Zapami´taj

Językowy obraz świata – literacki obraz świata
•
Na jakiej zasadzie pojawiajà si´ w tekÊcie partie retrospektywne, w których bohater
wraca myÊlà do spraw minionych? Co wyzwala te wspomnienia?
4 Napisz krótki tekst na temat: „Wokulski z Boles∏awem Prusem spacerujà po PowiÊlu
i wspólnie uk∏adajà fragment opowiadania”.
Zapami´taj
Świat przedstawiony w XIX-wiecznej realistycznej powieści to
świat, który można poznać, kierując się doświadczeniem, logiką
i zdrowym rozsądkiem. Jest on zazwyczaj ukazywany z perspektywy przeciętnego świadka epoki.
Język prozy realistycznej jest jakby przezroczysty, ściśle przylega
do ukazywanej rzeczywistości.
TAKI PEJZA˚ M¸ODOPOLSKI
Obszarem, na którym najlepiej dają się obserwować, opisywać i oceniać środki stylistyczne, jest poezja. Szczególnie nie może się bez nich
obejść ten jej rodzaj, który odznacza się wybitnie nasiloną obrazowością,
nastrojowością, zmysłowością. Takie właśnie są wiersze autorów młodopolskich: nastrojowe, przepełnione symboliką, umuzycznione. Wyczulone
na zapachy, pełne barw, światła, cieni i zmieniających się kształtów. Autorzy często operują w nich poetyką wizji sennej. Innym razem stosują technikę tzw. montażu asocjacyjnego, zapożyczoną z warsztatu malarzy impresjonistów (plamom kładzionym pędzlem malarza odpowiadają luźne, słabo
powiązane ze sobą obrazy). Osiągają efekty malarskie, muzyczne, ruchowe.
Kreują swoisty, niepowtarzalny poetycki pejzaż.
Wspomniane efekty często wynikają z jednoczesnego zaangażowania
w odbiór utworu kilku zmysłów czytelnika czy słuchacza. Mamy wtedy
do czynienia ze zjawiskiem tzw. synestezji, która polega na łączeniu i przekształcaniu wrażeń odbieranych przez różne zmysły (por. białe wspomnienie,
melodia srebrnolica, szum świetlany, dźwięczą pieśnią wonną).
118
!
Językowy obraz świata – literacki obraz świata
DZIA¸ANIA J¢ZYKOWE
ĆWICZENIE W CZYTANIU ZE ZROZUMIENIEM
Przeczytaj powy˝szy tekst jeszcze raz i odpowiedz na pytania.
Jaki udzia∏ w odbiorze tekstu artystycznego majà zmys∏y czytelnika bàdê s∏uchacza?
Co to jest synestezja?
Dlaczego poezja w ogóle, a m∏odopolska w szczególnoÊci, obficie korzysta ze
Êrodków stylistycznych?
Jakimi cechami odznaczajà si´ wiersze poetów m∏odopolskich?
ZADANIA I ĆWICZENIA
1 Przeczytaj wiersz Kazimierza Przerwy-Tetmajera pt. Melodia mgie∏ nocnych (nad Czarnym Stawem Gàsienicowym), np. w podr´czniku „Kultura i literatura”. Spróbuj ulec jego
nastrojowi. Przymknij na chwil´ oczy... Powtórz lektur´ tekstu.
Czy widzisz jakieÊ obrazy? Zanotuj, jakie. Czy sà one konkretne, wype∏nione np. przedmiotami? A mo˝e przyjmujà postaç jakichÊ p∏aszczyzn czy fal o przenikajàcych si´ kolorach? A mo˝e „s∏yszysz” Êwiat opisany przez poet´?
Przedstaw towarzyszàcà odbiorowi gr´ uczuç i wyobraêni w ∏aƒcuchu luênych impresji
spisywanych w miar´ ich pojawiania si´.
2 Przyjrzyj si´ wyra˝eniom z∏o˝onym z rzeczownika i okreÊlajàcego go przymiotnika. Które z nich s∏u˝à konkretyzacji obrazu, a które go raczej odkonkretniajà, tworzà nastrój? Zestaw wymienione Êrodki j´zykowe w dwóch jednorodnych pod wzgl´dem funkcji grupach.
3 Zwróç teraz uwag´ na czasowniki. O jakiego rodzaju czynnoÊciach (lub stanach) informujà? Dlaczego wi´kszoÊç ma form´ 1. os. lm? W jakiej relacji pozostajà do tytu∏u
wiersza? Ujmij rezultaty analizy tekstu w krótkiej, kilkuzdaniowej wypowiedzi na temat
np. „Melodia czy taniec?”.
4 Oto opinia:
„Wiersz Kazimierza Tetmajera stanowi przyk∏ad harmonijnego operowania Êrodkami wyrazu, podporzàdkowania ich tworzeniu okreÊlonego, jednolitego nastroju”.
Czy si´ z nià zgadzasz? Znajdê uzasadniajàce jà (lub przeciwnie – obalajàce jà) argumenty w u˝ytym s∏ownictwie i w metaforyce. Wokó∏ jakich czynnoÊci, zjawisk, cech itp. koncentrujà si´ u˝yte przez poet´ Êrodki j´zykowe?
5 W jaki sposób poeta stara si´ ukonkretniç wra˝enie ciszy? Czy jest to cisza absolutna? A mo˝e raczej stan, gdy stajà si´ s∏yszalne szmery i dêwi´ki, których w normalnych
www.wsip.com.pl
119