Rafał Marciniak

Zeszyty Naukowe WSH im. B. Markowskiego w Kielcach, Nr 2, Tom 2, 2009r., str. 263-272
Rafał Marciniak
Zastosowanie metodyki rozwiązywania wieloaspektowych problemów
decyzyjnych w programowaniu wyniku finansowego
Streszczenie
Stosowanie dozwolonych przez prawo metod księgowych może wpływać na rzeczywistą sytuację ekonomiczną przedsiębiorcy i jego zdolność do działania w przyszłości. Ukierunkowane na
przyszłe efekty podejście do polityki rachunkowej, wymaga opracowania metod wyboru najbardziej korzystnego wariantu z najmniej ryzykownych. Ze względu na zmieniające się otoczenie, zagadnienie to stanowi wieloaspektowy problem decyzyjny w warunkach niepewności.
Oznacza to korzystanie we wnioskowaniu z reguł rachunku prawdopodobieństwa. Określenie
subiektywnych prawdopodobieństw pozwala obliczyć wartość oczekiwanych korzyści, natomiast odchylenie standardowe i współczynnik zmienności umożliwiają określenie ryzyka związanego z rozpatrywanymi wariantami polityki rachunkowej.
Wstęp
W ramach dozwolonej przez prawo polityki rachunkowości, stosowanie pewnych metod księgowych prowadzić może nie tyle do „poprawienia wizerunku” przedsiębiorcy, ale – w
miarę możliwości - wpływać na jego rzeczywistą sytuację ekonomiczną i zdolność do działania
w przyszłości. Przyjmujemy za M. Dobiją1, że wzrostowi kapitałów własnych (w skład których
wchodzi m.in. zysk netto), towarzyszyć musi wzrost potencjału jakim dysponuje przedsiębiorstwo. A zatem, jeśli mówimy o tzw. kreatywnej księgowości, to rozumiemy przez nią – za A.
Hołdą - cyt. „taki wybór i implementacje metod wyceny i prezentacji kategorii ekonomicznych
(głównie w ramach sprawozdania finansowego), który jest zgodny z prawem oraz normami
rachunkowości, ponadto jest etyczny i podlega ujawnieniu, a służy osiągnięciu celu twórcy informacji ekonomicznej”. 2
Ukierunkowanie na przyszłe efekty każe traktować wybór polityki rachunkowej, jak
wybór każdej innej strategii w planowaniu długookresowym – co, w ujęciu A. Stabryły: jest
procesem obliczeniowym, zmierzającym do opracowania koncepcji działania i jego wariantów
przy wykorzystaniu odpowiedniej dokumentacji analitycznej3.
1
Dobija M., Kurek B., [2005], „Concepts of Phisics in Accounting and the Money-Goods”, w: “General
Accounting Theory” Dobija M., Martin S. (red.), Cracow University of Economics, Kraków, 2005r., s. 54
2
Hołda A., [2006], „Zasada kontynuacji działalności i prognozowanie upadłości w Polskich realiach
gospodarczych”, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków, 2006r., s. 33
3
Stabryła A., [2002], „Modele programowania strategicznego”, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Nr 574, 2002r., s. 5
Zeszyty Naukowe WSH im. B. Markowskiego w Kielcach, Nr 2, Tom 2, 2009r., str. 263-272
Opisywane zagadnienia stanowią jednak problem decyzyjny w warunkach niepewności.
To jednak, przy odwołaniu się do podejścia Bayesa – tzn. przy rozpatrywaniu wielkości nie
znanych a priori jako zmiennych losowych – pozwala korzystać we wnioskowaniu z reguł rachunku prawdopodobieństwa.4
1. Programowanie zmian
Programowanie wyniku finansowego jest problemem wieloaspektowym. Chodzi o wypracowanie takich reguł postępowania (odnoszących się głównie - chociaż nie tylko! - do sposobu ujmowania w księgach zapisu operacji gospodarczych), które pozwolą przedsiębiorcy
zrealizować postawione przez niego cele, pomimo działania w zmiennym otoczeniu.
