Klinika Rządzenia raport z badania OMNI PBS

Raport z badania
Publiczne czy prywatne?
Anomia pracownicza
w oczach pracowników administracji publicznej
Sopot, styczeń 2016
Podstawowe informacje o badaniu
Zamawiający
Wykonawca
ul. Junaków 2
81-812 Sopot
Termin realizacji
22–24 stycznia 2016 r.
Metoda i technika
CAPI (Computer Assisted Personal Interviewing) w ramach OmniPBS
– wywiady kwestionariuszowe ilościowe bezpośrednie, wspomagane komputerowo
Cel
Uzyskanie nowych informacji nt. skali zjawiska anomii pracowniczej w Polsce
w opiniach pracowników administracji publicznej. Zestawienie wyników badania
z opiniami/deklaracjami badanych urzędów pozyskanymi w ramach projektu
„Publiczne czy prywatne? Monitoring wydatkowania środków publicznych”.
Spis treści
PODSTAWOWE INFORMACJE O BADANIU ____________________________________________ 2
3
ASPEKTY METODOLOGICZNE ________________________________________________________ 4
WYNIKI BADANIA __________________________________________________________________ 5
WNIOSKI __________________________________________________________________________ 8
SPIS WYKRESÓW __________________________________________________________________ 10
4
Aspekty metodologiczne
Badanie „Publiczne czy prywatne? Anomia pracownicza w oczach pracowników
administracji publicznej” zostało przeprowadzone w ramach ogólnopolskiego
cyklicznego pomiaru OmniPBS, realizowanego techniką ankieterskich wywiadów
osobistych ze wspomaganiem komputerowym, który odbył się w trzeci weekend
stycznia 2016 roku. Spośród wszystkich respondentów (dobranych według
schematu losowania warstwowego wielostopniowego), wytypowano pracowników
szeroko
rozumianej
administracji
publicznej.
Wszystkim
osobom,
oprócz niepracujących, zadano pytanie: „W jakim sektorze gospodarki Pan(i)
pracuje/prowadzi działalność?”. Respondentom, którzy odpowiedzieli „w sektorze
publicznym”
(na
potrzeby badania definiowanym jako administracja
samorządowa, administracja rządowa, instytucje publiczne takie jak policja, sądy,
prokuratura, ZUS, aparat skarbowy itd.), system wyświetlił dodatkowy blok pytań.
Takich osób w próbie znalazło się n=80 (ich liczba była zbliżona w poprzednich
falach OmniPBS). W związku z niewielką liczbą respondentów1 wnioskowanie musi
odbywać się przy dużym poziomie ostrożności, ponieważ błąd szacunku oscyluje
wokół 10-11 punktów procentowych.
Trudnością towarzyszącą projektowaniu badania i analizie jego wyników jest
drażliwa tematyka ankiety. Respondenci bardzo niechętnie odpowiadają na
pytania, które dotyczą ich własnych zachowań, wiążących z się z łamaniem prawa
lub stojących na jego granicy bądź negatywnie postrzeganych społecznie.
W takich sytuacjach mogą starać się ukryć prawdę. Należy założyć, że podobnie
zachowują się, gdy pytania zawierają prośbę o ujawnienie niewłaściwego
postępowania współpracowników osób badanych. Z obawy o zmniejszenie prestiżu
zawodu, pogorszenie warunków lub utratę pracy, respondenci mają tendencję do
ostrożności, unikania szczerych odpowiedzi.
Wiarygodność uzyskanych wyników miało zwiększyć ograniczenie dyskomfortu osób
badanych dzięki:




przeprowadzaniu wywiadu w domu respondenta (a nie np. w pracy lub
miejscu publicznym),
przypomnieniu przed zadaniem pytań, że odpowiedzi są anonimowe
i podkreśleniu, iż wyniki zostaną przedstawione jedynie w postaci zbiorczych
zestawień statystycznych,
samodzielnemu udzielaniu odpowiedzi przez respondenta, bez ingerencji
ankietera (monitor był odwrócony w stronę badanego, zaznaczającego
odpowiedzi),
ułożeniu pytań w kolejności od mniej do bardziej zagrażających,
Przeciętne zatrudnienie w sektorze publicznym wg raportu GUS „Zatrudnienie i wynagrodzenia
w gospodarce narodowej w I-III kwartale 2015 r.” wynosi 2896,9 tys. pracujących.
1
5


pytaniu najpierw o zachowania współpracowników osoby badanej,
następnie o postępowanie samego respondenta,
podzieleniu pytań na trzy grupy oraz wyświetlaniu ich w porządku losowym
na kolejnych ekranach, w taki sposób żeby badany nie widział od razu
wszystkich pytań i nie mógł modyfikować wcześniej udzielonych odpowiedzi.
