w malarstwie - Łukasz Olszewski

TARNÓW
W M ALARS T W I E
Tarnów w malarstwie
Tarnów in painting
Tarnów w malarstwie
Słowo wstępne
Początkowo album ten miał być dodatkiem do całkiem innego przedsięwzięcia, ale w trakcie
gromadzenia materiałów, prowadzonych rozmów, projekt ten rozrastał się, zaczął żyć własnym życiem, aby
ostatecznie przybrać prezentowany dzisiaj kształt.
Stosunkowo długi okres powstawania miał jeszcze inne zalety – sprzyjał rozmowom i kontaktom.
To dzięki nim udało się dotrzeć m.in. do prac Stanisława Wyspiańskiego, Rafała Malczewskiego czy też
Waltera Ochsa. Był czas na przeglądanie zasobów Muzeum Okręgowego w Tarnowie, Urzędu Miasta
w Tarnowie, dotarcie do kolekcjonerów prywatnych, a także czas dla twórców, którzy zainteresowani
wydawnictwem – uwieczniali w swoich dziełach Tarnów.
W trakcie tych prac okazało się, że miasto, jego urok, było i jest inspiracją dla wielu artystów.
W albumie zgromadziliśmy dzieła prawie 100 twórców, którzy tworzyli wykorzystując motywy
Tarnowa na przestrzeni 3 wieków (najstarszy obraz pochodzi z 1806 roku).
W miarę rozrastania się wydawnictwa, dotarło do nas, że temat „Tarnów w malarstwie”, jak dotąd,
w żadnym wydawnictwie nigdy nie był tak kompleksowo ujęty i że w tym sensie wydanie to ma charakter
niemal pionierski.
Okazało się też, że Tarnów i jego walory zachwycał nie tylko dzisiaj. Stanisław Wyspiański, jako
student krakowskiej ASP, właśnie w Tarnowie „ćwiczył oko i rękę”, uwieczniając na swoich rysunkach
urocze zaułki miasta. Rafał Malczewski, syn sławnego Jacka Malczewskiego, realizował zamówienie Rządu
Polskiego, przedstawiając na swoich obrazach Centralny Okręg Przemysłowy, w tym również budowane
właśnie Azoty, dokumentując w ten sposób sztandarowe inwestycje okresu międzywojennego.
Są tacy twórcy jak Szuszkiewicz, Matras czy Pazera, dla których ważnym motywem twórczości jest
Tarnów, ale są i tacy, którzy mimo że tworzyli tutaj, niezbyt często ulegali magii i czarowi Tarnowa. Dotarcie
do nich i do ich twórczości było trudniejsze, ale ci artyści również mają miejsce w naszym albumie. Staraliśmy
się też, aby nie zostali pominięci i ci, którzy byli w Tarnowie gościnnie, nawet kilka dni.
W albumie tym przypominamy dzieła i twórców powszechnie znanych, niektórych odkrywamy na
nowo, przypominamy tych, o których powoli zapomina się, a przecież ich twórczość warta jest utrwalenia.
Dzięki tym pracom dostępujemy zaszczytu widzenia naszego miasta poprzez błysk czyjegoś geniuszu.
Wizja malarza – twórcy, co jest oczywistym, budzi naszą wrażliwość, stanowiąc wyzwanie, pod
którego wpływem coś się w nas zmienia. Zaczynamy dostrzegać w powszechności coś nadzwyczajnego,
wyjątkowego, zaczynamy inaczej patrzeć na nasz Tarnów.
Zebrany w tej publikacji materiał wydaje się fascynujący także ze względu na duże zróżnicowanie
poziomu prac, który zawsze jest wysoki, a czasem bywa wybitny, wręcz mistrzowski.
Obcowanie ze sztuką spod znaku Tarnowa w drugiej dekadzie XXI wieku, w tempie życia
niespotykanym wcześniej, wywołuje w nas potrzebę spojrzenia wstecz, refleksji nad upływającym czasem
i mamy nadzieję, że przetworzony przez artystów Tarnów, choć na chwilę taką podróż nam umożliwi.
W książce tej najważniejsze są obrazy, patrzcie więc na nie długo i często, a każde z dzieł obdarzy
Was swoją magią.
W imieniu wszystkich, którzy
pracowali nad powstaniem tego wydawnictwa
Zbigniew Proć
7
Introduction
Spis artystów / List of artists
This album was initially intended to be an addition to an entirely different project, but in the course of
collecting materials and holding discussions it developed into something greater, it gained its own life and
ultimately became what you are holding in your hands today.
The relatively long time needed to complete the album had a few more advantages – it provided
an opportunity to hold conversations and make new contacts, which helped obtain the works of Stanisław
Wyspiański, Rafał Malczewski and Walter Ochs, among others. We had time to browse through the resources
of the District Museum in Tarnów and the Municipal Office in Tarnów, and contact private collectors.
Finally, there was also time for artists who became interested in the publication to create new works themed
on Tarnów.
As the work progressed it turned out that the city and its charm has been an inspiration to many artists.
This album presents the works of nearly 100 artists featuring motives related to Tarnów created over
three centuries (the oldest painting is dated 1806).
Looking at the growing collection we realised that the theme “Tarnów in painting” has never been
presented in such a comprehensive form and that the publication is somewhat pioneering.
It also occurred that Tarnów and its values were also appreciated in the past. It was in Tarnów where
Stanisław Wyspiański practised his artistic skills as a student at the Academy of Fine Arts in Kraków by
reproducing the enchanting backstreets of the town in his drawings. Rafał Malczewski, son of the famous
Jacek Malczewski, commissioned by the Polish Government, worked in Tarnów to present the Central
Industrial District in his paintings, including the Nitrogen Plant which was then under construction, and
document the flagship investments in the interwar period.
The album includes pieces of such artists as Szuszkiewicz, Matras and Pazera, for whom Tarnów
is a very important part of their work, but also those who created in Tarnów but did not often succumb to
its magic and charm. Reaching the latter and their output was more challenging but ultimately their works
joined the collection presented in this album. We also tried to honour those who only visited Tarnów, even if
it was for a few days.
The album recalls the well known works and artists, revisits other, and revives those who are being
slowly forgotten but whose output is worth remembering.
Thanks to these works we have the honour of looking at our city through artists’ genius.
The painter’s vision naturally touches our sensitivity and represents a challenge that sparks a change
in us. We begin to see common things as something extraordinary and unique, looking at our Tarnów from a
different angle.
The collection presented in this album is fascinating also because of the strong diversity of artistic
quality, which is invariably high and in certain cases outstanding or even worthy of a true master.
Contemplation of art inspired by Tarnów in the second decade of the 21st century in the pace of life unlike
ever before makes us feel that we need to take a look into the past and provokes reflection on the passage of
time. We hope that Tarnów seen through the eyes of artists will make it possible to make that journey.
The most important in this album are the images, so study them long and frequently, and let their
magic delight you.