1.1 Przedmiot badania
Podstawą modelowania jest ogólnie przyjęty wzorzec pięciu elementów sprawozdania
finansowego wraz z zachodzącymi pomiędzy nimi relacjami: bilans, rachunek zysków i strat,
rachunek przepływów pieniężnych, zestawienie zmian w kapitale własnym oraz wstęp z informacją dodatkową. Ilustruje to poniższy Rys. 1:
Rys. 1 – Wybrane zależności pomiędzy elementami sprawozdania finansowego
rachunek przepływów pieniężnych
bilans
zestawienie zmian w kapitale
wstęp oraz
informacja
dodatkowa
rachunek zysków i strat
źródło: opracowanie własne
Schemat należy rozumieć następująco: „klamrą” spinającą sprawozdanie jest wstęp
wraz z informacją dodatkową (to tutaj zawarty jest m.in. opis przyjmowanej polityki rachunkowości, pewne informacje na temat strategii podatkowej itd).
Mówiąc o strategii podatkowej myślimy o działaniu dozwolonym w ramach prawa. Tyle, że zgodnie z dobrze pojętymi ideami praworządności i legalności5, nie wzbraniamy się wybrać drogi postępowania korzystniejszej dla podatnika, skoro swobodę takiego wyboru gwarantuje nam ustrój i Konstytucja RP.
4
Osiewalski J. [2005], „Ekonometria bayesowska – stałe zasady, rosnące możliwości”, Wydawnictwo
Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków, 2005r., s. 10
5
Dzwonkowski H., Zgierski Z. [2006], „Procedury podatkowe”, Difin, Warszawa, 2006r., s. 634
Zeszyty Naukowe WSH im. B. Markowskiego w Kielcach, Nr 2, Tom 2, 2009r., str. 263-272
1.2 Postulowane zmiany
Zgodnie ze zdaniem zdecydowanej większości autorów, przyjąć można, jak ujęła to M.
Sierpińska, cyt: „Wszystkie cele szczegółowe muszą być podporządkowane celowi głównemu
przedsiębiorstwa, czyli maksymalizacji finansowych korzyści (majątku) właścicieli kapitału.
Można go przedłożyć praktycznie na dwie podstawowe kategorie zarządzania finansowego:
ryzyko i zwrot nakładów (zysk).” 6
Kryterium zysku (jako głównego kryterium) może nieco dziwić, ponieważ współcześnie stawia się raczej na płynność finansową, jako wyznacznik sprawnego funkcjonowania firmy w przyszłości.7 W dominującej orientacji prospektywnej od przedsiębiorcy oczekuje się
przede wszystkim zdobycia i utrzymania pozycji stabilnej finansowo.8
W dalszym planie stać będą inne aspekty skutków podejmowanych decyzji, uzależnione
już od indywidualnych preferencji konkretnego decydenta. Istnieć może wiele szczególnych
wymagań, na przykład: co do wolumenu lub rodzaju sprzedaży, poziomu zatrudnienia, składników majątku trwałego itd. Wymagania te dotyczyć mogą oczekiwanych zmian zarówno w
aspekcie ilościowym, jak i zmian jakościowych. Ponadto, przybierać mogą postać jawnej hierarchi celów9 lub wręcz tzw. zmiennych ukrytych.10
1.3 Przesłanki zmian
Główne przesłanki racjonalnego programowania wyników finansowych polegają na
znalezieniu takiego sposobu postępowania i zapisu w polityce rachunkowości, który z większym prawdopodobieństem zapewni przedsiębiorcy oczekiwane przez niego korzyści. Prawie
zawsze atrakcyjność perspektyw oceniać się będzie porównując wartość zysku netto i stan gotówki na koniec analizowanego okresu, co zapisać można następująco:
Zn(a) >
Zn(b)
>…
c(b) > …
c(a) >
gdzie, użyte symbole oznaczają, odpowiednio:
6
Zn
zysk netto, odpowiednio w wariantach a, b, …
c
stan końcowy środków pieniężnych w wariantach a, b, …
Sierpińska M., [1999], „Polityka dywidend w spółkach kapitałowych”, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa-Kraków, 1999r., s. 10
7
Jeleń Wł., [1998], „Metodyka i narzędzia analizy finansowej w praktyce”, Rachunkowość, Nr 3 (1998),
s. 137
8
Kabalski P. [2005], „Nadrzędne zasady przygotowania i prezentacji sprawozdań finansowych”, Przegląd Podatkowy, Nr 1(2005), s. 56
9
Trzaskalik T., [2008], „Wprowadzenie do badań operacyjnych z komputerem”, Wyd. II, Warszawa,
Polskie WydawnictwaoEkonomiczne, 2008r., s. 211
10
Borsboom D., Mellenbergh G. J., van Herdeen J., [2003], “The Theorethical Status of Latent Variables”, Psychological Review, Zeszyt 110, 2003r., s. 203
Zeszyty Naukowe WSH im. B. Markowskiego w Kielcach, Nr 2, Tom 2, 2009r., str. 263-272
Ustaliliśmy ponadto, że często do procesu planowania włączyć trzeba przesłanki dodatkowe – określane już w jakiejś indywidualnie rozpatrywanej sytuacji. Rozumowanie to ilustruje
Rys. 2.
