Model procesu zaspokajania potrzeb jako podstawa tworzenia

MODEL PROCESU ZASPOKAJANIA POTRZEB, JAKO PODSTAWA TWORZENIA
SYSTEMÓW WSPOMAGAJCYCH ZARZDZANIE RODOWISKIEM
JAN KAŹMIERCZAK, ANNA WILIŃSKA
Streszczenie
W artykule przedstawiono ogóln koncepcj wykorzystania modelu tzw. „procesu zaspokajania potrzeb”, stosowanego jako podstawa analizy i syntezy działa inynierskich w „klasycznym” obszarze takich działa, jako uytecznego narzdzia
systemowego w inynierii systemów wspomagajcych zarzdzanie rodowiskiem. Autorzy artykułu podjli take prób zilustrowania aplikowalnoci prezentowanej koncepcji na przykładach ju zrealizowanych i obecnie realizowanych bada nad systemami wspomagajcymi zarzdzanie rodowiskiem akustycznym.
Słowa kluczowe: proces zaspokajania potrzeb, rodowisko akustyczne, inynieria systemów
wspomagajcych zarzdzanie
1. Wprowadzenie
Współczesne systemy informatyczne, tworzone dla potrzeb wspomagania rónorodnych działa lub procesów, rozumianych jako złoone cigi/sekwencje działa, stanowi niewtpliwie jeden
z najbardziej istotnych elementów współczesnej technosfery. Pod pojciem „technosfera” rozumie bdziemy zbiór celowo wytworzonych składników naszego otoczenia i rodowiska, w którym
yjemy i działamy. Celem wspólnym tych składników jest wspomaganie człowieka w realizacji
rónorodnych zada, które realizuje on w swym rodowisku, lub te – zgodnie z propozycjami
sformułowanymi przez Profesora Janusza Dietrycha [3] – zaspokajanie zdefiniowanych i wyartykułowanych potrzeb człowieka poprzez tworzenie ww. „sztucznych” składników otoczenia (artefaktów). Z pojcia tak rozumianej potrzeby profesor Dietrych wyprowadził przed wielu laty w
swych pracach koncepcj cyklicznego „procesu zaspokajania potrzeb” jako podstaw systemowego modelu realizacji przez inynierów – widzianych jako twórcy składników technosfery – nastpujcych w tym modelu kolejno po sobie „działa inynierskich”, którymi w tym ujciu s:
1. Rozpoznanie potrzeby (Rp), rozumiane jako wyartykułowanie/opisanie zbioru danych okrelajcych przedmiot i zakres koniecznych do podjcia i zrealizowania zada.
2. Opracowanie koncepcji (Kc), w ramach którego wybiera si konkretne rozwizanie sformułowanego na etapie rozpoznania potrzeby problemu. Punktem wyjcia do działa optymalizacyjnych na tym etapie tworzenia docelowego artefaktu powinno by „pole moliwych rozwiza”, czyli zbiór realizowalnych pomysłów, z którego wybierana jest koncepcja najbardziej
odpowiednia w wietle zdefiniowanych wstpnie kryteriów.
3. Konstruowanie artefaktu (Ks), rozumiane jako uszczegóławianie wybranej w poprzednim
kroku koncepcji do postaci, umoliwiajcej jej praktyczn realizacj (wytworzenie artefaktu).
122
Jan Kamierczak, Anna Wiliska
Model procesu zaspokajania potrzeb, jako podstawa tworzenia systemów
wspomagajcych zarzdzanie rodowiskiem
4.
Wytwarzanie artefaktu (Wt), obejmujce zbiór czynnoci w wyniku których powstaje gotowy
do uycia wytwór (materialny) lub utwór (w tej kategorii mieci si moe np. narzdzie informatyczne).
5. Eksploatacja artefaktu (Ep), czyli etap procesu zaspokajania potrzeb, w którym wytworzony
artefakt jest uytkowany zgodnie z przeznaczeniem. Ten etap procesu zaspokajania potrzeby
„domyka” cykl: obserwacje, zebrane w toku uytkowania mog (powinny?) by podstaw do
przedefiniowania (uzupełnienia, zmiany) pierwotnego opisu potrzeby lub okrelenia nowej
potrzeby/potrzeb. To z kolei umoliwia „wejcie” w kolejny cykl objtej omawianym modelem sekwencji działa.
W pierwotnym załoeniu, koncepcja cyklicznego procesu zaspokajania potrzeb dotyczyła
„klasycznych” zada inynierskich, ukierunkowanych na projektowanie, konstruowanie, wytwarzanie i uytkowanie „klasycznych” artefaktów, tzn. maszyn, urzdze, budowli itp.
