PRAWO DO OCHRONY ZDROWIA Autor: dr Jolanta Pręgiel

PRAWO DO OCHRONY ZDROWIA
Autor: dr Jolanta Pręgiel-Kamrat
Zakład Zdrowia Publicznego i Medycyny Społecznej, Gdański Uniwersytet
Medyczny, Polskie Towarzystwo Programów Zdrowotnych w Gdańsku
Ochrona zdrowia jest zastosowaniem całości nauki i wiedzy medycznej i innych
działów nauki w celu zachowania, umacniania i przywracania zdrowia. Jest zarówno
zasobem wiedzy, jak i sposobem jej zastosowania w praktyce[1]. Już w 1948 roku
Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych przyjęło „Powszechną Deklarację Praw
Człowieka”, w której w artykule 25 wymienione jest prawo do zdrowia i opieki
medycznej jako ważny element bezpieczeństwa socjalnego ludzi. W tym samym czasie
sprawa bezpieczeństwa zdrowotnego ludzi stała się podstawą polityki Światowej
Organizacji Zdrowia, wyspecjalizowanej agendy ONZ do spraw zdrowia[2]. Z chwilą
przyjęcia jej Konstytucji zdrowie zaczęto coraz powszechniej traktować jako dobro
publiczne lub ogólnospołeczne, a także jako prawo przysługujące każdemu
obywatelowi. Konstytucja WHO określa zasady polityki zdrowotnej i mowa w niej,
że rządy są odpowiedzialne za zdrowie swych narodów, a tej odpowiedzialności mogą
sprostać
jedynie
poprzez
stosowanie
właściwych
i społecznych[3,4]. To państwo powinno
zarządzeń
zdrowotnych
też zapewnić warunki niezbędne
do funkcjonowania systemu doskonalenia pracowników ochrony zdrowia zgodnie
ze zmieniającymi się potrzebami zdrowotnymi społeczeństwa. Nakłady na rozwój
ochrony zdrowia to obok edukacji jedna z najważniejszych inwestycji na rzecz rozwoju
społeczno-ekonomicznego kraju[2,3]. Działalność w zakresie współczesnej ochrony
zdrowia jest zdeterminowana warunkami społeczno-ekonomicznymi i politycznymi.
W szczególności, ramy jej wyznaczają poziom finansowania i nakładów pieniężnych
oraz regulacje prawne [5]. Prawo do ochrony wynika w Polsce w zakresie
podstawowym z Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., a w szczególności z artykułu
68. Czytamy w nim, że każdy obywatel Polski ma prawo do ochrony zdrowia.
Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają
równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych.
Konstytucja nakłada na państwo obowiązek zapewnienia obywatelom równego dostępu
do opieki zdrowotnej bez względu na wiek, płeć, miejsce zamieszkania i zamożność.
Władze publiczne są zobowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej
dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym
wieku. Władze publiczne są obowiązane są do zwalczania chorób epidemicznych
i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska[6]. Warunki
i zakres udzielania świadczeń określają inne ustawy. Prawo do ochrony zdrowia
w Polsce wynika z systemu opieki zdrowotnej w Polsce, który jest zespołem osób
i instytucji mający za zadanie zapewnić opiekę zdrowotną ludności. Polski system
opieki zdrowotnej oparty jest na modelu ubezpieczeniowym[2]. Od 1999 roku zamiast
systemu budżetowego powstał system powszechnego, obowiązkowego ubezpieczenia
zdrowotnego. Osoby, które temu ubezpieczeniu nie podlegają z mocy ustawy, mogą
się ubezpieczyć dobrowolnie [2]. W naszym kraju źródłem prawa ochrony zdrowia
oprócz Konstytucji RP są ustawy. Ustawodawstwo służby zdrowia w Polsce nie stanowi
samodzielnej i odrębnej dziedziny prawa, a zawarte jest w różnych ustawach[4,5].
Ustawy te dotyczą między innymi funkcjonowania struktur organizacyjnych
i administracyjnych służby zdrowia oraz zarządzanie i kierowanie zakładami opieki
zdrowotnej (ustawa o zakładach opieki zdrowotnej, ustawa o ochronie zdrowia
psychicznego, ustawa o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów),
oraz ustawy o wykonywaniu zawodów medycznych (o zawodach pielęgniarki
i położnej, o zawodzie lekarza i lekarza dentysty), a także grupa ustaw określających
uprawnienia pacjentów w zakresie przysługujących im świadczeń profilaktycznoleczniczych i rehabilitacyjnych, łącznie z sferą opieki terminalnej. Te główne grupy
norm prawnych dopełnione są przepisami chroniącymi warunki zdrowotne środowiska
i zdrowie publiczne, zdrowotność warunków pracy, nauki, mieszkania czy wypoczynku.
Obecnie system kształtowany jest przez dwie podstawowe ustawy: ustawę
o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ustawę
o zakładach opieki zdrowotnej[5].
Przepisy dotyczące ochrony zdrowia w Polsce znajdują się w różnych gałęziach
i działach prawa: prawie administracyjnym, cywilnym, pracy, ubezpieczeń społecznych,
handlowym i gospodarczym, finansowym i karnym. W ustawodawstwie polskim nie ma
jednolitego
aktu
prawnego,
który
określałby
w
sposób
jednoznaczny
i usystematyzowany wszystkie prawa osób korzystających z usług medycznych i opieki
zdrowotnej. Najważniejsze ustawy i rozporządzenia dotyczące ochrony zdrowia dotyczą
wykonywania
zawodów
medycznych,
świadczeń
zdrowotnych
finansowanych
ze środków publicznych, farmacji, wyrobów medycznych i produktów leczniczych,
samorządu terytorialnego, prawo pracy w służbie zdrowia, odpowiedzialność cywilna
i karna lekarzy, prawa pacjenta, zamówienia publiczne w służbie zdrowia, zarządzanie
w zakładach opieki zdrowotnej oraz prawo sanitarne. W wielu aktach prawnych zawarte
są prawa pacjenta np. do poszanowania prywatności i godności, do informacji,
do decydowania o sobie czyli wyrażania lub nie świadomej zgody, do poufności,
do dodatkowej opieki, do poszanowania wartości i przekonań religijnych, do skarg
i
dochodzenia
roszczeń
itp.
W
systemie
ochrony
zdrowia
uczestniczą
świadczeniobiorcy czyli pacjenci, instytucje ubezpieczenia zdrowotnego pełniący rolę
płatnika czyli Narodowy Fundusz Zdrowia, świadczeniodawcy, organy kontroli
i nadzoru oraz Ministerstwo Zdrowia, które wytycza kierunki polityki zdrowotnej kraju.
1. S. Poździoch, Podstawy prawa w zarządzaniu zakładami opieki zdrowotnej. Uniwersyteckie
Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Kraków, 1995 r.
2. A. Wojtczak Zdrowie publiczne wyzwaniem dla systemów opieki zdrowia XXI wieku Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa 2009 r.
3. M. Cylkowska-Nowak Edukacja zdrowotna Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego
w Poznaniu, Poznań 2008 r.
4. M. Nestorowicz Prawo medyczne „Dom Organizatora” Toruń Wydanie VIII Toruń 2007 r.
5. A. Sieńko Prawo do ochrony zdrowia Woltares Kluwer Polska Warszawa 2006 r.
6. Konstytucja RP
7. Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty z 1991 r
8. Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej z 1991 r.
9. Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z 2004 r
10. Ustawa o służbie medycyny pracy.