Ogólnie, względną atrakcyjność możliwych perspektyw11 rozpisalibyśmy jak niżej, przy
ustaleniu warunków ograniczających i założeniu, że istniejące preferencje są przechodnie:
f(a)
>
f(b)
>…
gdzie, użyte symbole oznaczają, odpowiednio:
a
jakiś sposób „a” możliwego postępowania
f(a)
użyteczność wyboru sposobu a, jako pewna funkcja f
b
jakiś sposób „b” możliwego postępowania
f(b)
użyteczność wyboru sposobu b, jako pewna funkcja f
…
itd
Oczywiście, odpowiednio należy uwzględnić szanse realizacji zidentyfikowanych i
wstępnie porównanych sposobów postępowania. Bowiem to oczekiwane wartości „wypłat”
powinny mieć wpływ na podjęcie racjonalnych decyzji.
Rys. 2 – Względna atrakcyjność perspektyw „a” i „b” przy określonej preferencji
ich użyteczności dla dokonującego wyboru przedsiębiorcy uwzględniająca prawdopodobieństwo p
przesłanka 1
p1:
Zn(a) > Zn(b)
przesłanka 2
p: f(a) > f(b)
p2:
c(a) > c(b)
inne przesłanki
źródło: opracowanie własne
Znak „>” oznacza tutaj preferencję i nie zawsze musi odpowiadać faktycznej, relacji
analizowanych parametrów. W literaturze zwraca się bowiem uwagę, że kreacja (strategia tworzenia) wyniku finansowego może mieć tendencję pozytywną albo negatywaną12 w zależności
11
Lindgren B. W., [1977], „Elementy teorii decyzji”, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa,
1977r., s. 37
12
Sierpińska M., [1999], op. cit., s. 29
Zeszyty Naukowe WSH im. B. Markowskiego w Kielcach, Nr 2, Tom 2, 2009r., str. 263-272
od preferencji w przyznanych przez decydenta użytecznościach. W szczególności, mogą istnieć
strategie uznawane przez kogoś za korzystne, pomimo osiągania np. mniejszego zysku (i odwrotnie).
1.4 Rodzaje i zakres zmian
Dozwolona przez prawo kreacja wyniku finansowego, jest możliwa m.in. dzięki wyborowi określonej polityki rachunkowości i związanych z nią strategii podatkowych. Odbywa się
przez podejmowanie decyzji w trzech sferach:
I.
sfera zwykłej działalności operacyjnej i finansowej firmy,
II.
sfera prezentacji, w tym wycen aktywów i pasywów,
III.