Jednake dowiadczenia, zebrane w toku bada prowadzonych od wielu lat na Wydziale Organizacji i Zarzdzania Politechniki lskiej – pocztkowo w Katedrze Podstaw Systemów Technicznych, obecnie w Instytucie Inynierii Produkcji – daj silne przesłanki do twierdzenia, i model ten moe by skutecznie wykorzystany, jako podstawa metodologiczna dla prac w obszarze
inynierii systemów informatycznych, tworzonych dla potrzeb wspomagania rónorodnych zada
i procesów. Podejcie takie zastosowano ju w toku realizacji projektu badawczego, zorientowanego na opracowanie metodologii wspomagania projektowania i konstruowania rodków biernej redukcji hałasu. Badania takie zostały przeprowadzone w latach 1995–1998 i były finansowane
ze rodków KBN w ramach celowego projektu badawczego (nr 707B00408) [7]. Jako punkt wyjcia w badaniach przeprowadzono analiz algorytmów projektowania i konstruowania typowych
rodków biernej redukcji hałasu. Na podstawie uzyskanych wyników analizy moliwe stało si
opracowanie tzw. „algorytmu ogólnego”, jako podstawy identyfikacji podatnoci na wspomaganie
komputerowe zada projektowo-konstrukcyjnych mieszczcych si w ramach algorytmu.
Natomiast w niniejszym opracowaniu autorzy podejmuj prób zilustrowania tezy o przydatnoci modelu procesu zaspokajania potrzeb, jako metodologicznej podstawy tworzenia informatycznych systemów wspomagajcych na przykładzie bada, rozpocztych w latach 1999–2000.
W kolejnej czci artykułu omówiono w duym skrócie załoenia oraz realizacj celowego projektu badawczego Nr 6T07 2002/C.05779 “Opracowanie krajowego systemu tworzenia i eksploatacji
cyfrowych map akustycznych duych i rednich miast dla potrzeb profesjonalnego planowania
przestrzennego i celów szkoleniowych”, realizowanego (jako wspólne przedsiwzicie czterech
jednostek naukowo-badawczych) przy współfinansowaniu ze rodków Komitetu Bada Naukowych oraz budetów władz samorzdowych. Opis tego projektu został przedstawiony w sposób,
nawizujcy do modelu procesu cyklu zaspokajania potrzeb, a podsumowanie tego opisu przedstawia mechanizm przejcia do kolejnego cyklu działa, którego podstaw jest informacja pozyskana w cyklu pierwotnym.
Taka włanie informacja była podstaw przygotowania koncepcyjnego dla nowego projektu
badawczego, ukierunkowanego na wsparcie szkoleniowe i doradztwo dla urzdników jednostek
samorzdu terytorialnego (JST) w obszarze zarzdzania rodowiskiem akustycznym w terenach
zurbanizowanych. Wniosek o finansowanie takiego projektu, zgłoszonego w formule projektu badawczego rozwojowego przeszedł pomylnie procedur kwalifikacyjna i od jesieni 2009 r. w Instytucie Inynierii Produkcji na Wydziale Organizacji i Zarzdzania Politechniki lskiej jest reali-
123
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 45, 2011
zowany projekt nr N R14 0001 06/2009 pt. „Sieciowy system doradztwa i konsultacji w procesach
tworzenie i uytkowania map akustycznych”. Obecny stan realizacji tego projektu przedstawiono
zwile w kolejnym rozdziale tego opracowania, take dostosowujc opis prac badawczych
do zaproponowanej formuły: modelu procesu zaspokajania potrzeb.
Równie wyniki, uzyskane w toku prac badawczych objtych ww. projektem rozwojowym,
stały si podstaw dla – bdcego obecnie w fazie przygotowawczej – pomysłu na badanie potrzeb
i moliwoci wsparcia nie tylko urzdników JST (jak w projekcie rozwojowym) w zakresie wiedzy
i umiejtnoci, zwizanych z zarzdzaniem rodowiskiem akustycznym w terenach zurbanizowanych, ale włczenie w działania zwizane z tym obszarem problemowym take szerokiego grona
mieszkaców takich terenów, jako bezporednio zainteresowanych efektywnymi rozwizaniami.
W przedostatnim rozdziale niniejszego opracowania pokazano obecny stan przygotowania bada
w przedstawionym obszarze, take podejmujc prób powizania takiego przedsiwzicia badawczego z poprzednimi projektami z wykorzystaniem modelu procesu zaspokajania potrzeb.