On behalf of all who contributed to this publication,
Zbigniew Proć
8
Władysław Andrusiewicz
Krystyna Baniowska-Stąsiek
Piotr Barszczowski
Antoni Bartkowski
Maksymilian Brożek
Andrzej Bieńkowski
Magdalena Burdzyńska
Anna Aniela Chmiel
Stanisław Chmiel
Paulina Florentyna Chrzanowska
Władysław Czapla
Piotr Drobiecki
Andrzej Dudziński
Józef Dutkiewicz
Edward Dwurnik
Michał Dziewiański
Bartosz Frączek
Jadwiga Gajek-Sanowska
Ryszard Konrad Gawlikowski
I. Goldberg
Julian Grabowski
Andrzej Grenda
Edward Habdas
Nina Habdas
Tomasz Habiniak
Krystyna Hilczer-Kocińska
Jolanta Jakima-Zerek
Piotr Jakubczak
Wojciech Jakubowski
10
16
22
24
26
30
32
34
35
36
40
42
48
50
52
58
60
62
66
68
70
72
74
75
76
78
80
86
88
9
Jacek Janicki
Adam Janiec
Marian Kołodziejczyk
Tomasz Kołodziejczyk
Stanisław Kozyra
Józef Krawczyk
Tadeusz Król
Zygmunt Król
Leszek Kuchniak
Elżbieta Ledecka
Stanisław Łyszczarz
Mirosława Machaj
Alojzy Majcher
Rafał Malczewski
Jerzy Martynow
Paweł Martynow
Jan Matras
Tadeusz Max
Wojciech Migocki
Małgorzata Mizia
Eugeniusz Molski
Marek Niedojadło
Stanisław Nowak
Irena Nowakowska-Acedańska
Walter Ochs
Beata Olszewska
Wacław Onak
Tomasz Pacanowski
Anna Pawłowska
Elżbieta Pazera
Witold Pazera
90
92
94
96
98
100
102
104
108
110
112
114
116
122
126
132
134
146
148
150
154
158
162
164
166
168
170
171
174
176
178
10
Józef Adam Piliński
Aleksander Plutzer
Michał Poręba Antoni Reising
Ewa Rosiek-Buszko Wiesław Röhrenschef Jerzy Ruszel
Wilhelm Sasnal
Joanna Srebro-Drobiecka
Witold Giżbert-Studnicki
Jacek Swoboda
Michał Sworzeń
Teresa Szafrańska
Jacek Sztuka
Józef Szuszkiewicz
Stanisław Szymczyk
Marzena Ślusarczyk
Helena Tchórzewska
Zygmunt Vogel
Andrzej Westwalewicz
Stanisław Westwalewicz
Łukasz Wojtanowski
Szymon Wojtanowski
Małgorzata Wolak
Jacek Wróbel
Stanisław Wyspiański
Waldemar Żuchnicki
Robert Żybura
186
188
190
192
200
202
204
206
214
218
222
224
226
230
232
238
240
242
244
248
250
260
262
264
266
268
272
276
11
Władysław Andrusiewicz
Urodził się 23 X 1950 roku w Tarnowie. W roku
1970 ukończył Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych
w Tarnowie. Pomimo zdanych egzaminów, ze względu na
brak miejsc, nie został przyjęty do Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Rozpoczął pracę najpierw w tarnowskim
teatrze, następnie w Domu Kultury przy Niedomickich
Zakładach Celulozy PB „Elektromontaż” Kraków oddz.
w Tarnowie oraz w dekoratorni PSS „Społem” w Tarnowie.
Poza pracą cały swój wolny czas poświęcił malarstwu.
Od roku 1988 należał do Grupy TA (Tarnowscy Artyści),
która skupiała środowisko młodych tarnowskich artystów
– profesjonalistów i amatorów. Zajmował się głównie malarstwem, rysunkiem i grafiką. Malował portrety, pejzaże,
martwe natury, architekturę, konie, obrazy o tematyce sakralnej oraz obrazy na zamówienie. Łatwość, z jaką przychodziło mu tworzenie, zaowocowała ogromną ilością
prac, które dziś znajdują się w wielu prywatnych kolekcjach
w Tarnowie, w kraju i za granicą. Swoje prace przekazywał
na aukcje charytatywne na rzecz dzieci niepełnosprawnych. Uczestniczył w kilkudziesięciu wystawach zbiorowych oraz był autorem kilku wystaw indywidualnych.
Zmarł 5 X 2009 roku w Tarnowie.
„Katedra”, technika mieszana/papier, 100x70 cm,
wł. Muzeum Okręgowe w Tarnowie.
Born 23 October 1950 in Tarnów. He graduated
from the National Art High School in Tarnów in 1970. He
successfully passed the admission tests to the Academy of
Fine Arts in Kraków, but was not admitted due to insufficient number of intake places. He was employed successively at the Tarnów Theatre, the Community Centre
at the Cellulose Plant in Niedomice, Tarnów Branch of PB
Elektromontaż Kraków, and at the decorator department
of PSS Społem in Tarnów. In his free time he was fully committed to painting. As of 1988 he was a member of the TA
Group (Tarnów’s Artists), a community of young artists
composed of both professionals and amateurs. He was
mostly preoccupied with painting, drawing and graphic art.
He painted portraits, landscapes, still lifes, architecture,
horses, religious themes and commissioned paintings. The
ease of creation allowed him to produce a substantial number of artworks, which are now held in many private collections in Tarnów, across Poland and abroad. He donated his
works for charity auctions in support of disabled children.
He participated in several dozen group exhibitions and
held several solo exhibitions. He died on 5 October 2009
in Tarnów.
12
„Starówka”, olej/płótno, 67x100 cm, 1991 r., wł. prywatna.
13
„Stara architektura II”, olej/pilśnia, 128x67 cm, 1988 r., wł. prywatna.
„Stara architektura I”, olej/pilśnia, 128x67 cm, 1988 r., wł. prywatna. >
14
„Tarnów – tryptyk”, olej/pilśnia, 3x 20x20 cm, 1992 r., wł. prywatna.
16
„Park Strzelecki w Tarnowie”, olej/pilśnia,
76x42 cm, 1997 r., wł. prywatna.
17
Krystyna Baniowska-Stąsiek
Jest absolwentką Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Studiowała pedagogikę artystyczną
na Wydziale Sztuk Pięknych. W roku 1968 uzyskała dyplom w dziedzinie grafiki artystycznej. W latach 1976-96
pracowała na stanowisku dyrektora Biura Wystaw Artystycznych w Tarnowie oraz współpracowała z tarnowskim
oddziałem Związku Polskich Artystów Plastyków. Realizowała projekty Ministerstwa Kultury i Sztuki w zakresie
zagranicznej promocji sztuki polskiej i tarnowskiej. Były
to wystawy w Budapeszcie, Paryżu, Bratysławie, Wiedniu,
Berlinie, Trenczynie, Żytomierzu i Lwowie. W tym czasie
swoje prace pokazywała na wystawach indywidualnych
w Tarnowie, Rzeszowie, Nowym Sączu, Opolu, Bielsku
Białej, Krakowie, Dębicy i Brzesku. Od 1996 roku jest
na emeryturze, zajmuje się twórczością własną, kolekcjonerstwem, organizacją wystaw w galeriach oraz aukcjami
tematycznymi. Od roku 2000 mieszka we Francji, dzieląc
swój czas na realizację planów w Polsce i Francji. Od 2002
roku współpracuje z Galerią Niebieską (biblioteka tarnowska), realizując tam wystawy autorsko-kolekcjonerskie.
Od 2002 roku corocznie organizuje międzynarodowy plener malarski „Sacrum” w Tuchowie oraz plenery związane
z różnymi regionami ziemi tarnowskiej.
She graduated from the Nicolaus Copernicus
University in Toruń where she studied artistic pedagogy at
the Faculty of Fine Arts. In 1968, she received a degree in
graphic arts. In 1976-1996, she was the head of the BWA
Contemporary Art Gallery in Tarnów and collaborated
with the Tarnów branch of the Association of Polish Artists and Designers. She completed a number of projects
under the auspices of the Ministry of Culture and Art promoting Polish and Tarnów’s art on an international forum,
which involved holding exhibitions in Budapest, Paris,
Bratislava, Vienna, Berlin, Trencin, Żytomierz and Lviv.
Concurrently, she displayed her own works at solo exhibitions in Tarnów, Rzeszów, Nowy Sącz, Opole, Bielsko
Biała, Kraków, Dębica and Brzesko. She retired in 1996
and since then she has focused on producing her own
work, collecting art, organising gallery exhibitions and
themed auctions. She moved to France in 2000 and has
split her time between France and Poland. Since 2002 she
has cooperated with the Blue Gallery (Tarnów Library) in
the organisation of exhibitions of her own works and other
collections. Each year since 2002 she has hosted the Sacrum
international en plein air painting event in Tuchów and
other such events relating to various parts of the Tarnów
region.
„Fontanna w Parku”, akwarela/papier, 33x25 cm, 2005 r.,
wł. prywatna.
18
„Podcienia muzealnych kamienic”, akwarela/papier,
23x16 cm, 2003 r., wł. prywatna.
19
Edward Dwurnik
Urodził się 19 IV 1943 roku w Radzyminie. W latach 1963-1970 studiował malarstwo,
grafikę i rzeźbę w Akademii Sztuk Pięknych
w Warszawie. Za swojego mistrza uważa Nikifora,
z którego twórczością zetknął się w czerwcu 1965
roku. Tę datę uważa za początek swojej twórczości. Zaczął tworzyć rozbudowane cykle malarskie, pierwszy: „Podróże autostopem” rozpoczął
w roku 1965 i kontynuuje do dzisiaj. Kolejne jego
cykle to m.in. „Dyplom”, „Gipsowy plener”, „Droga”, „Różne błękity”. Jest artystą niezwykle twórczym, uznanym i popularnym na całym świecie.
