeciętna zawartość składników mineralnych w gnojowicy różnych zwierząt.
Jednostka
miary
(%)
(%)
(%)
(%)
(%)
(%)
(%)
(N=1)
(N=1)
Bydło
(krowy mleczne)
Sucha masa
10,0
Substancja organiczna
6,8
Azot (N)
0,40
Fosfor (P)
0,06
Fosfor (K)
0,46
Wapń (Ca)
0,21
Magnez (Mg)
0,05
N, P, K
0,2 : 1,2
C:N
8,3
pH
7,8
B
(ppm)
3,6
Mn
(ppm)
31,4
Mo
(ppm)
0,17
Cu
(ppm)
3,7
Zn
(ppm)
19,2
Opracowano na podstawie badań Koriatha 1971 r.
Składniki gnojowicy
Świnie
(trzoda chlewna)
10,0
7,7
0,65
0,14
0,27
0,26
0,06
0,2 : 0,4
5,8
6,8
3,6
0,18
0,18
6,9
36,8
Drób
(kury nioski)
20,0
14,9
1,52
0,61
0,50
1,03
0,12
0,4 : 0,3
5,0
6,7
5,6
0,52
0,52
11,6
54,4
Ilość rozlewanej gnojowicy na hektar ocenia się po zawartości Azotu (N) w gnojowicy.
Przyjmuje się, że średnio może to być 6,67 mm na hektar, czyli 66,7 m3/ha przy gnojowicy bydlęcej i
cztery razy mniej przy gnojowicy drobiowej. Obowiązujące obecnie normy dopuszczają użycie
gnojowicy w dawce 40 m3/ha po co najmniej 6 miesięcznym składowaniu w zbiornikach.
Przy nawożeniu obornikiem należy mieć na uwadze, że podobnie jak gnojowica może on mieć
ujemne oddziaływanie na glebę i środowisko naturalne. Nadmierne nawożenie obornikiem może
prowadzić do spadku plonów roślin poprzez wzrost zasolenia gleb nawożonych ekstremalnymi
dawkami obornika.
Plony kukurydzy (Mg/ha)
Wykres 1 Efekt zastosowania ekstremalnie wysokich dawek obornika na plon kukurydzy
60
50
40
30
20
c
10
0
0
200
400
600
800
1000
Dawka obornika (Mg/ha)
4
Gnojowica – nawóz płynny, organiczny składający się z kału, moczu i pewnej ilości wody powstający przy
bezściółkowym chowie zwierząt.
5
Obornik – nawóz powstający w wyniku hodowli zwierząt na ściółce.
32
Obornik jako nawóz jest zróżnicowany w zależności od gatunku zwierząt hodowanych, paszy,
technologii chowu zwierząt. W tabeli poniżej zestawiono parametry obornika różnych zwierząt.
Tabela 19 Zawartość NPK w zależności od gatunku zwierząt.
Hodowla
Bydło mleczne
Bydło rzeźne
Drób
Trzoda chlewna
Owce
Konie
H2O
(%)
85
85
62
85
66
66
N
5,0
6,0
15,0
6,5
11,5
7,5
P2O5
1,4
2,4
7,2
3,6
3,5
2,3
Składniki (kg/Mg)
P
0,6
1,0
3,1
1,6
1,6
1,0
K2O
3,8
3,6
3,5
5,5
10,4
6,6
K
3,1
3,0
2,9
4,5
8,6
5,5
W rolnictwie, jako nawóz, mogą być wykorzystywane również soki kiszonkowe (ocieki z
kiszonki). Zawierają one, podobne jak w gnojowicy, ilości substancji organicznej oraz niższe ilości
składników mineralnych. Tego typu zagospodarowanie jest najbardziej korzystne dla środowiska i
eliminacji możliwości skażenia wód powierzchniowych.
Na podstawie przeprowadzonego bilansu ilości hodowanych zwierząt na terenie gminy i
wytwarzanych przez nie ilości nawozów naturalnych nie stwierdzono zagrożenia dla środowiska
przyrodniczego powodowanego przez nadmierne nawożenie nawozami organicznymi prowadzące do
skażenia gleby i wody związkami chemicznymi i bakteriami zagrażającymi środowisku
przyrodniczemu. Mogą się jednak zdarzać lokalnie incydentalne przypadki przekraczania
dopuszczalnych ilości wprowadzanych nawozów organicznych do gleby powodujące ujemne skutki
dla środowiska naturalnego. Zjawiska takie mogą występować w okolicy dużych ferm, gdzie
występuje przemysłowa hodowla zwierząt, a areał pól nawożonych jest za mały w stosunku do
dopuszczanych dawek nawozowych.
Wykorzystanie rolnicze nawozów organicznych uregulowano w Polsce Ustawą o nawozach i
nawożeniu z dnia 26 lipca 2000 r. (Dz. U. z dn. 24 października 2000 r.) oraz późniejszym
Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dn. 1 czerwca 2001 r. w sprawie wykonania
niektórych przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu oraz szczegółowego sposobu stosowania
nawozów. (Dz. U. Nr 60 z dn. 13 czerwca 2001r.). W powyższych uregulowaniach wprowadzono
następujące obwarowania:
• Dawka nawozu naturalnego, zastosowanego w ciągu roku, nie może zawierać więcej niż
170 kg azotu w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych.
• Zabrania się stosowania nawozów na glebach zalanych wodą oraz przykrytych śniegiem
lub zamarzniętych, a w postaci płynnej i azotowych na glebach bez okrywy roślinnej
położonych na stokach o nachyleniu powyżej 10 %.
• Nawozy w postaci płynnej należy przechowywać wyłącznie w szczelnych zbiornikach o
pojemności umożliwiającej gromadzenie co najmniej 4- miesięcznej produkcji tego
nawozu.
• Nawozy w postaci stałej powinny być przechowywane w pomieszczeniach inwentarskich
lub na nieprzepuszczalnych płytach, zabezpieczających przed przenikaniem wycieku do
gruntu oraz posiadających instalację odprowadzającą wyciek do szczelnych zbiorników.
Rolnicy ustawowo mają 8 lat na wyposażenie gospodarstw w te obiekty.
• Zgodnie z tymi uregulowaniami nawozy naturalne w postaci stałej oraz płynnej powinny
być stosowane w okresie od dnia 1 marca do dnia 30 listopada, z wyjątkiem nawozów
stosowanych na uprawy pod osłonami. Nie później niż następnego dnia po zastosowaniu
powinny być przykryte lub wymieszane z glebą.
• Nawozy naturalne mogą być stosowane w odległości co najmniej 20 m od strefy
ochronnej źródeł wody, ujęć wody, brzegów zbiorników oraz cieków wodnych.
Specjaliści w dziedzinie gleboznawstwa oceniają, że sam fakt użytkowania rolniczego gleb o
składzie granulometrycznym piasków luźnych i słabo gliniastych już przyczynia się do ekologicznej
ich degradacji. Uprawa takich gleb zwiększa zjawisko erozji eolitycznej i wodnej, zmniejsza
zawartość próchnicy, przyspiesza wymywanie składników pokarmowych. Prowadzi to do
zmniejszenia ich urodzajności, a w skrajnych przypadkach do powstania nieużytków.
33
Tabela 20 Powierzchnia, zasoby i eksploatacja złóż torfów w 2001 r.
Zasoby
ogółem
Wyszczególnienie
udoku
szacow
mento
ane w
wane w
mln m3
ha
187549 2589,0
5295
63,5
182254 2525,5
23134
290,1
w tym
eksploatowane
w ha
w mln
m3
Z zasobów ogółem
trwałe użytki
inne użytki rolne
nieużytki role
zielone
w tym
w tym
w tym
razem eksploa razem eksploa razem eksploa
towane
towane
towane
w hektarach
135796
1293 16945
2725 34808
73
4843
78
227
225
2
130953
1215 16718
272 34583
71
23071
63
12
Województwo
1638
16,4
miasto
80
0,7
wieś
1558
15,7
Powiat
12
0,2
białostocki
miasto
1966
23,1
1966
wieś
21168
267,0
12
0,2 23105
Gmina Choroszcz
1537
18,8
1474
miasto
115
1,7
115
wieś
1422
17,1
1359
Białymstoku, tab.12/20 s.36 Białystok 2002.
63
63
63
12
-
c. Pestycydy
Bardzo duże zagrożenie dla środowiska przyrodniczego występuje ze strony stosowanych w
rolnictwie i innych dziedzinach działalności gospodarczej człowieka pestycydów. Stanowią one
olbrzymią grupę środków chemicznych używanych do zwalczania chwastów, szkodników roślin i
zwierząt. Stosowane są one w różny sposób: dolistnie, w postaci proszków, roztworów.
W glebach ciężkich (ilastych, gliniastych oraz bogatych w składniki organiczne) pestycydy są
silnie wchłaniane i z tego powodu dłużej się w nich utrzymują. Przy wyższym pH rozkład pestycydów
w glebie jest szybszy niż w środowisku kwaśnym. Rozkładowi ich sprzyja także wyższa temperatura
gleby, wyższa jej aktywność biologiczna oraz działanie światła. Z gleb wilgotnych pestycydy są
najszybciej wymywane.
Zużycie pestycydów obecnie w Polsce jest małe i nie zagraża środowisku naturalnemu.
Średnio w 2000 roku zużyto 0,48 kg/ha różnego rodzaju pestycydów w rolnictwie. W tabeli poniżej
przedstawiono podaż pestycydów.
Tabela 21 Podaż pestycydów w Polsce.
Pestycydy
(środki ochrony roślin
1990
W masie towarowej
19435
Owadobójcze
1605
Grzybobójcze i zaprawy nasienne
3997
Chwastobójcze i hormonalne
12678
Gryzoniobójcze
189
Pozostałe
966
W substancji aktywnej
7548
Źródło Rocznik statystyczny GUS 2000 s. 359 tabela 26
Lata (w tonach)
1995
1999
19687
22947
1154
1421
3350
4520
13476
14705
139
127
1568
2174
6962
8469
2000
22164
2533
4686
13233
53
1659
8848
Na terenie gminy użycie większych dawek pestycydów odnotowuje się w uprawach warzyw i
sadach. W wyniku ich stosowania nie stwierdzono na terenie gminy ich koncentracji w glebie
zagrażającej ludziom i zwierzętom.
d. Obszary zurbanizowane
Tereny zurbanizowane zajmowane przez 35 wsi i miasto Choroszcz cechują się dużą
koncentracją ludzi i zabudowań na stosunkowo małym obszarze. Sytuacja taka prowadzi do powstania
obszarów (punktów) o zwiększonej emisji zanieczyszczeń. Wynikiem tej sytuacji jest inna
34
specyfikacja gleb występujących w miastach i terenach wiejskich. Rozróżniamy trzy typy gleb
miejskich:
• gleby przekształcone mechanicznie,
• gleby nasypowe (np. krzemowo-gruzowo-węglowe, krzemowo-gruzowo-odpadowe),
• gleby przekształcone chemicznie (np. skażone metalami ciężkimi),
Na terenach miejskich przekształcenia mechaniczne gruntów są wynikiem:
• budowy obiektów i innych punktowych budowli technicznych (głębokie punktowe
wykopy),
• budowy dróg i mostów (wiaduktów) – zmiany liniowe,
• wyrównywaniem placów – zmiany wielkopowierzchniowe.
Podstawowym problemem dla środowiska, wynikającym z prowadzonych budów, jest
przekształcanie gleb i gruntów w kierunku:
• całkowitego zniszczenia profilu glebowego – gleba traci wszystkie swoje właściwości i
bez rekultywacji nie jest w stanie pełnić innych funkcji niż stanowienie płaszczyzny
budowy,
• skrócenie profilu glebowego poprzez usunięcie niektórych poziomów – polega to na
usunięciu warstwy próchnicznej. W procesie tym zostaje przerwana ciągłość kapilarnych i
innych strukturalnych połączeń między glebą i podglebiem,
• domieszanie materiałów obcych – (materiałów budowlanych, stali budowlanych itp.)
zmiany polegają na wprowadzeniu do profilu glebowego domieszek, które wpływają na
liczne zmiany właściwości fizyczno-chemicznych i fizycznych. Naruszają one stosunki
powietrzno-wodne gleby prowadząc do wzrostu jej przepustowości wodnej. Należy
pamiętać przy tym, że tą drogą mogą rozprzestrzeniać się, przenikać do wód gruntowych
zanieczyszczenia powierzchniowe. Domieszki rozdrobnionych materiałów budowlanych
zmieniają właściwości fizyczne i fizyczno-chemiczne, najczęściej mają odczyn alkaiczny i
dużą zawartość wapnia. Wpływa to na blokowanie wielu pierwiastków w glebie oraz
ogranicza ilość roślin możliwych do nasadzenia, z których większość ma optimum w
granicach pH 6,0-6,5.
Na terenach zurbanizowanych spotyka się gleby przekształcone i nasypowe. Wiąże się to z
rozwojem budownictwa mieszkaniowego i obiektów przeznaczonych pod działalność gospodarczą
oraz infrastruktury technicznej liniowej. Znaczna ilość tego typu gleb jest spotykana w większych
wsiach położonych wzdłuż dróg i linii kolejowych.
Zajęty obszar na terenie gminy pod tereny zurbanizowane i infrastrukturę techniczną liniową
zajmuje około 10,6 km2 powierzchni gminy, co stanowi około 6,5% powierzchni gminy. W wyniku
dokonanych zmian w planie zagospodarowania przestrzennego obszar zurbanizowany gminy może
ulec zwiększeniu w następnych latach o około 5,5 km2. Docelowo gmina do roku 2010 może posiadać
około 16,1 km2 pod różnego rodzaju obiektami infrastruktury technicznej, budowlami i placami.
Stanowić to może około 9,8% obszaru gminy. Tego typu rozwój przestrzenny doprowadzi w
perspektywie najbliższych lat do ukształtowania jednej przestrzeni zurbanizowanej na styku miasta
Białystok i obszaru gminy, do ukształtowania pomiędzy Choroszczą i Białymstokiem obszaru
przyspieszonego rozwoju gospodarczego.
e. Odpady.
Powstające odpady w wyniku prowadzonej przez człowieka działalności gospodarczej, jak i w
toku zaspokajania bezpośrednich potrzeb bytowych człowieka, tak zwane odpady komunalne
przyczyniają się do zanieczyszczenia ziemi. Niewłaściwie prowadzona gospodarka w tym zakresie
może potęgować ujemne oddziaływanie ich na środowisko przyrodnicze.
Odpady komunalne
Odpady komunalne stanowią największą masę w grupie odpadów. Odpady komunalne, z
uwagi na rozproszony charakter powstawania na obszarze siedzib ludzkich i wysoki udział substancji
organicznej sprzyjającej rozwojowi mikroorganizmów chorobotwórczych, owadów przenoszących
zarazki, gryzoni, są zagrożeniem sanitarno-epidemiologicznym.
35
Odpady komunalne - są to stałe i ciekłe odpady powstające w gospodarstwach domowych, w
obiektach użyteczności publicznej i obsługi ludności, a także w pomieszczeniach używanych na cele
biurowe lub socjalne przez wytwarzających odpady, w tym nieczystości gromadzone w zbiornikach
bezodpływowych, porzucone wraki pojazdów mechanicznych oraz odpady uliczne, z wyjątkiem
odpadów niebezpiecznych z zakładów opieki zdrowotnej i weterynaryjnej. Do odpadów komunalnych
trafiają również odpady z rzemiosła i tych gałęzi przemysłu, które produkują odpady podobne do
komunalnych.
W masie odpadów komunalnych około 30-40% stanowią części organiczne, resztę mineralne. Intensywność powstawania odpadów komunalnych jest proporcjonalna do gęstości
zaludnienia. W 2003 roku na statystycznego mieszkańca miasta Choroszcz przypadało 242,4 kg
odpadów wywiezionych na składowiska. Na terenach wiejskich objętych zorganizowanymi formami
wywozu śmieci na statystycznego mieszkańca przypadało 126,8 kg śmieci. Szacuje się, że na terenie
miasta Choroszcz mogło powstać w 2003 roku 1299,7 ton odpadów komunalnych o objętości
5 tys. m3, a na terenach wiejskich gminy mogło powstać 912,5 tony odpadów komunalnych o
objętości 2,9 tys. m3 Ilość odpadów komunalnych jest dopełniona przez masę odpadów pozostałych
(nie komunalnych) powstających w ilości 1,3 tys. ton w skali roku. Dodając odpady komunalne i
pozostałe można szacować, że w skali roku może powstać na terenie gminy Choroszcz łącznie około
3,5 tys. ton wszelkiego typu odpadów, czyli średnio 279,7 kg odpadów na mieszkańca6.
Wśród odpadów komunalnych ułamek procenta (0,76%)7, za to niezwykle groźny, stanowią
odpady szczególnie niebezpieczne dla człowieka i organizmów żywych. Należą do nich: opakowania
z resztkami produktów toksycznych, resztki rozpuszczalników, farb i lakierów, przeterminowane leki i
chemikalia, materiały zakaźne, zużyte baterie, lampy jarzeniowe itd. Trafiając do odpadów
komunalnych stwarzają one, mimo małej ilości, wysokie zagrożenie dla pracowników służb
komunalnych oraz możliwość trudnego do skontrolowania przepływu zanieczyszczeń do środowiska.
W odpadach komunalnych wytwarzanych na terenach miejskich dominują odpady organiczne
pochodzenia roślinnego (32%), a na terenach wiejskich – frakcja drobna (poniżej 10 mm), którą
stanowi głównie popiół z palenisk domowych (33%). W masie odpadów z obiektów infrastruktury
użyteczności publicznej najwięcej jest papieru i tworzyw sztucznych (30%).
Wykres 2 Skład morfologiczny odpadów komunalnych wytworzonych na terenach miejskich –
zurbanizowanych.
frakcja
drobna
10%
odpady
Tereny miejskie, skład morfologiczny
odpadów komunalnych
mineralne
5%
organiczne
roślinne
32%
metal
4%
szkło
8%
materiały
tekstylne
4%
tworzywa
sztuczne
14%
papier i
tektura
19%
organiczne
zwierzęce
inne
odpady
2%
organiczne
2%
Źródło KPGO
6
7
Dane do obliczeń przyjęte za rocznikiem statystycznym województwa podlaskiego.
Szacunek dla Polski.
36
Wykres 3 Skład morfologiczny odpadów komunalnych wytworzonych na terenach wiejskich – słabo
zurbanizowanych.
Tereny wiejskie, skład morfologiczny
odpadów komunalnych
organiczne
roślinne
13%
frakcja drobna
33%
organiczne
zwierzęce
1%
inne odpady
organiczne
2%
papier i tektura
13%
odpady
mineralne
10%
szkło
8%
metal
4%
tworzywa
sztuczne
materiały 13%
tekstylne
3%
Źródło KPGO
Funkcjonujące składowisko odpadów komunalnych znajdujące się w mieście Choroszczy
zajmowało obszar 1 ha i w 95% było już wypełnione. Gmina Choroszcz w obliczu konieczności
zamknięcia składowiska dotychczasowego będzie zmuszona do korzystania z składowiska na terenie
innej gminy powiatu białostockiego.
Odpady ściekowe.
Powstają w toku eksploatacji urządzeń oczyszczających różnego rodzaju ścieki. Osady
pościekowe są trudne do zagospodarowania. Zagospodarowanie ich z przyczyn technicznych i
wymogów ochrony środowiska jest kosztowne. Na terenie gminy funkcjonuje jedna komunalna
oczyszczalnia ścieków o przepustowości 1500 m3 ścieków na dobę. Oczyszczalnia ta w2001 roku
wytworzyła osady o wadze 175 ton suchej masy.
Odpady niebezpieczne.
Gama odpadów niebezpiecznych jest bardzo szeroka i różnorodna. Odpady niebezpieczne
można podzielić na dwie zasadnicze grupy: odpady powstające w gospodarstwach domowych i na
odpady powstające w toku prowadzonej działalności gospodarczej człowieka.
Odpady niebezpieczne powstają w gospodarstwach domowych w wyniku wykorzystania
różnego rodzaju baterii, olejów roślinnych, tłuszczy zwierzęcych, produktów eksploatacji pojazdów
mechanicznych, zużytych świetlówek, nie wykorzystanych leków i środków pielęgnacji roślin, jak
również różnego rodzaju środków służących do utrzymania czystości w gospodarstwie domowym.
Brak jest obecnie wiarygodnych danych na temat tego typu odpadów powstających w gospodarstwach
domowych.
Odpady niebezpieczne powstające w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej są
pochodną stosowanej technologii i używanych surowców.
Do szczególnie niebezpiecznego odpadu zaliczamy azbest, który w wyniku masowego
zastosowania w latach 70 i 80 jako pokrycia dachów, płyt elewacyjnych i w różnego rodzaju
urządzeniach obecnie stanowi duże zagrożenie dla ludności na terenie gminy.
Działanie azbestu polega na drażnieniu ścianek pęcherzyków płucnych przez włókna
respirabilne, tj. takie, które mogą występować w trwałej postaci w powietrzu. Włókna te są dłuższe niż
5 mikrometrów i mają grubość mniejszą od 3 mikrometrów, a stosunek długości do grubości włókna
jest nie mniejszy niż 3:1. Wyroby z udziałem azbestu stanowią zagrożenie dla środowiska wówczas,
gdy włókna są uwalniane do powietrza.
37
Ze względu na specyficzne właściwości azbestu – odporność na wysokie i niskie temperatury,
działanie kwasów i innych substancji żrących oraz elastyczność – w latach 1970 – 1990 powszechnie
stosowano azbest do produkcji materiałów budowlanych oraz części do maszyn i urządzeń, zwłaszcza
narażonych na działanie siły tarcia i wysokich temperatur.
Obecnie główną masę wyrobów z azbestem na terenie województwa podlaskiego stanowią
materiały budowlane płaskie – płyty ścienne i dachowe oraz materiały rurowe – rury wodociągowe i
kanalizacyjne. Ponadto azbest zawarty jest w płytkach podłogowych PCV, okładzinach hamulcowych,
ubraniach ochronnych, kocach gaśniczych, płytkach stosowanych przy palnikach gazowych,
uszczelkach i innych podobnych wyrobach.
Według danych GUS w roku 2000 w obiektach województwa podlaskiego znajdowało się
1103,3 tys. Mg wyrobów zwierających azbest, które - w miarę zużycia – stają się odpadami
niebezpiecznymi. Bliższych danych na temat ilości odpadów azbestowych na terenie gminy jest brak,
ale można szacować, że na terenach wiejskich co drugi budynek posiada pokrycie dachowe
zawierające azbest.
Gross wyrobów z azbestem spotykanych na terenie gminy stanowią materiały budowlane
płaskie – płyty ścienne i dachowe. Ponadto azbest zawarty jest w płytkach podłogowych PCV,
okładzinach hamulcowych, ubraniach ochronnych, kocach gaśniczych, płytkach stosowanych przy
palnikach gazowych, uszczelkach i innych podobnych wyrobach
Odpady medyczne są zaliczane do odpadów niebezpiecznych. Źródłem powstawania
niebezpiecznych odpadów medycznych są jednostki służby zdrowia: szpitale, gabinety prywatne,
laboratoria. Odpady medyczne spalane są w spalarni przyszpitalnej Wojewódzkiego Szpitala
Psychiatrycznego w Choroszczy.
II.3.c Zanieczyszczenia powietrza.
Stan czystości powietrza8 jest jednym z podstawowych warunków determinujących warunki
życia społeczności lokalnej. Zanieczyszczenie powietrza stanowią wszelkie substancje (gazy, ciecze,
ciała stałe), które znajdują się w powietrzu atmosferycznym, ale nie są jego naturalnymi składnikami.
Do zanieczyszczeń powietrza zalicza się również substancje będące jego naturalnymi składnikami, ale
występujące w znacznie zwiększonych ilościach. Zanieczyszczenia te mają pośredni wpływ na stan
zdrowotny ludzi zamieszkujących dany obszar. Powietrze jako niezbędny element zachodzących
czynności życiowych podlega szczególnej ochronie.
Zanieczyszczenia powietrza wdychane przez organizmy żywe, w tym i przez człowieka przy
dłuższym oddziaływaniu substancji szkodliwych dla zdrowia prowadzą do powstania szeregu chorób,
w tym szczególnie do powstawania schorzeń układu oddechowego, takich jak: astma, rozedma płuc,
zapalenie oskrzeli, a także zaburzeń reprodukcji i alergii, a w konsekwencji przyczyniają się do
śmierci.
W środowisku kulturowym człowieka zanieczyszczenia powietrza powodują korozję metali i
materiałów budowlanych. Wtórnie skażają wody i gleby. Działają niekorzystnie również na świat
roślinny zaburzając procesy fotosyntezy, transpiracji i oddychania. W skali globalnej mają wpływ na
zmiany klimatyczne. Substancje zanieczyszczające powietrze powodują zmiany właściwości
fizycznych i chemicznych powietrza. Wywołują zmętnienie atmosfery i osłabienie promieniowania
słonecznego. Przyczyniają się również do zakłócenia procesu fotosyntezy i naruszenia bilansu
8
Powietrze, mieszanina gazów oraz cząstek stałych, z których składa się atmosfera ziemska. Powietrze suche i
czyste (bez domieszek) posiada następujący skład do wysokości 80 km: Azot N2 78,08%, Tlen O2 20,95%,
Argon Ar 0,93%, Dwutlenek węgla CO2 0,03%, Neon Ne 0,002%, Hel He 0,0005%, Krypton Kr 0,0001%,
Wodór H2 0,00005%, Ksenon Xe 0,000009%, Ozon O3 0,000001% (zawartość w % objętości). Do domieszek
powietrza zalicza się, jako najważniejsza para wodna, której zawartość przy powierzchni Ziemi zmienia się od
prawie 0% (obszary polarne) do 4% (strefa równikowa), oraz: jod, amoniak, związki chemiczne powstałe jako
produkty spalania, np. tlenki siarki, azotu, fosforu, cząstki ciekłe i stałe zwane aerozolami, do których należą
pyły pochodzenia organicznego (bakterie, pyłki roślinne) i nieorganicznego (cząstki dymu, sadzy, popiołu, soli,
gazy spalinowe, produkty rozpadu radioaktywnego po wybuchach bomb atomowych). Encyklopedia
multimedialna http://wiem.onet,pkl
38
tlenowego w atmosferze. Zanieczyszczenia tego typu powodują zaburzenia procesów fizjologicznych
roślin, spadek ich żywotności oraz skażenie lub zahamowanie okresu ich wegetacji.
Występujące zanieczyszczenia powietrza pochodzą z dwojakiego rodzaju źródeł: pierwsze są
to zanieczyszczenia pochodzenia naturalnego (np. eksplozje wulkanów, pożary lasów, pył
kosmiczny), drugie powstają w wyniku prowadzonej przez człowieka działalności antropogenicznej.
Zanieczyszczenia te zostały podzielone na pięć grup zanieczyszczeń:
1. Gazy i pary związków chemicznych, np. tlenki węgla (CO, CO2), siarki (SO2, SO3) i azotu
(NOx), fluor (F), ozon (O3), radon (Rn), amoniak (NH3), węglowodory i ich pochodne chlorowe,
fenole
2. Drobne kropelki cieczy, np. kropelki zasad, kwasów, rozpuszczalników
3. Drobne ciała stałe, np. popioły, pyły, związki metali ciężkich, sadze, stałe związki
organiczne, azbest, pestycydy
4. Mikroorganizmy, których ilość lub rodzaj nie jest charakterystyczny dla naturalnego składu
powietrza, makroorganizmy (np. grzyby) wraz z produktami ich metabolizmu
5. Zanieczyszczenia akustyczne będące efektem wytwarzania dźwięków nie występujących w
środowisku naturalnym są wytwarzane przez człowieka w toku prowadzonej przez niego
działalności. Dotyczy to głównie zanieczyszczeń o natężeniu 65-75 dB.
Emisja.
Zanieczyszczenia powietrza wytwarzane przez człowieka można podzielić na
zanieczyszczenia powstające w wyniku procesów technologicznych w toku działalności gospodarczej
i zanieczyszczenia powstające w gospodarstwach domowych w wyniku zaspokajania potrzeb
bytowych osób tam zamieszkałych. Duży udział w emisji zanieczyszczeń przemysłowych do
powietrza mają urządzenia infrastruktury technicznej, takie jak: oczyszczalnie ścieków, składowiska
odpadów wszelkiego typu, kotłownie lokalne.
Najwięcej zanieczyszczeń powietrza w skali kraju wytwarza przemysł paliwowo energetyczny (ponad 50%), przemysł metalurgiczny (ok. 20%) oraz przemysł chemiczny. Zakładów
należących do tych przemysłów nie spotyka się na terenie gminy, ani w jej sąsiedztwie.
Znaczny udział w zanieczyszczaniu powietrza ma komunikacja, głównie transport kołowy.
Spaliny te zawierają głównie dwutlenek węgla, tlenki azotu, siarki, związki ołowiu. Transport lotniczy
przyczynia się do zanieczyszczania dolnych warstw stratosfery, co niekorzystnie wpływa na stan
ozonosfery i może być jedną z przyczyn powstania dziury ozonowej. Nie należy również zapominać o
transporcie wodnym, który oprócz powietrza zanieczyszcza również wody.
Na stan powietrza atmosferycznego niekorzystnie wpływa również składowanie i utylizacja
ścieków i odpadów. Rozkład substancji organicznych przez mikroorganizmy prowadzi do emisji
metanu (jednego z gazów cieplarnianych) oraz gazów będących substancjami zapachowymi, które są
uciążliwe dla środowiska.
Ostatnim źródłem zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są gospodarstwa domowe.
Emitują one do atmosfery gazy powstałe w wyniku spalania paliw stałych i ciekłych służących do
ogrzewania budynków mieszkalnych i celów bytowych.
Największy udział w emisji zanieczyszczeń do atmosfery w Polsce mają gospodarstwa
domowe i zakłady energetyki wytwarzające prąd i ciepło oraz pojazdy mechaniczne wykorzystywane
w prowadzonej działalności gospodarczej oraz przez gospodarstwa domowe.
Najwięcej substancji zanieczyszczających powietrze powstaje w wyniku spalania paliw
kopalnych (węgiel kamienny, węgiel brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny itp.). Skutkiem tego jest
wydzielenie do atmosfery olbrzymich ilości gazów spalinowych (tlenki węgla (CO, CO2), tlenki siarki
(SO2, SO3), tlenki azotu (NOx) i inne) oraz pyłów, popiołów, sadz.
Rodzaj i ilość emitowanych zanieczyszczeń do atmosfery zależy przede wszystkim od rodzaju
i stanu spalanego paliwa, warunków spalania i wydajności urządzeń, a także od skuteczności działania
zainstalowanych urządzeń oczyszczających odprowadzające spaliny do atmosfery. Urządzenia
oczyszczające spaliny w instalacjach przemysłowych osiągają obecnie sprawność do około 99%. Są
również takie, których sprawność wynosi poniżej 80%.
Cechą charakterystyczną energetyki cieplnej przemysłowej jest to, że 95% potrzeb
energetycznych jest pokrywana w wyniku spalania paliw stałych (węgiel kamienny i brunatny oraz
39
drzewo). Te paliwa wiodą prym w emisji zanieczyszczeń pochodzących z ciepłowni i kotłowni
przydomowych
Na poziom zanieczyszczeń powietrza na obszarze gminy ma wpływ: wielkość napływowej i
lokalnej emisji zanieczyszczeń do powietrza, warunki klimatyczne i topografia terenu.
Gmina Choroszcz charakteryzuje się jednorodną rzeźbą terenu i warunkami klimatycznymi,
co ma istotny wpływ na rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń. Gmina, podobnie jak województwo,
znajduje się pod wpływem dominującej zachodniej (36%) cyrkulacji mas powietrza. Sprzyja to
napływowi zanieczyszczeń z dalszych odległości, w tym z terenów uprzemysłowionych zachodniej i
południowej Polski i Europy. Napływ mas powietrza z zachodu ma duży udział w ładunkach
wnoszonych z opadami do podłoża na terenie gminy.
Stan czystości powietrza cechuje się punktową emisją zanieczyszczeń. Duży udział w tym
mają ciepłownie miejskie, przemysłowe oraz rozproszone źródła emisji z sektora komunalno -bytowego zlokalizowane głównie na terenie miasta Choroszczy, a także zanieczyszczenia
komunikacyjne.
Największy udział w zanieczyszczeniach mają substancje pochodzące z procesów spalania
energetycznego paliw. Należy do nich dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla i pyły. Pozostałe
zanieczyszczenia emitowane z zakładów przemysłowych zlokalizowanych na terenie gminy wynikają
z rodzaju produkcji i stosowanej technologii. Wśród najczęściej występujących zanieczyszczeń
technologicznych są: węglowodory alifatyczne, aromatyczne i ich pochodne, benzyna, alkohole
alifatyczne i ich pochodne, węglowodory pierścieniowe, kwas octowy, butanol, ketony i pochodne,
formaldehyd, ksylen, amoniak oraz w mniejszej ilości inne zanieczyszczenia związane ze specyfiką
produkcji zakładu.
Większość zanieczyszczeń powietrza odnotowywanych na terenie gminy Choroszcz pochodzi
z terenu miasta Białegostoku. Najwięcej emitują zakłady energetyki cieplnej i pozostałe zakłady
uciążliwe dla środowiska.
Z terenu gminy najwięcej pyłów i gazów emitują do atmosfery zakłady ujęte wg PKD w
dziale wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę. Zakłady z
tej grupy charakteryzują się dużymi wielkościami emisji. Do największych zakładów z tej grupy
należy kotłownia Zakładu Energetyki Cieplnej, Wodociągów i Kanalizacji w Choroszczy sp. z o.o
(wielkość emisji SO2 do 250 Mg/r) i kotłownia Samodzielnego Psychiatrycznego Państwowego
Zakładu Opieki Zdrowotnej w Choroszczy (wielkość emisji SO2 do 250 Mg/r). Na obrzeżach miasta
Białegostoku w okolicy miejscowości Klepacze i Barszczewo znajduje się MPEC Zachód (wielkość
emisji SO2 251-1000 Mg/r). Jedynym zakładem z terenu gminy, który znajduje się w rejestrach WIOŚ
jest Zakład Energetyki Cieplnej Wodociągów i Kanalizacji w Choroszczy. W tabeli poniżej
przedstawiono dane o emisji tego zakładu.