2. Krótki opis realizacji projektu zwi
zanego z opracowaniem technologii tworzenia strategicznych map hałasu dla terenów zurbanizowanych
W latach 2003 – 2006 konsorcjum skupiajce: Politechnik lsk (Katedra Postaw Systemów
Technicznych – lider projektu), Politechnik Wrocławsk (Instytut Telekomunikacji, Teleinformatyki i Akustyki), Akademi Górniczo-Hutnicz (Katedra Mechaniki i Wibroakustyki) i Główny
Instytut Górnictwa w Katowicach (Zakład Akustyki Technicznej, Techniki Laserowej i Radiometrii) zrealizowało celowy projekt badawczy Nr 6T07 2002/C.05779 pt. „Opracowanie krajowego
systemu tworzenia i eksploatacji cyfrowych map akustycznych duych i rednich miast dla potrzeb
profesjonalnego planowania przestrzennego i celów szkoleniowych”. Podstawowym celem tego
projektu było opracowanie technologii tworzenia map akustycznych miast (terenów zurbanizowanych). Analizujc przebieg realizacji tego projektu z wykorzystaniem modelu procesu zaspokajana
potrzeb mona stosunkowo prosto zidentyfikowa faz rozpoznania potrzeby (Rp). Identyfikacja
potrzeby była – oczywistych wzgldów – przeprowadzona na etapie przygotowania wniosku o finansowanie projektu badawczego, a jej podstaw stanowiły:
• akty prawne, nakładajce na administracj miast o ludnoci powyej 100 000 obowizek tworzenia i uytkowania strategicznych map hałasu, okresowego aktualizowania takich map oraz
przygotowania na ich podstawie lokalnych programów ochrony rodowiska przed ponadnormatywnym hałasem (zwłaszcza tzw. „Dyrektywa Hałasowa” UE [4] oraz polska ustawa
„Prawo ochrony rodowiska” [14]),
• badania wstpne, obejmujce w szczególnoci identyfikacj obszaru wykorzystania rozwiza przewidzianych do opracowania i wdroenia.
Warto tu zwróci uwag na fakt, e wymagania prawne nie s czym szczególnym jako podstawa sformułowania potrzeby w cigu działa inynierskich: wiele takich sytuacji moemy zaobserwowa zwłaszcza w odniesieniu do projektowania i konstruowania takich artefaktów, które realizuj np. wymagania przepisów bezpieczestwa.
Take na etapie bada wstpnych podjto w omawianym przedsiwziciu działania, mieszczce si w fazie opracowania koncepcji (Kc) procesu zaspokajania potrzeb. Na podstawie kryterium
dostpnoci zaproponowanych rozwiza dla potencjalnych uytkowników przyjto w tej fazie
124
Jan Kamierczak, Anna Wiliska
Model procesu zaspokajania potrzeb, jako podstawa tworzenia systemów
wspomagajcych zarzdzanie rodowiskiem
załoenie (de facto ograniczajce rozpatrywane pole moliwych rozwiza), e strategiczna mapa
hałasu moe i powinna stanowi autonomiczn warstw w numerycznej mapie miasta (dokładniej:
w miejskim Systemie Informacji o Terenie (SIT), wykorzystujcym informatyczne technologie
GIS). Przyjcie tej koncepcji umoliwiało przede wszystkim wykorzystanie w celu utworzenia
warstwy akustycznej istniejcych w SIT baz danych, skojarzonych z map numeryczn i zawierajcych niezbdne dane o obiektach, infrastrukturze i innych elementach, znajdujcych si na terenie odwzorowanym na mapie i potencjalnie wpływajcych na „klimat akustyczny”.
W toku realizacji projektu badawczego „domknito” etap opracowania koncepcji poprzez
przeprowadzenie szczegółowych bada dostpnoci systemów klasy GIS w urzdach polskich
miast. Ten etap bada obejmował dokonanie analizy porównawczej programów GIS stosowanych
w jednostkach administracyjnych samorzdu terytorialnego (JST). Analiza przeprowadzona została
w latach 2001–2003 w oparciu o ankietowe rozpoznanie oprogramowania GIS, stosowanego przez
Urzdy Miejskie (UM) w działalnoci prowadzonej przez te jednostki. Zbadano w szczególnoci
obszary i sposoby dotychczasowego wykorzystania takich systemów wychodzc z załoenia,
i wpływa to bezporednio na rodzaj i jako danych ju zawartych w systemie.
Na etapie konstruowania tworzonego systemu (Ks) przyjto, e mapa akustyczna bdzie tworzona metod obliczeniow (w oparciu o ww. bazy danych), a nastpnie wyniki oblicze bd weryfikowane w tzw. „punktach referencyjnych”. Wanym elementem tego etapu bada było wybranie – w odpowiednim postpowaniu optymalizacyjnym – konkretnego narzdzia informatycznego,
umoliwiajcego przetwarzanie i udostpnianie informacji zgodnie z przyjt metod. Zbadano
zidentyfikowany wstpnie zbiór dostpnych narzdzi[1], [12], [13]), wybierajc ostatecznie oprogramowanie CadnaA, oferowane przez niemieck firm Datakustik.