sfera formalno-prawna, w tym podatkowa
Powyższy podział jest jedynie typologią – w praktyce działania jakie może podejmować
przedsiębiostwo zaliczać się będą po trochę do każdej z nich. Niemniej, w celach poglądowych
wygodniej jest podział na typy wprowadzić i pokrótce każdy z nich scharakteryzować:
ad. I
-
kształtowanie przyszłego wyniku finansowego odbywa się w tej sferze poprzez
podejmowanie typowych decyzji managerskich w uniwersalnej formule „zadania-koszty-efekty”13; kreacja wyniku przejawia się w świadomym doborze źródeł finansowania i korzystaniu z techniki dyskonta przepływów - w kształtowaniu cen, ustalaniu wzajemnych proporcji produkowanych dóbr, inwestycjach,
polityce kredytowej itd.;
ad. II
-
właściwa polityka rachunkowości, polegająca na adekwatnym do potrzeb jednostki doborze metod prezentacji oraz wyceny składników aktywów i pasywów,
z zachowaniem jedenastu14 nadrzędnych reguł obwarowanych prawem bilansowym (m.in. ciągłości, ostrożnej wyceny, współmierności, kompletności itd);
ad. III
-
korzystanie z wariantów postępowania prowadzących lub mogących prowadzić
do obniżenia zobowiązań podatkowych, wysokości świadczeń socjalnych i innych obciążeń, najczęściej o charakterze publicznym; ponadto, wykorzystywanie tzw. różnic stałych i przejściowych w ustalaniu podatku dochodowego;
13
Stabryła A., [2002], op. cit., s. 7
Gierusz J., [2005], „Plan kont z komentarzem. Handel – Produkcja – Usługi”, Wydawnictwo ODDK,
wyd. XIV, Gdańsk 2005r., s. 11
14
Zeszyty Naukowe WSH im. B. Markowskiego w Kielcach, Nr 2, Tom 2, 2009r., str. 263-272
2. Zadania badawcze dotyczące budowy modelu decyzyjnego
Informacje zawarte w każdym z raportów wchodzących w skład sprawozdania finansowego (bilansu, rachunku zysków i strat, rachunku przepływów pieniężnych i zestawienia zmian
w kapitale) zawierają właściwe im formuły agregowania i prezentacji danych. Ogólnie, zapisalibyśmy je na przykład jak niżej:
1) w bilansie:
A=E+D
gdzie
A = aktywa
E = kapitał
D = zobowiązania i rezerwy15
2) w rachunku zysków i strat:
Zn = Zb – T – O
gdzie
Zn = zysk netto
Zb = Zysk brutto
T = podatki obciążające zysk brutto
O = pozostałe obciążenia zysku brutto
3) w rachunku przepływów pieniężnych:
Δc = cSk - cSp
gdzie
Δc = zmiana stanu środków pieniężnych
cSk = środki pieniężne na końcu okresu
cSp = środki pieniężne na początku okresu
4) w zestawieniu zmian w kapitale
ΔE = ESk - ESp
gdzie
E = kapitał (zob. ww. pkt 1)
ESk = kapitał na końcu okresu
ESp = kapitał na początku okresu
Każda z wyżej zapisanych formuł dotyczy faktycznie olbrzymiej liczby składników –
ponieważ każda z kategorii jest faktycznie agregatem i każdą traktować należy jak sumę wielu
podkategorii wchodzących w ich skład (odpowiednio składników: aktywów, kapitału, zobowiązań, rezerw, zysku brutto, podatków, pozostałych obciążeń zysku brutto oraz strumieni wydatków i wpływów środków pieniężnych). Teoretycznie zatem, ich zbiory podzielić można na
prawie nieskończoną liczbę podzbiorów.
2.1 Sformułowanie problemu decyzyjnego
Rozważana zmiana, zawsze uwidoczni się poprzez zmianę wartości któregoś ze składników formuł, wpływając jednocześnie na zmianę wartości ich sum. Sformułowanie problemu
15
Dobija M., Kurek B., [2005], op. cit., s. 54
Zeszyty Naukowe WSH im. B. Markowskiego w Kielcach, Nr 2, Tom 2, 2009r., str. 263-272
decyzyjnego wymaga wiedzy, jakie czynniki i w jaki sposób mogą ten wpływ wywrzeć. W zależności od sfery, której decyzja dotyczy, czynniki mają charakter bardziej materialny (np.
wielkość zatrudnienia) lub bardziej formalny (np. metoda wyceny zapasów). Niezależnie jednak, wiedza o nich da się zapisać w postaci zdań logicznych, co do prawdziwości których można zasadnie rozstrzygać16.
2.2 Postawa decydenta
Jak wspomniano, naukowe zajmowanie się kreatywną księgowością może być uzasadnione tylko wtedy, gdy postawa decydenta – w sensie ogólnym – jest etyczna.