Bezpośrednia obecność ankietera w dużym stopniu ograniczyła liczbę odpowiedzi
ucieczkowych. Odsetek odmów odpowiedzi w badaniu utrzymał się na relatywnie
niskim poziomie 3% dla pytań o sensytywnym charakterze.
Wyniki badania
Pierwsze pytania dotyczyły sytuacji, w których osoby badane były świadkami
anomii pracowniczej w swoim zakładzie pracy. Niemal co czwarty respondent
w ciągu ostatnich sześciu miesięcy zaobserwował używanie przez innych
pracowników sprzętu (np. RTV, AGD, drukarka, komputer, kserokopiarka, skaner)
znajdującego się w zakładzie pracy do celów prywatnych (24%). Blisko co piąta
osoba była świadkiem załatwiania w miejscu pracy w godzinach pracy prywatnych
spraw (21%) i używania telefonu służbowego do celów prywatnych (19%) przez
pracowników jej zakładu. Więcej niż co szósty badany w ciągu ostatniego półrocza
widział jak inni zatrudnieni korzystali w celach prywatnych z produktów/materiałów
(np. długopisów, papieru do drukarki, kawy, herbaty, wody itp.) będących
w posiadaniu jego zakładu pracy (18%).
Wykres 1. „Czy w ciągu ostatnich sześciu miesięcy był(a) Pan(i) w pracy świadkiem sytuacji kiedy inni
pracownicy Pani/Pana zakładu pracy … ?” I
Badanie pracowników sektora publicznego techniką CAPI w ramach OmniPBS, przeprowadzone w dniach
22-24 stycznia 2016 r. na próbie n=80 respondentów. Na wykresach pominięto odpowiedzi „trudno powiedzieć,
nie pamiętam” i odmowy.
6
Mniej niż 10% respondentów zadeklarowało, że w ciągu ostatniego półrocza byli
świadkami sytuacji, w których inni pracownicy ich zakładu pracy: skracali czas
pracy bez wiedzy/zgody pracodawcy i bez „odrobienia” tego czasu
(np. przychodząc później, kończąc wcześniej lub wychodząc podczas godzin pracy
w celach prywatnych), wykorzystywali stanowisko służbowe do uzyskania
osobistych korzyści bądź używali samochodu służbowego do celów prywatnych
(po 8% odpowiedzi). W przypadku pytania o nieuprawnione korzystanie
z pojazdu, relatywnie wysoki był odsetek odpowiedzi ucieczkowych – co dziesiąty
respondent wskazywał „trudno powiedzieć, nie pamiętam”. Dziewięciu na
dziesięciu badanych udzieliło odpowiedzi, że nie byli świadkami wynoszenia z pracy
do wykorzystania na cele prywatne produktów/materiałów będących
w posiadaniu zakładu (90%) i płacenia publicznymi środkami za towary oraz usługi
nabywane do celów prywatnych (91%).
Wykres 2. „Czy w ciągu ostatnich sześciu miesięcy był(a) Pan(i) w pracy świadkiem sytuacji kiedy inni
pracownicy Pani/Pana zakładu pracy … ?” II
Badanie pracowników sektora publicznego techniką CAPI w ramach OmniPBS, przeprowadzone w dniach
22-24 stycznia 2016 r. na próbie n=80 respondentów. Na wykresach pominięto odpowiedzi „trudno powiedzieć,
nie pamiętam” i odmowy.
Druga seria pytań kwestionariusza dotyczyła osobistego postępowania
respondentów. Zapytano ich czy w ciągu ostatnich sześciu miesięcy sami
podejmowali aktywności kojarzone z anomią pracowniczą. Osoby badane
w obu przypadkach najczęściej wskazywały na występowanie tych samych
czterech typów zdarzeń, natomiast pięć pozostałych otrzymywało po kilka procent
wskazań.
Największy odsetek respondentów przyznał się do używania sprzętu znajdującego
się w zakładzie pracy do celów prywatnych – 16%. Podobnej liczbie osób zdarzyło
7
się załatwiać w miejscu pracy w godzinach pracy prywatne sprawy (15%).
Co dziewiąty badany do celów prywatnych wykorzystywał telefon służbowy lub
produkty/materiały będące w posiadaniu zakładu pracy (po 11% wskazań).
Wykres 3. „Czy w ciągu ostatnich sześciu miesięcy zdarzyło się Pani/Panu … ?” I
Badanie pracowników sektora publicznego techniką CAPI w ramach OmniPBS, przeprowadzone w dniach
22-24 stycznia 2016 r. na próbie n=80 respondentów. Na wykresach pominięto odpowiedzi „trudno powiedzieć,
nie pamiętam” i odmowy.