Take do fazy konstruowania „systemu mapowania hałasu” mona zaliczy przygotowanie baz
danych dla potrzeb symulacji rodowiska akustycznego. Stosowne badania przeprowadzono
we współpracy z czterema urzdami miejskimi, dokonujc przede wszystkim identyfikacji tych
danych, które – z rónych powodów – wymagały modyfikacji lub uzupełnienia przed przystpieniem do procesu oblicze symulacyjnych. Zadanie badawcze obejmowało zidentyfikowanie zestawu danych uzupełniajcych w systemie GIS, których dostpno warunkowała utworzenie strategicznej mapy akustycznej miasta zgodnie z opracowywan technologi. Na podstawie przeprowadzonego w toku bada rozpoznania stwierdzono, e w wikszoci wypadków uzyskanie ww. zestawu danych aktualnych i o odpowiedniej jakoci stanowiło istotne utrudnienie we wdroeniu wyników projektu w UM. Istniejce zasoby danych były fragmentaryczne, pochodziły z rónych (czasem odległych) okresów czasu, a ich struktura i jako była silnie warunkowana dotychczasowymi
priorytetami oraz regulacjami prawnymi wynikajcymi z zastosowa zasobu danych mapowych.
Ponadto, cyfrowe mapy zasadnicze miast, pozyskane z zasobów kartograficznych, w wikszoci
nie nadawały si do bezporedniego wykorzystania w programach do oblicze akustycznych i wymagały odpowiedniego przetworzenia.
W fazie wytwarzania systemu (Wt) dokonano niezbdnych uzupełnie w zasobach danych
oraz przygotowano zbiór procedur typu „operacyjnego” wraz z instrukcjami obsługi dla poszczególnych modułów tworzonego systemu. W szczególnoci, rozpoznano i zaimplementowano w systemie zalecane w Dyrektywie Hałasowej UE metody oblicze symulacyjnych dla głównych rodzajów ródeł hałasu, kształtujcych klimat akustyczny w aglomeracjach miejskich: ruchu drogowego,
tramwajowego, kolejowego i lotniczego oraz zakładów przemysłowego i innych istotnych ródeł
125
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 45, 2011
hałasu emitowanego do rodowiska. Przeprowadzono badania, ukierunkowane na analiz wpływu
danych wejciowych oraz parametrów obliczeniowych na zgodno wyników oblicze i pomiarów
hałasu ruchu drogowego, a take dokładno wyznaczania wskaników globalnych (takich
jak liczba ludno naraonej na hałas).
Gdy system stał si gotowy do wykorzystania, w pocztkowym stadium fazy uytkowania (Ep)
przeprowadzono – typowe w klasycznym modelu cyklu działa inynierskich – badanie prototypu
systemu. W szczególnoci, badania takie polegały na przygotowaniu „czstkowych” map hałasu
dla wskazanych przez współpracujce urzdy miejskie obszarów miasta (okrelonych przez odpowiednie arkusze mapy zasadniczej). W kolejnych latach, przygotowana technologia była z powodzeniem wykorzystywana w kilku polskich miastach (po pozytywnych rozstrzygniciach procedur
przetargowych).
Ze wzgldu na istniejce uwarunkowania prawne [4], [14], odpowiedzialno za utworzenie
i uytkowanie map akustycznych spoczywa na władzach miast (jednostek samorzdu terytorialnego
– JST). Przyjto, e istotnym jego elementem bdzie włczenie władz samorzdowych w jego realizacj oraz biece informowanie o uzyskiwanych wynikach, a take zainicjowanie odpowiedniego procesu kształcenia pracowników samorzdowych, którzy docelowo bd odpowiedzialni
za eksploatacj map akustycznych. Projekt został zrealizowany w nastpujcym układzie podzada
Ze wzgldu na specyficzny z wielu wzgldów charakter omawianego projektu, w toku jego realizacji zidentyfikowano kilka nowych potrzeb. Jedn z nich była potrzeba opracowania i wdroenia skutecznego sposobu zarzdzania procesami tworzenia i eksploatowania map akustycznych
oraz przygotowania lokalnych programów ochrony rodowiska przed hałasem. Sposób taki, oparty
na technologii „mapowania procesów” został przygotowany [9] w cyklu działa, który równie
mona by opisa w strukturze cyklu procesu zaspokajania potrzeb.