Nie ulega jednak wątpliwości, że z naukowych względów postawę tą musi jednocześnie
cechować:
-
umiejętność wyrażenia preferencji wyboru w wymierny, możliwy do zmierzenia i porównania sposób (np. w pieniądzu, w punktach itd.);
-
formułowanie preferencji wyłącznie w sposób przechodni, tak aby dało się
trafnie orzec, który z wielu wariantów jest preferowany;
-
racjonalność w wyborze i ocenie wariantów, co nie wyklucza łączenia kryteriów ilościowych z jakościowymi, wydawania ocen agregatowych lub podejmowania decyzji w kilku etapach17;
2.3 Założenia rozwiązania problemu decyzyjnego
Wnikliwa analiza konkretnych sytuacji pozwala nie brać pod uwagę jednocześnie całej,
wielkiej liczby składników. W rzeczywistości, po zidentyfikowaniu czynników wpływających
na interesujące nas sprawy - np. po odkodowaniu norm z przepisów prawa18 - okazuje się, że
znalezienie rozwiązania zależy od wskazania kluczowych relacji jedynie pomiędzy niektórymi,
występującymi w danym zadaniu wielkościami, ponieważ pozostałe parametry nie zmieniają się
– a przynajmniej nie wpływa na ich zmianę wybór jednego z analizowanych sposobów postępowania19.
2.4 Wariantowanie i ustalanie kryteriów wyboru
W omawianym zagadnieniu, programowanie dotyczy zawsze co najmniej dwóch wariantów: nie robić nic lub wprowadzić zmianę. Więcej zmian, to więcej wariantów.
Przedsiębiorca ustalając użyteczność perspektyw, wybiera sposób postępowania, co do
16
Ziembiński Z., [1994], „Logika praktyczna”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1994r., s. 194
Stabryła A., [2006], „Metodyka podejmowania decyzji w systemie dwustopniowej oceny projektów”,
Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Nr 700, 2006r., s. 5
18
Ziembiński Z., [1994], op. cit., s. 245
19
problem zawierający dodatkowe pytanie o ewentualny wpływ decyzji na inne wartości, niż te zdefiniowane w warunkach ograniczających, to po prostu inny problem, osobno rozpatrywany – przyp. mój.
17
Zeszyty Naukowe WSH im. B. Markowskiego w Kielcach, Nr 2, Tom 2, 2009r., str. 263-272
którego żywi nadzieję, że przyniesie mu korzyści z większym prawdopodobieństwem. Faktycznie, nie zna z góry wartości żadnego z branych pod uwagę czynników, choć mogą one przybrać
wartości przez niego oczekiwane20.
Chociaż w rozważanym problemie stanów natury może być prawie nieskończenie wiele
(koniunkcja wielu czynników ryzyka) – i chociaż zmienne reprezentujące czynniki losowe zasadniczo są ciągłe (mogą przyjmować nieskończenie wiele wartości) – to jednak, nie ma potrzeby brania pod uwagę takich, które z góry wykluczamy.
Zastosowanie postdykcyjnych metod badawczych mogłoby wybory te doprecyzować21.
Ich dobór oczywiście zależałby już od konkretnie rozważanego problemu. Współczesne możliwości analizy statystycznej stale rosną, mogąc badać związki nawet trzecio i czwartorzędne22.
2.5 Dezagregacja problemu decyzyjnego
Po zidentyfikowaniu czynników, jakie należy brać pod uwagę w danej sytuacji, musimy
wykonać przynajmniej cztery specyfikacje doprecyzowujące:
-
określenie, na które z agregatowych składników sum formuł: A, E, D, Zb,
T, O, c, (…), zidentyfikowane czynniki mają wpływ, a które składniki w
rozważanym problemie nie zmieniają się?
-
opisanie zmian konkretnego składnika poprzez wprowadzenie parametrów
umożliwiających operacjonalizację23 problemu;
-
wskazanie wariantów (a, b, …), w których zidentyfikowane czynniki determinują w jakiś, właściwy im sposób, szczegółowe parametry
-
oszacowanie z subiektywnym prawdopodobieństwem P możliwych wartości analizowanych parametrów i wyznaczenie tym samym zbioru analizowanych stanów natury;
2.6 Reguły decyzyjne
Generalnie, główną regułą decyzyjną w programowaniu wyniku finansowego jest wybór takiej strategii, która zapewni oczekiwane korzyści z większym prawdopodobieństwem. Za
miernik ryzyka uznaje się w literaturze zazwyczaj odchylenie standardowe i współczynnik
zmienności24.