Tabela 22 Emisja związków szkodliwych powyżej 5 Mg/rok na terenie gminy Choroszcz.
Lp. Związek
Ilość w Mg/rok
1
NO2
11
2
CO
23
3
CO2
6881
4
SO2
9
5
emisja pyłu
38
WIOŚ Ocena środowiska 2002
Badań stanu czystości powietrza na terenie gminy Choroszcz nie prowadzono. O stanie
czystości powietrza można wnioskować tylko na podstawie badań realizowanych w mieście
Białymstoku. Pomiary realizowane przez WIOŚ w punkcie przy ulicy Porzeczkowej, który znajduje
się w pobliżu północnej obwodnicy mogą oddawać w przybliżeniu stan czystości powietrza wzdłuż
drogi krajowej Białystok-Warszawa przebiegającej przez teren gminy.
40
Tabela 23 Stężenie średnioroczne związków w powietrzu.
Związek
1998
Dwutlenek siarki
1,6
Dwutlenek azotu
18,2
Pył zawieszony
10,5
Źródło Badania WIOŚ Białystok
1999
1,8
21,1
11,1
2000
1,5
17,1
10,5
2001
1,4
19,2
9,2
Wartość dopuszczalna
średnioroczna 40 µg/m3
średnioroczna 40 µg/m3
średnioroczne 50 µg/m3
Bardzo duży udział w zanieczyszczeniach powietrza mają źródła, które nie są objęte
bezpośrednimi pomiarami. Oceniając wielkość ich emisji opierać się można tylko na wielkościach
szacunkowych. Analizując wielkość emisji zanieczyszczeń powietrza na terenie gminy można
wskazać na trzy podstawowe źródła tych zanieczyszczeń:
pojazdy mechaniczne napędzane silnikami spalinowymi,
ścieranie się nawierzchni dróg i opon poruszających się pojazdów mechanicznych,
urządzenia grzewcze centralnego ogrzewania niskiej emisji i inne oraz kuchnie domowe
opalane paliwami stałymi i ciekłymi,
Na zanieczyszczenia powietrza generowane przez pojazdy mechaniczne przypada 46% ogółu
zanieczyszczeń. W dużych aglomeracjach miejskich na zanieczyszczenia komunikacyjnie może
przypadać 60% zanieczyszczeń. Przy pojazdach mechanicznych są trojakiego rodzaju źródła
zanieczyszczeń:
• zanieczyszczenia generowane przez układ wydechowy (65%),
• zanieczyszczenia generowane przez przewietrzenia skrzyni biegowej (20%)
• zanieczyszczenia pochodzące z układu zasilania paliwa (9% - gaźnik, 6% zbiornik
paliwa).
Dla poprawy właściwości paliw używanych w pojazdach stosuje się różnego rodzaju dodatki.
W benzynach powszechnie był stosowany czteroetylek ołowiu używany jako dodatek przeciwstukowy
i podwyższający liczbę oktanów. W paliwach bezołowiowych do utrzymania odpowiedniej liczby
oktanowej wykorzystuje się węglowodory aromatyczne.
Dominujący udział w wielkości tego zanieczyszczenia mają pojazdy poruszające się po drodze
krajowej Warszawa-Białystok. Przez teren gminy przebiega stosunkowo krótki odcinek tej drogi
liczący około 13 km. Ocenia się, że w Polsce typowy samochód osobowy przemierza rocznie 10 tys.
km, spalając 14,5 tys. kg mieszkanki (1 tys. kg benzyny i 13,5 tys. kg tlenu). Zatem średnio samochód
osobowy wydziela: 328 kg tlenków węgla, 110 kg węglowodorów, 20 kg tlenków azotu i siarki oraz
2 kg sadzy. Udział w powstawaniu tych zanieczyszczeń mają również pojazdy poruszające się po
szynach napędzane silnikami spalinowymi na trasie kolejowej Warszawa-Białystok. Ruch pasażerski,
jak i towarowy w zdecydowanej większości jest obsługiwany na tej trasie przez elektrowozy, które nie
generują zanieczyszczeń powietrza spalinami.
Na terenie gminy jest zarejestrowanych ogółem 4 014 pojazdów mechanicznych, w tym: 2665
samochodów osobowych, 180 motocykli, 7 autobusów, 512 samochodów ciężarowych i 650
ciągników rolniczych. Pojazdy te emitują łącznie do atmosfery około 77 6350 ton zanieczyszczeń.
Połowa spośród tych zanieczyszczeń jest emitowana poza terenem gminy z racji przemieszczenia się
tych pojazdów poza jej obszar. W tabeli poniżej dokonano zestawienia emisji zanieczyszczeń przez
pojazdy zarejestrowane na terenie gminy oraz poruszające się po drogach na terenie gminy.
Tabela 24 Emisja zanieczyszczeń przez pojazdy mechaniczne.
Emisja zanieczyszczeń [w tonach}
pojazdy
pojazdy
na terenie
miejscowe
przyjezdne
gminy
1
Ogółem
7735
7772
11639
2
Tlenki węgla
175
176
263
3
Tlenki azotu i siarki
11
11
16
4
Sadza
1
1
2
5
Węglowodory
59
59
88
Uwaga. W wykonanych obliczeniach zanieczyszczeń przyjęto, że tylko 50% zanieczyszczeń wytwarzanych
przez pojazdy z terenu gminy jest emitowanych na jej terenie.
Lp.
Wyszczególnienie
41
Duży udział w powstawaniu zanieczyszczeń powietrza mają również przejeżdżające przez
teren gminy po drodze krajowej Warszawa-Białystok pojazdy mechaniczne. Przy natężeniu ruchu ok.
8,5 tys. pojazdów na dobę do atmosfery jest wprowadzanych 7 772 ton zanieczyszczeń rocznie.
Ogółem przez pojazdy mechaniczne na terenie gminy jest emitowanych 11 639 ton zanieczyszczeń.
Wśród tych zanieczyszczeń znajduje się 263 tony tlenków węgla (CO, CO2), 16 ton tlenków azotu i
siarki (SO2, NO2), 88 ton węglowodorów i 16 ton sadzy.
Do spalin komunikacyjnych zanieczyszczających powietrze dochodzą zanieczyszczenia
powstające w wyniku ruchu pojazdów mechanicznych. W skali roku, na skutek ruchu pojazdów
mechanicznych, ulega wycieraniu wierzchnia warstwa nawierzchni asfaltowej grubości ok. 1-1,5 mm.
Powstające w ten sposób pyły osadzają się w pobliżu dróg. Zużywające się opony również powodują
powstanie pyłu osadzającego się w pobliżu dróg. W okresach letnich suszy odbywający się ruch
drogowy dodatkowo generuje wzrost zapylenia powietrza różnego rodzaju drobinami pyłowymi
glebowymi.
Na drugim miejscu pod względem wielkości emisji zanieczyszczeń znajdują się gospodarstwa
domowe. Na paleniska domowe tam zlokalizowane przypada 45,8% ogółu zanieczyszczeń powietrza
powstających na terenie gminy. Szacuje się, że podczas spalania różnego rodzaju paliw w
gospodarstwach domowych powstaje ok. 115 538 ton odpadów emitowanych do atmosfery w ciągu
roku. Gazy emitowane stanowią ok. 106 330 ton rocznie, a pyły 9 208 ton. Spośród 3 815 mieszkań
znajdujących się na terenie gminy 943 mieszkania znajdują się blokach wielorodzinnych. Pozostałe
2 872 mieszkania znajdują się w budynkach jednorodzinnych lub dwurodzinnych. Mieszkania
znajdujące się poza blokami wielorodzinnymi są ogrzewane za pomocą domowych palenisk. Emisja
zanieczyszczeń z gospodarstw domowych ma dwojakiego rodzaju charakter: z jednej strony są to
zanieczyszczenia powstające w wyniku ogrzewania mieszkań podczas okresów chłodów za pomocą
pieców centralnego ogrzewania, tradycyjnych pieców kaflowych i kominków (obecnie masowo
instalowanych). Z drugiej strony są to zanieczyszczenia powstające w toku używania trzonów
kuchennych służących do przygotowywania posiłków. Wielkość emitowanych zanieczyszczeń jest
zależna od stosowanego paliwa. Stosowanie węgla kamiennego w tego typu paleniskach wiąże się z
powstawaniem największych ilości gazów emitowanych do powietrza. Stosowanie paliw uznawanych
za ekologiczne, takich jak gaz i olej opałowy powoduje powstanie znacznie mniejszych ilości
zanieczyszczeń. Całkowicie czystą ekologicznie energią jest prąd elektryczny, który nie powoduje
emisji żadnych tego typu zanieczyszczeń. Cechą uboczną stosowania tego typu energii jest
towarzyszące jej pole elektromagnetyczne, którego skutki oddziaływania na organizm ludzki mogą
być ujemne.
Omawiając węgiel, który pokrywa 70% zapotrzebowania na energię jako najczęściej
stosowane paliwo w piecach centralnego ogrzewania można stwierdzić, że bardzo duży udział w
emisji zanieczyszczeń ma rodzaj spalanego węgla. Poprawę w zakresie zmniejszenia zanieczyszczeń
powietrza powodowanych przez piece domowe można uzyskać poprzez instalację pieców nowej
generacji cechujących się zmniejszoną emisją zanieczyszczeń i lepszą sprawnością cieplną o ok. 30%.
W tabeli poniżej przedstawiono parametry najczęściej spalanego węgla.
Tabela 25 Charakterystyka węgla.
Lp.
1
2
3
4
5
6
Wyszczególnienie
Wilgotność
Zawartość popiołu
Zawartość pierwiastka C
Zawartość siarki
Zawartość azotu
Wartość opałowa
Wartość
2,2% – 8,1%
2,7% - 11,2%
73,0% - 80,5%
0,33% - 0,50%
1,21% - 1,98%
28 183 – 31 247 kJ/kg
Na schemacie poniżej przedstawiono proces spalania węgla i powstające w wyniku tego
produkty spalania. Na podstawie przeprowadzonych pomiarów można stwierdzić, że w wyniku
spalenia 3,8 kg węgla powstaje 67 m3 spalin, czyli średnio na 1 kg przypada 17,6 m3 spalin.
42
Schemat 1 Przeciętne warunki procesu spalania węgla i ilość produktów spalania.
pył 0,04 kg
67m 3 gazy spalinowe
120OC temperatura spalin
600OC
węgiel kamienny 3,8 kg
1100OC
popiół 0,14 kg
Na podstawie licznych pomiarów dokonano zestawienia przeciętnych parametrów urządzeń
grzewczych stosowanych w gospodarstwach domowych. Wyniki tych pomiarów są również
adekwatne dla tego typu pieców występujących na terenie gminy Choroszcz.
Węgiel kamienny nie
sortowany
Tabela 26 Charakterystyka energetyczno-emisyjnych tradycyjnych urządzeń grzewczych małej mocy na
paliwo stałe
Rodzaj
Wskaźnik emisji zanieczyszczeń [g/GJ]
Sprawność
paliwa
Typ
cieplna
urządzenia
CO
SO2
NO2
Pył
Substancje WWA
B9aP`
[%]
organiczne
Piece
45 – 75
3500÷12500 200÷400 200÷350 700÷900 400÷600 20÷40 200÷600
ceramiczne
Piece
67 – 75
5000÷11000 200÷400 200÷300 600÷1200 200÷600 15÷25 150÷350
stałopalne
Piecokuchnie 40 – 54
3600÷11000 100÷300 20÷50 150÷500 300÷1000 50÷700 400÷6500
Kotły
50 – 67
1800÷3500 150÷300 200÷250 300÷1100 200÷800 30÷90 600÷900
komorowe
Źródło: „Ekoprofil” styczeń 2002 s.32.
Imisja.
Procesy imisji analizuje się na podstawie systematycznych obserwacji zmian, jakie zachodzą
w ilości zanieczyszczeń emitowanych do powietrza oraz stężeń zanieczyszczeń powietrza i opadów
atmosferycznych.
Podstawowymi parametrami charakteryzującymi stan zanieczyszczenia powietrza są średnie
stężenia substancji w powietrzu dla określonych okresów uśredniania. Generalnie obserwuje się
korzystne tendencje zmian stężeń dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego
Według badań prowadzonych w latach 1996 – 2001 w ramach Państwowego Monitoringu
Środowiska (w sieci podstawowej oraz w sieci nadzoru ogólnego nad jakością powietrza w miastach)
nie zostały przekroczone na żadnej stacji pomiarowej dopuszczalne średnie roczne wartości stężeń
SO2, NO2 i pyłu zawieszonego (BS black smoke). Badań tego typu nie realizowano na terenie gminy
Choroszcz, tylko w mieście z nią sąsiadującym - Białymstoku.
Po zmianach jakie zaszły w prawodawstwie polskim w 2002 roku wprowadzono szereg
przepisów związanych z ochroną środowiska. Wprowadzone Ustawą Prawo ochrony środowiska,
nowe wymogi w zakresie oceny jakości powietrza wynikające z implementacji rozwiązań unijnych,
zakładają dwa podstawowe cele badań i ocen tj. ochronę zdrowia i ochronę ekosystemów.
Wprowadzone normatywy i zakres badań obejmują 7 podstawowych rodzajów zanieczyszczeń: SO2,
NO2, NOx, pyłu PM10, CO, O3 i benzen. W tabelach zamieszczonych poniżej przedstawiono dane z
pomiarów stanu czystości powietrza na terenie powiatu białostockiego.
43
Tabela 27 Klasyfikacja ogólna stref kryterium - ochrona zdrowia
Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna dla każdej strefy,
uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu
ochrony zdrowia
Kod
Nazwa
Lp.
strefy/
strefy/powiatu
powiatu
Symbol klasy wynikowej dla
Klasa
Działania wynikające
poszczególnych zanieczyszczeń dla
Uwagi
ogólna
z klasyfikacji
obszaru całej strefy
strefy
SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO O3
2.
białostocki
4.20.26.02
A
A
A
A
A
A
15.
miasta
Białystok
4.20.26.61
A
A
A
A
A
A
A
A
A
1/ Wzmocnienie systemu
oceny stężenia SO2 , NO2 i
benzenu poprzez pomiary
metodą pasywną w 2003r.
oceny PM10 – lab.
mobilne pomiary regularne
w ciągu roku
3/ wzmocnienie systemu
oceny ozonu – założenie
automatycznej stacji
pomiarowej
1/ Przeprowadzenie
dodatkowych badań w celu
potwierdzenia potrzeby
działań na rzecz poprawy
jakości powietrza pod
względemzanieczyszczenia
pyłem PM10
PM2,5, O3, NOx, NO2 , CO
i C6H6 - poprzez pomiary
automatyczne
oceny PM10- zakup
pyłomierza
benzenu poprzez pomiary
metodą pasywną w 2003r.
a)
klasa ogólna strefy A
Tabela 28 Klasyfikacja ogólna stref kryterium - ochrona roślin
Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń oraz klasa ogólna dla każdej strefy,
uzyskane w OR dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin
Lp.
2.
Nazwa
strefy/powiatu
białostocki
Kod
strefy/powiatu
4.20.26.02
Symbol klasy wynikowej dla
poszczególnych zanieczyszczeń dla
obszaru całej strefy
SO2
NOx
O3
A
A
A
Klasa
ogólna
strefy
A
Działania wynikające z
klasyfikacji
1/ Wzmocnienie systemu oceny
stężenia ozonu i NOx przez
utworzenie stacji pomiarowej do
badania przestrzegania
kryteriów określonych w celu
ochrony roślin. Uzyskiwane
wyniki będą stanowiły wartość
odniesienia dla pozostałych
stref woj. podlaskiego
Uwagi
a)
W ocenie wyróżniono 3 podstawowe klasy stref:
Klasa A: poziom stężeń nie przekracza wartości dopuszczalnej (z uwzględnieniem dozwolonej częstości
przekroczeń dla przypadków, gdy są one określone),
Klasa B: poziom stężeń powyżej wartości dopuszczalnej, lecz nie przekracza tej wartości powiększonej o
margines tolerancji (z uwzględnieniem dozwolonej częstości przekroczeń dla przypadków, gdy są one
określone),
Klasa C: poziom stężeń przekracza wartość dopuszczalną powiększoną o margines tolerancji (z uwzględnieniem
dozwolonej częstości przekroczeń dla przypadków, gdy są one określone).
44
W klasyfikacji ogólnej powiat białostocki, a tym samym obszar gminy Choroszcz uzyskał klasę
ogólną A w dwóch pomiarach, która jest charakterystyczna dla obszarów mających dobry stan
środowiska naturalnego. .
II.3.d Inne zagrożenia środowiska przyrodniczego.
Promieniowanie.
Groźnym oddziaływaniem na człowieka i środowisko przyrodnicze charakteryzuje się
promieniowanie jonizujące i niejonizujące powstające wskutek działalności człowieka.
• promieniowanie jonizujące, pojawiające się w wyniku użytkowania zarówno wzbogaconych,
jak i naturalnych substancji promieniotwórczych w energetyce jądrowej, ochronie zdrowia,
przemyśle, badaniach naukowych,
• promieniowanie niejonizujące, pojawiające się wokół linii energetycznych wysokiego
napięcia, radiostacji, pracujących silników elektrycznych oraz instalacji przemysłowych,
urządzeń łączności, domowego sprzętu elektrycznego, elektronicznego itp.
Nadmierne dawki promieniowania działają szkodliwie na człowieka i inne żywe organizmy, stąd
ochrona przed szkodliwym promieniowaniem jest jednym z ważnych zadań ochrony środowiska.
Przy ocenie promieniowania jonizującego rozróżnia się zagrożenia pochodzące od
radionuklidów naturalnych i sztucznych. Sytuację radiologiczną Polski określają poziomy
promieniowania:
• obecnych w środowisku radionuklidów naturalnych głównie radionuklidów szeregu uranoworadowego, szeregu uranowo-aktynowego, szeregu torowego i potasu K-40 (radionuklidów o
dużym połowicznym okresie zaniku w porównaniu z czasem istnienia Ziemi) oraz takich
radionuklidów, jak H-3, Be-7, Na-22 i C-14 powstających w wyniku oddziaływania
promieniowania kosmicznego na pierwiastki występujące na powierzchni Ziemi i w
atmosferze,
• radionuklidów pochodzenia sztucznego, które przedostały się do środowiska w wyniku prób z
bronią jądrową lub zostały uwolnione z obiektów jądrowych i składowisk paliwa w trakcie ich
normalnej eksploatacji lub w stanach awaryjnych (np. katastrofa elektrowni jądrowej w
Czarnobylu), a także promieniowanie generowane przez różnego rodzaju urządzenia
stosowane
w
diagnostyce
medycznej,
przemyśle,
badaniach
naukowych
i innych dziedzinach działalności ludzkiej.
Ogólną sytuację radiacyjną w środowisku charakteryzują obecnie następujące wielkości
podstawowe:
• poziom promieniowania gamma obrazujący zagrożenie zewnętrzne naturalnymi i sztucznymi
źródłami promieniowania jonizującego, istniejące w środowisku lub wprowadzone przez
człowieka,
• stężenia naturalnych i sztucznych izotopów promieniotwórczych w komponentach
środowiska, a w konsekwencji w artykułach spożywczych, obrazujące narażenie wewnętrzne
ludzi w wyniku wchłonięcia izotopów drogą pokarmową.
Wymienione wielkości charakteryzuje naturalna zmienność. Są one także w poważnym stopniu
uzależnione od wprowadzonych do środowiska substancji promieniotwórczych w wyniku wybuchów
jądrowych oraz katastrofy w Czarnobylu.
Koordynację i nadzór nad kontrolą zagrożenia radiologicznego i skażeń promieniotwórczych,
prowadzoną przez szereg placówek, sprawuje Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej.
Poniżej w tabeli przedstawiono dane dla województwa podlaskiego. Można przyjąć, że podobne
wielkości występują na terenie gminy Choroszcz.
45
Tabela 29 Podstawowe dane na temat sytuacji radiologicznej województwa podlaskiego.
Parametr
moc dawki promieniowania
gamma* [nGy/h]
stężenie radionuklidów
naturalnych w glebie [Bq/kg]
woj. podlaskie
77,0
rad-2,26 - 17,2
aktyn-2,28 - 18,1
potas-40 - 453
Polska
średnie - 72,2
(min 43,8; max 141,6)
średnie 24,1
(min 5,2; max 93,3)
średnie 22,0
(min 3,6; max 74,3)
średnie 403
(min 29; max 1049)
średnie 3,49
(min 0,41; max 34,66)
1,5 (min <0,1; max 14,6)
cez-137 - 2,92
sztucznych w glebie [kBq/m2]*
cez-137 - 2,3
w powietrzu [µB/m3]
(min 0,5; max 14,6)
beryl-7 - 2080
2490 (min 820; max 8930)
(min 1040; max 5060)
potas-40 - 12,8
17,8 (min <1,7; max 149,0)
(min <2,7; max 40,8)
rad-226 - 3,4
5,6 (min <1,5; max 20,8)
(min <2,7; max 6,4)
rad-228 - 1,0
1,7 (min <0,3; max 11,4)
(min <0,5; max 4,6)
- z radionuklidów naturalnych i sztucznych, łącznie z promieniowaniem kosmicznym
- mierzone w powierzchniowej warstwie gruntu o głębokości 10 cm dane za rok 2000 (GUS)
Biorąc pod uwagę informacje zawarte w roczniku statystycznym GUS, a także opierając się na
aktualnym komunikacie Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki w sprawie sytuacji radiacyjnej
Polski w I kwartale 2002 r., należy stwierdzić, że rejestrowane obecnie w Polsce moce dawek
promieniowania oraz zawartość cezu-137 w powietrzu i mleku (podstawowy wskaźnik reprezentujący
skażenie promieniotwórcze materiałów środowiskowych oraz artykułów spożywczych sztucznymi
izotopami promieniotwórczymi) utrzymują się na poziomie z 1985 r. tzn. z okresu przed awarią
czarnobylską.
Czas rozpadu połowicznego izotopu różnie się przedstawia. Najdłużej w glebie zalegają
izotopy 90Sr i 137Cs. Na pobieranie przez rośliny 90Sr znaczny wpływ wywiera wapń. Wapnowanie
gleb kwaśnych może obniżyć kilkakrotnie pobieranie 90Sr przez rośliny. Natomiast pobieranie 137Cs
zmniejsza nawożenie potasem. Izotop 90Sr jest pobierany przez rośliny przeciętnie dwa razy częściej
niż 137Cs, a jego rozpuszczalność w kwaśnym roztworze CH4COONH4 jest pięć razy wyższa niż 137Cs.
W wyniku awarii elektrowni atomowej w Czarnobylu w dniu 26 kwietnia 1986 roku nad
Polskę napłynęło skażone powietrze. W powietrzu tym znajdowały się duże ilości 131J, który należy do
średnio niebezpiecznych radionuklidów szybko tracących swą aktywność. Obszar gminy znalazł się na
trasie przemieszczania obłoku radioaktywnego pyłu. Wystąpił opad pyłu, który doprowadził do
wzrostu promieniowania.
46
Mapa 1 Radioaktywna Tabela kraju po awarii reaktora w Czarnobylu.
W tabeli poniżej zamieszczono dane na temat rozpadu różnych substancji promieniotwórczych
po wybuchu bomby termojądrowej według Moskall.
Tabela 30 Promieniowanie różnych substancji.
Okres połowicznego Rodzaj emitowanego
Radionuklidy
rozpadu
promieniowania
89
Sr
51 dni
β
90
Sr
27,7 lat
β
91
Y
58 dni
β
95
Zr
65 dni
β, γ
103
Ru
42 dni
β, γ
111
J
8 dni
β, γ
137
Ca
26,6 lat
β, γ
140
Ba
13 dni
β, γ
144
Ce
285 dni
β, γ
185
W
73 dni
β, γ
Rozpuszczalność w
% opadu
wodzie deszczowej
promieniotwórczego
94,4
4,6
95,4
5,0
52,4
5,9
29,1
6,4
3,7
2,8
70,0
6,2
6,0
42,0
5,3
54,6
-
Promieniowanie niejonizujące jest efektem funkcjonowania szeregu urządzeń technicznych
wykorzystywanych przez człowieka. Głównymi źródłami promieniowania niejonizującego w
środowisku są:
• elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napięcia,
• stacje radiowe i telewizyjne,
• łączność radiowa, w tym CB radio, radiotelefony i telefonia komórkowa,
• stacje radiolokacji i radionawigacji.
Oddziaływanie tego promieniowania w ostatnich latach rośnie. Powodowane jest to rozwojem
radiokomunikacji oraz powstawaniem coraz większej liczby stacji nadawczych radiowych i
telewizyjnych (operatorów publicznych i komercyjnych). Dodatkowymi źródłami promieniowania
niejonizującego są stacje bazowe telefonii komórkowej, systemów przywoławczych,
radiotelefonicznych, alarmowych komputerowych itp., pokrywających coraz gęstszą siecią obszary
zurbanizowane, jak również coraz powszechniej stosowane radiotelefony przenośne.
Wymieniony rozwój źródeł pól elektromagnetycznych powoduje zarówno ogólny wzrost
poziomu tła promieniowania elektromagnetycznego w środowisku, jak też zwiększenie liczby i
powierzchni obszarów o podwyższonym poziomie natężenia promieniowania. Należy stwierdzić, że
47
wzrost poziomu tła elektromagnetycznego nie zwiększa istotnie zagrożenia dla środowiska i ludności.
W dalszym ciągu poziom promieniowania w tle pozostaje wielokrotnie niższy od natężeń, przy
których możliwe jest jakiekolwiek szkodliwe oddziaływanie na organizm ludzki. Lokalnie, w pobliżu
stacji nadawczych może występować natężenie na poziomie uznawanym za aktywne pod względem
biologicznym.
Zagrożenie promieniowaniem niejonizującym może być stosunkowo łatwo wyeliminowane
lub ograniczone pod warunkiem zapewnienia odpowiedniej separacji przestrzennej człowieka od pól
przekraczających określone wartości graniczne.
W przepisach obowiązujących w Polsce ustalone są dopuszczalne poziomy
elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego na terenach dostępnych dla ludzi. Szczególnej
ochronie podlegają obszary zabudowy mieszkaniowej, a także obszary, na których zlokalizowane są
szpitale, żłobki, przedszkola, internaty (Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów
Naturalnych i Leśnictwa z dnia 11 sierpnia 1998 r.
Na terenie gminy Choroszcz znajdują się stacje bazowe telefonii komórkowej różnych
operatorów, które także emitują pola elektromagnetyczne. Poziom emitowanego promieniowania
spełnia normy określone w ustawie „Prawo ochrony środowiska” z dnia 27 kwietnia 2001 roku przez
wszystkie obecnie funkcjonujące nadajniki.
Zainstalowane nadajniki sieci radiokomunikacji ruchomej, publicznych sieci
radiotelefonicznych i przewodowych pracujące w zakresach od 1770, 450, 900 MHz do 1,8, 2,4, 6,5,
15,23 GHz z mocami od 0,25W do 20 W. Pomiary wykonane w otoczeniu dostępnym dla osób
postronnych wykazały, że:
• maksymalna wartość natężenia pola elektrycznego E (0,1-300) zawiera się w przedziale
0-5,5V/m czyli poniżej wartości granicznej dopuszczalnej 7V/m poziomu promieniowania.
• wartość średniej gęstości strumienia mocy mikrofalowej P (0,3 – 300 GHz) nie przekracza
0,08 W/m2 czyli jest poniżej wartości granicznej charakteryzującej dopuszczalny poziom
promieniowania (0,1 W.m2).
Jedna spośród działających stacji bazowych telefonii cyfrowej znajduje się na dachu budynku
szkolnego, co zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami jest niedopuszczalne i będzie musiała
być przeniesiona w inne miejsce.
Awarie przemysłowe.
Nowa ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska rezygnuje z nazwy
dotychczas stosowanej – „nadzwyczajne zagrożenie środowiska” i reguluje tę problematykę pod
nazwą „poważne awarie”.
Definicje „poważnej awarii” i poważnej awarii przemysłowej określa odpowiednio art. 23 i 24
w/w ustawy.
poważna awaria - to zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja powstała w
trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna
lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania
zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z
opóźnieniem.
poważna awaria przemysłowa - przez pojęcie to rozumie się poważną awarię w zakładzie.
Ustawa Prawo ochrony środowiska nakłada na prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie
wystąpienie awarii, dokonujący przewozu substancji niebezpiecznych oraz organy
administracji obowiązek ochrony środowiska przed awariami.
Zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia awarii przemysłowej w zależności od rodzaju,
kategorii i ilości substancji niebezpiecznej znajdującej się w zakładzie uznaje się za zakład o
zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii albo za zakład o dużym ryzyku wystąpienia awarii. Zasady
zaliczania zakładów do kategorii zakładów o zwiększonym ryzyku albo zakładów o dużym ryzyku
określił Minister Gospodarki w drodze rozporządzenia z dnia 9.04.2002 r.
Duże zagrożenie na terenie gminy Choroszcz stanowi transport drogowy i kolejowy różnego
rodzaju substancji niebezpiecznych. Przez obrzeza gminy przebiega linia kolejowa Białystok
Warszawa, którą odbywa się transport substancji niebezpiecznych. Transport drogowy na terenie
gminy substancji niebezpiecznych ciekłych i gazowych paliw energetycznych odbywa się głównie po
48
drodze krajowej Białystok-Warszawa. Stwarza on duże zagrożenie dla ludności zamieszkałej w
pobliżu tej trasy przewozu.
Hałas.
Hałas9 poprzez swoje natężenie i czas oddziaływania może stanowić bardzo duże zagrożenie
dla ludzi i środowiska przyrodniczego. Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO)
z 1993 roku, wskazane jest dla zabudowy mieszkaniowej dążenie do ograniczenia równoważnego
poziomu dźwięku „A” na zewnątrz budynku do wartości 55 dB w dzień i 45 dB w nocy, co umożliwia
utrzymanie właściwych warunków akustycznych w pomieszczeniach przy uchylonych lub okresowo
otwieranych oknach. Zgodnie z zaleceniami WHO, dotyczącymi dokuczliwości, zakłóceń snu i
zakłóceń rozmów, należy uznać, że przekroczenie granicy poziomów hałasu na zewnątrz budynku
równej 70 dB w porze dziennej i 60 dB w porze nocnej, stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia.
Ucho ludzkie charakteryzuje się różną wrażliwością na hałasy o różnym widmie akustycznym.
Podane normy dotyczą hałasu o wzorcowym widmie akustycznym.
Wykres 4 Poziomy hałasu odczuwane przez człowieka.
Opis: Poziomy hałasu: A) granica słyszalności, B) szept, C) szelest liści, D) szum fal morskich, E) głośna
rozmowa, F) odkurzacz, G) muzyka rockowa, H) silnik odrzutowy, I) granica bólu. Autor: Dawid Tracz.
Duży wpływ na stan akustyczny gminy wywiera hałas generowany przez komunikację
drogową i w niewielkim stopniu przez komunikację szynową oraz hałas przemysłowy o niewielkim
natężeniu, którego uciążliwość ma charakter lokalny.
W polskim prawie dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku określone zostały w
Rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13 maja
1998 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. Wielkości dopuszczalne odnoszą
się w nim do terenów wymagających ochrony przed hałasem i są zależne od funkcji urbanistycznej,
jaką spełnia dany teren.
Hałas komunikacyjny jest najważniejszym czynnikiem mającym wpływ na klimat
akustyczny gminy. Jest to główne źródło uciążliwości hałasu dla ludzi i środowiska przyrodniczego.
Środki transportu są ruchomymi źródłami hałasu decydującymi o parametrach klimatu akustycznego,
przede wszystkim na terenach zurbanizowanych. Większość pojazdów emituje hałas o poziomie
dźwięku od 85 do 94 dB, przy dopuszczalnych natężeniach hałasu w środowisku, w otoczeniu
9
Hałas, dźwięk szkodliwy lub niepożądany. Ze względu na naturę procesu powstawania rozróżnia się hałas
wibracyjny lub turbulentny, ze względu na zmiany czasowe rozróżnia się hałas stacjonarny, niestacjonarny,
impulsowy i udarowy. Za szkodliwy uważa się hałas przekraczający 85 dB. Długotrwałe oddziaływanie hałasu
o wyższym poziomie ciśnienia akustycznego prowadzi do trwałych ubytków słuchu. Oprócz hałasu szkodliwego
definiuje się hałas uciążliwy, o niższym poziomie ciśnienia akustycznego.
49
budynków mieszkalnych od 35 do 55 dB w porze nocnej i od 40 do 65 dB w porze dziennej.
Najbardziej uciążliwe są pojazdy ciężkie, z których 80% emituje hałas o poziomie dźwięku większym
niż 80 dB, z czego 40% o poziomie większym niż 85 dB. Na terenie gminy można stwierdzić
przekroczenia dopuszczalnych stężeń hałasu w pobliżu drogi krajowej Białystok-Warszawa, którędy
odbywa się transport przy użyciu ciągników siodłowych. Bezpośrednich pomiarów poziomu hałasu
dla gminy nie zrealizowano.
Hałas przemysłowy na terenie gminy nie stanowi zagrożenia dla środowiska ze względu na
małą ilość zakładów przemysłowych i ich strukturę.. Występujące głównie w pobliżu małych
zakładów przemysłowych incydentalne przekroczenia hałasu nie stanowią dużego zagrożenia dla
środowiska w skali gminy. Przyczyną wzrostu uciążliwości tego rodzaju hałasu jest rozbudowa
miejscowości prowadząca do otaczania terenów o charakterze usługowo-przemysłowych przez
zabudowę mieszkaniową.