Wykorzystanie podejcie „procesowego” do zarzdzania omawianym projektem zaowocowało
podjciem badan nad rol tzw. czynnika ludzkiego w opisywanych i analizowanych procesach tworzenia map hałasu oraz ich wykorzystania w zadaniach, zwizanych z zarzdzaniem rodowiskiem
akustycznym zwłaszcza na terenach zurbanizowanych. W szczególnoci, zidentyfikowano potrzeb
wzmocnienia kompetencji pracowników JST odpowiedzialnych za zadania w ww. obszarze. Zorganizowano kilka seminariów informacyjno-szkoleniowe, w ramach których – obok szczegółowego przedstawienia uczestnikom postpu prac badawczych – przedyskutowano z przedstawicielami
zainteresowanych władz samorzdowych rónych aspektów docelowego wdroenia opracowanej w
projekcie technologii. W rezultacie, pozostajc w konwencji prezentowanego w tym opracowaniu
modelu, naley przyj, i realizacja opisanego powyej przedsiwzicia badawczowdroeniowego moe by widziana jako przyczyna podjcia – w kolejnym cyklu – nowej sekwencji działa, ukierunkowanych na zaspokojenie wskazanej powyej, nowej potrzeby.
126
Jan Kamierczak, Anna Wiliska
Model procesu zaspokajania potrzeb, jako podstawa tworzenia systemów
wspomagajcych zarzdzanie rodowiskiem
3. Opis projektu ukierunkowanego na wsparcie szkoleniowe i doradztwo dla urzdników
jednostek samorz
du terytorialnego (JST) w obszarze zarz
dzania rodowiskiem akustycznym
Istotnym elementem realizacji omówionego powyej celowego projektu badawczego były biece konsultacje i współpraca z samorzdami wybranych miast. Miały one form zarówno kontaktów bilateralnych, jak i szerszych spotka wykonawców projektu z przedstawicielami samorzdów
(seminaria informacyjno-szkoleniowe), a take przez portal internetowy projektu. Partnerzy samorzdowi wskazywali w toku tych spotka na złoono problematyki tworzenia i uytkowania
przez polskie miasta map akustycznych. Podkrelano konieczno kompetentnego i precyzyjnego
przygotowania procedur zwizanych z gromadzeniem danych i tworzeniem mapy akustycznej,
a nastpnie uytkowania złoonych – a przy tym wsko specjalizowanych – narzdzi informatycznych, takich jak odpowiednie bazy danych i systemy wizualizujce klimat akustyczny miasta.
Przywołane opinie znajduj odniesienie w Dyrektywie 2002/49/EC, która nakłada na właciwe
władze obowizek kontynuowania prac zwizanych z mapami akustycznymi poprzez sporzdzenie
lokalnych programów ochrony przed hałasem oraz, w miar potrzeby, wdroenie działa ukierunkowanych na zmniejszenie poziomu hałasu. Obecnie cz polskich miast przygotowała ju strategiczne mapy hałasu, jednake kolejnym zadaniem, stojcym przed samorzdami tych miast (i wynikajcym z przywoływanych powyej aktów prawnych) jest przygotowanie na podstawie map
hałasu lokalnych programów ograniczania hałasu. Take w realizacji tych zada konieczne jest
wsparcie urzdników samorzdowych przez kompetentnych ekspertów.
Z powyszych przesłanek wynika zbiór załoe realizacyjnych projektu rozwojowego
nr N R14 0001 06/2009 pt. „Sieciowy system doradztwa i konsultacji w procesach tworzenie
i uytkowania map akustycznych”, finansowany ze rodków przyznanych przez narodowe centrum
Bada i Rozwoju i realizowany w Instytucie Inynierii rodowiska w Politechnice lskiej.
Mona przyj, e przytoczone powyej elementy realizowanych, wczeniejszych bada stanowi dla tego projektu faz identyfikacji/rozpoznania potrzeby (Rp). Potrzeba taka moe by
sformułowana jako postulat do zaprojektowania i przeprowadzenia programu bada, ukierunkowanych na stworzenia rozwizania systemowego, uwzgldniajcego w szczególnoci rozwizania
strukturalno-organizacyjne oraz rozwizania metodologiczne i narzdziowe. Opracowane rozwizania systemowe i narzdziowe powinny take ułatwia rozwijanie kompetencji pracowników
urzdów JST w zakresie specjalistycznych zagadnie zarzdzania rodowiskiem akustycznym oraz
pozwala na konsultowanie z ekspertami okrelonych zagadnie praktycznych z pełnym wykorzystaniem moliwoci sieciowych.