20
Lindgren B. W., [1977], op. cit., s. 19
Osiewalski J., [2005], op. cit., s. 15
22
Boudreau M.-C., Gefen D., Straub W.D., [2000], “Structural equation modeling and regresion: guidelines for research practice”, Communications of the Association for Information Systems, 08.2000r.,
Tom 4, poz. 7, s. 1
23
Stabryła A., [2006], op. cit., s. 7
24
Stabryła A., [2002], op. cit., s. 11
21
Zeszyty Naukowe WSH im. B. Markowskiego w Kielcach, Nr 2, Tom 2, 2009r., str. 263-272
(k)
gdzie:
gdzie:
– odchylenie standardowe
(k)
– k-ty wariant polityki rachunkowości
pi
– prawdopodobieństwo zaistnienia i-tego wariantu
m
– liczba możliwych wariantów polityk rachunkowości
Yi(k)
– wartość i-tego wyniku dla k-tej polityki rachunkowości
E(k)
– wartość oczekiwana wyniku, dla k-tej polityki
Vi(k)
– współczynnik zmienności
(k)
– odchylenie standardowe k-tej polityki rachunkowości
(k)
– k-ty wariant polityki rachunkowości
E(k)
– wartość oczekiwana wyniku, dla k-tej polityki
Jeśli uznamy, że pierwsza przesłanka programowanej zmiany dotyczy preferowania
wyższego zysku netto, druga przesłanka wyższego stanu środków pieniężnych na koniec okresu25, a ewentualna trzecia i kolejne, jak powiedzieliśmy wchodzić mogą w skład hierarchi celów
dla konkretnego problemu, to racjonalnie podjęty wybór wskaże wariant zapewniający realizację tych celów z mniejszym ryzykiem.
3. Wybór rozwiązania problemu decyzyjnego
Proponowany rachunek decyzyjny zakłada obliczenie oczekiwanych wyników w różnych, rozpatrywanych wariantach programowanych strategii – przy założeniu, że parametrom
nie znanym a priori nadaje się wielkości szacowane z subiektywnym prawdopodobieństwem, a
jednocześnie z góry ogranicza zbiór analizowanych sytuacji. Potem, znając rozkład możliwych
wyników poszczególnych wariantów, następuje wybór najmniej ryzykowych z najbardziej korzystnych, dzięki obliczeniu sumy ważonej, odchylenia standardowego i współczynnika zmienności. Koncepcja ta zakłada, że także problemom, które można rozwiązywać na bazie teorii
25
W artykule niniejszym nie zajmujemy się zmianą wartości pieniędzy w czasie, niemniej jest oczywiste,
że rozważając „opłacalność” podejmowanych decyzji, należałoby zajmować się wartością gotówki odpowiednio zdyskontowanej. Kwestię tą autor ma zamiar dokładniej opisać w przyszłości – przyp. mój.
Zeszyty Naukowe WSH im. B. Markowskiego w Kielcach, Nr 2, Tom 2, 2009r., str. 263-272
decyzji bez zmiennych liczbowych26, przyznaje się przykładowe wartości pewnych parametrów,
co umożliwia późniejszą ocenę, chociażby dzięki metodzie normalizacji ilorazowej i porównanie z wprowadzonymi a priori wartościami progowymi27. W zależności od tego, czy te parametry mieć będą charakter stymulant, destymulant czy nominant, ocena trendu odbywać się będzie
odpowiednio. Podobnie, jeśli ocenie podlegać muszą kryteria de facto jakościowe.
Specyfika konkretnego problemu wymuszać może konieczne uzupełnienie proponowanej procedury. Na przykład, programowanie polityki rachunkowości dla niektórych inwestycji
wymagać może ocenę nie tylko stanu końcowego, ale również oceny etapowe. Pomocniczo w
takich wypadkach korzystać się będzie m.in. z zasady Bellmana28: wybór optymalnego wariantu
odbywa się po dekompozycji projektu na etapy i zbudowanie „ścieżki” decyzji najbardziej
optymalnych.
3.1 Zarządzanie ryzykiem wdrożenia projektu decyzji
Zauważamy, że użyteczność przypisywana poszczególnym wariantom polegać może
również na ocenie względnych szans oczekiwanych strat i wypłat.
