analiza i ocena sprawności infrastruktury oraz systemu monitoringu i
Transkrypt
analiza i ocena sprawności infrastruktury oraz systemu monitoringu i
Faza inwentaryzacji projektu GEF w Polsce MATERIAŁY ROBOCZE DO SPORZĄDZENIA PROFILU TZO W POLSCE GF/POL/INV/R.6 (do ograniczonego korzystania) ANALIZA I OCENA SPRAWNOŚCI INFRASTRUKTURY ORAZ SYSTEMU MONITORINGU I STATYSTYKI PUBLICZNEJ W ZAKRESIE GOSPODARKI ŚCIEKOWEJ I OCHRONY WÓD PRZED ZANIECZYSZCZENIAMI TZO Wanda Kacprzyk Spis treści Harmonizacja przepisów polskich z unijnymi ........................................................................... 2 Regulacje prawne w zakresie gospodarki ściekowej i ochrony wód przed zanieczyszczeniami TZO ........................................................................................................... 9 System monitoringu ................................................................................................................. 19 Statystyka publiczna................................................................................................................. 34 Wzmocnienia instytucjonalne .................................................................................................. 36 Załącznik. Wybrane przepisy prawne Warszawa, sierpień 2002 Niniejszy raport nie był redagowany. Został odtworzony w takiej postaci, w jakiej został przekazany do Instytutu Ochrony Środowiska przez Autora (Autorów) HARMONIZACJA PRZEPISÓW POLSKICH Z UNIJNYMI W negocjacjach w obszarze „Środowisko” zakończonych w październiku 2001 r. ustalone zostały, na podstawie m.in. opracowywanych przez resort środowiska planów implementacyjnych dyrektyw unijnych, w tym również dla dyrektyw 76/464/EWG i 96/61/WE, następujące okresy dostosowawcze w zakresie jakości wód i pozwoleń na szczególne korzystanie ze środowiska: · w zakresie wdrażania dyrektywy w sprawie oczyszczalnie ścieków komunalnych (91/271/EWG) do końca 2015r., z wcześniejszym osiągnięciem wymagań dyrektywy w zakresie oczyszczania ścieków z przemysłu rolno-spożywczego, · w zakresie wdrożenia dyrektyw w sprawie substancji niebezpiecznych (76/464/EWG) do końca 2007r. (z niezwłoczną weryfikacją pozwoleń wodnoprawnych na emisję zanieczyszczeń do wód w stosunku do 180 dużych zakładów przemysłowych, w których substancje niebezpieczne są wykorzystywane w produkcji), · w zakresie wdrożenia dyrektywy w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczenia zanieczyszczeń (96/61/WE) do końca 2007r. w odniesieniu do wszystkich istniejących instalacji. Wymagania pozostałych dyrektyw muszą być wdrożone z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej lub w terminach określonych w dyrektywach. Ta ostatnia uwaga dotyczy w szczególności wdrażania postanowień dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z dnia 23 października 2000 r. w sprawie ustanowienia ramowych wymagań w dziedzinie polityki wodnej. Transpozycja prawa Unii Europejskiej do polskich przepisów prawnych realizowana jest poprzez ustawy formułujące nakazy i zakazy oraz akty wykonawcze opracowane na podstawie delegacji ustawowych, zawierające szczegółowe regulacje prawne. W Polsce, aby możliwe było przejęcie dorobku prawnego Unii Europejskiej konieczna była aktualizacja wielu regulacji ustawowych. Na skuteczną realizację postanowień między innymi w zakresie gospodarki ściekowej i ochrony wód mają wpływ nowowprowadzone przepisy zawarte w następujących ustawach (zał.): · Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska, która stworzyła między innymi podstawy dla wprowadzenia najlepszych dostępnych technik oraz systemu pozwoleń zintegrowanych, określonego dyrektywą 96/61/WE, · Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne regulująca kompleksowo sprawy korzystania z wód i ich ochrony, · Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, która reguluje m.in. sprawy odprowadzania ścieków przemysłowych, w tym substancji niebezpiecznych, do kanalizacji, · Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach, która stworzyła podstawy do wprowadzania dorobku prawnego Unii Europejskiej między innymi w zakresie odpadów niebezpiecznych zawierających substancje objęte dyrektywą 76/464/EWG, co z kolei determinuje ograniczanie zagrożeń związanych z zanieczyszczeniem wód gruntowych, · Ustawa z dnia 16 lutego 2001 roku o zmianie ustawy o ochronie roślin uprawnych, która stworzyła podstawy bezpiecznego operowania w produkcji i stosowaniu 2 substancjami niebezpiecznymi, w tym również substancjami chloroorganicznych objętymi restrykcjami dyrektywy 76/464/EWG, · Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 roku o substancjach i preparatach chemicznych regulująca kompleksowo zasady operowania substancjami chemicznymi i preparatami, których substancje te są składnikami. Stworzyła podstawy do rozwiązywania wielu problemów związanych z możliwością niekontrolowanego przedostania się substancji niebezpiecznych na rynek Wspólnoty Europejskiej. Ustawy te regulują oczywiście ogromne kompleksy problemów ochrony środowiska. Powyżej wymieniono jedynie podstawowe mechanizmy prawne sprzyjające wprowadzaniu w życie dyrektyw związanych z odprowadzaniem ładunków substancji niebezpiecznych do ścieków oraz wód powierzchniowych, gruntowych i głębinowych. Szczegółowe wymagania zawarte będą w przepisach wykonawczych (część z nich już obowiązuje). Poniżej omówiono kilka istotnych rozporządzeń, których postanowienia dostosowywują prawo krajowe do wymagań Unii Europejskiej: (1) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 20 września 2000 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi dalekosiężne do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie. Reguluje ono dwie ważne grupy zagadnień to jest: emisję do atmosfery lotnych substancji organicznych poprzez nałożenie obowiązku wprowadzania urządzeń ograniczających emisję oraz wprowadza obowiązek stosowania odpowiednich rozwiązań technicznych minimalizujących możliwości przedostawania się węglowodorów pochodzenia naftowego do wód powierzchniowych i gruntowych. Rozwiązania te są stopniowo wprowadzane w istniejących obiektach oraz obowiązują w przypadku budowy nowych obiektów magazynowych, transportowych i handlowych z zakresu gospodarki paliwami i środkami smarowymi. Rozporządzenie to szczegółowo reguluje również problemy związane z magazynowaniem i transportem ropy naftowej. Ustala także datę 31 grudnia 2005 roku jako datę dostosowania istniejących baz paliw i stacji paliw do postanowień rozporządzenia; (2) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 5 marca 2002 roku w sprawie szczegółowych zasad wydawania zezwoleń na dopuszczenie środków ochrony roślin do obrotu i stosowania, wydane na podstawie ustawy o ochronie roślin, poza regulacją systemu wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin i ich ewidencji, wprowadza zakaz stosowania w rolnictwie 63 substancji biologicznie czynnych wchodzących w skład środków ochrony roślin, w tym 9 objętych postanowieniami Konwencji Sztokholmskiej (tj. aldryna, chlordan, dieldryna, endryna, heptachlor, heksachlorobenzen, mireks, toksafen i DDT). W załączniku 9 zamieszczono ponadto wykaz substancji biologicznie czynnych wchodzących w skład środków ochrony roślin, które mogą, w określonych sytuacjach, mieć szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi, zwierząt i środowisko wraz z zakresem ograniczenia stosowania środków ochrony roślin zawierających te substancje; (3) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 października 2001 roku w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (patrz niżej opłaty); (4) Rozporządzenie w sprawie warunków jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, a także w celu rolniczego wykorzystania ścieków oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (projekt), które kompleksowo będzie transponować do prawa krajowego wymagania unijne, w tym w szczególności postanowienia dyrektywy 91/271/EWG, 80/68/EWG, 76/464/EWG oraz 5 dyrektyw-córek. Projekt ten określa: 3 · najwyższe dopuszczalne (graniczne) wartości wskaźników zanieczyszczeń w oczyszczonych ściekach i wymagania zmniejszenia wprowadzanych ładunków, · dopuszczalne masy substancji, które mogą być odprowadzane w ściekach przemysłowych przypadających na jednostkę masy wykorzystywanego surowca, materiału, paliwa lub powstającego produktu, · substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego powodujące zanieczyszczenie wód, które powinny być eliminowane i ograniczane, · sposób monitorowania emisji, a w przypadkach obecności w ściekach substancji niebezpiecznych także monitorowania jakości wód odbiornika w miejscu zrzutu. Przy ustalaniu wartości wskaźników emisji w projekcie rozporządzenia uwzględniono 2 przesłanki: · możliwość przyjęcia zanieczyszczeń przez odbiornik bez szkody dla ekosystemu, · zastosowanie najlepszej dostępnej techniki (BAT). Zasadniczym problemem wpływającym na sprawną implementację tego projektu, nad którym prace są jeszcze w toku, jest zapewnienie sprawnie funkcjonujących systemów: · pozwoleń na odprowadzanie ścieków, · monitoringu emisji przez służby państwowe zgodnych z nowym systemem prawnym, · automonitoringu emisji w źródłach zanieczyszczeń, · akredytowanych laboratoriów dla zanieczyszczeń objętych rozporządzeniem, które podjęłyby realizację automonitoringu, · kontroli wypełnienia zobowiązań pozwoleń wodnoprawnych i pozwoleń zintegrowanych przez służby regionalnych zarządów gospodarki wodnej we współpracy ze służbami inspekcji ochrony środowiska. Ponieważ wciąż trwają prace nas wyżej wspomnianym projektem rozporządzenia, nie będzie on tutaj bardziej szczegółowo prezentowany (tab. A) 4 Tabela A. Najwyższe dopuszczalne wartości emisji substancji niebezpiecznych do środowiska wodnego określone w projekcie rozporządzenia Lp. 1 Rodzaj substancji 3. Jednostka miary Zakłady przemysłu chemicznego stosujące katalizatory rtęciowe: mg Hg/l ścieków a) w produkcji chlorku winylu g Hg/t zdolności produkcyjnej chlorku winylu mg Hg/l ścieków b) w innych procesach g Hg/kg przetworzonej rtęci Produkcja katalizatorów rtęciowych stosowanych w produkcji mg Hg/l ścieków chlorku winylu g Hg/kg przetworzonej rtęci mg Hg/l ścieków Produkcja organicznych i nieorganicznych związków rtęci, z g Hg/kg przetworzonej rtęci wyjątkiem katalizatorów rtęciowych stosowanych w produkcji mg Hg/l ścieków chlorku winylu g Hg/kg przetworzonej rtęci Produkcja baterii galwanicznych zawierających rtęć mg Hg/l ścieków Inne zakłady KADM Produkcja związków kadmu mg Cd/l ścieków ( Cd ) g Cd / kg Cd wykorzystanego Produkcja barwników mg Cd/l ścieków g Cd / kg Cd wykorzystanego Produkcja stabilizatorów mg Cd/l ścieków g Cd / kg Cd wykorzystanego Produkcja baterii galwanicznych i akumulatorów mg Cd/l ścieków g Cd / kg Cd wykorzystanego Powlekanie elektrolityczne mg Cd/l ścieków g Cd /kg Cd wykorzystanego Inne zakłady mg Cd/l ścieków Sześciochlorocyklohaksen Zakłady produkcji sześciochlorocykloheksanu mg HCH /l ścieków (HCH) g HCH/t wyprodukowanego HCH Zakłady ekstrakcji lindanu mg HCH/l ścieków g HCH/t HCH poddanego procesowi Zakłady produkcji sześciochlorocykloheksanu i ekstrakcji mg HCH /l ścieków lindanu RTĘĆ ( Hg) 2 Rodzaj produkcji Najwyższa dopuszczalna wartość średniośredniodobowa miesięczna 0,1 0,2 0,1 10 0,1 1,4 0,1 0,1 0,1 0,06 0,06 0,4 1,0 0,4 0,6 0,4 1,0 0,4 3,0 0,4 0,6 0,4 4,0 4,0 4,0 8,0 4,0 0,05 0,1 0,05 5 0,05 0,7 0,05 0,05 0,05 0,03 0,03 0,2 0,5 0,2 0,3 0,2 0,5 0,2 1,5 0,2 0,3 0,2 2,0 2,0 2,0 4,0 2,0 5 Lp. Rodzaj substancji Rodzaj produkcji lindanu Inne zakłady 4. Czterochlorek węgla (CCl4) 5. Pięciochlorofenol (PCP) 2,3,4,5,6- pięciochloro1-hydroksybenzen i jego sole 6. Aldryna (C12H8Cl6) Dieldryna (C12H8 Cl 16O) Endryna (C12H8 Cl6O) Jednostka miary g HCH/t wyprodukowanego HCH mg HCH /l ścieków Produkcja czterochlorku węgla przez nadchlorowanie w procesie mg CCl4 /l ścieków obejmującym pranie g CCl4/t całkowitej zdolności produkcyjnej CCl4 i nadchloroetylenu Produkcja czterochlorku węgla przez nadchlorowanie w procesie mg CCl4 /l ścieków nie obejmującym prania g CCl4/t całkowitej zdolności produkcyjnej CCl4 i nadchloroetylenu Produkcja chlorometanów przez chlorowanie metanu ( łącznie z mg CCl4 /l ścieków wysokociśnieniowym elektrolitycznym wytwarzaniem chloru) i z g CCl4/t całkowitej zdolności produkcyjnej metanolu chlorometanów Inne zakłady mg CCl4/l ścieków Produkcja pięciochlorofenolanu sodu przez hydrolizę mg PCP/l ścieków sześciochlorobenzenu g PCP/t zdolności produkcyjnej PCP lub wykorzystanego PCP Najwyższa dopuszczalna wartość średniośredniodobowa miesięczna 10,0 4,0 5,0 2,0 3,0 1,5 80,0 3,0 40,0 1,5 5,0 3,0 20,0 2,5 1,5 10,0 3,0 2,0 50,0 1,5 1,0 25,0 Inne zakłady Produkcja aldryny i/lub dieldryny i/lub endryny łącznie z konfekcjonowaniem tych substancji w tym samym zakładzie mg PCP/l ścieków mg/l ścieków1/ g /t całkowitej zdolności produkcyjnej zakładu1/ 2,0 0,01 15,0 1,0 0,002 3,0 Inne zakłady Produkcja i przetwórstwo sześciochlorobenzenu Produkcja nadchloroetylenu (PER) i czterochlorku węgla (CCl4) przez nadchlorowanie przemysł metali nieżelaznych mg/l ścieków1/ mg HCB/l ścieków g HCB/t zdolności produkcyjnej HCB mg HCB/l ścieków g HCB/t zdolności produkcyjnej PER+ CCl4 mg HCB/l ścieków 0,01 2,0 20,0 3,0 3,0 0,003 0,002 1,0 10,0 1,5 1,5 Inne zakłady mg HCB/l ścieków 2,0 1,0 Izodryna (C12H8Cl6) 7. Sześciochlorobenzen (HCB) 6 Lp. Rodzaj substancji 8. Sześciochlorobutadien (HCBD) 9. 