W załoeniach projektu przyjto, i istotnym elementem tej fazy bada, któr mona przyporzdkowa etapowi rozpoznania potrzeby w procesie zaspokajania potrzeb, jest dokonanie swoistej
„inwentaryzacji” aktualnego poziomu wiedzy i kompetencji potencjalnych uytkowników tworzonego systemu wsparcia. O ile narzdzia moliwe do wykorzystania w takim zadaniu badawczym s
stosunkowo łatwo identyfikowalne, to wieloaspektowym problemem jest dobór „próby badawczej”. Mówic wprost, badanie kompetencji powinno dotyczy wybranych osób w zbiorze pracowników administracji samorzdowej w miastach, objtych ustawowym obowizkiem tworzenia
i uytkowania strategicznych map hałasu. Dla realizacji tej czci projektu konieczne było dokonanie wyboru instytucjonalnego partnera po stronie władz samorzdowych. Na podstawie podpisanej
127
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 45, 2011
umowy, rol takiego partnera w toku realizacji projektu rozwojowego pełni Górnolski Zwizek
Metropolitalny (GZM) obejmujcy kilkanacie miast aglomeracji katowickiej, z których wikszo
z mocy ustawy [14] ju przygotowuje lub wkrótce rozpocznie przygotowanie strategicznych map
akustycznych oraz, w konsekwencji, lokalnych programów ochrony rodowiska przed hałasem.
W fazie koncepcyjnej (Kc) ww. projektu – obecnie realizowanej – przedmiotem bada jest
opracowanie struktury formalnej i funkcjonalnej tworzonego systemu. Przyjto, e wyniki realizacji projektu powinny by podstaw dla praktycznych rozwiza, zorientowanych na specjalistyczne
przygotowanie uytkowników map tj. pracowników samorzdów miejskich. Dlatego te opracowywana koncepcja obejmuje zarówno moliwe do wykorzystania („pole moliwych rozwiza”)
metody udostpniania/przekazywania zasobów informacji i wiedzy, jak i moliwy do zastosowania
zbiór rozwiza o charakterze narzdziowym. Ze wzgldu na charakter docelowego rozwizania
(system informatyczny) w postpowaniu koncepcyjnym przyjto zasad wyboru uzupełniajcego
(moliwo komplementarnego zastosowania wielu rónych narzdzi), a nie wykluczajcego.
W fazie konstruowania (Ks), traktowanej jako kolejny etap realizacji projektu, zostanie dokonany ostateczny wybór narzdzi informatycznych przewidzianych do wykorzystania w prototypowej wersji systemu, przygotowanie płaszczyzny integracji tych narzdzi w spójny system, a take
wybór (na podstawie odpowiednich testów) narzdzi typu „hardware” (np. sprzt umoliwiajcy
zdalne przekazywanie wiedzy przez ekspertów lub udzielanie porad w systemie wideokonferencyjnym). Natomiast faza wytwarzania (Wt) w przedstawianym tu projekcie obejmie przygotowanie
zbioru praktycznych implementacji, obejmujcego na obecnym etapie bada:
• system e-learningowy,
• wirtualny system udostpniania biecej informacji w formie udzielania odpowiedzi na zadawane „on-line” pytania uytkowników (testowana jest moliwo wykorzystania
techniki tzw. „awatarów”),
• system wideokonferencyjny,
• udostpniony w trybie „On-line” system ekspertowy/doradczy.
Przyjto, i w ramach prezentowanego projektu etap „eksploatacji” (Ep) obejmie wyłcznie
badanie prototypowej aplikacji w wietle kryterium efektywnoci i skutecznoci. Jednak ju
w obecnej fazie realizacji projektu rozwojowego nr N R14 0001 06/2009 uzyskane wyniki wskazuj zarówno na konieczno, jak i na moliwo zdefiniowania nowego obszaru badawczego ukierunkowanego na „oprzyrzdowanie” szerokiej partycypacji społecznej w procesach, zwizanych
z zarzdzaniem rodowiskiem akustycznym na terenach zurbanizowanych. Kolejna cz niniejszego opracowania przedstawia obecny sta bada wstpnych, dotyczcych takiego włanie problemu.
128
Jan Kamierczak, Anna Wiliska
Model procesu zaspokajania potrzeb, jako podstawa tworzenia systemów
wspomagajcych zarzdzanie rodowiskiem
4. Opis zamierze badawczych ukierunkowanych na budow systemu wsparcia mieszkaców
obszarów zagroonych ponadnormatywnym hałasem
Budowa systemu wsparcia mieszkaców obszarów zagroonych hałasem dotyka sedna problemu, na rozwizanie którego ukierunkowane s działania samorzdów zwizane z zarzdzaniem
klimatem akustycznym. „Ochrona przed hałasem” – cel konstruowania map akustycznych i lokalnych programów ochrony rodowiska przed hałasem, dotyczy bezporednio włanie mieszkaców
miast. Dotychczasowe dowiadczenia wykazuj, e realizacja zalece wspomnianej wyej Dyrektywy 2002/49 [4] w polskich miastach koncentruje si na aspektach technicznych i pomiarach akustycznych w duej mierze ignorujc odczucia i potrzeby mieszkaców.