Namalował około 5000 obrazów, wykonał około
1400 prac na papierze i prawie 3500 grafik. Na
swoim koncie ma ponad 100 wystaw indywidualnych, realizowanych na całym świecie. Otrzymał
wiele nagród, m.in. Nagrodę Kulturalną „Solidarności” (1983), Nouvelle Biennale de Paris (1985),
Nagrodę Olimpiady Sztuki w Seulu (1988),
Nagrodę Fundacji Sztuki Współczesnej (1992).
Na co dzień mieszka i pracuje w Warszawie.
„Tarnów”, olej/płótno, 60x70 cm, 2008 r., wł. prywatna.
Born 19 April 1943 in Radzymin. In
1963-1970, he studied painting, graphic arts and
sculpture at the Academy of Fine Arts in Warsaw.
He was inspired by Nikifor, whom he considered
his master. He first encountered Nikifor’s artworks in June 1965 and for him that date marks
the beginning of his career as an artist. He began
to produce extensive series of paintings – the first
one named “Hitch-hiking” started in 1965 is continued until today. His other series include: “Diploma”, “Plaster Landscapes”, “Road”, and “Various Blues”. He is a very prolific artist recognised
and popular across the world. He produced approximately 5,000 paintings, drew approximately 1,400 paper works and nearly 3,500 graphic
works. He held more than 100 solo exhibitions
across the world. A few of his many awards include: Solidarity Award for Cultural Merit (1983),
Nouvelle Biennale de Paris (1985), Award of Arts
Olympics in Seoul (1988), Award from the Contemporary Art Foundation (1992). He lives and
works in Warsaw.
54
„Tarnów”, olej/płótno, 46x55 cm, 2011 r.,
wł. prywatna.
55
56
57
„Tarnów”, olej/płótno, 114x146 cm, 2002 r.,
wł. BWA w Tarnowie.
Andrzej Grenda
Urodził się w 1955 roku w Łodzi. W latach 19731978 studiował w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych
w Łodzi, gdzie w roku 1979 uzyskał dyplom w pracowni druku
wypukłego prof. Andrzeja Bartczaka. Pracuje w macierzystej
uczelni (obecnie Akademia Sztuk Pięknych), kierując Pracownią Rysunku na Wydziale Grafiki i Malarstwa. Uprawia
przede wszystkim rysunek, który doprowadził do perfekcji,
i malarstwo charakteryzujące się surrealistycznym widzeniem
świata. W latach od 1995 do 2011 swoje prace prezentował
na wystawach indywidualnych, m.in. w galeriach łódzkich,
Łowiczu, Rzeszowie, Wrocławiu oraz w Salonikach (Grecja),
Lwowie i Kijowie (Ukraina). Uczestniczył w wielu wystawach zbiorowych, w tym: „Grafika i rysunek – Łódzki Salon
Zimowy ’94” w Muzeum Historii Miasta Łodzi, Jubileuszowa Wystawa z okazji 50-lecia PWSSP w Łodzi w Centralnym
Muzeum Włókiennictwa (1995 r.), BWA w Sopocie (1998 r.),
Akademie der Kunste w Berlinie (1999 r.), na I, II i III Międzynarodowym Konkursie Rysunku we Wrocławiu, BWA
w Kielcach (2005 r.), Galeria Centrum w Krakowie (2005 r.),
Galeria Prezydencka w Warszawie. Jest laureatem wielu nagród i wyróżnień, m.in. w roku 2002 zdobył II Nagrodę na IX
Triennale Polskiego Rysunku Współczesnego w Lubaczowie.
Uczestniczy w plenerach malarskich, m.in. w Tuchowie i Boguchwale k. Rzeszowa. Mieszka i pracuje w Łodzi.
„Tarnów”, akwarela/papier, 28x21 cm, 2009 r.,
wł. prywatna.
Born 1955 in Łódź. In 1973-1978, he studied at the
Higher School of Visual Arts in Łódź, where in 1979 he received his degree graduating from the Relief Printing Studio, tutored by professor Andrzej Bartczak. He works at his
alma mater (currently Academy of Fine Arts) as the head of
the Drawing Studio at the Faculty of Graphics and Painting.
He is principally engaged in drawing, which he mastered to
perfection, and painting known for surrealistic depiction
of the world. In 1995-2011, he presented his works on solo
exhibitions in numerous galleries in Łódź, Łowicz, Rzeszów,
Wrocław, Thessaloniki (Greece), Lviv and Kiev (Ukraine).
He participated in many group exhibitions, including “Graphics and drawing – 1994 Winter Salon in Łódź” at the Historical
Museum of the City of Łódź, Jubilee Exhibition Celebrating
the 50th Anniversary of the State Higher School of Visual
Arts in Łódź, at the Central Textile History Museum (1995),
Art Gallery in Sopot (1998), Akademie der Kunste in Berlin (1999), the 1st, 2nd and 3rd edition of the International
Drawing Contest in Wrocław, Art Gallery in Kielce (2005),
City Centre Gallery in Kraków (2005), and the Presidential
Gallery in Warsaw. He received many awards and distinctions,
including in 2002 – 2nd award at the 9th Triennale of Polish
Modern Drawing in Lubaczów. He participates in open air
events, including in Tuchów and Boguchwała near Rzeszów.
He lives and works in Łódź.
74
75
„Tarnów”, akwarela/papier, 28x21 cm, 2009 r.,
wł. prywatna.
Alojzy Majcher
„Portret młodego Żydka”, sucha igła/papier, 20x17 cm,
wł. Muzeum Okręgowe w Tarnowie.
Urodził się 1 IV 1907 roku w Tarnowie. W latach 19261931 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie – malarstwo pod kierunkiem Władysława Jarockiego i Ignacego
Pieńkowskiego, a grafikę u Jana Wojnarskiego. Po ukończeniu
studiów wrócił do Tarnowa i rozpoczął pracę jako nauczyciel
rysunku w II Seminarium Nauczycielskim Żeńskim im. św. Jadwigi i w prywatnym Gimnazjum Żeńskim im. Elizy Orzeszkowej. Około roku 1935 był współorganizatorem stowarzyszenia
tarnowskich plastyków „Zielona Szpilka”. W latach 1937-1939
pracował jako pedagog w Ognisku Plastycznym w Sosnowcu. W roku 1939 wyjechał na studia do Paryża. Po wybuchu II
wojny światowej wrócił do Tarnowa i działał w Związku Walki
Zbrojnej. Został aresztowany 17 VI 1943 roku i wraz z 18 Polakami następnego dnia rozstrzelany. Pochowano go na cmentarzu
w Tarnowie-Krzyżu w zbiorowej mogile. W jego twórczości dominowało malarstwo i grafika. Głównymi tematami były portrety, typy ludzkie, robotnicy przy pracy, scenki uliczne, kawiarnie,
poczekalnie, koncerty oraz pejzaże, głównie miejskie i martwe
natury. Swoje prace wystawiał w Krakowie (1931, 1933), Warszawie (1935, 1936) i Tarnowie (1935). Po wojnie zorganizowano
w Tarnowie trzy wystawy pośmiertne (1945, 1973 i 1978) oraz
jedną w Krakowie w 1946 roku. Jego prace znajdują się w zbiorach Muzeum Okręgowego w Tarnowie.
Born 1 April 1907 in Tarnów. In 1926-1931, he studied painting at the Academy of Fine Arts in Kraków, tutored
by Władysław Jarocki and Ignacy Pieńkowski, and graphic art,
instructed by Jan Wojnarski. After graduation he returned to
Tarnów and started his professional career as a teacher of drawing at the Second Saint Jadwiga of Poland’s Girls’ Teacher Seminar and Eliza Orzeszkowa Girls’ Gymnasium, which was a private school. About 1935 he cofounded the Green Pin (Zielona
Szpilka) association of visual artists in Tarnów. In 1937-1939, he
worked as a teacher in the Visual Art Centre in Sosnowiec. In
1939, he left to study in Paris. After the outbreak of the Second
World War he returned to Tarnów and joined the Union of Armed
Struggle. He was arrested on 17 June 1943 and was executed by
firing squad along with 18 other Poles the next day. He was buried in the New Cemetery in Tarnów in a mass grave. He mainly
produced paintings and graphic art. His favourite themes were
portraits, people, labourers at work, street scenes, cafés, waiting
rooms, concerts, landscapes – mainly urban, and still lifes. He exhibited his works in Kraków (1931, 1933), Warsaw (1935, 1936)
and Tarnów (1935). After the war three post-mortem exhibitions
of his works were held in Tarnów (in 1945, 1973 and 1978), and
one in Kraków in 1946. His works are held by the District Museum in Tarnów.