10. Chloroform (CHCl3) 1,2-dwuchloroetan (EDC) Rodzaj produkcji Jednostka miary Najwyższa dopuszczalna wartość średniośredniodobowa miesięczna Produkcja nadchloroetylenu (PER) i czterochlorku węgla (CCl4) przez nadchlorowanie mg HCBD/l ścieków g HCBD/t zdolności produkcyjnej PER+ CCl4 3,0 3,0 1,0 1,5 Inne zakłady mg HCBD/l ścieków 3,0 1,0 Produkcja chlorometanów z metanolu lub z kombinacji metanolu mg CHCl3 /l ścieków i metanu (tj. przez hydrochlorowanie metanolu, a następnie g CHCl3/t zdolności produkcyjnej chlorometanów chlorowanie chlorku metylu) mg CHCl3 /l ścieków Produkcja chlorometanów przez chlorowanie metanu g CHCl3/t zdolności produkcyjnej chlorometanów mg CHCl3/l ścieków Inne zakłady 2,0 20,0 1,0 10,0 2,0 15,0 2,0 1,0 7,5 1,0 Produkcja 1,2-dwuchloroetanu bez przetwarzania i wykorzystania mg EDC/l ścieków przy 2 m3 /t zdolności produkcyjnej oczyszczonego EDC w tym samym zakładzie g EDC/t zdolności produkcyjnej oczyszczonego EDC Produkcja 1,2-dwuchloroetanu i przetwarzanie lub wykorzystanie mg EDC/l ścieków przy 2,5 m3/t zdolności produkcyjnej oczyszczonego EDC w tym samym zakładzie2/ g EDC/t zdolności produkcyjnej oczyszczonego EDC Przetwarzanie 1,2-dwuchloroetanu w substancje inne niż chlorek mg EDC/l ścieków przy 2,5 m3/t zdolności przetwarzania winylu (w szczególności produkcja etylenodwuaminy, EDC etylenopoliaminy 1,1,1-trójchloroetanu, trójchloroetylenu i g EDC/t zdolności przetwarzania EDC nadchloroetylenu) 2,5 1,25 5,0 2,5 5,0 10,0 2,5 5,0 2,0 5,0 1,0 2,5 0,2 0,1 0,2 0,1 Stosowanie EDC do odtłuszczania metali poza zakładem mg EDC/l ścieków produkującym EDC 3/ Inne zakłady3/ mg EDC/l ścieków 7 Lp. Rodzaj substancji 11. Trójchloroetylen (TRI) 12. 13. Nadchloroetylen (PER) Trójchlorobenzen (TCB) jako suma trzech izomerów (1,2,3,-TCB + 1,2,4-TCB + 1,2,5-TCB) Rodzaj produkcji Jednostka miary Najwyższa dopuszczalna wartość średniośredniodobowa miesięczna Stosowanie TRI do odtłuszczania metali4/ Inne zakłady4/ mg TRI/l ścieków g TRI/t zdolności produkcyjnej TRI+PER mg TRI/l ścieków mg TRI/l ścieków 1,0 5,0 0,2 0,2 0,5 2,5 0,1 0,1 Produkcja trójchloroetylenu (TRI) i nadchloroetylenu ( PER); proces TRI-PER Produkcja czterochlorku węgla i nadchloroetylenu ( PER); proces TETRA-PER mg PER/l ścieków przy 5 m3/t produkcji TRI+PER g PER/t zdolności produkcyjnej TRI+PER mg PER/l ścieków przy 2 m3/t produkcji TETRA+PER g PER/t zdolności produkcyjnej TETRA+PER 1,0 5,0 2,5 5,0 0,5 2,5 1,25 2,5 Inne zakłady mg PER/l ścieków 1,0 0,5 Produkcja trójchlorobenzenu przez odchlorowodorowanie sześciochlorocykloheksanu (HCH) i/lub przetwarzanie trójchlorobenzenu Produkcja i/lub przetwarzanie chlorobenzenu przez chlorowanie benzenu mg TCB/l ścieków przy 10 m3/t produkcji TCB g TCB/t zdolności produkcyjnej TCB 2,0 20,0 1,0 10,0 mg TCB/l ścieków przy 10 m3/t produkcji lub przetworzenia jedno- lub dwuchlorobenzenu g TCB/t zdolności produkcyjnej lub przetwarzania jednolub dwuchlorobenzenu mg TCB/l ścieków 0,1 0,05 1,0 0,5 0,1 0,05 Produkcja trójchloroetylenu ( TRI) i nadchloroetylenu ( PER) Inne zakłady 1/ Wartości dopuszczalne dotyczą sumarycznego zrzutu aldryny, dieldryny, endryny i izodryny Jeżeli zdolność przetwarzania i wykorzystywania 1,2-dwuchloroetanu jest większa od zdolności produkcyjnej, wartości dopuszczalne odnoszą się do całkowitej zdolności wytwarzania i produkowania 3/ Wartości dopuszczalne stosują się do zrzutów przekraczających 30kg EDC na rok 4/ Wartości dopuszczalne stosują się do zrzutów przekraczających 30kg TRI na rok 2/ 8 REGULACJE PRAWNE W ZAKRESIE GOSPODARKI ŚCIEKOWEJ I OCHRONY WÓD PRZED ZANIECZYSZCZENIAMI TZO Na mocy przepisów ustawy Prawo ochrony środowiska ochrona wód polega na zapewnieniu ich jak najlepszej jakości, w tym utrzymywaniu ilości wody na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej, w szczególności przez: · utrzymywanie jakości wód powyżej albo co najmniej na poziomie wymaganym w przepisach, · doprowadzanie jakości wód co najmniej do wymaganego przepisami poziomu, gdy nie jest on osiągnięty. Organy administracji planują i realizują działania w zakresie ochrony poziomu jakości wód uwzględniające obszary zlewni hydrograficznych. Na potrzeby ochrony wód określane są warunki korzystania z wód dorzecza, których integralną częścią są programy ochrony wód dla obszarów, na których poziomy jakości wód nie są osiągnięte. Każdy podmiot (za wyjątkiem zwolnień zawartych w Prawie ochrony środowiska, ustawie o odpadach i Prawie wodnym) jest zobowiązany: · posiadać pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, · posiadać pozwolenie wodnoprawne na pobór wód powierzchniowych lub podziemnych, · posiadać pozwolenie wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, · posiadać pozwolenie na wytwarzanie odpadów lub decyzję zatwierdzającą program gospodarki odpadami niebezpiecznymi oraz/ lub potwierdzenie przedłożenia informacji o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami(przepisów tego akapitu nie stosuje się odpadów komunalnych), · lub posiadać pozwolenie zintegrowane (obejmujące powyższe zezwolenia), · prowadzić (i przechowywać 5 lat) aktualizowaną co kwartał: – ewidencję rodzajów i ilości gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza – ewidencję odpadów, – zbiorcze zestawienie danych o rodzajach i ilości odpadów. Pozwolenia zintegrowanego wymaga prowadzenie instalacji, której funkcjonowanie, ze względu na rodzaj i skalę prowadzonej w niej działalności, może powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości. Rodzaje instalacji określono w rozporządzeniu Ministra Środowiska(Dz. U. 2002, nr 122, poz. 1055). Instalacje położone na terenie jednego zakładu obejmuje się jednym pozwoleniem zintegrowanym. 9 W pozwoleniu zintegrowanym ustala się: · wielkość emisji gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza z instalacji, niezależnie od tego, czy wymagane byłoby dla niej, zgodnie z ustawą, uzyskanie pozwolenia na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, · dopuszczalny poziom hałasu niezależnie od tego, czy dla zakładu wymagane byłoby, zgodnie z ustawą, uzyskanie pozwolenia na emitowanie hałasu do środowiska. · warunki wytwarzania i sposoby postępowania z odpadami na zasadach określonych w przepisach ustawy o odpadach, niezależnie od tego, czy dla instalacji wymagane byłoby, zgodnie z tymi przepisami, uzyskanie pozwolenia na wytwarzanie odpadów. · warunki, jakim powinny ścieki odprowadzane do kanalizacji. · się warunki poboru wód na zasadach określonych w przepisach ustawy - Prawo wodne. Instalacje wymagające pozwolenia zintegrowanego powinny spełniać wymagania ochrony środowiska wynikające z najlepszej dostępnej techniki. Nie mogą powodować przekroczenia granicznych wielkości emisyjnych. Integralną część decyzji w przedmiocie pozwolenia zintegrowanego stanowi program dostosowawczy jest, który jest wynegocjowanym indywidualnie szczegółowym harmonogramem rzeczowo-finansowym realizacji obowiązków związanych z ochroną środowiska przez prowadzącego instalację. Jego celem jest doprowadzenie do najszybszego zrealizowania obowiązujących wymagań ochrony środowiska przez instalacje, które ze względów technologicznych lub ekonomicznych nie mogą osiągnąć tych wymagań w terminach przewidzianych przez przepisy powszechnie obowiązujące, a za utrzymaniem eksploatacji instalacji przemawia interes publiczny. Pozwolenie wodnoprawne wydaje w drodze decyzji (na czas określony) starosta lub wojewoda, zgodnie z nową ustawą Prawo wodne. Pozwolenie wodnoprawne na szczególne korzystanie z wód wydaje się na okres nie krótszy niż 10 lat, a pozwolenie dotyczące wprowadzania do wód, ziemi lub do urządzeń kanalizacyjnych ścieków zawierających substancje niebezpieczne wydaje się na okres nie dłuższy niż 4 lata. Na szczególne korzystanie z wód przez zakład pobierający wodę a następnie wprowadzający ścieki do wód lub do ziemi wydaje się jedno pozwolenie wodnoprawne. Na wspólne korzystanie z wód przez kilka zakładów może być wydane jedno pozwolenie. Dopuszcza się monitorowanie tylko wskaźników ustalonych w pozwoleniu wodnoprawnym i pobieranie próbek do oznaczania wartości wskaźników zanieczyszczeń w ściekach w sposób uproszczony, jeżeli można wykazać, że wyniki oznaczeń będą reprezentatywne dla ilości odprowadzanych zanieczyszczeń. Nie dotyczy to zakładów, które odprowadzają w ciągu roku substancje szczególnie szkodliwe w ilości większej niż: · 7,5 kg rtęci (Hg), · 10 kg kadmu (Cd), · 3 kg sześciochlorocykloheksanu (HCH), · 30 kg czterochlorku węgla (CCl4), · 3 kg pięciochlorofenolu (PCP), 10 · 1 kg sześciochlorobenzenu (HCB), · 1 kg sześciochlorobutadienu (HCBD), · 30 kg chloroformu (CHCl3 · 30 kg 1,2-dwuchloroetanu (EDC), · 30 kg trójchloroetylenu (TRI), · 30 kg nadchloroetylenu (PER). Pobieranie próbek ścieków przemysłowych oraz pomiary stężeń substancji szczególnie szkodliwych wymienionych w tabeli A, a także pomiary przepływu ścieków powinny być wykonywane codziennie, w miejscu reprezentatywnym dla wszystkich ścieków odprowadzanych z zakładu lub oddziału, które mogą być zanieczyszczone tymi substancjami. Pobór próbek ścieków przemysłowych wprowadzanych do wód oraz pomiary przepływu ścieków i ich jakości powinny być dokonywane w regularnych odstępach czasu, z częstotliwością nie mniejszą niż raz na dwa miesiące Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne ma obowiązek zapewnić zdolność posiadanych urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych do realizacji dostaw wody w wymaganej ilości i pod odpowiednim ciśnieniem oraz dostaw wody i odprowadzania ścieków w sposób ciągły i niezawodny, a także zapewnić należytą jakość dostarczanej wody i odprowadzanych ścieków. Dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków odbywa się na podstawie umowy o zaopatrzenie w wodę i/lub odprowadzanie ścieków zawartej między przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym a odbiorcą usług. Przepisy ustawy zobowiązują dostawcę ścieków przemysłowych wprowadzanych do urządzeń kanalizacyjnych do: · niezwłocznego powiadomienia właściciela urządzeń kanalizacyjnych o awarii powodującej zrzut niebezpiecznych substancji do urządzeń kanalizacyjnych, w celu podjęcia odpowiednich przedsięwzięć zmniejszających skutki awarii, · instalowania niezbędnych urządzeń podczyszczających ścieki przemysłowe i prawidłowej eksploatacji tych urządzeń, · umożliwienia właścicielowi urządzeń kanalizacyjnych dostępu w każdym czasie do miejsc kontroli ilości i jakości ścieków, · wewnętrznej kontroli przestrzegania dopuszczalnych ilości i natężeń dopływu ścieków przemysłowych oraz ich wskaźników zanieczyszczenia, w szczególności gdy wprowadzane ścieki przemysłowe stanowią więcej niż 10% wszystkich ścieków komunalnych dopływających do oczyszczalni oraz gdy zanieczyszczenie w ściekach przemysłowych może stwarzać zagrożenia dla bezpieczeństwa lub zdrowia osób obsługujących urządzenia kanalizacyjne lub bezpieczeństwa konstrukcji budowlanych i wyposażenia technicznego urządzeń kanalizacyjnych lub procesu oczyszczania ścieków, · udostępniania wyników wewnętrznej kontroli właścicielowi urządzeń kanalizacyjnych, · zainstalowania urządzeń pomiarowych służących do określania ilości i jakości ścieków przemysłowych, na żądanie właściciela urządzeń kanalizacyjnych, jeżeli takie wymaganie jest uzasadnione możliwością wystąpienia zagrożeń dla bezpieczeństwa lub zdrowia osób