50
Lokalizacja gminy
Polska
Województwo podlaskie
Powiat białostocki
Mapa 6
suwalski
sejneński
SUWAŁKI
augustowski
grajewski
sokólski
moniecki
kolneński
łomżyński
Białystok
Łomża
białostocki
zambrowski
wysokomazowiecki
bielski
siemiatycki
Powiat białostocki
Choroszcz
Lokalizacja Gminy Choroszcz
50 a
hajnowski
III. Charakterystyka gminy.
Środowisko społeczne ukształtowane w wyniku prowadzonej przez człowieka działalności
celowej tworzy warunki do życia i rozwoju poszczególnych jednostek i całego społeczeństwa.
Mieszkańcy gminy Choroszcz, w dążeniu do poprawy swoich warunków życia, zmieniają środowisko
przyrodnicze dostosowując je do swoich potrzeb poprzez budowę różnego rodzaju obiektów i
urządzeń. Dążenie do poprawy warunków i standardów życia prowadzi do ciągłego poszukiwania
coraz lepszych rozwiązań, bardziej wygodnych dla ludzi, które byłyby w jak najmniejszym stopniu
uciążliwe dla środowisko przyrodniczego. Całokształt tych działań i przyjętych rozwiązań sprzyja
zaspokojeniu potrzeb człowieka.
Realizacja tego generalnego celu prowadzi do rozwoju szeroko rozumianej infrastruktury
będącej zespołem urządzeń technicznych służących zaspokajaniu potrzeb człowieka, ale również
formą organizacji instytucji służących zaspokajaniu potrzeb społecznych.
Infrastruktura to urządzenia i instytucje zapewniające prawidłowe funkcjonowanie
gospodarki jako całości i poszczególnych jej dziedzin. Rozróżnia się infrastrukturę techniczną
i społeczną. Pierwsza obejmuje urządzenia pozwalające świadczyć usługi w zakresie komunikacji
i transportu (np. sieć drogowa, kolejowa, ulice, place, telekomunikacja), energetyki (np. sieć
energetyczna, ciepłownicza, gazowa), a także urządzenia związane z regulacją rzek, melioracją itp.
Infrastruktura społeczna to urządzenia i instytucje świadczące na rzecz obywateli usługi w zakresie
nauki i oświaty (np. placówki naukowe, uczelnie, szkoły), ochrony zdrowia (przychodnie, szpitale,
sanatoria), ochrony prawa i bezpieczeństwa (sądy, aparat policyjny i wojskowy), kultury (np. kina,
teatry, sale widowiskowe) itp.
Nierozerwalnie ze stanem rozwoju infrastruktury społecznej jest związany rozwój środowiska
społecznego rozumianego jako względnie trwały układ jednostek, grup społecznych i innych
zbiorowości ludzkich oddziałujących na rozwój, zachowanie się i aktywność człowieka.
W opracowanym programie została szeroko przedstawiona infrastruktura techniczna związana
ze środowiskiem przyrodniczym. Problematyka infrastruktury społecznej została zanalizowana w
kontekście działań związanych z poprawą świadomości ekologicznej społeczeństwa mającej swoje
bezpośrednie przełożenie na stan środowiska przyrodniczego. Zanalizowano również działania służące
poprawie zdrowotności społeczeństwa powiązane ze środowiskiem przyrodniczym.
III.1 Lokalizacja gminy w układzie przestrzennym.
Lokalizacja w określonej przestrzeni wyodrębnionej i zaznaczonej są atrybutami pewnej
suwerenności danego terenu i ludności tam zamieszkałej. Czynniki te kształtują świadomość
zbiorowości i ład społeczny są podstawą do ukształtowania poczucia małej ojczyzny (gminy) w
świadomości społecznej.
III.1.a Lokalizacja gminy.
Miasto i gmina Choroszcz położone są w środkowej części województwa podlaskiego oraz
zachodniej części powiatu białostockiego przy ważnym szlaku komunikacyjnym drogowym
Warszawa – Białystok. Gmina wchodzi w skład aglomeracji białostockiej obejmującej miasto
Białystok i gminy ościenne tworzące funkcjonalną całość. Od wschodu gmina graniczy z miastem
Białystok oraz gminą Juchnowiec, od południa z gminami Łapy i Turośń Kościelna, od zachodu z
gminami Kobylin Borzymy i Sokoły, od północy z gminą Tykocin i Dobrzyniewo Kościelne.
Wskazać przy tym należy, że zachodnia granica biegnie bagienną doliną Narwi, wśród labiryntu
wodnego „polskiej Amazonii” Narwiańskiego Parku Narodowego tworząc naturalną granicę gminy.
Gmina Choroszcz leży na ważnym szlaku komunikacyjnym określanym jako korytarz
transportowy Via Baltica przebiegający z zachodu na wschód Europy. Trasa ta w przyszłości może
być osią rozwoju gminy, a po jej zmianie planowanej odgrywać jeszcze większą rolę w rozwoju
ekonomicznym gminy.
III.1.b Układ przestrzenny.
Administracyjnie gmina Choroszcz obejmuje 36 miejscowości, w tym 1 miasto Choroszcz i
35 wsi. Spośród wsi znajdujących się na terenie gminy, 31 wsi są wsiami sołeckimi. Powierzchnia
gminy wynosi około 164 km2, w tym miasta 16,8 km2. Miasto Choroszcz – stolica gminy - oddalone
jest o około 11 km od stolicy województwa – Białegostoku. Gmina Choroszcz przynależy do
51
Białostockiej Aglomeracji Miejskiej tworzonej przez miasto Białystok i gminy ościenne, która tworzy
obszar przyspieszonego rozwoju w pasie wschodnim Polski.
Większymi skupiskami ludności w gminie są wsie: Klepacze – 1096 mieszkańców, Złotoria –
780 mieszkańców, Barszczewo – 401 mieszkańców, Krupniki – 377 mieszkańców, Porosły wieś i
kolonia – 573 mieszkańców, Pańki – 346 mieszkańców, Żółtki – 343 mieszkańców, Łyski – 340
mieszkańców, Izbiszcze – 301 mieszkańców, Rogowo – 235 mieszkańców, Kruszewo – 222
mieszkańców. W pozostałych miejscowościach zamieszkuje od 19 do 196 osób.
Tabela 31 Ludność gminy w układzie miejscowości.
Lp.
Miejscowość
Liczba mieszkańców
1
miasto Chorośżcz
5541
2
wieś Łyski
340
3
wieś Babino
104
4
wieś Barszczewo
401
5
wieś Czaplino
127
6
wieś Dzikie kolonia
54
7
wieś Dzikie
139
8
wieś Gajowniki
103
9
wieś Źółtki kolonia
41
10
wieś Źółtki
343
11
wieś Izbiszcze
301
12
wieś Jeroniki
74
13
wieś Klepacze
1096
14
wieś Konowały
168
15
wieś Kościuki
117
16
wieś Krupniki
377
17
wieś Kruszewo
222
18
wieś Majątek Rogowo
57
19
wieś Mieńce
151
20
wieś Ogrodniki
77
21
wieś Oliszki
162
22
wieś Pańki
345
23
wieś Porosły kolonia
201
24
wieś Porosły
372
25
wieś Rogowo kolonia
59
26
wieś Rogowo
235
27
wieś Rogówek
84
28
wieś Ruszczany
148
29
wieś Sienkiewicze
125
30
wieś Turczyn
19
31
wieś Śliwno
130
32
wieś Złotoria Cegielnia
92
33
wieś Złotoria
780
34
wieś Zaczerlany
141
Źródło Urząd Miejski w Choroszczy
III.2 Ludność gminy.
III.2.a System osadniczy.
Gminę zamieszkuje 12 558 osób, z czego 5 362 mieszka w mieście stanowiąc 42,7% ogółu
ludności gminy. Pozostałe osoby, w liczbie 7 196, mieszkają na terenach wiejskich. Ludność na
przestrzeni ostatnich lat cechuje się stabilnym stanem, w przeciwieństwie do innych podobnych gmin
województwa, gdzie jest odnotowywany spadek liczby ludności. W tabeli poniżej przedstawiono
strukturę ludności gminy na przestrzeni lat 1995-2002.
52
Tabela 32 Struktura ludności miasta i gminy Choroszcz w latach 1995-2002
Jednostka terytorialna
Lata
1995
1996
1997
1998
1999
2000
Miasto Choroszcz
5132
5153
5121
5136
5027
5054
Mężczyźni
2483
2528
2498
2508
2449
2484
Kobiety
2649
2625
2623
2628
2578
2570
Sołectwa
7140
7123
7149
7181
7198
7222
Mężczyźni
3527
3528
3536
3547
3564
3582
Kobiety
3613
3595
3613
3634
3634
3640
Ogółem
12272
12276
12270
12317
12225
12276
Mężczyźni
6010
6056
6034
6055
6013
6066
Kobiety
6262
6220
6236
6262
6212
6210
2001
5072
2487
2558
7311
3625
3686
12383
6112
6271
2002
5362
2677
2685
7196
3616
3580
12558
6293
6265
Na terenie gminy jest odnotowywany przyrost liczebności mieszkańców we wsiach
położonych blisko granic administracyjnych Białegostoku lub bezpośrednio z nim sąsiadujących.
Liczba ludności ulega również zwiększeniu we wsiach położonych wzdłuż drogi krajowej nr 8
Warszawa-Białystok. Wskaźnik gęstości zaludnienia w gminie jest wyższy niż w województwie i
wynosi 77 osób na 1 km2. W gminie na 100 mężczyzn przypada średnio 99.6 kobiet. Ludność w wieku
produkcyjnym stanowi ponad 61% i jest grupą dominującą. W strukturze ludności miasta ludność w
wieku produkcyjnym stanowi 65% mieszkańców, a na terenach wiejskich 58% ogółu ludności.
Tabela 33 Struktura ludności miasta i gminy Choroszcz ze względu na przedziały wieku
Ogółem
Miasto
Wieś
Przedziały wieku
liczba procent
liczba procent
liczba procent
przedprodukcyjny 3003
23,91%
1252
41,69%
1751
58,31%
produkcyjny
7686
61,20%
3502
45,56%
4184
54,44%
poprodukcyjny
1869
14,88%
608
32,53%
1261
67,47%
Ogółem
12558 100,00%
5362
42,70%
7196
57,30%
Opracowano na podstawie danych GUS za 2002 r. Bank Danych Regionalnych
Rozmieszczenie ludności na terenie gminy cechuje się asymetrią. Tereny położone na
zachodzie gminy w bliskim dorzeczu Narwi cechują się małą gęstością zaludnienia terenów wiejskich.
Taki układ rozmieszczenia ludności sprzyja zachowaniu cennych przyrodniczo terenów znajdujących
się w granicach administracyjnych Narwiańskiego Parku Narodowego i w jego otulinie. Stwarza to
również dobre warunki do rozwoju rolnictwa ekologicznego na obszarach mało zurbanizowanych.
III.2.b Struktura ludności gminy.
Ludność gminy Choroszcz podlega dynamicznym zmianom w czasie. Zachodzący proces
zmiany stanu liczebnego ludności jest odzwierciedleniem dokonujących się procesów w
społeczeństwie. Bezpośrednio na stan ludności oddziałuje przyrost naturalny, migracje wewnętrzne i
zewnętrzne, długość życia mieszkańców, struktura wiekowa mieszkańców. Wyżej wymienione
parametry są pochodną sytuacji gospodarczej odnotowywanej na terenie gminy i w jej sąsiedztwie,
warunków życia mieszkańców, jakości opieki medycznej i społecznej świadczonej przez lokalne
podmioty. Ogół wymienionych czynników, jak i szereg innych, drugoplanowych, decyduje o stanie
liczebnym ludności gminy Choroszcz.
Według dostępnych danych statystycznych za 2002 roku można stwierdzić, że ludność gminy
liczyła 12 558 mieszkańców, co stanowiło 1% ludności województwa i 9% ludności powiatu
białostockiego. W strukturze mieszkańców gminy mężczyźni stanowili 50,1%, a kobiety 49,9%.
Porównując stan liczebny mieszkańców gminy z końca 2002 roku i 1995 roku można
stwierdzić, że liczba mieszkańców wzrosła się o 2,3% (z 12 272 do 12 558). Nastąpił spadek liczby
rodzących się dzieci o 19,5%. W strukturze mieszkańców ludność w wieku przedprodukcyjnym
obniżyła się o 12,7%, a w wieku produkcyjnym wzrosła o 9,9%.Wzrósł także o 1,5% odsetek ludności
w wieku poprodukcyjnym.
53
Tabela 34 Dynamika zmian stanu ludności w latach 1995-2002.
Wyszczególnienie
1995
12272
6010
6262
133
149
-16
3440
Rok
na 1000
ludności
X
490
510
11
12
-1,3
280
Stan ludności ogółem
Stan ludności mężczyźni
Stan ludności kobiety
Urodzenia żywe ogółem
Zgony ogółem
Przyrost naturalny ogółem
Ludność w wieku przedprodukcyjnym
ogółem
Ludność w wieku produkcyjnym
6991
ogółem
Ludność w wieku poprodukcyjnym
1841
ogółem
Małżeństwa ogółem
67
Pracujący ogółem
1965
Pracujący ogółem kobiety
1259
Opracowano na podstawie danych statystycznych GUS
2002
12558
6293
6265
107
125
-18
3003
na 1000
ludności
X
501
499
9
10
-1,4
239
570
7686
150
5,5
160
103
Dynamika
zmian
Wzrost/
spadek
102,33%
104,71%
100,05%
80,45%
83,89%
112,50%
87,30%
286
283
3
-26
-24
-2
-437
612
109,94%
695
1869
149
101,52%
28
50
2047
1281
4,0
163
102
74,63%
104,17%
101,75%
-17
82
22
Udział procentowy mieszkańców w wieku poprodukcyjnym (15%) jest niższy od udziału
procentowego mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym (24%). Taka struktura ludności może być
motorem przyspieszonego rozwoju gospodarczego w przyszłości.
Analizując wskaźnik ilości osób w wieku nieprodukcyjnym do ilości osób w wieku
produkcyjnym można stwierdzić, że obecnie w gminie na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada
63,4 osób w wieku nieprodukcyjnym.
Gmina Choroszcz na przestrzeni lat 1995-2002 cechuje się ujemnym przyrostem naturalnym.
W 1995 roku wyniósł on –1,3 osoby na 1000 mieszkańców, a w 2002 wzrósł on do –1,4 osób
Saldo notowanych migracji na terenie gminy wykazywało wartość dodatnią. W 2002 roku
wyniosła ona 90 osób, co po przeliczeniu na wskaźnik 1000 ludności przyniosło wartość 7,2 osoby. W
2002 roku na terenie gminy zameldowało się na pobyt stały 245 osób, a 155 osób wymeldowało się z
pobytu stałego.
III.2.c Prognoza demograficzna ludności gminy.
Na podstawie prognozy demograficznej przygotowanej przez GUS dla Polski do 2030 roku i
korekt w niej dokonanych można stwierdzić, że ludność gminy z każdym rokiem będzie ulegała
systematycznemu wzrostowi. Na podstawie danych za lata 1995-2002 można stwierdzić, że liczebność
ludności uległa zwiększeniu o 2,3%. Na podstawie prognozy można stwierdzić, że ludność ulegnie do
2012 roku zwiększeniu o 10% w porównaniu do stanu obecnego, czyli o 1,3 tys. Ludność gminy w
2012 roku może liczyć około 14 tys. osób.
Analizując dane prognozy demograficznej w układzie mężczyźni - kobiety można stwierdzić,
że w 2012 roku może być około 7 tys. kobiet i w przybliżeniu tyle samo mężczyzn..
Struktura ludności gminy może ulec zasadniczym zmianom pod względem odsetka osób w
wieku produkcyjnym i osób w wieku nieprodukcyjnym. W 2012 roku grupa osób w wieku
poprodukcyjnym może stanowić 17,1% ogółu mieszkańców, osób w wieku przedprodukcyjnym
21,7%, a w wieku produkcyjnym 61,2%. W porównaniu do stanu obecnego nastąpi zmniejszenie
udziału procentowego w społeczeństwie grupy osób w wieku przedprodukcyjnym (-4,8%) i wzrost w
wieku produkcyjnym (4,5%), i w wieku poprodukcyjnym (0,3%). Procesy zachodzących zmian mogą
prowadzić do wzrostu udziału osób w wieku poprodukcyjnym, przy dużej migracji osób z wieku
produkcyjnym i przedprodukcyjnym, która może być powodowana przez czynniki ekonomiczne, które
z dużą siłą w ostatnich latach są obserwowane na obszarach gorzej rozwiniętych gospodarczo.
54
Tabela 35 Prognoza demograficzna gminy Choroszcz do 2012 grupami wieku w układzie miasto - wieś.
Rok
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Wiek
Ogółem
%
przedprodukcyjny
%
produkcyjny
%
poprodukcyjny
%
Ogółem
%
przedprodukcyjny
%
produkcyjny
%
poprodukcyjny
%
Ogółem
%
przedprodukcyjny
%
produkcyjny
%
poprodukcyjny
%
Ogółem
%
przedprodukcyjny
%
produkcyjny
%
poprodukcyjny
%
Ogółem
%
przedprodukcyjny
%
produkcyjny
%
poprodukcyjny
%
Ogółem
%
przedprodukcyjny
%
produkcyjny
%
poprodukcyjny
%
Ogółem
%
przedprodukcyjny
Ogółem
razem mężczyźni kobiety
12896
6466 6430
100,00%
50,14% 49,86%
3327
1737 1591
25,80%
52,19% 47,81%
7405
3966 3439
57,42%
53,56% 46,44%
2164
763 1400
16,78%
35,28% 64,72%
13064
6552 6513
100,00%
50,15% 49,85%
3266
1708 1558
25,00%
52,29% 47,71%
7616
4075 3541
58,29%
53,51% 46,49%
2183
769 1414
16,71%
35,23% 64,77%
13211
6648 6562
100,00%
50,33% 49,67%
3223
1697 1526
24,40%
52,65% 47,35%
7784
4171 3612
58,92%
53,59% 46,41%
2204
780 1424
16,68%
35,39% 64,61%
13368
6655 6713
100,00%
49,78% 50,22%
3182
1655 1527
23,81%
52,01% 47,99%
7950
4222 3728
59,47%
53,10% 46,90%
2236
778 1458
16,73%
34,79% 65,21%
13540
6796 6744
100,00%
50,19% 49,81%
3113
1618 1495
22,99%
51,97% 48,03%
8008
4265 3744
59,15%
53,25% 46,75%
2256
779 1477
16,66%
34,54% 65,46%
13702
6849 6853
100,00%
49,99% 50,01%
3133
1634 1499
22,86%
52,15% 47,85%
8268
4431 3837
60,34%
53,59% 46,41%
2302
785 1517
16,80%
34,10% 65,90%
13874
6967 6907
100,00%
50,21% 49,79%
3118
1632 1486
Miasta
5600
2794 2807
43,43%
21,66% 21,77%
1467
767
700
44,08%
23,06% 21,03%
3406
1781 1625
46,00%
24,04% 21,95%
728
246
482
33,63%
11,36% 22,27%
5670
2798 2872
43,40%
21,42% 21,98%
1429
740
690
43,76%
22,65% 21,12%
3500
1813 1687
45,96%
23,81% 22,15%
741
246
495
33,96%
11,26% 22,70%
5727
2840 2887
43,35%
21,50% 21,85%
1403
732
671
43,54%
22,73% 20,81%
3568
1855 1713
45,85%
23,83% 22,01%
755
253
503
34,28%
11,46% 22,81%
5792
2851 2941
43,33%
21,33% 22,00%
1386
718
668
43,55%
22,56% 20,99%
3632
1878 1754
45,69%
23,63% 22,06%
774
255
519
34,63%
11,39% 23,23%
5859
2897 2962
43,27%
21,40% 21,87%
1360
705
655
43,68%
22,64% 21,04%
3644
1891 1753
45,51%
23,61% 21,90%
791
257
534
35,07%
11,40% 23,68%
5933
2947 2986
43,30%
21,51% 21,79%
1372
717
656
43,80%
22,87% 20,93%
3745
1967 1778
45,30%
23,79% 21,51%
816
263
552
35,44%
11,44% 23,99%
6008
2989 3018
43,30%
21,55% 21,75%
1373
717
657
55
Wieś
7295
3673 3623
56,57%
28,48% 28,09%
1866
973
892
56,07%
29,26% 26,81%
4043
2202 1841
54,59%
29,73% 24,86%
1387
497
890
64,11%
22,99% 41,12%
7394
3753 3641
56,60%
28,73% 27,87%
1839
970
869
56,32%
29,71% 26,61%
4161
2278 1883
54,63%
29,91% 24,72%
1394
505
889
63,86%
23,14% 40,72%
7483
3808 3641
56,65%
28,83% 27,56%
1813
966
847
56,26%
29,98% 26,28%
4241
2332 1909
54,48%
29,96% 24,52%
1395
510
885
63,31%
23,15% 40,17%
7575
3804 3772
56,67%
28,45% 28,22%
1798
939
859
56,50%
29,51% 26,99%
4358
2358 1999
54,82%
29,66% 25,15%
1420
506
914
63,50%
22,64% 40,86%
7681
3899 3782
56,73%
28,79% 27,93%
1756
916
840
56,40%
29,41% 26,99%
4400
2387 2013
54,95%
29,81% 25,14%
1426
507
919
63,20%
22,45% 40,75%
7769
3902 3867
56,70%
28,48% 28,22%
1764
920
844
56,31%
29,36% 26,94%
4555
2476 2079
55,10%
29,95% 25,14%
1450
506
944
63,00%
21,99% 41,02%
7866
3977 3889
56,70%
28,67% 28,03%
1749
918
831
Ogółem
%
22,47%
52,34% 47,66%
produkcyjny
8425
4545 3880
%
60,73%
53,95% 46,05%
poprodukcyjny
2330
789 1541
%
16,80%
33,88% 66,12%
Ogółem
13941
6968 6973
%
100,00%
49,98% 50,02%
przedprodukcyjny
3075
1601 1475
%
22,06%
52,05% 47,95%
2011
produkcyjny
8501
4581 3920
%
60,98%
53,88% 46,12%
poprodukcyjny
2365
786 1578
%
16,96%
33,26% 66,74%
Ogółem
14035
7022 7013
%
100,00%
50,03% 49,97%
przedprodukcyjny
3051
1592 1459
%
21,74%
52,18% 47,82%
2012
produkcyjny
8583
4634 3949
%
61,15%
53,99% 46,01%
poprodukcyjny
2401
796 1605
%
17,11%
33,15% 66,85%
Źródło Strona internetowa GUS.
Rok
Wiek
Miasta
44,04%
22,98% 21,06%
3798
2005 1793
45,08%
23,80% 21,29%
836
268
568
35,87%
11,50% 24,38%
6041
2996 3045
43,33%
21,49% 21,84%
1362
708
654
44,28%
23,03% 21,25%
3815
2016 1799
44,88%
23,71% 21,16%
864
272
593
36,56%
11,49% 25,06%
6065
3004 3061
43,21%
21,40% 21,81%
1352
704
649
44,32%
23,07% 21,25%
3822
2023 1799
44,53%
23,57% 20,96%
890
277
613
37,08%
11,54% 25,54%
Wieś
56,10%
29,46% 26,65%
4656
2551 2105
55,26%
30,28% 24,98%
1461
508
953
62,69%
21,79% 40,91%
7900
3972 3928
56,67%
28,49% 28,17%
1719
896
823
55,90%
29,15% 26,75%
4710
2574 2137
55,41%
30,28% 25,13%
1471
502
969
62,18%
21,23% 40,96%
7970
4018 3952
56,79%
28,63% 28,16%
1705
892
813
55,87%
29,24% 26,63%
4781
2618 2163
55,70%
30,50% 25,20%
1485
508
977
61,85%
21,14% 40,70%
III.3 Infrastruktura techniczna ochrony środowiska.
Stan rozwoju infrastruktury technicznej ma decydujące znaczenie przy skali oddziaływania na
środowisko ze strony człowieka w toku prowadzonej przez niego działalności gospodarczej i
zaspokajania potrzeb bytowych. Niedorozwój infrastruktury technicznej lub jej brak w określonych
rejonach gminy prowadzi do ponadnormatywnej emisji różnego rodzaju zanieczyszczeń do
środowiska, przyczyniając się tym samym do jego skażenia. Jaskrawym przykładem tego typu sytuacji
jest rozwój sieci wodociągowej, która powoduje wzrost ilości zużywanej w gospodarstwach
domowych wody i towarzyszący temu niedorozwój kanalizacji sanitarnej, szczególnie na terenach
wiejskich. Brak kanalizacji sanitarnej powoduje, że znaczna ilość wytwarzanych w gospodarstwach
domowych ścieków dostaje się bez oczyszczenia do gleby, skażając tym samym wody
powierzchniowe i wgłębne.
III.3.a Zaopatrzenie w wodę.
Większość gospodarstw domowych (91,1%) na terenie gminy posiada zaopatrzenie w wodę z
wodociągów, w tym 78,4% jest zaopatrywanych z gminnych systemów wodociągowych.
Gospodarstwa domowe nie posiadające dostępu do scentralizowanego systemu zaopatrzenia w wodę
znajdują się w zabudowie kolonijnej, gdzie z powodu odległości i kosztów jeszcze nie doprowadzono
wody. Wszystkie gospodarstwa domowe, które są poza systemem zaopatrzenia w wodę z wodociągów
posiadają lokalne źródła zaopatrzenia w postaci studni kopanych i wierconych. Niektóre gospodarstwa
posiadają dwojakiego rodzaju system zaopatrzenia w wodę. W badaniach ankietowych
zrealizowanych na terenie gminy z wody ze studni korzystało 8,9% gospodarstw domowych, a 19,5%
mając wodę z wodociągów również korzystało z wody z własnej studni.
Sieć wodociągowa znajdująca się na terenie gminy liczy 144,1 km. Podłączone są do niej
1884 budynki. Mieszkańcy gminy w gospodarstwach domowych średnio zużywają 25,9 m3 wody na
osobę w ciągu jednego roku, co stanowi średnio: w mieście 96,4 litra wody na dobę, a na terenach
wiejskich 50,7 litra wody na dobę. Wieś Klepacze położona przy granicy miasta Białystok jest
zaopatrywana w wodę z sieci miejskiej Białegostoku.
56
Tabela 36 Sieć wodociągowa i kanalizacyjna
Sieć w km*
Przyłącza prowadzące do
budynków mieszkalnych
Wyszczególnienie wodociągowa kanalizacyjna wodociągowe kanalizacyjne
rozdzielcza
Choroszcz
144,1
24,4
1884
430
miasto
31,0
20,3
630
377
wieś
113,1
4,1
1254
53
Źródło Rocznik statystyczny województwa podlaskiego 2003 s.245, tabl. 2/119
* Dane za 2002 rok, Internetowy Bank Danych Regionalnych GUS www.stat.gov.pl/
Zużycie wody w
gospodarstwach domowych
na 1
w dam3
mieszkańca
w m3
333,4
25,9
200,8
35,2
132,8
18,5
Woda na potrzeby zaopatrzenia gospodarstw domowych i podmiotów gospodarczych jest
czerpana z czterech ujęć. Charakterystykę ujęć wody przedstawiono w tabeli poniżej. Ujmowana woda
cechuje się bardzo dobrymi i dobrymi parametrami jakościowymi i nie wymaga kosztownych
procesów uzdatniania stosowanych przy poborze wód gorszej jakości. W związku z potrzebą poprawy
zaopatrzenia i jakości wody zachodzi konieczność rozbudowy hydroforni w Rogowie i Choroszczy.
Tabela 37 Ujęcia wody.
Lp.
1
2
3
4
Miejscowość Opis
Choroszcz
Pobór wody odbywa się z trzech studni wierconych SW – 1 o głębokości 53 m i
zatwierdzonych zasobach Q = 60 m3/h przy depresji s= 17,5 m, SW – 2 o
głębokości 188,5 m i zatwierdzonych zasobach Q = 79,6 m3/h przy depresji s = 57,8
m, SW – 1B o głębokości 46,2 m i zatwierdzonych zasobach dla zespołu studni SW
– 1, SW – 1B Q = 105 m3/h przy depresji s = 14 m
Ilość pobieranej wody nie przekracza
Q h śr. = 75,0 m3 /h
Q h max = 104,8 m3 /h
Q d max = 1800 m3/ dobę
Barszczewo Pobór wody odbywa się z dwóch studni wierconych SW – 1 o głębokości 66,5 m3,
SW – 2 o głębokości 74,0 m. Wydajność eksploatacyjna wynosi 48 m3/h przy
depresji s = 4,7 m. Pobór wody odbywa się przez 24 godziny/dobę z przeznaczeniem
na cele socjalne i gospodarcze.
Ilość pobieranej wody nie będzie przekraczać :
Q h śr. = 15,0 m3 / h
Q h max = 23,7 m3/h
Q d śr. = 179,5 m3 / dobę
Q d max = 228,4 m3/dobę
Rogowo
Żródłem zaopatrzenia wodociągu w wodę są dwie studnie wiercone SW – 1 o
głębokości 139,5 m i SW – 2 o głębokości 169 m przy zatwierdzonych zasobach w
kat. „B” – Q = 68 m3/h przy depresji s1 = 43,3 m i s2 = 22,6 m.
Wodociąg zaopatruje w wodę następujące wsie : Rogowo, Rogowo Majątek,
Rogówek, Ruszczany, Pańki, Kruszewo, Izbiszcze, Konowały, Gajowniki,
Zaczerlany.
Ilość pobieranej wody nie będzie przekraczała :
Q hmax = 36,3 m3/h
Q d śr. = 207,4 m3/dobę
Q dmax – 290,4 m3/dobę
Złotoria
Pobór wody odbywa się z dwóch studni wierconych SW – 1 o głębokości 55 m i SW
– 2 o głębokości 64 m i zatwierdzonych zasobach ujęcia w kat. „B” – Q = 153 m3/h
przy s = 3,31 m.
Ilość pobieranej wody nie przekracza :
Q hmax = 53,1 m3/h
Q d śr. = 475,2 m3/dobę
Q max = 617,4 m3/dobę
Według danych Państwowego Instytutu Geologicznego, zasób zatwierdzonych wód
eksploatacyjnych dla województwa wynosi około 3,62 m3/godz./km2 i jest jednym z najniższych w
57
kraju, przy średniej krajowej około 5,90 m3/godz./km2. Jednak, w przeliczeniu na jednego mieszkańca,
ilość zasobów eksploatacyjnych wynosi około 0,06 m3/godz./osobę i jest jednym z najwyższych w
Polsce, przy średniej krajowej około 0,05 m3/godz./osobę. Zatwierdzone zasoby eksploatacyjne ujęć
komunalnych wynoszą około 32,7 tys. m3/godz. Na terenie gminy Choroszcz średni pobór wody na
dobę wynosi 966,9 m3/dobę, a maksymalny możliwy może wynieść 2936,2 m3/dobę. Porównując te
wielkości można stwierdzić, że ujęcia są wykorzystane średnio w 33% swoich maksymalnych
możliwości. Wydajność godzinowa ujęć wody wynosi 194,1 m3/h, co daje 15,5 litra wody na jednego
mieszkańca. Dobowo, średnio statystyczny mieszkaniec gminy zużywa 77 litrów wody.
III.3.b Kanalizacja i oczyszczalnie ścieków.
Na terenie gminy Choroszcz łączna długość kanalizacji sanitarnej wyniosła 24,4 km, co w
przeliczeniu na powierzchnię 100 km2 daje wartość 14,9 km. Dla porównania, w województwie
wielkość ta wynosi 7,3 km/100 km2. W mieście Choroszczy kanalizacja ma długość 20,3 km, a we
wsiach gminy 4,1 km. Kanalizacja sanitarna ma 430 przyłączy, które prowadzą do budynków
mieszkalnych i gospodarczych.
Kanalizacja sanitarna jest obsługiwana przez oczyszczalnię komunalną znajdującą się w
Choroszczy. Oczyszczalnia obsługuje 25,6% ludności gminy, w tym 55,9% mieszkańców Choroszczy
i 3,0% mieszkańców terenów wiejskich. Dla porównania, w województwie 56% mieszkańców posiada
kanalizację sanitarną. W 2002 roku z terenu gminy zostało odprowadzonych 286 dam3 ścieków
komunalnych, z tego 277 dam3 z terenu miasta i 9 dam3 z terenów wiejskich. Do kanalizacji sanitarnej
odprowadzono 116 dam3 ścieków przemysłowych z których tylko 1 dam3 pochodził z terenów
wiejskich. Oczyszczalnia gminna w 2002 roku oczyściła 372 dam3 ścieków.
Porównując ilość odprowadzonych ścieków komunalnych z terenu gminy z ilością wody
zużytej w gospodarstwach domowych można stwierdzić, że tylko 86% powstałych ścieków zostało
odprowadzonych, pozostałe powstałe ścieki były gromadzone w przydomowych szambach i
wywożone do oczyszczalni ścieków. Według danych w 2002 roku do oczyszczalni zostało
dowiezionych 3 dam3 ścieków.
Uzupełnieniem przedstawionych informacji są dane o wyposażeniu gospodarstw domowych w
różnego rodzaju urządzenia sanitarne. Opierając się na danych pochodzących z ostatniego spisu
powszechnego można stwierdzić, że 86,5% gospodarstw domowych posiadało dostęp do wody z
wodociągów, 75,7% ustęp spłukiwany, 75,7% łazienkę, 86,5% gaz i 70,2% centralne ogrzewanie.
Porównując wskaźniki procentowe notowane w gminie Choroszcz do takich samych wskaźników w
powiecie białostockim można stwierdzić, że stan wyposażenia gospodarstw domowych na terenie
gminy jest zbliżony procentowo. Gorzej wskaźniki te kształtują się w porównaniu do osiągniętych
wielkości w skali województwa podlaskiego w przypadku gminy Choroszcz.
Tabela 38 Mieszkania zamieszkane według wyposażenia w instalacje w 2002 roku.