118
„Ulica”, kredka/papier, 33x20 cm,
wł. Muzeum Okręgowe w Tarnowie.
119
„Ulica Forteczna”, kredka/papier, 33x20 cm,
wł. Muzeum Okręgowe w Tarnowie.
120
„Krajobraz, widok Tarnowa od strony północno-wschodniej”, kredka/papier, 15x21 cm,
wł. Muzeum Okręgowe w Tarnowie.
121
„Na targu”, tusz, lawowanie/papier, 33x20 cm, wł. Muzeum Okręgowe w Tarnowie.
„Na Rynku w Tarnowie”, tusz, lawowanie/papier, 35x22 cm, wł. Muzeum Okręgowe w Tarnowie.
122
„Krajobraz miejski”, olej/pilśnia, 41x59 cm, 1942 r.
wł. Muzeum Okręgowe w Tarnowie.
123
Rafał Malczewski
Urodził się w 1892 roku w Krakowie, zmarł w 1965 roku
w Montrealu. Malarz, pisarz i felietonista. Malarstwa uczył się w pracowni ojca Jacka Malczewskiego. W latach 1910-1915 studiował filozofię, architekturę i agronomię w Wiedniu. W okresie 1917-1939 mieszkał
w Zakopanem. Przyjaźnił się z Witkacym, Szymanowskim, Makuszyńskim, Iwaszkiewiczem. Od 1929 roku był członkiem Towarzystwa Sztuki Podhalańskiej, a od 1932 roku Stowarzyszenia Artystów Polskich
„Rytm”. W 1939 roku, poprzez Węgry, Francję, Hiszpanię i Portugalię, uciekł do Brazylii. W 1940 krótko przebywał w USA. W 1942 roku
przeniósł się na stałe do Montrealu, gdzie mieszkał i tworzył do końca
życia. Malował przede wszystkim pejzaże, najczęściej górskie, a także
wyjątkowo rzadki w polskiej sztuce międzywojennej – pejzaż przemysłowy, cykl „Czarny Śląsk” (1935) i „Centralny Okręg Przemysłowy”
(1938). Odegrał w tym czasie rolę swoistego kronikarza rodzącego się
od podstaw polskiego przemysłu. Prace te są przejawem entuzjazmu
artysty i mieszczą się w nurcie propagandy rządowej, kreującej sposób
myślenia o przemyśle i osiągnięciach gospodarczych II Rzeczypospolitej. W 1938 roku malował także tarnowską fabrykę w Mościcach. Od
1924 roku do końca życia nieprzerwanie wystawiał swoje prace w wystawach indywidualnych i zbiorowych. Jego obrazy znajdują się w licznych
muzeach w Polsce i za granicą. Otrzymał m.in. złoty medal na Międzynarodowej Wystawie Sztuki i Techniki w Paryżu (1937) i nagrodę plastyczną paryskiej „Kultury” (1962).
„Rurociąg – Mościce”, olej/płótno, 100x71 cm, 1938 r.,
wł. Muzeum Narodowe w Szczecinie.
Born 1892 in Kraków and died 1965 in Montreal. He was a
painter, writer and columnist. He learned painting from his father –
Jacek Malczewski. In 1910-1915, he studied philosophy, architecture
and agronomy in Vienna. In 1917-1939, he lived in Zakopane. He was
friends with Witkacy, Szymanowski, Makuszyński, and Iwaszkiewicz.
In 1929 and 1932, he became a member of the Association of Podhale
Art and the Rhythm Polish Artists’ Association, respectively. In 1939
he fled to Brazil through Hungary, France, Spain and Portugal. In 1940,
he stayed for a short period in the United States of America. In 1942, he
settled in Montreal where he lived and created until the end of his life.
His paintings chiefly include landscapes, most often mountain landscapes, and industrial landscapes, which was a very unique theme in Polish interwar art (Black Silesia series – 1935, and Central Industrial Area
series – 1938). In that period he acted as a chronicler of the emerging
Polish industry sector. He created his works with great enthusiasm and
his output was consistent with the current of government propaganda,
which shaped the perception of the industrial sector and economic
achievements of the Second Polish Republic. In 1938, he also painted
the Mościce plant in Tarnów. Malczewski’s output as a writer includes
novels, memoirs, columns, poems, theatrical plays and movie scripts.
From 1924 until the end of his life he exhibited his works in solo and
group exhibitions. His paintings are displayed in numerous museums in
Poland and abroad. He was awarded a golden medal on the Exposition
Internationale des Arts et Techniques in Paris (1937) and a visual arts
award of Culture of Paris (1962).
124
125
„Wieża granulacyjna”, olej/tektura, 100 x 65 cm, 1938 r.,
wł. Muzeum Narodowe w Poznaniu.
„Wnętrze hali fabrycznej w Mościcach”, akwarela/papier, 69x49 cm,
1938 r., wł. Muzeum Narodowe w Warszawie. >
126
127
Beata Olszewska
Jest absolwentką Państwowego
Liceum Sztuk Plastycznych w Tarnowie oraz Wyższej Szkoły Pedagogicznej
w Krakowie. Ukończyła także studia podyplomowe z historii na Uniwersytecie
Jagiellońskim. Na co dzień pracuje jako
nauczycielka sztuki w Szkole Podstawowej w Pleśnej oraz prowadzi pracownię
ikony w Pałacu Młodzieży w Tarnowie.
Od kilkunastu lat jej pasją jest „pisanie”
ikon. Tej sztuki uczyła się i uczy do dzisiaj
w pracowni jezuity ojca Zygfryda Kota
w Krakowie. Należy do krakowskiej grupy
malarzy ikon – „Lumen”, działającej przy
Chrześcijańskim Stowarzyszeniu Twórców Sztuki Sakralnej „Ecclesia”. Jej prace
prezentowane były w Krakowie, Krzeszowicach, Pleśnej, Tarnowie (w Muzeum
Etnograficznym i Pałacu Młodzieży) oraz
Ryglicach.
„Nadchodzą” z cyklu – „Skąd się wzięły maszkarony
w Tarnowie”, technika mieszana/karton, 20x29 cm,
2002 r., wł. prywatna.
She graduated from the National
Visual Art High School in Tarnów and the
Higher Pedagogy School in Kraków. She
also completed a post-graduate course
in history at the Jagiellonian University.
She works as an art teacher at the Primary
School in Pleśna and conducts the icon
studio at the Youth Community Centre
in Tarnów. For several years, she has been
passionate about icon painting. She has
learned the technique in Kraków from
Zygfryd Kot, a Jesuit priest. She is a member of the Lumen group of icon painters
from Kraków, associated with the Ecclesia
Christian Association of Religious Artists.
Her works were presented in Kraków,
Krzeszowice, Pleśna, Tarnów (at the Ethnographic Museum and Youth Community Centre), and Ryglice.
„Maszkaronada” z cyklu – „Skąd się wzięły maszkarony w Tarnowie”,
technika mieszana/płótno, 60x60 cm, 2002 r., wł. prywatna. >
170
171
Wacław Onak
Tomasz Pacanowski
Urodził się 1958 roku w Tarnowie. Jest absolwentem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie,
dyplom uzyskał na Wydziale Malarstwa w pracowni prof. Juliusza Joniaka. Końcem lat 80. ubiegłego stulecia był związany z tarnowską Grupą TA
(Tarnowscy Artyści), która organizowała wystawy
w Towarzystwie Przyjaciół Ziemi Tarnowskiej przy
ul. Wałowej w Tarnowie. Na co dzień oprócz pracy
zawodowej zajmuje się malarstwem sztalugowym.
Maluje akty, martwe natury, pejzaże. Często inspiracją dla niego jest najbliższe otoczenie, np. ogród,
w którym powstają obrazy pełne kwiatów, drzew
czy też ziół. Swoje prace prezentuje na wystawach
indywidualnych i zbiorowych w kraju i za granicą.