obsługujących urządzenia kanalizacyjne lub bezpieczeństwa 11 konstrukcji budowlanych i wyposażenia technicznego urządzeń kanalizacyjnych lub procesu oczyszczania ścieków. Dopuszczalne wartości wskaźników zanieczyszczenia w ściekach przemysłowych wprowadzanych do urządzeń kanalizacyjnych wraz z zalecanymi metodami badań próbek ścieków zamieszczono w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 20 lipca 2002 .r w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych (Dz. U. 2002, nr 129, poz. 1108). Dla TZO objętych Konwencją Sztokholmską obowiązują następujące wskaźniki: · 4 mg HCH/l, · 0,05 mg/l dla aldryny, dieldryny i endryny, · 2 mg HCB/l. Ścieki przemysłowe mogą być wprowadzane do urządzeń kanalizacyjnych, jeżeli: - nie stanowi to zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia osób je obsługujących, stanu i prawidłowego działania tych urządzeń oraz oczyszczalni ścieków, a także spełnienia przez przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne warunków pozwolenia wodnoprawnego na odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi i stosowania osadów ściekowych, - spełnione są przez dostawcę ścieków warunki posiadanego pozwolenia wodnoprawnego, gdy takie pozwolenia jest wymagane przepisami prawnymi. Warunki, jakim powinny odpowiadać oczyszczone ścieki przemysłowe są określone w projekcie rozporządzenia Ministra Środowiska, które zostanie wkrótce wydane na podstawie art. 45 ust. ustawy Prawo wodne, w sprawie warunków jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, a także w celu rolniczego wykorzystania ścieków oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, które powinny być eliminowane oraz ograniczane. W tabeli A zestawiono najwyższe dopuszczalne wartości dla niektórych substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, w tym dla 5 TZO objętych Konwencją Sztokholmską, które będą wymagane w Polsce. Od 1998r. podmiot korzystający ze środowiska ustala we własnym zakresie wysokość należnej opłaty i wnosi ją na rachunek właściwego urzędu marszałkowskiego. Od 2002r. obowiązek opłat występuje za: · wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, · pobór wód, · wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi (w tym również wód opadowych lub roztopowych, ujętych w systemy kanalizacyjne, pochodzących z terenów zanieczyszczonych z terenów kanalizacji z wyjątkiem ogólnospławnej), · składowanie odpadów (w tym również magazynowanie (gromadzenie) odpadów, jeżeli podmiot nie posiada zezwoleń na wytwarzanie odpadów). W Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 października 2001 roku w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dz. U. 2001, nr 130, poz. 1453, zm.: nr 151, poz. 7103) ustalono jednostkowe stawki opłat za kilogram substancji wprowadzanych ze ściekami do wód lub do ziemi dla następujących substancji objętych Konwencją Sztokholmską: aldryna, dieldryna, 12 endryna i heksachlorobenzen oraz innych TZO, np. izodryna. Stawki opłat podlegają z dniem 1 stycznia każdego roku kalendarzowego podwyższeniu o średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych. Opłaty podwyższone są stosowane wobec podmiotów korzystających ze środowiska w przypadku gdy nie posiadają one wymaganego pozwolenia na wprowadzanie do powietrza gazów lub pyłów lub/i pobór wód lub wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi. W takiej sytuacji opłaty mogą być podwyższone o 500%. Opłaty podwyższone są stosowane także w odniesieniu do składowania odpadów. Opłaty są wnoszone do końca miesiąca następującego po upływie każdego kwartału: · za korzystanie ze środowiska ("powietrze", "wodę", "ścieki", "odpady") na rachunek urzędu marszałkowskiego właściwego ze względu na miejsce korzystania ze środowiska (np. lokalizację filii zakładu), · za wprowadzanie gazów lub pyłów wynikające z eksploatacji urządzeń (np. środków transportu, instalacji mobilnych) na rachunek urzędu marszałkowskiego właściwego ze względu na miejsce rejestracji podmiotu korzystającego ze środowiska (np. siedziby zarządu zakładu). Wykazy, na podstawie których ustalono opłaty, przedkłada się w terminie wniesienia opłat: · za korzystanie ze środowiska właściwemu marszałkowi województwa · za składowanie odpadów także wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta właściwemu ze względu na miejsce składowania odpadów. W przypadku nie uiszczania przez podmiot opłaty lub uiszczania jej w wysokości nasuwającej zastrzeżenia, marszałek w drodze decyzji wymierza opłatę na podstawie własnych ustaleń lub wyników kontroli wojewódzkiego inspektoratu ochrony środowiska. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta, starosta lub marszałek województwa występują do wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o podjęcie odpowiednich działań będących w jego kompetencji, jeżeli w wyniku przeprowadzonej kontroli organy te stwierdzą naruszenie przez kontrolowany podmiot przepisów o ochronie środowiska lub występuje uzasadnione podejrzenie, że takie naruszenie mogło nastąpić, przekazując dokumentację sprawy. W razie1) wprowadzania przez podmiot korzystający ze środowiska substancji lub energii do środowiska bez wymaganego pozwolenia lub z naruszeniem jego warunków, 2) naruszania przez podmiot korzystający ze środowiska warunków decyzji określającej wymagania dotyczące funkcjonowania instalacji wymagającej zgłoszenia w drodze decyzji wojewódzki inspektor ochrony środowiska może wstrzymać użytkowanie instalacji. Kary administracyjne wymierza w drodze decyzji wojewódzki inspektor ochrony środowiska za przekroczenie standardów stanu ochrony środowiska określone w pozwoleniach, ilości lub rodzaju gazów lub pyłów wprowadzonych do powietrza, ilości, stanu lub składu ścieków, naruszenia warunków decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji składowiska odpadów albo decyzji określającej miejsce i sposób magazynowania odpadów. Jednostkowe stawki kar za przekroczenie warunków odprowadzania ścieków do wód lub do ziemi określono w rozporządzeniu rady Ministrów (Dz. U. 2001, nr 146, poz. 1640).W wykazie o najwyższej stawce kar zamieszczono również substancje objęte wymogami 13 Konwencji Sztokholmskiej (tj. DDT, PCB, HCB, aldryna, dieldryna i endryna. Karę wymierza się w wysokości 10-krotnej wielkości jednostkowej stawki opłat: · za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, · za pobór wód, · oraz podwyższoną opłatę za składowanie odpadów z naruszeniem rodzaju i sposobów składowania odpadów określonych w decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji składowiska Administracyjne kary pieniężne wnosi się na rachunek wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Za pobieranie wody z urządzeń wodociągowych bez uprzedniego zawarcia umowy przewidziana jest kara grzywny do 5.000 PLN. Za wprowadzanie ścieków do urządzeń kanalizacyjnych bez uprzedniego zawarcia umowy przewidziana jest kara ograniczenia wolności lub grzywny do 10.000 PLN. Obok kary grzywny może być orzeczona nawiązka w wysokości 1.000 PLN za każdy miesiąc bezumownego pobierania wody lub odprowadzania ścieków. Kto bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego albo z przekroczeniem warunków określonych w pozwoleniu wodnoprawnym korzysta z wody lub wykonuje urządzenia wodne albo inne czynności wymagające pozwolenia wodnoprawnego - podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny. Podmioty korzystające ze środowiska, obowiązane z mocy prawa oraz na mocy decyzji do pomiaru poziomu substancji lub energii w środowisku oraz wielkości emisji, gromadzą i przetwarzają dane z zachowaniem zasad określonych w ustawie i nieodpłatnie udostępniają informacje na potrzeby państwowego monitoringu środowiska. Wykorzystujący substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska (tj. PCB lub azbest) powinien okresowo przedkładać wojewodzie informacje o: - rodzaju, ilości i miejscach ich występowania, - występujących zagrożeniach, podjętych środkach zapobiegawczych, - działaniach, które będą podjęte w przypadku wystąpienia awarii przemysłowej, przedstawianą społeczeństwu i właściwym organom Państwowej Straży Pożarnej, wojewodzie, wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska, staroście, wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta. Na obszarze, na którym istnieje przekroczenie standardów jakości gleby lub ziemi, starosta może, w drodze decyzji, nałożyć na władający powierzchnią ziemi podmiot korzystający ze środowiska: - obowiązek rekultywacji, - obowiązek prowadzenia pomiarów zawartości substancji w glebie lub ziemi. Administracja centralna Zadania i kompetencje administracji rządowej szczebla centralnego, w tym także zadania i kompetencje w dziedzinie ochrony środowiska lub mające wpływ na ochronę środowiska, obejmują przede wszystkim formułowanie propozycji polityki państwa w tym zakresie, występowanie z inicjatywami ustawodawczymi oraz realizację przyjętej polityki i 14 uchwalonych ustaw poprzez akty wykonawcze i działania organizacyjno-zarządcze (w tym również wydawanie, w drodze decyzji administracyjnych, niektórych, szczególnie istotnych koncesji i zezwoleń). W celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska opracowywuje się w Polsce politykę ekologiczną. Przyjmuje się ją na 4 lata, z tym, że przewidziane w niej działania w perspektywie obejmują kolejne 4 lata. Obecnie jest wdrażana II polityka ekologiczna państwa, uchwalona przez Sejm na wniosek Rady Ministrów. Zakłada się, że Rada Ministrów przedłoży Sejmowi projekt III polityki ekologicznej państwa (który został już opracowany w resorcie środowiska) do dnia 31 grudnia 2002 r. Polityka ekologiczna państwa, na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa w szczególności: · cele ekologiczne, · priorytety ekologiczne, · rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, · środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. Zarząd województwa, powiatu i gminy, w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, sporządza odpowiednio wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska. Na szczeblu centralnym sporządza się również: · koncepcję polityki przestrzennego zagospodarowania kraju i strategie rozwoju regionalnego, a także · polityki, strategie, plany lub programy w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu, których opracowywanie przez centralne lub wojewódzkie organy administracji przewidziane jest w ustawach. Projekty tych dokumentów (lub wprowadzane w nich zmiany) wymagają przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko. W przypadku stwierdzenia możliwości transgranicznego oddziaływania na środowisko na skutek realizacji zapisów dokumentów wymienionych w p. 2) przeprowadza się postępowanie dotyczące transgranicznego oddziaływania. Administracja rządowa Na szczeblu wojewódzkim administracja rządowa jest reprezentowana przez wojewodów (są oni w województwie przedstawicielami Rady Ministrów) oraz przez podporządkowane wojewodom jednostki organizacyjne rządowej administracji zespolonej (w szczególności policji i straży pożarnej oraz inspekcji ochrony środowiska, sanitarnej i innych). Na szczeblu powiatowym organami administracji rządowej, w ramach zadań zleconych, są starostowie, którym podlegają m.in. powiatowe komendy policji i straży pożarnej oraz powiatowe inspektoraty sanitarne. 