Z liczby ogółem mieszkania wyposażone w:
ustęp
gaz
spłukiwany
wodociąg
Wyszczególnienie
Ogółem
Województwo
miasto
wieś
Województwo
miasto
wieś
Powiat białostocki
miasto
wieś
Powiat białostocki
365,2
229,5
135,7
w tym
z odprociepłą
w tym
wadzeniem łaindywizienkę wodę z sieci z butli zbiorowea dualne
razem z sieci razem do sieci
w tysiącach
335,1
311,1
302,5
216,5
303,8
294,4 106,3
197,3
163,1
111
225,4
221,1
219,2
200,8
217,3
210,6 102,7
99,8
157,4
49,7
109,7
90
83,3
15,7
86,5
83,7
3,5
97,5
5,8
61,3
91,8% 85,2% 82,8%
98,2% 96,3% 95,5%
80,8% 66,3% 61,4%
41,2
15,2
26,0
centralne
ogrzewanie
36
32,2
31,1
14,6
14,5
13,9
21,3
17,7
17,2
87,4% 78,2% 75,5%
59,3% 83,2% 80,6% 29,1% 54,0%
87,5% 94,7% 91,8% 44,7% 43,5%
11,6% 63,7% 61,7% 2,6% 71,8%
17,5
31,2
30,3
4,3
27,8
11,4
13,6
13
0,9
12
5,9
17,6
17,1
3,3
15,6
42,5% 75,7% 73,5% 10,4% 67,5%
58
44,7% 30,4%
68,6% 21,7%
4,3% 45,2%
8,3
17,6
6,1
6
2,0
11,6
20,1% 42,7%
Z liczby ogółem mieszkania wyposażone w:
ustęp
gaz
spłukiwany
wodociąg
w tym
z odprociepłą
wadzeniem łazienkę wodę
razem do sieci
w tysiącach
Wyszczególnienie
Ogółem razem
miasto
wieś
Choroszcz
miasto
wieś
Choroszcz
miasto
wieś
w tym
z sieci
96,1% 95,4% 91,4%
81,9% 68,1% 66,2%
3,7
1,6
2,1
3,2
1,5
1,7
2,9
1,5
1,4
z sieci
centralne
ogrzewanie
z butli zbiorowe
75,0% 89,5% 85,5% 5,9% 78,9%
22,7% 67,7% 65,8% 12,7% 60,0%
2,8
1,5
1,4
1,3
1,2
0,1
2,8
1,4
1,4
2,7
1,4
1,3
86,5% 78,4% 75,7% 35,1% 75,7% 73,0%
93,8% 93,8% 93,8%
75,0% 87,5% 87,5%
81,0% 66,7% 66,7%
4,8% 66,7% 61,9%
Dane US Białystok Narodowy spis powszechny 2002 tab. 16, s. 141.
0,1
0,1
a
indywidualne
40,1% 39,5%
7,7% 44,6%
3,1
1,4
1,6
0,8
0,8
0
2,7% 83,8%
0,0% 87,5%
4,8% 76,2%
1,8
0,6
1,2
21,6% 48,6%
50,0% 37,5%
0,0% 57,1%
Tabela 39 Ścieki przemysłowe odprowadzone w 2002 roku.
W tym wymagające oczyszczenia odprowadzone
do wód powierzchniowych lub ziemi
nieoczy
oczyszczone
szczone
Ścieki odprowadzone
Wyszczególnienie
do wód
powierzchniow
ych lub ziemi
ogółem
raze
m
w tym
wody
chłodnicze
(umownie
czyste)
do sieci
kanaliza
cyjnej
razem
w tym
razem
mechani
cznie
biologi
cznie
w dekametrach sześciennych
Województwo
11157
6323
699
4834
5624
5596
280
4678
28
miasto
10188
5458
618
4730
4842
4829
238
3953
13
wieś
969
865
83
104
782
787
42
725
15
Powiat
736
48
29
688
19
19
19
białostocki
miasto
718
43
29
675
14
14
14
wieś
18
5
13
5
5
5
Gmina Choroszcz
116
116
miasto
115
115
wieś
1
1
Źródło Rocznik statystyczny województwa podlaskiego 2003 r. Urząd statystyczny w Białymstoku, tab.10/118
s.78, Białystok 2004.
Tabela 40 Ścieki komunalne oczyszczone oraz ludność korzystająca z oczyszczalni w 2002 roku.
Wyszczególnienie
Województwo
miasto
wieś
Powiat Białostocki
miasto
wieś
Gmina Choroszcz
Ścieki oczyszczonea w dam3
Ludnośćb korzystająca z oczyszczalni ścieków
z
z
ogółem
podwyższo w liczbach
podwyższo
w
%
biologicz
biologicz
ogółem
nym
nym
bezwzględ
ludności
nie
nych
usuwaniem
usuwaniem
nych
ogółem
biogenów
biogenów
32116
8747
23369
698936
57,9
202440
496496
30348
7681
22667
643207
90,4
163852
479355
1768
1086
702
55729
11,2
38588
17141
2691
1503
1188
57787
41,7
27909
29858
2026
1377
709
40041
79,8
20275
19766
665
186
479
17726
20,1
7634
10092
286
277
9
3218
25,6
3000
216
59
Ludnośćb korzystająca z oczyszczalni ścieków
Ścieki oczyszczonea w dam3
z
z
ogółem
podwyższo w liczbach
podwyższo
w
%
Wyszczególnienie
biologicz
biologicz
ogółem
nym
nym
bezwzględ
ludności
nie
nych
usuwaniem
usuwaniem
nych
ogółem
biogenów
biogenów
miasto
277
277
3000
55,9
3000
wieś
9
9
216
3,0
216
a Bez wód opadowych i ścieków dowożonych do oczyszczalni, b Stan w dniu 31 XII.
Tabela 41 Komunalne oczyszczalnie ścieków w 2002 roku.
Oczyszczalnie
Wyszczególnienie
ogółe
m
biologi
czne
z
podwy
ższo
nym
usuwa
niem
biode
nów
Przepustowość
oczyszczalni
według projektu
z
podwy
ższo
biologi
nym
cznych usuwa
niem
biode
nów
Osady wytworzone
Ścieki
oczysz
czone
w dam3 ogółem
/rok
wykorzystane na
cele
składo
wane
przemy
rolni
słowe
cze
w tonach suchej masy
12919
3387
3773
4859
12329
3358
3608
4469
w dam3
Osady
nagro
madzo
ne
Lud
ność
korzy
stająca
z komu
nal
nych
oczysz
czalni
ście
ków
91
69
22 77880 166792 44257
25055 694564
Województwo
30
22
8 69173 163880 42924
24831 650425
miasto
61
47
14
8707
2912
1353
590
29
165
390
224 44139
wieś
14
10
4 13255
3090
2756
863
153
116
594
877 38335
Powiat
białostocki
5
4
1 12400
2500
2566
618
153
6
459
862 30505
miasto
9
6
3
855
590
190
245
110
135
15
7830
wieś
1
1
1500
372
135
135
3000
Gmina Choroszcz
1
1
1500
372
135
135
3000
miasto
a Łącznie z wodami opadowymi i ściekami dowożonymi do oczyszczalni, bez ścieków komunalnych
oczyszczonych przez oczyszczalnie przemysłowe, b Stan w końcu roku, bez ludności korzystającej z
oczyszczalni przemysłowych.
III.3.c Składowiska odpadów.
Gospodarka odpadami prowadzona na terenie gminy Choroszcz charakteryzuje się niskim
stopniem zagospodarowania powstających odpadów. Większość z nich trafia bezpośrednio na
składowiska odpadów i nie jest poddana żadnej segregacji i odzyskowi surowców wtórnych. Istniejący
zakład utylizacji odpadów w Hryniewiczach obsługuje miasto Białystok i gminy ościenne, w tym i
Choroszcz, z której część śmieci trafia do tego zakładu. Część surowców wtórnych (metale,
makulatura, szkło-butelki) jest odzyskiwana u źródeł powstania oraz przez osoby zajmujące się
nielegalnie ich pozyskiwaniem na terenie wysypiska.
Funkcjonujące składowisko odpadów zajmuje 1,3 ha powierzchni i w myśl wykonanego
przeglądu z końcem 2004 roku powinno być zamknięte, a teren poddany rekultywacji. Funkcjonujące
składowisko jest pozbawione specjalistycznego wyposażenia. Jedynie gromadzone na nim odpady są
ugniatane mechanicznie.
Eksploatowane składowisko znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie terenów leśnych
stanowiących otulinę miasta Białegostoku. Najbliższa zabudowa mieszkaniowa jest zlokalizowana w
odległości około 250 m na zachód od składowiska. Dojazd do wysypiska zapewniony jest drogą
gruntową. Droga oraz teren wysypiska są oznakowane. Obiekt jest ogrodzony siatką metalową z
60
Ścieki
dowoż
one do
oczysz
czalni
w
dam3/r
ok
233
204
29
22
17
5
3
3
bramą wjazdową. Na wysypisku znajduje się budynek gospodarczy, w którym gromadzone jest wapno
chlorowane do dezynfekcji oraz makulatura. Do gromadzenia złomu służy zasiek betonowy.
Na terenie gminy Choroszcz usługi w zakresie usuwania i transportu odpadów komunalnych na
wysypisko świadczą firmy: PUA „Astwa” i PUA „MPO”, „Czyścioch” mające swoje siedziby w
Białymstoku. Zgodnie z ustaleniami oceny oddziaływania na środowisko wysypiska odpadów stałych
zlokalizowanego na gruntach wsi Jeroniki wykonanej przez Biuro Studiów i Projektów „Hydro – Eko
– Geo” w Białymstoku – budowę geologiczną i warunki hydrologiczne w rejonie opiniowanego
obiektu oceniono jako dogodne, mimo, że w podłożu wysypiska występują osady przepuszczalne,
wśród których zalega przypowierzchniowa warstwa wodonośna.
W związku z długoletnim istnieniem wysypiska, powierzchniowa warstwa wodonośna w jego
rejonie została nieznacznie zanieczyszczona w wyniku infiltracji odcieków ze składowanych
odpadów. Z uwagi na powyższe uznano, że dalsza eksploatacja obiektu jest możliwa pod warunkiem:
• prawidłowego zagospodarowania zdeponowanych odpadów,
• przeprowadzenia prac porządkowych na terenie całego wysypiska,
• zczerpania odcieku stagnującego w wyrobisku i skierowania go do oczyszczalni ścieków
• uszczelnienia dna (w razie potrzeby) i zboczy nowych komór eksploatacyjnych geomembramą
lub gliną ilastą,
• prowadzenia monitoringu lokalnego wód przypowierzchniowych.
W „Ocenie oddziaływania na środowisko gminnego wysypiska odpadów komunalnych w
Choroszczy w zakresie powietrza i hałasu” opracowanej przez Zakład Ekspertyz Ochrony Środowiska
AREO w Białymstoku przedstawiono sposoby łagodzenia skutków eksploatacji składowiska w
zakresie ochrony jakości powietrza poprzez:
• odgazowanie wysypiska za pomocą studni gazowych i wyprowadzenie „gazu
składowiskowego” przewodami na wysokość zapewniającą szybkie wymieszanie się i
rozcieńczenie przez powietrze do wartości poniżej wyczuwalnych progów zapachowych
substancji odoroczynnych zawartych w biogazie,
• właściwą eksploatację tj. codzienne ugniatanie i przysypywanie warstwą ziemi min. 20 cm,
• niedopuszczanie do powstawania pożarów oraz gaszenie samozapłonów.
W zakresie uciążliwości akustycznej dokonano identyfikacji źródeł hałasu i parametrów
poziomu dźwięku. Stwierdzono, że w wyniku pracy obiektu hałas w środowisku (emitowany tylko w
krótkich czasach) nie spowoduje przekroczeń norm przyjętych za dopuszczalne. Stosownie do oceny
oddziaływania na środowisko, istniejące wysypisko w aktualnym stanie może funkcjonować przez
kilka lat.
Gospodarstwa domowe, w wyniku zrealizowanych badań ankietowych, przy opracowaniu
strategii rozwoju gminy w 67,6% wskazały na posiadanie pojemników na śmieci regularnie
opróżnianych przez wyspecjalizowaną firmę. Pozostałe gospodarstwa domowe, wywóz śmieci
rozwiązują we własnym zakresie. Pozostawanie tak dużej ilości gospodarstw poza zorganizowanym
systemem usuwania śmieci może przyczyniać się do usuwania ich przez niektóre gospodarstwa w
sposób niewłaściwy, czyli poprzez ich wywóz w miejsca do tego nie przeznaczone. Działanie takie
przyczynia się do wzrostu zanieczyszczenia środowiska naturalnego.
61
Tabela 42 Charakterystyka składowiska odpadów komunalnych.
Gmina
Lokaliza
cja
Admini
strator
Stan techniczny
Izolacja
podłoża
Odprowa
dzanie
odciekó
w
Powie
rzch
nia
(ha)
Choroszcz Choroszcz Zakład naturalne brak
Energet - glina
.
Cieplne
j,Wod. i
Kanaliz
acji
1,3
Pojem
Wnioski
Ins
ność
wynika
truk
(m3) /
jące z
cja
wyko
przeglądu eks
rzysta
ekologiczn ploa
nie (%)
ego
tacji
36600 / do zamkn. tak
88%
Przewidy Uwagi
wana
data
zamknię
cia
2004 lub Budowa
2005 składowiska
Tabela 43 Wyposażenie składowisk odpadów komunalnych
Gmina
Lokalizacja
Administrator
Brodzi
k
Choroszcz
Choroszcz
Zakład Energet.
Cieplnej,Wodoc. I
Kanalizacji
-
Wyposażenie składowiska
Piezo
Urządze
Waga
metr
nia do
zagęszczani
a odpadów
+
-
III.4 Układ komunikacyjny.
Przez teren gminy przebiega I transgraniczny korytarz transportowy Helsinki – Tallin – Ryga
– Kaunas – Białystok – Warszawa. W korytarzu tym przebiega trasa drogowa E 67, projektowana
ekspresowa „Via Baltica” (Budzisko – Suwałki – Białystok – Warszawa) oraz linia kolejowa E 75
„Rail Baltica” (Trakiszki – Suwałki – Sokółka – Warszawa) zgłoszona do umów AGC i AGTC. Na
linii tej przewidywane jest wprowadzenie szybkości 160 km/h dla ruchu pasażerskiego i 120 km/h dla
ruchu towarowego, przy nacisku osi 225 kN, powyższa linia kolejowa znajduje się na obrzeżach
gminy.
Na terenie gminy Choroszcz znajduje się 12 km dróg krajowych (droga Nr 8), 68,2 km dróg
powiatowych, 54,0 km dróg gminnych, 213 km dróg rolniczych oraz 13,5 km ulic na terenie
Choroszczy i 5,9 km ulic na terenie Klepacz. Spośród 68,2 km dróg powiatowych około 20 km
stanowią drogi gruntowe i żwirowe, a pozostałe 48,2 km drogi o nawierzchni twardej.
Na 54 km dróg gminnych jedynie 4,8 km stanowią drogi o nawierzchni twardej. Pozostałe
49,2 km to drogi o nawierzchni gruntowej i żwirowej. Do przebudowy nawierzchni żwirowych na
bitumiczne kwalifikuje się 20,5 km dróg, a wzmocnienia nawierzchni gruntowych na żwirowe
wymaga 24,7 km. Z 13,5 km ulic gminnych na terenie Choroszczy jedynie 2,2 km posiada
nawierzchnie twarde, a 11,3 km nawierzchnie gruntowe i żwirowe. Jeżeli chodzi o ulice znajdujące się
w ciągach dróg powiatowych o dł. 10,5 km w większości administrowane przez PZD to 7,6 km
stanowią nawierzchnie twarde oraz 2,8 km nawierzchnie gruntowe i żwirowe. Na terenie Klepacz
znajduje się 5,9 km ulic gminnych, głównie o nawierzchni gruntowej oraz 3,250 km ulic w ciągach
dróg powiatowych.
Drogi rolnicze stanowiące dojazd do pól i siedlisk o łącznej długości 213 km potrzebują
modernizacji i ulepszeń. Część tych dróg z uwagi na zmianę miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego oraz wzrastające natężenie ruchu wymagać będzie w przyszłości przekwalifikowania
na drogi publiczne.
III.5 Ogrzewnictwo
Gmina nie posiada scentralizowanego systemu zaopatrzenia budynków w ciepło. Na terenach
wiejskich dominują kotłownie indywidualne poszczególnych użytkowników budynków. Ten typ
kotłowni powoduje niską emisję zanieczyszczeń na małym obszarze, co może prowadzić do
62
przekroczeń koncentracji zanieczyszczeń w powietrzu. W mieście funkcjonuje komunalna kotłownia
lokalna, która zaopatruje w ciepło osiedla mieszkaniowe, szkołę, przedszkole, M-G CK, pocztę i GS
„SCh” – zaopatrując w ciepło 2327 mieszkańców. Łączna kubatura ogrzewanych pomieszczeń wynosi
187 037 m3. Pozostałe obiekty użyteczności publicznej oraz budynki indywidualne zabezpieczone są
w ciepło z kotłowni własnych opalanych drewnem lub węglem kamiennym, a w nielicznych
przypadkach olejem opałowym lub gazem.
Analizując dane pozyskane w wyniku badań ankietowych mieszkańców gminy można
stwierdzić, że wszystkie gospodarstwa domowe będące poza systemem sieciowym energetyki cieplnej
musiały problem ogrzewania rozwiązać we własnym zakresie. Spośród ankietowanych gospodarstw
23,8% wskazało na posiadanie pieców kaflowych służących do grzania ich mieszkań i domów.
Największy odsetek 47,6% zadeklarował posiadanie kotłowni opalanej paliwami stałymi. Nowoczesne
kotłownie opalane paliwami ekologicznymi (gaz, olej opałowy) posiadało 5,7% gospodarstw
domowych, 15% gospodarstw domowych posiadało dwa systemy grzewcze: jeden nowoczesny
zainstalowany po modernizacji kotłowni i drugi wcześniej używany.
Poniżej w tabeli znajduje się zestawienie kotłowni funkcjonujących na terenie miasta
Choroszcz oraz łączna ich moc.
Tabela 44 Zestawienie kotłowni funkcjonujących na terenie Choroszczy.
Lp.
Właściciel i adres kotłowni
Typ kotła
l.
Zakład Energetyki Cieplnej, Wodociągów i
Kanalizacji w Choroszczy sp. z o.o. ul.
Sienkiewicza25A
SPPZOZ w Choroszczy Plac Brodowicza l
WCO-80
2.
WCO-80
PCO-60
3.
Dom Pomocy Społecznej w Choroszcz Aleja Buderus
Niepodległości 4
Buderus
4.
Spółdzielnia Kółek Rolniczych w Choroszczy KZ-5
ul. Zastawie I
5.
Urząd Miasta i Gminy w Choroszczy ul.
Dominikańska 2
6.
Przychodnia „MEDICUS" w Choroszczy ul. Es-ka
Mickiewicza 21
7.
Komisariat Policji w Choroszczy ul. Lipowa 2 Rzemieśln
8.
Bank Spółdzielczy w Choroszczy Rynek 11 Yiesmann
Listopada
9.
Lecznica weterynaryjna Choroszcz Ogrodowa Es-Ka
10. Piekarnia Szydłowscy Choroszcz Zastawie I Rzemieśln
11. Piekarnia Perkowski Choroszcz Ogrodowa
Rzemieśln
12. Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „MEDIN" Schafer
sp. z o. o Choroszcz Zastawie III
Pomanax
13. „Techmot" s.c. Choroszcz Warszawska 19
olejowy
14. Zakład Spożywczy „KABO" Choroszcz
Dietrich
Łąkowa
15. Spółdzielnia Inwalidów Głuchych Choroszcz Ferolli
Warszawska 51
16. Hotel „DWOREK" P.W. Jard Choroszcz
Moderator
Warszawska 52
+250-100
17 Hurtownia oświetlania KAJA
olejowy
Hurtownia spożywcza BOSS
Ferolli
Hotel Dworek Czarneckiego
Buderus
W w/w kotłowniach nośnikiem ciepła jest woda
63
Moc
Ilość
jednostki szt.
w kW
1105,0
Moc
Paliwo
łączna
kotłowni
wkW
6
6630 Miał
węglowy
1105,0
837,0
550,0
700,0
130,0
53
8038 Miał
węglowy
1800 Olej opałowy
21
1
130 Węgiel
75,0
2
150 Węgiel, koks
70,0
33,0
1
1
70 Węgiel
33 Olej opałowy
60,0
180,0
90.0
80,0
1
1
1
1
21,0
48,0
1
1
21 Olej opałowy
48 Olej opałowy
250,0
1
250 Olej opałowy
170,0
1
170 Trociny
250,0
250,0
80 +40
1
1
2
250 Olej opałowy
250 Olej opałowy
120 Olej opałowy
60
180
90
80
Węgiel
Węgiel
Węgiel
Olej opałowy
III.6 Podmioty gospodarcze.
Liczba podmiotów gospodarczych prowadzących działalność gospodarczą i profil tej
działalności decydują o mniejszym lub większym oddziaływaniu na środowisko naturalne. W 2002
roku z terenu gminy w bazie REGON było zarejestrowanych 863 jednostki. Spośród nich 383 działało
na terenie miasta. Stanowiły one 44,4%, a pozostałe 55,6%, czyli 480, na terenach wiejskich. Ilość
podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w 2002 roku w porównaniu do roku poprzedniego,
zmalała o 22,7%, co wykazuje poniższe zestawienie: Podmioty zarejestrowane z terenu gminy
Choroszcz stanowiły 9,7% ogólnej liczby podmiotów działających w skali powiatu białostockiego i
0,9% w skali województwa. Zatrudnionych w nich było 2047 osób, w tym 1281 kobiet. Zdecydowana
większość zarejestrowanych podmiotów 98% należała do sektora prywatnego.
Tabela 45 Podmioty gospodarcze.
Podmioty
gospodarcze
1996r
1997r
Ilość
500
576
ogółem
W tym
486
562
osoby
fizyczne
Dane GUS Bank Danych Regionalnych.
1998r
602
Rok
1999r
712
2000r
920
2001
1117
2002
863
590
606
804
976
716
Prowadzona działalność gospodarcza wywiera wpływ na rozwój infrastruktury technicznej i
powoduje konieczność dostosowania jej rozwoju do potrzeb prowadzonej i rozwijanej w przyszłości
działalności. Rozwój infrastruktury technicznej i unowocześniane procesy technologiczne wpływają
na ograniczenie ujemnego oddziaływania prowadzonej działalności na środowisko naturalne.
Spośród zarejestrowanych jednostek największa ich ilość zajmuje się branżą handlową –
30,7% oraz budownictwem – 16,5% i przetwórstwem przemysłowym – 11,7%.
Tabela 46 Zarejestrowane podmioty gospodarcze w układzie branżowym.
Lp. Wyszczególnienie
Liczba
1
Ogółem
863
2
Rolnictwo i leśnictwo
64
3
Przetwórstwo przemysłowe
101
4
Budownictwo
142
5
Handel
265
6
Hotele i restauracje
12
7
Transport
70
8
Pośrednictwo finansowe
33
9
Obsługa nieruchomości
75
10 Edukacja
13
11 Ochrona zdrowia
30
12 Pozostałe
44
Stan na koniec 2002 roku.
Procent
100,00%
7,42%
11,70%
16,45%
30,71%
1,39%
8,11%
3,82%
8,69%
1,51%
3,48%
5,10%
Znaczna liczba podmiotów zajmuje się działalnością produkcyjną i usługami materialnymi.
reprezentowana jest m.in. przez:
• Zakład produkcji spożywczej „KABO” w Choroszczy zajmujący się produkcją wędlin i
garmażerki, którego wyroby sprzedawane są w skali ponadregionalnej,
• Dwie piekarnie prowadzące produkcję i dystrybucję pieczywa, również poza teren gminy,
• „PERKPOL” Zakład przetwórstwa mięsnego, prowadzący ubój i przetwórstwo mięsa oraz
sieć własnych sklepów w skali ponadgminnej,
• „PELKAT” przetwórstwo rybne w Choroszczy,
64
• Produkcję drzewną reprezentują dwa tartaki w Klepaczach i w Czaplinie oraz kilkanaście
zakładów produkcji mebli i usług stolarskich, a także kilka zakładów stolarki budowlanej,
• Znaczącym producentem materiałów budowlanych jest „Ceramika Złotoria” zajmująca się
wyrobem cegły oraz Firma „METALKOMPLEX” w Krupnikach produkująca pokrycia dachowe.
W zakresie budownictwa działa kilkadziesiąt firm budowlanych o różnym stopniu zorganizowania
i zakresie prowadzonych robót,
• Działalność produkcyjną i usługową w branży chemicznej prowadzą m.in. „Unilam” w
Choroszczy, „FOLEXIM” w Dzikich oraz zakłady pracy chronionej „Skwat” w Koloni Żółtki i
Spółdzielnia Inwalidów Głuchych w Choroszczy,
• Kompleksowe usługi w zakresie obsługi transportu (stacja paliw, restauracja, noclegi)
realizują „M&M Nalewajko w Złotorii i „JABOOIL” w Porosłach,
• Ponadto z obsługą ruchu na szosie Nr 18 związane są: Zajazd Chińczyk w Żółtkach oraz
Zajazd „Dworek” w Choroszczy”.
Użytki rolne zajmują obszar 9 674 ha, co stanowi 59,2% powierzchni gminy. Użytki te w skali
powiatu białostockiego stanowią 7% użytków rolnych. Analizując strukturę można stwierdzić, że
grunty orne stanowią 61,3%, sady 1,4%, łąki i pastwiska 37,3%. Średnie plony zbóż wynoszą około
25,8 dt z ha, ziemniaków około 177 dt z ha.
Środowisko przyrodnicze gminy Choroszcz posiada cenne i unikalne w skali kraju walory
stanowiące całoroczną atrakcję turystyczną, zwłaszcza kompleks rzeczno-bagienny znajdujący się
obrębie Narwiańskiego Parku Narodowego.
65
IV. Analiza SWOT.
Integralną częścią opracowanego programu jest charakterystyka otaczającego człowieka
środowiska przyrodniczego, którego analiza jest wykonana pod kątem wartości, które są uznawane
przez ludzi za istotne. Zachowanie, w jak najbardziej zbliżonym do stanu naturalnego, środowiska
przyrodniczego sprzyja utrzymaniu bioróżnorodności spotykanej na tym terenie przyrody ożywionej.
Wiodącym narzędziem stosowanym do oceny czynników wzrostu, jak i regresu przy
uwarunkowaniach wewnętrznych i zewnętrznych jest analiza SWOT. Termin analiza SWOT pochodzi
od skrótu czterech pierwszych liter wyrazów pochodzących z języka angielskiego: Nazwa ta jest
akronimem angielskich słów: Strenghts - siły, atuty; Weaknesses - słabości; Opportunities - szanse,
okazje; Threats - zagrożenia. Przy zastosowaniu tej metody oceniono szanse i zagrożenia oraz mocne i
słabe strony istotne przy realizacji opracowanego programu.
IV.1 Czynniki wewnętrzne.
Wykonana analiza obejmuje czynniki wpływające na stan środowiska przyrodniczego gminy
Chorosz, które człowiek może kształtować w mniejszym lub większym stopniu przez prowadzoną
przez siebie działalność gospodarczą i pozostałą. Czynniki te, po analizie ukazują stan obecny i
możliwości działań w kierunku jego poprawy.
IV.1.a. Mocne strony.
SFERA PRZYRODY I ŚRODOWISKA.
1. KRAJOBRAZ I PRZYRODA
1) Wysoka atrakcyjność przyrodnicza i duża różnorodność biologiczna obszarów nadrzecznobagiennych.
2) Bardzo wysokie walory przyrodnicze, część obszaru gminy znajduje się w Narwiańskim
Parku Narodowym.
3) Ponad połowa obszaru gminy jest objęta prawną ochroną przyrody.
2. SZATA ROŚLINNA
4) Stosunkowo dobrze zachowana szata roślinna rzeki Narew i jej otuliny.
5) Obecność gatunków rzadkich, zagrożonych.
6) Możliwość gospodarczego wykorzystania walorów bogatej przyrody (rybactwo, rekreacja).
7) Dobrze rozwinięta sieć obszarów obejmujących prawną ochroną szatę roślinną.
3. ŚWIAT ZWIERZĄT
8) Dobrze zachowany stan fauny, z dużą ilością gatunków zagrożonych w skali kraju.
9) Wysoki stan liczebny i gatunkowy ptactwa szczególnie wodnego.
4. LASY
10) Zadowalający stan zdrowotny i sanitarny drzewostanów.
11) Istnienie strefy ochronnej leśnej wokół Białegostoku na terenie gminy.
12) Uchwalenie „Wojewódzkiego programu zwiększenia lesistości na lata 2001-2010".
5. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE
13) Generalnie dobry stan czystości powietrza atmosferycznego, spełniający wymogi norm
sanitarnych.
6. GLEBY
14) Występowanie urodzajnych gleb.
15) Generalnie dobry stan czystości gleb (udział metali ciężkich na ogół na poziomie zbliżonym
do naturalnego) mogą być wykorzystywane rolniczo i ogrodniczo bez ograniczeń.
16) Brak ograniczeń w uprawie roślin do produkcji żywności.
7. KOPALINY
17) Występowanie złóż kopalin (kruszywo naturalne, surowce ilaste, piaski kwarcowe, torf)
stanowiących potencjał dla przemysłu materiałów budowlanych.
8. WODY POWIERZCHNIOWE
18) Generalnie dość dobry stan czystości rzek, pozwalający na ich gospodarcze i rekreacyjne
wykorzystanie.
19) Dobra jakość wód wgłębnych z większości ujęć, wymagają tylko prostego uzdatnienia.
20) Zadowalające rozmieszczenie warstw wodonośnych zapewniające dobre zaopatrzenie w
wodę.
66
9. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII (OZE)
21) Występowanie w znaczącej ilości biopaliw typu: słoma, drewno.
22) Możliwość rozwoju upraw do produkcji biopaliw (np. rzepak, wierzba energetyczna).
23) Potencjał hydroenergetyczny rzek nie w pełni wykorzystywany.
SFERA INFRASTRUKTURY SŁUŻĄCEJ OCHRONIE ŚRODOWISKA.
1. HAŁAS
24) W otulinie Narwiańskiego Parku Narodowego są na ogół przestrzegane normy w zakresie
ograniczenia emisji hałasu przez podmioty gospodarcze.
2. PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE l NIEJONIZUJĄCE
25) Rozwój źródeł pól elektromagnetycznych powoduje ogólny wzrost poziomu tła
promieniowania elektromagnetycznego w środowisku. Dotychczasowy wzrost poziomu tła
elektromagnetycznego nie powoduje znaczącego zagrożenia środowiska i ludności.
3. GOSPODARKA ODPADAMI
26) Na terenie gminy powstaje mało odpadów przemysłowych, brak zarejestrowanych
wytwórców.
27) Unieszkodliwianie niebezpiecznych odpadów medycznych z placówek opieki zdrowotnej.
28) Kształtująca się tendencja do powstania rejonowych składowisk odpadów komunalnych.
4. GOSPODARKA WODNA 1 ŚCIEKOWA
29) Istniejące rezerwy wydajności ujęć wody pozwolą w perspektywie lat na swobodny rozwój
mieszkalnictwa i gospodarki.
30) Rozwinięta sieć wodociągowa jak również intensywnie rozwijające się wodociągowanie
podnosi atrakcyjność inwestycyjną powiatu
31) Istnieją znaczne rezerwy przepustowości w oczyszczalni ścieków. Daje to możliwość
dociążenia tego obiektu poprzez przesył, bądź dowóz ścieków.
5. POWAŻNE AWARIE
32) Brak zakładów przemysłowych o dużym i zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii .
SFERA GOSPODARCZA.
1. PRZEMYSŁ
33) Brak zakładów szczególnie uciążliwych dla środowiska na terenie gminy.
34) Wdrożenie zasad gospodarki leśnej sprzyjającej zachowaniu różnorodności biologicznej
stopniowa ekologizacja gospodarki leśnej.
2. ROLNICTWO
35) Nieagresywna w stosunku do środowiska gospodarka rolna, rozwój przyjaznych środowisku
form gospodarowania.
SFERA SPOŁECZNA.
1. SPOŁECZEŃSTWO
36) Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa.
37) Wprowadzenie do programów nauczania w szkołach zagadnień ochrony przyrody.
38) Upowszechnianie wiedzy na temat ochrony środowiska przez środki masowego przekazu.
2. INSTYTUCJE
39) Rosnące doświadczenie i kwalifikacje osób zajmujących się ochroną środowiska
przyrodniczego.
40) Rozwój organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną środowiska naturalnego.
41) Szeroko zakrojona akcja edukacyjna prowadzona przez NPN.
SFERA PRAWNA I POLITYCZNA.
1. USTAWODAWSTWO LOKALNE
42) Uchwalenie przez gminę przepisów prawa miejscowego regulujących gospodarkę odpadami.
43) Obwarowania przy lokalizacji nowych obiektów budowlanych w zakresie proekologicznych
źródeł ogrzewania i przestrzegania norm poszanowania krajobrazu.
2. SFERA POLITYCZNA
67
44) Konsensus lokalnych środowisk politycznych w kwestiach utrzymania ochrony środowiska
naturalnego w dotychczasowym kształcie.
45) Wzrost nakładów na ochronę środowiska naturalnego.
IV.1.b. Słabe strony.
SFERA PRZYRODY I ŚRODOWISKA.
1. KRAJOBRAZ 1 PRZYRODA
1) Wprowadzanie zbyt intensywnych form gospodarowania w rolnictwie.
2) Wysoka antropopresja turystyki i rekreacji na terenach cennych i wrażliwych przyrodniczo,
szczególnie w obrębie WPN i SPK.
3) Niekorzystne zmiany funkcjonowania przyrody wynikające z:
• zmian cech siedlisk spowodowanych na przykład eutrofizacją, odwadnianiem terenów
podmokłych, chemizacją,
• przekształcenia krajobrazu i likwidacji siedlisk w wyniku zmian użytkowania ziemi.
4) Postępująca dewastacja krajobrazu poprzez nie harmonizującą z otoczeniem zabudowę oraz
infrastrukturę techniczną.
2. SZATA ROŚLINNA
5) Niedostateczne rozpoznanie walorów szaty roślinnej.
6) Presja różnorodnej działalności człowieka na szatę roślinną (zanieczyszczenia wód,
chemizacja, rekreacja, urbanizacja, zmiany systemu użytkowania terenu).