Znajdują się one w zbiorach prywatnych w Belgii,
Francji, Włoszech, Hiszpanii, Japonii, Anglii, Szwecji, USA, Brazylii, Australii, Niemczech i w Polsce.
W 2011 roku obchodził 25-lecie pracy artystycznej.
Z tej okazji nakładem wydawnictwa Grupa Tomami
został wydany album z reprodukcjami jego obrazów, tych które znajdują się w zbiorach prywatnych.
Za swoją działalność artystyczną otrzymał m.in. statuetkę „Uskrzydlony” oraz medal „Zasłużony dla
Województwa Tarnowskiego”.
Urodził się w 1969 roku. Jest absolwentem
Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych w Tarnowie. Uprawia malarstwo (akryl, pastel, collage) i grafikę
użytkową. Pracuje jako projektant w firmie zajmującej
się reklamą wizualną w Tarnowie. W 2002 roku otrzymał
wyróżnienie w pierwszej edycji biennale Tarnowskie
Klimaty, za pracę pt. „Obelisk”, wykonaną w technice
druku cyfrowego. Wystawiał swoje prace w salach Galerii Miejskiej BWA w Tarnowie, w ramach festiwalu Tygiel Kultury w 2007 roku oraz w 2012 roku w Muzeum
Okręgowym w Tarnowie w ramach cyklu „Tarnowscy
Artyści w Galerii Muzealnej”. Jego prace znajdują się w
kolekcjach prywatnych oraz instytucjach, m.in. w Muzeum Okręgowym w Tarnowie.
Born 1969. He graduated from the National
Visual Art High School in Tarnów. He is preoccupied
with painting (acrylics, pastels, collages), and commercial design. He works as a designer in a Tarnów-based
visual merchanising company. In 2002, he received an
award in the first edition of the Climate of Tarnów biennale for Obelisk – a digital print. He exhibited his works
at the BWA Contemporary Art Gallery in Tarnów, at the
Cultural Melting Pot festival in 2007 and in the District
Museum in Tarnów in 2012 as part of the cycle entitled
“Artists of Tarnów in the Museum’s Gallery”. His works
are held as part of collections of private owners and institutions, including the District Museum in Tarnów.
Born 1958 in Tarnów. He graduated from
the Academy of Fine Arts in Kraków, with a degree
from the Faculty of Painting, tutored by professor
Juliusz Joniak. In late 1980’s, he was involved in the
activities of the TA Group (Tarnowscy Artyści),
which organised exhibitions at the Society of
Friends of the Tarnów Region at Wałowa street in
Tarnów. In his everyday life, apart from his professional career, he pursues easel painting, producing
nudes, still lifes and landscapes. Often, he finds inspiration in his nearest surroundings, e.g. the garden, where he produces paintings filled with flowers, trees and herbs. He presents his artworks on
solo and group exhibitions in Poland and abroad.
His works are held by private collectors in Belgium,
France, Italy, Spain, Japan, England, Sweden, the
United States of America, Brazil, Australia, Germany and Poland. In 2011, he celebrated the 25th anniversary of his artistic work. On that occasion, the
Tomami Group publisher published an album containing reproductions of his paintings held in private collections. In recognition of his work he was
awarded the statuette of the Man with Wings, and a
medal for Distinguished Service for the Province of
Tarnów.
„Panorama Tarnowa”, olej/płótno, 40x50 cm,
wł. Urząd Miasta Tarnowa.
„Obelisk – Wariacje na temat Ratusza”, digital painting 75x30 cm,
2001 r., wł. prywatna.
„Tarnowska Starówka”, grafika komputerowa, 33x61 cm, 2009 r.,
wł. prywatna. >>
172
173
174
175
Wilhelm Sasnal
Urodził się 29 XII 1972 roku w Tarnowie.
Jest absolwentem Zespołu Szkół Technicznych
w Tarnowie. W latach 1992-1994 studiował na
Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej.
W roku 1994 przeniósł się na Akademię Sztuk
Pięknych w Krakowie, gdzie w 1999 roku ukończył
Wydział Malarstwa w pracowni prof. Leszka Misiaka. Zajmuje się malarstwem, rysunkiem, filmem
i fotografią. Inspiracją dla niego jest również muzyka
i komiks. W latach 1996-2001 współtworzył grupę
„Ładnie”. Jest laureatem wielu nagród i wyróżnień,
m.in. w roku 2006 otrzymał prestiżową nagrodę
im. Vincentego van Gogha przyznawaną przez
Stedeljijk Museum w Amsterdamie. Współpracuje
z Fundacją Galerii Foksal, Galerią Raster i Krytyką
Polityczną. Ma na swoim koncie kilkadziesiąt wystaw
indywidualnych i udział w kilkudziesięciu wystawach
zbiorowych w kraju i za granicą. Jego prace znajdują się w kolekcjach muzeów, instytucji i osób prywatnych na całym świecie, m.in. w Centrum Sztuki
Współczesnej w Warszawie, Tate Modern w Londynie, Centrum Pompidou w Paryżu, Museum of
Modern Art w Nowym Jorku, Guggenheim Museum
oraz Kunsthaus w Zurychu. Na co dzień mieszka
i pracuje w Krakowie.
„Szkoła Podstawowa im. Władysława Broniewskiego w Tarnowie”,
olej/płótno, 55x70 cm, 2001 r., wł. Galeria Raster.
Born 29 December 1972 in Tarnów. He
graduated from the Technical School Complex in
Tarnów. In 1992-1994, he studied at the Kraków
University of Technology at the Faculty of Architecture. In 1994, he transferred to the Academy of
Fine Arts in Kraków, where in 1999 he graduated
from the Faculty of Painting, tutored by professor
Leszek Misiak. He is preoccupied with painting,
drawing, filmmaking and photography. His inspirations also include music and cartoons. In 1996-2001,
he cofounded the Ładnie group. He received many
awards and distinctions, including a prestigious Vincent van Gogh award granted by the Stedeljijk Museum in Amsterdam (2006). He cooperates with the
Foksal Gallery Foundation, Raster Gallery, and the
Political Critique. He held several dozen solo exhibitions and participated in several dozen group exhibitions in Poland and abroad. His works are held as
part of collections of museums, institutions, and private owners across the world, including at the Modern Art Centre in Warsaw, Tate Modern in London,
Pompidou Cenre in Paris, Museum of Modern Art
in New York, Guggenheim Museum and Kunsthaus
Museum in Zurich. He lives and works in Kraków.
208
„Dworzec w Tarnowie”, olej/płótno, 100x140 cm, 2006 r.,
wł. prywatna.
209
„Mościce 2”, olej/płótno, 100x140 cm, 2005 r., wł. Fundação de Serralves – Museum of Contemporary Art/Porto.
210
„Mościce 1”, olej/płótno, 100x140 cm, 2005 r., wł. Fundação de Serralves – Museum of Contemporary Art/Porto.
211
Stanisław Wyspiański
„Uliczka w Tarnowie”, ołówek/papier, 20x17 cm, 1889 r.,
wł. Muzeum Narodowe w Warszawie.
Urodził się 15 I 1869 roku w Krakowie. Jest jednym
z najbardziej znanych i cenionych polskich malarzy. Tworzył
w okresie Młodej Polski. Zasłynął w wielu dziedzinach sztuki:
spełniał się jako dramaturg, poeta, malarz, grafik, architekt i
projektant mebli. W jego dorobku artystycznym znajduje się
twórczość różnego rodzaju: malarstwo (rysunki, szkicowniki,
obrazy olejne i pastele) o bardzo rozległej tematyce (portrety
i autoportrety, projekty witraży i malowideł, ilustracje,
grafika, projekty mebli i wnętrz), jak również dramaty,
wiersze i inne. W jednym z zachowanych jego szkicowników
(nr 6) znajduje się kilka rysunków przedstawiających widoki
Tarnowa. Powstały one w roku 1889, kiedy to artysta, będąc
po drugim roku studiów, końcem lipca wybrał się wraz
z prof. W. Łuszczkiewiczem na wycieczkę inwentaryzacyjną
po Małopolsce. Towarzyszyło mu również 5 kolegów, wśród
nich: Karol Maszkiewicz i Józef Mehoffer. Wycieczka
oficjalnie zakończyła się 11 sierpnia. Natomiast Wyspiański
już samotnie od 13 sierpnia do 5 września wykonywał szkice
m.in. w Tarnowie. Zafascynowały go tu zaułki i uliczki starego
Tarnowa, detale zabytkowych kamienic, hafty z ornatów
i nagrobki (Trzech Janów Tarnowskich, Barbary z Tęczyńskich
Tarnowskiej) z kościoła katedralnego. Artysta zmarł 28
XI 1907 roku w Krakowie, został pochowany w krypcie
zasłużonych na Skałce.