15 Na szczeblu terytorialnym, w układzie wojewódzkim, powiatowym lub w innych układach organizacyjno-przestrzennych, działają również jednostki organizacyjne rządowej administracji niezespolonej (m. in. urzędy celne, urzędy statystyczne, administracja Lasów Państwowych, urzędy morskie, zarządy gospodarki wodnej i inne). Z punktu widzenia zagadnień ochrony środowiska podstawowe zadania i kompetencje organów administracji rządowej na szczeblach niższych niż szczebel centralny obejmują przede wszystkim sprawy z zakresu bezpośrednich kontaktów z użytkownikami środowiska wydawania decyzji administracyjnych zezwalających na korzystanie ze środowiska i określających warunki tego korzystania (decyzje o dopuszczalnej emisji, pozwolenia wodnoprawne, koncesje na wydobywanie kopalin, decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, pozwolenia na budowę, itp.) oraz pozyskiwania i przechowywania danych i informacji o rodzaju i skali użytkowania środowiska. Organy te posiadają także uprawnienia w zakresie ustalania dodatkowych wymagań służących ochronie środowiska na określonym obszarze (np. wymagań jakościowych dla stosowanych paliw), prowadzenia działań kontrolnych (inspekcje) oraz przeciwdziałania zagrożeniom środowiska w sytuacjach nadzwyczajnych (straż pożarna, komitety przeciwpowodziowe). Administracja samorządowa Organami administracji samorządowej są: (-) jako organy stanowiące - rady gmin, rady powiatów oraz sejmiki wojewódzkie, (-) jako organy wykonawcze - zarządy gmin oraz wójtowie lub burmistrzowie, zarządy powiatów i starostowie, zarządy i marszałkowie województw. Organami ochrony środowiska są: 1) wójt, burmistrz lub prezydent miasta, 2) starosta, 3) wojewoda, 4) minister właściwy do spraw środowiska oraz organy IOŚ zgodnie z zapisami ustawowymi o IOŚ. W przypadku zwykłego korzystania ze środowiska przez osoby fizyczne, wójt, burmistrz lub prezydent miasta jest właściwy w sprawach: 1) wydawania decyzji nakładającej obowiązek przeprowadzenia w określonym czasie pomiarów wielkości emisji jeżeli z przeprowadzonej kontroli wynika, że nastąpiło przekroczenie standardów emisyjnych oraz decyzji ustalającej wymagania w zakresie ochrony środowiska dla instalacji, której emisja nie wymaga pozwolenia, o ile jest to uzasadnione koniecznością ochrony środowiska, 2) przyjmowania wyników wstępnych, ciągłych, okresowych lub pokontrolnych pomiarów emisji do środowiska wymaganych przepisami ustawy dla instalacji lub urządzenia, 3) przyjmowania zgłoszeń instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia, mogącej negatywnie oddziaływać na środowisko. W razie naruszenia warunków decyzji określającej wymagania dotyczące eksploatacji instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia, prowadzonej przez osobę fizyczną w 16 ramach zwykłego korzystania ze środowiska, wójt, burmistrz lub prezydent miasta może, w drodze decyzji, wstrzymać użytkowanie. Starostowie, wójtowie, burmistrzowie lub prezydenci miast zatwierdzone zestawienie przychodów i wydatków odpowiednio powiatowego i gminnego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej podają do publicznej wiadomości. Starosta jest organem ochrony środowiska właściwym w sprawach: - wydawania decyzji o udzielenie pozwolenia: 1) zintegrowanego, 2) na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, 3) wodnoprawnego na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, 4) na wytwarzanie odpadów, 5) na emitowanie hałasu do środowiska, 6) na emitowanie pól elektromagnetycznych. -wydania postanowienia/decyzji o obowiązku: 1) sporządzenia raportu dla planowanego przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na środowisko, 2) sporządzenia i przedłożenia przeglądu ekologicznego dla instalacji, 3) ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko i jego zagrożenia, 4) przywrócenia środowiska do stanu właściwego 5) wykonywania okresowych pomiarów wielkości emisji i przedkładania ich wyników -wydania decyzji w sprawie warunków przeprowadzenia rekultywacji terenu Starosta prowadzi, aktualizowany corocznie, rejestr zawierający informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie standardów jakości gleby lub ziemi, z wyszczególnieniem obszarów, na których obowiązek rekultywacji obciąża starostę. Kolejność realizowania przez starostę zadań w zakresie rekultywacji powierzchni ziemi określają powiatowe programy ochrony środowiska. Starosta prowadzi okresowe badania jakości gleby i ziemi. Sporządzane co 5 lat mapy akustyczne starosta przekazuje zarządowi województwa, wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska oraz wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu. Wojewoda jest właściwy w sprawach: 1) związanych z przedsięwzięciami mogącymi znacząco oddziaływać na środowisko oraz z eksploatacją instalacji na terenach zakładów zaliczanych do tych przedsięwzięć, 2) dotyczących przedsięwzięć i zdarzeń na terenach zamkniętych. Wojewoda w drodze rozporządzenia: 17 · określa program ochrony powietrza, mający na celu osiągnięcie dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu, po zasięgnięciu opinii starostów, · określa plan działań krótkoterminowych w przypadku ryzyka wytępienia przekroczeń dopuszczalnych lub alarmowych poziomów substancji w powietrzu, po zasięgnięciu opinii starosty, · określa programy ochrony środowiska przed hałasem, · tworzy obszar ograniczonego użytkowania dla przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na środowisko W razie wystąpienia awarii wojewoda, poprzez komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej i wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, podejmuje działania i stosuje środki niezbędne do usunięcia awarii i jej skutków, określając w szczególności związane z tym obowiązki organów administracji i podmiotów korzystających ze środowiska. O podjętych działaniach wojewoda informuje marszałka województwa. Wojewoda prowadzi większość dostępnych bazy danych wymaganych ustawą, w tym rejestr: · rodzaju, ilości oraz miejsc występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska (na podstawie informacji podmiotów i wójtów, burmistrzów lub prezydentów miast). Minister Środowiska Minister Środowiska kształtuje politykę i strategię ochrony środowiska, stwarza warunki prawne, koordynuje działalność organów administracji państwowej w zakresie ochrony środowiska, sprawuje kontrolę nad przestrzeganiem przepisów o ochronie środowiska, dokonuje oceny stanu środowiska i zachodzących w nim zmiana. Minister Środowiska uczestnicy w procedurze transgranicznej ocen oddziaływania na środowisko i w procedurze związanej z awariami o transgranicznych skutkach Organami doradczymi i opiniodawczymi ministra właściwego do spraw środowiska są: - Państwowa Rada Ochrony Środowiska, która opracowywuje opinie w sprawach ochrony środowiska oraz przedstawia propozycje i wnioski zmierzające do tworzenia warunków zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, a także do zachowania lub poprawy jego stanu; - Krajowa Komisja do spraw Ocen Oddziaływania na Środowisko. Właściwi ministrowie zapewniają warunki niezbędne do realizacji przepisów o ochronie środowiska przez podległe i nadzorowane jednostki organizacyjne Podział terytorialny Od 1 stycznia 1999 r. obowiązuje podział terytorium kraju na 16 województw (dolnośląskie, kujawsko-pomorskie, lubelskie, lubuskie, łódzkie, małopolskie, mazowieckie, opolskie, podkarpackie, podlaskie, pomorskie, śląskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie, wielkopolskie i zachodniopomorskie), województwa dzielą się na 308 powiatów, a powiaty na 2489 gmin (tj. podstawowa jednostka samorządu terytorialnego). 18 Instytucje kontrolne Bezpośrednio w sferze ochrony środowiska funkcje kontrolne sprawuje Inspekcja Ochrony Środowiska, a w szczególności wchodzący w jej skład Główny Inspektorat Ochrony Środowiska oraz inspektoraty wojewódzkie, podporządkowane, w ramach terytorialnej, rządowej administracji zespolonej, wojewodom. Zadania i kompetencje Inspekcji Ochrony Środowiska obejmują przede wszystkim kontrolę przestrzegania przez użytkowników środowiska obowiązującego prawa i decyzji administracyjnych, a także monitorowanie i ocenianie stanu środowiska, w ramach systemu Państwowego Monitoringu Środowiska (patrz niżej) i przy pomocy wyspecjalizowanych laboratoriów badawczych oraz doskonalenie procedur i metodyk w tym zakresie. Z Inspekcją Ochrony Środowiska blisko współpracuje, między innymi w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, Państwowa Inspekcja Sanitarna (kontrolująca stan i działalność użytkowników środowiska pod względem sanitarno-higienicznym, mogącym bezpośrednio oddziaływać na zdrowie i życie ludzi). Główni inspektorzy między innymi systematycznie wymieniają się informacjami o istotnym znaczeniu dla środowiska i zdrowia ludzi w skali kraju związanymi z realizacją Państwowego Monitoringu Środowiska i Narodowego Programu Zdrowia, dotyczącymi przede wszystkim ochrony powietrza atmosferycznego i ujęć wody, wymieniać doświadczenia w zakresie ocen obiektów i instalacji stwarzających zagrożenie powstawania katastrof przemysłowych, a także podejmują inicjatywy w zakresie upowszechnienia w społeczeństwie wiedzy o występujących zagrożeniach środowiskowych, ich skutkach dla zdrowia i życia ludzi oraz sposobach zapobiegania i minimalizacji skutków tych zagrożeń. Wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska i wojewódzcy inspektorzy sanitarni między innymi wspólne przeprowadzają kontrole zakładów stwarzających poważne zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi oraz dla środowiska, współdziałają w przypadkach wystąpienia nadzwyczajnych zagrożeń środowiska spowodowanych awarią instalacji niebezpiecznych, a także współpracują w zakresie opiniowania planów zagospodarowania przestrzennego, uzgadniania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu oraz projektów budowlanych dla inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi. SYSTEM MONITORINGU Państwowy Monitoring Środowiska (PMŚ) to system pozyskiwania, gromadzenia, przetwarzania i udostępniania informacji o środowisku, który funkcjonuje od 1992 r. Obecnie jest realizowany, zatwierdzany przez kierownictwo resortu środowiska, III program Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 1998-2002, który w stosunku do 2 poprzednich został zmodyfikowany z uwzględnieniem następujących aspektów: · skutki zmian prawnych regulacji krajowych · proces integracji z Unią Europejską · konieczność zwiększenia efektywności działań · możliwości finansowania · zwiększone zapotrzebowanie na bieżącą informację 19 Celem Państwowego Monitoringu Środowiska jest systematyczne informowanie administracji rządowej i samorządowej oraz całego społeczeństwa o: stanie środowiska w Polsce, przyczynach zmian jakościowych zachodzących w środowisku, występujących trendach jakości wszystkich komponentów środowiska, ocenie skuteczności zrealizowanych programów ochrony środowiska na każdym szczeblu zarządzania, dotrzymywaniu norm jakości środowiska oraz identyfikacji obszarów występowania przekroczeń, powiązaniach przyczynowo skutkowych występujących pomiędzy emisją i imisją w celu określania trendów zmian środowiska oraz przewidywanych prognoz przy uwzględnieniu wskaźników rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Jednocześnie system monitoringu zapewnia dostarczanie informacji potrzebnych do opracowywania planów zagospodarowania przestrzennego, wykonywania ocen oddziaływania na środowisko oraz prac studialnych i prognostycznych realizowanych poza systemem. Z uwagi na przebiegający proces integracji Polski z krajami UE, w którym znaczącą rolę będą stanowiły badania i oceny stanu środowiska właśnie system PMŚ zapewnia porównywalność informacji o stanie środowiska w Polsce z danymi europejskimi, co jest niezbędnym warunkiem do właściwego przebiegu procesu integracji. Powyższe cele będą osiągane poprzez realizację następujących zadań: · wykonywanie badań wskaźników charakteryzujących poszczególne komponenty środowiska, · prowadzenie w terenie obserwacji elementów przyrody, · analizę danych pomiarowych i wyników obserwacji, · gromadzenie danych emisyjnych, · określanie powiązań występujących pomiędzy przyczynami i skutkami, · opracowywanie raportów zintegrowanych i tematycznych komunikatów oraz innych form prezentacji informacji, · rozwój technik modelowania w ocenie stanu środowiska. Istotnym zagadnieniem jest zapewnienie wiarygodności danych z systemu monitoringu. Zostanie ona zagwarantowana poprzez kontynuację i doskonalenie systemu kontroli jakości badań i pomiarów a w szczególności: · akredytację laboratoriów badawczych, · krajowe i międzynarodowe badania porównawcze, · opracowywanie i wdrażanie systemów jakości w kolejnych podsystemach PMŚ. W systemie PMŚ wydzielono 3 moduły: · JAKOŚĆ ŚRODOWISKA, · EMISJA, · OCENY I PROGNOZY, pomiędzy którymi zachodzą wzajemne relacje. Dwa pierwsze moduły mogą samodzielnie generować informacje, a jednocześnie ich konstrukcja zapewnia dostarczanie niezbędnych danych dla bloku OCENY I PROGNOZY. 