3. ŚWIAT ZWIERZĄT
7) Postępująca eutrofizacja rzek, a w jej następstwie ubożenie fauny wodnej.
8) Rozwój motoryzacji jest przyczyną wzrostu śmiertelności owadów, płazów, ptaków i ssaków
ginących pod kołami.
9) Dewastacja zadrzewień śródpolnych i ubytek w lasach starych dziuplastych drzewostanów.
10) Wzrost kłusownictwa.
11) Zmiany dotychczasowego sposobu użytkowania gruntów rolnych (zamiana łąk na grunty orne,
zaniechanie działalności rolniczej, intensyfikacja produkcji monokultur np. projektowane
zwiększenie upraw rzepaku).
12) Nagminne wczesnowiosenne wypalanie traw.
4. LASY
13) Niska lesistość, duże rozdrobnienie kompleksów leśnych.
14) Zbyt duży udział drzewostanów iglastych, szczególnie sosny.
15) Gorszy stan lasów prywatnych
5. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE
16) Sezonowe występowanie zwiększenia stężeń SO2 i pyłu spowodowane „niską emisją" (w
wyniku spalania paliw, głównie węgla).
17) Zwiększenie stężenia NO2 na terenach obciążonych dużym ruchem samochodowym.
18) Napływ zanieczyszczeń z zewnątrz, głównie z południa i z zachodu.
19) Wysoki udział paliw wysokoemisyjnych głównie, węgla w procesach zaopatrzenia w
energię.
20) Znikomy udział źródeł energii odnawialnej w pokrywaniu zapotrzebowania na energię.
6. GLEBY
21) Wysoki poziom zakwaszenia gleb.
7. KOPALINY
22) Zaleganie części złóż kopalin na obszarach objętych ochroną przyrody.
8. WODY POWIERZCHNIOWE
23) Znaczne zeutrofizowanie niektórych rzek Narew, Horodnianka
24) Główne źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych to niedostatecznie rozwiązana
gospodarka ściekowa, głównie na terenach wiejskich oraz dopływ zanieczyszczeń z obszarów
rolnych i zurbanizowanych.
25) Brak ustanowionych obszarów ochronnych zbiorników wód podziemnych.
26) Głównymi zagrożeniami jakości wód podziemnych są zanieczyszczenia powodowane przez
ścieki sanitarne, chemizację rolnictwa i gnojowicę, składowiska odpadów oraz ścieki
deszczowe z terenów zurbanizowanych.
68
9. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII (OZE)
27) Słabe wykorzystanie na obszarze gminy potencjalnych źródeł energii odnawialnej.
28) W związku z intensyfikacją wykorzystania odnawialnych źródeł energii należy liczyć się z
negatywnymi skutkami w postaci: zagrożenia dla krajobrazu, zagrożenia dla drożności
korytarzy ekologicznych przez elektrownie wodne, emisje zanieczyszczeń do atmosfery przez
spalanie biopaliw.
SFERA INFRASTRUKTURY SŁUŻĄCEJ OCHRONIE ŚRODOWISKA.
1. HAŁAS
29) Na obszarze gminy najbardziej uciążliwym źródłem hałasu jest ruch drogowy.
30) Generalnie brak jest pomiarów hałasu na ciągach komunikacyjnych.
31) Stałe pogarszanie się klimatu akustycznego, głównie na terenach zurbanizowanych
spowodowane przez wzrost natężenia ruchu, w tym tranzytowego, zły stan nawierzchni dróg,
wzrost udziału samochodów ciężarowych w ruchu.
2. PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE l NIEJONIZUJĄCE
32) Dla obszaru gminy zagrożone promieniowaniem jonizującym może być spowodowane przez
źródła zewnętrzne.
33) Brak badań kontrolnych poziomów pól elektromagnetycznych w rejonie urządzeń
emitujących to promieniowanie.
34) Brak wykazu obszarów, na których ewentualnie występuje przekroczenie dopuszczalnych
poziomów pół elektromagnetycznych.
3. GOSPODARKA ODPADAMI
35) Istniejące składowisko nie ma zabezpieczonego podłoża (izolacji).
36) Pozostawanie poza systemem zorganizowanej zbiórki odpadów dużej liczby gospodarstw
domowych.
37) Brak zorganizowanej selektywnej zbiórki surowców wtórnych u źródła..
38) Brak zorganizowanego systemu utylizacji odpadów weterynaryjnych.
39) Opór społeczeństwa gminy przeciw rozbudowie istniejącego składowiska odpadów
komunalnych.
4. GOSPODARKA WODNA 1 ŚCIEKOWA
40) Generalny brak systemu kanalizacji deszczowej we wsiach.
41) Zbyt niski stopień skanalizowania obszarów wiejskich. Obserwowana tendencja
wodociągowania bez równoczesnego kanalizowania stanowi zagrożenie dla użytkowych
warstw wodonośnych, szczególnie na obszarach o braku izolacji, jak również dla wód
powierzchniowych.
5. POWAŻNE AWARIE
42) Istnienie zagrożenia poważnymi awariami powodowanymi przez transport drogowy i
kolejowy.
SFERA GOSPODARCZA.
1. PRZEMYSŁ
43) Istnienie zakładów bazujących na przestarzałych technologiach.
44) Ograniczony dostęp do środków na rozbudowę i modernizację infrastruktury służącej
ochronie środowiska.
45) Niedostateczny stan infrastruktury komunikacyjnej (zły stan dróg) przyjaznej środowisku
naturalnemu.
46) Wzrost zanieczyszczeń komunikacyjnych.
47) Duża ilość wyrobów zawierających azbest zainstalowanych w obiektach budowlanych.
2. ROLNICTWO
48) Mała liczba gospodarstw rolnych produkujących „zdrową żywność”.
49) Brak rozwiązanej gospodarki gnojowicą.
SFERA SPOŁECZNA.
1. SPOŁECZEŃSTWO
69
50) Zbyt wolno postępujący wzrost świadomości społecznej dotyczącej konieczności
gospodarowania w sposób przyjazny dla przyrody i środowiska, brak indywidualnych
nawyków i postaw prośrodowiskowych (segregacji odpadów, oszczędności wody, nie
zaśmiecania lasów etc.)
51) Niedostatecznie rozpowszechniona wiedza na temat technicznych i organizacyjnych
rozwiązań służących ochronie środowiska (nowe prawo ochrony środowiska, najlepsze
dostępne techniki itp.).
2. INSTYTUCJE
52) Nakładanie nowych obowiązków na administrację samorządową bez zapewnienia środków.
SFERA PRAWNA I POLITYCZNA.
1. USTAWODAWSTWO LOKALNE
53) Niepełny zakres monitoringu stanu środowiska (stanu czystości gleb, częstotliwości badań
stanu czystości wód powierzchniowych, stanu czystości powietrza).
2. SFERA POLITYCZNA
54) Niedostateczne nakłady na ochronę środowiska.
55) Niedostateczna znajomość przepisów ochrony przyrody i środowiska.
IV.2 Czynniki zewnętrzne.
Wpływ na uwarunkowania zewnętrze jest bardzo mały na poziomie gminy. Oddziaływanie
instytucji gminnych w tych uwarunkowaniach ogranicza się do wnioskowania i opiniowania. Nie mają
one prawa stanowienia.
IV.2.a. Szanse.
SFERA PRAWNA I POLITYCZNA
1) Wprowadzenie nowych zasad finansowania inwestycji i działań proekologicznych
(preferencyjne kredyty, ulgi podatkowe, dotacje z budżetu państwa).
2) Możliwość uzyskiwania dotacji i pożyczek z funduszy krajowych i zagranicznych na
inwestycje zmniejszające uciążliwość gospodarki dla środowiska oraz na rozwój
infrastruktury.
3) Prawny nakaz opracowywania programów ochrony środowiska przez jednostki administracji
samorządowej oraz planów ochrony parków narodowych, krajobrazowych i rezerwatów
przyrody.
4) Wzrost uspołecznienia procesów podejmowania decyzji mających wpływ na stan środowiska.
5) Doskonalenie systemu formalnej edukacji środowiskowej.
6) Rozwój kontaktów i współpracy międzynarodowej z krajami UE na szczeblu samorządów w
celu wymiany doświadczeń w zakresie proekologicznych metod gospodarowania.
SFERA PRZYRODNICZA I SPOŁECZNO-GOSPODARCZA
7) Możliwość objęcia ochroną prawną nowych obiektów – siedlisk i stanowisk występowania
gatunków cennych w skali europejskiej poprzez wprowadzenie w Polsce systemu Natura
2000.
8) Możliwość wdrożenia programów rolno-środowiskowych UE.
9) Możliwość uzyskania zewnętrznego (krajowego i/lub zagranicznego) wsparcia finansowego
programów ochrony różnorodności przyrodniczej oraz realizacji programu zalesiania gruntów
o niskiej przydatności rolniczej.
10) Funkcjonowanie programów UE wspierających rozwój infrastruktury ochrony środowiska.
11) Możliwość wspierania inicjatyw podmiotów gospodarczych zmierzających do uzyskania
dofinansowania inwestycji eliminujących zagrożenia dla środowiska i wspierających rozwój
zrównoważony ze środków krajowych i zagranicznych.
12) Wzrost krajowego i zagranicznego popytu na „zdrową żywność”, bezpieczne dla środowiska
formy sportu i rekreacji, turystyki i kontaktu z przyrodą.
13) Wzrost krajowego i zagranicznego zainteresowania prowadzeniem badań naukowych na
obszarach chronionych.
70
IV.2.b. Zagrożenia.
SFERA PRAWNA I POLITYCZNA
1) Brak skutecznych przepisów z zakresu budownictwa i zagospodarowania przestrzennego
zabezpieczających krajobraz przed degradacją (np. wznoszeniem budynków o formie
niedostosowanej do krajobrazu).
2) Brak funduszy na realizację programu Natura 2000, w szczególności na wykonywanie planów
ochrony, wykonywanie zabiegów ochronnych, monitoring i dofinansowanie proekologicznych
metod gospodarowania.
3) Opóźnienia w przygotowywaniu nowych aktów prawnych i przepisów wykonawczych
dotyczących ochrony przyrody i środowiska, w tym przepisów wprowadzających system
Natura 2000.
SFERA PRZYRODNICZA I SPOŁECZNO-GOSPODARCZA
4) Możliwość wystąpienia groźnych dla człowieka, przyrody i środowiska awarii na Litwie
(elektrownia atomowa w Ignalinie) i w obwodzie kaliningradzkim Rosji oraz Czrnobylu.
5) Wzrost natężenia transportu materiałów niebezpiecznych.
6) Wzrost produkcji rolnej prowadzący do intensyfikacji nawożenia, stosowania pestycydów,
homogenizacji użytków rolnych oraz zaniku lokalnych odmian roślin uprawnych i ras
zwierząt hodowlanych.
7) Rosnąca presja turystyczna na obszarach o najcenniejszych walorach przyrodniczych.
Wykonana analiza SWOT ukazuje potencjalne atuty do wykorzystania, jakie istnieją w gminie
Choroszcz w zakresie działań związanych z ochroną środowiska naturalnego. Ukazuje ona również
zagrożenia dla tego środowiska płynące z terenu powiatu, jak i spoza niego. Ogół tych czynników
wymienionych w najbliższych latach będzie miał decydujące znaczenie przy kształtowaniu stanu
środowiska przyrodniczego gminy Choroszcz i podejmowanych działań na jego rzecz przez władze
gminne.
71
V. Uwarunkowania realizacji programu ochrony środowiska.
Realizacja programu jest obwarowana szeregiem uwarunkowań, które określają ramy
realizowanej na poziomie samorządu gminnego polityki związanej z ochroną środowiska naturalnego.
Określone prawne ramy tej polityki poprzez ustawy i akty niższego rzędu wyznaczają granice
prowadzonej polityki. Opracowany program opiera się na zasadzie poszanowania ustawodawstwa
krajowego i międzynarodowego, które znalazło swoje przełożenie na konkretne zapisy w nim zawarte.
V.1. Analiza stanu prawnego i kierunków zmian
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, przyjęta w 1997 roku stwierdza, że Rzeczpospolita
Polska – kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju10 – zapewnia ochronę środowiska naturalnego;
nakłada ona także na władze publiczne obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego
współczesnemu i przyszłym pokoleniom.
W 2000 roku został sporządzony dokument programowy „II polityka ekologiczna państwa”,
który w 2001 roku został zaakceptowany przez Parlament. Ustalił on cele ekologiczne do 2010 i 2025
roku. „II polityka ekologiczna państwa” zakłada, że człowiek jest najważniejszym podmiotem
realizowanej polityki, a w szczególności jego zdrowie oraz komfort środowiska, w którym żyje i
pracuje.
Człowiek jest ściśle sprzężony w swojej działalności z systemem przyrodniczym (gleba,
woda, powietrze, zasoby). Zachowanie w tym sprzężeniu równowagi wymaga spójnego zarządzania:
• dostępem do zasobów środowiska,
• racjonalnym użytkowaniem zasobów przyrodniczych,
• zapobieganiem powstawaniu negatywnych skutków działalności gospodarczej,
• likwidacją negatywnych skutków działalności gospodarczej.
Głównym celem „II polityki ekologicznej państwa” jest zapewnienie bezpieczeństwa
ekologicznego kraju, przy założeniu, że skuteczna regulacja i reglamentacja korzystania ze środowiska
nie dopuści do powstania zagrożeń dla jakości i trwałości zasobów przyrodniczych. Przy jej realizacji
obowiązywać winny zasady:
a) zrównoważonego rozwoju – jako zasada podstawowa,
b) przezorności – przewidująca, że rozwiązywanie pojawiających się problemów
powinno następować po bezpiecznej stronie oraz związana z nią zasada wysokiego
poziomu ochrony środowiska,
c) integracji polityk ekologicznej i sektorowych,
d) równego dostępu do środowiska przyrodniczego w kategoriach równoważenia szans
człowieka i przyrody oraz sprawiedliwości międzypokoleniowej, międzyregionalnej i
międzygrupowej,
e) regionalizacji w ramach ekosystemów europejskich oraz regionalizacji w stosunku do
obszarów o zróżnicowanym stopniu przekształcenia i degradacji z równoczesnym
rozszerzeniem uprawnień samorządu terytorialnego i wojewodów,
f) uspołecznienia,
g) "zanieczyszczający płaci",
h) prewencji – przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska podejmowane być
powinno na etapie planowania i realizacji przedsięwzięć,
i) stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT),
j) klauzul zabezpieczających, umożliwiających państwom członkowskim stosowanie
ostrzejszych kryteriów w porównaniu z wymogami prawa wspólnotowego,
k) skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej.
„II polityka ekologiczna państwa” zakłada 3 etapy osiągania swoich celów, w tym 2 etapy
związane z procesem integracji z Unią Europejską:
a) w trakcie ubiegania się o członkostwo w UE – etap realizacji celów krótkookresowych
/2000 - 2002/,
10
Konferencja Narodów Zjednoczonych - Rio de Janeiro 1992 r.
72
b) w pierwszym okresie członkostwa, zakładającym okresy przejściowe i realizację
programów dostosowawczych - etap realizacji celów średniookresowych /2003 2010/,
c) oraz etap realizacji celów długookresowych w ramach realizacji "Strategii
zrównoważonego rozwoju Polski do 2025 r."
Zadaniami pierwszego etapu były:
• pełna realizacja Układu Europejskiego, ustalającego 10-letni okres dla harmonizacji
polskiego prawa ekologicznego z wymogami Unii Europejskiej /1994-2004/,
• pełna realizacja Narodowego programu przygotowania do członkostwa w Unii
Europejskiej, ustalającego zadania szczegółowe dla okresu przedakcesyjnego i
zakładającego gotowość integracji w roku 2002.
Wymienione zadania były realizowane poprzez:
• harmonizację przepisów prawnych z regulacjami obowiązującymi w Unii
Europejskiej,
• reformę mechanizmów zarządzania ochroną środowiska, dostosowującą ją do
wymogów związanych z integracją,
• stworzenie warunków prawnych i organizacyjnych do realizacji międzynarodowych
konwencji ekologicznych,
• pełne wdrożenie reformy zarządzania państwem we wszystkich ogniwach związanych
z ochroną środowiska,
• sukcesywne wdrażanie rozwiązań prawnych w sferze ekologicznej przyjmowanych w
latach 2000 - 2002 przez Unię Europejską,
• zmniejszenie negatywnego oddziaływania na środowisko i zdrowie człowieka tzw.
"gorących punktów" oraz zmniejszenie ich liczby,
• usprawnienie systemu przeciwdziałania powstawaniu nadzwyczajnych zagrożeń
środowiska (poważnych awarii) oraz rozbudowę systemu ratownictwa ekologicznego
i likwidacji skutków takich zagrożeń,
• podjęcie działań zmierzających do zintegrowania celów polityki sektorowej z polityką
ekologiczną,
• rozpoczęcie wdrażania do realizacji polityki ekologicznej nowoczesnych i
skutecznych mechanizmów, metod i procedur, których pełne wdrożenie powinno
nastąpić w okresie dostosowawczym.
Cele średniookresowe (2003 – 2010) przewidują poprawę stanu środowiska, praktyczne
wdrożenie unijnych przepisów i standardów ekologicznych oraz postanowień konwencji
międzynarodowych i umów dwustronnych, a także wzmocnienie instytucjonalne podejmowanych
działań.
Cele długookresowe (do roku 2025) wiążą się z perspektywą zrównoważenia społeczno gospodarczych procesów rozwojowych i pełną (możliwą) rewitalizacją zniszczonych ekosystemów;
zakładają one:
a) ugruntowanie konstytucyjnej zasady zrównoważonego rozwoju,
b) utrwalenie zasady skutecznej kontroli państwa nad strategicznymi zasobami
przyrodniczymi,
c) pełną integrację polityk - przestrzennej, ekologicznej i sektorowych,
d) dokonanie przebudowy modelu produkcji i konsumpcji w kierunku poprawy
efektywności surowcowo – energetycznej oraz minimalizacji negatywnego
oddziaływania na środowisko wszelkich form działalności człowieka i rozwoju
cywilizacyjnego,
e) zachowanie obszarów o wysokich walorach turystyczno-rekreacyjnych,
f) utrzymanie i ochrona istniejących ekosystemów o cennych wartościach
przyrodniczych i kulturowych,
g) odbudowa zniszczeń powstałych w środowisku przyrodniczym i renaturalizacja
cennych przyrodniczo obszarów,
h) efektywny wzrost wartości produkcji w rolnictwie i leśnictwie poprzez lepsze
wykorzystanie potencjału biologicznego oraz podnoszenie jakości zdrowotnej
73
produktów przy przeciwdziałaniu nadmiernej intensywności procesów produkcyjnych
oraz metod upraw i chowu zwierząt,
i) rezygnacja z niektórych osiągnięć nauki i techniki, które mogłyby negatywnie
oddziaływać na środowisko,
j) wypracowanie mechanizmów reagowania na nowe wyzwania pojawiające się wraz z
postępującym rozwojem cywilizacji.
W 2002 r. opracowany został „Program Wykonawczy do II polityki ekologicznej państwa, na
lata 2002-2010”, który jest dokumentem o charakterze operacyjnym tj. wskazującym wykonawców i
terminy realizacji konkretnych zadań lub pakietów zadań, przewidzianych do realizacji, a także
szacującym niezbędne nakłady i źródła ich finansowania.
Zapisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – „Prawo ochrony środowiska” porządkują
dotychczasową, istniejącą od 1990 roku, praktykę okresowego sporządzania dokumentów
programowych o nazwie „Polityka ekologiczna państwa” dla różnych horyzontów czasowych lub
nawet bez jednoznacznego określania okresu ich obowiązywania.
Artykuły 13-16 Ustawy nakładają obowiązek przygotowywania i aktualizowania polityki
ekologicznej państwa co 4 lata. Sporządzona w grudniu 2002 r. „Polityka ekologiczna państwa na lata
2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010” jest aktualizacją i uszczegółowieniem
długookresowej „II polityki ekologicznej państwa”
Okres realizacji "Programu ochrony środowiska województwa podlaskiego" zbiegł się z
okresem realizacji celów średniookresowych „II polityki ekologicznej państwa”. Podobny zbieg
terminów występuje w przypadku „Programu ochrony środowiska gminy Choroszcz”.
V.1.a. Prawodawstwo w zakresie ochrony środowiska.
Przy zapisach prawnych związanych z ochronną środowiska oparto się na dokumentach
przyjętych na poziomie centrum i województwa w postaci programów. W załącznikach tych
dokumentów znajdują się wykazy aktów prawnych obowiązujących w tej dziedzinie. W opracowaniu
pominięto zamieszczanie tych dokumentów, ograniczają się tylko do wzmiankowania o nich. Proces
tworzenia ładu instytucjonalno-prawnego w sferze ochrony środowiska naturalnego człowieka na
szczeblu centralnym znajduje się w stadium wysokozaawansowanym. Zakończenie procesu
harmonizacji polskiego prawa ochrony środowiska z wymogami przepisów Unii Europejskiej
powoduje sytuację, w której teksty uzgodnionych unijnych aktów prawnych nie są niezbędnym
elementem procesu sporządzania „Programu”. Ze względu na nie zakończony proces wprowadzania
do polskich przepisów wykonawczych załączników technicznych korzystano przy opracowaniu
niniejszego dokumentu z tekstów dyrektyw: ptasiej, siedliskowej oraz dotyczących ochrony wód
powierzchniowych i powietrza.
W związku z koniecznością dokonania harmonizacji polskiego prawa ochrony środowiska z
prawem Unii Europejskiej, przepisy zawarte w unijnych aktach prawnych w tym zakresie są
systematycznie transponowane do prawa krajowego. Przy opracowaniu Programu Ochrony
Środowiska Gminy Choroszcz oparto się na zapisach zawartych w „Programie Ochrony Środowiska
Województwa Podlaskiego na lata 2003 – 2006” uwzględniano postanowienia przepisów
wykonawczych wydanych na podstawie nowych ustaw z 2001 i 2002 r.
V.1.b. Konwencje i porozumienia międzynarodowe
Polska jest obecnie sygnatariuszem 33 konwencji, porozumień międzynarodowych oraz
protokołów w dziedzinie ochrony środowiska, z których 21 ratyfikowała. Postanowienia większości
konwencji mają odzwierciedlenie w przepisach Unii Europejskiej. Natomiast postanowienia
konwencji ratyfikowanych przez Polskę, do których nie przystąpiły kraje UE, zgodnie z zasadą
klauzul zabezpieczających, mają odzwierciedlenie w postanowieniach polskich przepisów prawnych.
V.1.c. Programy sektorowe i regionalne
Przy sporządzaniu niniejszego dokumentu brano pod uwagę zapisy różnych programów
rządowych oraz regionalnych, zwłaszcza:
• II polityki ekologicznej państwa,
• programu wykonawczego do II polityki ekologicznej państwa,
• narodowej strategii ochrony środowiska,
74
•
•
•
•
•
spójnej polityki strukturalnej rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa,
polityki leśnej państwa,
strategii rozwoju turystyki,
programu rozwoju turystyki i zagospodarowania turystycznego województwa podlaskiego do
2010 roku oraz
zapisy „Strategii rozwoju województwa podlaskiego do roku 2010.
V.2. Założenia polityki ekologicznej województwa.
Prowadzona polityka ekologiczna na terenie województwa podlaskiego nawiązuje do szeregu
dokumentów przyjętych przez Sejmik Województwa i wcześniej powstałych przed utworzeniem
województwa podlaskiego.
V.2.a. Ponadregionalna polityka ochrony środowiska.
W opracowanej „Strategii rozwoju obszaru funkcjonalnego zielonych płuc Polski”
sformułowano założenia ochrony środowiska przyrodniczego obejmującego teren północnowschodniej Polski. W opracowanym dokumencie wskazano na konieczność prowadzenia działań w
tym zakresie wykraczających poza obszar jednego województwa. W opracowanej strategii przyjęto
następujące cele rozwoju obszaru:
• stworzenie warunków do zachowania i wzmocnienia ekosystemów oraz ochrony wód i
zasobów naturalnych,
• umożliwienie awansu cywilizacyjnego społecznościom lokalnym,
• aktywizację gospodarczą zharmonizowaną z wymaganiami środowiska przyrodniczego.
Uwzględniając uwarunkowania zewnętrzne głównymi wyznacznikami polityki przestrzennej uznano:
• historycznie uwarunkowane zapóźnienie strukturalne i technologiczne gospodarki oraz małą
dynamikę rozwoju,
• wykorzystanie granicznego i tranzytowego położenia oraz wysokie walory środowiska
przyrodniczego,
• wykorzystanie zasobów endogenicznych stymulowanych popytem zewnętrznym przez
stworzenie wielofunkcyjnej struktury gospodarczej.
Formą konkretyzacji strategii jest dziesięć programów działowych adresowanych do
podmiotów gospodarczych realizujących strategię, administracji rządowej i samorządowej wszystkich
szczebli oraz instytucji pozarządowych i organizacji społecznych. Istotnymi dla stanu środowiska są
programy:
a. Program ochrony środowiska przyrodniczego, którego celem jest zapewnienie skutecznej
ochrony obszarów, doprowadzenie do dalszej poprawy stanu środowiska oraz wykorzystanie
walorów i zasobów dla rozwoju regionu,
b. Program ochrony i racjonalnego wykorzystania zasobów wodnych mający na celu poprawę
stanu czystości wód powierzchniowych oraz skuteczną ochronę głównych zbiorników wód
podziemnych,
c. Program usprawnienia gospodarki odpadami stawiający sobie za cele likwidację źródeł
zagrożeń zdrowia i środowiska, upowszechnienie zorganizowanego usuwania odpadów oraz
zabezpieczenie przed zaśmiecaniem obszaru,
d. Program rozwoju gospodarczego mający na celu przekształcenia proekologiczne oraz
modernizację i rozbudowę potencjału gospodarczego ukierunkowaną na minimalizację
ujemnego wpływu zainwestowania na środowisko przyrodnicze,
e. Program racjonalizacji gospodarki wodno-ściekowej mający na celu racjonalizację zużycia
wody, poprawę zaopatrzenia ludności w wodę oraz ochronę zasobów wodnych,
f. Programy rozwoju sieci transportu drogowego, kolejowego i lotniczego oraz sieci zasilania
energetycznego stawiają za cel poprawę dostępności do jednostek osadniczych, poprawę
obsługi użytkowników sieci komunikacyjnej i energetycznej oraz zmniejszenie uciążliwości
transportu dla mieszkańców i redukcję zagrożeń środowiska przyrodniczego,
g. Program zagospodarowania walorów turystycznych mający na celu poprawę stanu i
niedopuszczenie do degradacji walorów przyrodniczych i turystycznych obszaru oraz
wytworzenie atrakcyjnej oferty produktu turystycznego,
75
h. Program promocji i marketingu stawia sobie za cel promowanie i kultywowanie tradycji
tworzenia towarów markowych, propagowanie produktów obszaru ZPP oraz powołanie
instytucji odpowiedzialnej za wymienione działania.
Opracowany dokument zasygnalizował przyszłe kierunki działań w zakresie ochrony
przyrody, które znalazły swoje przełożenie na później powstające dokumenty.
V.2.b. Program rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich.
Dokument został przyjęty przez Sejmik Województwa Podlaskiego w dniu 20 sierpnia 2002 r.
Autorzy „Programu rozwoju rolnictwa...” proponują wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich ze
szczególnym uwzględnieniem problemów jawnego i ukrytego bezrobocia na wsi podlaskiej,
proponując m.in. rozwój infrastruktury otoczenia rolnictwa, zwłaszcza przetwórstwa rolnospożywczego, wspieranie zarówno rolnictwa ekologicznego, jak też intensywnego, ale także zalesianie
gruntów marginalnych i wdrażanie proekologicznych zasad gospodarowania. Idea programu zawarta
została w dwóch priorytetach:
Priorytet I
Rozwój infrastruktury obszarów wiejskich, zmierzający do stymulowania rozwoju otoczenia
rolnictwa i wzrostu zatrudnienia poza rolnictwem oraz do poprawy warunków cywilizacyjnych życia i
pracy ludności.
Priorytet II
Poprawa efektywności sektora rolno-spożywczego poprzez wsparcie restrukturyzacji
przetwórstwa i poprawę marketingu artykułów mięsnych i mleka oraz wspieranie zróżnicowania
systemów rolniczych dostosowanych do wymogów rynku żywnościowego i ochrony środowiska
naturalnego.
V.2.c. Strategia rozwoju województwa podlaskiego.
Strategia przyjęta przez sejmik województwa 28 sierpnia 2000 r. przewiduje trzy scenariusze
rozwoju województwa: zachowawczo-ostrzegawczy, umiarkowany i optymistyczny. Przyjęto, że
najbardziej realnym będzie scenariusz umiarkowany i na jego podstawie sformułowano szczegółowo
misję rozwoju województwa. Scenariusz ten zakłada stały wzrost gospodarczy w całym okresie
objętym strategią, a priorytety przewidują kierunki działań, których realizacja zmierzać będzie do
zachowania jakości środowiska naturalnego.
Priorytet 1 – podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej i turystycznej województwa – przewiduje
między innymi następujące kierunki działań:
1. W zakresie rozwoju systemu transportowego województwa:
• budowę i modernizację dróg krajowych i wojewódzkich zgodnie ze stosownymi programami,
zapewniającą prawidłowe funkcjonowanie międzynarodowego, krajowego i regionalnego
ruchu kołowego,
• rozbudowę i modernizację istniejących oraz budowę nowych miejsc obsługi podróżnych
(MOP), stosownie do potrzeb ruchu turystycznego i towarowego przy drogach krajowych
i wojewódzkich,
• modernizację linii i urządzeń kolejowych w dostosowaniu do międzynarodowych i krajowych
potrzeb przewozowych oraz wymogów ekonomiki,
• tworzenie warunków do poprawy obsługi ludności województwa podlaskiego w zakresie
komunikacji zbiorowej,
• tworzenie warunków do realizacji lotnisk,
2. W zakresie rozwoju systemów energetycznych:
• dostarczenie energii w normatywnym standardzie jakościowym stosownie do potrzeb
województwa,
• rozwój systemu gazowniczego województwa,
• rozwój systemów ciepłowniczych, zwłaszcza miast, stosownych do potrzeb rozwoju
zagospodarowania i standardów ochrony środowiska.
3. W zakresie rozwoju systemów zaopatrzenia w wodę, odprowadzania i oczyszczania ścieków
oraz usuwania i utylizacji odpadów stałych:
76
a. rozwój systemu zaopatrzenia w wodę ukierunkowanego na objęcie scentralizowanymi
systemami wszystkich mieszkańców jednostek osadniczych o zwartej przestrzennie
zabudowie,
b. rozwój systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków, ukierunkowany w szczególności na
zapewnienie współczesnych standardów cywilizacyjnych zamieszkiwania oraz eliminację
zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych, wymagać będzie wspierania:
• budowy oczyszczalni ścieków w miastach, wiejskich ośrodkach gminnych i wsiach nie
posiadających takich urządzeń,
• modernizacji istniejących oczyszczalni pod kątem zwiększenia ich sprawności, zwłaszcza
w redukcji związków biogennych,
• budowy sieci kanalizacji sanitarnej zwłaszcza w miejscowościach położonych
na obszarach ochrony prawnej i obszarach rozwoju gospodarczego,
c. rozwój systemów usuwania i utylizacji odpadów stałych ukierunkowany na ochronę
środowiska i gospodarcze wykorzystanie części odpadów wymagać będzie wspomagania:
• modernizacji istniejących i budowy nowych wysypisk dla potrzeb miast i gmin,
w szczególności na obszarach chronionych i rekreacyjnych,
• powszechnej selektywnej zbiórki odpadów,
• rozwiązania problemu unieszkodliwiania odpadów medycznych, utylizacji odpadów
pochodzenia zwierzęcego i likwidacji zagrożeń z istniejących składów odpadów
niebezpiecznych.
Priorytet 2 – wzmocnienie bazy ekonomicznej województwa – przewiduje między innymi
następujące kierunki działań:
1. W zakresie rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich:
• tworzenie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych do poprawy jakości
i struktury rolniczej przestrzeni produkcyjnej,
• wspieranie specjalizacji i intensyfikacji produkcji rolniczej, dostosowanej do potrzeb rynku
żywnościowego, przetwórstwa rolno-spożywczego i eksportu,
• stymulowanie rozwoju otoczenia rolnictwa i wzrostu zatrudnienia pozarolniczego
na wsi,
• wspomaganie przedsięwzięć zmierzających do poprawy warunków cywilizacyjnych życia i
pracy ludności rolniczej.
2. W zakresie rozwoju turystyki i lecznictwa uzdrowiskowego:
• koncentrację działań wspierających, w tym z udziałem środków pomocowych zewnętrznych,
na kompleksowym zagospodarowaniu turystycznym jednostek osadniczych, obszarów
i obiektów o najwyższych w województwie walorach przyrodniczych i kulturowych (np.
Białowieża, Kanał Augustowski, Tykocin, Wigry, Drohiczyn, Rajgród, Ciechanowiec,
Supraśl),
• tworzenie warunków lokalizacyjnych oraz preferencji finansowych, organizacyjnych
i prawnych sprzyjających pozyskiwaniu inwestorów do modernizacji i realizacji bazy
turystycznej w najatrakcyjniejszych do tego celu obszarach,
• wspieranie rozwoju agroturystyki.
Priorytet 4 - zrównoważone gospodarowanie przestrzenią województwa z zachowaniem
ważnych w skali krajowej i europejskiej walorów przyrodniczych i kulturowych, a także z ich
racjonalnym wykorzystaniem dla przyspieszonego rozwoju - przewiduje podjęcie następujących
działań w zakresie ochrony i kształtowania środowiska:
1. Tworzenie warunków prawnych do zachowania ciągłości przestrzennej i prawidłowego
funkcjonowania podstawowych elementów środowiska przyrodniczego poprzez:
• podniesienie statusu ochronnego Puszczy Białowieskiej, części Parku Krajobrazowego
Puszczy Knyszyńskiej, Obszarów Chronionego Krajobrazu – Doliny Bugu oraz Równiny
Kurpiowskiej i Doliny Dolnej Narwi,
• objęcie ochroną transgranicznych elementów systemu przyrodniczego województwa,
tj. Suwalsko-Wisztynieckiego i Augustowsko-Druskiennickiego,
77
•
objęcie ochroną prawną Niecki Michałowsko-Gródeckiej oraz niektórych dolin rzecznych
istotnych dla funkcjonowania systemu ekologicznego województwa,
• uwzględnianie zasad ochrony prawnej w planach zagospodarowania przestrzennego miast
i gmin.