Born 15 January 1869 in Kraków. He was one of the
most renowned and appreciated Polish painters of the Young
Poland period. He was a superb artist in many fields of art:
he was a passionate playwright, poet, painter, graphic artist,
architect and furniture designer. His artistic output includes
various types of works: paintings (drawings, sketchbooks,
oil paintings and pastel drawings) with very diverse themes
(portraits, self-portraits, stained-glass and painting designs,
illustrations, graphic art, furniture and interior designs),
dramas, poems and other. In one of his preserved sketchbooks
(sketchbook No. 6) there are several drawings of Tarnów
landscapes. He drew them in 1889 after the second year of
his studies – in late July he took a trip around Lesser Poland
with W. Łuszczkiewicz to make an inventory of historical
buildings. He was accompanied by five friends, including
Karol Maszkiewicz and Józef Mehoffer. The trip officially
ended on 11 August, but Wyspiański continued to sketch
alone in Tarnów, among other places, between 13 August and
5 September. He was fascinated by Tarnów’s backstreets and
side streets of the Old Town, details of historical tenement
houses, embroidered chasubles and gravestones (gravestone
of three men named Jan Tarnowski and Barbara Tarnowska
née Tęczyńska) in the cathedral. Wyspiański died on 28
November 1907 in Kraków, buried in the Crypt of Merit on
Mount Skałka.
270
„Uliczka w Tarnowie”, ołówek/papier, 20x17 cm, 1889 r.,
wł. Muzeum Narodowe w Warszawie.
271
Kalendarium najważniejszych wydarzeń
w dziejach Tarnowa ze szczególnym
uwzględnieniem obszaru architektury i sztuki
Key events in the history of Tarnów,
including events related
to architecture and art
1123 (maj) – 1125 (marzec) – Pojawiła się pierwsza
1123 (May)-1125 (March) – First written note men-
1327 – Wieś Tarnów Wielki nabywa Spicymir Leliwita,
1327 – Spicymir Leliwita, the progenitor of the Tarnowski
1327-1567 – Tarnów w rękach Leliwitów Tarnowskich.
1329 – Spicymir podejmuje budowę zamku na Górze
1327-1567 – Tarnów owned by the Tarnowski family
7 marca 1330 – Tarnów Wielki uzyskuje prawa miejskie
tle at Saint Martin’s Hill as the future family residence.
wzmianka pisemna wymieniająca wieś Tarnów.
tioning the village of Tarnów.
protoplasta rodu Tarnowskich.
family, purchased the village of Tarnów Wielki.
bearing the Leliwa coat of arms.
1329 – Spicymir commenced the construction of the cas-
św. Marcina, przyszłej siedziby rodowej.
na prawie magdeburskim nadane przez króla Władysława
Łokietka.
7 March 1330 – Tarnów Wielki granted city status under
17 kwietnia 1400 – Biskup krakowski Piotr Wysz wy-
17 April 1400 – Piotr Wysz, the Bishop of Kraków, pro-
1413 – Pojawia się pierwsza wzmianka o szkole parafialnej
1413 – First note of a parish school in Tarnów. It is likely
1415 – Synowie Jana z Tarnowa, kasztelana krakowskiego,
1415 – Sons of Jan of Tarnów, a castellan of Kraków: Jan
Magdeburg rights by king Władysław the Elbow-High.
niósł kościół tarnowski do godności kolegiaty (obecnie bazylika – katedra). W tym kościele odbyła się uroczystość
wyświęcenia franciszkanina Jakuba na pierwszego rzymskokatolickiego biskupa halickiego. Oba fakty wyraźnie
podnosiły znaczenie i prestiż miasta.
moted the church in Tarnów to a collegiate church (currently: basilica – the cathedral). The church witnessed the
celebration of ordainment of Jacob, a Franciscan friar, as the
first Roman Catholic bishop of Halicz. Both events substantially improved the significance and prestige of the town.
w Tarnowie. Przypuszczalnie istniała ona już po 1346 roku,
a już na pewno w II połowie XIV wieku.
that it had already existed after 1346, and it most certainly
did in the second half of the 14th century.
Jan, wojewoda krakowski, i jego brat Spytek, władca Jarosławia, powróciwszy szczęśliwie z pola bitwy pod Grunwaldem,
ufundowali przy grobie ojca w kolegiacie tarnowskiej osobną
kaplicę i ołtarz pod wezwaniem Rozesłania Apostołów.
(governor of the Province of Kraków) and his brother Spytek (overlord of the town of Jarosław), who returned safely
from the Grunwald battlefield, founded a separate chapel
and altar dedicated to the Mission of the Twelve next to
their father’s grave at the Tarnów collegiate church.
XV wiek (pod koniec) – Powstał murowany (partero-
Late 15th century – Construction of a brick (single-
wy) budynek tarnowskiego ratusza.
XV/XVI wiek – Powstanie gminy żydowskiej jako przy-
storey) building of the Tarnów Town Hall.
XVI wiek (I połowa) – Hetman Jan Amor Tarnowski
mune as a qahal subject to Kraków.
15th/16th century – Establishment of a Jewish com-
kahałku Krakowa.
Autor nieznany, „Tarnów”, akwarela/papier,
100x52 cm, wł. prywatna.
16th century (first half) – Hetman Jan Amor Tarnowski
rozbudował zamek na Górze św. Marcina, przekształcając
go w renesansową warowną rezydencję. Wewnątrz zamku
znajdowała się znana biblioteka hetmańska, skarbiec, zbiór
pamiątek rodowych. W sali zwanej „museion” zgromadzono liczne dzieła renesansowej sztuki. Byli tu m.in. Łukasz
Górnicki, Klemens Janicki, Jan Kochanowski, Marcin Kromer, Andrzej Frycz Modrzewski, Jan Mario Mosca (Padovano), Mikołaj Rej i prymas Jakub Uchański – interrex
w czasie pierwszej wolnej elekcji.
extended the castle on Saint Martin’s Hill, remodelling it
into a Renaissance fortified residence. The castle housed the
hetman’s famous library, treasury and a collection of family
mementoes. In the room called the museion numerous Renaissance artworks were kept. Prominent persons who stayed at
the castle include: Łukasz Górnicki, Klemens Janicki, Jan
Kochanowski, Marcin Kromer, Andrzej Frycz Modrzewski, Jan Mario Mosca (Padovano), Mikołaj Rej and primate
Jakub Uchański, interrex during the first free royal election.
XVI wiek – Wzmianka o pierwszej aptece w Tarnowie.
1514-1561 – Za panowania hetmana Jana Tarnowskiego
16th century – Note on the first pharmacy in Tarnów.
1514-1561 – During the reign of hetman Jan Tarnowski,
odbywały się trzy targi tygodniowe przypadające na święta: Wniebowstąpienia Pańskiego, Bożego Ciała i św. Galla
(Gawła).
three week-long fairs were held on the following holidays:
the Ascension Day, Corpus Christi, and St. Gall’s Day.
1520 (około) – W kolegiacie tarnowskiej, z inicjatywy
ca. 1520 – On the initiative of Jan Tarnowski, a Gothic
Jana Tarnowskiego, wybudowano nagrobek jego matki
Barbary z Rożnowa w stylu gotycko-renesansowym.
286
and Renaissance gravestone of his mother Barbara of
Rożnów was built at the collegiate church.
287
1524 – Jan Tarnowski udziałowcem utworzonej w Krako-
1524 – Jan Tarnowski became a shareholder in a Kraków-
wie spółki mieszczańsko-szlacheckiej, zajmującej się poszukiwaniem i eksploatacją bogactw naturalnych w Tatrach.
based company owned by the burgesses and the gentry,
whose business consisted in exploration and production of
minerals in the Tatra mountains.