20 Ostatni blok będzie zapewniać najwyższy poziom przetwarzania informacji uwzględniający bardzo szeroki obszar oddziaływania różnorodnych czynników. W ramach podsystemu monitoringu powietrza pozyskiwane są i analizowane dane dotyczące stężeń wybranych zanieczyszczeń powietrza i opadów atmosferycznych, w różnych skalach przestrzennych i czasowych, a także dane umożliwiające śledzenie zjawisk o charakterze globalnym. Podsystem obejmuje następujące zadania: A. badanie i ocena jakości powietrza atmosferycznego (identyfikacja obszarów przekroczeń normatywów jakości powietrza analiza trendów), B. badanie chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do podłoża, C. badanie tła zanieczyszczenia atmosfery według programów: EMEP, GAW/WMO, EGAP, D. badania stanu warstwy ozonowej nad Polską oraz pomiary natężenia promieniowania UV-B. Ad. A. Zadanie jest realizowane w oparciu o wszystkie rodzaje sieci pomiarowych. Należy jednak podkreślić, iż w przypadku monitoringu powietrza sieci te wzajemnie się przenikają; sieci funkcjonujące w mniejszej skali przestrzennej stanowią element sieci funkcjonujących na wyższym poziomie. O przynależności do danego rodzaju sieci decydują: poziom administrowania i jej zasięg terytorialny. Struktura sieci: · sieć krajowa: – sieć nadzoru ogólnego obejmująca stacje Inspekcji Sanitarnej(IS) funkcjonujące na obszarach miejskich, której głównym celem jest ocena narażenia ludności; – sieć podstawowa obejmująca wybrane stacje Inspekcji Ochrony Środowiska(IOŚ), IS i jednostek naukowo-badawczych funkcjonujące na obszarach miejskich i pozamiejskich, której głównym celem jest śledzenie tendencji zmian stężeń wybranych zanieczyszczeń powietrza w skali kraju; · sieć regionalną międzywojewódzką - System Monitoringu "Czarny Trójkąt" składający się z 10 stacji zlokalizowanych na obszarach przygranicznych województwa jeleniogórskiego i wałbrzyskiego, która funkcjonuje w oparciu o umowę rządową trzech państw: Polski, Czech i Niemiec w celu wsparcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza w regionie; · sieci regionalne wojewódzkie - obejmujące stacje IS, IOŚ i jednostek naukowobadawczych, funkcjonujące w oparciu o wieloletnie programy uzgadnianie z wojewodą w celu diagnozowania stanu zanieczyszczenia powietrza w województwie i wspomagania działań na rzecz jego ochrony · sieci lokalne, które w praktyce oznaczają głównie sieci zakładowe lub sieci miejskie tworzone z udziałem organów samorządowych tj. automatyczna sieć monitoringu powietrza w Krakowie oraz Aglomeracji Gdańskiej. Ilość stanowisk i ich przestrzenny rozkład w ramach poszczególnych sieci jest zróżnicowany w zależności od celu pomiaru, zanieczyszczenia, prawdopodobieństwa występowania przekroczeń danego zanieczyszczenia na danym obszarze, związanego głównie z obecnością źródeł emisji lub napływem zanieczyszczeń. 21 Obszary priorytetowe dla monitoringu jakości powietrza: · obszary występowania lub wysokiego prawdopodobieństwa wystąpienia przekroczeń; · wielkie miasta i aglomeracje miejsko-przemysłowe o wielkości >500 tys. mieszkańców; · miasta o wielkości 250 tys. - 500 tys. mieszkańców; · uzdrowiska; · parki narodowe. W realizacji zadania, poza konwencjonalnymi metodami pomiarowymi, wykorzystuje się modele matematyczne, a także stosuje się metody pasywne. Techniki te są wykorzystywane do wstępnej oceny pól imisji i identyfikacji obszarów o max poziomach stężeń w różnych skalach przestrzennych (miasto, region, kraj). W realizacji ww. zadania istotną rolę odgrywają dane meteorologiczne, których źródłem są przede wszystkim badania wykonywane przez IMGW w ramach służby hydrometeorologicznej. W ramach zadania wypełniane są zobowiązania międzynarodowe związane ze współpracą Polski z Europejską Agencją Środowiska (EEA) oraz Światową Organizacją Zdrowia (WHO). Około 40 stacji pomiarowych włączonych jest do Europejskiej Sieci Monitoringu Powietrza EUROAIRNET tworzonej przez EEA. Ad. B. Zadanie jest realizowane w ramach sieci krajowej oraz sieci regionalnych zarówno międzywojewódzkich i wojewódzkich (fakultatywnie). Program realizowany na poziomie krajowym obejmuje: · pobór prób opadu atmosferycznego w 25 punktach zlokalizowanych na wybranych stacjach synoptycznych IMGW (początkowo miesięczne próby opadu całkowitego, docelowo dobowe próby opadu mokrego zlewane w pięć prób miesięcznych w zależności od cyrkulacji); · oznaczanie stężeń potasu, sodu, wapnia, magnezu, jonów amonowych, metali ciężkich, jonów azotanowych i siarczanowych, azotu i fosforu ogólnego oraz pH, przewodności i kwasowości w laboratoria WIOŚ; · szacowanie miesięcznych i rocznych depozycji na obszarze kraju w oparciu o dane pomiarowe chemizmu opadów i dane o wysokości opadu pobierane z sieci opadowej służby hydro-meteorologicznej; analiza trendów; · ocenę w cyklach rocznych wpływu depozycji zanieczyszczeń na podłoże z uwzględnieniem wrażliwości receptorów tj. gleby, ekosystemy glebowo-leśne, wody powierzchniowe. Analogiczny program badawczy może być realizowany na poziomie regionalnym międzywojewódzkim i regionalnym wojewódzkim. Przesłanki do podejmowania takich badań to: położenie w strefie oddziaływania zanieczyszczeń napływowych (zachodnie i płd.zachodnie regiony kraju) oraz obecność na danym terenie ekosystemów wrażliwych na zakwaszenie i eutrofizację lub obszarów/obiektów chronionych. 22 Nadzór merytoryczny nad realizacją zadania, obejmujący również prowadzenie bazy danych, analizy i oceny, sprawuje IMGW O/ Wrocław. Zadanie w pełnym zakresie jest realizowane począwszy od 2000r. Ad. C. Zadanie jest wynikiem podpisania przez Polskę Protokołu EMEP do Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości. Podobieństwa programowe umożliwiają jednocześnie obsługę programu GAW/WMO oraz potrzeby HELCOM/EGAP. Dane są także wykorzystywane dla potrzeb krajowych związanych z oceną jakości powietrza i opadów atmosferycznych oraz zintegrowanego monitoringu środowiska przyrodniczego. Zadanie jest realizowane na poziomie krajowym w oparciu o 3 stacje IMGW: Łeba, Jarczew, Śnieżka oraz stację Instytutu Ochrony Środowiska- Puszcza Borecka. Zostanie rozważona możliwość zwiększenia liczby stacji. Program będzie rozwijany w miarę potrzeb konwencji Genewskiej. Program pomiarowy obejmuje codzienny pobór prób i oznaczanie: · w fazie gazowej: SO2 , NO2 , O3 · w aerozolu: SO42-, NO3- , NH4+ , Cl- · gaz + cząstki aerozolu: (HNO3+NO3-), (NH3+ NH4+) · opad atmosferyczny: pH, SO42-, NO3- , NH4+ , Cl- , Na+, Ca2+, Mg2+, K+ · przewodność elektrolityczna., wysokość opadu. Ad. D. Zadanie jest związane z zaleceniami Konwencji w sprawie ochrony warstwy ozonowej; badania są elementem GO3OS (Global Ozone Observing System). Realizowane jest na poziomie kraju. Program badawczy obejmuje: · pomiary całkowitej zawartości ozonu w atmosferze - stacja w Belsku, Instytut Geofizyki PAN; · pomiary profili ozonowych metoda sondażową - Ośrodek Aerologii w Legionowie, IMGW; · wyznaczanie pól całkowitej zawartości ozonu nad Europą - IMGW, O/Kraków; · pomiary natężenia promieniowania UV na 4-ch stacjach (IG PAN, IMGW); · operacyjne informowanie społeczeństwa w przypadku znaczącego ubytku ozonu w stratosferze nad obszarem Polski; · ocenę i analizę danych krajowych na tle globalnego zjawiska ubożenia warstwy ozonowej. W ramach podsystemu monitoringu wód powierzchniowych prowadzone są badania mające na celu określenie jakości wód i osadów wodnych, realizowanie programów międzynarodowych oraz identyfikację głównych problemów występujących w gospodarce wodnej, takich jak: zasolenie, eutrofizacja. Ocena jakości wód wykonywana jest pod kątem dotrzymywania normatywów oraz identyfikacji obszarów, na których nie są one dotrzymywane. Większość trwałych zanieczyszczeń organicznych objętych postanowieniami 23 Konwencji Sztokholmskiej nie jest objętą programem Państwowego Monitoringu Wód Powierzchniowych. Na podstawie wyników badań trwałych związków organicznych w wodach powierzchniowych uzyskanych przez IMGW w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska wykazano, że zawartość tychże nie przekracza dopuszczalnych wartości stężeń. Wyjątek mogą stanowić zlewnie intensywnie wykorzystywane rolniczo lub znacznie zanieczyszczone odpadami i ściekami. Badania PMWP obejmują : · rzeki · jeziora · zbiorniki zaporowe · morze Bałtyckie. Ad A. Ocena rzek A.1. Ocena jakości wód rzek Ocena jakości wód rzek wykonywana jest na podstawie badań wskaźników zanieczyszczeń określonych w aktach prawnych. Badania jakości rzek prowadzone są w ramach sieci krajowej obejmującej ok. 360 przekrojów pomiarowo-kontrolnych (ppk), z której wyodrębniono 20 ppk reperowych (które dodatkowo służą do wykonywania ocen kwartalnych oraz bilansu ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych do Bałtyku) i ok. 59 ppk granicznych (które służą realizacji zobowiązań wynikających z dwustronnych umów na wodach granicznych). Sieć krajowa bazuje na ppk rozmieszczonych równomiernie na głównych rzekach i większych dopływach i będzie dostarczać danych pozwalających na ocenę stanu czystości rzek Polski. W sieci krajowej bada się łącznie 51 parametrów z różną częstotliwością, w zależności od rodzaju ppk. Stan czystości rzek określany jest w odniesieniu do następujących grup charakterystycznych zanieczyszczeń: substancji organicznych, składników zasolenia, ilości niesionych zawiesin, substancji biogennych, wskaźników biologicznych. Szczegółowy zakres i częstotliwość badań w różnych przekrojach pomiarowo-kontrolnych określony jest corocznie w Zarządzeniu GIOŚ. Badania w sieci krajowej wykonywane są przez odpowiednie Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska, OBiKŚ w Katowicach oraz IMGW. Nadzór merytoryczny sprawuje IMGW Oddział Wrocław, gdzie opracowywane są komunikaty i raporty o stanie czystości rzek. Wyniki badań monitoringowych gromadzone są w komputerowej bazie danych JAWO. Ponadto badania prowadzone są w: · sieci regionalnej międzywojewódzkiej obejmującej obszar Zielonych Płuc Polski, która powstała z połączenia siedmiu sieci wojewódzkich i ukierunkowana jest na śledzenie zmian jakości wód w zlewni charakteryzującej się małą antropopresją. Badania są wykonywane przez WIOŚ; · sieciach regionalnych wojewódzkich, które funkcjonują we wszystkich województwach. Programy pomiarowe wynikają z potrzeb określanych na szczeblu wojewódzkim. Wykonawcą tych badań są wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska; · sieciach lokalnych tworzone są sukcesywnie w zależności od potrzeb przez gminy i podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska. Programy uwzględniają 24 zanieczyszczenia charakterystyczne i dostosowane są do emisji zanieczyszczeń z lokalnych źródeł. Badania w sieciach regionalnych są wykonywane obligatoryjnie, natomiast w sieciach lokalnych - fakultatywnie w zależności od potrzeb. A.2. Ocena jakości osadów wodnych Badania osadów wodnych wykonywane są w oparciu o sieć krajową, która skorelowana jest przestrzennie z siecią krajową rzek. Nie ma uzasadnienia merytorycznego do prowadzenia badań osadów wodnych w sieciach regionalnych i lokalnych. Program pomiarowy obejmuje oznaczenia we frakcjach mniejszych od 0,2 mm stężeń następujących pierwiastków: Ca, Mg, Mn, Fe, P, S, i Corg oraz metali ciężkich: As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Ni, Pb, Sr, Zn, V i WWA. Punkty pomiarowe sieci krajowej monitoringu osadów wodnych zlokalizowane są: · przy ujściach rzek dłuższych niż 60 km oraz rzek pozaklasowych, · równomiernie wzdłuż biegu rzek dłuższych niż 100 km, · na rzekach wpływających lub wypływających z terytorium Polski. Ogólna liczba punktów pomiarowo - kontrolnych wynosi około 300. Częstotliwość badań jest zróżnicowana. Corocznie są prowadzone badania w stałych około 80 punktach granicznych i reperowych rzek. Ponadto w punktach zlokalizowanych za dużymi miastami, charakteryzujących się wysokimi zawartościami większości badanych parametrów i wyraźnymi ich zmianami. Badania w pozostałych punktach są prowadzone w cyklu trzyletnim - co roku w około 70 punktach. Badania osadów wodnych i nadzór merytoryczny sprawuje Państwowy Instytut Geologiczny. Ad. B. Ocena jezior B.1. Ocena jakości wody Zakres pomiarowy realizowany w sieci krajowej zawiera badania następujących parametrów: fosforany, fosfor całkowity, azot mineralny, amonowy i całkowity, chlorki, siarczany, wapń, magnez, sód, potas, ChZT, BZT5, tlen rozpuszczony, przewodność elektrolityczna, pH, chlorofil a, seston, widzialność krążka Secchiego, miano Coli oraz natężenie przepływu na dopływach i odpływach. Badanie te wykonywane są corocznie na 15 jeziorach wytypowanych jako jeziora reperowe. W sieci regionalnej nadmiędzywojewódzkiej są prowadzone badania jezior na obszarze Zielonych Płuc Polski. W sieciach regionalnych wojewódzkich są