2. Wzbogacenie systemu przyrodniczego województwa w szczególności poprzez:
• zalesiania gruntów marginalnych dla produkcji rolniczej zgodnie ze stosownymi programami
dla zwiększenia stopnia lesistości województwa,
• sukcesywne zwiększania ilości zieleni przeciwerozyjnej na terenach rolniczych,
• modernizację i budowę zbiorników wodnych wg programu rozwoju małej retencji
i racjonalnego ich wykorzystania.
3. Ochronę wód powierzchniowych i podziemnych w szczególności poprzez:
• objęcie ochroną prawną głównych zbiorników wód podziemnych pradolin rzek: Supraśli
(GZW-218), Biebrzy (GZW-217) oraz Sandru Kurpie (GZW-216) - ujęcie w planach
zagospodarowania przestrzennego,
• aktualizację porozumień międzynarodowych dotyczących gospodarki wodnej w zlewniach
transgranicznych (głównie rzek Narwi, Bugu i Świsłoczy),
• wspieranie rozwoju systemów kanalizacji sanitarnej i deszczowej oraz innych działań
zapobiegających zanieczyszczeniom i degradacji wód z priorytetem ochrony obszarów
zasobowych ujęć komunalnych oraz wód w obszarach cennych przyrodniczo i rekreacyjnych.
4. Ochronę powierzchni ziemi i powietrza oraz wykorzystanie surowców mineralnych
w szczególności poprzez:
• ochronę wartościowej rolniczej przestrzeni produkcyjnej przed nieuzasadnionym
przeznaczeniem na cele nierolnicze w planach zagospodarowania przestrzennego
i ekologizację technologii produkcji rolniczej z priorytetem obszarów chronionych,
• racjonalną eksploatację złóż surowców mineralnych i rekultywację wyrobisk oraz zachowanie
w dotychczasowym użytkowaniu rejonów perspektywicznej ich eksploatacji,
• wspieranie zwiększania udziału proekologicznych nośników energetycznych w źródłach
ciepła oraz wprowadzania na szerszą skalę technologii ograniczających emisję zanieczyszczeń
i zmniejszenie strat ciepła w budownictwie,
• rozwój stałego monitoringu urządzeń i obiektów zagrażających środowisku i przygotowanie
środków zapobiegających zagrożeniom,
• wspieranie rozwoju nowoczesnego systemu przetwarzania i utylizacji odpadów stałych
z priorytetem w obszarach chronionych.
5. Ochronę ludzi i środowiska przed hałasem, wibracjami i elektromagnetycznym
promieniowaniem niejonizującym poprzez:
• stosowne rozwiązania planistyczne i projektowe głównych urządzeń komunikacyjnych,
energetycznych i telekomunikacyjnych województwa,
• zastosowanie urządzeń technicznych eliminujących i ograniczających uciążliwości.
6. Ochronę przed nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiska w szczególności poprzez :
• system monitoringu obiektów i urządzeń mogących spowodować nadzwyczajne zagrożenia
środowiska,
• planowanie i przygotowywanie środków przeciwdziałania tym zagrożeniom.
7. Sporządzanie opracowań studialnych zagospodarowania przestrzennego dla
wyodrębniających się obszarów województwa takich, jak np.:
• metropolitalny m. Białegostoku,
• obszar funkcjonalny Puszczy Białowieskiej
• „Przyrodnicza Perła Polski Biebrza – Wigry”
• turystyczny doliny rz. Bugu,
• turystyczny doliny górnej Narwi,
• szczególnej aktywności lub recesji gospodarczej.
78
Priorytet 5 – Rozwój międzynarodowych kontaktów regionalnych i wymiany, w tym współpracy
przygranicznej i transgranicznej województwa z regionami Białorusi i Litwy oraz
międzynarodowa promocja regionu – przewiduje między innymi kierunek działań:
•
rozwój współpracy międzynarodowej w dziedzinie ochrony transgranicznych walorów
środowiska przyrodniczego.
Zapisy zawarte w tych dokumentach określiły ramy polityki ochrony środowiska
przyrodniczego na terenie gminy Choroszcz.
79
VI. Misja i cele programu.
Sformułowana misja programu ochrony środowiska przyrodniczego gminy Choroszcz i cele
tego programu stanowią wytyczne do podejmowanych działań na terenie gminy zmierzających do
ochrony środowiska naturalnego. Fundamentalną zasadą, która przyświeca opracowaniu tego
dokumentu jest zasada zachowania środowiska w stanie jak najbardziej zbliżonym do stanu
pierwotnego.
VI.1 Misja programu.
Sformułowana misja rozwoju gminy wychodzi naprzeciw wyzwaniom niesionym przez
teraźniejszość i nadchodzącą przyszłość. W dążeniu do realizacji sformułowanej misji i celów
programu podejmie się działania zmierzające do zachowania środowiska przyrodniczego w jak
najbardziej zbliżonym stanie do stanu pierwotnego.
CZYSTE ŚRODOWISKO NATURALNE CELEM ROZWOJU
GOSPODARCZEGO I DZIAŁAŃ MIESZKAŃCÓW
MIASTA I GMINY CHOROSZCZ.
VI.2 Cele programu.
W celu realizacji misji rozwoju przyjęto 8 celów strategicznych. Nawiązują one do celów
przyjętych w „Powiatowym Programie Ochrony Środowiska”, „Programie ochrony środowiska
województwa podlaskiego na lata 2003-2006” oraz zawartych w „Nowej polityce ekologicznej
państwa” i „Narodowej Strategii ochrony środowiska na lata 2000-2006”. W ten sposób określone
cele nawiązują do idei ochrony środowiska przyrodniczego i tworzenia warunków życia i rozwoju
gospodarczego opartego o zasadę zrównoważonego rozwoju.
A Zachowanie oraz odtwarzanie bogactwa przyrodniczego i walorów krajobrazowych.
B Ochrona zasobów wód i poprawa ich jakości, racjonalne użytkowanie kopalin, gleb i
powierzchni ziemi.
C Zapobieganie zanieczyszczeniu powierzchni ziemi, poprawa stanu czystości.
D Poprawa jakości powietrza atmosferycznego i klimatu akustycznego.
E Zmniejszenie dyskomfortu pracy i zamieszkiwania na terenach zurbanizowanych.
F Ograniczanie ryzyka wystąpienia poważnych awarii oraz sprawne usuwanie ich skutków.
G Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz wiedzy o stanie środowiska
przyrodniczego i zasadach racjonalnego wykorzystania jego zasobów.
H Rozwój świadomości ekologicznej oraz innowacyjności, transfer i wdrażanie
nowoczesnych, proekologicznych technologii.
Wymienione cele realizowane będą poprzez działania o charakterze inwestycyjnym i
nieinwestycyjnym, prowadzące do eliminacji lub ograniczenia natężenia oddziaływania czynników
zagrażających zasobom środowiska naturalnego oraz do odtwarzania użytkowanych zasobów. Należą
do nich:
1) monitorowanie stanu środowiska oraz istniejących i potencjalnych zagrożeń,
80
2) racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych; zmniejszanie materiałochłonności,
wodochłonności i energochłonności produkcji oraz zmniejszanie poboru wody
na cele komunalne,
3) zmniejszanie ilości wytwarzanych ścieków, odpadów stałych oraz pyłów i gazów,
4) unieszkodliwianie czynników zagrożenia dla środowiska,
5) aktywna ochrona przyrody i krajobrazu,
6) mobilizowanie społeczeństwa do podejmowania działań proekologicznych
Wymienione działania w zależności od sytuacji w gminie mogą być wzbogacane o inne
działania, które będą przeciwdziałać nowo pojawiającym się zagrożeniom dla środowiska naturalnego.
81
VII. Finanse.
Wielkość dochodów osiąganych przez gminę Choroszcz oraz związane z nimi wydatki, w tym
wydatki inwestycyjne ogólne i na ochronę środowiska warunkują możliwości rozwoju. Na wielkość
wydatków istotny wpływ mają realizowane inwestycje współfinansowane ze środków zewnętrznych.
VII.1 Dochody i wydatki.
Zasoby będące w dyspozycji gminy decydują o sile i zakresie samorządności. Najważniejszym
zasobem będącym w dyspozycji gmin są środki finansowe, które zgodnie z obiegowym powiedzeniem
„rządzi ten, kto ma pieniądze” potwierdzają wagę tego zasobu w realizowanych działaniach i
warunkują pozycję samorządu w systemie administracji publicznej. Kompetencje organu samorządu
terytorialnego w zakresie kształtowania dochodów są jednym z najważniejszych mierników
samodzielności.
Kształt i charakter rozwiązań prawnych determinuje pozycję samorządu terytorialnego w
relacji z władzami centralnymi. Regulacje te wpływają na układ dochodów i wydatków jednostek
samorządu terytorialnego. Jednostki samorządu terytorialnego wykonują zróżnicowane pod względem
stopnia kompetencji i obligatoryjności zadania. Dlatego też powinien być dostosowany do nich system
dochodów, z uwzględnieniem uprawnień władz samorządowych do ich kształtowania. Wzajemne
dopasowanie systemu dochodów i wydatków pozwala na pełną i racjonalną realizację zadań oraz na
lepsze zaspokojenie potrzeb społeczności lokalnych.
Źródła dochodów oraz struktura tych dochodów mają istotne znaczenie dla gospodarki i
polityki finansowej jednostek samorządu terytorialnego. Posiadanie dochodów własnych, pewnych i
wyraźnie określonych co do kryteriów ich poboru zwiększa stopień samodzielności władz
samorządowych. Ważny jest również poziom perturbacji w realizacji tych dochodów. Znaczny
natomiast udział dochodów transferowych (dotacje, subwencje), opartych w dużej mierze na
uznaniowości i ich redystrybucja przez centrum ogranicza samodzielność finansową jednostek
samorządu terytorialnego.
System dochodów jednostek samorządu terytorialnego w Polsce ma charakter mieszany.
Gminy, powiaty, województwa samorządowe dysponują bowiem dochodami własnymi, a te
wspierane są dochodami transferowymi występującymi w formie dotacji i subwencji (redystrybucja
pionowa) oraz wpływami z tytułu udziałów jednostek samorządu terytorialnego we wpływach
stanowiących dochód budżetu państwa. Ponadto władze samorządowe mogą korzystać z dochodów
zwrotnych (pożyczki, kredyty, obligacje - posiadanie przez samorząd terytorialny osobowości
prawnej uprawnia do zaciągania zobowiązań w sferze dochodów zwrotnych). Ponadto można
wyróżnić jeszcze dochody o charakterze uzupełniającym i nieperiodycznym (np. darowizny,
spadki, zapisy, kary, grzywny).
Dochody i wydatki jednostek samorządu terytorialnego są dochodami i wydatkami sektora
finansów publicznych. Dlatego też tradycyjny ich podział (podobnie jak dochodów państwowych)
wyróżnia dochody bezzwrotne i dochody zwrotne. Do pierwszej grupy należy zaliczyć wpływy z
podatków, opłat, subwencji i dotacji, natomiast do drugiej zalicza się dochody w formie zaciągniętych
pożyczek, kredytów oraz wyemitowanych obligacji. Można również wyodrębnić dochody
nieodpłatne (np. podatki, darowizny, spadki, zapisy) i odpłatne (np. opłaty, wpływy z pożyczek,
kredytów, obligacji). Ponadto, można je także podzielić na przymusowe (np. podatki, opłaty, kary,
grzywny) i dobrowolne (np. spadki, zapisy, darowizny) oraz na zasadnicze (np. podatki, opłaty,
subwencje, dotacje, udziały we wpływach z podatków centralnych) i uboczne (kary, grzywny, spadki,
zapisy, darowizny
Ponadto w dokonanych analizach można wskazać na dochody jednostek samorządu
terytorialnego pochodzące z dochodów podatkowych:
• podatki lokalne (stanowiące dochód gminy), których elementy konstrukcyjne mogą być
kształtowane przez władze gminy, tj. podatki: od nieruchomości, od środków transportowych i
od posiadania psów,
• podatki w całości pobierane przez gminy, przy których rady gmin nie kształtują ich stawek
oraz nie mają prawa wprowadzania generalnych zwolnień, czy przyznawania ulg w podatku
rolnym, leśnym, od spadków i darowizn, podatki dochodowe opłacane na zasadzie
uproszczonej, tj. w formie karty podatkowej,
82
•
dochody z udziałów w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa, tj. w podatku
dochodowym od osób fizycznych (udziały gmin, powiatów, województw samorządowych) i w
podatku dochodowym od osób prawnych (udziały gmin i województw samorządowych).
• dochody z samoopodatkowania się mieszkańców gminy w drodze referendum,
oraz z dochodów niepodatkowych:
• subwencje ogólne (podzielone na części),
• dotacje celowe z budżetu państwa i funduszy celowych,
• dochody z majątku (wpływy ze sprzedaży, dzierżawy i najmu składników majątku
jednostki samorządu terytorialnego, z użytkowania wieczystego, dochody z tytułu
posiadanych akcji i udziałów w spółkach prawa handlowego itd.),
• dochody z opłat: skarbowej, targowej, miejscowej, administracyjnej, eksploatacyjnej,
za usługi świadczone przez: spółki komunalne, zakłady budżetowe, jednostki
budżetowe i inne jednostki organizacyjne,
• kredyty, pożyczki, obligacje,
• zapisy, darowizny, spadki,
• kary i grzywny.
Z punktu widzenia usytuowania źródeł dochodów można je podzielić na wewnętrzne (np.
podatki i opłaty z terenu jednostki samorządu terytorialnego) i zewnętrzne, czyli subwencje, dotacje,
kredyty, pożyczki, obligacje.
Należy również wskazać na klasyfikację dochodów jako dochodów własnych i pozostałych
dochodów. Kryterium ich podziału jest posiadanie tzw. władztwa podatkowego oraz posiadanie praw
do własności określonych źródeł dochodów.
Według kryterium podmiotowego oraz miejsca wpływu dochodów można wyróżnić dochody
budżetowe gmin, powiatów, województw oraz dochody innych jednostek komunalnych, gminnych,
powiatowych, wojewódzkich, posiadających osobowość prawną i własny majątek.
Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo do czerpania korzyści z tytułu posiadania
majątku, którym sprawnie zarządzają. Majątek ten stanowi mienie komunalne i składają się na niego:
• obiekty i urządzenia infrastruktury technicznej, np. urządzenia wodnokanalizacyjne,
komunikacji miejskiej, lokalne elektrownie oraz grunty,
• obiekty i urządzenia infrastruktury społecznej, np. przedszkola, szkoły, szpitale, domy kultury
oraz związane z nimi grunty,
• grunty przeznaczone na cele publiczne, np. pod budownictwo, drogi, parki, ogródki,
• majątek będący we władaniu spółek – samorządowych - (spółek z całkowitym lub
większościowym udziałem gmin, powiatów, województw),
• wody, lasy, zasoby surowcowe związane bezpośrednio z realizacją zadań,
• pozostałe budynki mieszkalne i użytkowe.
Do dochodów majątkowych i pozostałych dochodów własnych samorządu terytorialnego
można zaliczyć:
• wpływy z najmu i dzierżawy lokalu, budynku, gruntu lub innych rzeczy bądź praw będących
własnością gminy, powiatu, województwa,
• opłaty z tytułu oddania gruntu w użytkowanie wieczyste na rzecz osób fizycznych lub osób
prawnych albo w zarząd na rzecz jednostek organizacyjnych nie mających osobowości
prawnej,
• opłaty adiacenckie pobierane od właścicieli gruntów zobowiązanych do wnoszenia udziału w
kosztach budowy urządzeń komunalnych, energetycznych i gazowych, odpowiednio do
wzrostu wartości nieruchomości w wyniku wybudowania na nich tych urządzeń; opłata
adiacencka dotyczy także osób, które otrzymały wydzielone działki budowlane w wyniku
odpowiedniego postępowania prowadzonego przez gminę związanego ze scalaniem i
podziałem nieruchomości,
• opłaty za niezabudowanie lub niezagospodarowanie gruntów w określonym czasie,
• opłaty za korzystanie z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej z zakresu: ochrony
środowiska, dróg, mostów, placów i organizacji ruchu, wodociągów i zaopatrzenia w wodę,
kanalizacji i oczyszczania ścieków, utrzymania czystości oraz urządzeń sanitarnych i
utylizacji odpadów, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną, lokalnego transportu
83
zbiorowego, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, komunalnego budownictwa
mieszkaniowego, oświaty, kultury, kultury fizycznej, zieleni komunalnej, porządku
publicznego i ochrony przeciwpożarowej,
• wpływy ze sprzedaży nieruchomości stanowiących własność gminy, powiatu, województwa,
• dywidendy od przedsiębiorstw komunalnych (od 1 lipca 1997 r. jednoosobowe spółki gminy)
i wpłaty z zysku, do których mają zastosowanie przepisy o przedsiębiorstwach państwowych,
• dochody związane z przepisami o prywatyzacji przedsiębiorstw komunalnych: ze sprzedaży
przedsiębiorstwa, ze sprzedaży lub innego udostępnienia akcji prywatyzowanych
przedsiębiorstw, z oddania do odpłatnego korzystania przedsiębiorstwa lub jego części
odpowiednio utworzonej spółce i inne dochody związane z procesami prywatyzacji
przedsiębiorstw,
• dochody z odsetek od środków gromadzonych przez gminę, powiat, województwo na
rachunkach bankowych,
• dochody z odsetek od pożyczek udzielonych przez gminy, powiaty, województwa,
• opłaty planistyczne z tytułu wzrostu wartości nieruchomości przeznaczonych w planie
zagospodarowania przestrzennego na cele nie związane z produkcją rolną w wypadku ich
sprzedaży,
• dochody z dywidend z tytułu posiadanych akcji w spółkach akcyjnych oraz zyski z tytułu
posiadanych udziałów w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, a także nadwyżki
finansowe wpłacane przez gminne, powiatowe, wojewódzkie zakłady budżetowe,
• dochody z tytułu sprzedaży akcji i udziałów w spółkach prawa handlowego.
Sprzedaż majątku samorządu terytorialnego, ze względu na jednorazowość zasilenia budżetu
samorządowego, traktowana jest jako źródło dochodów nadzwyczajnych. Jednostki samorządu
terytorialnego nie powinny więc wyzbywać się swojego majątku jedynie w celu pozyskania środków
(np. na finansowanie bieżących wydatków lub pokrywanie niedoborów budżetowych), gdyż nie jest to
narzędziem realizacji celów polityki.
Sposób zasilania budżetów samorządu terytorialnego ma formę dotacji celowych oraz dotacji
ogólnych - subwencje. Subwencje ogólne występują w budżetach jednostek samorządu terytorialnego
obok dotacji celowych. Są one przeznaczone na finansowanie zadań własnych, natomiast dotacje
celowe służą finansowaniu zadań własnych i zadań zleconych z zakresu administracji rządowej.
Dotacje i subwencje są formą dofinansowania z budżetu państwa zadań wykonywanych przez
samorząd terytorialny.
Dochody gminy Choroszcz w 2002 roku wyniosły 13 108 670 zł, co w przeliczeniu na 1
mieszkańca dało kwotę 1 043,85 zł. W porównaniu do 2001 roku uległy one zmniejszeniu do kwoty
13 609 461 zł, co stanowi spadek o 3,7%. Dla porównania, w analogicznym okresie, dochody w skali
województwa zmniejszyły się o 7%.
Wydatki w 2002 roku wyniosły 13 089 553 zł, co oznacza spadek o 2,3% w porównaniu do
roku poprzedniego w przeliczeniu na 1 mieszkańca i stanowiły one kwotę 1 042,33 zł. Wydatki w
2001 roku wyniosły 13 396 690 zł.
Budżet gminy w latach 2001 - 2002 cechował się większymi dochodami niż wydatkami.
Nadwyżka w roku 2001 wyniosła 1,56% a w 2002 roku 0,15%.
84
Tabela 47 Dochody i wydatki budżetu gminy w latach 2001 -2002.
Saldo
Dynamika
Na 1 osobę
dochodów i
Dochody
Wydatki
Dochody Wydatki Dochody Wydatki
wydatków
Gmina Choroszcz
2001
13609461
13396690
212771
1099,04
1081,86
2002
13108670
13089553
19117 96,32% 97,71% 1043,85
1042,33
Powiat białostocki
2001
168375289
170069385
-1694096
1203,94
1216,05
2002
180556634
179222128
1334506 107,23% 105,38% 1304,91
1295,27
Województwo podlaskie
2001
1747575927
1802504786
-54928859
1432,58
1477,61
2002
1793483513
1826936678
-33453165 102,63% 101,36% 1485,04
1512,74
Źródło: Dane US w Białymstoku. W obliczeniach nie uwzględniono budżetów miast będących powiatami
grodzkimi.
Wielkość
Rok
Analizując strukturę wydatków budżetu gminy można stwierdzić, że największą pozycję
stanowią wydatki bieżąc, które w 2002 roku wyniosły 59,6%. W strukturze wydatków bieżących
wynagrodzenia stanowiły w 2002 roku 32,9%. Wydatki inwestycyjne w 2002 roku stanowiły 17,3%
ogółu wydatków i w porównaniu do roku 2001 (23,9%) nastąpił ich spadek o 6,5%. Wydatki
inwestycyjne na jednego mieszkańca w 2002 roku wyniosły 180,8 zł i były wyższe od średnich
wydatków (258,1 zł) inwestycyjnych z roku 2001.
Tabela 48 Struktura wydatków budżetów gmin w latach 2000-2002 (w tys. zł).
Rok
Ogółem
świadczenia
na rzecz osób
fizycznych
2000
12105,3
2001
13396,7
2002
13089,6
Źródło: Dane US w Białymstoku.
W tym
wydatki bieżące
w tym
razem
wynagrodzenia
w tysiącach złotych
Gmina Choroszcz
1762,8
7605,0
4126,1
2055,4
4250,1
4152,6
2061,6
7788,4
4317,8
zakup
materiałów i
usług
2347,0
1941,3
2312,6
inwestycje
1828,4
3196,5
2270,5
VII.2 Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska.
Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska w skali gminy Choroszcz stanowiły w 2002
roku 4,5% ogółu wydatków, w tym w grupie wydatków inwestycyjnych wyniosły 25,8%. W 2001
roku wydatki te stanowiły 6,6% ogółu wydatków i 27,8% wydatków inwestycyjnych. W 2002 roku
100% wydatków ekologicznych gminy zostało przeznaczonych na ochronę wód. Gmina w tym roku
nie przeznaczyła żadnych środków na wydatki związane z ochroną powietrza atmosferycznego i
klimatu oraz na ochronę powierzchni ziemi.
Dla porównania, w województwie podlaskim, nakłady na ochronę środowiska w 2002 roku
wynosiły 5,1%, a w 2001 roku 6,5% ogółu wydatków. W skali powiatu białostockiego wydatki te w
2002 roku stanowiły 11,1% ogółu wydatków, a w 2001 roku 21,4% wydatków.
W tabelach zamieszczonych poniżej przedstawiono informacje o kierunkach inwestowania na
terenie gminy Choroszcz, powiatu białostockiego i województwa podlaskiego.
85
Tabela 49 Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska według kierunków inwestowania – ochrona
powietrza atmosferycznego i klimatu.
Ochrona powietrza atmosferycznego i klimatu
w tym
nowe techniki i technologie
redukcja zanieczyszczeń
spalania paliw
Ogółem
razem
Wyszczególnienie
razem
w tym
razem
w tym
modernizacja
pyłowych
kotłowni i
ciepłowni
Województwo
2000
126413,5
29440,5
16922,9
15622,3
92,73,7
6492,3
2001
118046,7
33869,3
25361,6
24026,0
4477,5
1966,4
2002
92635,9
13207,4
11826,1
9660,8
994,4
miasto
58247,8
10965,9
9957,5
8594,5
994,4
wieś
34388,3
2241,5
1868,6
1088,3
Powiat białostocki
2000
15495,1
2461,4
2461,4
1870,7
2001
36357,4
21650,5
21410,1
20653,2
2002
19956,3
8052,3
7666,4
6953,1
miasto
10252,3
6663,1
6649,1
6649,1
wieś
9704,0
1390,2
1017,3
304,0
Gmina Choroszcz
2000
470,3
2001
887,8
2002
586,0
miasto
460,0
wieś
126,0
Źródło: Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim w 2001 r., Urząd Statystyczny w
Tabela 50 Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska według kierunków inwestowania – ochrona wód.
Wyszczególnienie
2000
2001
2002
Ogółem
miasto
wieś
126413,5
118046,7
92635,9
58247,8
34388,3
miasto
wieś
15495,1
36357,4
19956,3
10252,3
9704,0
miasto
470,3
887,8
586,0
460,0
2000
2001
2002
2000
2001
2002
Ochrona wód
w tym
oczyszczanie ścieków
kanalizacja odprowadzająca
razem
razem
w tym
ścieki
wody
komunalne
opadowe
Województwo
73636,5
28432,8
22151,5
31029,3
10671,5
63996,1
17452,3
11151,4
24954,4
8825,2
74203,9
24923,8
21572,7
25429,8
5806,3
44217,0
9797,6
9138,8
11093,5
5281,9
29986,9
15126,2
12433,9
14336,3
524,4
Powiat białostocki
12766,7
3961,9
3961,9
7039,4
1765,4
11167,3
10142,7
958,5
11078,9
120,0
120,0
10541,9
417,0
3456,2
3411,3
44,9
7622,7
120,0
120,0
7130,6
372,1
Gmina Choroszcz
470,3
359,5
110,8
696,4
683,4
13,0
586,0
582,0
4,0
460,0
460,0
-
86
Ochrona wód
w tym
Ogółem
oczyszczanie ścieków
kanalizacja odprowadzająca
razem
Wyszczególnienie
razem
w tym
ścieki
wody
komunalne
opadowe
wieś
126,0
126,0
122,0
4,0
Tabela 51 Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska według kierunków inwestowania – ochrona
powierzchni ziemi.
Ochrona powierzchni ziemi
Ochrona
gleby i
w tym
wód
unieszkodliwianie i usuwanie
zbieranie unieszkodli
Wyszczegól
odpadów innych niż niebezpieczne podziem
odpadów
wianie i
Ogółem
nych
nienie
razem
i ich
usuwanie
w tym
razem
transport odpadów
składowanie kompost
niebezpie
odpadów
owanie
cznych
komunalnych
Województwo
2000
126413,5 22984,8
216,0
18,2 21488,3
2820,2 17500,4
214,4
2001
118046,7 19202,1
1233,9
1858,9 16004,3
2352,8 10606,4
540,0
2002
92635,9
4859,9
1172,8
1673,2
1955,4
1831,4
86,0
205,3
miasto
58247,8
2830,2
994,0
1673,2
163,0
39,0
86,0
81,0
wieś
34388,3
2029,7
178,8
1792,4
1792,4
124,3
Powiat białostocki
2000
15495,1
267,0
267,0
267,0
2001
36357,4
2336,2
211,2
2125,0
608,9
2002
19956,3
824,1
94,0
730,1
730,1
miasto
10252,3
133,0
94,0
39,0
39,0
wieś
9704,0
691,1
691,1
691,1
Gmina Choroszcz
2000
470,3
2001
887,8
2002
586,0
miasto
460,0
wieś
126,0
87
Pozosta
ła działal
ność
związana
z
ochroną
środowis
ka
137,3
439,2
159,4
153,5
5,9
203,4
191,4
-
Tabela 52 Nakłady inwestycyjne na gospodarkę wodną według kierunków inwestowania.
Zbiorniki
Regulacja i
Budowa i
Ujęcia i
wody
zabudowa
doprowadzenia modernizacja
Ogółem
rzek i
wody
stacji
Wyszczególnienie
potoków
uzdatniania
wody
Województwo
2000
36820,6
22587,9
9326,3
3374,5
1531,9
2001
36067,1
21510,8
10751,2
1503,6
2301,5
2002
21819,9
15894,4
2450,9
1545,2
1929,4
miasto
2389,3
1613,9
576,1
196,9
2,4
wieś
19430,6
14280,5
1874,6
1348,3
1927,0
Powiat białostocki
2000
4564,5
1476,5
2177,8
910,2
2001
2131,5
2045,5
31,5
54,5
2002
2958,0
1451,1
1418,8
43,1
45,0
miasto
120,6
91,5
29,1
wieś
2837,4
1359,6
1418,8
14,0
45,0
Gmina Choroszcz
2000
375,6
375,6
2001
31,4
31,4
2002
64,0
64,0
miasto
4,0
4,0
wieś
60,0
60,0
88
VIII Zamierzenia inwestycyjne.
W rozdziale tym dokonano zestawienia zadań inwestycyjnych związanych z ochroną
środowiska realizowanych na terenie gminy Choroszcz. Zadania te będą realizowane przez gminę
samodzielnie lub przez podmioty, które działają na terenie gminy.
Uzupełnieniem tych zadań są zadania przewidziane do realizacji zawarte w „Programie
ochrony środowiska województwa podlaskiego na lata 2003-2006”
VIII.1 Zadania realizacyjne w ramach celów.
Przedstawione zadania w tej części programu nawiązują do zadań zawartych w programie
wojewódzkim i powiatu białostockiego i są powtórzeniem ich zapisów dopasowanym do celów
przyjętych w programie gminy Choroszcz.
VIII.1.a. Cele i zadania w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu
Cel nadrzędny:
Zachowanie oraz odtwarzanie bogactwa przyrodniczego i walorów krajobrazowych.
realizowany poprzez:
• utrzymanie NPN i powołanie nowych lasów ochronnych i obiektów prawnie
chronionej przyrody i krajobrazu, w tym sieci obszarów Natura 2000,
• zachowanie i wzbogacanie (Rogowo) istniejących oraz odtwarzanie zanikłych
elementów różnorodności biologicznej, w tym renaturalizacja cennych ekosystemów i
siedlisk,
• usuwanie lub ograniczanie aktualnych i potencjalnych zagrożeń dla zachowania
różnorodności biologicznej,
Zadania:
1. Rozwój systemu obszarów chronionych:
a) opracowanie regionalnego, docelowego projektu Sieci Obszarów Chronionych, w tym
uszczegółowienie propozycji sieci obszarów Natura 2000 i łączących je korytarzy
ekologicznych,
b) uzupełnienie planów ochrony z uwzględnieniem zasad związanych z planowanym
utworzeniem sieci obszarów Natura 2000,
2. Ochrona i renaturalizacja siedlisk:
c) wprowadzenie do planu zagospodarowania przestrzennego zapisów określających
sposoby użytkowania cennych elementów przyrodniczych i krajobrazowych (w
szczególności torfowisk, drobnych zbiorników wodnych, tarasów zalewowych, stref
brzegowych); wyznaczenie stref ochronnych,
d) inwentaryzacja zdegradowanych ekosystemów wodno-błotnych oraz opracowanie
programów ich renaturalizacji,
e) opracowanie i realizacja programu wprowadzania zadrzewień i zakrzaczeń
śródpolnych oraz zaktualizowanego programu zwiększania lesistości kraju,
f) zalesianie gruntów o znaczeniu marginalnym dla produkcji rolniczej,
g) tworzenie nowych obszarów zieleni i zadrzewień na terenach zabudowanych,
h) wspieranie zachowania tradycyjnych praktyk gospodarczych na terenach cennych
przyrodniczo; wspieranie rolnictwa ekologicznego,
3. Ochrona gatunków:
i) ochrona gatunków zagrożonych wyginięciem oraz realizacja programu ochrony tych
gatunków,
j) realizacja programu ochrony rodzimych ras i odmian zwierząt gospodarskich oraz
lokalnych odmian roślin uprawnych,
89
VIII.1.b. Cele i zadania w zakresie wód, kopalin, gleb i powierzchni ziemi
Cel nadrzędny:
Ochrona zasobów wód i poprawa ich jakości, racjonalne użytkowanie kopalin,
gleb i powierzchni ziemi.
•
•
•
•
•
•
•
eliminację czynników zagrożenia dla jakości wód podziemnych,
restrukturyzację poboru wód dla celów użytkowych,
racjonalne użytkowanie gleb, zasobów kopalin i rekultywację terenów poeksploatacyjnych,
zapobieganie zmniejszaniu się zasobów wód powierzchniowych,
zwiększenie retencji wód,
stałe ograniczanie zanieczyszczeń wód powierzchniowych,
przywracanie jakości wód do stanu wynikającego z ich funkcji ekologicznych oraz sposobów
użytkowania.
Zadania:
1. Wody podziemne:
a) doskonalenie nadzoru nad przestrzeganiem ustaleń zawartych w decyzjach
dotyczących stref ochronnych wokół ujęć wody,
b) dokonanie inwentaryzacji oraz likwidacja nieczynnych i nie nadających się do
eksploatacji studni wierconych i kopanych,
c) restrukturyzacja poboru wody dla celów użytkowych, w taki sposób, aby zasoby wód
podziemnych były użytkowane wyłącznie dla potrzeb ludności, jako woda do picia i
surowiec dla przemysłu spożywczego,
d) modernizacja technologii uzdatniania wody do picia,
e) wspieranie działań mających na celu zmniejszenie zużycia wody w gospodarce,
f) umieszczenie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego granic
obszarów udokumentowanych i potencjalnych złóż kopalin,
g) kompleksowa rekultywacja starych składowisk i terenów poprzemysłowych.