1524 – Barbara i Jan Mikołajowscy herbu Gryf wznieśli ka-
1524 – Barbara and Jan Mikołajowski, coat of arms of
mienicę nazywaną później „Domem Mikołajowskim” (dziś
jeden z budynków Muzeum Diecezjalnego).
Gryf, built a tenement house later referred to as the House
of Mikołajowski (currently it comprises a part of the Diocesan Museum).
1525 (około) – Powstał w kolegiacie pomnik nagrobny
Barbary z Tęczyńskich Tarnowskiej (zm. 1521), pierwszej
żony hetmana, renesansowy i wzorowany na nagrobkach
Sansovina, wykonany być może przez Bartłomieja Berrecciego (prawdopodobnie było to największe osiągnięcie artystyczne w zakresie kobiecej rzeźby nagrobnej na północ
od Włoch).
ca. 1525 – A gravestone statue of Barbara Tarnowska
née Tęczyńska (died 1521), hetman’s first wife, was built
at the collegiate church. Built in Renaissance style and inspired by gravestones designed by Sansovino, the statue
may have been made by Bartolomeo Berrecci (perhaps
the best artistic gravestone sculpture of a woman north of
Italy).
4 kwietnia – 2 października 1528 – Na tarnowskim
zamku rezydował Jan Zapolya, eksmonarcha węgierski starający się odzyskać swoje królestwo.
4 April-2 October 1528 – Jan Zapolya, a former Hungarian monarch striving to regain his kingdom, resided at
the Tarnów market square.
1530 (około) – W kolegiacie, z fundacji hetmana, po-
wstał nagrobek tzw. trzech Janów: Jana Amora, jego syna
Jana, wojewody sandomierskiego, i wnuka Jana Aleksandra.
ca. 1530 – A gravestone of three men named Jan:
Lipiec 1537 – Hetman gościł po raz pierwszy w Tarnowie wyprawiającego się na „wojnę kokoszą” króla Zygmunta Starego i niezbyt przyjaźnie nastawioną do Tarnowskiego królową Bonę.
rola V dziedziczny tytuł hrabiego. Od tej chwili aż do początków XX w. dobra ziemskie skupione wokół Tarnowa
nazywano popularnie „hrabstwem tarnowskim”.
niewielkiego klasztoru do sprowadzonych z Krakowa do
Tarnowa sióstr Bernardynek (obecnie kościół oo. Bernardynów).
a small monastery for the Bernardines brought to Tarnów from
Kraków (currently the church of Friars Minor of Observance).
1556-1561 – Jan Maria Padovano (ten sam, który prze-
budowywał krakowskie Sukiennice) dokonał manierystycznej przebudowy i rozbudowy tarnowskiego ratusza.
Dotychczasowy parterowy ratusz podniesiono o jedną
kondygnację i poszerzono od zachodu. Od południa ratusz otrzymał zewnętrzną klatkę schodową, jednobiegową, krytą ryzalitem na spocznik. Po przebudowie uzyskał
reprezentacyjną formę architektoniczną z wysoką attyką
i dachem pogrążonym. W środku, na I piętrze, znalazły
się reprezentacyjne, z dekorowanymi polichromiami,
sale Rady i Pospólstwa. Fryz charakterystycznej attyki,
wzorowanej na attyce krakowskich Sukiennic, ozdobiony
został malowanymi portretami 28 członków rodu Tarnowskich, a grzebień zwieńczony kamiennymi maszkaronami. Zapewne podwyższono wówczas wieżę, wznosząc na
starym prostokątnym trzonie na wysokości gzymsu attyki
drugą kondygnację w formie okrągłego cylindra uwieńczonego nadwieszonym na wspornikach parapetem, gankiem
straży i ostrosłupowym hełmem.
1556-1561 – Jan Maria Padovano (the architect of the
Kraków Cloth Hall’s restoration) designed the Mannerist alteration and extension of the Tarnów Town Hall. The
existing single-storey building was added a second storey and extended to the west. From the south, the Town
Hall gained external straight staircase running in a break,
with a landing. After its restoration, it gained representative architectural features with high attic and butterfly
roof. Inside, on the first floor, it had two representative
rooms: the Council room and the Commons room, decorated with polychromes. The frieze of the characteristic
attic inspired by the attic of the Kraków Cloth Hall was
ornamented with painted portraits of 28 members of the
Tarnowski family, and the roof crest was topped by stone
mascarons. Most likely, the tower was made higher at that
time by adding, on top of the existing rectangular skeleton
at the height of the attic cornice, a cylindrical second storey topped with a ledge supported on brackets, a platform
for firefighters and a cupola.
9 marca 1558 – Zostało wydrukowane dzieło hetmań-
skie z zakresu wojskowości „Consillium rationis bellicae”
(Rada sprawy wojennej) przez sprowadzonego z Krakowa,
znanego drukarza Łazarza Andrysowicza.
9 March 1558 – Consillium rationis bellicae (Advice on War
Matters), the hetman’s great military work, was printed by
Łazarz Andrysowicz, a well-known printer brought from
Kraków.
11 czerwca 1559 – Jan Tarnowski wydał ordynację dla
istniejącej już wcześniej szkoły parafialnej w Tarnowie,
288
wall gravestone of Jan Tarnowski and his son Jan Krzysztof,
made by Jan Maria Padovano, was built at the collegiate
church.
mana) i Konstantego Wasyla Ostrogskich.
1570 – W wyniku konfliktu Olbrachta Łaskiego i Andrzeja Zborowskiego z Konstantym Wasylem Ostrogskim wojska zaciężne tych dwóch pierwszych zdobyły i uszkodziły
zamek tarnowski oraz obrabowały m.in. bibliotekę, archiwum i kancelarię.
1567 – Tarnów owned by Zofia Ostrogska (from the Tar-
4 maja 1581 – Konstanty Ostrogski wydał pierwszy waż-
drzej Zborowski with Konstanty Wasyl Ostrogski, the
regular army of the former captured and damaged the castle in Tarnów and looted the library, archive and offices,
among others.
nowski family, the hetman’s daughter) and Konstanty Wasyl Ostrogski.
1570 – As a result of a conflict of Olbracht Łaski and An-
ny dla Żydów tarnowskich przywilej, gwarantujący im nietykalność bóżnicy i kirchołu (cmentarza) – uchodzącego
za jeden z najstarszych w Polsce.
4 May 1581 – Konstanty Ostrogski granted the first
1581 – Wymieniona jest w źródłach po raz pierwszy naj-
privilege important to the Jewish community in Tarnów,
which guaranteed the inviolability of the synagogue and
kirchol (the Jewish cemetery), which is considered to be
one of the oldest in Poland.
starsza bóżnica tarnowska.
1612-1620 – W kolegiacie tarnowskiej powstał w stylu
1550 – Jan Tarnowski contributed to the construction of
1561-1573 – The largest of the kind Renaissance-style
1567 – Tarnów w rękach Zofii (z Tarnowskich, córki het-
July 1537 – For the first time the hetman played host
reditary title of a count by emperor Charles V. From that
time until early 20th century, the lands around Tarnów
were popularly referred to as the county of Tarnów.
1550 – Jan Tarnowski przyczynił się do wybudowania
isting parish school in Tarnów, making a strong contribution to the development of education and reorganisation
of the Polish education system in the “Golden Age”.
typu, renesansowy przyścienny nagrobek Jana Tarnowskiego i jego syna Jana Krzysztofa, dłuta Jana Marii Padovano.
1595 – Rozpoczęto budowę kościoła pw. Świętej Trójcy
24 December 1547 – The hetman was granted a he-
11 June 1559 – Jan Tarnowski issued a statute of the ex-
1561-1573 – W kolegiacie wybudowano największy tego
Jan Amor, his son Jan (governor of the Province of
Sandomierz), and his grandson Jan Aleksander, was built
at the collegiate church, funded the hetman.
to king Sigismund I the Old, who was on his way to the
Chicken War, and queen Bona, who was not very friendly
with Jan Tarnowski.
24 grudnia 1547 – Hetman otrzymał z rąk cesarza Ka-
przyczyniając się wydatnie do rozwoju myśli pedagogicznej
i reorganizacji szkolnictwa polskiego w „Złotym Wieku”.
na Terlikówce, drugiego drewnianego kościoła zachowanego w Tarnowie do czasów obecnych.