prowadzone badania jezior na terenie pozostałych województw, na terenie których występują jeziora. Badaniami monitoringowymi w sieciach regionalnych międzywojewódzkich i wojewódzkich objęto jeziora o powierzchni powyżej 100 ha oraz inne ważne ze względów gospodarczych i przyrodniczych. Zakłada się przebadanie każdego z wytypowanych jezior co 5 lat. W jeziorach oraz na dopływach i odpływach jezior sieci regionalnej wykonywane są następujące badania: fosforany, fosfor całkowity, azot mineralny, amonowy i całkowity, 25 chlorki, siarczany, wapń, magnez, sód, potas, ChZT, BZT5, tlen rozpuszczony, przewodność elektrolityczna, pH, chlorofil a, seston, widzialność krążka Secchiego, miano Coli. Badania jezior w sieciach regionalnych wykonywane są obligatoryjnie. Badaniami monitoringowymi w sieci lokalnej mogą być fakultatywnie objęte inne jeziora nawet o niewielkiej powierzchni ważne z punktu widzenia użytkowników w celu zachowania ich walorów np. rekreacyjnych lub poddane dużej presji antropogenicznej. Badania jakości wód jezior we wszystkich sieciach wykonują wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska. Natomiast nadzór merytoryczny nad monitoringiem wód jezior sprawuje Instytut Ochrony Środowiska. B.2. Ocena jakości osadów wodnych Program pomiarowy osadów wodnych jezior obejmuje oznaczenia: pierwiastków takich jak Ca, Mg, Mn, Fe, P, S, i Corg oraz metali ciężkich: As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Ni, Pb, Sr, Zn, V i WWA. Badania są wykonywane w sieci krajowej co 2 lata oraz w sieci regionalnej zgodnie z cyklem badania jakości wód. Badania wykonuje PIG, który sprawuje nadzór merytoryczny nad tym zadaniem. Ad. C. Ocena zbiorników zaporowych Zbiorniki zaporowe obok funkcji przeciwpowodziowych i retencyjnych stanowią źródło wody pitnej oraz spełniają funkcje rekreacyjne. W celu wypracowania strategii ich ochrony konieczne jest badanie jakości retencjonowanych wód oraz ustalenie przyczyn degradacji konkretnych zbiorników. Badania i oceny są realizowane w: · sieciach regionalnych - obligatoryjnie dla dużych zbiorników zaporowych o pojemności przekraczającej 40 mln m3 wody, · sieciach lokalnych - dla pozostałych zbiorników zaporowych fakultatywnie w zależności od potrzeb lokalnych. Nie przewiduje się prowadzenia programu w sieci krajowej. W ramach kompleksowej oceny zbiorników zaporowych wykonane są: · identyfikacja źródeł zanieczyszczeń, · ocena jakości wód zbiorników zaporowych, · ocena podatności zbiornika na eutrofizację, · ocena jakości osadów wodnych. Zakres pomiarowy wód zawiera badania następujących parametrów: fosforany, fosfor całkowity, azot mineralny, amonowy i całkowity, chlorki, siarczany, wapń, ChZT, BZT5, tlen rozpuszczony, przewodność elektrolityczna, pH, chlorofil a, seston, widzialność krążka Secchiego, miano Coli. Badania zarówno w ramach sieci regionalnych i sieci lokalnych wykonują wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska, natomiast nadzór merytoryczny sprawuje Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Wyniki badań są gromadzone i przetwarzane w bazach danych WIOŚ. Program badań osadów wodnych zbiorników zaporowych obejmuje oznaczenia: pierwiastków takich jak Ca, Mg, Mn, Fe, P, S, i Corg oraz metali ciężkich: As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Ni, 26 Pb, Sr, Zn, V i WWA. Badania w sieciach regionalnych wykonuje PIG, który jednocześnie prowadzi nadzór merytoryczny. Badania w sieciach lokalnych prowadzą jednostki wyłonione przez zlecającego. 27 Ad. D. Ocena jakości środowiska morskiego Od 1998 roku Polska r stopniowo wdraża międzynarodowy zintegrowany program monitoringu COMBINE, co umożliwia kompleksową ocenę środowiska morskiego w polskiej strefie południowego Bałtyku, łącznie ze strefą przybrzeżną. Program realizacyjny zadania obejmuje: · badania jakości wody morskiej, · podatność na eutrofizację, · badania jakości osadów dennych, · badania zanieczyszczeń w organizmach morskich, · badania przemian troficznych w Bałtyku, · badania ładunków wprowadzanych do Bałtyku. W trakcie realizacji wymienionych zadań są wykonywane pomiary fizykochemiczne wody: temperatura, zasolenie, stężenie tlenu, widoczność krążka Secchiego, miano Coli, zawartości biogenów, metale ciężkie, związki organiczne. Wykonywane są również pomiary zawartości radionuklidów w osadach dennych i organizmach morskich. Obserwacje biologiczne obejmą badania: mikrobiologiczne fitoplanktonu, zooplanktonu, fitobentosu, zoobentosu oraz ryb. Z uwagi na różnorodność środowiska morskiego badania prowadzone są przez : · Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Oddział Morski w Gdyni, · Instytut Ochrony Środowiska - Oddział w Gdańsku, · Morski Instytut Rybacki w Gdyni, · Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej w Warszawie, · Akademię Rolniczą w Szczecinie. Nadzór merytoryczny nad badaniami sprawuje Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddział Morski w Gdyni, który gromadzi uzyskane wyniki badań w Bazie Danych Oceanograficznych. Wyniki przekazywane są sukcesywnie do Banku Danych HELCOM. W ramach podsystemu monitoringu wód podziemnych prowadzone są badania nad jakości wód podziemnych, z określeniem trendów i dynamiki zmian. Monitoring realizowany jest w oparciu o sieć obserwacyjną, składającą się z ok. 700 punktów badawczych. Są to studnie wiercone, piezometry, studnie kopane i źródła, które ujmują różne poziomy użytkowe. Ilość opróbowanych punktów sieci krajowej może ulegać zmianom ze względów technicznych (głównie uszkodzenia i awarie studni powodują, że nie zawsze jest możliwe pobranie prób wody do badań). W ramach badań składu i własności fizyczno-chemicznych oznacza się 37 wskaźników: arsen, amoniak, azotany, azotyny, bor, bar, chlorki, chrom, cyjanki, cynk, fluorki, fosforany, glin, kadm, lit, magnez, mangan, miedź, nikiel, odczyn, ołów, potas, przewodność elektryczna właściwa, krzemionka, siarczany, stront, suma substancji rozpuszczonych, sód, twardość ogólna, wapń, wanad, wodorowęglany, rozpuszczony węgiel organiczny (TOC), żelazo, węglany, zasadowość mineralna i zasadowość ogólna. Pomiary i badania wykonywane są raz w roku. 28 Badania laboratoryjne wykonywane są przez Centralne Laboratorium Chemiczne Państwowego Instytutu Geologicznego. Wyniki badań są gromadzone w komputerowej bazie danych - MONBADA. Monitoring wód podziemnych jest realizowany również w sieciach regionalnych wojewódzkich z uwagi na potrzebę rozpoznania jakości zasobów wód podziemnych o istotnym znaczeniu dla województwa. Program pomiarowy oraz metoda oceny jakości wód jest taka sama jak w sieci krajowej. Projekty sieci regionalnych muszą być opracowane zgodnie ze "Wskazówkami metodycznymi dotyczącymi tworzenia regionalnych i lokalnych monitoringów wód podziemnych" opracowanymi przez Inspekcję Ochrony Środowiska, uzgodnione z geologiem wojewódzkim i zatwierdzone przez Komisję Dokumentacji Hydrogeologicznych. Obowiązek obligatoryjności nie dotyczy województw, w których nie występuje zagrożenie zanieczyszczenia wód, czyli województw o niewielkim stopniu uprzemysłowienia oraz województw charakteryzujących się budową geologiczną zapewniającą dobrą izolację wód podziemnych od infiltracji zanieczyszczeń. Do chwili obecnej realizowane są programy monitoringu regionalnego na terenie kilkunastu województw. Opracowane i zatwierdzone projekty monitoringu wód podziemnych posiada ponad połowa województw. Sieci lokalne tworzone są przez gminy i podmioty gospodarcze jedynie w przypadku stwierdzenia lub dużego prawdopodobieństwa wystąpienia negatywnego wpływu na wody podziemne. Źródła zagrożeń dla jakości wód podziemnych stanowią najczęściej: zakłady przemysłowe, składowiska odpadów, stacje paliw. Badania 180 głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) są obecnie realizowane w sieciach regionalnych wojewódzkich z rozszerzeniem w kolejnych latach na sieci międzywojewódzkie. Nie istnieje uzasadnienie merytoryczne do realizacji zadania w sieci krajowej. Zadanie jest fakultatywne. W trakcie realizacji zadania określa się GZWP przewidziane do prowadzenia badań. Ustala się projekt prac badawczych zatwierdzony przez Komisję Dokumentacji Hydrogeologicznych. Przy ocenie jakości wód podziemnych wykorzystuje się "Klasyfikację jakości zwykłych wód podziemnych dla potrzeb monitoringu środowiska" opracowaną przez IOŚ. Nadzór merytoryczny nad realizacją podsystemu monitoringu wód podziemnych sprawuje PIG. Monitoring gleb został utworzony w celu obserwowania zmian jakości gleb pod wpływem czynników antropopresji. Długofalowe zmiany chemizmu gleb zostaną ocenione na podstawie wyników uzyskanych z kilku 5-letnich cykli badawczych (pobór prób w 1995 i 2000 r.). Zadanie to realizowane jest jedynie w oparciu o sieć krajową. Próby gleb pobierane są z każdego poziomu glebowego. W pobranych próbach wykonywane są następujące analizy laboratoryjne: skład granulometryczny (% części w mm), próchnica (%), zawartość CaCO3 (%), pH roztworu wodnego, kwasowość hydrolityczna, kwasowość wymienna, zawartość glinu ruchomego, suma zasadowych kationów wymiennych, Ca2+ wymienny, Mg2+ - wymienny, K+ - wymienny, Na+ - wymienny, zawartość węgla organicznego (utlenianego), przewodnictwo właściwe wyciągu wodnego, całkowita zawartość S, Cu, Zn, Cd, Pb, Cr, Ni, Fe, Mn i radioaktywność. Badania wykonywane są przez IUNG w Puławach, który jednocześnie sprawuje nadzór merytoryczny nad podsystemem. 29 Badania chemizmu gleb w okolicach oddziaływania lokalnych źródeł zanieczyszczeń są prowadzone fakultatywnie w ramach sieci lokalnych w zależności od potrzeb w okolicach narażonych na oddziaływanie przemysłu, składowisk odpadów, szlaków komunikacyjnych lub w rejonach wystąpienia nadzwyczajnych zagrożeń środowiska. Zakres i częstotliwość badań zależy od występujących potrzeb i będzie określana dla każdego źródła zanieczyszczenia indywidualnie. Zadaniem podsystemu "odpady" jest gromadzenie informacji o: · ilości wytwarzanych odpadów z uwzględnieniem ich wykorzystywania, usuwania lub unieszkodliwiania w tym składowania; · ewidencji składowisk z uwzględnieniem stopnia i sposobu ich zabezpieczenia; · pełnym obrocie odpadami niebezpiecznymi umożliwiającej szybkie identyfikowanie nieprawidłowości i skuteczne reagowanie na nie. Istniejący sposób pozyskiwania danych nie gwarantuje informacji niezbędnych do pełnej oceny prowadzonej gospodarki odpadami. Dla realizacji celów Państwowego Monitoringu Środowiska niezbędne są informacje o globalnej ilości wytwarzanych odpadów oraz o sposobie dalszego postępowania z nimi. Informacje te są dostarczane z systemu statystyki publicznej w oparciu o zmodyfikowane arkusze statystyczne OS-6. Przeprowadzona modyfikacja zapewni dostosowanie gromadzonej informacji do zaistniałych zmian prawnych, tj. klasyfikacji odpadów oraz przewidzianych ustawą sposobów postępowania z odpadami. Gromadzone dane jednostkowe w celu określenia globalnej ilości wytwarzanych odpadów powinny być uzupełniane o obliczenia bilansowe dotyczące poszczególnych rodzajów odpadów (np. baterie, makulatura, złom żelaza, świetlówki, przepracowane oleje itp.). Bilanse są wykonywane na zlecenie resortu środowiska. Należy podkreślić że system statystyki publicznej gromadzi informacje o odpadach, w tym również o odpadach niebezpiecznych. Jednak z uwagi na objęcie badaniami statystycznymi jedynie dużych wytwórców odpadów system ten jest niewystarczający dla monitorowania gospodarki odpadami niebezpiecznymi. Nie objęcie przez system statystyki publicznej małych i średnich wytwórców odpadów niebezpiecznych powoduje nieuwzględnienie w bilansie krajowym i regionalnym znacznej ilości odpadów niebezpiecznych powstających często w niewielkich jednostkach prowadzących działalność gospodarczą takich jak np. warsztaty samochodowe, zakłady lakiernicze, złomowiska samochodów itp. Uniemożliwia to prowadzenia właściwej kontroli i skutecznego reagowania na nieprawidłowości w zakresie postępowania z odpadami niebezpiecznymi. Z uwagi na zagrożenie dla środowiska ze strony nawet niewielkiej ilości odpadów niebezpiecznych konieczne jest prowadzenie odrębnego systemu zbierania danych o wytwarzaniu i postępowaniu z nimi. Dla zachowania ciągłości posiadanych danych dotyczących odpadów niebezpiecznych zmodyfikowano Systemu Informacyjnego Gospodarki Odpadami Przemysłowymi - SIGOP. System ten został opracowany przez PIOŚ we wcześniejszej fazie funkcjonowania