Do wynoszenia z pracy i wykorzystywania na cele prywatne produktów/materiałów
będących w posiadaniu zakładu przyznała się niewielka liczba respondentów (3%).
Minimalny odsetek stanowili badani, którzy odpowiedzieli, że zdarzyło im się skracać
czas pracy bez wiedzy/zgody pracodawcy i bez „odrobienia” tego czasu,
wykorzystywać stanowisko służbowe do uzyskania osobistych korzyści lub używać
samochodu służbowego do celów prywatnych (1%). Nikt z badanych nie ujawnił,
że w ciągu ostatnich sześciu miesięcy płacił publicznymi środkami za towary i usługi
nabywane do celów prywatnych.
8
Wykres 4. „Czy w ciągu ostatnich sześciu miesięcy zdarzyło się Pani/Panu … ?” II
Badanie pracowników sektora publicznego techniką CAPI w ramach OmniPBS, przeprowadzone w dniach
22-24 stycznia 2016 r. na próbie n=80 respondentów. Na wykresach pominięto odpowiedzi „trudno powiedzieć,
nie pamiętam” i odmowy.
Wnioski
Wyniki badania wskazują, że najwięcej przypadków anomii pracowniczej wśród
osób zatrudnionych w sektorze publicznym zdarzało się w samym miejscu pracy.
Respondenci częściej mieli okazję być w pracy świadkami sytuacji,
kiedy inni zatrudnieni używali sprzętu znajdującego się w zakładzie do celów
prywatnych, załatwiali w miejscu pracy w godzinach pracy prywatne sprawy,
czy korzystali w celach prywatnych z produktów/materiałów będących
w posiadaniu pracodawcy. Do wymienionych praktyk badani również sami
przyznawali się częściej, niż np. do wynoszenia z pracy artykułów będących
w posiadaniu zakładu, używania samochodu służbowego do celów prywatnych
i wykorzystywania stanowiska służbowego lub środków publicznych do osobistych
celów.
Należy jednak założyć, że w przypadku działań szczególnie negatywnie
postrzeganych społecznie, respondenci byli mniej skłonni do udzielania odpowiedzi
zgodnych z prawdą. Potwierdziły się też wcześniejsze przewidywania, iż badani
będą częściej wskazywać występowanie wszystkich rodzajów zachowań wśród
współpracowników, niż odnosząc się do własnej osoby. Jest to tzw. efekt
społecznych oczekiwań (ang. social desirability bias), oznaczający inklinację
uczestników badań do przedstawiania własnej osoby w lepszym świetle. Z uwagi na
przedmiot pomiaru, obejmujący kwestie drażliwe społecznie takie jak oszustwo,
można przyjąć, że respondenci odpowiadali na pytania pod presją powszechnie
akceptowanych wartości, co wpływało na zaniżanie odsetka potwierdzeń.
9
Dodatkowych informacji na temat skali zjawiska anomii pracowniczej w Polsce
mogłoby
dostarczyć
badanie
pracowników
sektora
prywatnego
i zestawienie porównawcze ich odpowiedzi z deklaracjami osób zatrudnionych
w administracji publicznej. Z kolei zmniejszenie błędu towarzyszącego wnioskowaniu
byłoby możliwe poprzez dotarcie do większej liczby respondentów, np. w ramach
kolejnych fal OmniPBS lub poprzez wykorzystanie techniki CAWI (ankiet za
pośrednictwem internetu). Ponowienie badania po upływie pewnego czasu
mogłoby pozwolić na uchwycenie zmian (wzrostów lub spadków) dotyczących
występowania zjawiska anomii pracowniczej w Polsce.
10
Spis wykresów
WYKRES 1. „CZY W CIĄGU OSTATNICH SZEŚCIU MIESIĘCY BYŁ(A) PAN(I) W PRACY ŚWIADKIEM
SYTUACJI KIEDY INNI PRACOWNICY PANI/PANA ZAKŁADU PRACY … ?” I ............................. 5
WYKRES 2. „CZY W CIĄGU OSTATNICH SZEŚCIU MIESIĘCY BYŁ(A) PAN(I) W PRACY ŚWIADKIEM
SYTUACJI KIEDY INNI PRACOWNICY PANI/PANA ZAKŁADU PRACY … ?” II ............................ 6
WYKRES 3. „CZY W CIĄGU OSTATNICH SZEŚCIU MIESIĘCY ZDARZYŁO SIĘ PANI/PANU … ?” I ...... 7
WYKRES 4. „CZY W CIĄGU OSTATNICH SZEŚCIU MIESIĘCY ZDARZYŁO SIĘ PANI/PANU … ?” II ..... 8