Jak ilustruje to poniższy rysunek (Rys. 3) – decydent nie zawsze ma do wyboru wariant
równie prawdopodobnej (P1) korzyści, co braku straty. Wybór może dotyczyć kwestii, czy „lepiej” jest zaryzykować niewielką stratę, jeśli z równym prawdopodobieństwem (P2) można
oczekiwać odpowiednio dużej wypłaty?
Rys. 3 – Skłonność do ryzyka a wybór polityki rachunkowości
oczekiwane
wypłaty W
P1
P2
f(b)
f(a)
subiektywne
prawdopodobieństwo P
źródło: opracowanie własne
26
Lindgren B.W., [1977], op. cit., s. 67
Stabryła A., [2006], op. cit., s.13
28
Trzaskalik T., [2008], op. cit., s. 396
27
Zeszyty Naukowe WSH im. B. Markowskiego w Kielcach, Nr 2, Tom 2, 2009r., str. 263-272
Podsumowanie
Programowanie wyniku finansowego jest problemem wieloaspektowym. W ramach dozwolonej przez prawo polityki rachunkowości, kreacja wyniku finansowego odbywa się przez
podejmowanie decyzji w trzech sferach: sferze zwykłej działalności operacyjnej i finansowej
firmy, sferze prezentacji, w tym wycenach aktywów i pasywów oraz sferze formalno-prawnej,
w tym podatkowej.
Podstawą modelowania jest ogólnie przyjęty wzorzec pięciu elementów sprawozdania
finansowego wraz z zachodzącymi pomiędzy nimi relacjami: bilans, rachunek zysków i strat,
rachunek przepływów pieniężnych, zestawienie zmian w kapitale własnym oraz wstęp z informacją dodatkową.
Najczęściej oczekiwać się będzie programowania przyszłych wielkości zysku netto oraz
aktywów finansowych, w szczególności stanu środków pieniężnych. W dalszym planie stać
będą inne aspekty skutków podejmowanych decyzji, uzależnione już od indywidualnych preferencji konkretnego decydenta w danym, opracowywanym przypadku.
Sformułowanie problemu decyzyjnego wymaga wiedzy, jakie czynniki i w jaki sposób
wywierają wpływ na wynik. Określenie występujących w problemie, jeśli jest to typowy problem operacyjny nie nastręcza specjalnych trudności. Jeśli jednak ma naturę bardziej formalną,
wymaga odkodowania norm z właściwych dla rozważanego stanu faktycznego przepisów
prawnych. W zależności od sfery, której decyzja dotyczy, czynniki mają charakter bardziej materialny (np. wielkość zatrudnienia) lub bardziej formalny (np. metoda wyceny zapasów). Niezależnie jednak, wiedza o nich da się zapisać w postaci zdań i formuł logicznych. Analiza konkretnych sytuacji pozwala przy tym nie brać pod uwagę jednocześnie całej, wielkiej liczby
agregatowych składników. Stanów natury może być prawie nieskończenie wiele (koniunkcja
wielu czynników ryzyka), a zmienne czynników losowych zasadniczo są ciągłe (mogą przyjmować nieskończenie wiele wartości) – jednak nie ma potrzeby brania pod uwagę takich, które
z góry wykluczamy.
Do podjęcia racjonalnego wyboru konieczne jest zachowanie postawy, którą cechują:
umiejętność wyrażenia preferencji w wymierny, możliwy do zmierzenia i porównania sposób
(np. w pieniądzu, w punktach itd.) oraz formułowanie preferencji wyłącznie w sposób przechodni, tak aby dało się trafnie orzec, który z wariantów jest preferowany.
Główną regułą decyzyjną w programowaniu wyniku finansowego jest wybór takiej strategii, która zapewni oczekiwane korzyści z większym prawdopodobieństwem. Za miernik ryzyka uznaje się w literaturze odchylenie standardowe i współczynnik zmienności. Dzięki dezagreacji formuł modelu decyzyjnego oszacować można z przyjętym prawdopodobieństwem interesujące nas wyniki poszczególnych wariantów. W konsekwencji obliczyć sumę ważoną oczekiwanych strat i wypłat dla każdego z nich. Proponowany rachunek decyzyjny zakłada więc obliczenie oczekiwanych wyników w różnych, rozpatrywanych wariantach programowanych stra-
Zeszyty Naukowe WSH im. B. Markowskiego w Kielcach, Nr 2, Tom 2, 2009r., str. 263-272
tegii – przy założeniu, że parametrom nie znanym a priori nadaje się wielkości szacowane z
subiektywnym prawdopodobieństwem, a jednocześnie z góry ogranicza zbiór analizowanych
sytuacji. Potem, następuje wybór najmniej ryzykowych z najbardziej korzystnych.