PMŚ. Dane gromadzone są od 1992 roku i obejmują informacje o ilościach odpadów niebezpiecznych wytwarzanych, wykorzystanych, unieszkodliwianych i składowanych. Pozyskiwanie danych odbywało się na podstawie ankiet. Modyfikacja systemu obejmowała: 30 · wprowadzenie nowej klasyfikacji odpadów i zagwarantowanie pełnej zgodności danych z informacjami zawartymi w ewidencjach, o których mowa w ustawie o odpadach, · zinwentaryzowanie reprezentatywnej grupy wytwórców odpadów niebezpiecznych z podziałem na dużych, średnich i małych, ˇ weryfikację ankiet w trakcie realizowanej przez IOŚ działalności kontrolnej. Monitoring lasów, który powstał w latach osiemdziesiątych jako system obserwacji zmian stanu lasu na skutek oddziaływań wysokiego poziomu zanieczyszczeń powietrza, z biegiem lat rozwinął się w kompleksowy monitoring ekosystemów leśnych. Obecnie obejmuje on obserwacje, pomiary i analizy wielu komponentów ekosystemu kształtujących kondycję lasów. Zadanie dotyczące oceny stanu zdrowotnego lasów realizowane jest tylko w sieci krajowej. Z uwagi na specyfikę podsystemu nie przewiduje się wykonywania badań w sieciach regionalnych i lokalnych. Monitoring lasów jest prowadzony w oparciu o sieć stałych powierzchni obserwacyjnych (SPO) założonych w drzewostanach sosnowych, świerkowych, jodłowych, dębowych, bukowych i brzozowych w wieku powyżej 20 lat. Rozmieszczenie i wybór powierzchni odzwierciedla strukturę powierzchniową, gatunkową, wiekową oraz stan zdrowotny lasów w Polsce. Sieć SPO obejmuje obecnie: · stałe powierzchnie obserwacyjne I rzędu (SPO I rzędu) – 1461, · stałe powierzchnie obserwacyjne II rzędu (SPO II rzędu) - 148 (wybrane spośród powierzchni I rzędu). Na SPO I rzędu wykonuje się corocznie następujące badania: · obserwacje cech morfologicznych koron drzew, · pomiary pierśnic drzew, · badania entomologiczne, · badania fitopatologiczne. SPO II rzędu mają rozbudowany program badawczy w stosunku do powierzchni I rzędu. Poza ww. badaniami prowadzone są także (z różną częstotliwością) następujące dodatkowe badania: · pomiary dendrometryczne, · badania wydajności i jakości nasion sosny, · badania chemizmu aparatu asymilacyjnego drzew, · badania właściwości fizyczno-chemicznych gleb leśnych, · pomiary zanieczyszczeń powietrza. Głównym wykonawcą prac terenowych, prowadzonych w ramach monitoringu lasów, jest Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej, natomiast nadzór merytoryczny nad podsystemem pełni Instytut Badawczy Leśnictwa. Wyniki badań są gromadzone w komputerowej bazie danych, która funkcjonuje w Instytucie Badawczym Leśnictwa. 31 Stworzony w ubiegłych latach wiarygodny system pomiarów, gromadzenia i prezentacji danych o poziomie hałasu w skali kraju tworzy nową jakości w ocenach klimatu akustycznego. System stanowi odpowiedź na oczekiwania społeczne. Z uwagi na charakter zjawiska hałasu ten podsystem monitoringu obejmuje zarówno emisję hałasu jak i ocenę klimatu akustycznego co wyróżnia go spośród innych podsystemów bloku jakości środowiska. Ze względu na charakter zjawiska hałasu pomiary w sieci krajowej i sieciach regionalnych międzywojewódzkich nie są realizowane. Badania wykonywane w ramach wojewódzkiej sieci regionalnej w zależności od potrzeb obejmują pomiary hałasu emitowanego z dróg krajowych i wojewódzkich oraz linii kolejowych. Badania mają charakter fakultatywny i prowadzone są w miejscach o szczególnym zagrożeniu, takich jak: węzły drogowe o dużym natężeniu ruchu, drogi tranzytowe przebiegające w pobliżu zabudowy mieszkaniowej, linie kolejowe o dużej przepustowości. Pomiary hałasu ze źródeł przemysłowych i komunikacyjnych wykonywane są w sieci lokalnej obligatoryjnie dla: · miast o liczbie mieszkańców 50 tys.-300 tys., · miast o liczbie mieszkańców powyżej 300 tys. dla rejonów o ponadnormatywnym poziomie hałasu. Dla pozostałych miejscowości pomiary w sieci lokalnej mają charakter fakultatywny. Zakres pomiarowy obejmuje badania równoważnego poziomu hałasu i warunków pozaakustycznych. Z uwagi na fakt wzajemnego przenikania hałasu pochodzącego z różnych źródeł, bez względu na to na jakim poziomie sieci uzyskuje się informacje, zachodzi konieczność ich wspólnego przetwarzania. Zbiór danych z wykonanych pomiarów we wszystkich sieciach powinien umożliwić opracowanie planów akustycznych miast oraz określić obszary o ponadnormatywnym poziomie hałasu. Badania realizowane są przede wszystkim przez WIOŚ. Wyniki gromadzone są w bazie "Ochrona Przed Hałasem" (OPH) prowadzonej przez IOŚ w Warszawie, który równocześnie sprawuje merytoryczny nadzór nad podsystemem monitoringu hałasu. Podsystem monitoringu promieniowania jonizującego realizuje pomiary skażeń promieniotwórczych w sieci wczesnego wykrywania oraz badania zawartości radionuklidów w środowisku. Wykonywane pomiary w sieci wczesnego wykrywania mają charakter alarmowy i stanowią podstawę bezpieczeństwa radiologicznego kraju. Nie mają charakteru pomiarów monitoringowych, ale z uwagi na ich wagę zostały włączone do programu PMŚ. Z podsystemu monitoringu promieniowania jonizującego wyłączono pomiary radionuklidów w środowisku morskim Bałtyku. Pomiary te zostały włączone do programu badawczego Morza Bałtyckiego. Zakres badań realizowanych w sieci wczesnego wykrywania obejmuje pomiary mocy dawki oraz pomiary spektrometryczne. Badania w sieci wczesnego wykrywania wykonują: · stacje pomiarowe IMGW (9) · stacje pomiarowe CLOR (15) · stacje pomiarowe MON (12) · stacje pomiarowe OCK (12) 32 Za organizację sieci wczesnego wykrywania, wykonywanie całości pomiarów i ich interpretację odpowiedzialna jest PAA. Badania nad zawartością radionuklidów w środowisku obejmują: · pomiary tła promieniowania gamma oraz skażeń promieniotwórczych powierzchni ziemi. Pomiary wykonywane są w około 300 stałych punktach pomiarowych rozmieszczonych równomiernie na terenie kraju. Zakres pomiarowy obejmuje stężenia nuklidów naturalnych 226Ra, 228Ac, 40K i sztucznych 134Cs i 137Cs, moc dawki ziemskiego tła promieniowania gamma, stężenia 222Rd w powietrzu atmosferycznym, · pomiary skażeń promieniotwórczych wody i osadów wodnych. Pomiary wykonywane są w 26 punktach, w tym: dorzecze Wisły - 5 punktów, dorzecze Odry - 5 punktów, rzeki przymorza - 10 punktów, jeziora - 6 punktów. Zakres pomiarowy obejmuje stężenia radionuklidów naturalnych 226Ra, 40K oraz sztucznych 137Cs i 3H . Nadzór merytoryczny nad realizacją zadania sprawuje Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej. Podsystem funkcjonuje jedynie na poziomie sieci krajowej. Nie przewiduje się prowadzenia pomiarów w sieciach regionalnych i lokalnych. Włączenie w system Państwowego Monitoringu Środowiska problematyki ochrony i zrównoważonego użytkowania żywych zasobów przyrody wynika z ratyfikowanych przez Polskę konwencji i porozumień międzynarodowych, a głównie Konwencji o różnorodności biologicznej. W ramach podsystemu prowadzi się analizę zmian zachodzących wewnątrz wybranych ekosystemów wodnych i lądowych poddanych różnym formom ochrony i oddziaływania człowieka oraz ocenę występowania wybranych gatunków, w tym głównie ginących i zagrożonych oraz eksploatowanych gospodarczo. Podsystem realizowany jest w sieci krajowej na wyznaczonych powierzchniach monitoringowych, reprezentujących różne formy ochrony i oddziaływania człowieka (parki narodowe, rezerwaty ścisłe i częściowe, Leśne Kompleksy Promocyjne, lasy gospodarcze, parki miejskie, nieużytki). Poszczególne zadania będą wykonywane są przez różnych specjalistów i jednostki naukowo-badawcze. Istotą Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego jest kompleksowe traktowanie środowiska jako całego systemu, w skład którego wchodzą elementy biotyczne i abiotyczne pozostające we wzajemnych relacjach. Filozofia ta wyraźnie odróżnia ZMŚP od pozostałych podsystemów. Prowadzone badania stanowią podstawę oceny całych geoekosystemów oraz przemian zachodzących w nich pod wpływem narastającej antropopresji. Zadanie dotyczące oceny stanu i funkcjonowania wybranych podstawowych typów geoekosystemów Polski obejmuje: · zebranie podstawowych danych (jakościowych i ilościowych) o stanie aktualnym geoekosystemów, · poznanie mechanizmów obiegu energii i materii w wybranych geoekosystemach Polski, · rejestrację i analizę krótko i długookresowych zmian zachodzących w geoekosystemach pod wpływem zmian klimatu, zanieczyszczeń i innych przejawów ingerencji człowieka, · określenie rodzaju i charakteru zagrożeń geoekosystemów oraz wskazanie dróg ich zapobiegania, 33 · wskazanie tendencji rozwoju geoekosystemów (prognozy krótko- i długoterminowe) oraz sposobów ochrony i zachowania ich zasobów. Podsystem Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego realizowany jest tylko w sieci krajowej w oparciu o stacje bazowe, które są zlokalizowane na obszarach reprezentujących podstawowe typy krajobrazów Polski. Obecnie funkcjonuje 6 stacji bazowych: · Kampinos woj. warszawskie · Koniczynka woj. toruńskie · Puszcza Borecka woj. suwalskie · Storkowo woj. koszalińskie · Szymbark woj. nowosądeckie · Wigry woj. suwalskie. Program pomiarowy ZMŚP obejmuje: meteorologię, chemizm powietrza, chemizm opadów atmosferycznych i pokrywy śnieżnej, chemizm opadu podokapowego, chemizm spływu po pniach, metale ciężkie w mchach, gleby, chemizm roztworów glebowych, wody gruntowe, chemizm organów asymilacyjnych (listowia), chemizm opadu biologicznego (ściółki), parametry fizyczno-chemiczne rzek i jezior, hydrobiologię rzek i jezior, florę i roślinność zlewni reprezentatywnej, strukturę i dynamikę szaty roślinnej, uszkodzenia drzewostanów, inwentaryzację drzewostanów, epifity nadrzewne, rozkład mikrobiologiczny ściółki, faunę bezkręgową. Podstawową jednostką badawczą w programie ZMŚP jest zlewnia rzeczna reprezentatywna dla danego geoekosystemu. Programy badawcze realizowane są przez jednostki naukowo badawcze i uczelnie przy współpracy z WIOŚ. Nadzór merytoryczny nad podsystemem sprawuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Dane podstawowe o środowisku gromadzone są w stacjach bazowych, które w odpowiednio przetworzonej formie przekazywane są do Centralnej Bazy Danych ZMŚP . Wyniki programów badawczych stanowią podstawę wydawanych "Monografii" poszczególnych stacji bazowych oraz są publikowane w raportach "Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego". Raport PIOŚ „Stan środowiska w Polsce” (Warszawa, 1998 r.) jest również dostępny w wersji angielskiej STATYSTYKA PUBLICZNA Statystyka publiczna jest systemem zbierania danych statystycznych gromadzenia, przechowywania i opracowywania zebranych danych, ogłaszania, udostępniania i rozpowszechniania wyników badań statystycznych, jako oficjalnych danych statystycznych. Podstawą prawną systemu informacyjnego resortu statystyki w Polsce jest ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. Nr 88, poz. 439 z późniejszymi zmianami), która gwarantuje: · równoprawność · równorzędność · równoczesność 34 dostępu wszystkich użytkowników do danych statystycznych Przy udostępnianiu informacji statystycznych obowiązują przepisy o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej, oraz przepisy o tajemnicy statystycznej, która oznacza w szczególności zakaz udostępniania danych jednostkowych. Informacje o zakresie podmiotowym i przedmiotowym badań oraz o rodzajach informacji wynikowych, a także o sposobie i terminie ich udostępniania zawarte są w Programie badań statystycznych statystyki publicznej. Ponadto Departament Analiz i Udostępniania Informacji wydaje corocznie informator zawierający szczegółowe dane o zbiorach statystycznych GUS i trybie ich udostępniania. Wyniki badań statystycznych udostępniane są przez GUS (dane ogólnopolskie) oraz WUS (dane regionalne), ponadto WUS przyjmują zlecenia dotyczące interpretacji klasyfikacji statystycznych. Zamówienia na dane publikowane w formie i terminach określonych w "Programie badań statystycznych statystyki publicznej" realizowane są bezpłatnie. Zamówienia wymagające odrębnych obliczeń i dodatkowego przetworzenia wyników badań zawartych w zbiorach ogólnopolskich, prowadzonych przez jednostki statystyki dla statystyki publicznej jako całości, realizowane są na zasadzie płatnej usługi. Dane z zakresu ochrony środowiska są upowszechniane od 19972 r. w formie corocznych publikacji w serii GUS „Ochrona środowiska”. Układ treści oraz sposoby prezentowania danych zostały podporządkowane dążeniu