1581 – First bibliographical note of the oldest synagogue
in Tarnów.
manierystycznym monumentalny i największy nagrobek
w Polsce Janusza Ostrogskiego i jego żony Zuzanny, dłuta
Jana Pfistera z Wrocławia.
1595 – Launch of construction of the Holy Trinity
Church at Terlikówka, the second wooden church preserved in Tarnów until today.
1620-1742 – Podział miasta na część „książęcą” i „zamojską”. Część „książęca” pozostawała w dziedzictwie
Ostrogskich vel Zasławskich i Lubomirskich. Część „zamojska” była w rękach liczących się Polsce rodów magnackich i szlacheckich, jak: Zamojscy, Koniecpolscy, Korycińscy i Walewscy.
1612-1620 – A Mannerist-style monumental and Po-
I połowa XVII wieku (1624) – Działał w Tarnowie Se-
trolled by dukes and controlled by the gentry. The former
was inherited in the Ostrogski vel Zasławski and Lubomirski families, and the latter was controlled by prominent
Polish aristocratic and gentry families, such as Zamojscy,
Koniecpolscy, Korycińscy and Walewscy.
land’s largest gravestone of Janusz Ostrogski and his wife
Zuzanna, made by Jan Pfister of Wrocław, was built at the
collegiate church.
1620-1742 – The town was divided into two parts: con-
bastian Drzewicki, pierwszy znany aptekarz.
1655-1656 – Szwedzi dwukrotnie wkroczyli do Tarnowa, wymuszając kontrybucję i rabując m.in. klasztor
oo. Bernardynów.
First half of the 17th century (1624) – Sebastian
1673-1713 – Pierwszym rabinem w Tarnowie został Sa-
Drzewicki, the first known pharmacist, operated in Tarnów.
muel Szmelke Horowitz.
1655-1656 – The Swedes invaded Tarnów twice, forced the
1742 – Tarnów definitywnie przechodzi w ręce Sangusz-
inhabitants to pay a contribution and looted the monastery of
Friars Minor of Observance, among other places.
ków (Paweł Karol).
1744 – Król August III wydał przywilej dla miasta, w któ-
1673-1713 – Shmuel Shmelke Horowitz became the
rym pozwalał na prowadzenie dziesięciu jarmarków w ciągu roku, w tym na dwa mogące trwać do dwóch tygodni.
first rabbi of Tarnów.
1742 – Tarnów definitely held under the rule of the San-
1756 – Tarnowska szkoła parafialna przekształcona zosta-
guszko family (Paweł Karol).
ła w Kolonię Akademicką Uniwersytetu Jagiellońskiego.
1744 – King Augustus III granted a privilege for the town,
14 marca 1765 – w klasztorze ss. Bernardynek zmarła
which allowed it to hold ten fairs during the year, including
two that could last up to two weeks.
poetka Elżbieta Drużbacka, nazywana „Safoną słowiańską”
i „Muzą sarmacką”.
1756 – The parish school in Tarnów was transformed into an
1767 – Powstał w Tarnowie pierwszy stały urząd poczto-
Academy of the Jagiellonian University.
wy, a funkcję pocztmagistra pełnił mieszczanin tarnowski
Mateusz Morozowicz.
14 March 1765 – Elżbieta Drużbacka, a poet called the
“Slavic Sappho” and the “Muse of the Polish nobility”, died
in the monastery of the Bernardines.
1772 – Tarnów pod zaborem austriackim.
289
Wydano staraniem / Published on the initiative of:
Izba Przemysłowo-Handlowa w Tarnowie
przy współpracy / in cooperation with:
Muzeum Okręgowe w Tarnowie
Towarzystwo Przyjaciół
Muzeum Okręgowego w Tarnowie
Galeria Hortar w Tarnowie
Wydawca / Publisher:
Agencja Fotograficzno-Wydawnicza Olszewski
www.olszewskiphoto.pl
Reprodukcje obrazów / Photographic reproductions: Łukasz Olszewski
Dodatkowe reprodukcje / Additional reproductions: Piotr Ligier, Robert Moździerz
Notki biograficzne / Biographical notes: Barbara Bułdys, Bożena Szczupak, Paulina Chrzanowska (I. Goldberg)
Kalendarium / Callendar of events: dr Andrzej Niedojadło
Tłumaczenia / Translation: Paweł Smorczewski
Koncepcja graficzna, projekt / Layout, design: Zbigniew Proć, Łukasz Olszewski
Skład / Typesetting: Łukasz Olszewski
Korekta merytoryczna / Fact-checking: Barbara Bułdys, Bożena Szczupak
Korekta edytorska / Editing: Monika Łabędź-Łakoma
Obraz na okładce, stronie tytułowej / Front cover, title page image: Edward Dwurnik, „Tarnów” / Witold Pazera, „Tarnów”
W albumie wykorzystano obrazy ze zbiorów / Paintings presented in the album courtesy of:
Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Muzeum
Okręgowe w Tarnowie, Galeria Raster, Fundação de Serralves – Museum of Contemporary Art, Fundacja Galerii
Foksal, Galeria BWA w Tarnowie, Urząd Miasta Tarnowa, Galeria Hortar, Galeria Sztyler, Grupa Azoty SA,
Tauron SA, Liceum Plastyczne w Tarnowie oraz licznych osób prywatnych.
Copyright 2015 by Izba Przemysłowo-Handlowa w Tarnowie
Copyright 2015 by Agencja Fotograficzno-Wydawnicza Olszewski
Wydanie / Issue: I, Tarnów 2015
Patron wydania / Project partner:
Grupa Azoty SA
ISBN: 978-83-64923-00-5
Vogel, Wyspiański, Piliński, Majcher, Malczewski,
Goldberg, Dziewiański, Gawlikowski, Plutzer, Król,
Giżbert-Studnicki, Bartkowski, Sasnal, Sworzeń,
Brożek, Dutkiewicz, Reising, Molski, Dwurnik,
Nowakowska-Acedańska, Max, Gajek-Sanowska,
Szuszkiewicz, Chrzanowska, Migocki, Pawłowska,
Pazera, Grabowski, Żybura, Röhrenschef, Nowak,
Kołodziejczyk, Drobiecki, Łyszczarz, Andrusiewicz,
Matras, Żuchnicki, Srebro-Drobiecka, Krawczyk,
Habdas, Tchórzewska, Szymczyk, Janicki, Ochs,
Martynow, Habdas, Jakima-Zerek, Machaj, Mizia,
Dudziński, Bieńkowski, Hilczer-Kocińska, Pazera,
Westwalewicz, Czapla, Niedojadło, Wróbel, Ruszel,
Kozyra, Szafrańska, Onak, Chmiel, Poręba, Wolak,
Janiec, Baniowska-Stąsiek, Jakubczak, Frączek,
Olszewska, Kuchniak, Pacanowski, Ślusarczyk,
Burdzyńska, Sztuka, Barszczowski, Kołodziejczyk,
Wojtanowski, Vogel, Wyspiański, Piliński, Ochs,
Malczewski, Goldberg, Dziewiański, Gawlikowski,
Plutzer, Giżbert-Studnicki, Swoboda, Bartkowski,
Westwalewicz, Sasnal, Sworzeń, Brożek, Reising,
Król, Dutkiewicz, Nowak, Nowakowska-Acedańska,
Dwurnik, Max, Gajek-Sanowska, Srebro-Drobiecka,
Szuszkiewicz, Chrzanowska, Pawłowska, Pazera,
Röhrenschef, Grabowski, Majcher, Żybura, Matras,
Kołodziejczyk, Drobiecki, Łyszczarz, Andrusiewicz,
Krawczyk, Pacanowski, Tchórzewska, Szymczyk,
Janicki, Żuchnicki, Habdas, Molski, Jakima-Zerek,
Machaj, Dudziński, Bieńkowski, Martynow, Ruszel,
Hilczer-Kocińska, Westwalewicz, Czapla, Swoboda,
Ślusarczyk, Pazera, Martynow, Kozyra, Szafrańska,
Olszewska, Chmiel, Kuchniak, Niedojadło, Janiec,
Baniowska-Stąsiek, Poręba, Wolak, Onak, Mizia,
Jakubczak, Frączek, Sztuka, Barszczowski, Ochs,
Kołodziejczyk, Vogel, Goldberg, Piliński, Sasnal,
Dwurnik, Wyspiański, Malczewski, Westwalewicz.