Literatura
Borsboom D., Mellenbergh G.
[2003]
J., van Herdeen J.,
Boudreau M.-C., Gefen D.,
“The Theorethical Status of Latent Variables”, Psychological
Review, Zeszyt 110, 2003r., s. 203
[2000]
“Structural equation modeling and regresion: guidelines for
research practice”, Communications of the Association for
Straub W.D.,
Information Systems, 08.2000r., Tom 4, poz. 7, s. 1
Dobija M., Kurek B.,
[2005]
„Concepts of Phisics in Accounting and the Money-Goods”,
w: “General Accounting Theory” Dobija M., Martin S. (red.),
Cracow University of Economics, Kraków, 2005r.
Dzwonkowski H., Zgierski Z.,
[2006]
„Procedury podatkowe”, Difin, Warszawa, 2006r.
Gierusz J.,
[2005]
„Plan kont z komentarzem. Handel – Produkcja – Usługi”,
Wydawnictwo ODDK, wyd. XIV, Gdańsk 2005r.
Hołda A.,
[2006]
„Zasada kontynuacji działalności i prognozowanie upadłości
w Polskich realiach gospodarczych”, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków, 2006r.
Jeleń Wł.,
[1998]
„Metodyka i narzędzia analizy finansowej w praktyce”, Rachunkowość, Nr 3 (1998), s. 137
Kabalski P.,
[2005]
„Nadrzędne zasady przygotowania i prezentacji sprawozdań
finansowych”, Przegląd Podatkowy, Nr 1(2005) s. 56
Lindgren B.W.,
[1977]
„Elementy
teorii
decyzji”,
Wydawnictwa
Naukowo-
Techniczne, Warszawa, 1977r.
Osiewalski J.,
[2005]
„Ekonometria bayesowska – stałe zasady, rosnące możliwości”, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie,
Kraków, 2005r.
Sierpińska M.,
[1999]
„Polityka dywidend w spółkach kapitałowych”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Kraków, 1999r.
Stabryła A.,
[2002]
„Modele programowania strategicznego”, Zeszyty Naukowe
Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Nr 574, 2002r., s. 5
Stabryła A.,
[2006]
„Metodyka podejmowania decyzji w systemie dwustopniowej
oceny projektów”, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Nr 700, 2006r., s. 5
Trzaskalik T.,
[2008]
„Wprowadzenie do badań operacyjnych z komputerem”,
Wyd. II, Warszawa, Polskie WydawnictwaoEkonomiczne,
2008r.
Ziembiński Z.
[1994]
„Logika praktyczna”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1994r.
Zeszyty Naukowe WSH im. B. Markowskiego w Kielcach, Nr 2, Tom 2, 2009r., str. 263-272
The methodology of solving multiple criteria dilemmas in programming a financial
result
Abstract
The use of legally possible accountancy methods may influence entrepreneurs’ real economic
situation as well as their ability to perform in the future.
A future result-oriented approach to the accountancy policy requires devising a method which
would help choose an optimal variant among the least risky ones. Because of the changing environment, this issue poses a complex decision problem in conditions of uncertainty. It, therefore,
means that the rules of probability theory need to be used in the process of inference. By defining subjective probabilities it is possible to calculate the value of expected profits, whereas the
use of the standard deviation and the coefficient of variation allows for defining the risk of the
variants within the discussed accountancy policy.
Rafał Marciniak, absolwent prawa na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w
Poznaniu; ukończył także studia podyplomowe w Centralnym Instytucie
Ochrony Pracy w Warszawie oraz na Akademii Ekonomicznej w Krakowie;
doktorant na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie; pierwsze doświadczenia zawodowe zdobył podczas pracy na różnych stanowiskach w firmach polskich i zagranicznych; praktyk w dziedzinach księgowości i podatków; od kilku lat prowadzi firmę specjalizującą się
w obsłudze księgowej osób prawnych.