2. Ochrona zasobów wodnych:
h) opracowanie programu zwiększenia retencji wód oraz racjonalizacji gospodarowania
spływami wód opadowych,
i) zapewnienie ochrony naturalnych zbiorników retencyjnych, takich jak tereny
podmokłe i nieuregulowane cieki wodne poprzez wprowadzenie odpowiednich
zapisów do planów,
j) wspomaganie działań prowadzących do zmniejszenia wodochłonności produkcji
przemysłowej oraz wprowadzania zamkniętych obiegów wody,
3. Ograniczanie zanieczyszczeń wód:
k) opracowanie programu optymalizacji wykorzystania oczyszczalni ścieków z
uwzględnieniem programu rozwoju sieci kanalizacji sanitarnej,
l) budowa urządzeń oczyszczających wody deszczowe wprowadzanych siecią
kanalizacyjną do odbiorników,
m) budowa oczyszczalni ścieków w zakładach przemysłu spożywczego oraz
podczyszczalni i oczyszczalni ścieków w innych zakładach przemysłowych,
n) wyposażanie gospodarstw wiejskich w zabudowie rozproszonej w indywidualne
systemy asenizacyjne – przydomowe oczyszczalnie ścieków,
o) realizacja inwestycji ograniczających zanieczyszczenia azotowe pochodzące z
rolnictwa (głównie budowa płyt gnojowych i zbiorników na gnojowicę),
90
p) stała modernizacja i usprawnianie funkcjonowania oczyszczalni ścieków poprzez
wprowadzanie najlepszych dostępnych technik,
4. Poprawa jakości wód:
q) podejmowanie działań ograniczających odprowadzanie ścieków nie oczyszczonych do
środowiska.
VIII.1.c. Cele i zadania w zakresie gospodarki odpadami.
Cel nadrzędny:
Zapobieganie zanieczyszczeniu powierzchni ziemi, poprawa stanu czystości.
•
•
•
zmniejszanie ilości produkowanych odpadów,
odzysk surowców wtórnych oraz odpadów organicznych w celu ich dalszego wykorzystania,
właściwe składowanie i unieszkodliwianie odpadów.
Rozwinięcie zadań znajduje się w „Gminnym Planie Gospodarki Odpadami”
VIII.1.d. Cele i zadania w zakresie ochrony powietrza.
Cel nadrzędny:
Poprawa jakości powietrza atmosferycznego i klimatu akustycznego.
•
•
•
utrzymanie trendu zmniejszania zużycia energii na potrzeby produkcyjne i bytowe ludności,
ograniczanie emisji „u źródła” w energetyce,
ograniczanie zanieczyszczeń komunikacyjnych powietrza.
Zadania:
1. Zmniejszanie energochłonności produkcji oraz zużycia energii na potrzeby bytowe:
a) ograniczanie zużycia energii cieplnej poprzez termomodernizację budynków, montaż
liczników ciepła i zaworów termostatycznych,
b) zmniejszanie energochłonności produkcji, wprowadzanie nowych energooszczędnych
procesów technologicznych wykorzystujących najlepsze dostępne technologie,
2. Ograniczanie emisji „u źródła”:
c) wspieranie działań zwiększania udziału stosowanych paliw gazowych, ciekłych,
wykorzystania biomasy oraz innych odnawialnych źródeł energii,
d) modernizacja lub wymiana istniejących źródeł ciepła opalanych paliwem stałym na
nowoczesne kotły opalane paliwem gazowym, płynnym lub biomasą wyposażone w
automatyczną regulację procesów spalania podnoszącą wydajność cieplną źródła,
e) realizacja inwestycji związanych w wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii,
f) budowa nowych i modernizacja istniejących instalacji oczyszczających gazy odlotowe
wprowadzane do atmosfery, a w szczególności mających na celu poprawę
skuteczności usuwania cząstek o średnicy ziarna poniżej 10 µm,
g) racjonalizacja wykorzystania i modernizacja istniejących, scentralizowanych
systemów grzewczych (modernizacja lub rozbudowa ciepłociągów i węzłów
cieplnych z zastosowaniem najnowszych technologii i rozwiązań technicznych),
h) likwidacja tzw. „niskiej emisji” ze źródeł opalanych paliwem stałym poprzez
rozbudowę istniejących sieci ciepłowniczych i gazowych oraz wykorzystanie biomasy
i innych źródeł energii odnawialnej,
91
3. Ograniczanie zanieczyszczeń komunikacyjnych powietrza:
i) ograniczenie emisji spalin ze źródeł mobilnych poprzez: poprawę płynności ruchu
drogowego i jego bezpieczeństwa,
j) opracowanie i wdrożenie planu ograniczania emisji spalin oraz wtórnej emisji pyłu
spowodowanej motoryzacją poprzez poprawę stanu dróg, modernizację trasy nr 19,
rozbudowę systemów parkingowych oraz zagospodarowanie zielenią otoczenia dróg,
VIII.1.e. Cele i zadania w zakresie ochrony przed hałasem i promieniowaniem.
Cel nadrzędny:
Zmniejszenie dyskomfortu pracy i zamieszkiwania na terenach zurbanizowanych.
•
•
zmniejszanie i eliminowanie źródeł emisji czynników szkodliwych,
zmniejszanie natężenia oddziaływania czynników szkodliwych w miejscu pracy
i zamieszkania.
a) sporządzenie map akustycznych i programów ochrony przed hałasem obszarów
położonych wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych,
b) eliminowanie z eksploatacji środków transportu, maszyn i urządzeń nie
odpowiadających standardom UE,
c) budowa ekranów dźwiękochłonnych w miejscach nasilonej emisji hałasu,
VIII.1.f. Cele i zadania w zakresie ograniczania ryzyka wystąpienia poważnych awarii.
Cel nadrzędny:
Ograniczanie ryzyka wystąpienia poważnych awarii oraz sprawne usuwanie ich
skutków.
•
•
eliminowanie źródeł i ograniczanie ryzyka wystąpienia poważnych awarii oraz zmniejszanie
ich skutków,
doskonalenie istniejącego systemu ratowniczego na wypadek zaistnienia awarii i klęsk
żywiołowych.
Zadania:
a) przestrzeganie przepisów prawnych zgodnych z dyrektywami Unii Europejskiej
odnoszących się do przeciwdziałania poważnym zagrożeniom środowiska,
b) tworzenie infrastruktury przy głównych szlakach komunikacyjnych niezbędnej
dla ratownictwa ekologicznego,
c) opracowanie programu informowania społeczeństwa o nadzwyczajnych zagrożeniach
środowiska i edukacji w tym zakresie, obejmującego działania na szczeblu lokalnym
i regionalnym,
d) wprowadzenie systemu ubezpieczeń ekologicznych dla tych rodzajów obiektów
i działań niebezpiecznych, dla których ewentualna sytuacja awaryjna może oznaczać
konieczność szybkiego sfinansowania działań ratowniczych i naprawczych,
e) modernizacja i stała poprawa wyposażenia jednostek ratowniczo-gaśniczych w środki
ratownictwa ekologicznego.
92
VIII.1.g. Cele i zadania w zakresie monitoringu środowiska i badań naukowych.
Cel nadrzędny:
Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz wiedzy o stanie środowiska
przyrodniczego i zasadach racjonalnego wykorzystania jego zasobów.
•
•
•
doskonalenie monitoringu stanu środowiska, analizę zmian zachodzących w środowisku
i ocenę zagrożeń,
rozwój badań naukowych nad stanem i zagrożeniami środowiska, doskonalenie metod
przeciwdziałania zagrożeniom oraz usprawnienie technologii służących ochronie środowiska,
upowszechnianie wyników prac badawczych.
Zadania:
a) rozpoznawanie i monitorowanie stanu różnorodności biologicznej oraz istniejących i
potencjalnych zagrożeń,
b) realizacja zadań zarządców składowisk odpadów i oczyszczalni ścieków w zakresie
monitoringu,
c) wdrożenie systemu informatycznego pozwalającego na efektywną kontrolę
gospodarki odpadami, w tym opakowaniowymi,
d) wprowadzenie systemu monitoringu pól elektromagnetycznych oraz opracowanie baz
danych o polach elektromagnetycznych w środowisku,
e) współtworzenie ogólnodostępnych elektronicznych wojewódzkich baz danych o
stanie środowiska,
VIII.1.h. Cele i zadania w zakresie edukacji ekologicznej.
Cel nadrzędny:
Rozwój świadomości ekologicznej oraz innowacyjności, transfer i wdrażanie
nowoczesnych proekologicznych technologii.
•
•
•
wspieranie działań uzupełniających system edukacji formalnej, podnoszących ekologiczną
świadomość społeczności,
zwiększenie efektywności edukacji ekologicznej przez promowanie najskuteczniejszych jej
form i najważniejszych treści.
troska o transfer nowoczesnych technologii proekologicznych.
Zadania:
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
organizacja lokalnego systemu informacji o edukacji ekologicznej,
upowszechnianie i praktyczne wdrażanie zasad „Kodeksu dobrej praktyki rolniczej”,
wspomaganie istniejących i tworzenie nowych ośrodków edukacji środowiskowej,
wspomaganie prowadzenia edukacji ekologicznej przez lokalne organizacje
pozarządowe i grupy obywatelskie,
utworzenie rady ekologicznej przy urzędzie gminy,
propagowanie umiarkowanego użytkowania zasobów naturalnych zgodnie z zasadami
trwałego i zrównoważonego rozwoju oraz kształtowanie proekologicznych wzorców
konsumpcji w gospodarstwach domowych,
wspomaganie działalności wydawniczej, posiadającej walory edukacyjne,
wspieranie szkolnych kół zainteresowań, konkursów ekologicznych, „ekologizacja”
obiektów dydaktycznych i otoczenia szkół.
93
VIII.2. Priorytety.
Przedłożony program gminny oparł się na stopniu priorytetowości przyjętym w programie
wojewódzkim. Zgodnie z treścią tezy 189 "II Polityki ekologicznej państwa" autorzy „Programu
wykonawczego do II polityki ekologicznej państwa” przyjęli następujące oznaczenia liczbowe
charakteryzujące stopień priorytetowości:
1. najwyższy priorytet, wynikający z konieczności likwidacji bezpośrednich zagrożeń dla
życia i zdrowia ludzi (w tym likwidacja tzw. "gorących punktów"),
2. średni priorytet, wynikający z konieczności przeciwdziałania degradacji środowiska
w obrębie terytorium naszego kraju,
3. niski priorytet, wynikający z konieczności partycypowania Polski w przeciwdziałaniu
zagrożeniom globalnym (zmiany klimatyczne, warstwa ozonowa).
Tak ustalone priorytety wynikają z faktu, że Polska nie wyszła jeszcze z okresu transformacji,
ma szereg nie rozwiązanych własnych problemów ekologicznych i w rozwiązywaniu problemów
globalnych może partycypować jedynie w takim zakresie, jaki wynika z przyjętych zobowiązań z
tytułu ratyfikowanych konwencji międzynarodowych i protokołów do tych konwencji. W miarę
postępującego procesu implementacji wymogów prawa ochrony środowiska Unii Europejskiej i
poprawy sytuacji ekologicznej w Polsce powyższe priorytety powinny ulec przewartościowaniu.
Autorzy programu uważają za stosowne – zgodnie z zasadą klauzul zabezpieczających
umożliwiającą stosowanie ostrzejszych kryteriów - do priorytetu I zaliczyć także zadania
przeciwdziałające nieodwracalnym zmianom w stanie flory i fauny gminy. W związku z powyższym
priorytety obejmować będą:
Priorytet I
– zadania przeciwdziałające zagrożeniom dla zdrowia i życia ludzkiego oraz
nieodwracalnym zmianom w stanie flory i fauny gminy,
Priorytet II
– zadania przeciwdziałające bezpośrednim zagrożeniom dla zasobów i jakości
środowiska,
Priorytet III – pozostałe zadania.
Tak sformułowane priorytety wynikają z faktu przynależności gminy do obszaru Zielonych
Płuc Polski, charakteryzującego się wysoką różnorodnością biologiczną (krajobrazową, siedliskową i
gatunkową), niskim stopniem degradacji środowiska przyrodniczego, znaczną powierzchnią obszarów
chronionych oraz możliwością zrównoważonego rozwoju gminy w warunkach racjonalnego
użytkowania zasobów przyrodniczych. Tak sformułowane priorytety stały się również obowiązujące
w opracowanym programie gminy Choroszcz.
VIII.3 Zadania programu gminnego.
Przy szacowaniu wielkości nakładów na realizację zadań związanych z ochroną środowiska na
terenie gminy Choroszcz posłużono się szacunkowymi wskaźnikami. Zadania realizowane przez
gminę w perspektywie roku 2012 są w przybliżeniu znane. Duża niewiadoma jest tylko związania z
realizacją zadań w czasie, co wiąże się z wielkością dochodów osiąganych przesz gminę, które
podlegają wahaniom koniunkturalnym. Zadania (obecne i przyszłe) realizowane przez podmioty
gospodarcze działające na terenie gminy oparte są na szacunkach uwzględniających prognozowaną
stopę wzrostu gospodarczego i napływ nowych inwestorów na teren gminy. Wskaźniki te
uwzględniają również konieczność wzrostu wydatków na ochronę środowiska związanych z
nieodzownością spełnienia wymogów ochrony środowiska związanych z prowadzoną działalnością.
Szacowane nakłady inwestycyjne według cen bieżących mogą oscylować wokół kwoty
19 mln zł w latach 2005-2012. Z czego w okresie lat 2005-2006 kwota ta może wynieść 4 mln zł, a w
latach 2007-2012 - 14,9 mln złotych. Wielkości prognozowane nakładów finansowych mogą ulec
zmianie w czasie w wyniku odchyleń w obecnie występujących trendach rozwojowych.
VIII.3.a. Zadania własne.
Zadania realizowane przez gminę w obszarze ochrony środowiska można podzielić na zadania
inwestycyjnie oraz na zadania nieinwestycyjne. Zadania inwestycyjne stanowią dużą pozycję w
strukturze wydatków ponoszonych przez gminę, a zakres ich realizacji jest w bardzo dużym stopniu
uzależniony od dopływu zewnętrznych środków finansowych na ich realizację. Możliwości finansowe
gminy Choroszcz są bardzo ograniczone i nie pozwolą na zrealizowanie wszystkich zdań
94
wymienionych poniżej w tabelach bez wsparcia finansowego zewnętrznego w założonym okresie
2004-2012.
Zadania realizowane przez gminę, określone jako zadania nieinwestycyjne, są finansowanie z
działalności bieżącej gminy. Zadania te nie znalazły się w poniższym zestawieniu kosztów ze względu
na małą skalę nakładów ponoszonych na ich realizację, a ponadto ze względu na ich specyfikę, są
traktowane jako zadania bieżące realizowane w każdym roku. W tabeli zamieszczonej poniżej
wymieniono bardziej istotne spośród nich.
Wśród zadań inwestycyjnych przeważają zadania związane z inwestycjami w układzie dróg
gminnych, rozbudową systemu kanalizacji sanitarnej, zwłaszcza na terenach wiejskich, rozbudową
kanalizacji deszczowej, ograniczeniem emisji spalin przez zawodowe ciepłownictwo oraz
modernizacją scentralizowanych systemów ciepłowniczych, poprawą jakości wody w wodociągach i
ich rozbudową.
W wyniku realizacji zadań w układzie drogowym oczekuje się następujących efektów
rzeczowych:
• poprawy bezpieczeństwa ruchu,
• usprawnienia przejazdu samochodów,
• skrócenia czasu przejazdu,
• zmniejszenia zapylenia i zanieczyszczenia powietrza,
• spadku wypadkowości notowanej na drogach,
• zmniejszenia zagrożenia katastrofami ekologicznymi w wyniku transportu substancji
niebezpiecznych,
• ograniczenia hałasu przez poruszające się pojazdy,
• wyprowadzenia ruchu pojazdów ciężarowych tranzytowych z obszarów o zabudowie
zwartej, miejskiej.
W wyniku realizacji zadań związanych z poprawą gospodarki wodno-ściekowej na terenie
gminy oczekuje się, że
• wzrośnie ilość gospodarstw domowych objętych kanalizacją sanitarną,
• wzrośnie efektywność wykorzystania oczyszczalni ścieków,
• poprawi się czystość wód gruntowych i powierzchniowych,
• poprawi się jakość wody w sieci wodociągowej,
• stworzy się możliwość podłączenia do sieci kanalizacyjnej nowych podmiotów
gospodarczych rozpoczynających działalność na terenach nie uzbrojonych,
• udostępni się nowe tereny pod rozwój budownictwa mieszkaniowego,
• rozwiąże się problem gospodarki osadami powstającymi w oczyszczalni ścieków.
• w wyniku przebudowy drogi krajowej Warszawa-Białystok będącej częścią trasy
komunikacyjnej Via Baltica ograniczy się uciążliwości komunikacyjne dla mieszkańców
gminy i podniesie się stan bezpieczeństwa ruchu drogowego,
W grupie zadań związanych z rozwojem ciepłownictwa oczekuje się, że:
• wzrośnie ilość gospodarstw domowych podłączonych do scentralizowanego systemu
ciepłowniczego,
• ograniczy się emisję pyłów i gazów w wyniku modernizacji kotłowni miejskiej,
• podłączy się nowych instytucjonalnych odbiorców do sieci ciepłowniczej miejskiej
ograniczając tym samym emisję zanieczyszczeń do atmosfery z likwidowanych kotłowni,
• poprzez modernizację sieci cieplnych przesyłowych i węzłów ciepłowniczych ograniczy
się straty przesyłowe i podniesie się sprawność układu ciepłowniczego,
• przeprowadzi się gazyfikację gminy, co powinno pozwolić na ograniczenie niskiej emisji
z palenisk domowych.
W grupie zadań związanych z ochroną powierzchni ziemi oczekuje się, że:
95
•
•
•
•
wprowadzi się system segregacji odpadów komunalnych „u źródła” na strumień odpadów
mokrych nadających się do kompostowania i system odpadów suchych poddanych
odzyskowi surowców wtórnych,
docelowo wszyscy mieszkańcy i podmioty gospodarcze zostaną objęci zorganizowanymi
formami wywozu śmieci,
nastąpi zamknięcie dotychczas funkcjonującego składowiska odpadów i jego
rekultywacja,
ograniczy się ilość powstającego kurzu w wyniku poruszania się pojazdów
mechanicznych po drogach gminnych nie posiadających utwardzonej nawierzchni w
postaci dywanika asfaltowego,
Realizacja zadań własnych inwestycyjnych gminy będzie się wiązała z nakładami wielkości
62 000,2 tys. zł w latach 2004-2013. Wkład własny został oceniony na 9 028,4 tys. zł (15,3%).
Subwencje oczekiwane ze strony Unii Europejskiej zostały określone w wielkości 42 284,1 tys. zł.
(68,2%). Ponadto ze strony budżetu państwa i innych źródeł jest oczekiwanie na wsparcie w kwocie
10 230,0 tys. zł (16,5%). Wszystkie zadania własne inwestycyjne gminy mają priorytet I i II stopnia
określony według programu wojewódzkiego, a zadania nieinwestycyjne III stopień.
Nakłady inwestycyjne na zadania własne
15,3%
Wkład własny
Budżet państwa
14,2%
2,3%
68,2%
Inne
Dotacje oczekiwane
z UE
Tabela 53 Zadania własne inwestycyjne gminy (w tys. zł)
Lp. Nazwa zadania
Opis istniejącej sytuacji
1.
Budowa ul.
Ogrodowej w
Choroszczy
2.
Budowa ul.
Szpitalnej w
Choroszczy
Na odcinku od ul. Szkolnej do ul. Dominikańskiej
istnieje pełne uzbrojenie ulicy wraz z kanalizacją
sanitarną i burzową – 140 m wymaga budowy. dł.
ogólna 640 m – nawierzchni utwardzonej
Nawierzchnia żwirowa szer. 6m bez chodników.
Ulica uzbrojona w kanalizację sanitarną. Dł. ogólna
300m – wymaga nawierzchni utwardzonej.
3.
Budowa ul.
Zastawie II w
Choroszczy
Nawierzchnia żwirowa szer. 6m. Brak kanalizacji
sanitarnej i deszczowej. Dł. ogólna 850m – potrzeba
nawierzchni utwardzonej.
4.
Budowa ul.
Piłsudskiego w
Choroszczy
Nawierzchnia żwirowa szer. 5m uzbrojona w
kanalizację sanitarną. Możliwość podłączenia
kanalizacji deszczowej do ul. Kościuszki. Dł. ogólna
180m – potrzeba nawierzchni utwardzonej.
5.
Budowa ul.
Długiej w
Klepaczach
Długość ulicy 500m. Droga gruntowa wymaga
żwirowania i nawierzchni utwardzonej.
6.
Budowa ul. Dolnej Droga gruntowa wymaga odwodnienia, nawierzchni
w Klepaczach
żwirowej i utwardzonej.
96
Oczekiwany efekt po realizacji
Czas
Całkowity
zadania
realizacji (w koszt projektu:
latach)
Poprawa warunków bytowych
2006
150 000
i sanitarnych mieszkańcom:
zmniejszenie hałasu, kurzu,
poprawa estetyki ulicy
2005
150 000
Modernizacja na dł. 300m
2007
300 000
poprawa estetyki ulicy.
Poprawa warunków bytowych 2004 - 2006
200 000
2009
400 000
2007
200 000
Lp. Nazwa zadania
7.
Budowa ul.
Spokojnej w
Klepaczach
Droga gruntowa – wymaga żwirowania i
nawierzchni utwardzonej.
8.
Droga Konowały – Droga częściowo żwirowa o dobrej podbudowie,
Śliwno do
konserwowana każdego roku ( dosypywanie żwiru,
skrzyżowania Nr równiarka). Dług. Ok. 3000mb – wymaga budowy
6262
nawierzchni utwardzonej bitumicznej
9.
Droga Klepacze – Nawierzchnia gruntowa od km 0+000 do km 2+920
Krupniki. Nr 6266 Nawierzchnia gruntowa od km 2+920 do km 3+450.
Ogólna dł. 3450mb – wymaga budowy nawierzchni
bitumicznej.
Droga Szosa
Nawierzchnia żwirowa. Dług. ok. 1km – wymaga
Zakwalifikowanie drogi do
Warszawska
budowy nawierzchni bitumicznej.
kategorii dróg publicznych.
Jeroniki
Poprawa przejezdności.
Nasilenie ruchu – 60 poj. na
dobę.
Droga Złotoria – Nawierzchnia żwirowa. Dł. 2750mb – wymaga
Złotoria Podlesie. budowy nawierzchni bitumicznej.
Zakwalifikowanie do kategorii
Nr geod. 585/1
dróg publicznych. Nasilenie
ruchu – 40 poj. na dobę.
Droga Złotoria – Nawierzchnia żwirowa, w części żwirowo –
Babino ozn. Nr
żużlowa. Droga nierówna, wyboista. Dł. 3000mb – Zakwalifikowanie drogi do
geod. 560/1, 1163, wymaga budowy nawierzchni bitumicznej.
kategorii dróg publicznych.
584 i 127
dobę.
Droga Choroszcz Nawierzchnia w części gruntowa, brukowa, żużlowa. Poprawa przejezdności.
– Łyski Nr 6253. Dł. 2250 mb w tym na terenie m. Choroszcz 500 mb. Nasilenie ruchu – 60 poj. na
– wymaga nawierzchni bitumicznej. Dojazd do
dobę.
wysypiska.
Droga Rogowo – Nawierzchnia żwirowa. Dł. ok. 1800 mb – potrzeba Poprawa przejezdności.
Szosa Kruszewska nawierzchni bitumicznej.
Nr 6259.
dobę.
Droga Kolonia
Nawierzchnia gruntowa. Dł. 3660mb – potrzeba
Dzikie – Żółtki nr budowy nawierzchni żwirowej.
6255
dobę.
Droga Gajowniki Nawierzchnia gruntowa. Dł. 3150mb – potrzeba
– Czaplino Nr
budowy nawierzchni żwirowej.
6268
dobę.
Droga Gajowniki Nawierzchnia żwirowa. Dł. 2750 mb – potrzeba
– Barszczewo Nr budowy nawierzchni bitumicznej.
6265
dobę.
Droga Krupniki – Nawierzchnia żwirowa. dł. 2800 mb – potrzeba
Choroszcz Nr
nawierzchni bitumicznej.
6251
dobę.
Droga Kruszewo – Nawierzchnia brukowa od km 0+000 do km 0+270, Poprawa przejezdności.
Izbiszcze Nr 6263 chodnik jednostronny. Nawierzchnia żwirowa od km Przedłużenie linii autobusowej
0+270 do km 4+120. Nawierzchnia brukowa od km Kruszewo – Izbiszcze.
4+120 do km 4+200 – potrzeba budowy nawierzchni Nasilenie ruchu – 70 poj. na
bitumicznej.
dobę.
Droga Konowały – Nawierzchnia gruntowa ulepszona żwirem. Droga Poprawa przejezdności.
Kolonia Rogowo wymaga poszerzenia pasa drogowego. Dł. 2250 mb Nasilenie ruchu – 40 poj. na
Nr 6261
– remont nawierzchni żwirowej.
dobę.
Droga Szosa
Dł. 640 mb – potrzeba nawierzchni bitumicznej dł. Poprawa przejezdności.
Warszawska 180 m.
Nasilenie ruchu 120 poj. na
Łyski
dobę.
Droga Starosielce Nawierzchnia gruntowa. dł. 5050 mb – wymaga
– Oliszki –
nawierzchni żwirowej.
Nasilenie ruchu 40 poj. na
Ogrodniki –
dobę.
Barszczewo –
Czaplino Nr 6270
Droga Choroszcz Nawierzchnia gruntowa ulepszona żwirem. dł.
Poprawa przejezdności .
– Zastawie –
800mb – wymaga nawierzchni bitumicznej.
Barszczewo Nr
dobę.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
97
Czas
Całkowity
zadania
latach)
2007
350 000
Poprawa przejezdności z uwagi
2012
600 000
na duże znaczenie dla
mieszkańców wsi Śliwno,
Izbiszcze, Kruszewo, Kol.
Konowały. Kol. Pańki. W w/w
miejscowościach przewiduje
się prowadzenie gospodarstw
agroturystycznych. Nasilenie
ruchu – 90poj. na dobę.
2005 - 2006
1 600 000
dobę
2013
200 000
2008
300 000
2012
300 000
2011
350 000
2010
250 000
2010
300 000
2011
400 000
2006
300 000
2007
400 000
2004
985 000
2013
450 000
2008
400 000
2010
750 000
2008
130 000
Lp. Nazwa zadania
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
Czas
Całkowity
zadania
latach)
0305002
Budowa drogi
Brak tego typu dorgi obecnie
Usprawnienie połączeń
Porosły ul
komunikacyjnych
Elewatorska
Budowa
Brak uporządkowania odprowadzani wód
Poprawa warunków poruszania
nawierzchni i
opadowych
się po drodze
kanalizacji
deszczowej w ul
Akacjowej w
Choroszczy
Budowa ul
Brak obecnie utwardzonej nawierzchni
Piłsudzkiego w
się po drodze
Choroszczy
Budowa ul Ks.
Pieściuka w
się po drodze
Choroszczy
Budowa ul
Powstania
się po drodze
Styczniowego w
Choroszczy
Budowa ul
Brzozowej w
się po drodze
Choroszczy
Budowa ulic w
osiedlu Jana Pawła
się po drodze
II
Budowa ul
Klonowej w
się po drodze
Choroszczy
Budowa ul Długiej Brak obecnie utwardzonej nawierzchni
w Klepaczach
się po drodze
Odbudowa obiektu Pow. zmeliorowana obiektu – 887.00 ha w tym
Poprawa warunków
melioracji wodnej drenowanie – 588.00 ha zaś melioracje rowami –
gospodarowania poprzez
„Horodnianka”
299.00 ha. Kompleks ten obejmuje następujące wsie zwiększenie retencji wodnej
: Krupniki pow. zmeliorowana ogółem 22.41 ha,
użytków rolnych łąk i pastwisk
Ogrodniki – pow. zmel. – 42.31 ha, Ruszczany –
i związany z tym wzrost
pow. zmel. – 79.11 ha, Porosły – pow. zmel. – 58.75 plonów. Poprawa dojazdu do
ha, Sienkiewicze – pow. zmel. – 55.00 ha,
poszczególnych działek.
Barszczewo – pow. zmel. – 185.11 ha, Czaplino –
pow. zmel. – 5.72 ha, Czaplino Kol. – pow. zmel. –
4.27 ha, Oliszki – pow. zmel. – 56.78 ha, Rogówek –
pow. zmel. – 16.86 ha, Łyski – pow. zmel. – 123.47
ha, Jeroniki – pow. zmel. – 6.86 ha, Klepacze – pow.
zmel. – 19.92 ha, Choroszcz – pow. zmel. – 212.04
ha. Obiekt jest położony w dolinie rz. Horodnianka
wykonany w latach 1972-74. DSTan urządzeń jest
niedostateczny. Odpływy drenarskie i
doprowadzalniki wody do nawodnień wymagają
odbudowy.. Zły stan techniczny dróg dojazdowych
do łąk ( nierówne, wyboiste, podmokłe).
Odbudowa obiektu Powierzchnia zmeliorowana obiektu 428.30 ha , w Poprawienie retencji wodnej
melioracji wodnej tym drenowanie 71.08 h, zaś melioracje rowami
górnej części obiektu o pow.
„Konowały”.
357.22 ha obejmuje następujące wsie : Konowały
42.00 ha.
pow. zmel. – 85.55 ha, Kościuki pow. zmel. –
111.30 ha, Rogowo pow. zmel. – 45.53 ha,
Izbiszcze pow. zmel. 156.67 ha, Majątek Rogowo
pow. zmel. – 18.19 ha. Obiekt „Konowały” został
wykonany w latach 1984-86 w dolinie rz. Narew,
nazywany też jest polderem Konowały w związku z
położeniem wysokościowym terenu w stosunku do
rz. Narew. Stan obiektu jest dobry. Górna część
obiektu o pow. ok. 42.00 ha jest przesuszona.
Odbudowa obiektu Powierzchnia zmeliorowana obiektu ogółem :
Zwiększenie retencji wodnej
melioracji wodnej 123.61 ha w tym drenowanie 38.40 ha, melioracje gleby oraz poprawienie
„Czaplinianka”. rowami 85.21 ha. Obszar zmeliorowany obejmuje
funkcjonowania urządzeń
wsie : Barszczewo pow. zmel. – 17.57 ha, Czaplino szczegółowych tj. rowy
pow. zmel. – 18.19 ha, Czaplino Kol. pow. zmel. – drenarskie.
3.03 ha, Gajowniki pow. zmel. – 27.12 ha, Mińce
pow. zmel. – 32.97 ha, Zaczerlany Kol. pow. zmel. –
19.23 ha, Zaczerlany pow. zmel. – 5.50 ha. Obiekt
wykonany w latach 1970-74 jest obecnie w złym
98
2006
500 000
2004
320 000
2004
200 000
2004
121 000
2005
400 000
2008
150 000
2009
400 000
2007
150 000
2009
400 000
2008
350 000
2008
50 000
2009
70 000
Lp. Nazwa zadania
36.
37.
Czas
Całkowity
zadania
latach)
stanie technicznym, wymaga budowy budowli
piętrzących na rz. Czaplinianka oraz odbudowy
urządzeń szczegółowy i zbieracze drenarskie.
Odbudowa obiektu Powierzchnia zmeliorowana obiektu 140.00 ha
melioracji wodnej melioracji rowami, całość jest zlokalizowana na
„Lipniki”.
terenie wsi Złotoria. Obiekt wykonany w latach
1977-78 jest położony w dolinie rz. Narew, stan
techniczny urządzeń jest niedostateczny wymaga
renowacji doprowadzalników wody do nawodnień
podsiąkowych i remontu kapitalnego budowli
piętrzących.
Budowa
Niekontrolowane działania w zagospodarowaniu
kanalizacji w
nieczystości płynnych – zagrożenie dla środowiska
Barszczewie
38.
Budowa
kanalizacji w
Żółtkach
39.
Budowa
kanalizacji w
następujących
miejscowościach:
Klepacze,
Krupniki, Porosły,
Kolonia Porosły,
Jeroniki, Łyski
(porozumienie z
Białymstokiem i
gminą Juchnowiec
Budowa
kanalizacji w ul
Wodociągowej i
Niewodnickiej w
Klepaczach
Budowa
kanalizacji
sanitarnej w ul
Niepodległości w
Choroszczy
Budowa
kanalizacji
sanitarnej w ul
Mickiewicza w
Choroszczy
Budowa
kanalizacji
sanitarnej w ul
Zastawie ii i
Zastawie III w
Choroszczy
Budowa
kanalizacji
sanitarnej w ul 3go Maja w
Choroszczy
Budowa
kanalizacji
sanitarnej w ul
Piastowskiej w
Choroszczy
Budowa
kanalizacji
sanitarnej w
Osiedlu Wichrowe
Wzgórza w
Choroszczy
Rozbudowa
oczyszczalni
ścieków w
Choroszczy
40
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
Poprawi się nawodnienie
użytków zielonych co
zwiększy ich produktywność
oraz jakość uzyskanej paszy.
2010
110 000
Poprawa warunków
ekologicznych, ochrona
środowiska naturalnego - 90
podł.
Poprawa warunków
podł.
Poprawa warunków
podł.
2008
810 000
2007
500 000
2004 - 2007
12 499 177
Poprawa warunków
środowiska naturalnego
2004
777 018
Poprawa warunków
2005 -2006
382 000
Poprawa warunków
2005 -2006
500 000
Poprawa warunków
2005
620 000
Poprawa warunków
mb i 55 przyłączy
2004
25 000
Poprawa warunków
2007
300 000
Poprawa warunków
2007
175 000
2008
1 500 000
Konieczność dostosowania się do zmieniających się Podniesienie sprawności
norm ochrony wody.
technologicznej
99
Lp. Nazwa zadania
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57
58
59.
60
Czas
Całkowity
zadania
latach)
Poprawa warunków
2007
900 000
Budowa
kalnalizacji
Oliszki –
Sienkiewicze
Budowa
Poprawa warunków
2008 – 2013
kanalizacji w
nieczystości płynnych – zagrożenie dla środowiska ekologicznych, ochrona
pozostałych
wsiach
podł.