Posługujc si modelem procesu zaspakajania potrzeb na pierwszym etapie (Rp), zauway
mona złoono zjawiska społecznej percepcji hałasu, a przede wszystkim jej niezaleno jedynie od właciwoci akustycznych dwiku. Wród pozaakustycznych czynników zwikszajcych
przekonanie o dokuczliwoci hałasu wskazuje si: por doby, brak kontroli nad ródłem hałasu,
postrzeganie hałasu jako ródła zagroenia dla zdrowia i poczucia bezpieczestwa, rodzaj dwiku
(np. hałas drogowy jest odbierany jako bardziej dokuczliwy ni muzyka o tym samym nateniu
dwiku). Na percepcj hałasu wpływa równie stosunek emocjonalny odbiorcy do ródła hałasu
oraz to, czy jest on oceniany jako konieczny czy zbdny. Wyniki bada wskazuj, e hałas przemysłowy czy drogowy o takim samym nateniu gorzej odbierany jest w miejscu zamieszkania
ni w miejscu pracy [11]. Zaobserwowano te, e hałas generowany przez autostrady ma wikszy
wpływ na niezadowolenie mieszkaców ni hałas o takim samym nateniu generowany przez
miejski ruch. Poniewa w wynikajcych z map akustycznych działaniach zmierzajcych do redukcji hałasu bierze si pod uwag normy okrelone w rozporzdzeniu [15] wyraone w decybelach,
wiele z tych działa moe rozmija si z rzeczywistymi potrzebami mieszkaców.
W celu zaspokojenia pojawiajcej si potrzeby integracji działa samorzdu i potrzeb mieszkaców w tym zakresie ochrony przed hałasem, na etapie opracowania koncepcji (Kc) rozwizania
problemu niezbdne wydaje si wzmocnienie faktycznej partycypacji mieszkaców w proces ustalania priorytetów programów ochrony przed hałasem. Istniejce ustawowe [16] regulacje w tym
zakresie obejmuj narzucenie obowizku informowania społeczestwa o decyzjach rodowiskowych oraz obowizku przeprowadzenia konsultacji społecznych programów ochrony przed hałasem przed ich uchwaleniem. Z punktu widzenia modelu zaspakajania potrzeb, działania te, majce
nieraz zreszt charakter pozorowany, s niewystarczajce, a niezbdne staje si signicie do pogłbionych instrumentów kreowania partycypacji i współodpowiedzialnoci obywatelskiej. Na etapie praktycznej realizacji (Ks) „artefaktu”, czyli, w omawianym procesie, uszczegółowienie koncepcji prowadzcej do wytworzenia zbioru narzdzi (Wt) wykorzystywanych przez samorzd lokalny do zwikszenia inkluzji reprezentatywnej grupy mieszkaców w proces współdecydowania
o priorytetach programu ochrony przed hałasem, przydatne wydaj si narzdzia klasy PGIS (ang.
participatory geografical information system). Metodologia ta koncentruje si na zbieraniu i wizualizacji danych dotyczcych percepcji problemów rodowiskowych przez społeczno oraz ich porównywaniu i łczeniu z oficjalnymi danymi przestrzennymi (w naszym przypadku – typow map
akustyczn). Wyniki dotychczasowych bada nad wykorzystaniem systemów PGIS
dla wzmocnienia zaangaowania społecznoci w sprawy zarzdzania na poziomie lokalnym,
s obiecujce [2] w kontekcie stworzenia spójnego narzdzia wykorzystujcego elementy zarz-
129
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 45, 2011
dzania partycypacyjnego. Na etapie (Wt) szczególna uwaga zostanie zwrócona na zapewnienie
maksymalnej reprezentatywnoci społecznoci lokalnej w proces konstruowania rozwiza przeciwhałasowych. Wykorzystana zostanie rola liderów lokalnych, ale planuje si te włczenie reprezentatywnej grupy „zwykłych obywateli” z rónych obszarów miasta, w tym osób o niszym statusie społecznym, zazwyczaj zniechconych do eksponowania swojej opinii w sprawach istotnych
dla społecznoci. Wród korzyci z wdroenia narzdzia, na etapie (Ep), obok stworzenia programu ochrony przed hałasem i jego biecej modyfikacji zorientowanej na potrzeby mieszkaców,
przewiduje si wzrost zaufania do władzy i zaangaowania w rozwizywanie problemów lokalnych, obserwowane zazwyczaj tam, gdzie samorzd lokalny zdecydował si na aktywne wysłuchanie głosu obywateli [5].