do możliwie najbardziej pełnego i komunikatywnego naświetlenia złożonych i wielostronnych aspektów działalności człowieka w środowisku, a przede wszystkim przedstawienia charakterystyki skali, tendencji oraz dynamiki ilościowej i jakościowych zmian ekologicznych, a także ich przyczyn i konsekwencji. Uwagi metodyczne, ogólne i działowe, zawierają omówienie zakresie, źródeł i zasad grupowania danych, metod badań i ich organizacji, a także ważniejsze pojęcia, definicje i interpretacje wielkości oraz wskaźników statystycznych zawartych w publikacji. Podstawowym źródłem danych, prezentowanych w części tabelarycznej, są materiały oparte na badaniach i sprawozdawczości GUS. Ponadto, w celu możliwie wszechstronnego i obiektywnego przedstawienia wieloaspektowej problematyki ekologicznej, wykorzystano właściwą tematycznie sprawozdawczość ministerstw, ich wewnętrzne systemy informacyjne i dane administracyjne, a także zwykle po odpowiedniej transformacji w oparciu o metody statystyczne - wyniki pomiarów, kontroli, ocen i analiz laboratoryjnych (monitoring) wykonanych w ramach działalności: Inspekcji Ochrony Środowiska, Inspekcji Sanitarnej, Służby Pomiarów Skażeń Promieniotwórczych oraz przez specjalistyczne służby: hydrologiczno- meteorologiczne, geologiczne, geodezyjne, leśnictwa i ochrony przyrody. Dodatkowo wykorzystano szereg specjalnych źródeł danych ekologicznych, jak ekspertyzy, raporty, „czerwone księgi i listy", atlasy, inwentaryzacje i opracowania autorskie. Dane z tych źródeł zgrupowano w jedenastu działach obejmujących: komponenty środowiska (powierzchnię ziemi, gleby i kopaliny; wodę; powietrze; florę i faunę ze szczególnym uwzględnieniem środowiska leśnego i ochrony przyrody); czynniki zagrożeń - odpady przemysłowe i komunalne, hałas i promieniowanie; działalność na rzecz ochrony i kontroli stanu środowiska; ekonomiczne aspekty ochrony środowiska. Charakterystykę koncentracji i zróżnicowania skali degradacji oraz zanieczyszczeń środowiska w ujęciu przestrzennym przedstawiono głównie w układzie województw, a wybrane dane także według podregionów, powiatów i miast o dużej skali zagrożenia środowiska. Ponadto ujęto - w oparciu o publikacje i opracowania Biura Statystycznego Unii Europejskiej (EUROSTAT) - porównania międzynarodowe, obejmujące szeroką problematykę dotyczącą 35 stanu zagrożenia i ochrony środowiska w Polsce w relacji do krajów członkowskich Unii Europejskiej i niektórych krajów kandydujących do UE. Trwałe zanieczyszczenia organiczne. Dane dostępne w roczniku GUS na temat ładunków zanieczyszczeń, określonych w przekrojach reperowych rzek objętych monitoringiem powierzchniowych wód płynących, wprowadzonych do Bałtyku z obszaru Polski zamieszczono w tab. B. Tabela B. Ładunki zanieczyszczeń wprowadzane z obszaru Polski do Morza Bałtyckiego w latach hydrologicznych 1990 Rodzaj zanieczyszczenia 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 w tonach na rok y-HCH 0,3 0,37 0,27 0,38 0,26 0,48 0,49 . . . . DDT 0,4 0,48 0,31 0,24 0,15 0,15 0,16 . . . . DMDT 0,6 0,38 0,08 0,11 0,07 0,01 0,02 . . . . Źródło: dane GUS publikowane w roczniku statystycznym „Ochrona środowiska” na podstawie danych Inspekcji Ochrony Środowiska z PMŚ WZMOCNIENIA INSTYTUCJONALNE Nie stwierdza się luk instytucjonalnych, które uniemożliwiałyby implementację w Polsce Konwencji Sztokholmskiej. Istnieją kompetentne organy władzy na wszystkich szczeblach, organy kontrolne, system statystyki publicznej, państwowy system monitoringu środowiska i wystarczająca sieć laboratoriów. Wymaga umocnienia jednak system zlewniowego zarządzania gospodarką wodną. Istnieje 7 Okręgowych Zarządów Gospodarki Wodnej, których kompetencje i możliwości działania wzrosły z chwilą wejścia w życie nowej ustawy Prawo wodne (tj. 1.01.2002 r.). Przepisy ustawa przewidują ponadto, że powstanie centralnego organu administracji rządowej (Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej) nadzorujący regionalne zarządy. Zakłada się, że wzmocniona struktura zlewniowego zarządzania gospodarką wodną (w tym zasobami wód podziemnych) będzie funkcjonować od 2002 r. Do czynników instytucjonalnych, które będą hamować implementację konwencji można zaliczyć: · niedostateczny potencjał kadrowy i niewystarczające kwalifikacje pracowników w organach administracji publicznej (szczególnie na szczeblu powiatowym), które będą 36 uczestniczyć w procesie wydawania pozwoleń wymaganych przez polskie prawo ochrony środowiska; · skokowo zwiększający się zakres obowiązków dla służb ochrony środowiska na wszystkich szczeblach zarządzania (w tym również na szczeblu centralnym). Do czynników instytucjonalnych, które będą przyspieszać implementację, można zaliczyć: · procesy prywatyzacji przemysłu, które sprzyjają przenoszeniu najlepszych dostępnych technik (BAT) z macierzystych zakładów w państwach wysokorozwiniętych na teren Polski; · czynniki rynkowe, które w wyniku konkurencji na rynkach europejskich sprzyjają przyspieszaniu procesów modernizacyjnych w polskich przedsiębiorstwach. Odnotowane wyżej pozytywne czynniki będą wspierane, a negatywne ograniczane, poprzez modyfikację bądź rozbudowę instrumentów polityki ekologicznej państwa. Szczegółowe propozycje dotyczące substancji niebezpiecznych (na równi z innymi aspektami ochrony środowiska) są ujęte w „Programie wykonawczym do I Polityki ekologicznej państwa”. Konieczne jest wprowadzenie do programu Państwowego Monitoringu Środowiska zadań związanych z inwentaryzacją emisji TZO oraz pomiarami koncentracji tych związków w środowisku na stacjach Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska, służby sanitarnoepidemiologicznej i innych jednostek współpracujących z GIOŚ w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Konieczne jest wprowadzenie do programu badań statystycznych, w trybie porozumienia pomiędzy Prezesem GUS i Ministrem Środowiska, sprawy emisji TZO, rejestrowania poziomu produkcji, obrotu wewnętrznego oraz eksportu i importu produktów zawierających TZO. Konieczne jest ustalenie szczegółowego zakresu wymaganych przez protokół informacji niezbędnych dla kontroli przebiegu procesów ograniczenia emisji TZO w kraju. Konieczne jest utworzenie sprawniejszego niż obecnie systemu organizacyjnego obejmującego zespół specjalistycznych organizacji pracujących w obszarze objętym zakresem konwencji. Chodzi tu o takie organizacje jak Instytut Ochrony Środowiska, Instytut Ochrony Roślin, niektóre instytuty przemysłowe, Instytut Medycyny Pracy i Centralny Instytut Ochrony Pracy oraz inne specjalizujące się w zakresie operowania w zakresie substancji toksycznych w ogóle, a w tym i TZO. Trzeba przy tym brać pod uwagę, że chodzi tu o poprawne operowanie na terenie gospodarki narodowej w ogóle i wprowadzanie najlepszych dostępnych technik oraz określanie dopuszczalnych emisji TZO, a nie tylko o działanie w obszarze czystej ochrony środowiska lub toksykologii. Ustawa Prawo ochrony środowiska wprowadza regulacje pozwalające na udział społeczeństwa w procesach podejmowania decyzji w dziedzinie ochrony środowiska oraz na udostępnianie (z pewnymi zastrzeżeniami) każdemu zainteresowanemu informacji o środowisku i jego ochronie przez organy administracji. 37 Załącznik. Wybrane przepisy prawne 38 Przepis wykonawczy Ustawa Nazwa przepisu wykonawczego został opublikowany Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2001, nr 62, poz. 627; zm.: Dz.U. 2001, nr 115, poz. 1229; nie został opublikowany Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 października 2001 r. w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska Dz.U. 2001, nr 130, poz. 1453; zm.: nr 151, poz. 1703 Dz.U. 2002 nr 74 poz. 676, nr 113 poz. 984, Dz.U. 2002 nr 153 poz. 1271) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 grudnia 2001 r. w sprawie wysokości jednostkowych stawek kar za przekroczenie warunków wprowadzenia ścieków do Dz.U. 2001, nr wód lub do ziemi 146, poz. 1640 Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji przez wojewodę Głównemu Inspektorowi Ochrony Środowiska i Ministrowi Środowiska – + Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie określenia standardów jakości gleby – + Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji z eksploatowanych instalacji i urządzeń – + Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie rodzajów wyników pomiarów prowadzonych w związku z eksploatacją instalacji lub urządzenia, które powinny być przekazywane właściwym organom ochrony środowiska, oraz terminów i sposobów ich prezentacji – + – + Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie wykorzystywania i przemieszczania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska 39 Przepis wykonawczy Ustawa Nazwa przepisu wykonawczego został opublikowany nie został opublikowany Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie sposobu przedkładania wojewodzie przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska – + Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wzorów wykazów zawierających informacje i dane o zakresie korzystania ze środowiska i sposobów ich przedstawiania – + Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie rodzajów instalacji, dla których prowadzący mogą ubiegać się o ustalenie programu dostosowawczego – + Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie zryczałtowanego kosztu postępowania negocjacyjnego o ustalenie treści programu dostosowawczego – + oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. 2001, nr 115, poz.1229; zm.: 2001, nr 154, poz.1803; Dz.U. 2002 nr 130 poz. 1112; nr 113 poz. 984 2002.10.27 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 marca 2002 r. w sprawie należności za korzystanie ze śródlądowych dróg wodnych oraz urządzeń wodnych Dz.U. 2002 nr 55 poz. 494 Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, powodujących zanieczyszczenie wód – + Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie klasyfikacji wód powierzchniowych i wód podziemnych oraz sposobu prowadzenia monitoringu stanu tych wód – + 40 Przepis wykonawczy Ustawa Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U. 2001, nr 72, poz. 747; zm.: 2001, nr 115, poz.1229) Nazwa przepisu wykonawczego został opublikowany nie został opublikowany Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia oraz częstotliwości pobierania próbek wody, metodyk referencyjnych analiz i sposób oceny, czy wody odpowiadają wymaganym warunkom – + Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych oraz morskie wody wewnętrzne i wody przybrzeżne będące środowiskiem życia skorupiaków i mięczaków oraz częstotliwości pobierania próbek wody, metodyk referencyjnych analiz i sposób oceny, czy wody odpowiadają wymaganym warunkom – + Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie szczegółowego zakresu i trybu opracowywania planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy oraz warunków korzystania z wód regionu wodnego, metodyk dokonania analizy stanu dorzecza, trybu opracowywania dokumentacji, metodyk ustalania celów środowiskowych i przygotowywania programów ochrony wód, oraz częstotliwości weryfikacji pozyskiwanych informacji i sporządzanych dokumentów – + – + Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie sposobów realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych, warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych oraz sposobu sprawowania kontroli nad ilością i jakością ścieków Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do picia i jej monitoringu Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz.U. 1991 nr 77 poz. 335; zm.: 1996, nr 106, poz. 496; 1997, nr 121, poz. 770, nr 133, poz. 885, nr 141, poz. 943; 1998, nr 106, poz. 668; 2000, nr 12, poz. 136, nr 109, poz. 1157; 2001, nr 38, poz. 452, nr 63, poz. 638 i 139, nr 76, poz. 811, nr 100, poz. 1085, nr 110, poz. 1189, nr 115, poz. 1229; 2002 nr 115, poz. 1229, nr 113, poz. 984, nr 153, poz. 1271) Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie kryteriów charakteryzujących poważne awarie, objęte obowiązkiem zgłoszenia do GIOŚ oraz terminów tego zgłoszenia i zakresu zawartych w nim informacji 41 Przepis wykonawczy Ustawa Nazwa przepisu wykonawczego został opublikowany nie został opublikowany 2001, nr 38, poz. 452, nr 63, poz. 638 i 139, nr 76, poz. 811, nr 100, poz. 1085, nr 110, poz. 1189, nr 115, poz. 1229; 2002 nr 115, poz. 1229, nr 113, poz. 984, nr 153, poz. 1271) 42