Rozbudowa
Istniejące składowisko nie spełnia norm i zagodnie Wydłuży się czas eksploatacji,
2006
istniejącego
ze przeglądem ekologicznym w 2005 roku powinno poprawie ulegną warunki
składowiska
być zamknięte
fitosanitarne.
odpadów w
Choroszczy
Harmonizacja
Istnieje konieczność ograniczenia zachwaszczania Zachowanie krajobrazu terenu
2004-2012
obiektów
krajobrazu przez obiekty budowlane niezgodne z
charakterystycznego dla
architektonicznych miejscową tradycją.
obszaru nadnarwiańskiego
z otoczeniem
Likwidacja dzikich Istnieje szereg wysypisk dzikich śmieci
Poprawa warunków
2007– 2012
wysypisk śmieci
ekologicznych gminy
Budowa kotłowni Dotychczas istniejąca kotłownia miejska jest już
Zmniejszenie emisji
2005
przyjaznej
przestarzała technologicznie i nie spełnia nor
szkodliwych do środowiska
środowisku o
ochrony środowiska.
substancji i związków.
mocy 10 KW w
Wybudowana kotłownia będzie
Choroszczy
posiadała moc 15 MW.
Eliminacja zanieczyszczeń
2004-2006
Opracowanie
Brak na terenie gminy dostępu do gazu ziemnego
jako paliwa ekologicznego. Konieczność ochrony
powietrza, poprawa warunków
koncepcji
życia mieszkańców
gazyfikacji gminy. środowiska przyrodniczego w otulinie NPN
Uporządkowanie Wprowadzenie na terenie gminy zorganizowanych Poprawa czystości gminy,
2007-2012
gospodarki
form gromadzenia i wywozu śmieci z gospodarstw eliminacja zagrożeń
śmieciami w
domowych. Obecnie część gospodarstw domowych epidemiologicznych.
gospodarstwach pozbywa się śmieci pozostawiając je w przygodnych
domowych
miejscach zanieczyszczając w ten sposób
środowisko
Modernizacja
Istniejąca stacja wymaga doposażenia
Poprawa jakości wody pitnej
2006
istniejącej stacji
uzdatniania wody
w Rogowie
Modernizacja
Istniejąca statcja wymaga doposażenia
Poprawa jakości wody pitnej
2004
istniejącej stacji
uzdatniania wody
w Choroszczy
Budowa sieci
Część gospodarstw domowych nie posiada
Dostarczenie wody do
2005
wodociągowej
zaopatrzenia w wodę z wodociągu
gospodarstw. Wykonanie 3006
wraz z
mb sieci i 17 przyłączy o
przyłączami II etap
długości 661 mb
w miejscowości
Śliwno
Budowa sieci
Nie wszystkie gospodarstwa domowe posiadają
Dostarczenie wody do
2004 - 2005
wodociągowej
podłączenie do systemu wodociągowego
gospodarstw. Wykonanie 3794
wraz z
mb sieci i 38 przyłączy o
przyłączami w
długości 1232 mb
miejscowościach:
Krupniki i Oliszki,
kolonia Oliszki
Budowa zalewu w Brak zbiornika retencji małej i zapasu wody na okres Stworzenie miejsca do
2007
Choroszczy
suszy.
wypoczynku. Poprawa
warunków wodnych
17 700 000
1 200 000
80 000
56 000
9 000 000
30 000
250 000
500 000
300 000
150 000
360 000
700 000
Tabela 54 Zadania własne nieinwestycyjne gminy.
Lp. Nazwa zadania
1
Ochrona przestrzeni w
planie zagospodarowania
Oczekiwany efekt
Rok
Rok
po realizacji zadania rozpoczęcia zakończenia
projektu
projektu
Wprowadzenie do planu zagospodarowania Harmonizacja
2004
2012
przestrzennego gminy zapisów
opracowanych
określających sposoby użytkowania
planów i studiów
cennych elementów przyrodniczych i
krajobrazowych (w szczególności
torfowisk, drobnych zbiorników wodnych,
100
Całkowity
koszt
projektu:
wydatki
bieżące
Lp. Nazwa zadania
Oczekiwany efekt
Rok
Rok
projektu
projektu
tarasów zalewowych, stref brzegowych
rzek i strumieni)
Wprowadzenie w miejscowych planach
Harmonizacja
zagospodarowania przestrzennego granic opracowanych
obszarów udokumentowanych i
planów i studiów
potencjalnych złóż kopalin
Opracowanie perspektywicznego programu Harmonizacja
eksploatacji kopalin i rekultywacji terenów opracowanych
poeksploatacyjnych z uwzględnieniem
planów i studiów
prognozy skutków wydobycia kopalin dla
przyrody i środowiska.
Zapewnienie ochrony naturalnych
Harmonizacja
zbiorników retencyjnych, takich jak tereny opracowanych
podmokłe i nieuregulowane cieki wodne planów i studiów
poprzez umieszczenie odpowiednich
zapisów w planie zagospodarowania
przestrzennego.
Oszacowanie dostępnych zasobów
Zagospodarowanie
energetycznych odnawialnych istniejących dostępnych
i potencjalnych
surowców
energetycznych
odnawialnych
Wspomaganie podejmowanych działań.
Doskonalenie form
edukacji
2
Planowanie przestrzenne
3
Ewidencja kopalin na
terenach gminy
3
Ochrona naturalnych
terenów retencji wody
4
Inwentaryzacja zasobów
biomasy pod względem ich
wykorzystania jako
potencjalnego źródła energii
5
Wspomaganie prowadzonej
edukacji ekologicznej przez
organizacje pozarządowe i
grupy obywatelskie
Racjonalizacja użytkowania Propagowanie umiarkowanego
zasobów.
użytkowania zasobów naturalnych zgodnie
z zasadami trwałego i zrównoważonego
rozwoju oraz kształtowanie
proekologicznych wzorców konsumpcji w
gospodarstwach domowych
Propagowanie działań
Wspomaganie działań informacyjnoproekologicznych.
edukacyjnych, wspieranie imprez o
znaczeniu lokalnym.
Promocja działań
Upowszechnianie informacji o
proekologicznych.
podejmowanych akcjach, kampaniach i
działaniach na rzecz aktywnej ochrony
środowiska.
Nadzór nad decyzjami
Nadzoru nad przestrzeganiem ustaleń
ustanowienia stref
zawartych w decyzjach dotyczących
ochronnych ujęć wody.
ustanowienia stref ochronnych ujęć wody
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Umieszczanie w
Ochrona istniejących zasobów.
miejscowym planie
zagospodarowania
przestrzennego granic
obszarów
udokumentowanych i
potencjalnych złóż kopalin
Opracowanie programu
Bardziej efektywne wykorzystanie
optymalizacji wykorzystania posiadanego potencjału.
istniejącej oczyszczalni
ścieków z uwzględnieniem
programu rozwoju sieci
kanalizacji sanitarnej
Zrównoważony rozwój
Propagowanie modelu trwałego i
zrównoważonego rozwoju
Wspomaganie działań
Wspieranie szkolnych kół zainteresowań,
skierowanych do dzieci i
konkursów ekologicznych, „ekologizacji”
młodzieży
obiektów dydaktycznych i otoczenia szkół
Dokonanie inwentaryzacji i Istnieje konieczność lokalizacji tego typu
doprowadzenie do
obiektów i ich naniesienia na mapy wraz z
likwidacji nieczynnych i nie charakterystyką.
nadających się do
eksploatacji studni
wierconych i kopanych
Zalesianie gruntów o
Poprawa lesistości, racjonalne
znaczeniu marginalnym dla wykorzystanie przestrzeni
produkcji rolniczej
101
Całkowity
koszt
projektu:
2004
2012
wydatki
bieżące
2004
2012
wydatki
bieżące
2004
2012
wydatki
bieżące
2004
2012
wydatki
bieżące
2004
2012
wydatki
bieżące
Doskonalenie form
edukacji
2004
2012
wydatki
bieżące
Doskonalenia form
edukacji
2004
2012
wydatki
bieżące
Doskonalenia form
edukacji
2004
2012
wydatki
bieżące
Prowadzenie
nadzoru nad
przestrzeganiem
wydanych decyzji
Racjonalne
wykorzystanie
dostępnych zasobów
2004
2012
wydatki
bieżące
2004
2012
wydatki
bieżące
Racjonalne
wykorzystanie
dostępnych zasobów
2004
2005
wydatki
bieżące
Wzrost świadomości
ekologicznej
Wzrost świadomości
ekologicznej
2004
2012
2004
2012
Ograniczenie
skażenia wód
wgłębnych
2004
2012
wydatki
bieżące
Gospodarcze
wykorzystanie
terenu
2004
2012
wydatki
bieżące
wydatki
bieżące
wydatki
bieżące
Lp. Nazwa zadania
16
Zorganizowanie szkoleń
dotyczących rolnictwa
ekologicznego, tworzenia
grup producenckich i
gospodarstw
agroturystycznych.
Szkolenia takie są konieczne, aby
umożliwić przekwalifikowanie się
rolnikom
Oczekiwany efekt
Rok
Rok
projektu
projektu
Utworzenie
2004
2010
gospodarstw
ekologicznych, grup
producenckich i
gospodarstw
agroturystycznych
Całkowity
koszt
projektu:
wydatki
bieżące
VIII.3.b. Zadania zewnętrzne
Nakłady na realizację zadań zewnętrznych przez podmioty gospodarcze działające na terenie
gminy zostały ocenione szacunkowo. Gmina Choroszcz obecnie jest jedną z najbardziej atrakcyjnych
gmin województw podlaskiego do lokowania na jej terenie przedsięwzięć gospodarczych. W
najbliższych latach należy oczekiwać przyspieszenia rozwoju gospodarczego gminy i napływu na jej
teren dużej ilości nowych inwestycji. Uwzględniając powyższe warunki można stwierdzić, że nakłady
na ochronę środowiska naturalnego ponoszone przez podmioty gospodarcze w tych warunkach
kwotowo będą wzrastać.
Wielkość nakładów własnych na zadania zewnętrzne realizowane przez podmioty działające
na jej terenie, niezależne od gminy, należące do sektora publicznego i prywatnego została oszacowana
na 9 972,8 tys złotych Oszacowane środki własne mogą stanowić około 43,5% ogólnej kwoty
nakładów. Uzupełnieniem środków własnych przeznaczanych na ten cel są środki pozyskane na
realizację projektów ze środków Unii Europejskiej w postaci dotacji i budżetu państwa. Oczekuje się,
że środki pozyskane z Unii Europejskiej mogą stanowić około 37% ogólnych wydatków, czyli
8 486,9 tys złotych. Pozostałe środki mogą pochodzić z budżetu państwa i innych źródeł
finansowania. Stanowić one mogą w ogólnych wydatkach 19,5%, czyli 4 477,8 tys złotych.
Nakłady inwestycyjne na zadania zewnętrzne
37,0%
43,5%
Wkład własny
Wkład budżetu państwa
i inne środki
19,5%
Subwencja oczekiwana
ze strony UE:
Wśród podmiotów które będą realizowały zadania zewnętrzne znajduje się grupa podmiotów
dużych należących do sektora publicznego, które są zaliczane do instytucji wyższej użyteczności
publicznej.
W nadchodzących latach zostaną na terenie gminy zrealizowane duże inwestycje związane z
przebudową układu komunikacyjnego. Obecnie przebiegająca droga krajowa nr 19, która wchodzi w
skład transeuropejskiego korytarza transportowego Via Baltica zostanie poddana przebudowie na
obszarze gminy przyczyniając się do wzrostu jej atrakcyjności inwestycyjnej.
Funkcjonujący szpital Wojewódzki w Choroszczy również w nadchodzących latach będzie
odgrywał bardzo ważną rolę w zakresie stymulowania rozwoju gospodarczego. Nowe inwestycje
realizowane na terenie gminy m.in. przez Pocztę Polską także znacząco wpłyną na ożywienie
gospodarcze gminy i na wzrost ilości wydatków na ochronę środowiska naturalnego.
102
IX. Monitoring programu.
IX.1. Mierniki stanu wyjściowego.
W celu zapewnienia sprawnego i systematycznego monitorowania zmian zachodzących na
terenie gminy Choroszcz w zakresie parametrów opisujących środowisko naturalne
wyselekcjonowano grupę mierników wpływających i odzwierciedlających te zmiany oraz ukazujących
pozycję gminy na tle innych gmin miejsko-wiejskich zbliżonych wielkością i potencjałem ludzkim.
Dane użyte do rankingowania poszczególnych gmin zostały zaczerpnięte z materiałów Głównego
Urzędu Statystycznego. Pozwoli to na przeprowadzenie ponownej analizy sytuacji w oparciu o dane
źródłowe, które będą przystawały do siebie pod względem metodologii gromadzenia i obróbki danych.
Monitorowanie zmian zachodzących w gminie i porównanie ich na tle innych gmin pozwoli
na bieżącą ocenę skuteczności opracowanego programu, a zwłaszcza wpływu realizowanych zadań na
stan środowiska naturalnego. Mierniki zostały opracowane na podstawie dostępnych danych
statystycznych GUS za 2002 rok.
W poniższych tabelach przedstawiono gminę Choroszcz na tle 8 gmin województwa
podlaskiego. Analizując uzyskany wskaźnik syntetyczny można stwierdzić, że gmina Choroszcz
znalazła się na 1 miejscu, ze średnią 4,07 punktu. W wykonanej analizie ocenie poddano 28
elementów opisujących środowisko naturalne otaczające człowieka i warunki życia ludzi w nim
zamieszkujących. Ocenę wykonywano w ten sposób, że im lepiej dany parametr kształtował się, tym
gmina zajmowała lepsze miejsce w rankingu 8 ocenianych gmin. Przy bardzo dobrej ocenie gmina
uzyskiwała 1 punkt, przy bardzo złej ocenie gmina uzyskiwała 8 punktów.
Tabela 55 Klasyfikacja gmin według wskaźnika syntetycznego średniego.
Gmina
Choroszcz
Czarna Białostocka
Łapy
Supraśl
Tykocin
Wasilków
Zabłudów
Dąbrowa Białostocka
Średnia liczba
punktów
4,07
4,18
4,21
4,11
4,39
4,46
4,71
4,57
Miejsce
1
3
4
2
5
6
8
7
Przy ocenie poszczególnych elementów środowiska najlepiej gmina Choroszcz uplasowała się
we wskaźnikach opisujących infrastrukturę techniczną, w tym system wodociągowy i we wskaźnikach
charakteryzujących parametry demograficznie mieszkańców gminy, a w szczególności pod względem
odsetka ludności w wieku poprodukcyjnym i przedprodukcyjnym, a także ilości zgonów. Najniższe
notowania gmina uzyskała przy ocenie zagadnień związanych z odsetkiem ludności obsługiwanej
przez oczyszczalnie ścieków i aktywnością gospodarczą mieszkańców.
Tabela 56 Wskaźnik syntetyczny gmin.
Gmina
Choroszcz
Czarna Białostocka
Łapy
Supraśl
Tykocin
Wasilków
Zabłudów
Kanalizacja
na
Mieszkania Izby na Wodociągi na Wodociągi
Kanalizacja
na 1000
1000 miejscowość
na km2
miejscowość
na km2
ludności ludności
w km
powierzchni
w km
powierzchni
294,55 1192,55
4,00
0,88
0,68
0,15
305,91 1134,32
2,12
0,43
0,58
0,12
288,90 1206,37
3,95
0,77
2,69
0,53
287,64 1293,90
1,50
0,33
1,44
0,32
2386,79 1142,75
1,78
0,29
0,21
0,03
617,06 1269,78
0,29
0,06
1,08
0,21
1317,87 1216,51
0,45
0,08
0,16
0,03
1094,24 1131,21
0,18
0,04
0,31
0,06
103
Gmina
Choroszcz
Czarna Białostocka
Łapy
Supraśl
Tykocin
Wasilków
Zabłudów
Liczba osób na
1 miejscowość
348,8
280,4
934,4
289,2
193,7
487,8
195,8
251,2
Liczba
Liczba
Liczb
mężczyzn małżeństw zgonów
Gęstość
na 100
na 1000
na 1000
zaludnienia
kobiet
ludności ludności
na 1 km2
76,8
100,4
3,98
9,95
57,0
93,4
4,92
10,10
183,1
95,6
3,25
9,16
64,6
96,0
4,03
7,90
31,8
97,4
4,71
15,03
95,9
95,5
4,02
8,53
33,8
101,4
4,85
11,74
49,5
98,6
5,82
9,72
Liczb
urodzeń
na 1000
ludności
8,52
7,47
5,09
7,99
14,58
9,35
8,85
10,56
Przyrost % ludności % ludności % ludności
Podmioty
naturalny na w wieku
w wieku
w wieku Pracujący na gospodarcze
1000
przedproduk produkcyjny poprodukcyj
na 1000
1000
Gmina
ludności
cyjnym
m
nym
ludności ludności
Choroszcz
-1,43
23,91
61,20
14,88
163,0
68,7
Czarna Białostocka
-2,63
24,20
60,28
15,52
85,4
59,6
Łapy
-0,73
24,41
60,46
15,13
159,4
61,2
Supraśl
0,08
25,41
60,07
14,51
115,2
89,2
Tykocin
-3,80
24,69
55,78
19,53
47,8
41,3
Wasilków
0,82
24,92
61,46
13,62
64,9
80,4
Zabłudów
-1,96
24,97
56,51
18,52
69,5
60,1
0,84
25,60
55,52
18,88
59,7
46,6
%
Zużycie
%
powierzchni wody na
powierzchni użytków
mieszkańca % mieszkań
Dochody Wydatki
rolnych w z
wyposażon
lasów w
gmin na 1 gmin na 1 powierzchni powierzchni wodociągó ych w
Gmina
wodociąg
mieszkańca mieszkańca gminy
gminy
w w m3
Choroszcz
1043,85
1042,33
17,58
59,17
25,9
86,21
Czarna Białostocka
1099,795
1062,82
76,67
18,26
23,1
93,51
Łapy
1306,228
1377,13
14,39
56,23
25,5
94,47
Supraśl
1114,219
1141,00
70,88
18,24
12,0
92,16
Tykocin
1294,643
1221,51
27,20
59,07
39,2
83,42
Wasilków
1137,316
1140,95
48,37
31,27
30,8
93,19
Zabłudów
1288,985
1300,15
30,67
57,71
15,0
72,43
Dąbrowa
1231,355
1219,42
15,62
74,32
19,5
86,02
Białostocka
104
Nakłady
inwestycyjn
%
% mieszkań % ludności
wyposażony korzystające powierzchni e na ochronę
prawnie środowiska
jz
ch w
kanalizację oczyszczalni chronionej na 1 osobę
Gmina
Choroszcz
76,16
25,51
21,0
46,66
Czarna Białostocka
86,71
64,95
72,8
333,14
Łapy
89,69
68,49
19,3
187,85
Supraśl
84,32
53,49
64,1
72,31
Tykocin
67,23
24,30
37,8
21,41
Wasilków
85,78
65,27
33,5
61,50
Zabłudów
59,18
10,66
13,5
58,79
Dąbrowa
74,89
50,65
7,4
10,01
Białostocka
IX.2. Monitorowanie programu.
Ustawa Prawo ochrony środowiska nakłada na Burmistrza Gminy obowiązek sporządzenia co
2 lata raportu z wykonania programu ochrony środowiska i przedłożenia go radzie gminy.
„II Polityka ekologiczna państwa” zakłada, że głównym celem średniookresowym (do 2010 r.)
w sprawie kontroli i monitoringu jest pełna harmonizacja procedur i zakresu działań w tej dziedzinie z
zaleceniami OECD, wymogami Unii Europejskiej oraz zobowiązaniami wobec konwencji
międzynarodowych. Realizacja tego celu wymaga w latach 2003 – 2006 powołania nowych struktur
organizacyjnych i wdrożenia systemów obiegu informacji w dziedzinie środowiska, niezbędnych do
spełnienia przez Polskę warunków uczestnictwa w Unii Europejskiej i realizacji innych zobowiązań
międzynarodowych, w tym:
1. wzmocnienia etatowego służb inspekcji ochrony środowiska na szczeblu centralnym i
regionalnym (2004 r.);
2. wdrożenia systemu informatycznego PRTR (uwalnianie i transfer zanieczyszczeń – 2004 r.);
3. wdrożenia systemu informatycznego SPIRS (rejestracja obiektów niebezpiecznych zgodnie z
wymaganiami dyrektywy Seveso II – 2004 r.);
4. wdrożenia systemu rejestracji substancji niebezpiecznych spełniającego wszystkie wymagania
ustawy o substancjach i preparatach chemicznych oraz ustawy o ochronie roślin uprawnych
(2004 r.);
5. wzmocnienia i rozwoju działalności Krajowego Centrum BAT (2004 r.);
6. utworzenia krajowego punktu kontaktowego do spraw wdrażania programu Unii Europejskiej
Natura 2000 (2004 r.);
7. po uzyskaniu przez Polskę członkostwa w Europejskiej Agencji Środowiska – rozszerzenia
regularnej współpracy z Agencją już na zasadach odnoszących się do jej członków (2003 r.).
Realizacja wymienionych w pkt 1 – 4 zadań, a zwłaszcza wdrożenie systemów
informatycznych oraz modyfikacja systemu statystyki publicznej, państwowego monitoringu
środowiska i pozostałych mechanizmów nadzoru i kontroli umożliwi dokonywanie co 2 lata oceny
realizacji wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz oceny
realizacji programów naprawczych poszczególnych komponentów środowiska.
IX.2.a. Mierniki oceny realizacji programu
Do szczególnie ważnych wskaźników stopnia realizacji „II Polityki ekologicznej państwa” należy
zaliczyć:
• ocenę dotrzymania norm jakości poszczególnych komponentów środowiska, określonych
wymogami prawnymi,
• stopień zmniejszenia różnicy (w %) między faktycznym zanieczyszczeniem środowiska
(np. depozycją lub koncentracją poszczególnych zanieczyszczeń), a naukowo
uzasadnionym zanieczyszczeniem dopuszczalnym (ładunkiem krytycznym),
105
•
stopień zmniejszenia zużycia energii, surowców i materiałów na jednostkę produkcji oraz
stopień zmniejszenia całkowitych przepływów materiałowych w gospodarce,
• stopień zmniejszenia ilości wytwarzanych odpadów i emitowanych zanieczyszczeń w
przeliczeniu na jednostkę dochodu narodowego lub wielkość produkcji,
• stosunek uzyskiwanych efektów ekologicznych do ponoszonych nakładów (dla oceny
programów i projektów inwestycyjnych w ochronie środowiska),
• poprawę techniczno-ekologicznych charakterystyk materiałów, urządzeń, produktów (np.
zawartości ołowiu w benzynie, poziomu hałasu w czasie pracy samochodu itp.).
Poza wymienionymi głównymi wskaźnikami przy ocenie skuteczności realizacji „II Polityki
ekologicznej państwa” oraz „Programu ochrony środowiska gminy Choroszcz na lata 2004 – 2012”
będą stosowane wskaźniki szczegółowe stanu środowiska:
• zmniejszenia ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych,
poprawy jakości wód płynących, stojących i wód podziemnych, poprawy jakości wody do
picia oraz spełnienia przez wszystkie te rodzaje wód wymagań jakościowych
obowiązujących w Unii Europejskiej;
• poprawy jakości powietrza – zmniejszenia emisji zanieczyszczeń powietrza (zwłaszcza
metali ciężkich, trwałych zanieczyszczeń organicznych, substancji zakwaszających, pyłów
i lotnych związków organicznych);
• zmniejszenia uciążliwości hałasu wokół obiektów przemysłowych, hałasu ulicznego w
miastach oraz hałasu wzdłuż tras komunikacyjnych;
• zmniejszenia ilości wytwarzanych i składowanych odpadów, rozszerzenia zakresu ich
gospodarczego wykorzystania oraz ograniczenia zagrożeń dla środowiska ze strony
odpadów niebezpiecznych;
• ograniczenia degradacji gleb, zmniejszenia powierzchni obszarów zdegradowanych na
terenach poprzemysłowych, likwidacji starych składowisk odpadów, zwiększenia skali
przywracania obszarów bezpośrednio lub pośrednio zdegradowanych przez działalność
gospodarczą do stanu równowagi ekologicznej, ograniczenia pogarszania się jakości
środowiska w jednostkach osadniczych;
• wzrostu lesistości, rozszerzenia renaturalizacji obszarów leśnych oraz wzrostu zapasu i
przyrostu masy drzewnej, a także wzrostu poziomu różnorodności biologicznej
ekosystemów leśnych i poprawy stanu zdrowotności lasów będących pod wpływem
zanieczyszczeń powietrza, wody lub gleby;
• zahamowania zaniku gatunków roślin i zwierząt oraz zaniku ich naturalnych siedlisk, a
także pomyślnych reintrodukcji gatunków;
• zmniejszenia negatywnej ingerencji w krajobrazie oraz kształtowania estetycznego
krajobrazu zharmonizowanego z otaczającą przyrodą;
Wskaźnikami pośrednimi stopnia realizacji Programu będą wskaźniki społeczno – ekonomiczne:
• poprawy stanu zdrowia obywateli, mierzonego przy pomocy takich mierników jak
długość życia, spadek umieralności niemowląt, spadek zachorowalności,
• zmniejszenia tempa przyrostu obszarów wyłączanych z rolniczego i leśnego użytkowania
dla potrzeb innych sektorów produkcji i usług materialnych;
• corocznego przyrostu netto miejsc pracy w wyniku realizacji przedsięwzięć ochrony
środowiska;
• spójności i efektywności działań w zakresie monitoringu i kontroli;
• zakresu i efektów działań edukacyjnych oraz stopnia udziału społeczeństwa
w procesach decyzyjnych;
• opracowywania i realizacji przez grupy i organizacje pozarządowe projektów
na rzecz ochrony środowiska.
IX.2b. Ocena stopnia realizacji programu
Bezpośrednim wskaźnikiem zaawansowania realizacji zadań będzie wysokość ponoszonych
nakładów finansowych oraz uzyskiwane efekty rzeczowe.
Uzyskiwane efekty rzeczowe, zweryfikowane przez ocenę stanu jakości i dotrzymywania
norm komponentów środowiska, dokonaną w ramach systemu monitoringu, ilustrować będą
106
zaawansowanie realizacji programu w skali rocznej i umożliwiać dokonywanie niezbędnych korekt na
bieżąco.
107
Literatura wybrana.
1. Asenizacja terenów wiejskich; przewodnik metodyczny, przekład z języka francuskiego
Wyd."PLUM", Kraków 1994
2. Atlas stanu czystości jezior Polski w badanych latach 1984-1988, praca zbiorowa, PIOŚ
Warszawa, 1992
3. Boruszko D., Dąbrowski W., Magrel L.: Bilans ścieków i osadów ściekowych
w oczyszczalniach ścieków województwa podlaskiego, Fundacja Ekonomistów Środowiska
i Zasobów Naturalnych, Białystok, 2000
4. Boruszko D., Dąbrowski W., Magrel L.: Woda, ścieki i odpady w małych miejscowościach
województwa podlaskiego, Fundacja Ekonomistów Środowiska
i Zasobów Naturalnych, Białystok, 2001
5. Chronione gatunki roślin i zwierząt w polskich parkach narodowych, oprac. Cz. Okołów,
KZPN-BPN, Warszawa-Białowieża 1998
6. Dostosowanie polskiego prawa i regulacji ekologicznych do rozwiązań unii europejskiej,
praca zbiorowa pod redakcją B. Fiedora:, Wrocław-Białystok, 1999-2000
7. Dylikowa A., Geografia Polski -krainy geograficzne, PZWS, Warszawa, 1973
8. Górniak A., Klimat województwa podlaskiego, IMGW, Białystok, 2000
9. Informacja o stanie środowiska na terenie powiatu białostockiego. WIOŚ Białystok. 2000
10. Informacja o stanie środowiska na obszarze województwa podlaskiego w 2001 roku,
PIOŚ WIOŚ Białystok, 2002
11. Jagielak J., Biernacka M., Grabowski D., Henschke J., Zmiany sytuacji radiologicznej
środowiska Polski w okresie 10 lat po awarii w Czarnobylu, PIOŚ, Warszawa, 1996
12. Kodeks dobrej praktyki rolniczej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo
Środowiska, Warszawa, 2002
13. Kołożyn-Krajewska D., Sikora T.: Koncepcja i system zapewnienia bezpieczeństwa
zdrowotnego żywności, SiTSpoż Warszawa, 1999
14. Kondracki J., Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa 1998
15. Leśnictwo 2001, GUS, Warszawa, 2001
16. Monografia zbiornika wodnego Siemianówka, praca zbiorowa pod kierunkiem
J. Sokołowskiego, WZMiUW, Białystok, 1999
17. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska województwa podlaskiego, KWPSP w Białymstoku,
2002
18. Natura 2000 - europejska sieć ekologiczna, Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów
Naturalnych i Leśnictwa, Warszawa, 1999
19. Nowe zobowiązania podmiotów gospodarczych wynikające z wejścia w życie nowych ustaw
ekologicznych - materiały konferencyjne, Białystok, listopad 2001, Suwałki, marzec 2002
20. Ocena stanu czystości zbiornika Siemianówka, Wydział Monitoringu Środowiska
WIOŚ w Białymstoku, 2001
21. Ocena wstępna jakości powietrza na terenie województwa podlaskiego,
PIOŚ WIOŚ Białystok, PIS WSSE Białystok, 2001
22. Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie podlaskim, US w Białymstoku, Białystok
2002
23. Planowanie i wdrażanie polityki ochrony środowiska - poradnik, praca zbiorowa, Warszawa,
2001
24. Podstawowe problemy środowiska w Polsce. Raport wskaźnikowy, Biblioteka Monitoringu
Środowiska, Warszawa, 2001
25. Polskie studium różnorodności biologicznej, red. R. Andrzejewski i A.Weigle,
NFOŚ, Warszawa, 1993
26. Poradnik - Metody badania i rozpoznawania wpływu na środowisko gruntowo-wodne
składowisk odpadów stałych, Ministerstwo Środowiska, Warszawa,2000
27. Program rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, Urząd Marszałkowski województwa
podlaskiego, Białystok 2002
28. Przegląd realizacji przez Polskę konwencji międzynarodowych i porozumień wielostronnych i
dwustronnych w zakresie ochrony środowiska - materiał dla komisji sejmowej, Ministerstwo
Środowiska, Warszawa, kwiecień 2002
108
29. Przestrzeń ekologiczna dla Polski i Europy, praca zbiorowa, Instytut na Rzecz Ekorozwoju,
Warszawa, 1997
30. Rejestry uwalniania i transferu zanieczyszczeń (PRTR) jako instrument realizacji polityki
ekologicznej, praca zbiorowa pod redakcją J. Jędrośki, Wrocław, 2001
31. Rocznik Statystyczny - Leśnictwo 2001, GUS, Warszawa,
32. Rocznik Statystyczny - Ochrona Środowiska 1991, GUS, Warszawa,
38. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2001, GUS, Warszawa,
39. Rocznik Statystyczny Województw 2001, GUS, Warszawa,
40. Rocznik Statystyczny Województw 2002, GUS, Warszawa,
41. Rocznik Statystyczny Województwa Podlaskiego 2001, GUS, Warszawa,
42. Rocznik Statystyczny Województwa Podlaskiego 2002, GUS, Warszawa,
43. Sektorowy program operacyjny ochrona środowiska i gospodarka wodna - tekst wstępny,
Ministerstwo Środowiska, Warszawa, czerwiec 2002
44. Stan czystości wód powierzchniowych obszaru Zielonych Płuc Polski, praca zbiorowa:, WIOŚ
Białystok, 1998
45. Stan środowiska województwa podlaskiego w 1999 roku, Biblioteka Monitoringu
Środowiska, Białystok, 2000
46. Stan środowiska województwa podlaskiego, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Białystok,
1999
47. Stan uszkodzenia lasów w Polsce w 2000 roku na podstawie badań monitoringowych,
Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa, 2001
48. Stan zdrowotny lasów Polski w 2000 roku, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa,
2001
49. Stan zdrowotny lasów w Polsce w 2001 r. Biblioteka Monitoringu Środowiska. Warszawa.
2002
50. Sterowanie ekorozwojem t. I i II, praca zbiorowa por redakcją B. Poskrobko, Białystok, 1998
51. Strategia rozwoju obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca Polski - zapis tezowy, praca
zbiorowa pod kierunkiem E. Wysockiej, Białystok-Gdańsk-Olsztyn-Toruń-Warszawa, 1999
52. Strategia rozwoju województwa podlaskiego do roku 2010, Zarząd województwa
podlaskiego, Białystok, 2000
53. Strategia rozwoju województwa podlaskiego. I. Diagnoza stanu istniejącego,
Zarząd Województwa Podlaskiego, Białystok, 1999
54. Wiatr I.: Inżynieria ekologiczna, Warszawa-Lublin, 1995
55. Wskaźniki ekorozwoju, praca zbiorowa pod redakcją T. Borysa, Białystok, 1999
56. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii na szczeblu lokalnym - poradnik,
praca zbiorowa pod redakcją G. Wiśniewskiego:, Suwałki, 1999
57. Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym
i lokalnym - projekt, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, lipiec 2002
58. Zalesianie terenów porolnych, praca zbiorowa pod redakcją A. Gorzelaka:, Warszawa, 1999
59. Zanieczyszczenie środowiska hałasem w świetle badań WIOŚ w 1995 roku, praca zbiorowa,
PIOŚ Warszawa, 1996
60. Zbiór przepisów i procedur dotyczących bezpiecznego postępowania z wyrobami
zawierającymi azbest, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, 2001
61. Zestawienie parametrów chemicznych w opadach i depozycji jonów do podłoża dla Stacji
Bazowej Wigry w okresie wielolecia 1996-2001 (wersja elektroniczna), WPN, Krzywe, 2002
62. Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego. Stacja Bazowa Puszcza Borecka,
Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa, 1997
63. Źródła i zasady finansowania inwestycji w ochronie środowiska w Polsce - informator,
praca zbiorowa, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok, 2001
109

Program Ochrony Środowiska MiG Choroszcz

Transkrypt

Podobne dokumenty

Raport z projektu “Nightskating Białystok 2015”