5. Podsumowanie
W niniejszym artykule autorzy podjli prób wykazania adekwatnoci adaptacji modelu „ cyklicznego procesu zaspakajania potrzeb”, zaprojektowanego pierwotnie do realizacji zada inynierskich, dla zada z zakresu wspomagania procesów zarzdczych. Wykazano, e załoenia modelu w szczególny sposób dopasowuj si do potrzeby zwikszenia partycypacji obywatelskiej
w działania samorzdu lokalnego zwizane z zarzdzaniem rodowiskiem akustycznym, a zwłaszcza konstruowania lokalnych programów ochrony przed hałasem.
Opracowanie wykonano w ramach projektu pn. „Sieciowy system doradztwa i konsultacji
w procesach tworzenia i uytkowania map akustycznych”
Projekt rozwojowy N R14 0001 06/2009, dofinansowany przez NCBiR
%LEOLRJUDILD
[1] CadnaA, Datakustik: User’s Manual, http://www.datakustik.com.
[2] Cinderby S., Snell C., Forrester J.: Participatory GIS and its application in governance: the
example of air quality and the implications for noise pollution. Local environment. Vol 13
No 4, June 2008, 309–320.
[3] Dietrych J.: System i konstrukcja, WNT, Warszawa 1978.
[4] Dyrektywa 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej z dnia 25 czerwca
2002 r. odnoszca si do oceny i zarzdzania poziomem hałasu w rodowisku
[5] Gaventa J.: Strengthening Participatory Approaches to Local Governance: Learning Lessons from Abroad, National Civic Review, Winter 2004 s. 16–27.
[6] “Guidelines for Community Noise”, WHO, London, United Kingdom, April 1999.
[7] Kamierczak J. wider J. (praca zbiorowa): Wspomaganie konstruowania układów redukcji
drga i hałasu, Wydawnictwo Naukowo Techniczne Warszawa 2001
[8] Kamierczak J., Lipowczan A., Batko W., Rudno-Rudziska B., Rudno-Rudziski K.: GISclass Systems of Spatial Information as the Base of Creating Strategic Acoustic Maps
of Urban Areas, Archives on Acoustics, 31, 4 (Supplement), 1–14, 2006.
[9] Kamierczak J. (red. i współautor: praca zbiorowa): Poradnik dla pracowników samorzdowych uczestniczcych w tworzeniu i uytkowaniu strategicznych map akustycznych,
130
Jan Kamierczak, Anna Wiliska
Model procesu zaspokajania potrzeb, jako podstawa tworzenia systemów
wspomagajcych zarzdzanie rodowiskiem
Główny Instytut Górnictwa, Katowice 2009.
[10] Kamierczak J., Komoniewski M., Wiliska A.: Zarzdzanie rodowiskiem akustycznym z
wykorzystaniem cyfrowych map hałasu: uwagi o aspektach pozatechnicznych, Konferencja
„Systemy wspomagajce w zarzdzaniu rodowiskiem, Cesky Raj/Czechy, wrzesie 2010
[11] King R.P, Davis J.R.: Community noise: health effects and management. International Journal of Hygiene and Environmental Health, 206, 2003, 123–131.
[12] LIMA 4.0, Product Data.
[13] SoundPlan.6.1: User manual.
[14] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska [tekst jednolity Dz. Ust.
Z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z póniejszymi zm.].
[15] Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 4 czerwca 2007 r. w sprawie ustalenia wartoci
wskanika LDWN [Dz. U. z 2007 r. nr 106, poz. 729].
[16] Ustawa z dnia 3 padziernika 2008 r. o udostpnianiu informacji o rodowisku i jego ochronie, udziale społeczestwa w ochronie rodowiska oraz o ocenach oddziaływania
na rodowisko [Dz. U. z 2008 nr 199, poz. 1227 ze zm.].
131
Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management
Nr 45, 2011
MODEL OF THE PROCESS TO MEET THE NEEDS AS A BASIS FOR CREATING
SYSTEMS DEDICATED FOR SUPPORTING ENVIRONMENTAL MANAGEMENT
Summary
The paper presents briefly a general concept of applying the model of so-called
„process to meet the needs”, which is used as a tool of analysis and synthesis engineering activities in a “classic” area of such activities, as a useful tool in engineering of systems dedicated for supporting environmental management. Authors have
tried to illustrate the introduced concept on examples of research oriented on systems of supporting in management of acoustical environment.
Keywords: process to meet the needs, acoustical environment, engineering of systems supporting
the management
Jan Kamierczak
Anna Wiliska
Instytut Inynierii Produkcji
Wydział Organizacji i Zarzdzania
Politechnika lska
ul. Roosevelta 26-28, 41-800 Zabrze
e-mail: [email protected]
[email protected]